Personen met een verstandelijke handicap: nieuwe tendensen, emancipatie en empowerment

Wouter Vanderplasschen

Vakgroep Orthopedagogiek

Situering en probleemstelling

• Historische context (caritasgedachte + overheidssteun + solidariteitsgedachte)

• Evoluties: specialisatie, professionalisering; ook ‘onteigening’, niet betrokken, vooral professionelen die beslissen: verdinging

De aanklacht: verdinging• Probleemstelling: situatieschets in instelling• Mens dreigt soms vergeten te worden: niets gevraagd,

niet geluisterd, • tot ding worden van mensen: redenen

• geen besef• nadruk op lichamelijke verzorging• nood aan structuur• verzorging• al jaren zo, te weinig personeel, accomodatie niet aangepast

• Het kan ook anders, maar toch• Gelijkwaardigheid (mensbeeld), niet enkel verzorgen

Andere benadering

• Clienten niet langer als groepswezen

• op zoek gaan naar dingen die ze goed kunnen

• cliënten kunnen dingen uitproberen

• fouten maken

• nood aan goede observatie voor het handelen: beeldvorming, planning, handelen, evaluatie, bijsturen

Tegengif voor verdinging

• Roep om anders te gaan werken: overheid

• Professionaliteit: bewust, systematisch, procesmatig, efficiëntie, effectiviteit

• Ouders, self-advocacy-bewegingen

• zelf kwaliteit van leven bepalen, niet los van hun roots, lid van de maatschappij, participeren

Emancipatie en empowerment

• Emancipatie: proces van vrijmaking van personen of groepen uit een toestand van afhankelijkheid, opheffen van beperkende maatregelen en het verkrijgen van gelijke rechten

• Oorzaken: lichamelijke afhankelijkheid, weerstand van ouders, houding van professionelen, onverdraagzame maatschappij, geen zelforganisatie

• Naar een nieuwe visie: empowerment

Empowerment• Empower: verlenen van macht of kracht

– kracht: geven van ondersteuning aan mensen met beperkingen zodat ze controle krijgen over eigen leven

– macht: machtsverhoudingen in de hulpverleningsrelatie: onteigenen; herverdelen van macht naar personen met een handicap en hun families

– 3R’s: Rights, Responsabilities, Risks– op niveau van persoonlijk + sociaal leven, maar ook

op politiek niveau– transparantie, toegankelijkheid, ondersteuning

Nieuwe theorievorming

• Vier verschillende benaderingen handicap– individuele pathologie: primaire preventie,

positivisme, beperkingen, gericht op individu• biomedische benadering: biologische oorzaak

• functionele benadering: zoeken naar middelen, technieken om hen te ondersteunen bij aanpassing aan omgeving: sociale wenselijkheid

– sociale pathologie: sociale structuren, interactie met omgeving

• omgevingsdiscours: toegankelijkheid

• rechtendiscours: organisatie van de samenleving, belemmerende factoren in maatschappij

Disability Studies• mensenrechten, inclusie, minderheidsgroep

• multidisciplinair model: complexe sociale constructie

• verschillende doelgroepen

• structurele problemen aankaarten

• perspectieven van personen met een handicap onder de aandacht brengen

• afwijzen: stoornis, beperking, handicap (te individueel + medicaliseren + geen inbreng)

• Onderscheid individueel en sociaal model (cf. Tabel)

• Recht op gelijke kansen: zelfdeterminatie, sociale oorzaken, collectieve verantwoordelijkheid

AAMR• Nieuwe definitie van verstandelijke handicap:

huidige manier van functioneren met substantiële beperkingen– significant benedengemiddeld intellectueel

functioneren

– beperkingen op twee of meer van volgende gebieden van adaptief gedrag: communicatie, zelfzorg, wonen, sociale vaardigheden, gebruik van diensten, zelfbepaling, gezondheid, veiligheid, schoolse vaardigheden, vrije tijd en werk

– voor de leeftijd van 18 jaar

Wijzigingen met vroegere definitie

• Huidig functioneren: toestand, geen persoonskenmerk• Adaptief gedrag: 10 velden• Individu met mogelijkheden en beperkingen gezien in de omgeving

waarin hij functioneert:• mogelijkheden: intelligentie, adaptief gedrag• omgeving: thuis, werk/school, omgeving• functioneren (+ ondersteuning)

• Naast IQ nog 3 andere dimensies: intellectueel functioneren en adaptief gedrag; emotioneel en psychisch functioneren; lichamelijke conditie + etiologie; omgeving

• Persoonlijk plan: kwaliteit van leven + participatie• Traditionele visie: geen fundamentele veranderingen

Nieuw paradigma• Burgerschapsparadigma ipv normalisatie

• fysiek-structurele veranderingen• nog steeds instellingsgericht denken• geen handelingsbekwaamheid• zoeken naar juiste ondersteuning niet enkel werk• wegwerken van het abnormale

• Burgerschapsparadigma:• primaat vd samenleving: in de maatschappij• keuze en controle: kansen bieden• ondersteuning: • kwaliteit van bestaan: zelf vorm en inhoud geven aan

bestaan onder gewone leefomstandigheden en volgens gewone leefpatronen.

Nieuwe normativiteit

• ‘Belonging’• ‘Quality of life’• Inclusie• Zelf aan het woord kunnen komen• mensenrechten• Mogelijkheden en competenties• Omgeving• ondersteuning

Nieuwe methodieken

• Persoonlijke toekomstplanning

• Levensverhalen en biografische notities

• Inclusief onderwijs

• Self-advocacy voor personen met een verstandelijke handicap

• Coöperatief wetenschappelijk onderzoek