Perspektywy rozwoju energetyki j drowej w Polsce w wietle ...Polskiej Energetyki J drowej. Celem programu jest uruchomienie pierwszej elektrowni j drowej ju * w roku 2020. Istnieje

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2011

dr Cezary Tomasz Szyjko Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach

Perspektywy rozwoju energetyki j drowej w Polsce w wietle wydarze w Japonii

The prospects of the development of Poland's Nuclear Energy in the light of the Japan's disasters

Streszczenie: Czy energia atomowa jest zabaw z ogniem czy te jedynym wyj ciem z kryzysu energetycznego? Nowe wyzwania, które pojawi y si przed ludzko ci w wyniku wydarzew Japonii, stwarzaj nieznane dot d zagro enia. Energia nuklearna sta a si przyczyn podzia-ów na wiecie. Artyku analizuje czynniki kszta tuj ce europejsk kultur bezpiecze stwa ato-mowego uwzgl dniaj c efektywno procedur kierowania zespo ami ludzkimi oraz adekwatne ramy legislacyjne wytwarzania energii z atomu. Autor szuka odpowiedzi na pytanie, czy mo na wyci ga jednoznaczne wnioski dla rozwoju energetyki atomowej w Polsce z wywo anych trz -sieniem ziemi i tsunami zdarze w japo skich elektrowniach j drowych? Dla zapewnienia roz-woju oraz bezpiecznego funkcjonowania energetyki j drowej w Polsce niezb dne jest przyj cieustaw tzw. pakietu atomowego. Czy nowelizacja Prawa atomowego okre la wymagania bezpie-cze stwa budowy i eksploatacji obiektów j drowych zgodnie z najnowszymi standardami i zale-ceniami mi dzynarodowymi?

Abstract: The article focuses on different aspects of the nuclear energy challenges. In the recent past, there has been a paradigmatic shift in the approach to nuclear crisis legal arrangement. Effective nuclear management requires a multi-sectoral, multi-disciplinary, and holistic approach, encompassing pre-crisis preparedness initiatives, crisis response, and post-crisis rehabilitation, all with active participation of local people. As the incidence and severity of crises has increased over time, culture of HR management deserves highest priority at both the national and sub-national levels and the traditional approach of post-crisis response and relief need to be replaced by an all-in-compassing holistic approach. Nuclear security management is an important issue that cannot be addressed by one agency, technology or institution alone. It calls for convergence of technologies and institutions with the goal of fulfilling the various dimensions, timeliness, accuracy, scope and coverage, formats and standards to match the user needs and finally assimilation of information for decision-making. A holistic approach encompassing a suitable mix of policy reforms, institutional changes and technology options. Without this, it will not be possible to achieve longer term immunity against natural and man-made crises. It is quite evident that economic development may not be sustainable under conditions of vulnerability to crises.

Wst p

W obliczu wzrastaj cego zapotrzebowania na energi , Polska musi podj strategiczne decyzje odno nie do jej pozyskiwania. 13 stycznia 2009

150 C.T. Szyjko

Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011 ZN nr 90

roku Rada Ministrów przyj a specjaln uchwa o rozpocz ciu prac nad Programem Polskiej Energetyki J drowej oraz o powo aniu Pe nomocnika Rz du ds. Polskiej Energetyki J drowej. Celem programu jest uruchomienie pierwszej elektrowni j drowej ju w roku 2020. Istnieje jednak jeszcze wiele problemów, które musz zosta jak najszybciej rozwi zane. Jednym z nich jest budowa bazy intelektualnej dla edukacji, szkolenia i treningu personelu instytucji nadzoruj cych i przysz ych instalacji j drowych. 22 lutego 2011 ro-ku Rada Ministrów przyj a przygotowany przez Rz dowe Centrum Legisla-cji we wspó pracy z Ministerstwem Gospodarki i Pa stwow Agencj Atomi-styki projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo atomowe oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Rz d zdecydowa , e na obecnym etapie wsparcie merytoryczne i organizacyjne rozwoju energetyki j drowej zapewnia b dzie Ministerstwo Gospodarki, a nie Agencja Energetyki J drowej, której utwo-rzenie zak ada projekt Programu Polskiej Energetyki J drowej. Celem no-welizacji Prawa atomowego jest okre lenie wymaga bezpiecze stwa bu-dowy i eksploatacji obiektów j drowych na najwy szym osi galnym poziomie, zgodnie z wymaganiami i zaleceniami mi dzynarodowymi.

Energetyka j drowa jest sektorem przemys u o niespotykanych nigdzie standardach bezpiecze stwa i jako ci i dlatego nale y j postrzega przez pryzmat post pu technicznego, naukowego, cywilizacyjnego oraz wzrostu zatrudnienia - zw aszcza przyrostu wysoko p atnych stanowisk specjalistycz-nych. W pierwszej po owie 2011 r. na wiecie pracuj 442 j drowe bloki energetyczne o cznej zainstalowanej mocy netto 375,001 GWe. Kolejnych 5 reaktorów znajduje si w stanie d ugoterminowego wy czenia. W budowie znajduje si 65 bloków j drowych

1. Energia atomowa, szczególnie w Euro-

pie, jest obecnie bardziej ni kiedykolwiek kontrowersyjna. Jest to zaskaku-j ce, je li uwzgl dni si statystyki: w 2004 roku oko o 440 elektrowni atomo-wych wytwarza o w 30 krajach 16% wiatowego zapotrzebowania na pr d. Z tego w Stanach Zjednoczonych znajdowa y si 104 elektrownie, a we Francji prawie 60. Przed rozszerzeniem Unii Europejskiej a 30% dostaw pr du pochodzi o z energii nuklearnej. Mimo e Komisja Europejska dalej anga uje si we wspieranie bada nad kultur bezpiecze stwa nuklearnego, to pa stwa cz onkowskie s podzielone wzgl dem wykorzystania energii j -drowej

2.

1 Japan Atomic Industrial Forum, www.jaif.or.jp (dost p z dnia 4.04.2011 r.).

2 I. Khripunov (ed.), Nuclear Security Culture: From National Best Practices to International

Standards, Volume 28, NATO Science for Peace and Security Series: Human and Societal Dy-namics, IOS Press 2007.

Perspektywy rozwoju energetyki j drowej w Polsce w wietle wydarze w Japonii 151

ZN nr 90 Seria: Administracja i Zarz dzanie (17)2011

Rys. 1. Liczba pracuj cych reaktorów energetycznych Fig. 1. Number of working energy reactors

ród o: IAEA. Source: IAEA.

152 C.T. Szyjko


Dyskurs europejski

Najbli szy Szczyt Bezpiecze stwa J drowego, na którym wiat podsu-muje kultur bezpiecze stwa atomowego, odb dzie si w roku 2012 w Korei Po udniowej. Poprzedni mia miejsce w Waszyngtonie w dniach 12-13 kwiet-nia 2010 roku i zgromadzi szefów pa stw i rz dów z ca ego wiatauwra liwiaj c spo eczno mi dzynarodow na zagro enia zwi zane z terro-ryzmem j drowym oraz zapocz tkowuj c szersz wspó prac w przeciw-dzia aniu im. Podczas szczytu wiele pa stw zaprezentowa o swe dotychcza-sowe osi gni cia w dziedzinie poprawy bezpiecze stwa j drowego oraz powzi o dobrowolne deklaracje odno nie dalszych dzia a w tym kierunku

3.

Rys. 2. Schemat reaktora MARIA Fig. 2. Scheme of the reactor Maria

ród o: www.4bid.pl/symulator-maria.aspx. Source: www.4bid.pl/symulator-maria.aspx.

Polska poinformowa a m.in. o za o eniach rozwoju energetyki j drowej w kraju, akcentuj c dba o o standardy bezpiecze stwa; ratyfikowaniu Mi -dzynarodowej Konwencji o zwalczaniu aktów terroryzmu j drowego (Interna-tional Convention for the Suppression of Acts of Nuclear Terrorism) oraz re-alizowanym programie konwersji reaktora do wiadczalnego „MARIA”, której

3 http://www.msz.gov.pl/Polska,na,Szczycie,Bezpieczenstwa,Jadrowego,35371.html (dost p

z dnia 4.04.2011 r.).



towarzyszy wywóz wypalonego paliwa j drowego z terytorium RP4. W ostat-

nich latach w Polsce po wi ca si wiele uwagi przeciwnikom energii j dro-wej. Nie jest to tylko wynikiem niedawnej ustawy naszego zachodniego s -siada, obowi zuj cej od kwietnia 2002 roku, która przewiduje wycofanie siNiemiec z energii nuklearnej do 2021 roku. Tak e Szwecja (1980), W ochy (1990), Holandia (1997) i Belgia (2002) zdecydowa y si na stopniowe za-mykanie swoich elektrowni, mimo e wokó tych decyzji tocz si wci spo-ry, zw aszcza we W oszech. Z kolei kraje, jak Portugalia, Austria, Dania i Ir-landia, nigdy nie wytwarza y energii atomowej, podobnie jak trzy nowe pa stwa cz onkowskie: Polska, Estonia i otwa.

Wedle argumentacji przeciwników energia atomowa jest po prostu zbyt niebezpieczna. Co wi cej, kwestia utylizacji odpadów radioaktywnych jest nadal nierozwi zywalna, a gro ba niepo danego wykorzystania materia ównuklearnych zbyt du a. Do tego dochodzi nieop acalno ekonomiczna zwi zana z wysokimi kosztami inwestycji na budow nowych instalacji.

Rys. 3. Udzia poszczególnych pa stw w liczbie reaktorów energetycznych na wiecie Fig. 3. Participation of individual states in the quantity of energy reactors in the world

ród o: IAEA. Source: IAEA.

4 MARIA to reaktor badawczy o mocy 15 MW, skonstruowany jako reaktor wielozadaniowy

o wysokim strumieniu neutronów. Budow reaktora rozpocz to w 1970 r., a oddano go do eks-ploatacji w 1975 roku. W okresie 1986-1992 przechodzi gruntown modernizacj . W chwili obecnej jest prowadzona normalna eksploatacja. Wg wst pnych technicznych analiz reaktor MARIA mo e by eksploatowany do 2020 roku, a po modernizacji do 2050-2060 roku.

154 C.T. Szyjko


Krytycy energii j drowej zwracaj uwag , e to ród o energii wydaje si dzi korzystne tylko dlatego, e od 1950 by o wspierane przez pa stwo w postaci licznych dotacji si gaj cych 1 miliarda dolarów. Zdaniem wycofu-j cych si z tej technologii przysz o ci jest oszcz dzanie energii tj. oparcie si na odnawialnych ród ach i efektywne wykorzystanie konwencjonalnych no ników energii, takich jak w giel, ropa czy gaz

5. Ca kiem przeciwnego

zdania o tej technologii s producenci energii nuklearnej. Francja, która po-zyskuje 80% elektryczno ci z energii j drowej i ma najg stsz sie elek-trowni atomowych na wiecie, planuje na 2007 rok budow kolejnego reak-tora atomowego wysokoci nieniowego we Flamanville. W Finlandii zatrwaj ju prace nad reaktorem w Olkiluoto. Równie W gry, Czechy, S o-wacja, S owenia i Litwa nie maj najmniejszych zamiarów wycofywania siz energii atomowej, nawet je li niektóre z reaktorów zbudowanych jeszcze w czasach ZSRR musz zosta zamkni te do 2009 roku z powodów bez-piecze stwa. Wielka Brytania i Hiszpania tak e s przekonane do energii atomowej, ale nie maj obecnie adnych planów rozbudowy swojej infra-struktury. Ca kiem inaczej jest w Japonii, Rosji, Chinach i Indiach, które w 2004 roku zaplanowa y uruchomienie lub budow nowych instalacji. Z kolei USA w „Ustawie o Polityce Energetycznej 2005” opowiedzia y si za dalsz rozbudow energii j drowej.

6

Bloki j drowe w budowie – dane wg kwarta ów

Rys. 4. Liczba bloków j drowych w budowie od 2007 roku – dane na koniec kwarta ów Fig. 4. Quantity of nuclear under construction blocks from 2007 given to – at the end of quarters

ród o: WNA, 28.11.2010. Source: WNA, 28.11.2010.

5 C.T. Szyjko, Potencja rozwoju energetyki gazowej w wietle najnowszych inicjatyw UE,

[w:] Wiadomo ci Naftowe i Gazownicze - czasopismo naukowo-techniczne, nr 3(155), Kraków 2011, s. 11-18.6 I. Khripunov, Center for International Trade and Security, School of Public and International

Affairs, University of Georgiahttp://wmdsecurityculture.blogspot.com/ (dost p z dnia 4.04.2011 r.).



Zwolennicy energii atomowej dostrzegaj przede wszystkim korzy ci gospodarcze w postaci ni szych kosztów produkcji oraz niezale no ci od waha cen ropy naftowej. Wierz oni, e post p techniczny przyczyni si do bezpieczniejszego funkcjonowania i utylizacji odpadów z elektrowni j dro-wych. Podkre laj oni poza tym, tak jak Mi dzynarodowa Agencja Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency – IAEA), niski poziom kwot emisyjnych dla gazów cieplarnianych, który dzi ki energii atomowej pozwala osi gn korzy ci ekonomiczne w ramach protoko u z Kioto

7.

Istota kultury bezpiecze stwa

Po serii katastrof w japo skich elektrowniach j drowych coraz cz ciej mówi si o potrzebie rozwijania i umacniania kultury bezpiecze stwa. Kultu-ra (z aciny cultura, czyli uprawa, kszta cenie) jest to termin wieloznaczny, in-terpretowany w ró ny sposób przez przedstawicieli ró nych nauk. Kultura najcz ciej jest rozumiana jako ca okszta t duchowego i materialnego dorob-ku spo ecze stwa. Ogólnie rzecz bior c termin „kultura” jest najcz ciej u y-wany do oznaczenia wspólnego systemu warto ci i stawia ich ca o ponad cz ciami, co daje wspóln perspektyw dzia a i zachowa podmiotów, z której to perspektywy wyprowadzane s podej cia specyficzne, konkretno- -organizacyjne.

8

Zachowania cz onków danej instytucji (organizacji) w sektorze energii atomowej wyra aj utrwalaj okre lon kultur organizacyjn w stosunku do standardów bezpiecze stwa. Instytucje i organizacje pa stwa, które te jest form organizacji, charakteryzuj si specyficzn kultur bezpiecze stwa atomowego. Na podstawie zaprezentowanych ró nych stanowisk pa stw wzgl dem energetyki j drowej wida , e s widoczne i odczuwalne podo-bie stwa i ró nice kultur organizacyjnych mi dzy instytucjami i organizacjami w ró nych krajach Unii Europejskiej. Wi e si to m.in. ze specyfik ich za-da , stopniem nasycenia technologi atomow i rodzajem wykorzystywa-nych reaktorów, a przede wszystkim poziomem wykszta cenia i profesjonali-zacji kadry kierowniczej, etosem pracy itd.

W tym kontek cie kultur zawodow traktuje si zazwyczaj jako zespóspójnych znacze podzielonych przez dany zespó pracowników. Znaczeokre laj cych m.in.: jak i dlaczego zachodz okre lone zdarzenia w si owni j drowej, co robi i kogo alarmowa , kiedy wy aniaj si problemy oraz o tym kto (zdaniem cz onków organizacji) ponosi win za ich pojawienie si . Cho-dzi wi c tak e o wzajemne traktowanie si , o opinie i oceny dotycz ce kie-rowania organizacj . Bior c pod uwag wspomniane wzgl dy, warto si gndo powszechnie znanej i akceptowanej koncepcji elementów organizacji H. Leavitta, któr graficznie przedstawia tzw. diamentowy model organizacji.

7 http://www.iaea.org/Publications/Magazines/Bulletin/Bull521/index.html (dost p z dnia

4.04.2011 r.). 8 Patrz: A. Ko mi ski, W. Piotrowski, Zarz dzanie, teoria i praktyka (red.) Warszawa 1996, s. 10

i n.; L.J. Krzy anowski, O podstawach kierowania organizacjami inaczej, Kraków 1989.

156 C.T. Szyjko


Dodatkowym w stosunku do pierwotnego uj cia H. Leavitta, a zarazem cen-tralnym wymiarem, jest kultura bezpiecze stwa.

Rys. 5. Podstawowe wymiary zarz dzania wiedz w organizacji Fig. 5. Essential statistics of the knowledge management in the organization

Source: own study. ród o: opracowanie w asne.

Kultura bezpiecze stwa wed ug Pidgeona stanowi system znacze , po-przez który okre lona grupa ludzi rozumie zagro enia na wiecie.

9 System

ten zawiera równie wyja nienia zwi zane z kryzysami – dlaczego i jak po-wstaj . Kultura bezpiecze stwa atomowego to wiedza i sposób my lenia o bezpiecze stwie energii atomowej (o wyzwaniach, szansach i zagro e-niach w tym obszarze), sposoby odczuwania bezpiecze stwa i reagowania na jego brak (sposób zachowania), sposoby zachowania i dzia ania podmio-tów oraz ich wspó dzia anie z innymi, wp ywaj ce na bezpiecze stwo w a-sne, ale i innych podmiotów. Kultura bezpiecze stwa atomowego jest wyra-zem tego, jaki jest stosunek danej spo eczno ci do ryzyka, zagro ei bezpiecze stwa atomu oraz jakie warto ci w tym zakresie uwa ane s za istotne. Wysoka kultura bezpiecze stwa jest zwi zana z wysok warto ciprzyk adan zdrowiu i yciu ludzkiemu oraz utrzymywaniem granicy mi dzy niezb dnym ryzykiem, które jest nieod cznym elementem ycia i rozwoju, a zapewnieniem bezpiecze stwa i ochrony przed zagro eniami.

10

9 Cyt. za: M. Milczarek, Kultura bezpiecze stwa, http://www.stres.edu.pl/kultura.htm (dost p

z dnia 4.04.2011 r.). 10

Por. C.T. Szyjko, Zdrowie i ochrona rodowiska naturalnego w kontek cie filozofii zrównowa-onego rozwoju, Turystyka i zdrowie, Zeszyt Naukowy nr 4, WSHiFM im. F. Skarbka, Warszawa

2010, s. 177-186.



Cz owiek wobec kryzysu atomowego

Wspomniane wy ej przedmiotowe ujmowanie cz owieka w uj ciu sze-roko poj tego bezpiecze stwa sta o si dziedzin wielu bada naukowych i wysz o daleko poza mury uczelni techniczno-wojskowych. Poziom my leniao bezpiecze stwie jest oczywi cie ró ny w poszczególnych grupach spo-ecznych, rozmaicie te pojmuje si jego istot . ycie dostarcza wielu przy-k adów, które wskazuj , e wiadomo ekonomiczna spo ecze stwa i ro-zumienie terminów ekologicznych, a tak e bezpiecze stwa atomowego w poj ciu minimalnym – od w asnej rodziny – po maksymalne – w sferze ro-zumienia interesów pa stwa, Europy i wiata – powoli, ale systematycznie wzrasta. W kulturze spo ecznej synonimem poj cia bezpiecze stwo jest dom. M. Cie larczyk schematycznie przedstawia bezpiecze stwo jako dom oraz ukazuje piramid bezpiecze stwa z podwalinami, u której podstawy le-y bezpiecze stwo pa stwa.

11

Wed ug J. Sta czyka kszta t i zakres polityki bezpiecze stwa pa stwa zale y od takich m.in. czynników, jak uwarunkowania geopolityczne, poten-cja spo eczno-gospodarczy, si a militarna, tradycja, do wiadczenia, kultura polityczna.

12M. Pietra zwraca uwag na to, e wspó cze nie bezpiecze -

stwo narodowe (pa stwa) jest poj ciem podlegaj cym ci g ej ewolucji w za-kresie znaczeniowym, podmiotowym i przedmiotowym. Jego zdaniem jest to dynamiczny proces, który ka da epoka historyczna wype nia sobie w a ciwtre ci .

13W wietle wydarze w Japonii mamy do czynienia z kolejnym

przewarto ciowaniem tego poj cia. Odchodzi w przesz o „tradycyjna kon-cepcja bezpiecze stwa, identyfikuj ca je z brakiem zagro e militarnych. Wspó cze nie zakres przedmiotowy bezpiecze stwa obejmuje nowe dzie-dziny. St d tzw. wielowymiarowo bezpiecze stwa, której istot prezentujfilary Z. Stachowiaka.

Pozyskiwanie energii z atomu zwi zane jest z ryzykiem, a ryzyko wyni-ka st d, e cz owiek wprawdzie jest zdolny przewidywa co mo e si zda-rzy , ale nie jest zdolny przewidzie (stwierdzi , okre li ), co si zdarzy i kiedy z ca pewno ci . ród em niepewno ci jest nie tylko rodowisko ze-wn trzne, ale równie czynnik ludzki. Obecnie dominuje przekonanie, erozwój technologii i organizacji dzisiaj pomna a ryzyko i niebezpiecze stwa. Hipoteza ta nie jest jednak w pe ni przekonywaj ca, albowiem rozwój wiedzy i technologii mog zapobiega wielu wspó czesnym zagro eniom.

14 Wniosek

st d taki, e wielko ryzyka – patrz c historycznie wzrasta, zmienia si je-dynie jego forma i tre .

11

M. Cie larczyk, Kulturowe uwarunkowania budowy bezpiecze stwa ekonomicznego, Wy szaSzko a Finansów i Zarz dzania, Siedlce 2008.12

J. Sta czyk, Wspó czesne pojmowanie bezpiecze stwa, Warszawa 1996, s. 30. 13

M. Pietra , Pozimnowojenny paradygmat bezpiecze stwa in statu nescendi, Studia Mi dzy-narodowe, nr 2/1997, s. 51. 14

http://www.msz.gov.pl/Polska,w,NATO,1695.html#INICJATYWY_RP (dost p z dnia 4.04.2011 r.).

158 C.T. Szyjko


Rys. 6. P aszczyzny bezpiecze stwa pa stwa Fig. 6. Plains of the state security

Ryzyko jest tym lepiej kontrolowane, w im wi kszym stopniu zale y ono od czynników podmiotowych, takich jak ludzkie umiej tno ci, zdolno ci, za-lety charakteru. Poziom akceptowanego ryzyka w du ej mierze zale y od ko-rzy ci, jakie jednostka mo e otrzyma po osi gni ciu celu. Wraz ze wzro-stem warto ci przewidywanej „wygranej” wzrasta ryzyko, które cz owiek gotów zaakceptowa . Ludzie ch tniej podejmuj dzia ania, które zawierajryzyko kontrolowane, roz o one w czasie i w przestrzeni. Godne uwagi jest stwierdzenie, e poziom ryzyka preferowanego przez grup jest wi kszy od przeci tnego akceptowanego przez jednostk . W procesie wspó dzia ania ludzie gotowi s przyj bardziej niebezpieczne poczynania ni wówczas, gdy dzia aj indywidualnie

15.

15

M. Cie larczyk, R. Kuriata, Kryzysy i sposoby radzenia sobie z nimi, ód 2005, s. 105 i in.



Deficyt wykwalifikowanej kadry

Kultura bezpiecze stwa atomowego zale y od poziomu profesjonalnego przygotowania kadr. Mi dzynarodowa Agencja Energii Atomowej szacuje ena wiecie w elektrowniach j drowych jest zatrudnionych ok. 250 000 ludzi. Natomiast w ca ym przemy le j drowym, a tak e na uczelniach wy szych, w instytutach badawczych i organach pa stwowych zwi zanych z energetykj drow (np. organy dozoru) pracuje ok. 1 miliona osób. Rozwój tej ga ziprzemys u w Polsce b dzie wymaga wyszkolenia i zatrudnienia tysi cy wyso-kiej klasy, posiadaj cych odpowiednie certyfikaty specjalistów.

Polskie instytucje naukowe ju przygotowuj si do uruchomienia progra-mu energetyki j drowej. Opieraj c si cz ciowo na rz dowym programie przy-gotowania kadr dla energetyki j drowej, uczelnie wy sze uruchomi y(i uruchamiaj kolejne) kierunki studiów i specjalno ci zwi zane bezpo rednioz sektorem j drowym (tabela 1). Równie polskie instytuty badawcze przygoto-wuj si do uczestnictwa w Programie Energetyki J drowej. W 2011 r. nast pireorganizacja i scalenie instytutów atomistyki w wierku i Warszawie w jeden du y o rodek badawczy wiadcz cy us ugi na potrzeby rozwoju przemys u j -drowego oraz prowadz cy prace badawcze we wszystkich dziedzinach prze-mys owego i medycznego wykorzystania technik j drowych. Ponadto wiele in-nych o rodków zwi zanych z sektorem elektroenergetycznym uzyska dost p do bazy wiedzy, nowych technologii oraz pieni dzy na prace badawczo-rozwojowe (instytuty te b d realizowa y m.in. zamówienia operatora elektrowni).

Budowa elektrowni j drowych i towarzysz cych im zak adów to utwo-rzenie tysi cy atrakcyjnych i dobrze p atnych miejsc pracy. Czas kszta cenia in ynierów j drowych wynosi 4-6 lat, operatorów reaktora 2-4 lata. W USA na jeden blok o mocy 1000 MWe (netto) przypada rednio 800 pracowników. Szczegó y ilustruje tabela 2.

Ponadto budowa jednego tylko bloku (nie licz c inwestycji towarzysz -cych jak linie energetyczne, drogi dojazdowe, wiadukty, rozbudowa portów itd.) wymaga zatrudnienia 3000-4000 ludzi do prac budowlanych i monta o-wych o szerokim spektrum zawodów – od s abo wykwalifikowanych robotni-ków (po odpowiednim przeszkoleniu do pracy na budowie obiektu j drowego),przez spawaczy, operatorów d wigów, kierowców pojazdów budowlanych, elektryków, automatyków, geodetów, hydraulików a po in ynierów i architek-tów (i setki innych zawodów, których pe ne wymienienie by oby trudne).

To wszystko powoduje lokalny wzrost popytu na wiele towarów i us ug, co szybko przek ada si na rozrost i zak adanie nowych firm w okolicy inwestycji – zarówno firm handlowo-us ugowych powstaj cych w miejscowo ciach po o o-nych blisko budowy, dla których robotnicy i pracownicy elektrowni s g ównymi klientami (sklepy spo ywcze, lokale us ugowe itd.), jak równie specjalistycz-nych firm sprzedaj cych wyroby i wiadcz cych us ugi in ynieryjne dla inwesto-ra, zak adaj cych swoje siedziby w g ównych miastach województwa, w którym realizowana jest inwestycja „j drowa”. Zatrudnienie w tych ostatnich firmach znajduj zarówno ludzie z regionu , jak równie studenci i absolwenci miejsco-wych szkó i uczelni, a tak e specjali ci z innych cz ci kraju.

160 C.T. Szyjko


Tabela 1. Kierunki bezpo rednio zwi zane z energetyk j drow wg nazwy uczelni

Table 1. Directions directly connected with the nuclear power industry according to the name of the college

Uczelnia Wydzia Kierunek Specjalno

Uniwersytet Warszawski

Wydzia y: Chemii i Fizyki

(studia mi dzywydzia owe)

energetyka i chemia j drowa (studia I stopnia

od roku akademickiego 2011/2012 oraz studia II stopnia

od roku akademickiego 2012/2013)

Uniwersytet Marii Curie-Sk odowskiej

w Lublinie

Matematyki, Fizykii Informatyki

fizyka bezpiecze stwo j drowe i ochrona

radiologiczna

Polsko-Ukrai skiUniwersytet Europejski

w Lublinie (w fazie tworzenia)

In ynierii i Nowych

Technologii

energetyka j drowa

AkademiaGórniczo-Hutnicza

Fizyki i Informatyki Stosowanej Energetyki

fizyka techniczna energetyka

fizyka j drowa energetyka j drowa

Politechnika Gda ska

Wydzia y: Oceanotechniki

i Okr townictwa, Mechaniki

oraz Elektrotechniki i Automatyki

Oceanotechniki i Okr townictwa


energetyka

energetyka

Politechnika ódzka Mechaniczny energetyka

Politechnika Wroc awska

Mechaniczno- -Energetyczny

energetyka budowa i eksploatacja systemów energetycznych

energetyka cieplna i j drowa

Politechnika Krakowska

In ynierii Elektrycznej

i Komputerowej

energetyka

Politechnika Pozna ska

Wydzia y: Elektryczny, Technologii Chemicznej, Budownictwa L dowego,

Fizyki Technicznej


energetyka energetyka j drowa

Politechnika l ska

In ynierii rodowiska i Energetyki

Elektryczny

mechanika i budowa maszyn

energetyka elektrotechnika

in ynieria j drowa energetyka j drowa elektroenergetyka

Politechnika Warszawska

Mechaniczny,Energetyki i Lotnictwa

energetyka j drowa (nuclear power engineering)

ród o: opracowanie w asne na podstawie danych pe nomocnika ds. energii j drowej. Source: own study on the basis of data of the attorney for the nuclear energy.



Tabela 2. Kategorie wymaganego personelu dla elektrowni j drowej Table 2. Categories of the required staff for the nuclear power plant

Typy stanowisk Liczba zatrudnionych

In ynierowie budowlani 5

In ynierowie informatycy, elektrycy i elektronicy 20

In ynierowie mechanicy 15

In ynierowie j drowi 25

In ynierowie projektanci i utrzymania obiektu 3075

Operatorzy systemu sterowania i wyposa enia

Technicy chemicy 20

Technicy utrzymania ruchu 135

Technicy ochrony radiologicznej i gospodarki odpadami promieniotwórczymi

35

Personel ochrony fizycznej 70

Personel szkoleniowy 35

Pozosta y personel 335

Ogó em 800 (+/-300)

ród o: . Koszuk, Fundacja Forum Atomowe. Source: . Koszuk, Fundacja Forum Atomowe.

Wnioski dla Polski

Aby zapewni kadry dla potrzeb energetyki j drowej, kluczowe jest przyj cie jednego, spójnego planu dotycz cego kszta cenia w tej dziedzinie. Harmonogram dzia a na rzecz energetyki j drowej zak ada, e do ko ca2011 roku przygotowany zostanie kompleksowy program szkole . Mimo to niektóre wy sze uczelnie rozpocz y na w asn r k wdra anie odpowied-nich kierunków studiów – jako pierwszy Wydzia Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej. Zainaugurowano ju kszta cenie edu-katorów, pierwsza grupa 20 osób rozpocz a w drugiej po owie 2009 roku pó roczny kurs we Francji. Tak e Instytut Energii Atomowej POLATOM pod-j dzia ania ukierunkowane na przygotowanie specjalistycznych programów szkoleniowych. Wydaje si , e mimo bardzo napi tego harmonogramu pol-skie uczelnie i instytucje naukowo-badawcze b d w stanie podo a posta-wionemu przed nimi zadaniu odbudowy kadry dla energetyki j drowej.

Rz d polski od pocz tku prac nad programem j drowym szczególnwag przyk ada do zagwarantowania najwy szych standardów bezpiecze -stwa ludno ci, pracowników i rodowiska naturalnego. Pe nomocnik Rz duds. Polskiej Energetyki J drowej podkre la, e przy budowie pierwszej pol-skiej elektrowni j drowej zastosowana b dzie - bez wzgl du na wybór do-stawcy - nowa generacja reaktorów III lub III+. Ró ni si one zasadniczo od

162 C.T. Szyjko


eksploatowanych ju od ok. 40 lat w Fukushimie reaktorów II generacji. No-we typy reaktorów charakteryzuje uwzgl dnienie ju na etapie projektowania nawet najmniej prawdopodobnych awarii. Na rynku s dost pne m.in. tech-nologie wyposa one w tzw. pasywne systemy bezpiecze stwa, które w przypadku awarii nie potrzebuj zasilania w energi elektryczn , gdywi kszo procesów koniecznych do wy czenia reaktora i sch odzenia rdzenia odbywa si z wykorzystaniem naturalnych zjawisk przyrody takich jak grawitacja, konwekcja naturalna czy ró nice ci nie . Gdyby reaktory elektrowni Fukushima I zosta y zaprojektowane wed ug obowi zuj cych dzistandardów, do obserwowanych tam awarii najprawdopodobniej w ogóle by nie dosz o. Jednym skutkiem trz sienia ziemi i tsunami by oby automatycz-ne, planowe wy czenie reaktorów, po którym nast pi oby stopniowe sch o-dzenie rdzeni.

Polska, w przeciwie stwie do Japonii, jest krajem wolnym od zagro eo charakterze sejsmicznym. Pami ta te nale y, e ostatnie trz sienie zie-mi w Japonii o warto ci 9 stopni w skali Richtera by o wydarzeniem bez pre-cedensu w historii nowoczesnej cywilizacji technicznej. Mimo to, elektrownia w Fukushimie zachowa a si zgodnie z planem - reaktory uleg y planowa-nemu w takiej sytuacji automatycznemu wy czeniu. Dopiero powsta aw wyniku trz sienia ziemi fala tsunami spowodowa a zniszczenie awaryjne-go systemu zasilania w energi elektryczn , co bezpo rednio spowodowa oproblem z ch odzeniem.

Trzecim argumentem za bezpiecze stwem przysz ych polskich elek-trowni j drowych jest nowoczesne prawo, restrykcyjnie okre laj ce warunki bezpiecznej eksploatacji obiektów j drowych i ochrony radiologicznej. Prze-pisy przygotowane przez Ministerstwo Gospodarki i Pa stwow AgencjAtomistyki powinny wej w ycie na pocz tku lipca br., tj. na 4 lata przed planowanym rozpocz ciem budowy pierwszej elektrowni j drowej w Polsce. Nowe przepisy opracowano w zgodzie z normami prawa mi dzynarodowego i europejskiego uwzgl dniaj c zalecenia Mi dzynarodowej Agencji Energii Atomowej i Agencji Energetyki J drowej OECD, do wiadczenia operatorów elektrowni j drowych na wiecie oraz wnioski z analizy najlepszych tech-nicznych i prawnych rozwi za i praktyk w zakresiebezpiecze stwa j dro-wego i ochrony radiologicznej w poszczególnych krajach wykorzystuj cych energetyk j drow .

Dodatkowo, przepisy umo liwiaj ce znaczny stopie udzia u spo e-cze stwa w decydowaniu o budowie ww. obiektów pomog uzyska stabil-no raz powzi tych decyzji oraz - w konsekwencji - przyczyni si do pozy-skania i utrzymania akceptacji spo ecznej dla energetyki j drowej. Ponadto, celem projektowanej ustawy jest stworzenie regu opracowywania, przyjmo-wania i realizacji polityki pa stwa w zakresie energetyki j drowej, w tym równie opracowywania, przyjmowania i realizacji polityki pa stwa w zakre-sie post powania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem j -drowym.

Projektowana ustawa regulowa b dzie proces inwestycyjny w zakresie budowy Obiektu Energetyki J drowej (OEJ), w tym obowi zki i uprawnienia



inwestora i operatora takich obiektów, które reguluje ustawa z dnia 29 listo-pada 2000 r. - Prawo atomowe (Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276 z pó n. zm.) wraz z aktami wykonawczymi. Szczegó owy katalog obiektów, do których budowy ustawa znajdzie zastosowanie zostanie okre lony w definicji poj cia „obiekt energetyki j drowej”. Ustawa nie b dzie mia a zastosowania do bu-dowy obiektów j drowych nie powi zanych funkcjonalnie z wytwarzaniem energii elektrycznej i zaopatrywaniem w ni spo ecze stwa (tj. m.in. reakto-rów badawczych, przechowalników wypalonego paliwa, innej infrastruktury – niewykorzystywanych na potrzeby energetyki j drowej).

Projektowana ustawa w szczególno ci okre la b dzie zasady przygo-towywania ww. inwestycji poprzez usystematyzowanie i poszerzenie istnie-j cego katalogu decyzji koniecznych do wybudowania OEJ. Ustawa okre li tak e sposób realizacji inwestycji, w tym sposób nabywania tytu u prawnego do nieruchomo ci poprzez okre lenie zasad pozyskiwania terenu pod inwe-stycje, okre lenie zasad i skutków wyw aszczania nieruchomo ci na rzecz Skarbu Pa stwa, trybu ustalania odszkodowania, warunków przekazania przez Skarb Pa stwa wyw aszczonych nieruchomo ci inwestorowi, trybu po-st powania wobec nieruchomo ci o nieuregulowanym stanie prawnym, trybu pozyskiwania gruntów le nych znajduj cych si w zarz dzie Pa stwowego Gospodarstwa Le nego „Lasy Pa stwowe” oraz trybu wyznaczania obszaru ograniczonego u ytkowania dla OEJ wraz ze sposobem okre lania nale ne-go odszkodowania.

Nowa ustawa wdro y do polskiego porz dku prawnego dyrektyw Rady 2009/71/Euratom z dnia 25 czerwca 2009 r., ustanawiaj c wspólnotowe ramy bezpiecze stwa j drowego. Uzupe ni ponadto dotychczasowe uregu-lowania dotycz ce odpowiedzialno ci cywilnej za szkod j drow . Doku-ment okre li równie tryb przygotowywania i aktualizowania strategii pa -stwa w zakresie energetyki j drowej oraz obowi zki operatorów obiektów j drowych, m.in. w dziedzinie informowania spo ecze stwa o dzia alno ci ta-kich obiektów.

W ramach tzw. pakietu atomowego RM przyj a tak e przygotowany przez Ministerstwo Skarbu Pa stwa projekt ustawy o przygotowaniu i reali-zacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki j drowej oraz inwestycji to-warzysz cych. G ównym celem regulacji jest wprowadzenie przepisów, które umo liwi sprawne przeprowadzenie procesu przygotowania i realizacji bu-dowy obiektów energetyki j drowej. Rada Ministrów zrezygnowa a z tworze-nia Agencja Energetyki J drowej jako wydzielonej instytucji zaplecza eks-perckiego dla administracji rz dowej, co przewidywa projekt Programu Polskiej Energetyki J drowej. Wsparcie merytoryczne i organizacyjne dla rozwoju energetyki j drowej w Polsce zapewni rozbudowany Departament Energii J drowej w Ministerstwie Gospodarki.

Podsumowanie

Atak tsunami w Japonii i jego konsekwencje dowodz , e kryzys jest najtrudniejszym testem dla gospodarki i organizacji spo ecznej, g ównie ze

164 C.T. Szyjko


wzgl du na niedoskona o umiej tno ci jego przewidywania oraz ze wzgl du na zaburzenia i niepewno , jakie za sob niesie. Zetkni cie z kry-zysem zmusza do poszukiwania nowych strategii i metod post powania, a tak e powoduje frustracj mened erów wywo an spadaj c ocen ich dzia a . Du o atwiej jest bowiem zarz dza dobrze prosperuj c firm niorganizacj pa stwow prze ywaj c kryzys. St d niezb dne staj si wie-dza i rozumienie istoty kultury bezpiecze stwa atomowego.

Reasumuj c, kultura bezpiecze stwa atomowego musi by oparta na adekwatnej strukturze organizacyjnej systemu organów w adzy pa stwowej i odpowiednich rozwi zaniach administracyjno-legislacyjnych. Kszta towanie po danej kultury bezpiecze stwa atomowego musi by procesem ci g ymponiewa rzeczywista zmiana kulturowa jest trudna i wymaga czasu. Jedno-razowe „akcje” mog by efektowne, ale przynosz ce pozorne efekty, bo-wiem si gaj jedynie tej najbardziej powierzchownej warstwy kultury. Aby zmiana by a trwa a i efektywna musi dokona si na g bszych poziomach kultury, zwi zanych z uznawanymi warto ciami oraz za o eniami co do natu-ry ycia i wiata.

Jak mo na wi c oceni przysz o energii atomowej? Z jednej strony rosn ce ceny ropy naftowej i nowe koszty handlu kwotami emisyjnymi prze-widziane w protokole z Kioto sprawiaj , e energia j drowa jest coraz bar-dziej op acalna. Z drugiej strony takie has a jak „odpady radioaktywne”, a od 11 wrze nia i kryzysu pó nocnokorea skiego i ira skiego, tak e „terroryzm nuklearny” podwa aj zasadno energii j drowej. Tym samym powstaje swoisty paradoks gospodarczy: istniej ce elektrownie atomowe ze swoimi mo liwo ciami produkcyjnymi funkcjonuj na liberalnym rynku elektryczno-ci, ale budowa nowych elektrowni bez dotacji pa stwowych jest niemo li-

wa, co by oby zreszt i tak sprzeczne z ide wolnej konkurencji. Nic dziwne-go, i wyd u enie terminu funkcjonowania elektrowni j drowych, tak e w ród krytyków energii atomowej, wywo uje coraz gor tsze dyskusje.

Awaria elektrowni Fukushima udowodni a, e zmienia si charakter wspó czesnych zagro e , a spo ecze stwo staje przed problemami nie tylko kl sk naturalnych, ale i technologicznych. Konieczna jest wi c stopniowa ewolucja mi dzynarodowego systemu bezpiecze stwa atomowego w kie-runku tworzenia kompleksowych i zintegrowanych narz dzi zarz dzania kry-zysowego, umo liwiaj cych równoczesne wykorzystanie komponentów mili-tarnych i cywilnych, na ka dym poziomie reagowania, tj.: mi dzynarodowym, krajowym i regionalnym, w odniesieniu do maksymalnie szerokiego wachla-rza zagro e . Niezale nie od dalszego rozwoju sytuacji w japo skim sekto-rze atomowym nie ulega w tpliwo ci, e mo liwo podobnego zdarzenia w Polsce jest ca kowicie wykluczona ze wzgl du na warunki lokalizacyjne, mo liwe do zastosowania technologie a tak e opracowane przez rz d nowe przepisy bezpiecze stwa j drowego.

Przyj cie ustaw tzw. pakietu atomowego jest niezb dne dla zapewnie-nia rozwoju oraz bezpiecznego funkcjonowania energetyki j drowej w Pol-sce. Projektowana Ustawa o energetyce j drowej powinna stworzy klarow-ne i stabilne ramy prawne obejmuj ce ca okszta t procesu inwestycyjnego



w zakresie przedsi wzi zwi zanych z budow w Polsce elektrowni j dro-wych i innych obiektów na potrzeby energetyki j drowej, tak aby mo liwe by o prowadzenie efektywnej i bezpiecznej dzia alno ci w tym zakresie. Stworzenie stosownych przepisów pozwoli na redukcj istotnych ryzyk inwe-stycyjnych, a tym samym zwi kszy mo liwo przygotowania i realizacji ta-kich inwestycji oraz ich przeprowadzenia w sposób sprawny i efektywny. Czytelne i przewidywalne w d ugiej perspektywie regu y pozwol te na ob-ni enie kosztów finansowania inwestycji przez instytucje finansowe, zwi za-nych najcz ciej z niepewno ci i nieprzewidywalno ci poszczególnych ogniw procesu inwestycyjnego. W konsekwencji, osi gni cie projektowanych celów przyczyni si do podniesienia wiarygodno ci Polski, jako kraju o sta-bilnych i przejrzystych regulacjach sprzyjaj cych inwestycjom o przedmioto-wym charakterze, co znajdzie swój wyraz we wzro cie zaufania potencjal-nych inwestorów i ich partnerów, w uczestniczeniu w projektach budowy elektrowni j drowych i innych obiektów na potrzeby bezpiecznej energetyki j drowej w naszym kraju.

Bibliografia

Basic Infrastructure for a Nuclear Power Project, IAEA TECDOC Series No. 1513, 2006.

Bezpiecze stwo Polski w zmieniaj cej si Europie, Warszawa–Toru 1994. Bobrow D.B., Hali ak E., Zi ba R., Bezpiecze stwo narodowe i mi dzynaro-

dowe u schy ku XX wieku, ISM UW, Warszawa 1997. Cie larczyk M., Kultura bezpiecze stwa i obronno ci, Akademia Podlaska,

Siedlce 2006. Czaputowicz J., Bezpiecze stwo europejskie u progu XXI wieku, PWN,

Warszawa 2000. Cziomer E., Zyblikiewicz L., Zarys wspó czesnych stosunków mi dzynaro-

dowych, PWN, Warszawa 2001. Cz owiek w sytuacji trudnej, Praca zbiorowa pod redakcja B. Ho ysta. War-

szawa 1991. Gryz J., Dawidczyk A., Koziej S., Zarz dzanie Strategiczne Bezpiecze -

stwem, Wydawnictwo WSHE w odzi, 2006. Halak K., Bezpiecze stwo i obronno pa stwa, Warszawa 1996. Human resource issues related to an expanding nuclear power programme,

IAEA TECDOC Series No. 1501,2006.Kotarbi ski T., Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk.

Wroc aw-Warszawa 1990. Krajowa Konferencja SEP: „Renesans Energetyki J drowej”, Kielce, 3 marca

2010.Lisiecki M., Zarz dzanie Bezpiecze stwem Publicznym, Oficyna Wydawni-

cza o Graf, Grudzie 2010. Materia y Mi dzynarodowej Konferencji „Elektrownie J drowe dla Polski”,

Warszawa, 1-2 czerwca 2006.

166 C.T. Szyjko


Rosa R. (red.), Dialektyka bezpiecze stwa, wojny i pokoju. Rozprawy z filo-zofii, my li spo eczno-politycznej i pedagogicznej, Warszawa 2003.

Rosa R., Filozofia i edukacja do bezpiecze stwa, Siedlce 1998. Rozporz dzenie Rady Ministrów z dn. 12 maja 2009 r. w sprawie ustano-

wienia Pe nomocnika Rz du do spraw Polskiej Energetyki J drowej, przed o one przez ministra gospodarki.

Sta czyk J., Wspó czesne pojmowanie bezpiecze stwa, ISP PAN, Warsza-wa 1996.

winiarski J., O naturze bezpiecze stwa. Prolegomena do zagadnie ogól-nych, Warszawa–Pruszków 1997.

Szyjko C.T., Globalizacja wobec Europy regionów, [w:] Europejski Doradca Samorz dowy. Fundusze-Inwestycje-Finansowanie, Kwartalnik polskich samorz dów i przedsi biorstw komunalnych, nr 1(16), Warszawa 2011.

Szyjko C.T., Przysz o infrastruktury energetycznej w UE, [w:] Czysta Ener-gia, nr 3(115)/2011.

Szyjko C.T., Rozwój Partnerstwa Wschodniego a nowe otwarcie europejskie w kontek cie zmodyfikowanego pakietu energetyczno-klimatycznego,[w:] Europa – wspólnot teorii i praktyki, z serii Zeszyty Europejskie, nr 8/2011, Wyd. Stowarzyszenie Obywatelskie „Dom Polski”, Warszawa 2011.

Szyjko C.T., W poszukiwaniu nowej jako ci integracji, [w:] „FAKTY Magazyn Gospodarczy”, nr 1(49), s.44-46. Warszawa 2011.

Uchwa a Rady Ministrów z dn. 13 stycznia 2009 r. w sprawie dzia a podej-mowanych w zakresie rozwoju energetyki j drowej.

Fehler W. (red.), Wspó czesne bezpiecze stwo, Wyd. A. Marsza ek, Toru2002;

Www.atom.edu.p.l. Zi ba R., Europejska to samo bezpiecze stwa i obrony, Scholer, War-

szawa 2000.

Documents

Perspektywy rozwoju energetyki j drowej w Polsce w wietle ...Polskiej Energetyki J drowej. Celem programu jest uruchomienie pierwszej elektrowni j drowej ju * w roku 2020. Istnieje