26
Namba 2041 Oktoba 10 - 16 , 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren, Kanage stori o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela putim long Pes 2... K1 tasol Oposisen kotim gavman Stanley Nondol i raitim Oposisen i tokaut ol bai salensim O’Neill gavman long kot long tekova long PNG Sastenabel Di- velopmen Program (PNGSDP) na Ok Tedi Mining Limited (OTML) na bai tok pait strong long planti bikpela disisen em gavman i mekim long sotpela taim. Opo- sisen i tok ol dispela disisen i no stret na em i laik ol pipel bilong kantri i mas save long as tru bi- long ol dispela desisen bilong gavman. Ol bikpela disisen bilong gavman we Oposisen i salensim em, tekova bilong OTML na PNGSDP, K800 milien supahaiwe long Lae-Nazab na K399 milien Togoba-Kiseneopi rot na K800 milien bilong 2015Pasi- fik Gems na ol rot kontrak bilong NCD na ol arapela. Oposisen lida, Belden Namah long dispela wik i tok em bai sapo- tim ol CMCA papagraun bilong Westen provins na kisim O’Neill gavman go long kot long givim 63.4 pesen dividen mani bilong OTML go bek long papagraun bihain long gavman sensim lo na kisim 100 pesen. INSAIT Polis ripot - PNGSDP i mekim wok bilong gavman - P2 Nupela haus silip bilong ol nes Is Nu Briten gat tupela gavana- P7 Ol Pipel bilong Raikos i kisim fama na bisnis trening -P21 Ritim Wantok Komentri long pes 13 Kalsa i win tru... KUNDU NA DIGASO FESTIVAL: Ol Kutubu pipel long Sauten Hailans i amamas moa long soim pasin tumbuna bilong ol na ol i wari long planti ol dispela pasin i wok long lus. Olsem na ol i kirapim dispela festival bilong soim pasin bilong ples. Hia ol man i singsing danis wantaim ol sotpela kundu (sa’o duibu o sa’o gauwage) bilong ol Foi long raunwara Kutubu. Poto: Don Niles Moa stori long Pes 5. n Long bikpela milien i lus long rot kontrak n Long salensim 63.4 pesen PNGSDP mani I go moa long pes 2

Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

  • Upload
    buidien

  • View
    254

  • Download
    2

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Namba 2041 Oktoba 10 - 16 , 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren, Kanage stori o Pas bilong yu i kam

long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela putim long Pes 2...

K1 tasol

Oposisen kotim gavmanStanley Nondol i raitim

Oposisen i tokaut ol bai salensimO’Neill gavman long kot longtekova long PNG Sastenabel Di-velopmen Program (PNGSDP) naOk Tedi Mining Limited (OTML)na bai tok pait strong long planti

bikpela disisen em gavman imekim long sotpela taim. Opo-sisen i tok ol dispela disisen i nostret na em i laik ol pipel bilongkantri i mas save long as tru bi-long ol dispela desisen bilonggavman.Ol bikpela disisen bilong gavman

we Oposisen i salensim em, tekovabilong OTML na PNGSDP, K800milien supahaiwe long Lae-Nazabna K399 milien Togoba-Kiseneopirot na K800 milien bilong 2015Pasi-fik Gems na ol rot kontrak bilongNCD na ol arapela.Oposisen lida, Belden Namah

long dispela wik i tok em bai sapo-tim ol CMCA papagraun bilongWesten provins na kisim O’Neillgavman go long kot long givim 63.4pesen dividen mani bilong OTMLgo bek long papagraun bihain longgavman sensim lo na kisim 100pesen.

INSAIT Polis ripot -PNGSDP i mekim

wok bilong gavman- P2

Nupela haus silip bilong ol nesIs Nu Briten gat tupela gavana- P7

Ol Pipel bilongRaikos i kisim famana bisnis trening-P21

Ritim WantokKomentri longpes 13

Kalsa i win tru...

KUNDU NA DIGASO FESTIVAL: Ol Kutubu pipel long Sauten Hailans i amamas moa long soim pasin tumbuna bilong ol na ol i warilong planti ol dispela pasin i wok long lus. Olsem na ol i kirapim dispela festival bilong soim pasin bilong ples. Hia ol man i singsingdanis wantaim ol sotpela kundu (sa’o duibu o sa’o gauwage) bilong ol Foi long raunwara Kutubu. Poto: Don Niles Moa stori longPes 5.

n Long bikpela milien i lus long rot kontrak n Long salensim 63.4 pesen PNGSDP mani

I go moa long pes 2

Page 2: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

P2 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013 niusTeksim Wari,

Tingting, PainimPren, Wantok o

Pas bilong yu i kam nau..

Digicel namba:7235 6149

Dia Wantok Niuspepa, mi wan-pela Boi save stap wantaimmama bilong mi. Papa bilong miem dai pinis. Em tasol mi salimteks i kam long dispela.

Wanpela Boi – 04/10/2013

Mi laik bringim komplen bilong mii go long Shornclif kampaniolsem rot mentenens wok ol imekim i no ‘professional’ wok. Oli save wokim i stap wanpela wiktasol na Morobe gavman i no luk-save long wok na givim natingmani stap. Painim gutpela Kon-trakta.

Simap Mihi – 04/10/2013

Dia Wantok Niuspepa, PNG iwok long go long han na hetnogut wantaim. Olsem naBougainville bai bruk na lusimPNG. -03/10/2013

Dia Wantok Niuspepa, ol Jiwakapipel em i pinis long kot keis.Planti haia kar yusim long familiwok, tupela i go – i kam longMosbi tumas na ol i no sindaungut long opis na wok wantaim olpipel bilong Jiwaka. Bikpela manibilong ol Jiwaka pipel, ol dispelafamili tasol i kaikai na pinis. Ol Ji-waka pipel yupela pasim maus naai i stap a? Olsem wanem na yu-pela i no inap toktok na wanpelayia i go nating?

Kuma Maldam – Minj,07/10/2013

Dia Wantok Nius, mi Mal na kris-mas bilong mi em 30. Mi singelman na mi laik painim wanpelameri long PNG long maritim nastap wantaim oltaim. Husat i gatlaik plis yu ken ringim mi long7232 0277. Tenkyu Wantok.

Mal – 07/10/2013

Dia Edita, mi laik sapotim brataVincent. Mi man Raikos /Nahu-rawa LLG. James Gau i no kenwansait, plis tingim mipela tu.Raicoast i no Bugati tasol, tingt-ing gut!

Yune Taninkeo, Pom –06/10/2013

Dia Edita, mipela laikim stori moalong “Death Penalty” long WantokNiuspepa olgeta taim.

Sumatin, Mendi

G4S Sekyuriti stilim K6milien KinaNCD: Ol polis long Mosb i wok long

painim ol stilman bilong wanpela sekyuritikampani husat i stilim K6.3milien bilongMaybenk na ranawe long Fraide moning.Plis ripot i tok ol dispela stilman bilongG4S i bin giaman long karim mani bilongMaybenk i go long putim long Bank ovPNG long Fraide moning, tasol long taimol i kamap namel long siti, wanpela bilongol i kamautim pistol na hensapim draiva naol arapela wanwok bilong em. Em i fosimka i go long olpela Haus ov Asembli rot wetupela arapela ka i wetim ol. Ol stilman irausim ol nainpela bokis mani na putimlong tupela ka na ol i ranawe. Long taim olpolis i kamap, ol stilman i go pinis. Ol polislong NCD i tok dispela stilpasin em ol wok-man bilong sekyuriti kampani yet i mekim.Ol polis i wok long mekim wok painimautyet.

Stilman holim kalabus famili bilongKoreaALOTAU: Ol polis long Milen Be i wok

long mekim wok painimaut long ol stilmanhusat i holim wanpela famili bilong Koreana stilim mani. Ripot i kam long Alotau i tokol stilman i brukim haus bilong famili nakalabusim Kim Sew-yi wantaim meri napikinini na bebi sita bilong ol. Ol stilman ikisim ol i go long stua bilong Kim na tokimem long givim mani long ol. Long taim olstilman i kisim ol samting i stap ol polis ikamap na ol stilman i hait baksait long olfamili na kalap long wanpela dingi naranawe i go long solwara. Ol stilman ilusim famili bilong Kim long wanpela ailanlong Misima na ol i kisim Kim i go na lusimem long nrapela liklik ailan, Paneati. Olpipel bilong ples i kisim em i go bek longMisima. Ol polis long Alotau i tok klostu baiol i arestim sampela bilong ol dispela stil-man.

Stilman hensapim PMV long WewakWEWAK: Ol polis long Wewak i kisim

ripot bilong ol stilman i hensapim wanpelaPMV bilong ples Woginara long wes kosklostu long Mangara na stilim ol mani naarapela samting long ol pasindia. Polisripot i tok PMV i ran i go long Wewak nataim ol i kamap klostu long taun, draiva istop long kisim mani long ol pasindia. Olstilman i hensapim ol na tokim draiva longgo stop long olpela timba rot na ol i stilimmani na ol arapela samting. Ol yut bilongdispela eria i wok long helpim ol polis naulong painim ol dispela stilman.

Kot kalabusim studen inap nainpelamunLAE: Kot long Lae i salim wanpela stu-

den i go kalabus bihain long ol polis ipainim drag insait long bilum bilong em.Dispela yangpela man, Samuel Arnold bi-long Nabak long Morobe probins i askimkot long sotim taim i kam daun long tripelamun. Tasol mejistret i tok nogat bikos plantistuden i wok long mekim bikhet pasin.Mejistret i tokim Arnold long no ken tingtinglong mariwana long taim em i kam aut longkalabus bikos mariwana i mekim ol gut-pela lain i kamap hap sens.

Stilman i wet kotNCD: Wanpela stilman em ol polis i

sasim long stil pasin na kamapim bagaraplong bodi bilong man i kamap longWaigani komital kot long dispela wik na baiem i kamap gen long kot long Novemba 7.Polis ripot i tok Hillary Weni bilong plesTauwete long Wes Sepik na tripela arapelaman i bin kamapim dispela trabel long Jek-son ples balus Mosbi, long 26 Me. Ol isasim Weni long 8-pela sas bilong stil nawanpela sas bilong kamapim bagaraplong bodi bilong narapela man. Ol polis itok weni na lain bilong em i kamapimbagarap long 31 pipel. Weni i bin baim beillong K1,500 na i kam aut na wetim kot bi-long em long mun Novemba.

Polis RipotPNGSDP i mekimwok bilong gavmanSIAMAN bilong PNGSDP Ltd,Sir Mekere Morauta, i toklong Mande 7 Oktoba olsemPraim Minista i mas tokautlong kantri na ol pipel bilongWesten Provins, wanemsamting i kamap long ol maninesenel gavman i kisim longOk Tedi main.Stat long 2002 i go long pinis

bilong 2012, Nesenel Gavman ibin kisim K11.2 bilien longmain, bihain long ol i rausim olnarapela kos, na K6.9 bilien oltakis na ol arapela sas na K4.3bilien long winmani. Trupelapiksa em olsem, Gavman bi-long O'Neill i bin kisim K2 biliennamel long Ogas 2011 naOgas 2012. “Tasol i no gat kaikai bilong ol

dispela mani insait longWesten Provins,” Sir Mekere itok. "Long 2002 i go long 2012,

PNGSDP i bin kisim K5 bilienlong ol winmani. Long dispela

mani, em i bin yusim K650 mi-lien insait long WestenProvins, K537 milien insait longnesnen, na em i sevim $US1.4bilien bilong lukautim bilongprovins bihain long main bai ipas. Mipela i ken kauntim ol-geta mani bilong mipela,” SirMekere i tok moa. “Mipela i askim nau, olgeta

mani bilong Nesenel Gavman igo we? Ol pipel bilong WestenProvins i laik save long dis-pela,” Sir Mekere i tok. "Mi laik salensim Praim Min-

ista long kampaim wanpela in-dipenden pablik inkwairi longmekim wok painimaut, longwanem kain we ol i yusim maniinsait long provins. Inkwairi imas gat pawa long singautim olpablik sevan na ol politisenlong bekim tok, na pawa longgivim tok orait long kotim ol laini mekim rong. Sir Mekere i tok dispela

inkwairi i mas painimaut sam-

pela bikpela toktok olsem:n Bilong wanem na Daru

Haus sik i bagarap tru?n Bilong wanem na PNGSDP

i mas kam insait na mekimwok bilong gavman longlong stretim na mekim Daruwara na toilet sistem i gobikpela?

n Bilong wanem na PNGSDPi mas mekim wok bilongGavman long stretim DaruTrestle Wof?

n Bilong wanem na PNGSDPi mas mekim wok bilongGavman na mekim Daruples balus i go bikpela?

"Wokim na stretim ol infra-straksa bilong Gavman em i nowok bilong PNGSDP," SirMekere i tok."Em ol wok bilong Gavman.

Praim Minista, yu mas saveolsem PNGSDP i laik helpimgavman. No ken putim hevi bi-long yu long mipela," em i tok.

Oposisen kotim gavmanMista Namah i tok

gavman i mekimbikpela asua long i notoktok wantaim papa-graun long wanem asgavman bai tekova narot em bai menesim63.4 pesen bilong ol.Mista Namah i tok

gavman i gat 100pesen pawa longmekim disisen bilong63.4 pesen bilong olpipel.Oposisen lida i tok

O’Neill gavman imekim baset long de-fisit o dinau na em i toklong gavman i kensalim 63.4 pesen longol ausait kampani namekim mani longfandim ol projek we ino stap long baset naol arapela komitmenbilong gavman.Oposisen i tok

Praim Minista PeterO’Neill i yusim nambapawa long senisimbikpela mama lo naem gat bikpela pawalong mekim disisen weol arapela memba baitok yes tasol.Oposien namba i

pundaun kam daunlong 6-pela membatasol na gavman i gatmoa long 100.Deputi Oposisen

lida, Sam Bsil i tok bi-long wanem na gav-man i givim K399milien kontrak longChina Machinery En-ginering Constructionlong mekim 20 kilomitarot long Kaugel bris golong Kisenopi rot

bung.Mista Basil i tok gav-

man i no mekim gut-pela disisen longpablik mani na bikpelamilien kina lus longpasin korapsen longnem bilong rot. Em i tok planti rot

long distrik i bagarapna ol ples manmerikisim taim long kamlong taun na haiwelong salim kaikai nabisnis.Bikpela tok pait i

kamap namel longplanti insait long kantritaim Praim MinistaPeter O’ Neill i tokautolsem wok painim baikamap long rot kon-trak bilong Lae- Nazabrot na TogobaKisenopi rot long moalong K1 bilien bihainlong memba bilongKundiawa Tobias Ku-lang i tokaut olsem igat bikpela asua staplong kos bilong givimkontrak.Mista Kulang i

tokaut long palamenna long pablik olsemK800 milien supa-haiwe long Lae-Nazabna K399 milien To-goba-Kiseneopi rot em

gavman givim moalong K1bilien longSaina kampani baimekim sotpela rot.Mista Basil i tok bi-

long wanem na gav-man i givim plantibikpela milien kontraklong Saina kampani naaskim praim ministalong tok klia long pab-lik sapos gavman iyusim K6bilien kinadinau bilong EximBenk bilong Saina.Oposisen dispela

taim i tok gavman iyusim namba pawa namekim bikpela disisenbilong kantri longbikpela bilien we nogat gutpela kaikai nasevsi bai go long olples lain.Mista Basil na Mista

Kulang i tok bilongwanem na MistaO’Neill i tok bai gatwok painim i kamaplong tupela rot longK1bilien taim praimminista em yet savepinis long wanem rotdispela mani go bikosem i siaman bilongNEC we givim tok oraitna tokaut long dispelabikpela kontrak

Mista Kulang i tokgavman i mas tok klialong pablik bilongwanem na kampani bi-long Saina, ChineseRailway EngineeringConstruction i kisimmoa long K800 milienkontrak long bildim in-frastraksa bilong 2915Pasifik Gems taim dis-pela kampani i noaplai long kisim wokna i no gat nem longtenda bot.Mista Kulang i tok ol

memba bilong pala-men i no ken stapmaus pas na tok yestasol long disisen bi-long praim minista.Em i tok ol memba i

makim ol pipel na imas tokaut longwanem samting i nokamap long gutpela bi-long kantri.Mista Kulang na

Sam Basil i tok olmemba long gavmansait i votim bikpelasenis long konstitusenna kalabusim ol yet nabai i no isi longsenisim praim ministasapos praim minista ino mekim gutpela di-sisen bilong kantri.

I kam long pes 1

Oposisen: Belden Namah, Sam Basil, Tobias Kulung

Page 3: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P3niusOl ausait lain isindaun pinislong graun bilong LuteranmisinPLANTI pipel long Madangi wok long paul na askimplanti kwesten taim ol ilukim planti ol nupela pe-manen haus kapa na tu olmanmeri i klinim eria longgraun we Luteran misin(ELC-PNG) i papa long ennamel long Nagada naBaitabag rot long not kosb i l o n gM a d a n gprovins.D i s p e l a

graun em pas-taim Luteranmisin i gatb i k p e l akokonas nakakao plante-sen long en.Tasol bihain nogat wok ikamap long en i stap na i nolong taim i go pinis, ol pipelbilong kain kain provins longPNG i go baim ol blok nawokim haus na stap.Wanpela komyuniti lida bi-

long Alexishafen, husat i nolaik kolim nem bilong em iaskim ol lain hetman nadairekta bilong bisnis bilongEvanjelikol Luteran Sios(ELC-PNG), Kambang Hold-ings long mekim wanpelawok painimaut i go long dis-pela graun we nau plantikain kain lain bilong autsaitlong Madang i wok wokimhaus na tu kirapim bisnislong hap."Mi guria stret olsem sam-

pela ol lain bilong Hailens igo wokim bikpela haus nabringim ol masin i go insaitputim na wokim olsem emples bilong ol stret,"Pastaim mi save olsem

dispela graun stat long Ka-pundik wara i go olsem longBaitabag em ol misin i savelukautim, tasol olsemwanem tru nau na ol autsaitlain i kapsait long hap nawokim haus, planim flaua,banisim na wokim bisnis nakain kain ol samting longhap," lida ya i tok.Em i tok long las wik antap

Gavana bilong Madang, JimKas i bin yusim buldosa longrausim sampela ol lain longgraun bilong Madang provin-sal gavman arere long RDTuna fektori. Tasol em i nomuv i go olsem long Na-gada.Lida ya i tok siaman bilong

Kambang Holdings naolpela Sif Jastis na Rijinolmemba bilong Madang, Sir

Arnold Amet i mas lukluklong dispela bikpela samtingna painimaut.Em i tok nau yet planti

kain kain lain bilong arapelaples i wok long go insait longMadang na kain kain hevi tui wok long kamap. Long lasmun tasol ol i painim bodi bi-long wanpela man bilong

Sepik arerelong rot longNagada we ollain i baimgraun na sin-daun long en.Em i laikim

Sir Arnold nabod bilongK a m b a n gHoldings naE L C - P N Ghetman i mas

sindaun na glasim wanemrot tru na ol lain bilong aut-sait i go baim blok longgraun bilong misin na sin-daun long en namel long Na-gada na Baitabag. Ol i massekim gut sapos em kastom-ari graun bilong ples-lain oem graun bilong Luteranmisin.Sampela stori i raun long

Madang olsem wanpelafamili long Nobonob i tokolsem em graun bilong ol nai wok long brukim i go olsemblok na salim i go long ol aut-sait lain. Ol i tok graun ya emLuteran misin i kisim long olbipo yet na i no baim ol tum-buna bilong ol na tu taim weol i givim long misin longyusim graun insait long 99-yia lis em i pinis na graun igo bek long ol papagraun."Sir Arnold Amet i mas

mekim wok painimaut i goinsait long dispela ol ripot nasekim gut sapos em tru onogat," lida ya i tok.Dispela hevi bilong ol lokal

pipel bilong Madang i salimgraun i go long ol autsait lainem bikpela tru. Sampela lainblong autsait i wok long golong Mosbi na kisim taitellong graun na go longMadang na kisim graun, wesampela i no bihainim stret-pela rot.I no long taim i go pinis

Gavana bilong Madang, JimKas i stopim wok longkamap long pablik bas stopnamel long Madang taun bi-hain long wanpela bisnis-man bilong Lae, husat embilong Enga provins i laik ki-rapim wanpela bisnis longhap.

Sampela lain wokim haus na gaden tu long soim olsem ol kisim graun pinis.

"Mi guria stret olsemsampela ol lain bilong

Hailens i go wokimbikpela haus na

bringim ol masin i goinsait putim na

wokim olsem em plesbilong ol stret.”

Page 4: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

P4 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013 nius

GAVMAN BAI BAIM BIKPELA MANI:LONG dispela wik, yumi lukim ol ripot we

Gavman o Stet i kisim oda long baim plantimilien kina long i no mekim gut wok bilongen, ol asua we sampela opisa long ol loejensi olsem polis i mekim long kamapimbirua long ol manmeri na ol arapela kain asuaolsem.Wanpela em abitresen i wokim disisen long

las wik Fonde na givim oda long Stet i baimK295 milien olsem hap komitmen bilong emlong divelopim Solwara 1 Dip Si Maining Pro-jek long Nu Ailan Provins. Stet i no bin baimdispela mani i go log divelopa bilong Solwara1 Maining, Nautilus Maining kampani bilongKanada .Long narapela kot, Humen Raits Jas,

David Cannings i bin tokim Stet long baimmoa long K31,000 i go long tupela man em olpolis i bin wokim nogut long ol na i binkamapim bagarap long tupela. Ol polis i nogat pepa long holim tupela.Long ol ripot, Oxy Kaima na Zaris Ken em

tupela man we wanpela polis skwat memba ibin go insait long haus bilong ol long KanageStrit na paitim ol. Dispela i kamapim bagaraplong bodi bilong ol. Na ol polis i no bin sasimol tasol I bin kisim ol i go long polis stesin naBomana Haus kalabus na holim ol long sam-pela de. Dispela pasin i egensim humen raitbilong ol we kot i lukluk long en na wokim di-sisen na odaim Stet na polis opis i go paslong dispela asua long baim moa longK31,000 i go long dispel tupela man.

Parkop kisim moa sapot long stopim buai…Siti i kamap klin nauBihain long tambu long salim na kaikaim

buia long pablik ples long Okoba 1, Mosbi sitii luk nais na klin. Planti lain i lukim dispela naol i sapotim Gavana Powes Parkop. Gavanai go het na kamapim dispela tambu, maskiplanti lain i bin egensim em. Planti bilong olem ol lain i save salim buai. Mista Parkop itok em i laik helpim ol lain i salim buai longlukautim ol yet na ol famili, na em I laik lukimMosbi siti tu i mas stap kiln long ol yia i kam.Em i tok em i no laik stopim pipel long salimo kaikai buai, tasol ol i mas wokim samtingstret na no ken tromoim pipia bilong buai naspet nabaut long wanem, dispela pasin i kenkamapim ol kain sik na mekim siti i luk detina nogut. Mista Parkop i tok em bai stronglong lukim olsem dispela lo bilong stopimlong salim na kaikai buai long siti i ran gut.Long wankain taim, Gavana bilong Nu

Ailan, Sir Julius Chan i sapotim samting MistaParkop i mekim. Sir Julius i laik kantri i masbihainim dispel lo bikos em bai mekim ol pipelmekim samting stret long pasin bilong lukau-tim pipia bilong ol na mekim ples i stap heltina klin. Em i tok em bai go het long provinsbilong em long mekim wankain pasin we Ga-vana Parkpop i mekim long Mosbi.

Wok painimaut long bikpela mani long olrot projekBAI gat wok painim long bikpela mani gav-

man i baim ol kontraka husat i wokim ol rotlong kantri, Praim Minista Peter O’Neill i tok.Dispela toktok bilong praim minista i bihainimol toktok em Oposisen memba, Tobias Ku-leng i bin mekim las wik. Mista Kuleng i askimwatpo na bikpela mani tumas i abrusim 1bilien kina gavman i givim kontrak long tupelakampani bilong Saina long tupela rot projeklong Morobe na long Hailens.Mista O’Neill i tokim Sif Seketeri, Sir Man-

asupe Zurenuoc, long makim wanpela in-dipenden tim i mekim wok painim long kosbilong ol dispela rot projek we i winim bilienkina. Wanpela em long K800 milien supahaiwe long Lae i go long Nadzab long Mo-robe Provins, na rot long Togoba i go olsemlong Kisenepoi long Hailens i kos K399 mi-lien. Awod long karimaut wok long tupela rotem tupela kampani bilong Saina i winim na olbin sainim kontrak long las wik.

LUKLUK BEK LONG WIK:

NESENEL Ekseketiv Kaunsil(NEC) i tok orait long moamani bai i go long PNG AirSevis modenaisesen pro-gram.Long Tunde dispela wik, Ke-

binet i tok orait long putimUS$75.3 milien bilong PNGAir Sevis Limited i mekim wokbilong Modenaisesen Pro-gram.Ekting Praim Minista Leo

Dion i tok, sampela moa manibai i go long mekim dispela

wok. Kos bilong Modenais-esen Program em US$95.3milien.Mista Dion i tok, Airlain in-

dastri i laikim PNGASL longkamapim gutpela moa sevis,wankain olsem ol intenesenelstendet bilong daunim kos bi-long operesen. “Sapos yumi gat wanpela ful

atometik air trefik menesmensevis wantaim setelait, em baigivim gutpela sevis tru long olnamba wan kastoma bilong

em,” em i tok.Olgeta masin bilong wok

wantaim ples bilong wok iolpela na i no gutpela moalong yusim long kamapim olnupela sistem bihainim intene-senel stendet, olsem na NEC itok orait long dispela mani baii helpim tru long senisim.“Modenaisesen Program bai

kamapim ol gutpela samtingolsem ol infrastraksa bilongPNG airway i kamap gut, PN-GASL i ken wok long wankain

mak wantaim ol arapela sis-tem long wol. Em baikamapim moa sefti na gutpelawok wantaim ol narapela lain isave givim wankain sevis.Kain wok poroman bai daunimkos bilong sevis bilong airlainna PNGASL,” em i tok.Ekting Praim Minista i tok,

bikpela samting em ol plesbalus i stap insait long rurel nabus ples long PNG i ken kisimhelpim long sait bilong seftilong karim ol pipel i go i kam.

PNG Air Sevis program bai go het

NESENEL Ekseketiv Kaunsil(NEC) i givim tok orait longwanpela K2 milien projek bi-long Geoscience ProgramEnuel Konprens long kamaplong 2014. NEC i tok orait long Dipat-

men bilong Treseri na NesenelPlening na Monitoring longyusim K2 milien long holim

namba 50 Kodineting Komitibilong Geoscience Program(CCOP) Enuel Konprens long2014.CCOP bai kamap insait long

kantri long 19 i go 26 Oktoba,2014. Ekting Praim Minista,Leo Dion i tok, NEC i tok oraitlong holim dispela bikpelabung bilong rijen.

Em i tok, Kebinet i tok oraittu long namba 63 SteringKomiti Miting long 24 i go 26Oktoba, 2014 long PNG.Dispela em bai namba tu

taim long PNG i go pas longwanpela kain bung olsem.Namba wan bung I bin kamaplong Madang long 1986.“Nau bai ol I holim long Is

Nu Briten Provins longwanem, i gat ol maunten paiainsait long rijen bilong ol na emi gutpela ples long kain kibungolsem i kamap, ” Mista Dion itok.PNG em i wanpela bilong ol

13 memba kantri bilong CCOPinsait long Is Esia na Saut IsEsia.

Geoscience Program Enuel Konprens 2014

NEC tok orait long ministe-rial stetmen bilog komyu-nikesen sekta long i go longpalamen. Ekting Praim Minista, Leo

Dion i tok dispela ministerialstetmen i tok klia long olbikpela wok bilong Dipat-men bilong Komyunikesenna Infomesen (DCI), Ne-senel Infomesen na Komyu-nikesen Teknoloji Atoriti(NICTA), na Nesenal Brod-kasting Kopresen (NBC).“Minista bilong Komyu-

nikesen na infomesen i gatwok bilong em olsem min-ista wantaim tu ol wok bilongDCI, NICTA na NBC nalong Ogas 2011, gavman iputim Telikom (PNG) Lim-ited i go aninit long em.”Mista Dion i tok.

Komyunikesensekta ministerielstetmenNEC i tok orait long CASA

Enuel Ripot na Kopret plen na3 yia Kopret Plen bilong PapuaNiugini Sivel Eviesen SeftiAtoriti long go long palamen.Ekting Praim Minista, Leo

Dion i tok, NEC i tok orait longCASA 2012 Enuel Ripot na tu

long tok orait long Kopret Plenbilong 2012-2015 long i go longpalamen.Mista Dion i tok CASA i bin

kamap aninit long SivelEviesen Ekt 2000 na em in-dipenden stetutori atoriti ibosim wok bilong ol sivel

eviesen sistem insait longkantri.“Wok bilong CASA i bilong

holim na strongim sefti nasekyuriti bilong sivel eviesen,long stopim birua i no kenkamap insait long sivel eviesensistem bilong PNG,” em i tok.

CASA Enuel Ripot na Korpret Plen

Long Tunde 8 Oktoba, NEC itok orait long rausim BisnisNems Ekt 1963, na mekim nu-pela senis long Kampani Ekt1997.Ekting Praim Minista Leo

Dion i tok dispela senis baimekim isi long ol liklik bisnislain long save gut long ol senisi stap insait long Kampani Ekt1997, na bringim i kam wanlain wantaim ol senis i savekamap long korpret gavanens.“Kebinet i givim toksave

long Namba wan LejislesenKaunsil long raitim draf long olsenis, bihainim ol lo bilongraitim lejislesa,” em i tok.“Ol nupela senis bilong

Kampani Ekt 1997 nau bai istap long intenet long ol liklikbisnis i ken lukim napulimapim,” Mista Dion i tok.Ekting Praim Minista i tok,

dispela ekt i no bin senis longtaim ol i bin tok orait long enlong palamen long 1997. Em isanap antap long Nu SilanKampani Ekt 1993. Nau ol dis-pela senis tu bai bihainim makbilong ol senis i kamap longNu Silan Kampani Ekt bilong1997.

Rausim bisnisnems ekt 1963

BIHAIN long planti gut-pela wok em ektingdairekta Martha Togiewana ol opisas bilong em istretim gut ol samtinglong JK McCathy Mu-seum, ol i opim wanpela

seksen insait long mu-seum na putim nemSoso Subi Galeri longnem bilong papa bilonggavana bilong IstenHailans, Julie Soso.Gavana Soso husat

stap long taim ol i opimSoso Subi Galeri i tok,em i amamas tru long

luksave em museum igivim long papa bilongem.Em i tok, papa Soso

em wanpela lidamanlong Gahuku na tu, em isave i gat tingting longholim strong pasin kalsana tredisen o pasin tum-buna. Na long luksave

na givim nem bilongpapa long galeri, em ibikpela samting.Misis Soso i tok

provinsel gavman igivim K20,000 long wanwan yia, na dispelamani bai kam long basetbilong provinsal gav-man.

JK McCathy Museum lonsim Soso Subi galeriSape Metta i raitim

Bihain long ol i opim Soso Subi Galeri – gavana bilong Isten Hailans Julie Soso K20,000 i go long Dairekta bilongNesenel Museum na At Galeri Dr. Andrew Moutu em i ekting dairekta bilong JK McCathy Museum Martha Togiewa.Poto: Sape Metta

Page 5: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

LONG 20 i go inap 21 Septemba, ol lain Ku-tubu i wokim namba tri Kundu na Digaso Fes-tival bilong ol. Dispela festival i no kamap longtaun, em i kamap long ples Daga, klostu longPimaga stesin long hap bilong ol Foi, em tok-ples bilong ol manmeri Kutubu yet.Long dispela tupela de, samting olsem 17

grup i kam singsing. Planti em ol lain Foi yet,sampela i stap klostu long raunwara Kutubu,na sampela i longwe liklik. Ol meri Samberigi ikam singsing tu, na tu sampela grup long plesFogomaiyu bilong Bosavi i bin kam. Dispelalain em ol i save tokples Kasua. Na wanpelagrup i kam long Kikori long Galp provins yet.Sampela ol dispela manmeri i kam long ka,

sampela i wokabaut. Olgeta i laik kamamamaslong pasin tumbuna wantaim ol Foi.Em i namba tri taim bilong dispela festival i

kamap. Ol lain Kutubu i amamas moa longpasin tumbuna bilong ol na ol i wari long plantiol dispela pasin i wok long lus. Olsem na ol i ki-rapim dispela festival bilong soim pasin bilongples.Ol i kisim sapot long Community Develop-

ment Initiative (CDI), Mineral Resources De-velopment Company (MRDC), World WideFund for Nature (WWF), Trans Wonderworld(TWL), Oil Search (OSL), National GamingControl Board (NGCB), na wanwan arapela ollain. Dispela festival tu i save kamap longkalenda bilong National Cultural Commission.Het tok bilong dispela festival em “Bus bilongyumi, kalsa bilong yumi.”Ol Foi i gat tupela kundu. Sotpela kundu em

sa’o duibu o sa’o gauwage. Ol man bai bilaslong retpela pen na paitim. Longpela kundu emsa’o fare.Olman i paitim dispela kundu i putimblakpela pen long skin bilong ol. Pasin bilongpaitim kundu em long helpim ol sikman.Digaso em tokples Foi longwel ol man i save

kisim long diwai. Long taim bilong tumbuna,planti lain bilong Hailans i save yusim dispela

wel long bilasim skin bilong ol. Olsem na ol Foisave kisim dispela wel long diwai na karim longlongpela mambu. Ol lain long Wola o Kewa isave mangalim tru dispela wel na ol i savebaim long ol Foi long ol sel kina na pik.Festival i soim ol dispela pasin bilong sings-

ing, bilong kundu, na bilong digaso. Na tu olmeri Foi i soim pasin bilong ol long singsing sori

taim man o meri indai. Ol meri tu i soim pasinbilong paitim susap. Ol meri i save moa longpasin bilong wokim basket na ol i soim dispelatu long festival.Olgeta manmeri i kamap long Kundu na Di-

gaso Festival i amamas tru long lukim pasin bi-long ol Foi, Bosavi, Samberigi, na Kikori. Plantipasin bilong ples i strong yet long ol. Neks yia

dispela festival bai kamap gen na planti lainmoa bai gat sans long amamas wantaim ollong pasin bilong ples na ol gutpela samtinglong bus.

Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P5nius

Don Niles i raitim

Dr. Don Niles i wok long Institut bilongPapua Niugini Stadis na em i lukautim MusikDipatmen

Kundu na Digaso Festival i kamap long ai bilong wanpela longpela hausman bilong ol Daga. Poto Don Niles

WOK i mas kamap hariaplong stretim gen seksen bi-long Watut Wara bris we ibruk taim bikpela haiwe trakwantaim hevi masin i ron longen.Sapos ren na tait wara i

kamap bikpela hevi moa Ikamap long dispela ekses rotwe Ramu NiCo i mekim emnau ol pablik trak na PMV iwok long yusim i stap.Waput bris i stap long

Madang-Ramu Haiwe. Ol ibin wokim dispela bris long1970s na krismas bilong en iklostu 40 yia. Na strong bi-long en tu i no inap long holimol bikpela weit na kago.Dispela birua i bin kamap

taim bikpela trak bilongMapai Trenspot we i wokaninit join-vensa wantaimKBK Limited i bin karim wan-pela bikpela masin fran-lodai go olsem long Kurumbukarinikel main.Ol pipel long Waput tok

taim trak ya i ron olsem longRamu i go olsem long Usinomausrot na taim em i goantap long bris wantaim hevilod long baksait bris em ikrungutim i pundaun i godaun na o ain blong bris tu ikrungut nabaut.Taim bris i pundaun, pablik

trenspot i kisim hat taim stretbikos nogat pablik rot moa,

na ol i yusim liklik rot i go in-sait long eria bilong ol lain pa-pagraun. Kros i kamap taim ol papa-

graun i sasim K50 long wanwan trak i go long rot bilongol, tasol wanpela gutpelastrongpela man husat i savewok wantaim trenspot sek-sen bilong Ramu NiCoMenesmen (MCC) long KBKMain, Lee Issac i stap na

daunim kros na putim waslong ol dispela masin i brukimbris.Mista Issac i wok olsem

Trenspot supavaisa longKBK Main wantaim sampelaopisa bilong Komyuniti AfesDipatment bilong Ramu NiCoi bin givim taim bilong ol longstap was long ol masin samt-ing long dispela taim bilonghevi.

Usino-Bundi distrik Woksmenesa, Steven Biko i tokolsem wok i mas kamaphariap long wokim gen sek-sen bilong bris we i brukbikos ren i ken pundaun eni-taim na sapos wara i tait en iken givim bikpela hevi genlong dispela ekses rot weRamu NiCo i mekim em nauol pablik trak na PMV i woklong yusim i stap.

Stretim Watut Bris hariap

Hevi long masin brukim bris pundaun long Waput.

OLPELA Praim Minista, SirMekere Morauta, i tok sin-gaut bilong Praim MinistaPeter O’Neill long sekim tu-pela bikpela rot projek, em iwanpela giaman tok tasollong paulim ol pipel. Sir Mekere i mekim dispela

toktok bihain long wanpelasingaut bilong Praim Ministalong Oktoba 4, long em i laiksekim prais bilong wokimsupa haiwe bilong Lae-Nadzab (K800 milen) na To-goba-Kisenepoi rot (K399milen).“Ol dispela kontrak em nau

tasol i kamap. Olsem naPraim Minista i gat olgeta tok-save bilong ol pinis. Ol kon-trak i save go long Dipatmenbilong Woks, Sentral Saplaina Tendas Bod na tu bai i golong Nesenel EkseketivKaunsil,” Sir Mekere i tok. “Olsem na sapos i gat

sampela samting i no stretlong prais bilong ol dispelakontrak, Praim Minista em i

save pinis. Em yet i siamanbilong NEC na i bos bilongtok orait long olgeta kontrakolsem,” em i tok.“Planti toktok i kamap long

K1 bilien rot projek bilongNCD, NEC i bin tok orait longol, i no long taim i go pinis,long stretim Hubert MurrayHaiwe, namel long NBC na6-Mail, Pasifik Gems Vileskontrak, na Sir Donald Cle-land pul kontrak,” MistaMorauta i tok.“Ol pipel i no laik harim PM

i tok ‘em i mekim wok painimaut’ taim em i save pinis longstori. Ol i laik harim olsemem i givim oda long kisimnarapela lain olsem FrodSkwad na OmbudsmanKomisen long mekim wokpainimaut,” Sir Mekere i tok.“Ol pipel i save wanem

samting i wok long kamap,na ol i laikim eksen. Em i noken hait aninit long ol swit-pela toktok na giaman bilongem i stap.” Sir Mekere i tok.

Praim Ministai no kenpaulim pipel

Kundu na Digaso Festival i kamaplong Kutubu

Page 6: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P7nius

Long stretim bisnis wari bilong yu, Advatais wantaim

Niuspepa Bilong Yumi ol PNG stret!!

Ringim: Axie Augustine Lydia

Bai ol i stretim wari bilong yu!Fon: 325 25 00 Fax: 325 2579 Email: [email protected]

Nupela haus slip bilong ol nesSEPTEMBA 27, Sen Mary HausSik long Is Nu Briten i opim nu-pela 40 bet haus slip bilong olnes meri. Dispela wok bai pulim planti gut-

pela nes i gat save bai i kam insaitlong haus na bai helpim tru longdaunim taim bilong ol sik lain i savewet long lukim nes na kisimmarasin long aut pesen. Bilongwanem, ol nes i no gat ples bilongslip na namba bilong ol i sot insaitlong haus sik, olsem na namba bi-long ol sik lain i save winim namba

bilong nes. PNG Insentiv Fan bilong Austalia

gavman i bin helpim Sen MaryHaus sik long kamapim dispelaprojek. Hetman bilong Australia Aidlong PNG, Stuart Schaefer i tok,dispela projek bai bringim gutpelalukaut bilong helt bilong ol mama igat bel wantaim ol bebi na olpikinini.“Bai i gat moa nes long was long

ol mama taim ol i karim, olsem baiol i ken stopim sampela dai longmama na bebi,” Mista Schaefer itok.

“Gutpela ples bilong wok bai iken pulim ol meri long wok long heltna helpim ol nes meri long kisimmoa save long wok insait longklinik,” em i tok.Gavman bilong Australia i bin

putim K2.2 milien na Sen MaryHaus sik i putim K510,000 longpinisim dispela projek. Nupela hausslip i gat haus kuk, ples bilongkaikai, waswas na stadi tebol longwan wan rum. Operesenal Opisa bilong Sen

Mary Haus Sik, Phil Dolby i tok dis-

pela haus slip bai helpim haus siklong wokim gen rosta bilong haussik na ol liklik klinik long rurel ples.“Gutpela ples bilong slip na stap

bai helpim ol nes long stadi moa nakisim save long wok bilong ol,” emi tok.“Insentiv Fan i putim K130 milien

bilong wokim 20 bikpela projek bi-long edukesen na helt insait longPNG, bihainim ol bikpela plen bi-long PNG gavman,” Mista Schae-fer i tok.“PNG wanbel na i tok orait long

ol bikpela plen bilong Australia aid,em long stretim edukesen, helt naHIV/AIDS, lo na jastis na transpotinfrastraksa. Mipela wantaim isainim ol wok bung pepa long wokwantaim long kamapim ol plen bi-long mipela.” em i tok. Helpim bilong Australia long sait

bilong helt long PNG i wok longbringim moa gutpela marasinsaplai i kam long ol pipel nakamapim moa helt woka wantaimgutpela save, na bringim gutpelahelt sevis i go moa.

Is Nu Briten gat tupela gavanaMichael Novingu

i raitim

Presiden bilong IsPomio LLG na Siamanbilong woks na infrak-straksa, HermanYareng i nupelanamba tu gavana bi-long Is Niu Britenprovinsal asembli. Ol imakim em i kamap nu-pela namba tu gavanabilong Is Niu BritenProvins long kibung bi-long asembli long dis-pela wik.Siaman bilong

provinsel asembli namemba bilong Kokopona Gavana bilong IsNu Briten, Ereman ToBaining Junia i toktenkyu long ol asemblimemba long makimHerman Yareng olsemnamba tu bilong emlong wok wantaim emlong kisim sevis i golong pipel bilong Is NiuBriten.Gavana To Baining i

tok bai provins i lukimgutpela wok bung baistap namel long pipelbilong Pomio, Baining,Tolai na ol wok lain bi-long provinsal edmin-istresen long wokwantaim trupela nastretpla pasin longkisim sevis i go long olmanmeri bilongprovins.Ol i makim tu ol

maus man na merilong provinsal ekseku-tiv kaunsil long makimmaus bilong ol meri

em, Annastacia Zao,mausman bilong siosem, Reveren DariusGami, ol NGO napraivet kampani emDouglas Pidi na yut naspots em Philip Tale.To Baining i tok

tenkyu long ol dispelalain maus manmeri istap long provinsal ek-sekyutiv kaunsil longlas tem ol i bin mekimgut wok bilong ol longkisim sevis i go longpipel bilong Is NuBriten. Mausmeri bi-long ol meri AlicePawa, mausman bi-long ol sios ReverenAmos Niba, mau meribilong ol NGO napraivet kampani Eliza-beth Tonge na yut naspots Cleopas Warpit.Long wankain taim,

nupela namba tu ga-vana, Herman Yarengi tok tenk yu long olprovinsal memba longmakim em i kamapnamba tu gavana bi-long provins. Em i sin-gau long 5-pla membabilong Is Nu Britenlong palamen longwok bung wantaim, lusting ting long krosnamel long ol yet nahelpim long kirapimgutpela sindaun bilongol pipel bilong provins.Yareng i tok dispela

wok i no isi longmekim. Em i tok embai traim long kisimsevis i go long pipel bi-long em long Pomiona Is Nu Briten wan-

taim long kirapim gut-pela sindaun bilong ollong ol komyuniti bi-long ol.Em itok tenkyu long

ol pipel bilong em longIs Pomio long makimem long kamap LLGpresiden bilong ol Ilukim em I kamapnamba tu gavana bi-long provins.Long wankain taim

namba tu praim min-ista na rijinol membabilong ENB, Leo Dion itok tenkyu long Her-man Yareng long kisimdispela wok olsemnamba tu gavana bi-long provins . Em i tokdispela wok em ibikpela wok na Her-man i mas wok gutlong trupela na stret-pela pasin long kisimsevis i go long man-meri bilong Is NuBriten.Emi singaut igo long

ol pipel, lidamanmerilong provins long wok-bung wantaim HermanYareng long wok bi-long em long bringimsevis i go long ol man-meri long provins.Memba bilong

Pomio Paul Tienstentu i tok tok tenkyu longol makim wanpelapikinini bilong ol Pomiolong holim wok olsemdeputi gavana bilongENB.Tiensten i tok i no

gat rot i go long Pomioolsem na planti man-meri I lusim laip bilong

ol long yusim ol bot longkam wok bisnis longKokopo.Em i askim deputi ga-

vana long wok wantaimgavana bilong ENB longwokim rot hariap longKokopo i go long Pomiobai helpim ol pipel longPomio distrik. Em i tokPomio i gat planti wokolsem wel pam ol iplanim pinis na nidim rotlong kisim ol welpam kamna salim.Tiensten i tok gavman I

mas traim painim rot longtanim oil bilong wel pamlong Is Niu Briten bai ki-rapim moa wok long pipelbilong provins na no kensalim i go long arapelakantri.

SOIM TUMBUNA PASIN: Kundu na Digaso Festival i bin kamap long Leik Kutubueria we 17 grup i kamap long soim pasin kalsa, danis na singsing. Wanpela grup ikam long Kikori long Galp provins yet. Poto: Don Niles

Page 7: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

niusP8 Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok

SAMPELA ol lain kenidet husat ibin resis long Madang Open Ilek-sen long las yia na i bin lus longresis nau i wok long givim sapotbilong ol i go long ol kenidet iresis long bai ileksen.Wanpela long ol bikpela pes

kenidet husat i resis long 2012Madang Open Ileksen em MorrisBan, husat em olpela LLG presidenbilong Trans-Gogol. Nau yet dis-pela man i givim sapot bilong em igo long foma MP Nixon PhilipDuban na i draivim wanpelalenkrusa kar we i gat posta bilongNixon na raun kempen.Ol arapela LLG kaunsila na ol

lain husat i sanap long las yia igivim sapot na tingting bilong ol tulong ol lain husat i resis long bai-ileksen.Madang taun nau i lukim planti

kar i gat kain kain ol piksa blong olkenidet bilong bai ileksen i pulapAntap long ol diwai tu i gat ol

bikpela bena bilong ol kenidet i stap

taim kempen i go het yet.I gat 18 kendidet i resis long bai

ileksen bilong Madang Open, bi-hain long Kot Bilong DispiutedRiten i painim asua long win bilongMista Duban. Kenidet husat ikamap namba tu long las yia ilek-sen na man husat i salensim win bi-long Duban em Bryan Kramer.Nau tu em i resis long dispela baiileksen.

Wantok Niuspepa i glasim olsemnau yet planti ol dispela kenidet bi-long Madang bai ileksen i no kem-pen strong tumas long Madangtaun, bikos namba bilong ol manhusat i resis long taun eria i plantina vot bai bruk bruk nabaut. Dis-pela i mekim ol kenidet i muv i goaut long rurel ples long distrik longgivim tok gris bilong ol long ol pipellong kempen bilong ol.Insait long Madang taun yet em

planti ol PMV bas long rot i karim ol

piksa na posta bilong ol kenidet. Sampela ol PMV trak na bas bi-

long rurel eria tu i mekim wankainpasin. Ol lain kenidet bilong arapela

provins tasol i stap longpela taimlong Madang i traim strong longyusim ol pipel long ol eben setel-men long kisim sapot. Wanpela long-taim residen bi-

long Madang, Peter Posanau bi-long Manus provins i tok olsemdispela bai-ileksen em bai strongtru bikos sampela lain bai pilai manina givim kain kain samting longwinim bel bilong ol pipel long votimol. Tasol bikpela samting em man-

meri i mas tingting gut na vot longgutpela lida husat i bilip long tok-truna wok ples-klia na i ken bringimsevis i go long ol pipel.Em i tok nau yet ol kenidet i gat ol

kempen haus i sanap long plantikona bilong taun, setelmen na olviles long Madang distrik.

Ol lus lain bilong 2012 Madang Openkempen long bai ileksen

Ol sapotas bilong Yama.

Papua Nuigini i kenkamapim planti muvi ektaSTRONG bilong planti Papua Niug-ini manmeri long kamap ekta longol muvis i kamap ples klia las wiklong taim wanpela piksa muvi olkolim Mr. Pipi bin kamap nam-bawan taim long kantri. Paradise Cinemaslong Mosbi i

bin soim dispela piksa na tu ol ibringim PNG yangpela Bougainvillemeri, Xzannjah Matsi, husat ekolsem Matilda, na narapela tupelayangpela man, Calextus Simeonna Tidman Ikosi husat i ek olsem olPNG soldia.Dispela piksa Mr. Pip i stori long

ol samting i bin kamap long taim bi-long Bogenvil kraisis.Ol narapela muvi we planti

Papua Niugini i ekta na tu ol i binwokim long insait long kantri emTukana na Man Friday bilongRobinson Crusoe. Narapela piksaol i kisim long Indonesia tasol i gatol PNG ekta em Jungle Child emekta Calextus Simeon i bin wan-pela ekta tu long en.Planti bilong ol ekta long dispela

muvi Mr. Pip em ol Papua Niuginimanmeri na pikinini. Matilda em i bin wanpela sta bi-

long dispela piksa. Em i bin 14 kris-mas taim em i bin ek na nau em 17krismas na i stap long haiskul longGladstone, Brisbane long Australia. Taim ol niusman i askim em

sapos em i tingting bihainim dispelana laik kamap wanpela biknemekta long bihaintaim na em i tok“sapos i gat sans na sampeladairekta i askim em long ekt em baiekt. Nau yet em i tok em i putim skul

bilong em i go pas na laik kamapwanpela Petroleum Engineer longtaim bihain. Em i tokim ol nius lain tu olsem

planti lain i askim em i bilong we nalong taim em i tok Paupa Niuginiplanti ol i paul na askim olsem dis-

pela kantri i stap we stret.Na em i save tokim ol olsem

PNG i stap antap tasol long Aus-tralia.Ol narapela manmeri insait long

dispela piksa tu i no bin save longekt insait long ol muvi tasol ol i bi-hainim toktok gut na ekt long olsampela trupela samting ol i binlukim na pilim long kraisis insait

long 10 pela yia ol PNG soldia naol rebel paitman i bin pait long ailanBogenvil. Mista Calestus Simeon husat i

ekta olsem soldia husait i putimpaia long haus lotu long dispelamuvi i tok “ mi no bilong Bogenvilna mi no bin pilim na save longwanem kain pen na hevi ol lain i binkisim long taim bilong kraisi tasol

ekting long dispela muvi i wokim nami save long ol hevi na pen ol lain ibin pilim.Long wankain taim Mista Cales-

tus i singaut long gavman longputim wanpela Atoriti bilong muvi oTV na ekting long luksave namekim dispela indastri i kamapbikpela.

Planti kantri long wol i ronimikonomi bilong ol long dispela muvi

indastri tasol. Yumi tu i gat stronglong dispela olsem na yumi mas igat ol lo na atoriti long lukautim nakontrolim. Taim yumi no gat dispela atoriti

planti mani yumi inap wokim i woklong go aut long kantri.Nau yet dispela muvi i kamap

long Paradise Sinema long VisinSiti, Mosbi, na ol manmeri napikinini i pulap long lukim.

Ol ekta bilong Mr. Pip Posta bilong Mr. Pip muvi i bin kamap long Paradais sinema.

Page 8: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P9heltedukesen

Pasim buai long NCD na stap heltiMINISTA bilong Helt,HIV/AIDs, Michael Mal-abag i tok em i sapo-tim tru Gavana bilongNCD, Powes Parkoplong rausim buai longMosbi siti.Na em i tok em i laik

ol narapela provinsalgavman tu i bihainimwankain pasin narausim buai long olbikpela taun na ol distriktaun bilong ol. “Mi wari bilong

wanem pasin bilongkaikai buai i savebringim hevi long helt bi-long ol manmeri, na tuem i bagarapim ples.Kaikai buai em i wan-pela pasin we i kenbringim sik na kamapimindai, na bagarapimples tu. Olsem na yumimas stop long salimbuai,” Mista Malabag itok.Ol haus sik i luksave

olsem long PNG, plantilain i kisim sik kensalong maus em ol lain isave kaikai buai. PNG igo pas tru long wol longnamba bilong ol lain ikisim kensa bilongmaus. Dispela sik ikamap long pasin bilongkaikai buai long ol liklikpikinini i go long olbikpela manmeri na ollapun, long olgeta hapkona bilong kantri.Mista Malabag i tok,

Helt Dipatmen i no gatinap dokta na ol masinna marasin bilong lukimna stretim ol lain i kisimsik kensa. Olsem nataim man i kaikai buai,em I olsem em i laikkilim em yet, olsem nayumi mas stopim pasinbilong kaikai buai. Mista Malabag i tok

namba bilong ol liklikpikinini i kaikai buai iwok long surik I goantap tru. Na mak bilong

wanpela man o meri i kenkisim kensa em long taim em igat 25 krismas. Dispela i soimolsem long taim wanpela mano meri i kaikai buai long taimem i liklik yet, bihain long em iwinim 25 krismas, bai em iken kisim sik kensa bilongmaus.Moa long 90 pesen bilong ol

lain i kisim kensa bilong mausol i lukim long Pot Mosbi Jen-eral Haus sik, i save kaikaibuai na planti bilong ol i dai.Sampela narapela samting i

ken kamap long bodi taim

man o meri i kaikai buai emlong blut presa bilong em i kengo antap, lewa pam bilong emi ken wok hariap tumas, embai wari planti, na i kenbagarapim bebi long bel bi-long mama. Kaikai buai i ken daunim ol

soldia bilong bodi na taim ol ino wok strong, man i kenkisim kain kain sik. Em i kenmekim isi long kisim sik TB oHIV. Insait long kantri, NCD igat bikpela namba tru long olmanmeri husat i gat sik TB.

Long dispela as, olgeta lainlong Mosbi i stap long maknogut. Wanpela man i gat sikTB na i no kisim marasin i kensalim TB jem i go long 10 o 15arapela pipel insait long wan-pela yia ol i stap wantaim em.“Mi sapotim Gavana Parkop

na tok strong long ol pipel bi-long Pot Mosbi long lukautimol yet. Em i bilong gutpela heltbilong yumi olgeta na miaskim ol lain insait long Mosbilong harim na bihainim dispelatok,” Mista Malabag i tok.

MINISTA bilong Helt, HIV/AIDs,Michael Malabag.

Pas i go long ol tisa bilong Katolik Ejensi skulAsbisop Stephen Reichert OFM Cap i raitim

(namba wan hap)

“Ol tisa husat i save lusim klasrum olgeta taim,o long wan wan taim, ol i save bagarapim olpikinini tu. Ol i save lusim nating ol pikinini istap na i no lukautim ol gut. Dispela em ibikpela rong tru, bilong wanem, kain pasin i kenbagarapim tingting bilong ol pikinini na ol bai ino kamap gut long bihaintaim. Ol tisa i no staplong klasrum i bagarapim tingting bilong ol pa-pamama husat i putim ol pikinini bilong ol longhan bilong ol tisa.” Dia ol tisa,Mi raitim dispela pas long yu, tisa insait long ol

Katolik Ejensi Skul, long strongim yu long dispelabikpela wok tru yu karim. Em long skulim ol yang-pela boi na gel long mekim ol i kamap ol gutpelaKristen na gutpela sitisen. Yu bai mekim dispela in-sait long klasrum na tu, yu mas mekim tu long piksabilong laip bilong yu yet.Ol pikinini i save harim tok bilong yu taim yu

skulim ol. Ol i save mekim ol skul wok yu save givimol. Ol i kisim bikpela save na lainim planti samtingbai helpim ol long laip bilong ol. Olsem na yu maswok strong, redim gut ol wok bilong yu na yu massanap strong olsem gutpela tisa insait long klasrum.

Pasin bilong yu i bikpela samting!Ol yangpela pikinini i save glasim yu gut olsem

tisa bilong ol, insait long klasrum na ausait, 7-pelade long wik. Ol i save stori long yu namel long olyet. Ol i laik lainim wanem kain pasin bai ol i savebihainim taim ol i gro go bikpela. Olsem na pasin bi-long yu olsem marit man o meri, o olsem wanpelabikpela singel man o meri, em i bikpela samting tru.Yu mas traim strong long stap olsem wanpela gut-pela man o meri stret long ai bilong ol pikinini na oli ken bihainim pasin bilong yu.Husat i namba wan tisa bilong ol pikinini? Dispela

em i namba wan wok bilong ol papamama. Yumimas mekim ol papamama i luksave long dispela nabai ol i ken stat long skulim ol pikinini bilong ol longhaus yet taim ol i stap liklik. Yu tisa i mas tok save long ol papamama long

dispela bikpela wok, taim yu save bungim ol longmiting o long taim yu bungim ol long narapela woksamting. Mi save mekim dispela sampela taim longtaim bilong misa.Ol papamama i nidim narapela lain long helpim

ol long givim gutpela edukesen long pikinini bilongol. Olsem na yumi gat ol skul we i gat ol save man-meri olsem yu i kisim skul gut long skulim ol pikininii stap long helpim ol papamama long skul bilong olpikinini bilong ol. I go moa long pes 11

Page 9: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

P10 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013 merinius

Sanap na kisim ples bilong yupela na autim tokprofet na winim pait long kirapim kingdom bilongGod. “Kingdom bilong yu i mas kam. Mipela imas bihainim laik bilong long graun, olsem ol isave bihainim long heven.” Matyu 6: 10.“Na Bikpela i putim han bilong em long maus

bilong mi, na i tokim mi olsem, “Harim. Nau miputim tok bilong mi long maus bilong yu na baiyu autim. Nau long dispela de mi givim yu strongbilong bosim ol lain manmeri bilong planti kantri.Mi givim yu strong bilong kamautim ol samtingna bilong brukim ol samting, na bilong bagara-pim ol samting na bilong daunim ol samting, nabilong wokim ol samting na bilong planim olsamting. Na Bikpela i tokim mi olsem,“Tok bilongyu i stret. Olsem tasol, bai mi was gut long tok bi-long mi bilong mekim em i kamap tru.” Jeremaia1: 9,10,12.Bikpela i salim 70 disaipel ol i go aut long

mekim wok, i kam bek wantaim amamas na itokim em, “Bikpela mipela i bin kolim nem bilongyu, na ol spirit nogut tu ol i bihainim tok bilongmipela!” Na em i tokim ol olsem, “Mi lukim satani lusim heven na i pundaun olsem lait bilongklaut i pairap. Harim. Mi givim pinis strong longyupela, na yupela bai inap krungutim ol snek naol binantang bilong bagarapim man, na yupelainap winim olgeta strong bilong satan, dispelabirua bilong yupela. Na bai i no gat wanpelasamting em inap long bagarapim yupela. Luk10: 17, 18, 19."Orait namba 7 ensel i winim biugel bilong en,

na mi harim ol lain i stap long heven i singautstrong olsem, “Bikpela bilong yumi wantaim dis-pela man em i makim bilong kisim bek ol man-meri bilong en, tupela i kamap king bilong olgetahap bilong graun. Na Bikpela bai i stap kingoltaim oltaim.”“Na olgeta manmeri na olgeta samting long

graun bai i save tru long biknem na strong bilongBikpela. Dispela save bai inapim olgeta hapgraun olsem solwara i inapim mak bilong en ol-geta.” Habakuk 2:14. “Dispela graun wantaim ol-geta samting i stap long en, em olgeta i bilongBikpela tasol. Olgeta ples na olgeta manmeri bi-long ples, ol tu i bilong em. Em i wokim graunantap long ol wara i stap daunbilo tru. Na em iwokim as bilong graun namel long solwara naem i laikim long redim ol bilong God.” Psalm24:1-2 “Tasol sampela manmeri i kisim em. Na em i

givim namba long ol bai ol i ken kamap pikininibilong God. Ol i no kamap pikinini bilong Godlong blut bilong papamama, o long laik bilongbodi, o long laik bilong man. Nogat. God yet imekim ol i kamap pikinini bilong em.” Jon 1:12-13God i kamapim yu long piksa bilong em yet

wantaim pawa na strong bilong bringim bek dis-pela graun na ol manmeri i go bek long God.

Sapos yu laik toktok moa o yu nidim prea, yuken rait long: Evangelis Barabara Lunge,ROGIM, P.O. Box 3063. Boroko. NCD. PNG, oring long BM 67331426 OR 71075829 DG

Sampela bekim i kam long ol rita bilong tok longlas wek: “Mi ritim tok bilong yu long Wantok naem i helpim mi, bilong wanem mi save wok longflai i go i kam long wok bilong mi. Long ol man,dispela kain wok em i givim bikpela salens longstap strong wantaim fren bilong mipela. God iken blesim yu.” James, Ok Tedi, Kiunga.

Yut, Meri na Famili

Pastor Barbara Lunge

Strong bilong Kingdom istap wantaim ol pikinini

man bilong God

Mama i karim bikpela wari yetNicky Bernard i raitim

OL mama save pilim bikpelapen taim ol i karim pikinini,tasol taim pikinini i dai emnarapela bikpela pen gen baibrukim lewa bilong ol. Dis-pela pen bai i no pinis inapmama i dai. Wasita Bale, em wanpela

mama husat i lusim tupelapikinini bilong em long wanpelayia tasol. Wasita em i bilong lik-lik ples Vunatagia longKokopo, Is Nu Briten. Em i gatfaivpela pikinini. Papa bilong olpikinini bilong em i dai pinis.Wasita, i lusim namba tri

pikinini meri bilong em longtaim sip ya mvRabaul Kwin i godaun long bik solwara namelFinsafen na Kimbe longFebrueri 2012. Dispela birua imekim mama Wasita i wari tru,long wanem pikinini meri i binlus wantaim liklik bubu bilong

em.Long taim Wasita na ol nara-

pela pikinini i stap long wariyet, narapela hevi gen i kamap.I no wan mun yet na wanpispikinini man bilong em i dailong eksiden long Kimbe. Dis-

pela namba tu hevi i mekimWasita i karim bikpela pen nawari tru.Pikinini man bilong em i save

wok long Benk Saut Pasifik naol i bin mekim skul wok longhap na pikinini man bilong em i

bin go. Em i las taim Wasita ilukim em. Wankain tu longpikinini meri bilong em. Longtaim em i lusim ol long bris natok gut bai, dispela em las tok-tok em i tromoi long pikininimeri na tumbuna bilong em.Wasita, i bin go long lotu bi-

long tingim ol lain i lus long sipwanpela yia go pinis, tasol dis-pela wari long lewa bilong em istap yet.“Mi wok long bihainim kot yet

i stap. Kot tu i wok long kamapgut we ol polis i wok longpainim ol wok manmeri bilongPeter Sharp na askim ol i stap,”Wasita i tok.“Nau mi gat tripela pikinini

meri tasol i stap wantaim mi, nami no save lusim ol i golongwe. Maski ol i marit, mitokim ol long kisim man bilongi kam stap wantaim long plesbilong mi stret,” Wasita i tokgen.

Wasita Bale na las pikinini meri bilong em Alice i sanap longhaus bilong ol long Vunatagia, Kokopo. Poto Nicky Bernard.

NDB i helpim Ensisi SkulNESENEL Divelopmen Benk(NDB) i helpim ken wanpelaPapua Niugini meri long lukimdriman bilong em i kamap trulong wok bilong skulim olpikinini long taim ol i liklik yet.Dispela helpim i kam aninit

long NDB Wimen In BisnisDes. Margaret Kuiaha bilong IsSepik, i amamas tru long kisimK69,101 sek i kam long WIBMenesa, Janet Kaule, insaitlong wanpela liklik bung longdispela wik.Mis Kaule i tok, NDB i kisim

luksave tu long helpim longdispela bikpela senis na ol tu iamamas wankain olsem Mar-garet. Dispela em i namba wanprojek aninit long Wimen InBisnis long helpim wanpelaskul.

“Mi gat bikpela amamasolsem mani bilong NDB ikamapim tupela bikpela samt-ing. Namba wan em longhelpim bisnis bilong Margaret,na namba tu long givim gutpelaedukesen sevis long ol pikininitaim ol i liklik yet,” Mis Kaule itok moa.Misis Kuiaha i tok, em i bin

kisim tingting long kamapimwanpela skul, taim em i lukimnamba bilong ol pipel long En-sisi Veli i wok long go antap, natu em i lukim planti liklikpikinini, krismas bilong olnamel long 18 mun na 5 yia istap long haus wantaim ol bebisita o sampela famili taim ol pa-

pamama i go long wok. Misis Kuiaha i bin tisa bilong

ol liklik pikinini long Ela MurrayIntenesenel Skul, aninit longIEA (Intenesenel EdukesenEjensi), na em i lukim i gatbikpela nid long ol pikinini imas save long skul taim ol istap liklik yet. Save em i bin kisim taim em

i tisa long Ela Murray skul ihelpim em wantaim save longstretim ol hevi we i save kamwantaim wok bilong skulim olliklik pikinini.“Mi bilip olsem taim yumi

putim ol dispela pikinini longskul em bai redim ol pikininilong rot bilong lainim samtinglong taim ol i liklik yet,” MisisKuiaha i tok. Eli Sailhud Edukesen Skul

bilong Margaret i stap longSoweto Strit long Ensisi Veli.Wanpela skul pikinini bilongem, i gat 16 mun tasol. Skulem i kisim ol pikinini i gat 18mun i go inap long 5-pela kris-mas. Ol i was long ol pikinini nalong wankain taim ol lainim ollong foniks, o we bilong kolimol leta bilong alfabet, isi

namba, art, ol gems na pilaitaim.Helpim bilong NDB Women

in Bisnis Des bai helpim skullong wokim gutpela ples bilongpilai, tripela toilet long sais bi-long ol liklik pikinini, ples bilongwok, laibreri kona, kona bilongslip malolo, ol samting bilongpilai na ol samting bilong woklong opis. Margaret i tok tenkyu long

Misis Kaule na ol tim bilong emlong NDB WIB des long gut-pela helpim long mani.

(L-R) NDB WIB Menesa, Janet Kaule, WiB wokmeri Angela Rex, Faunda bilong Ensisi Eli SailhudEdukesen Skul, Margaret Kuiaha, WiB Wokmeri, Leonnie Janginen wantaim sampela sumatin longskul i sindaun long taim bilong kisim sek.

Hohola Yut Grup klinim Eki Vaki Praimeri SkulHOHOLA Yut Grup iwok aninit long projekbilong Wol Benk, ikisim nupela yunifom,sefti but na i stat longklinim Eki VakiPraimieri Skul longHohola wan stat longTunde 8 Oktoba.Ol i stat wok long 8

klok moning na bai oli pinis long 2 klok longapinun. Wanpela yut,Tracy Digeipa i tok, olbai klinim ausait longbanis, na bihain bai oli go insait long skul naklinim long insait.

Dispela projek bai igo inap 40 de otripela wik. Dispelaprojek i no wankainolsem ol narapela isave kamap bipo.Nogat. Dispela projek i stat

wantaim wanpela tuwik Besik Laip SkilTrening program longlas mun.Olgeta yut i rejista

na i go insait long pro-grem bilong klinimsiti. Wan wan bilongol i kisim iD kat naprojek i opim BSP

akaun bilong ol. Bi-hain long 2 wik ol baikisim pe long mak bi-long K2.29 long wanaua.Dispela trening

progrem bai helpim oyut long stretim olgrup bilong ol na re-jista, kisim ol iD naopim ol seving akaunna bai ol i ken kisimsampela ol liklik wokolsem kontrak bilongklinim ples longmekim mani bilonghelpim ol yet nafamili bilong ol.

Wanpela meri yut, Tracey Digeipa i stat long klinim ausait longbanis bilong Eki Vaki Praimeri Skul, Hohola. Poto: Frieda Kana

Page 10: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

siosnius Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P11

MIPELA I WOKBOI NATING

Sampela yia i go pinis, mi bin ridim dispelastori. Long wanpela de, i gat wanpelalapun man i kam long haus bilong paterlong autim wari bilong em.Namel long toktok wantaim pater, lapun

i komplen long hevi em i bin karim longlaip bilong em. Em i bin mekim planti wokbilong God insait long Sios, stat long taimem i stap liklik pikinini yet. Tasol wanemsamting em i bin kisim? Em i tok; “long taim mi stap liklik boi yet,

mi bin kamap alta boi, long sevim paterlong alta long taim bilong santu misa. Taimmi kamap yangpela boi|yut, mi joinimkwaia long singsing long haus lotu. Taimmi nupela marit yet, mi joinim narapelalong kamap lekta, long ridim Tok bilongGod long taim bilong misa. Bihain mikamap komunio minista, bilong helpimpater long tilim santu komunio insait longhaus lotu. Bihain long misa mi karim santukomunio i go long ol sik manmeri longhaus sik o long haus bilong ol yet.

Sapos sakristan (man bilong redim ol-geta samting bilong misa long alta) i sik,mi bin kisim ples bilong em long mekimredi olgeta samting bilong misa. Taimpater i go wokim misa long komyuniti oklasta, mi save go wantaim pater.

Tasol wanem samting God i bin givimmi? Em i bin givim mi planti hevi insaitlong famili na laip bilong mi. Pikini bilongmi i bin dai long kar eksiden taim krismasbilong em namel long 14 na 15 yia. Wan-pela pikinini meri bilong mi i bin dai longkensa. Bihain meri bilong mi tu indai longwankain sik, kensa. Bipo mi kam lukimpater, mi bin go sek ap long haus sik.Dokta i bin painimaut olsem mi i gatbikpela sik long lewa/liver bilong mi”.Em i askim pater; “Dispela kain wei God

i bekim/peim olgeta samting mi bin wokiminsait long sios?”. Em i askim pater wan-taim krai. Planti aiwara i kapsait antaplong pes bilong em.Olsem wanpela gutpela peris pris, pater

i sindaun isi tasol na harim krai na wari bi-long lapun man. Bihain pater i opim Baibelna i ridim dispela stori long Luk 17: 10: “Mipela i no gutpela wokboi, samtingmipela i mekim em i wok tasol bilongmipela (We are unprofitable servants, wehave done what we were obliged to do).Gutnius bilong Luk i soim olsem Jesus

i mekim yumi luksave gut olsem God i nogat wanpela dinau long yumi. Yumi man-meri bilong graun tasol i gat planti dinaulong God. God i no olsem wanpela akaun-ten bilong wanpela kampani husat i baimyumi long wanem samting yumi binmekim long em. Long laik bilong em tasolGod i bin givim planti marimari, blesing nagrasia long yumi insait long laip bilongyumi.Blesing na grasia yumi kisim, i no olsem

wanpela gutpela bekim God i givim yumibikos yumi bin wokim planti wok. Nogat!Em i MAK BILONG LAIK BILONG EMLONG YUMI (Signs of his love for us).Jisas i mekim klia dispela tok bikos, farisii save kaunim olgeta gutpela samting ol iwokim na askim God long bai bekim hat-wok bilong ol (Luk 18: 9-13).Olsem na yumi mas tingim gut; God i no

wokim injastis long yumi sapos God i larimyumi karim hevi na pen. Jisas Pikinini bi-long em, Maria, aposel na planti ol santu ibin bungim hevi na wari tu.God i larim hevi na wari i kamap long

laip bilong yumi bilong redim yumi i golong laip bilong amamas oltaim insait longKingdom bilong em. Olsem na, NO KENBLEMIM GOD!

Bel hevi i no inap stretim kepital siti

bilong yumiLONG wol kepital siti renking, Pot

Mosbi kapitol siti bilong yumi em ol i putimolsem wanpela doti na sting siti. Em i makbilong bikpela sem. Na mi no klia, yumi save lain i pilim

olsem wanem. Tru mi i stap 10-pela kris-mas nau long Mosbi, kepital siti na lukimolsem siti bilong yumi i bagarap na stingnogut tru. Yumi lukim pipia i stap long ol-geta hap. Buai spet, buai skin na buai sel i kisim

ples long siti na i no gat wanpela ministao memba o Praim Minista i kamap longnius pepa o EMTV na edresim dispelahevi. Em i no wok bilong Gavana Powes

Parkop tasol na larim em i swet i stap. Emi wok bilong yumi wan wan long lukautimsiti bilong yumi.Siti em nem nating, tasol taim yumi i

stap insait long siti em yumi pipel tasolyumi siti. God i kamapim yumi spesel nagivim yumi sans long tingting na mekimsamting. Em i no givim yumi longlong tingting,

nogat! Em i kamapim yumi olsem em yetna givim yumi gutpela tingting long tingt-ing na mekim wok. Tru enimal i no gat tingting na ol i save

mekim nabaut. Olsem na yumi i no kenkamap enimal moa. Yumi bai sela na yumi save kaikai buai

long en, traim na wokabaut long olgetakona long Pot Mosbi siti na traim luklukraun, siti i stap gut o nogat? Wanem samting i rong na Gavana

Powes Parkop i tok no gat buai long siti.Yumi inap wok bung wantaim gavana nakamapim gutpela siti, nogat! Yumi komplen gen long bagarapim siti.

Tingim, MR. BUAI EM I NO TUMBUNASAMTING BILONG YUMI HAILENS. EMI SAMTING CULTURALLY BILONG OLNAMBIS LAIN NA OL I SAVE YUSIMBUAI LONG SPESEL BUNG TASOL.Lukim dispela em i bikpela sem stret longyumi. Yumi mekim olsem buai i kamapbipo na mekim olsem yumi onim. Olsem na sapos yumi glasim gut yumi

tasol, yumi bagarapim siti na sapos olsemyumi ken kolim nupela kepital siti.

“The Red Buai City” Tru tumas, misave painim hat tru long lukim ol turis longGordens maket, Boroko o Waigani maket. Em olsem wanem, bikos ol turis i lukim

pinis siti i sting na doti nogut olsem na oli les long wokabaut na lukluk raun. Sapos yumi go long Rabaul, Alotau o

Mt. Hagen bai yumi lukim ol turis i pulaptru na lukluk raun long maket na taunbikos ol pipel i lukautim gut taun bilong olna i stap klin. Em nau yumi mas sanap na wok bung

wantaim gavana bilong yumi NCD namekim kepital i luk nais na gutpela. Mi putim singaut i go long ol palamen-

tarien, i no ken i stap long haus tambaranna bihainim paus mani bek bilong yumipipel i stap. Traim na kam helpim Gavana Powes

Parkop na kamapim gut siti bilong yumiolsem pipel.

Pas i go long ol tisa bilong Katolik Ejensi skul

Insait long ol haua wepikinini i stap insait long klas-rum, em yu kamap olsempapa na mama bilong emstret. Yu ken kamapim plantigutpela samting sapos yugat gutpela bel isi na savena yu save wok strong, natu, yu ken bagarapim olpikinini sapos yu no gat gut-pela save na pasin bilonglukautim na skulim ol. Planti bilong yu tisa em

papa o mama tu, olsem nayu ken soim gutpela piksalong ol papamama bilong olsumatin long pasin bilong yuwantaim famili na pikinini bi-long yu yet. Skulim ol pikininibilong yu planti samting longhaus bilong yu, bipo long ol istatim skul. Ol i ken lainimpasin bilong rit na raitimABC, na save long kauntim

namba, lainim nem bilongkain kain samting na lainimtok Inglis.Pasin bilong yu yet long

haus i soim pasin yu bai stapwantaim ol arapela longkomyuniti. Ol sumatin bilongyu na ol papamama bilong oli kisim gutpela samting longgutpela pasin bilong yu.Stretim pikinini bilong yutaim ol i mekim rong. No kenwokim wantaim belhat naswea o paitim em. Sapos yuinap long stretim pikinini bi-long yu yet long gutpelapasin, yu bai kamap gutpelapiksa insait long komyuniti.Tingim dispela, taim

pikinini bilong yu i gat 2, 3, 4o 5 krismas tasol, ol i savelainim pasin i kamap insaitlong famili na komyuniti longolgeta de. Ol pikinini save

lain long laikim ol narapelalong pasin bilong papamamabilong ol yet. Ol i save lainim pasin bi-

long tok tru sapos ol papa-mama i save tok tru. Ol isave lainim rispek sapos pa-pamama i soim rispek. Ol boii save lainim long rispektimol susa bilong ol na ol nara-pela pikinini meri taim ol ilukim papa bilong ol i mekimgut na rispektim mama bi-long ol.Em i wankain tu long piksa

nogut ol pikinini i save lainimlong ol bikpela manmeri.Planti pikinini i save bihainimrot nogut taim ol i lukim nabihainim pasin bilong olbikpela manmeri husat istap klostu tumas long ol.

(moa long neks wik)

I kam long pes 9

Baptis Sios lusimpainia pasta

Sape Metta i raitim

MOA long 70,000 siosmemba bilong ol BaptisSios i sori bihain longindai bilong painia onamba wan ministai golong hap na faunda bilongBaptis Sios long PNG,Reveren Pasta Tania Tia. Pasta Tania em bilong Nu-

pagimi hauslain longHenganofi distrik, IstenHailans, tasol em i bin lusimples bilong em long taim emi yangpela man tru na i godaun long Wau long Morobeprovins.Long Wau em i bin kirapim

namba wan Baptis sios bi-long PNG long hap. Na em ibin wok hat tru olsem wan-pela yangpela minista bilonggutnius inap 35-pela yia ol-geta na ritaia long Septemba

16, 2012.Na bihain long wanpela

yia, pasta Tania i dai longOgas 30 long mun i go pinislong em I painim sik longkidni bilong em.Olkongrigesen bilong em

long Wau i bringim bodi bi-long em i go na planim emlong hauslain bilong em longNupagimi long Sande. Pasta Tania lusim meri bi-

long em Vike5-pela pikinini5-pela tumbuna.

PASTA TANIA: Ol Pasta bilong ol Baptis Sios long Isten Hailans ikarim bodi bilong Reveren Pasta Tania Tia i go long haus krai longNupagimi viles. Poto: Sape Metta

Ol mama long KASA komyuniti i karim Santu Mama i go aut long haus lotuLong las wik Tunde, Sen Peter Channel Peris long Erima i bin makim dispela de wantaim misalong statim wokabaut bilong ol insait long mun Oktoba, em mun bilong Mama Maria. Ol bin sta-tim wantaim prea rosari i go long Mama Santu.Dispela de tu i makim pestode bilong Santu Teresia bilong Pikinini Jisas, em i wanpela virgo,relieis na tisa billong sios.

Page 11: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

P12 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013 abcpasifikwol

Kaikai i sot long ol liklik ailan bilongBogenvil Dispela wari bilong kaikai i sot long ol lik-

lik ailan bilong Bogenvil i stap yet tasol nauem i kamap bikpela moa. Bikman bilong Tasman Ailan, Taehu Pais

i tok ol liklik ailan olsem Tasman, Kateret naNuguria i gat bikpela hevi nau bikos ol i sotlong kaikai. Em i tok nainpela mun nau nasip i no bringim kago i go long ol dispelaailan olsem na kaikai i sot tru. Narapela wari tu em ol gaden kaikai i

wok long pinis bikos long klaimet senis.Solwara i wok long go insait na bagarapimgraun na kilim ol kaikai long gaden.

Ol haus sik long PNG i pulap long ol bodiOl famili i no save go kisim ol bodi long ol

haus sik hariap na go planim.Tessi Soi bilong Friends Foundation i tok

mog long haus sik i pulap bikos ol famili ino save go kisim ol bodi Planti famili i no go kisim bodi long plan-

im bikos ol i no gat mani long mekim wokbilong planim, na sampela i save sem longtaim lain bilong ol i dai long sik HIV naAIDS.Tessie Soi i tok sampela taim ol famili i no

save olsem lain bilong ol i dai na bosi i staplong mog, olsem na ol i putim ol nem longol niuspepa we ol famili memba i ken lukimna go kisim bodi i go planim.

Solomon Ailan polis wok wantaimhaus sikOl polis long Solomon Ailan i wok bung

wantaim ol klinik na haus sik long daunimhevi bilong lo na oda long kantri.Sif Suprintenden Gabriel Manelusi bilong

Honiara siti polis i tok ol i statim dispelanupela program long mun Septemba. Em i tok bikpela tingting bilong em i

bilong wok wantaim ol klinik, na bikpelahaus sik long kisim tok save long wanem olsamting i kamap.Sif Suprintenden Manelusi i tok sapos ol

pipel i kisim bagarap na i go long haus siko klinik long kisim tritmen, ol wokman longdispela klinik o haus sik i mas toksave longpolis olsem wanem ol i kisim dispelabagarap na polis nau bai i go mekim wokpainimaut.

Tony Abbott laikstrongim tred wantaimSainaPraim Minista bilong Australia, Tony

Abbott i tok em i laik stongim wok bilongtred wantaim Saina bihain long em ibungim Presiden Xi Jinping.Mista Abbot i bin toktok wantaim presi-

den bilong Saina arasait long bikpela mit-ing bilong APEC long Bali, Indonesia longdispela wik.Mista Abbott i tok em na presiden bilong

Saina Xi Jinping i bin tok orait long apimtred namel long tupela kantri.Tupela lida nau i stap log Bali long Asia

Pacific Economic Cooporation (APEC)samit, na dispela ol toktok i makim nambawan miting bilong Mista Abbott austait longsamit.Praim Minista Abbott i bin tokaut na luk-

save long pawa bilong Saina na i tok longbikpela laik bilong em long strongpela wokbung bilong tred.Em i bin tok, dispela strong bilong bilong

Saina long tred bai i helpim wol. Em i tokdispela i no wanpela salens.Em i tok gutpela wok bisnis namel long

Saina na Australia i strongim tred namellong tupela kantri.Mista Abbott i tok Australia i gat strong-

pela rilesensip na em i laik tupela kantri iken strongim moa yet long ol yia i kambihain. Mista Xi i bin tok amamas long ol toktok

bilong Abbott.Em i tok em i bilip olsem tupela i impoten

kantri long Asia-Pacific rijon. Na Saina naAustralia i ken wok bung na tu.Mista Xi i bin invaitim Mista Abbott long

go lukluk raun long Saina long neks yia.

PNG redi long wol kapragbi lig PNG Ragbi Lig tim, ol Kumuls i redi nau

long go pilai long Ragbi Wol KapSempionsip long Inglan. Ragbi Lig Wol Kaplong Inglan bai kamap long tripela wik na olkantri bai stap insait long dispela sempi-onsip i stat nau long redi. Nu Silan husat i holim taitel long 2009 bai

traim strong bilong en long defendim taitelbilong em long dispela sempionsip.Papua Niugini nau i wok long redim tim

bilong em long pilai long dispela sempi-onsip.Na stap NRL grend fainol bilong dispela

yia, Sydney Roosters i primia bilong 2013,long taim ol i winim Manly 26-18.

WOL NIUS LONG POTO

AUSTRALIA: Ol Paia Briget i mekim bikpela wok stret long kilim dai paia long westen Sydneysupamaket. Pastaim i gat wanpela bikpela pairap long dispela supamaket we paia i kirap. Tupelaman i lus yet long dispela asua na ol i wok long painim ol yet. Ol 9-pela manmeri na 7-pela polis-man i kisim bagarap long dispela paia taim bikpela pairap i kamap na brukim dispela tu-stori hauslong Station Strit long Wentworthville long 4.30 bik moning.Sevenpela pela polisman i kisim bagarap long smuk bilong paia.

Praim Minista bilong Australia, Tony Abbott i tok em i laik stongim wok bilong tred wantaim Sainabihain long em i bungim Presiden Xi Jinping. Mista Abbot i bin toktok wantaim presiden bilongSaina arasait long bikpela miting bilong APEC long Bali, Indonesia long dispela wik.

BALI: Praim Minista bilong Australia, Tony Abbott (R), werim klos endek, tumbuna klos bilongBali, i kamap wantaim meri bilong em, Margie long fewel kaikai long Bali. Em i pinisim nambawan intanesenel konfrens bilong em long dispela de long kirapim toktok long tred agrimen nasampela ol ki bung long foren pawa long sait. Mista Abbott i stap long Bali long bung bilong AsiaPasifik Ekonomik Konfrens (APEC) samit we em bin mekim sampela ol toktok pinis wantaim ollida bilong Saina, Singapo, Thailand, Mexico na Canada. Em na meri bilong em i go long galadina wantaim ol arapela rijinel bikman.

AL QAEDA: Ol Amerika fosi lonsim tupela wankain reidlong Libya na Somalia longpainim Islamist militen AlQaeda lida man husat i binbomim tupela US Emasilong 1998. Abu Anas-Libi ibin stap hait long 15 yia naUS gavman i wok longpainim em long dispelatupela boming long USembasi long Kenya naTanzania. Long dispelabagarap 200 manmeri i bindai. Ol i bin kisim em longtraipela moning long Tripoli,bikpela siti bilong Libya.

Page 12: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P13komentri

Published at Able Building

Complex, Sec 58 Lot 02,

Waigani Drive.

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

KOMENTRIOl komyuniti tu i mas helpim UBEPapua Niugini bai winimmak bilong YunivesalBesik Edukesen (UBE)long yia 2015 o nogat?. Iluk olsem bekim bilongdispela askim em nogat,yumi no inap winim dis-pela mak. Las wik, olsaveman bilong NesenelRisets Institut long Mosbii putimaut wanpela buk igat ripot bilong YunivesalBesik Edukesen nawanem kain ol programEdukesen Dipatmen nagavman i kamapim longlukim dispela aidia i karimkaikai. UBE plen bilong Dipat-

men bilong Edikesen ikaramapim yia 2010 i goinap 2019. Dispela plen i tokUBE i karamapim ol dispelaeria, Akses – we olgetapikinini i mas go long ele-menteri skul long taim ol iwinim 6-pela krismas;Retensen – olgeta pikinini imas stap long skul inap ol ipinisim 9-pela yia long ele-mentri na praimeri skul, naKwaliti – olgeta pikinini imas winim mak bilong rit narait na save long kaunimnamba long taim ol i pinisimdispela 9-pela yia long skul.Dispela em sotpela ek-

sampel bilong as bilongUBE. Gavman bilong PapuaNiugini i strong olsem olgetapikinini long kantri i mas skulinap nainpela yia longpraimeri skul level. Tasoltude i gat luksave olsem dis-pela driman bilong gavmanna ol papamama tu bai i no

inap kamap. I gat plantirisen na yumi no inap winimgol kantri i makim we yia2015 bai PNG i ken tok ol-geta pikinini i stap long skul.Ol saveman husat i wok

long stadi long ol programbilong gavman long putim olpikinini long skul i tok i gatplanti samting i stopim kantrilong winim dispela mak.Wanpela bikpela samting

yumi mas luksave long enem dispela program bilongUBE bai i no inap long wokgut long olgeta provins. Wanwan provins na distrik tu igat hevi bilong ol we bai

kamapim ol rot blok longwok bilong kamapim UBElong ol skul. PNG i gat olbikpela maunten, na sol-wara i brukim ples we pop-ulesen i stap. Longsampela ples, skul i massanap klostu long ples weol pikinini i ken go skul isitru. Sampela skul i mas gatmoa klasrum na tisa bikosnamba bilong ol pikninini ibikpela tumas na ol i sotlong spes. Ol pikinini i nogat spes long sindaun natisa bai i no inap longskulim gut planti pikininitumas. Moa skul i wok longpilim dispela pen bikos naui gat fri edukesen na moapikinini i kapsait long skul.Tasol yumi no mas ra-

bisim hariap dispela pro-gram bilong kamapim UBElong ol kantri. Ol saveman ispendim planti yia long wokwantaim ol tisa na skul longol kain kain ples insait longPNG na ovasis tu, na ol ikamapim program. Bikpelasamting yumi olgeta i masmekim nau em long pasimtingting long kamapim truUBE long kantri. Taim bi-long toktok i pinis. Nau em itaim bilong kirapim wok.Ol papamama i ken givim

han tu long ol skul. Givimtaim long mekim wok longhelpim skul. Planti skul i sottru long ol gutpela manmerii helpim skul bod longmekim wok raun long skul.Long taun i no gat plantistrongpela grup bilong pa-pamama na komyuniti isanap baksait long ol tisana givim gutpela helpimlong skul. Yumi pulap trulong komplein na toktok.Tasol long taim bilong wokbai yumi ranawe na larim

het tisa na skul bod tasollong painim ansa long olhevi i kamap long skul.Wankain olsem ol ara-

pela kaikai yumi planimlong gaden. Sapos yumilukautim gut gaden narausim gras nogut na ol bi-natang, bai gaden i karimgutpela kaikai. Sapos yumigiaman mekim les woknabaut, bai yumi lukim olrabis kaikai tasol. Ol pikininibilong yumi tu i wankain.Nau em i taim bilong soimtrupela kala bilong yumi nastretim rot bilong ol.Ol rot bilong putim pikinini

i skul inap nainpela yia istap. Givim moa mani longmekim wok bilong UBE,givim gutpela trening longol tisa na bai ol tu i mekimgut wok, wokim moa klas-rum na moa pikinini na tisai ken amamas na stap longskul, na mekim ol risetswok long glasim ol hevi natraim long stretim hariap.Yumi lukluk tasol bai hevi ikamap bikpela na bihainbai i bagarapim gutpelaprogram ol saveman i binputim long helpim ol pikininibilong yumi.Yumi mekim olsem na

lusim gutpela hanmak i staplong gutpela sindaun bilongol pikinini long bihaintaim.Ol yet na ol tisa tu i no inaplong kamapim senis. Ol inidim sapot bilong komyu-niti na ol gutpela manmerilong helpim ol. Ol praimeriskul bilong yumi em yumigivim nem komyuniti skullong ol. Orait, komyuniti imas opim ai nau na go paslong stretim ol bagarap iwok long kamap na stopimol skul long winim mak bi-long UBE insait long kantri.

Jada 013!

Stanley Nondol i raitim

EKTING Edukesen SekreteriDokta Michael Tapo i tok ele-mentri edukesen em i gutpelalong givim save long ol pikninina tok gavman i no ken rausimelementri edukesen longkantri.Dokta Tapo i mekim dispela

totok las wik long Mosbi taimem givim K10,000 i go longHohola Demonstresen Skul naWardstrip praimeri skul longgivim luksave long ol tisa bi-long tupela skul i kisim savelong skulim elementri sumatinlong nupela pasin bilong rit ol ikolim Joli Foniks.Joli Foniks em olpela eduke-

sen seketeri Dokta JosephPagelio i wok long skulim longol tisa, na bai ol tisa i yusimlong skulim ol elemnenrtisumatin. Dispela pasin i bilonglainim long toktok long ol wanwan wod long wei bilong em na

taim ol go het long gret wan nago antap em bai isi long olsave na toktok long Tok Inglisgut.Moa long 77,000 pikinini

long elementri skul i no savelong rit long Tok Inglis na dis-pela em i wanpela bikpela hevilong ol skul.Ripot bilong Nesenel Risets

Institut las wik tu i sapotim tok-tok olsem ol sumatin long gret8 na tu long 10 i no savemekim gut Inglis eksem naplanti i save feil long Tok Inglis.Mista Tapo i tok gutpela rot

long mekim ol summating saverit na rait gut long tok inglis emlong lainim lol long rit na raittaim ol liklik yet long elementrina Joli Foniks em i gutpela tru.Joli Foniks i ken go long ol-

geta elementri skul long kantribihain long edukesen dipat-men i lukluk kaikai bilong emlong tupela skul long NCD.Ol tisa bilong tupelo skul i

wok long kisim trening wantaimDokta Pagelio stap long lainim

ol sumatin nupela rot longlainim long Tok Inglis.

Acting EditorVeronica Hatutasi

Fri edukesen,planti sumatin, nogatspes,..Gavman mas

bildim moa klasrum...

No ken rausim elementri edukesen: Tapo

Ol sampela elementri sumating amamasim Independens de.

Page 13: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

KOKOPO em i wanpela taun longSauten hemesfia we em gro hariaptru bihain long tupela maunten

paia bin pairap na bagarapim Rabaultaun.Long 1980 i kam long 1990, Rabaul i

bin wanpela top taun bilong ol pipel bilongNiugini Ailan. Stat long Manus i kam longNu Ailan, Bogenvil na Wes Nu Briten, ol-geta i save raun i go long Rabaul taun longkisim ol samting bilong stua, ol material bi-long wokim haus na ol arapela bikpelasamting. Rabaul i olsem wanpela liklik sitibilong ol.Tasol long 1994, olgeta samting i stop

long Rabaul taun. Tupela bikpela maun-ten paia bin pairap na das bilong tupelamaunten i bagarap dispela liklik siti bilongol NGI. Planti ol manmeri na pikinini bilong ol

narapela provins i bin lusim Rabaul na gobek long provins bilong ol. Sampela bilongol NGI bin stap bek long lukim siti bilong oldas i bin haitim.Planti pipel i bin ting olsem Rabaul taun

i pinis nau na bai i no isi long kirap gen.Tasol ol pipel bilong Is Nu Briten i bungimhet na kamapim bek wanpela taun bilongol long Kokopo.Kokopo i bin wanpela liklik taun bipo

long maunten paia i pairap. I gat ol liklikstua olsem ol taka bokis i stap na sampelaol bisnis long helpim ol pipel husat i staplong hap i go olsem long Kokopo.Long pinis bilong 1990 na go long 2000,

Kokopo i kamap olsem papa bilong emRabaul taun. Planti long ol dispela stua nabisnis long Rabaul we das bin bagarapim,em ol namba wan lain long sanapim olstua na bisnis bilong ol long Kokopo.Tude em klostu long 18 yia nau Kokopo

stap olsem nupela taun bilong Is NuBriten. Tasol dispela taun i wok long groyet. Planti lain i wok long go long Kokopolong statim bisnis bilong ol.Dispela provins tu i ken pulim planti turis

long go raun na lukim ol ples bilong nambatu wol woa, dispela tupela maunten paia,ples we ol Japan i bin haitim ol sabmarinsip bilong ol, ples bilong swim na daiv longsolwara, ol hul ol Japan i bin digim longmaunten na hait long taim bilong woa. Olpipel bilong Is Nu Briten i lukautim gut oldispela samting na nau ol visita i ken raunna lukim.

Nau yet smok o das i wok long kam autyet long maus bilong wanpela mauntenpaia tasol ol bikpela sip i wok long go suayet long bikpela bris long Rabaul taun narausim ol kago. Dispela maunten paia iwok long pulim ai bilong planti manmeri,sampela bilong ol pailot i save kisim balusi go klostu na toksave long ol pasindia longlukim dispela maunten paia.Sampela asples arere long sait bilong

maunten paia i go bek long liklik ples bi-long ol na kamapim bek sidaun bilong ol.Maski maunten paia i tromoi das, ol i leslong lusim ples bilong ol. Planti bilong ol ikisim blok long hap long Kokopo nakamapim nupela sidaun na ples bilong ol.I luk olsem bihain long 5 yia bai Kokopo

i kamap wanpela liklik siti bilong ol NiuginiAilan, na ol pipel bilong Niugini Ailan bai ino inap kam long Lae na Mosbi long kisimol samting. Bai ol i go long siti bilong ol yetlong Kokopo na kisim ol samting.Ol i tingting long kamapim bek Rabaul

taun. I gat wok painimaut i kamap naulong kisim ilektrik pawa long maunten paiana givim i go long taun. Sapos dispela plenbilong ol pipel i kamap tru Rabaul taun bairesis gen wantaim Kokopo taunRabaul na Kokopo taun i join wantaim

kain kain rot bilong kar, maski ol gat plantikar tasol rot bilong ol i no save pas olsemtrefik long Mosbi. Dispela tupela taun i gatplanti rot, sapos yu stap long bus na yu laikgo long Rabaul taun o bikpela haus siklong Noga i gat bikpela rot i stap long bussait. Na sapos yu laik bihain nambis i gatbikpela rot i stap.Ol bikpela bisnis olsem Ela Motos,

Boroko Motos na ol narapela bikpela bis-nis olsem ol wea haus, ol i sanapim arerelong bikpela rot, stat long Tokua ples balusi kam kamap long taun stret. Ol liklik stuana bekeri i sanap i go olsem long sait bi-long nambis.Dispela man husat i plenim Kokopo taun

i gat bikpela save tru, planti ples bilongmekim bisnis i stap yet na taim planti bis-nis haus i go na sanapim bisnis, tru truKokopo bai kamap wanpela liklik siti.Planti ol ges haus i kamap nau long

Kokopo long wanem planti manmeri na olgavman opisa i save go na kamapim olbikpela miting long hap. Na tu ol turis i woklong go long Kokopo nau long lukluk raunlong ol samting bilong woa bipo na longmaunten paia.Sapos yu laik malolo na rileks gut orait,

wanpela provins yu mas tingting long goraun isi em Is Nu Briten. Long dispelaprovins bai yu kisim gutpela malolo na gut-pela tingting na bihain yu ken kam bek genlong wok bilong yu.Kokopo taun em best ya!

Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P15laipstail

Kokopo taun bai kamap sitibilong Niugini Ailan

Nicky Bernard i raitimMaunten Paia

Kokopo Taun

Page 14: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

FONDE OKTOBA 10, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER – 1047-45:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM GENERAL VIEWING

Classroom Broadcast9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S7 EP#16/474:00PM BACKYARDIGANS EP#18/294:30PM DOGSTAR EP#25/265:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 Ep#36

5:30 PM G TRAPPED YR.1 EP#23/266:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7.00 PM G RAIT MUSIK EP#1838:00 PM G RESOURCE PNG EP#919:00 PM G SOKA XTRA EP#949:08 PM G HOT SPOT EP#349:30 PM G ELITE MUSIC ZONE EP#3510:00 PM NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

FRAIDE OKTOBA 11, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER – 1047-55:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 AM GENERAL VIEWING

Classroom Broadcast9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science

10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S7 EP#17/474:00PM BACKYARDIGANS EP# 19/294:30PM DOGSTAR EP#26/26 (Series Finale)5:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 EP#375:30 PM G LAST MAN STANDING Yr1. 5:55 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT 7:30 PM PGR THE GOODWIN GAMES – S1 8:00 PM PGR MODERN FAMILY S3 EP#3/248:30 PM PGR MODERN FAMILY S3 EP#4/249:30PM MAO MOVIE - Malibu’s Most Wanted11:30 AM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

SARARE OKTOBA 12, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G IN HIS STEPS EP#57:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD 8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#29Rpt.8:30 AM G Totally Spies Yr1 Ep #23/26 rpt9:00 AM G Dani’s House Yr2Ep #10/13 rpt9:30 AM G TRICKY TV S3 10:00 AM G Trapped Yr 1 Ep# 23/26 Rpt.10:30 AM G Last Man Standing Yr 1 Ep 11:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G OLSEM WANEM Ep#386:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM PGR HOW TO LIVE WITH YOUR PAR

ENTS EP#2/137:00 PM PGR NEW GIRL S1 EP#2/247:30 PM PGR WHITE COLLAR YR.3 EP#2/168:30 PM PGR GLEE YR.3 – EP#5 – Repeat

9:30 PM PGR HOMELAND EP#5 – Repeat 10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

………followed by the Australia Network

SANDE OKTOBA 13, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G IT IS WRITTEN7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#308:30 AM G BUSINESS PNG# 38 Rpt.9:00 AM G MARTIN MYSTERY – Ep#11 9:30 AM G OLSEM WANEM- Ep# 38 Repeat10:00 AM G RESOURCE PNG –Ep# 91 Repeat11:00 AM G CHEF & HIS BETTER HALF 11:30 AM G AROUND THE WORLD IN 85 12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G PACIFIC WAY

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013 entatenmenProgram bilong Wanwan De

WANPELA liklik hap long Is NuBriten Provins i save pulim olmanmeri na turis em Blu Lagun.Planti manmeri husait i raun golong Kokopo na Rabaul bai savelong dispela liklik hap.Blu Lagun em tenpela minit

draiv long Kokopo bipo yu go ol-geta long Rabaul taun.

Dispela liklik hap i no gatwesan long em, ol blakpela stontasol i raunim na solwara bilongem i blue tasol i kam olgeta longol dispela blak pela ston.Planti turis save go daiv long

en long wanem i gat planti samt-ing i stap long dispela hap, ol pisi no save isi long dispela hap tu.Long wiken dispela liklik ples i

save pulap long ol pikinini long olples klostu, long wanem i gutpela

ples bilong waswas. Ol bai rontasol long rot i go na kalap tasolgo daun solwara. Dispela sol-wara tu em i daun stret na i blukam olgeta long bik rot bilong kar.Blue Lagun tu save pulim ai bi-

long plantii manmeri husat i raungo long Kokopo o Rabaul I gatgutpela ples bai yu sidaun nalukim tupela maunten paia, luklukgo bek long Rabaul taun na tu-pela ailan ston na lukim tu ol

bikpela sip i ran go long bikpelabris long Rabaul.Long sait bilong rot long Blue

Lagun tu i gat ol hul ol Japani ibin digim long hait long en, dis-pela ol hul i stap yet na savepulim ai bilong ol manmeri napikinini.Tru tru Blu Lagun em ples bi-

long amamas na pulim ai, na tu iken pulim moa turis long go lukimdispela liklik hap ples.

Blu Lagun ples bilongamamas na pulim ai

Nicky Bernard i raitim

Ol asplespikinini i kalapgo insait longsolwara longBlue Lagun.

Ol mangi stap insait long solwara bilongBlue Lagun. Poto Nicky Bernard.

Page 15: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

7:00 PM G TOK PIKSA EP#377:30 PM G PORTRAITS OF A NATION – TBA8:00 PM G 60 MINUTES9:00 PM MAOMOVIE - Shutter (I) 11:30 PM G HILLSONGRpt…12:00 AM G EMTV NEWS – Replay………followed by the Australia Network

MANDE OKTOBA 7, 2013

4.57 AMG AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER – 1047-15:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM GENERAL VIEWING

Classroom Broadcast9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science

1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S7 EP#13/474:00PM BACKYARDIGANS EP#15/294:30PM DOGSTAR S1 EP#22/265:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 Ep#335:30 PM G TOTALLY SPIES EP#235:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM PGR GLEE YR.3 - EP#5/228:00 PM PGR HOMELAND S2 –Ep5/12 “Q&A”9:00 PM G COCA-COLA SPORTS SCENE EP 9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

TUNDE OKTOBA 8, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK

5:00 AM G JOYCE MEYER - 1047-25:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 AM GENERAL VIEWING

Classroom Broadcast9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S7 Ep#14/474:00PM BACKYARDIGANS EP#15/294:30PM DOGSTAR EP#23/265:00 PM G KITCHEN WHIZS4 Ep#345:30 PM G DANI’S HOUSE YR2. EP#10/136:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G HAUS & HOME Ep#35

8:00 PM G BUSINESS PNG – Ep#388:30 PM PGR OFF THE MAP – Ep#3/13 “A 9:30 PMG EMTV NEWS REPLAY

………followed by the Australia Network

TRINDE OKTOBA 9, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AMG JOYCE MEYER – 1047-35:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM GENERAL VIEWING Class-room Broadcast9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics

1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S7 Ep#15/474:00PM BACKYARDIGANS EP#17/294:30PM DOGSTAR EP#24/265:00 PMG KITCHEN WHIZS4 Ep#365:30 PM G TRICKY TV S3 – Ep#2/205:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM PGR FACT FILES– Wiki Leaks8:00 PM G TOK PIKSA Ep#37– Repeat…..8:30 PM MA ARROW Ep#14 “The Odyssey”9:30 PM G NEWS REPLAY….………followed by the Australia Network

Insait wok..Nogat moa wok, polis mas sekimol wokman bilong G4S longpasim stil i kamap long moni bi-long May Benk. Hau bai olraskol i save olsem dispela amokar bilong G4S i karim K6milieninsait long kar? Winim WilliamKapris..Putim baunti long hetbilong ol na mekim save long ol.Nogat moa tok.Hostej drama...Yu ting ples olsem Alotau i gut-pela ples tru we kain pasinolsem kidnap no inap kamap longol dispela ples?.. Tingting gutgen! Sikspela raskol i kidnapim

EMTV Television Guide

TOKWIN

Oktoba 10 - 16 , 2013 Wantok P17komik

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

wanpela bisnis Korea man nafemili bilong em na karim ol i gona stil long bikpela stua na taimpolis i kam, ol i kisim ol na kalaplong dingi na raunim ol liklik ailanbilong Alotau we ol i lusim ol naronawe..tenyu tru, em ol dispelafemili i orait na ol i no kisimbagarap...pasin yumi save lukimlong ol muvi tasol...Buai ban mekim prais igo antap..Buai ban long NCD i mekim nau olprais bilong buai i go antap moa.Nau ol manmeri i go salim buailong haus bilong ol sasim wanpelalong K2..Yu kaikai buai long hap,spet na yu ken go autsait. Tambutru long spet long pablik rot...Yu

gat K50, yu ken spet autsait longpablik ples. Sapos nogat, jes dau-nim buai na klinim maus.Sapos bel i pen, em yu yet nau!Spak pik...I gat wanpela pik husat i savestilim bia bilong ol turis i staplong Perth Australia. Ol turis isingautim em Swino, wok long stillong ol kemp bilong turis longwanpela pak. Wanpela taim emstilim 18-pela ken bia na em dringna em spak nogut tru na wokbautlong rot i stap na wanpela trak ikam bamim em kilim dai..Olsem ol i tok, noken spak na longlong nabaut long rot...

Tokwin Tasol...

BIABIA

KANAGE

TORO

STATIM PILAI

Lukluk long namba 9 kolum, bilong paselpiksa i stap long han kais. i gat ol sain in-sait long pasel bai i ken toksave longwanem hap insait long dispela kolum bainamba 3 i go.Nambawan sain i stap long namba 8 koluminsait long piksa. I gat wanpela namba 3insait long namba 5 bokis. Bai yumi i no inap long putim wankain namba tupela taiminsait long wanpela 3 x 3 bokis eria, olsemna yumi bai i no i nap putim namba 3 insaitlong bokis namba foa, faiv o siks insait longnamba 9 kolum. Yumi ken rausim tu tripela bokis daunbilotru long namba 9 kolum bikos i gat wanpelanamba 3 insait long dispela 3 x 3 bokis eriatu. Olsem na dispela namba 3 i mas go long namba 2 o 3 bokis bilong namba 9 kolum.Laspela sain nau i stap insait long namba 2 lain bilong piksa na em i gat wanpela namba 3pinis long en. Loa bilong pilai i tambu long wanpela namba i kamap tupela taim insaitlong wanpela lain, olsem na i gat wanpela bokis tasol nau i stap long dispela namba 3 igo insait – em namba 3 bokis bilong namba 9 kolum.Bihainim dispela stail na wankain tingting na rausim i nap ol pasel bokis i pulap olgeta. Sapos yu laik save moa long insait bilong dispela pilai, yu ken go long webait long penny-dellpuzzles.com.

Long yupela ol gutpela Wantok rida i save wokim ol Sudoku kroswodpasel, dispela em nupela SUDOKU.Long solvim Sudoku pasel, putim wanpela namba long wan wan bokisna olgeta ro olsem akros, daun, na olgeta liklik 9-pela bokis skwealong bikpela daigrem o bokis (i gat 9-pela olgeta) bai gat ol nambalong 1 inap long 9. Wanpela namba i mas kamap wanpela taim tasollong wanpela ro. Wok wantaim ol namba olsem gaid o stia na woklong pinisim wan wan daigrem wantaim ol missing namba we baimekim yu painim solusen. Tenkyu na gutpela pilai

Ansa bilong SUDOKU 15 long neks isu.

Ansa bilong las wik SUDOKU14

Page 16: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Toktok stret!WANPELA taim Kanage i go raunlong wara. Em i tingting longpainim pis long wara ya nogat, ol 4-pela meri i wasim klos samting istap. Nau Kanage lukluk tasolsaitim long arere long tasol haitlong bus na spai tasol i stap. Nauwanpela pisin bilong bus i singautolsem ol man i wok long lap i stap.Na kanage i kirap nogut na em gi-aman katim ol liklik diwai nambautna ol meri lukluk long bus, nogatKanage i sanap sindaun long bus naspai i stap. Nau Kanage giaman tokolsem yupela ol 4-pela meri yatoktok wantaim mi, toktok stretnoken lap nating.

Gifflin EmolamMenhi Snake Stone

Bulolo, Morobe Provins

Ples Balus stap we?KANAGE em bilong ples Binaderelong Popondetta. Wanpela taim tu-pela meri blong em go raun longgaden na ol i kam bek. Taim tupelai kam long rot, meri bilong emkirap na tok, "Ayo plis mi gat wan-pela buai tasol nogat daka ya,husat bai klaimim Kapiak diwai nakisim daka bilong mi?" Kanage tok"bai mi go nox bisi, em liklik samt-ing." Em nau kanage i go antap longdiwai na meri bilong em sanap long

as bilong diwai i stap. Kanage i gosanap long wanpela han bilongdiwai na i wok long pikim daka. Emnau meri bilong em i tromoi ai i goantap na kirap nogut bikos trausesbilong Kanage i bruk na kamapolsem sket. Meri bilong em kirapna tok olsem, man dispela balus yalaik putim taiya bilong em longwanem hap na em kam, nogat plesbalus ya. Kanage bekim tok bilongmeri bilong em na tok, "em nau igat wanpela save pes, ol i kolimolsem em ples balus ya, yu save oem ya, dispela ples balus i gat lik-lik kunai i stap long hap sait."Olsem na em laik putim taiya bi-long em long hap na em kam." Meribilong Kanage kirap na tok olsem,"Sapos papagraun i tok orait embai yu putim dispela taiya bilongyu, nogat em bai nogat olgeta.Maski yu klia." NaKanage bekim tok "Awara Tasol!"

Jane MongKoinambe, Mt. Hagen

Stori bilong Denial ikam olsem

DANIEL em wanpela profet bilongtaun Jerusalem. Wanpelataim em i sakim tok na brukim lobilong king Dairus, long dipela astasol ol i holim pasim Daniel natromoi em i go daun long bikpela

hul bilong laion. Daniel i pundaunnamel tru long ol grup laion tasolna man ol i kwik taim raunimDaniel na laik kaikai em liklik. Naturangu namel long ol laion wan-pela tasol em lapun. Dispela lapunman laion i lukim olsem em i hang-ere nogut tru. Man taim em lukimolsem em bin tingim stori bilongSamson long bipo. Olsem na em ipret nogut tru na givim baksait naholim pasim ston na singaut isi, olgutpela pikinini bilong mi nokentru go klostu long dispela man. Emi profet Samson ya man bilongbrukim maus ya. Man taim ol harimolsem ol tu poret na surik isi isi igo longwe long Daniel na hait longol bikpela ston. Profet Daniel i binsave long dispela taim, Long taimbilong profet Samson em hopim aina wonim ol lion long noken bikhetgen.

Samson BiraMaprik East Sepik Provins

Dia Laiplain,MI GAT 18 krismas na mi wokim gret

11 long skul. Mi kam long wanpela gut-pela famili. Mi namba tu long famili nami gat 4-pela brata na susa. Mi gat wanpela gelpren i stap long

gret 12 long narapela skul. Famili bilongem i gat hevi we marit i bruk, tasol pasinbilong em i gutpela na em yet tu i wan-pela kum katim meri. Mipela i bin statlong poroman taim mipela i stap longgret 6 yet. Ol papamama bilong mitu-pela i save long prensip bilong mipelana bikos long mitupela, ol tu i kamapgutpela pren.Stat long dispela yia, gelpren ya i wok

long abrusim mi. Taim mi ringim em, baiem i putim mi long voismeil o larim foni ring i go tasol. Nau mi painimaut olsemem i senisim fon namba bilong em.Mi wari tru nau ya. Mi no inap stadi

gut bikos tingting bilong mi i no stapstret. Papamama bilong mi i lukim dis-pela na ol i wok long givim ol gutpelasapot toktok long mi tasol dispela i nohelpim mi liklik.

Plis Laiplain, helpim mi!BROKEN HEARTED

Dia Pren,Tenkyu long yu yet i laik kisim helpim

long stretim dispela hevi na yu rait i kamlong Laiplain long kisim helpim. Yu gat wari long prensip bilong yu

wantaim meri bikos yutupela i bin savelong yupela long taim yutupela i bin staplong gret 6 yet. Nau yu stap long gret11. Gelpren bilong yu i no toktok longyu na i wok long abrusim yu, maski yutraim long toktok long em. Na em isenisim telepon namba bilong em tu. Papamama i bin save long prensip bi-

long yutupela. Na bikos long dispelawari yu gat long en, tingting bilong yu ino stap moa long skul wok. Papamamai luksave long wari na ol i laik sapotimyu, tasol yu no amamas long sapot ol igivim.Pren, mipela i save olsem yu no stap

gut bikos yu no inap long lukim o toktoklong lewa stret bilong yu. Tasol mipela ilaik tok olsem wanem samting yu pilimna wari yu gat long em nau, em planti ol

yangpela i save bungim long laip bilongol tu. Mipela i save kisim ol wankain pasolsem long planti ol yangpela longkantri.Mipela i wok long tingting olsem

wanem na ol tokstia we papamama igivim long yu. Planti papamama i laikimpikinini bilong ol na ol i laik bai pikinini imas gat gutpela laip long bihain taim. Imoabeta long yu painim taim long sin-daun wantaim ol na harim ol stiatok bi-long ol. Kain hevi we yu wok longbungim nau, em ol i save long en, na olyet tu i mas bungim sampela kain heviolsem bipo. Olsem na mipela i bilipplanti yia ol i gat na ol ekspiriens longprensip na marit i ken helpim yu.Pren, i gat planti as long pipel i mekim

ol samting ol i mekim long en. I mas gatas we gelpren bilong yu i no laik toktoklong yu. I moabeta long yu tu i painimtaim long sindaun isi na glasim prensipbilong yutupela na tingting long rot weyutupela i ken toktok wantaim. Saposem i skul yet, ating em i mas luksaveolsem em i lusim bikpela taim longprensip bilong yutupela na em i no tingt-ing tumas long mekim ol skul wok bi-long em. Na dispela i stopim em longgol bilong em o wanem samting em ilaik mekim long bihaintaim. Na yu yetpren i olsem wanem? Yu ting olsemwari tumas long gelpren bilong yu baihelpim yu inapim ol gol bilong yu longedukesen o nogat? Mipela i laik bai yulukluk na tingting gut long dispela tripelahap toktok. Laik pasin, laik long slipwantaim narapela na strongpela sot-pela taim laik pasin. Lukluk long miningbilong ol na skelim wantaim ol as tingt-ing bilong yu long pren pasin wantaimgelpren bilong yu. Yu gat trupela laikpasin? Em i orait long gat gelpren tasolyu mas kontrolim lewa bilong yu na i nomekim ol samting i no stret taim yu stapolsem yangpela i stap yet long skul.Papamama bilong yu i tromoim

bikpela mani long skul bilong yu namipela i bilip olsem ol i laikim yu longskul gut, pinisim gut skul na kisim wok.Olsem mipela i tok pinis, mipela i bilipolsem God i gat plen long taim na aslong ol samting i kamap long laip bilongyumi. Na em i mekim i kamap bikoslong gutpela bilong wan wan man. Longdispela taim yu no lukim gelpren bilongyu, em i gutpela taim long glasim naskelim ol as tingting na rot we yu woklong go long em taim yu na gelpren iwok long strongim prensip bilong yutu-pela.God i laikim yu na i laik bai yu gat gut-

pela laip na mipela i bilip olsemwankain tu long ol papamama bilongyu. Mipela i enkarijim yu long bilip longGod na em bai soim yu gutpela rot.Ritim buk bilong Proverbs 3:5&6. Na yukisim sapot long ol papamama bilongyu o sios pasto o kaunseling ogenais-esen klostu long yu. Planti yut i no wokim gut na ol i drop

aut long skul bikos ol i no mekim samt-ing stret long skul gut. Na nau ol i nomekim wanpela gutpela samting we baihelpim ol long bihaintaim bilong ol, tasolol i wokim ol bikhet pasin i stap long olfamili na komyuniti bilong ol. Dispelaem bikos ol i no laik harim gut stiatok bi-long papamama na ol skul. Planti i woklong kamap birua wantaim ol papa-mama na ol famili, lo na ol i go kalabus.Yu laik kamap olsem?Pren, sapos yu laikim moa helpim, go

long ol lain mipela i givim nem antappinis, na tu, yu ken wokim apoinmenlong kam lukim mipela taim yu gat taim.

Pren bilong yu Laiplain

Sapos yu gat wari o hevi, rait i kamlong dispela adres: Lifeline Coun-selling Services, P O box 6047,BOROKO, National Capital District,PNG. Yu ken ringim opis long tele-pon namba 3260011 o 3261680. Osapos yu stap long NCD, kam nalukim mipela long opis bilong mipelalong Waigani. Mipela i no inap putimnem bilong yu long niuspepa, tasolmipela bai putim ol wari na hevi bi-long yu.

Laiplain

Raun wantaim Kanage olgeta wikP18 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013 kanagelaiplain

Mi gat wari na mi laik helpim

Wiken poto

Milnebe soim kala long Palamen

Ol wait meri traim danis Tolai

Edwill Sadu i gat 3 yia i mekim stail.

Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982, Boroko, NCDPort Moresby.Txt: 72356149

Page 17: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P19bisnis

TISA tok nogat long BSP kisim Credit CorpTISA Sevings na Lon So-saiti i tokaut olsem BenkSaut Pasifik bai no inapbaim Credit Corporationmaski Credit Corp Bod i tokorait long ofa bilong BSP.Tisa em namba tri bikpela

seaolda wantaim 15.3 pesenna bihain long Nasfan wan-taim 18.7pesen na Nam-bawan supa long 15.8 pesen.

TISA bod siaman GabrielTai i tok TISA i egensim plenbilong salim fainensing nalisin han bilong Credit Corpna em i tok dispela dil em i nogutpela long ol seaolda.BSP i mekim ofa long

K250 milien na Credit Corp iwanbel long salim tasol TISAem i namba tri bikpelaseaolda long dispela CreditCorp na i egensim na singautlong olgeta seaolda longsapotim tingting bilong TISA

long BSP i no ken baim.Mista Tai i tok TIS i no

sapotim bikos long ol dispelaas;- Ol bod na menesmen bi-

long Credit Corp i no mekimgut wok long bisnis na ol i nodaunim planti salens longbisnis na dispela soim olsemol i slek long ranim bisnis bi-long seaolda bilong CreditCorp- No gat wanpela wok

sekim kamap long ran bilong

Credit Corp long planti yia naol seaolda i no klia long bi-hain bilong CREDIT Corp.- Independen ripot bilong

Credit Corp Fainens Limitedi no lukluk long planti samtingna em i lukluk long velu bi-long kampani na long hamasBSP bai baim dispela bisnis.Mista Tai wantaim ol

memba bilong TISA i tok ol ino wanbel long dispela inde-penden ripot bilong salimlong BSP na tok ol seaolda i

no kisim tok klia na i no savelong rot bihain Credit Corpbai ran. Dispela i mekim ol itingting planti na TISA toknogat long salim long BSP.Sif Fainens Opisa bilong

Tisa, Mathew Hasu i tokbalens sit long las 5 pela isoim olsem i gat bikpela sanlong kampani i ken gro maskikampani i no mekim winmanilong 2009 na kam antap bi-long wanem prais bilong olkomoditi long wol maket i

pundaun.Mista Haus i tok sapos bod

na menesmen i laik salimCredit Corp, ol mas salimbrens long Fiji, SolomonAilan, Vanuatu na i no kensalim mama kampani longPNG.Mista Haus i tok PNG

ikonomi i wok long gro naCredit Corp i gat bikpela sanslong gro na givim sevis longol pipel na mekim winmanibilong ol seaolda.

Stanley Nondol i raitim

TAIWAN i laik Papua Niuginigavman i wok klostu wan-taim em long kisim skul nalainim ol rot bilong helpimPNG long groim ol smol tumedium enteprais (SME)bisnis na salim go aut longwol maket.Man i makim Taiwan long

PNG, Daneil Hu i tok em i gatbikpela bilip long PNG igroim SME long strongimikonomi. Na em i laik PNG iwok bung wantaim Taiwanhusat gat moa long 2.5 mi-lien SME bisnis.Mista Hu i mekim dispela

toktok long taim bilong wan-pela bikpela Tred Delegesenbilong Taiwan i stap longkantri long soim ol kain kainprokad bilong Taiwan longPNG. Bai ol i toktok wantaimPNG bisnis long painim rotbilong mekim bisnis nabikpela lukluk bilong ol emlong wok SME long kantri.Ol 20 bisnis kam raun long

kantri na holim Tred Fe longPot Mosbi long 7 na 8 Ok-toba na bai ol i go soim longLae long Oktoba 9 na 10. Mista Hu i tok em i gat

bikpela bilip long PNG gav-man i sapotim SEM. Em tokTaiwan em pulap long SMEna ol pipel long hap savewok strong long SME longgroim ikonomi bilong kantri.Taiwan i gat nem long

mekim ol kain kain prodakolsem ilektronik, bebi pro-dak, komputa, solar, bebiprodak, CCTV, rais milingmasin, pats bilong kar, pisprodak na pis bot na ol plantimoa kwaliti prodak bilongTaiwan.Mista Hu i tok PNG gav-

man i mas kamapim olmama kampani long lukau-tim ol SME long kain kaineria bilong bisnis na salim olprodak bilong SME go ova-sis long pulim moa mani kaminsait na groim ikonomi bi-long kantri.Mista Hu i tok Taiwan i

save salim planti SME pro-

dak go aut long ovisis nalukim bikpela winmani. Emtok emi amamas long PNGgavman i toktok long groimSME. Em i tok gavman bi-long Taiwan i redi long wokbung wantaim PNG longSME bisnis.Dispela 20 bisnis i soim

kain kain prodak na plantibisnis long PNG i go binglong Crown Plaza Hotel natoktok wantaim ol bisnishaus bilong Taiwan.Seketeri bilong Tred

Komes na Indastri John An-drias, Ekting praim ministaLeo Dion na Minista bilongLeba na Indastri, MarkMaipakai i kamap long dis-pela bung na tokaut longsapot bilong gavman longTaiwan. Na ol it ok ol i laiklukim ol SME i gro long di-velopim ikonomi bilong PNG.Mista Dion i tok olsem 10

pesen bilong SME longkantri em bilong ol PNG. Emi tok PNG no gat gutpela in-frastraksa olsem gutpela rot,bris, pawa saplai, natrenspot na dispela i givimhatwok long ol manmeri longdistrik na ples i kamapim olliklik bisnis.Mista Dion i tok ol benk na

fainens kampani i sasimbikpela fi na mekim ol liklikmanmeri i painim taim longkisim dinau long sapotim olyet long wok bisnis.Em tok gavman i luksave

pinis long dispela na SMEnau bai kisim bikpela luk-save na gavman bai sapotimol pipel long kantri long wokbisnis.Mista Dion i tok gavman i

putim bikpela milien kinalong ol rot, bris na ol infra-straksa projek wantaimbikpela milien kina long Ne-senel Divelopmen Benk longsapotim ol SME bisnis longkantri.Ekting praim minista i

givim bikpela tok amamaslong Taiwan Tred Delegeseni kam lukluk raun long kantri.

Taiwan laikhelpim ol SMEbisnis

WESTPACi go het long givimfri fainens infomesen longplanti tausen manmeri longkantri stat long 2010.Westpac i bung wantaim

Pasifik Fainensel InklusenProgrem (PFIP), na i kirapimtrening trening program longsapotim na divelopim brensmenesa long woksop long olbai givim save long ol komyu-niti long kantri.Long dispela program

Westpac i laikim 4,800 pipel imas kisim fri fainensel woksopinsait long tripela mun.Las wik, 16 brens menesa,

wantaim 5-pela instua benk-ing wokman na 4-pela greduet

treni i bin stap insait long wanwik woksop long Pot Mosbi.Wanpela wokman bilongWestpac Sydni, Australia, igivim fri fainensel woksoplong apim save bilong ol.Ol brens menesa bai skrujm

dispela save ol i kisim longwoksop i go long komyunitilong hap ol stap na wok longen.Hetman bilong ritel benking

bilong Westpc PNG AdamDownie, i amamas long olbrens menesa i kisim moatrening na i tok dispela savebai go long ol manmeri longprovins long kantri long ol baisave gut long rot bilong mani

benking na bisnis.Mista Downie i tok ol skul,

sios grup, na ol wokman longprovins i ken toktok wantaimol brens menesa long em ikem makim taim longkamapim wankain woksoplong givim moa skul tok longol pipel long gutpela rot bilongmekim benking na bisnsi naol arapela save bilongfainens.Mista Downie i tok bikpela

populesen o 85 pesen bilongPNG populesen i no yusimbenking sevis na i tok West-pac inStua benking em gut-pela rot we Westpac i helipmol pipel long mekim benking

isi. Mista Downie i tok 85 pesen

husat i no save long yusimbenking savis i nas gat sanslong kisim fainens save longol brens menesa.Em i tok Westpac klostu bai

lonsim mobail benking longmekim benking i moa isi longol kastoma na ol lain husat ino save long yusim benkingsevis.Mista Downie tu i tok ol lik-

lik bisnis tu mas save long rotbilong mekim winmani na tokdispela woksop bilong brensmenesa bai tok klia long olpipel bai save long lukautimmani na mekim winmani.

Westpac i givim fri fainens woksopWestpac brens menesa and instua benking opisa wantaim hetman bilong ritel benking, Adam Downier (R) na man go pas longwoksop, Clare Balderston bilong Westpac Sidni bihain long woksop las wik

BOD bilong Sentrek l Benkgo lukluk raun long LaeTidal Basil Divelopmen Pro-jek bihain long ol i pinisimkwetali miting long Lae Mo-robe provins long las mun.Ol sinia ekseksetiv

memba bilong benk nagavena Loi Bakani i go luk-luk RAUN long dispela pro-jek na kisim klia infomesen

na klia long wanem samtingKamap long dispela projekwe i gat bikpela kaikai bilongem long ikonomi bilongkantri.Siamen bilong bod na

gavena bilong benk LoiBakani i tok benk i save longgutpela samting dispela pro-jek bai pulim kam long ki-rapim wok divelopmen na

ikonomi bilong kantri.Mista Bakani taim lukluk

long projek i tok em i klialong wanem samting baikamap long wok diveop-men long surukim projek gohet long ol pipel bai kisimsevis.Mista Bakani i tok bikpela

amamas long kamapni gopas long dispela projek na i

tok projek i kamapim plantiwok na em moa gutpelalong divelopim Lae na PNG.Mista Bakani tok bikpela

amamas long PNG Portslong go pas na stretim ol sipbris long kantri.Ol wokman bilong Tidal

Basin projek na PNG PortslongLae i bungim BPNG staflong dispela raun long Lae.

BPNG go lukluk raun long Lae Tidal Basin projek

Page 18: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

bisnisniusP20 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013

Dipatmen bilong Trenspot isainim ol ripot bilong toktok bi-long seketeri wantaim JICA,Japan Intenesenel KopresenEjensi, long skulim ol wok lainbilong maritaim divisen longkain kain wok bilong Pot Menes-men.Dipatmen Seketeri, Roy Mumu i

sainim dispela ripot wantaimShigeru Sugiyama, Hetman bilongJICA long kantri. Dispela i soim tokorait bilong gavman bilong Japan iwanbel wantaim gavman bilongPNG 2013 i go inap 2016. Mista Mumu i tok Dipatment bi-

long Trenspot em i papa bilongtrenspot sekta olsem na em i wokbilong dipatmen long redim polisibilong dispela sekta na long ki-rapim institusenel infrastraksa in-vesmen. Em i bihainim stratejianinit long PNG visen 2050 we itoktok long skulim ol Papua Niuginiyet long kamap saveman na meriinsait long wan wan wok na mekimgut olgeta wok bilong ol. Nesenel Trenspot Strateji em ol i

bin lonsim long Julai 2013, i tok klialong polisi stetmen bilong maritaimtrenspot na kepesiti bilding longgavman na praivet sekta wantaim. Polisi daireksen bilong maritaim

trenspot i karamapim ol pots nawok bilong ol pots, riva trenspot nariva pots na lending, kostal mari-taim ektiviti, marin nevigesen infra-straksa na operesen, intenesenelna kostal siping. Nau dispela strateji i nidim ol

saveman long ronim wantaim olspesel save bilong mekim samting.Nau dispela agrimen bai stat longJenueri 2014 taim gavman bilongJapan bai stat long putim eplikesenlong ol saveman long Japan baiaplai long ol kain kain wok bilongskulim ol PNG maritaim wokmanna meri.Bihain long tripela yia, ol PNG yet

bai tekova long olgeta wok bilongmaritaim divisen bilong TrenspotDipatmen. Nau yet i gat ol kain kain hevi i

save kamap, na tu ol wok bilongpots na haba i no ron gut tumas bi-long wanem ol wokman i no gatgutpela skul na save. Ol kain heviolsem sip i go daun long solwara ool lain i lus long si, em i wok bilongdispel sekta.Man i makim JICA , Shigeru

Sugiyama i tok, “Mipela i amamastru long stap hia tude bilong wanemem i lukim stat bilong nupela samt-ing.”

JICA nau i gat ol narapela K4.7milen projek long kepesiti bildingwantaim Dipatmen ov Woks, Mari-taim Trenspot long givim treninglong ol wok lain bilong Dipatmen bi-long Trenspot long mekim wok bi-long pot polisi na edministreseninsait long 15 nambis provins. Narapela moa projek ol i gat

wantaim Plent na Trenspot Divisen,Dipatmen ov Woks long mak bilongK21.6 milen insait long Morobe,Sepik, Westen Hailens na Wes NuBriten long bringim ol masin olsembuldosa, ekskeveta, dam trak na olnarapela bilong wokim na stretim olrot. JICA bai bringim ol dispelamasin long Februeri 2014 samting.

Las projek wantaim plent natrenspot long Dipatment ov Wokswankain olsem pastaim em K9.4milien wok bilong kamapim gutsave bilong wok long Dipatmen bi-long Woks long skulim ol wokmanlong yusim ol masin i kam aninitlong helpim bilong JICA yet.

Maritaim trenspot divisen kisim skul long ol Japan

Seketeri bilong Dipatmen bilong Trenspot, Roy Mumu i sainim rekot bilong ol miting wantaim Shigeru Sugiyamahusat i makim JICA long PNG.

Bilum bisnis bai go long wol maket

Stanley Nondol i raitim

OL BILUM bilong PNG ikisim ai bilong autsaitkantri na gutpela niusnau i go long ol meri bi-long kantri olsem bilumbilong ol bai go long wolmaket long gutpelaprais bihain long tripelayia.Intenesnel Tred

Senta ( iCT) wantaimSmol Bisnis Divelop-men Kopresen ( SBDC) i statim pinis toktoklong kamap wantaimgutpela rot na opim rotlong wol maket long olgutpela bilum bilongPNG ken go long maketlong narapela kantri.ITC Tim Senia Tred

promota, GovindVenuprasad wantaim oltim memba i kam luklukraun long kantri las wiklong bilum maket longGoroka, Mt Hagen naMosbi na toktok wan-taim SBDC long painimgutpela rot long helpimol PNG meri long salimbilum long wol maket.ITC Tim i stap long

Jenva long Swiselan.Ol i tok PNG meri Imekim kain kain kala nastail bilum long hantasol ol i no gat ol maketlong salim dispelabilum.ITC tim na SBDC i

toktok pinis na tokautolsem tupela bai wokbung long tripela yiastat long 2013 na long2016 dua bilong wolmaket bai op long olPNG meri i salim bilumlong ol kantri long wolna mekim gutpela mani.Save bilong ol PNG

meri long wokim bilum igo antap moa na nau oli save wokim dres tu naputim long ol bikpelade.Dispela em wanpela

rot we gavman baisapotim ol meri longSME bisnis.

Taim iTC na SBDC istretim olgeta rot insaitlong tripela yia bai lukimol meri bai gat sanslong kisim sapot bilonggavman long Wimen inBisnis na ol arapela rotbilong sapotim SMEbisnis.ITC i tok PNG em i

wanpela kantri tasollong wol i wokim bilumbihainim tumbuna pasino pasin kalsa tasol nogat gutpela maket. Olsave salim tasol na wetlongpela taim long olkastoma.

PNG meri i wokim kain kain stail bilum na bilum dresi kisim ai bilong turis na gavman bai givim bikpelaluksave.

Page 19: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

bisnisnius Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P21

OL FAMA long ples Erimaausait long Madang Taun ikisim skul long go insaitlong ol liklik bisnis olsempoltri o lukautim na longsalim ol kakaruk, fammenesmen na maketingwantaim helpim bilongRamu NiCO Menesmen(MCC) Limitet.Ramu NiCO Egrikalsa

seksen aninit long KomyunitiAfeas Dipatmen i bin holimtupela de trening long ErimaPraimeri skul long Rai KosDistrik long Septemba 25 na

26, na i bin lukim 34 ples lainna ol fama i sindaun longkisim skul long en.Ol lain i bin kisim skul

trening long fam baset,menesmen na plening,menesmen modol, wok bi-long menesmen, lukautimkakaruk, maketing na olnarapela moa.Allan Wahwah em Su-

pavaisa bilong Ramu NiCOEgrikalsa seksen na wan-pela trena long tupela detrening kos i tok ol lain i sin-daun long woksop i bin ama-

mas long program na soimplanti intres.“Mipela i skulim ol long go

insait long ol liklik bisnis,mekim mani, sevap namekim gut long laip. RamuNiCO i wok long mekim oltrening long ol impek eria,”Mista Wahwah i tok.Em i tok dispela awenes

program na trening em in-apim ol tingting bilong gav-man long Visen 2050 longkamapim welt o ol gutpelasamting long go hetimkantri.

Long las de bilong wok-sop, ol woklain bilong PipelsMaikro Benk i bin mekimawenes bilong nupela benklong ol samting olsem rotlong opim akaun, sevingsna lons na ol arapela prodakbilong dispela benk.Moa long 30 pipel i bin

opim ol nupela akaun wan-taim benk ya we i opim nu-pela han bilong em longMadang Provins.Benk ya i no sasim fi long

holim akaun o long putim narausim mani.

Ol pipel bilong Raikos i kisimfama na bisnis trening

NAMBA WAN LONG OPIM AKAUN:Denmar Lovovor em i namba wan manlong opim akaun. Poto: Mathew Yakai

LAIK OPIM AKAUN: Ol lain i bin sindaun long fama na liklikbisnis woksop na trening i laik opim ol akaun wantaim PipelsMaikro Benk, Madang Brens. Poto: Mathew Yakai

PNG em namba tu bikpelatreding patna na ples webikpela investmen bilong Chi-naI stap long en long PasifikAilan rijon.Embeseda bilong China

long PNG, Qiu Bohua Itokaut long dispela las wiklong makim 64 Anivesasi bi-long Kamap bilong PipolsRipablik ov China.Embseda Qiu I tokaut tu

olsem bailateral tred I sanapolsem US$ 1.3 bilien na totalinvesmen bilong China longPNG em moa long US$ 2bilien.Mista Qiu I tok olsem dis-

pela US$ 1.8 bilien RamuNikel Projek long Madangprovins em bikpela invesmenprojek bilong China longPasifik Ailan rijon. Projek ya Ibin go insait long operesenlong mun Disemba las yia naI kamapim moa wok long ollokal lain insait long komyu-niti.Embeseda Qiu I tokaut

olsem Sinopec em wanpelabikpela petroleum koporesenbilong China husat bai baimol PNG LNG projek. Nara-pela samting tu em ChinaOvasis Enjinia Grup(COVEC) na China Haba En-jiniaring Kampani I wok hattru long Hailans Haiwe projekna tu wok long wokim kamapnupela sip bris long Lae pot.Em I tok tu olsem planti ol

arapela kampani bilongChina na ol liklik bisnis I woklong sait long konstraksen bi-long ol projek long PNG longhelpim ol grasruts o liklik

manmeri.Mista Qiu I tok China I

givim tu helpim long sait longeid I kam long PNG. Em Iwokim dispela long sait longol projek em I kamapimolsem spots stedium, ol tren-ing senta, skul na rot longkantri.China I salim 6-pela

medikol tim bilong en longwok long Mosbi JeneralHausik na China I givim tumoa long 200 skolasip long olsumatin bilong PNG long gostadi o skul long China na tuI givim moa sans long moalong 500 lain long go kisimtrening long China. Dispela Ibin kamap long las yia na tudispela yia.Embeseda Qiu I tokaut klia

olsem ol soft lon o dinauChina I givim I helpim long ki-rapim domitori o ples-slip bi-long ol sumatin-meri longYunivesiti ov Goroka (UOG).Wankain helpim tu I bin golong kamapim IntagretedGavman Infomesen Netwok(IGIS) blong PNG gavman natu Distens Netwok bilongKomyuniti Koles we I gohetgut I stap.Mista Qiu I tokaut tu olsem

China bai wokim kamap wan-taim bikpela IntanesenelKonvensen Senta, na dispelaem bai bikpela eid projek trubilong China long Saut Pasi-fik rijon.“Mipela I bilip ol dispela

helpim blong China I kenstrongim ekonomik na soseldivelopmen long PNG,” Em-beseda Qiu I tok.

China bai gatbikpela invesmenmoa long PNG - Qiu

Bikpela intanesenelBasamuk Pot wantaimRamu Nikel Projek embikpela invesmen blongChina long PNG

Page 20: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

SAPOS yu wanpela nupelaman o meri long go raunlukim ol eria long Kurum-

buari (KBK) Main na BasamukRifaineri bilong Ramu NiCoMenesmen (MCC) Ltd longMadang, bai yu lukim ol bikpelawara kar i tromoi wara longgraun na muv i go kam i stap.Dispela ol wara kar i mekim

bikpela wok tru bihain kondisen opermit Gavman i givim long RamuProjek aninit long Operesinol En-vairomen Menesmen Plen(OEMP). Na kontrolim das long olrot em wanpela long ol sab-plen in-sait long OEMP, we Dipatmen ovEnvairomen na Konsevesen (DEC)i laikim i mas kamap oltaim bi-hainim pemit o tok-orait Gavman igivim long divelopa bilong Projek,Ramu NiCo long bihainim.Ating planti lain long Basamuk i

save pinis long wanpela stail ‘Bai’bilong Karkar ailan nem bilong emDavid Gelagal, husat i save draivimwara-kar na raun tromoi wara longrot long Basamuk. Wok David wan-taim ol arapela wanwok bilong emlong KBK Main i wokim em bikpelawok tru, tasol ating i no save tumaslong dispela bikpela wok aninit longOEMP.OEMP i gat 20 sab-plen we i stap

we Projek divelopa, Ramu NiCo in-sait long Helt, Sefti na EnvairomenDipatmen bilong en i wok long kari-maut ol wok we i mas bihainimpemit kondisen bilong DEC. Dis-pela em bikos taim das i go aut emi ken kamapim hevi na sik long heltbilong ol pipel insait long Projekeria, na dispela em DEC i no laikimaninit long kondisen.Maski olsem sampela bai ting

dispela ‘bai’ David Gelagal i mekimwok nating, tasol bagaros ya pas-taim i wok olsem nevi long PNGDifens Fos i mekim bikpela wokstret. Na wok bilong em wankainolsem ol arapela wokman meri longRamu Projek i karim gut nem bi-long kampani long ai na luksave bi-long DEC na Gavman bilong PNG.Basamuk Rifaineri bilong Ramu

NiCo long Raikos i gat planti dipat-men na ol seksen we i gat wan wanwok bilong ol yet. Na ol nesenelwokman bilong PNG i wok wantaimol wan-wok bilong China i stap. Ollain ya i mekim planti gutpela wokbilong kampani, tasol planti i no luk-save long wok bilong ol tumas,tasol em bikpela wok long sait longoperesen bilong Projek. Maski.David Gelagal em wanpela stail

‘Bai’ bilong mekim fani na tok-pilaiwantaim ol wanwok bilong em,tasol wok bilong em i smat moa.Wankain pasin tu i stap long plantiol nesenel wokman bilong RamuNiCo long Basamuk Rifaineri. Ollain bilong wok hat stret long wanwan seksen bilong ol. Tasol longtaim bilong malolo ol bai stori na

mekim fani gut na tok-pilai i gokam.Gelagal i wok aninit long Mobail

Mentenens Seksen long BSK, nalong dispela seksen i gat planti olnesenel wokman husat i save wokhat tru. Ol dispela lain i save woklong woksop long sait long fiksim ostretim ol kar na masin bilong kam-pani. i gat ol draiva bilong ol bikpelaYutong bas tu i kam aninit long dis-pela seksen. Long wok bilongmaining i save lukim planti ol wokman i lusim ples na go stap longwok longwe long femili, olsem napasin bilong stap bung-wantaim naserim tingting long wok na stapolsem ‘pasin barata’ em bikpelalong Basamuk Rifaineri na tu longKBK Main.

P22 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013 ramunius

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

David wara-man kontrolim das bihainim OEMP

1

2 3

4

1. David Gelagal arere long wara trak.

2. Wara trak wasim rot long KBK.

3. Kar wetim simen rot long BSK Rifaineri rot.

4. David wantaim ol wanwok long BSK.

Page 21: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

ruralindastri Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P23

PLANTI fama long Madang i soimbikpela laik tru long groim ol klonkakao, na ol i wok long baim longkakao neseri bilong PNG KakaoKokonas Institut (PNGCCI) longMurunas.Wanpela saveman long egrikalsa,

Aldam Bande, i bin helpim nabringim sampela lain fama i go longneseri bilong CCI long Murunas weol i baim ol klon kakao long neseri.Ol wokman bilong CCI i helpim ol

gut long lodim kar na karim i goplanim long blok bilong ol.Wanpela long ol dispela fama em

Jeffrey Vingu, husat i save stap longErima. Bagaros ya i tok em i ama-mas tru olsem Mista Bande i redimrot bilong em long go kisim ol klonlong Murunas. “Mi digim graun long blok pinis na

wetim ol sidling, na dispela sanslong kisim ol sidling long Murunasbai helpim mi gut,” Jeffrey i tok.Laik bilong Jeffrey i kamap bihain

long wanpela fil de i bin kamap longErima skul. Ol bikpela saveman bi-long CCI olsem ol saintis na olegrikalsa saveman i go toktok nalukluk raun long ol kakao demo blokbilong ol model fama. Jeffrey i tok fil de ya i gutpela sans

tu long ol fama long lukluk na kisimgutpela tok save na lainim ol nupelasamting long strongim wok bilong

kakao na kokonas long kantri.Het tok bilong dispela fil de em

“IPDM em Rot bilong Strongim Wokbilong Daunim Sik na Binatang naApim Prodaksen na Kwaliti bilongKakao na Kokonas”IPDM em intagreted pest na disis

menesmen. Em i lukluk long dau-nim ol sik na binatang nogut i savedaunim o bagarapim kakao nakokonas.CCI Madang Program menesa

bilong Ekstensen na Trening, Vin-cent Sale i tok ol ogenaisa bilong filde i putim kamap dispela fil de longErima bikos i gat planti ol gutpelamodel fama i stap long dispela oleria bilong Raikos.Mista Bande i tok bikos long

planti sik bilong kakao olsem kakaopod bora (CPB) i bagarapim plantiol kakao ol CCI i wok strong longkamapim ol kakao we i no inaplong kisim sik nogut ya na ikamapim ol klon.Em i tok tu olsem ol klon kakao

sid ol fama i ken planim na bihainlong 10-pela mun tasol bai ol ilukim ol kakao i putim plaua.Em i tok tu olsem em wok bilong

ol fama long lukautim na stretimkakao bilong ol oltaim bihain longol i karim sampela taim. Dispela baistrongim ol long gro gut gen naputim moa kaikai long diwai. Taimol fama i mekim olsem ol bai kisimgut mani na helpim sindaun bilongol wantaim famili long ples.

Moa fama laikim klonkakao bilong CCI

James G. Kila i raitim

Mista Bande, Jeffrey na Lloyd wasman long CCI neseri long Murunas. Poto: James G. Kila

Page 22: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

TAIM mi liklik, mi save harim nembilong planti ol paitman bilongyumi long masol ats.

Dispela ol man i bin mekim gut longwanwan ol masol ats stail bilong ol na isave go makim Papua Niugini long plantiol arapela intanesenel tonamen long wol.Sampela long dispela ol stail em Kung

Fu, Taekwando, Kickboksing na Karate.Ol paitman husat nem bilong ol i save

pairap em Stanley Nandex, Gabi YuraLeana, Jamuga Stone, Edward Kassman,Walter Schnaubelt, Bernard Soari na olarapela.Tasol inap long tri o 4-pela yia i go

pinis, nogat wanpela nem bilong dispelaol spot o nem bilong ol pilaia bilong ol isave kamap bikpela o ples klia.Wanwan olsem Taekwando na Kikboks-

ing i mekim nois yet wantaim ol pilaia bi-long ol olsem Theresa Tona, Lee Garapna Laurie Hanku.Tasol wanpela masol ats spot we i bin

stap hait tru long dispela liklik taim, i binKarate.Ol klap i stap na ol paitman i stap tren-

ing tasol i nogat planti bikpela tonamentumas i kamap.Inap long 2011, Karate i stat long pairap

gen.Bipo ol i save gat ful kontek stail bilong

pilai we ol paitman i no save werimkaramap long han lek na bodi bilong oltaim ol i pait.Tasol nau, ol i go insait long narapela

stail bilong pilai we ol i kolim poin kumitena kata.Long poin kumite, ol paitman i save

werim karamap long han, lek, bodi na hetna i save pait long kisim poin.Astingting bilong pait em long lukim spit

na save bilong ol long pait na ol i nosavetromoi han na lek strong tumas olsemlong ful kontek.Long kata, ol i save soim tasol wok-

abaut na pait stail bilong Karate we ol isave lainim long wanwan klap o skul bi-long ol.Husat i mekim gut i save kisim moa

poin na win.Ful kontek stail bilong pilai stap yet

tasol em i no save kamap insait long olbikpela gem olsem Pasifik Gems, Komon-welt na Olimpik Gems.Astingting bilong PNG Karatedo Feder-

ation nau em long kamapim planti moatonamen bai ol paitmanmeri ken i gatsans long soim na traim save na strongbilong ol.“Spot bilong yumi em i no olsem ol ara-

pela spot olsem ragbi na soka we ol isave pilai olgeta wiken, long dispela asyumi mas i gat ol tonamen i kamap olgetataim bai ol pilaia bilong yumi ken gat sanslong resis na soim save na strong bilongol,” Presiden bilong PNGKF, Carl Maritok.Em i bin mekim dispela toktok taim em i

opim namba wan Papuan Open Karatetaitol las wik Sarere long Salvation Armyopis long Mosbi.Long wankain tam Mari tokaut olsem

Australasian Karate taitol bai kamap longMosbi long Disemba dispela yia dispelatonamen i gutpela long redim ol paitmanbilong en.Dispela Australasian taitol em i intane-

senel tonamen we bai lukim ol tim bilongwanwan klap long Australia, Nu Silan,Pasifik na Esia tu i kamap long pilai wan-taim ol klap bilong PNG.Laspela taim wanpela intanesenel tona-

men bilong Karate i kamap long PNG i

bin longpela taim i go pinis na Mari ama-mas long dispela sans long kisim i kambek gen.Nau yet, planti moa manmeri save long

Karate olsem wanpela masol at tasol dis-pela kain ol tonamen i ken soim ol olsemem i wanpela spot tu.Dispela namba wan Papuan Open

Karate taitols bilong 2013 i bin kam aninitlong was bilong NCD Karate Asosiesenna long 2014 bai Sentrol KarateAsosiesen i go pas long en.Planti ol biknem paitman husat mi kolim

nem bilong ol pinis i go bikpela manmerinau na ol i no pait moa tasol mi bilip ol baiamamas long lukim na harim olsem wan-pela strongpela stail bilong masol ats weol i save pait long en bipo i wok longkamap strong gen.Na sapos yu wanpela paitman husat i

no bin trening strong tumas long las tu-pelo yia bilong wanem yu ting olsem yuwestim taim long trening na i nogat gem opilai bilong yu, ating yu mas kirap gennau.Rausim das long yunifom bilong yu,

pasim belt bilong yu gen na go bek longtrening.

P24 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013 spotlaipstail

wantaimANDREW MOLEN

Spots Raun

Karate kirap gen

SALUT: Ol paitman meri sanap na singsing nesenel entem bilong PNG bipo long ol pilai stat long nambawan Papuan Open taitol las wik long Mosbi.

AMAMAS: Ol pilaia bilong wanpela klap i bung wantaim na soim ol medol ol i winim las wik.

KIBUNG: Carl Mari (sindaun long namel) i bung na toktok wantaim ol karate pilaia husat i stap long divelopmen skwat.

SOIM SAVE: Wanpela meri wokim stail bilongem insait long “Kata” kompetisen.

Page 23: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P25olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Able Building Complex long Central Waigani, NCD.

Ol Poto Nicky Bernard.

Ol spoteksenpoto longwiken...

Ol KwinslenIndijines skul boisragbi tim i kampilai long Mosbilong wiken.

Gol kipa bilongHard Rock i rausimbal long lek.

Fowod bilong Hawksi traim banis bilongDobo Warriors longsemi fainol pilaibilong ol long Mosbiragbi resis.

Tupela tim mate ibung long Kokopolong PM 13. Baitupela i bung genlong wol kap longpinis bilong dispelamun.

BUNGIM IRO: DariusHoldam i flai long Lihir ikam long lukim iro bilongSam Thaiday taim ol kampilai long Kokopo.

Page 24: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

P26 Wantok Oktoba 10 - 16, 2013 nrlnius

Sonny Bill Williams Em i gutbai nau?...Gem bilong Sande win long gren

fainal i luk olsem i las gem bi-long Sonny Bill Williams long

Ragbi Lig.Primiasip win bilong Sonny Bill

Williams wantaim Roosters i muvim emi go liklik long pilai ragbi yunien wantaimol Nu Silan tim.

Williams i pasim em yet long pablik naol midia bipo long gren fainal na win

long 26-18 egens Manly i tok , mi hoplong mekim fainal disisen bilong mi longstap bek o pilai ragbi yunien wantaimNu Silan long tupela wik bihain.

Nau mi malolo pastaim.Em i tok, Wol Kap Win bilong All

Blacks i bin putim wanpela bikpela ofai go long Super Rugby Chiefs, na tu ofalong milien dola long boxing bilongheviweit taital long Nu Silan.

Wanemdisisennau!Kosa bilong AllBlacks nau i tokolsem Sonny BillWilliams i nogatnem long NuSilan long pilailong Wol Kapresis...Em i staplong han bilongem long kamapimwanem disisenbilong em longtripela wik taim....

Page 25: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Oktoba 10 - 16, 2013 Wantok P27spotnius

NAMBAWAN Trophy Haus ikamap gen wantaim wan-pela sponsa. Dispela taim olsponsa long Ivan Kassmanbilong taekwondo.Nambawan Trophy i givim

ol samting bilong trening i golong Ivan Kassman long redilong ol pait bilong em longdispela yia na yia i kam. Olgeta samting bilong

trening i kos klostu longK4,000.Long kisim dispela ol

samting Kassman i toktenkyu long Nambawan Tro-phy Haus long luksave longem spot we em bin mekimgut tru long sampela wol tai-tel.Ivan i tok dispela spot em

i stap insait long en em 12-

pela yia olgeta na em i kisimnem bilong kantri long sam-pela bikpela pait. Em i tok tuolsem em i save treninglong haus tasol faivpelataim long wanpela wik, naol samting bilong treningem yet save baim sapos emi gat inap mani o ol poro-man I save givim em.Em i tok sponsasip bilong

Nambawan Trophy i kamlong rait taim stret we embai redi long sampelabikpela pait long dispela yiana tu long yia i kam. Em itok ol dispela trening samt-ing em ol planti taekwondolain long ovasis I save tren-ing long em.Em i tok tu olsem ol I no

go long sampela bikpelapait long ovasis bikos I nogat mani long salim ol goaninit long Sport Federa-

tion. Ivan i tok dispela olbikpela pait olsem WolTaekwondo long Meksikoem gutpela long putim ol Ikam ples klia long dispelaspot tasol ol I no go.Ivan bin winim sampela

bikpela pait olsem long2011 em winim NesenelSempionsip na kisim Gold,na long Osenia Olimpik Ko-lifai em kisim Brons. Long2012 em i kisim foapelamedol.Nesenel Sempionsipem kisim Gold, SautenSempionsip em I kisimGold, Australia Open Sem-pionsip em I kisim Brons naOsenia Sempionsip em ikisim Brons. Long 2013 emi kisim Gold long 1st KoreanAmbeseda Sempionsip naem kisim Brons long SportTaekwondo NSW Open.

PRI Sisen sofbal resis bilongol meri long Mosbi baikamap long dispela wiken bi-hain long tripela raun pilai bi-long ol.Nancy Kamara Kap resis

save kam long tupela wikenbipo long propa sisen savekam long long sofbal resis bi-long ol meri, dispela pri sisenresis ol save makim longNancy Kamara husat I binwanpela bilong ol bikmeri istrongim tru sofbal resis bi-long ol meri long Pot Mosbi

na kantri tu.Dispela pri sisen resis i

stap long tupela pul, longnamba wan pul blak i lukimBears i go pas wantaim 7poin, ol I bin pilai tripela gem,ol I winim tupela na lus longwanpela. Gezelle ron bihainwantaim 7 poin, ol tu pilaitripela gem, winim tupela nalus long wanpela. Chebu Iron bihain long Gezelle wan-taim 4 poin, United Sisterslong 4 poin na Yokomo kambihain olgeta.Long pul Yelo Wantok i go

pas wantaim 6 poin. Ol binpilai tupela gem na winim tu-

pela wantaim. Bihain long olem Wolves husat i gat 4poin. Ol pilai tupela gem,winim wanpela na lus longwanpela. Stringer i ron bihainlong 4 poin, ol pilai tupelagem, winim wanpela na luslong wanpela na Admiralty iran bihain long pul bilong ol.Long dispela wiken bai

lukim ol tim husat i pilai tu-pela gem bai pilai wanpelagem tasol na bihain lukim olpoin long go insait longfainol. Bipo long fainol bai kikov bai ol lonsim nupela Logobilong meri sofbal bilongMosbi.

Nicky Bernard i raitim

NambawanTrophy sponsalong Kassman

Ivan Kassman kisim ol trening samting long Nambawan Trophy Haus. Poto Nicky Bernard.

Nancy Kamara kap fainol kamapNicky Bernard i raitim

SALVATION Armykamapim Golf de bilong olgen long dispela yia,Steamship kampani igivim bikpela sponsa bi-long dispela pilai i kamap.Dispela yia bai 30 yia

bilong ol long kamapimdispela kopret pilai longmekim fanraising longhelpim ol tarangu. RedShield Apil i wok longhelpim planti ol lain husati wok long kisim hevi oples bilong ol i bagarap.

Dispela golf pilai baikamap long pinis bilongdispela mun na ol i lukluklong kisim 30 tim bilongpilai long dispela yia longbungim mani.Neil Webb, teretorial ko-

manda bilong SalvationArmy i tok, olgeta mani oli save kisim long dispelapilai save go long gutpelawok long helpim ol nara-pela lain i stap long hevi.David Toua, jenerel

menesa kopret afes bi-

long Steamship i tok,Steamship save helpim osponsa long Red Shieldlong dispela pilai golf longsampela yia nau na dis-pela yia i apim han genlong sponsa. Dispela yia pilai na mani

ol kisim bai go long sam-pela bikpela wok bilongSalvation Army aninit longRed Shield Appeal.

POTO NA STORI : Nicky Bernard.

Red Shield Golf de bai kamap gen

Page 26: Pes 5. Oposisen kotim gavmanwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok...teks i kam long dispela. Wanpela Boi – 04/10/2013 Mi laik bringim komplen bilong mi i go long Shornclif

Wan wik: Fonde, Oktoba 10 - 16, 2013.Isu 2041

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

OL i bin kambektaim ol stap long10poin tasol namekim strongpelapilai long winimManly long Olympik Ste-dium. Dispela em namb wanwin bilong ol bihain long2002.Ol i bin go aut olsem ol

fevered bilong gren fainal, tasolManly i kam aut strong na gopas long namba wan hap bi-long gem. Ol Rooster i kisim bek strong

bilong ol na pilai gut longnamba tu hap tasol ol Manlyholim gem we i luk olsem bai oli winim gem, tasol kik bilongMaloney i mekim na MichaelJennings i ran tasol i go naputim wanpela kain trai klostulong mak we i givim ol dispelagren fainal win.

Kosab i l o n g

Rooster, Trent Robinson husati winim wanpela taitel longNRL kosa, i tok, tim bilong emi gat trabol long namba wanhap tasol em i mirakel we ol ikisim dispela NRL gren fainal. Taim mipela i kam aut long

dispela liklik hevi, mipela staplong fom na pilai gut i go gempinis. Nogat sikret fomula i stap,

mipela i pilai strong tasol olsemtim, mipela wok olsem tim. I nobilong mi, em bilong mipela ol-geta. Mipela olgeta i hat wok,olsem na mipela i win, kosa itok.

Ol Rooster i ran antaptasol..Tripela trai longseken hap, Shaun KennyDowall (L) long strongpelapilai na trai bilong em imakim ol Rooster i winimnamba 13 primiaship ikilim dai lam bilong olManly 26 – 18 las wikSande.

LUKIM STORI BILONGSONNY BILL WILLIAMSINSAIT: Pes 26

Lukim ol Spot poto long Pes 25