Phuong Phap Khuyen Nong

5/11/2018 Phuong Phap Khuyen Nong - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/phuong-phap-khuyen-nong 1/47

PHƯƠNG PHÁP KHUYẾN NÔNGCHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CÔNG TÁC KHUYẾN NÔNG

1.1. Một số định nghĩa và bản chất của khuyến nông

1.1.1. Một số định nghĩa về khuyến nông

Nội dung công tác khuyến nông rất đa dạng bởi vì khuyến nông dựa trên yêu cầu

của nông dân về những thông tin và kiến thức họ cần. Đất nước càng phát triển, trình

độ văn hóa, quản lý kiến thức khoa học của nông dân càng cao thì nội dung hoạt động

khuyến nông càng phong phú. Tuỳ theo điều kiện cụ thể của mỗi nước mà định nghĩa

về khuyến nông có những điểm khác nhau:

+ Theo CIDSE (Tổ chức hợp tác quốc tế vì phát triển và đoàn kết)

“Khuyến nông là một từ tổng quát để chỉ tất cả các công việc liên quan đến sự phát

triển nông thôn. Đó là một hệ thống giáo dục ngoài nhà trường, trong đó người già, trẻ

em được học bằng thực hành”+ Theo FAO (Tổ chức lương thực và nông nghiệp)

“ Khuyến nông là một quá trình dịch vụ thông tin truyền bá kiến thức và đào tạo

tay nghề cho nông dân, làm cho nông dân có đủ khả năng tự giải quyết lấy các vấn đề

của gia đình, làng xã. Nói cách khác, khuyến nông là một biện pháp giúp đỡ nông dân

phát triển sản xuất,kinh doanh, dịch vụ, xây dựng phát triển nông thôn và cải thiện

điều kiện vật chất, tinh thần cho nông dân.

Vậy, Khuyến nông là một quá trình, một dịch vụ truyền bá kiến thức và huấn luyệntay nghề cho nông dân làm cho họ có khả năng tự giải quyết lấy các vấn đề của họ

nhằm phát triển sản xuất, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho nông dân.

1.1.2. Đối tượng nghiên cứu của khuyến nông

Nông dân là đối tượng chủ yếu và mục tiêu chính của giáo dục khuyến nông và

khuyến nông nghiên cứu về nông dân như một chủ thể của một đơn vị sản xuất và tiêu

thụ cơ bản. Vì vậy, giáo dục khuyến nông cần hiểu tâm lý của nông dân trên cơ sở cơ

cấu dân cư nông thôn và điều kiện sinh thái nhân văn của nông dân.

1.1.2.1. Đặc điểm tâm lý xã hội của nông dânĐặc điểm của nông dân:

+ Ưu điểm: Có tính cộng đồng cao, cần cù, chịu khó, có kinh nghiệm trong sản

xuất, thật thà, chất phát, hiếu học…

+ Nhược điểm: Bảo thủ, trình độ hạn chế, an phận, rụt rè…

Đặc điểm tâm lý của người nông dân Việt Nam trong cộng đồng làng xã, dòng họ

gắn chặt chẽ với nền văn hóa trồng lúa nước, tâm lý được hình thành lâu đời với nông

nghiệp nông thôn ít thay đổi. Trong cơ chế cũ nhiều năm xưa, cán bộ đến với nông dân

1



để giao các chỉ tiêu, truyền đạt các mệnh lệnh hoặc truyền đạt các chủ trương mang

tính áp đặt. Người nông dân chỉ biết thừa hành và phục tùng.

Ngày nay khuyến nông với đúng nghĩa của nó: Người nông dân được đặt ở vị trí

trung tâm. Mục đích của giáo dục khuyến nông là khuyến khích để nông dân tham gia

vào quá trình phát hiện những điều họ cần học hỏi. Lựa chọn tiến bộ nào? Cần tư liệu

thông tin gì? Thông tin qua giáo dục khuyến nông sẽ đáp ứng về tâm lý giáo dục huấn

luyện nông dân cần chú ý:

- Hiểu và thông cảm tình cảnh của nông dân bước vào cơ chế thị trường còn khó

khăn, vướng mắt, trăn trở gì? Họ là những người chịu nhiều hi sinh nhưng họ vẫn

nghèo khổ và khó khăn.

- Giáo dục khuyến nông chỉ có tác dụng khi thực tiễn làm cho nông dân có hiệu

quả hơn, năng suất lao động cao hơn.

- Công tác giáo dục khuyến nông phải biến điều quan tâm của nông dân thành hiệnthực để tạo động lực thúc đẩy chứ không chỉ là mơ ước.

1.1.2.2. Đặc điểm về điều kiện sinh thái.

Nước ta với hơn 80 triệu dân, gồm 54 dân tộc và gần 70% dân số là nông dân.

Vùng đồng bằng chiếm khoảng 70% dân số. Dân cư phân bố phần lớn ở vùng đồng

bằng và châu thổ các sông ngòi lớn. Nền nông nghiệp truyền thống chủ yếu dựa vào

nghề trồng lúa và đa số là người kinh.

Vùng núi chiếm khoảng 30% dân số nhưng gắn bó với 2/3 đất đai cả nước. Dân cưchủ yếu là dân tộc ít người, trình độ dân trí thấp, cơ sở hạ tầng thấp kém. Tình trạng

canh tác thô sơ, chủ yếu dùng các công cụ thủ công với nền sản xuất tự cung tự cấp, do

đó còn chưa thoát khỏi nghèo đói.

Người nông dân làm nông nghiệp còn lệ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên, việc

sản xuất chịu ảnh hưởng của thiên tai như hạn hán, lụt bão,…xảy ra.

Về phong tục tập quán, tín ngưỡng, tôn giáo, mỗi vùng dân cư, mỗi dân tộc có màu

sắc đa dạng riêng, nhưng vẫn có nét tương đồng trong đặc điểm chung của cộng đồng

dân tộc Việt Nam.(Như sau khi thu hoạch thường tổ chức lễ hội truyền thống cầunguyện tâm linh mưa thuận gió hòa, để sản xuất nông nghiệp bội thu…) Từ đó giáo

dục khuyến nông cần hiểu những đặc điểm nơi người nông dân đã sinh sống và gắn bó

lâu đời.

1.1.3. Mục đích và ý nghĩa của khuyến nông

1.1.3.1. Mục đích

2



- Đẩy mạnh công tác khuyến nông nhằm giúp hộ nông dân nâng cao hiệu quả sử

dụng những điều kiện tự nhiên và điều kiện vật chất nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất

nông nghiệp, phát triển kinh tế gia đình, nâng cao thu nhập cho nông dân.

- Nâng cao trình độ mọi mặt của người nông dân để họ tự vượt qua được những thử

thách khó khăn trong sản xuất nông nghiệp, trong cuộc sống của họ

- Giúp nông dân hiểu về vấn đề bảo vệ môi trường, tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ

tài nguyên có hiệu quả…

Tóm lại với quan điểm hiện đại thì mục đích của khuyến nông là truyền bá kiến

thức, giảng dạy kỹ năng, trợ giúp những điều kiện vật chất cần thiết cho nông dân để

nông dân có đủ khả năng tự giải quyết được những công việc của chính mình, tự tổ

chức quản lý sản xuất kinh doanh có hiệu quả nhằm cải thiện đời sống và phát triển

nông thôn.

1.1.3.2. Ý nghĩa- Thông qua khuyến nông trình độ hiểu biết của nông dân được tăng lên để họ có

khả năng tiếp nhận những tiến bộ mới về khoa học kỹ thuật vào thực tế sản xuất của

địa phương và gia đình họ, nắm vững thông tin và xử lý thông tin đó một cách khách

quan để họ có những quyết định đúng đắn trong sản xuất kinh doanh và đời sống gia

đình.

- Chỉ bằng con đường khuyến nông những tiến bộ mới về khoa học kỹ thuật.,

những thông tin về kinh tế thị trường, văn hóa và xã hội mới nhanh chóng đến đượcngười nông dân để họ có điều kiện đẩy nhanh sản xuất.(Xây dựng mô hình trình diễn)

- Khuyến nông là cầu nối giữa nghiên cứu và sản xuất, đó là cầu nối 2 chiều giữa

các nhà nghiên cứu với nông dân.

- Đây là con đường xóa đói giảm nghèo hiệu quả, biến vùng nông thôn nghèo nàn

lạc hậu thành nơi trù phú về kinh tế, sạch về môi trường và đẹp về cảnh quan.

1.1.4. Bản chất của khuyến nông

Trong quá trình tồn tại và phát triển của mình người nông dân phải luôn luôn đòi

hỏi vươn tới một cuộc sống có chất lượng ngày càng cao. Tuy nhiên với sự hạn chế vềmọi mặt nông dân rất khó có thể tự giải quyết thành công những mục tiêu của họ nên

họ cần có sự trợ giúp của nhà nước và xã hội.

Để tổ chức được các hoạt động sản xuất và đời sống, người nông dân cần có 3

điều kiện:

+ Điều kiện tự nhiên

+ Điều kiện vật chất

+ Điều kiện tri thức và kỹ năng

3



Những điều kiện trên bản thân người nông dân không bao giờ đầy đủ, họ luôn phải

tìm kiếm thu nhận thêm từ bên ngoài-từ phía nhà nước và xã hội. Do vậy có thể nói

trong quá trình phát triển, người nông dân cần có 2 loại trợ giúp cơ bản, đó là:

- Trợ giúp về điều kiện vật chất: Đất đai, tư liệu sản xuất, vốn và môi trường thuận

lợi cho các hoạt động sản xuất và đời sống như: Chính sách giá cả, tín dụng, bảo hộ

hàng nông sản, chính sách thuế…

- Trợ giúp về điều kiện tri thức là trợ giúp cho nông dân về tri thức, kỹ năng và

kinh nghiệm để họ có thể vận hành, sử dụng có hiệu quả hơn những điều kiện tự nhiên,

vật chất sẵn có cũng như tiếp nhận từ bên ngoài.

Ngày nay ở nông thôn Việt Nam, sự trợ giúp về tri thức, kỹ năng kinh nghiệm càng

quan trọng hơn và trở thành những yếu tố không thể thiếu được, vì:

- Hộ nông dân là đơn vị kinh tế tự chủ, do vậy họ phải tự quyết định mọi công việc

của chính mình.- Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật nông nghiệp không chỉ làm tụt hậu

nhanh chóng về sự hiểu biết của nông dân mà còn làm cho họ luôn thiếu kém về sự

hiểu biết.

- Sự phát triển của nền nông nghiệp hàng hóa bắt buộc người nông dân phải có

hiểu biết tốt hơn, nhiều hơn về thị trường để tiếp cận thị trường có hiệu quả hơn.

Trợ giúp về kỹ năng, tri thức đến với nông dân từ 2 nguồn chủ yếu:

- Tự tích lũy bằng cách tự học từ thực tiễn sản xuất và tự học qua sách vở - Tiếp nhận từ các tổ chức, cá nhân thông qua dịch vụ truyền bá thông tin giáo dục

và huấn luyện.

Vì đặc điểm của tri thức là không thể chuyển giao được như vật chất. Vì vậy, để có

tri thức, người nông dân không chỉ đơn thuần mua bán nó như yếu tố vật chất mà họ

phải được truyền bá, phổ biến. Các hình thức truyền bá để người nông dân có thể nhận

được các tri thức, bao gồm: Tuyên truyền, huấn luyện, giảng dạy, giáo dục, đào tạo, tư

vấn, thuyết phục, trình diễn, khuyến cáo, thực nghiệm…Những hoạt động truyền bá tri

thức kể trên gọi chung là “dịch vụ truyền bá thông tin”Vậy bản chất của khuyến nông là:

- Một quá trình giáo dục huấn luyện nông dân

- Cung cấp và truyền bá thông tin

- Tư vấn giúp nông dân tự giải quyết những vấn đề khó khăn của họ

1.1.5. Lịch sử hình thành và phát triển khuyến nông

1.1.5.1. Lịch sử hình thành và phát triển khuyến nông trên thế giới

Khuyến nông bắt đầu từ thời kì Phục Hưng (thế kỷ XIV) khi mà khoa học bắt đầuứng dụng lý thuyết vào thực tiễn sản xuất.

4



- Khởi đầu là thầy thuốc và nhà giáo người Pháp Rabelai (1493-1553), ông chủ

trương gắn liền nhà trường với thực tiễn (hướng dẫn nông dân một cách cặn kẽ về

nhận biết các loại rau trong cuộc sống)

- Năm 1661, giáo sư người Anh Hartlib đã viết cuốn sách về sự tiến bộ của nghề

nông “sau đó các chương trình giảng dạy trong các trường đại học nông nghiệp đã

được đổi mới mang tính ứng dụng và thực nghiệm rõ rệt.

- Năm 1777, giáo sư người Thụy Sĩ Heinrich Pastalozzi thấy rằng muốn mở mang

nhanh nền nông nghiệp giúp người nông dân nghèo cải thiện được sống trở nên giàu

có thì phải đào tạo được chính con em họ có trình độ học vấn, nắm được các tiến bộ kỹ

thuật, biết làm một số công việc thành thạo như cày, bừa, dệt vải…

- Trường đại Học Nông Nghiệp được thành lập sớm nhất ở châu Âu là Zarvas năm

1779 và Georgicon năm 1797 tại Hungari và sau này là những trường nông nghiệp

kiểu mẫu của châu Âu.- Hiệp hội “ Tăng cường hiểu biết về nông nghiệp” đầu tiên được thành lập ở Pháp

năm 1761, ở Đức năm 1764, ở Nga năm 1765…

Những hiệp hội này đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển khuyến nông

sau này.

- Biểu hiện rõ nét về hoạt động mang tính chất khuyến nông trong thời kỳ này là

việc thành lập Ủy Ban nông nghiệp của hội đồng thành phố Newyork (Hoa kỳ) năm

1843, Ủy Ban này đã đề nghị các giáo sư giảng dạy ở các trường đại Học Nông Nghiệp và các viện nghiên cứu nông nghiệp thường xuyên xuống cơ sở để hướng dẫn

phổ biến khoa học mới giúp đẩy mạnh phát triển nông nghiệp ở các vùng nông thôn.

- Danh từ “extension” có nghĩa là mở rộng, triển khai được sử dụng đầu tiên ở Anh

năm 1866 cùng với hệ thống giáo trình giáo trình được giảng dạy về nông nghiệp được

các trường đại Học Cambridge và Oxford biên soạn theo hướng “mở rộng” đầu tiên.

- Năm 1907, 42 trường đại Học ở 39 bang của Mỹ đã tham gia vào hoạt động theo

dạng “Extension” này và có nhiều trường đại Học thành lập bộ môn khuyến nông.

1.1.5.2. Lịch sử hình thành và phát triển khuyến nông Việt Nam.

• Thời kỳ xã hội nguyên thủy

Ở thời kỳ này khuyến nông rất sơ đẳng chỉ là sự truyền đạt kinh nghiệm săn bắt,

hái lượm, kinh nghiệm dự trữ thức ăn từ người này sang người khác. Việc đòi hỏi và

phổ biến cách tạo ra các công cụ lao động cũng được chú trọng đây là hình thức sơ

khai của khuyến nông.• Thời kỳ sản xuất theo kiểu truyền thống.

5



Khuyến nông có những bước tiến mới, con người đã có ý thức hơn trong việc tích

lũy và phổ biến kinh nghiệm sản xuất. Một số phương pháp đơn giản trong chọn tạo

giống cây trồng theo các hướng sử dụng, một số biện pháp gieo trồng, tích trữ hạt

giống cũng như truyền từ người này sang người khác bằng các câu ca dao, tục ngữ

như: Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống; khoai ruộng lạ, mạ ruộng quen; tháng

giêng là tết trồng cây, tháng 2 trồng cà, tháng 3 trồng khoai…đây là thời kỳ nông dân

truyền đạt cho nhau đặc trưng nhất

Những người đứng đầu nhà nước cũng đã chú ý đến công tác khuyến nông:

- Thời nhà Đinh (năm 981) hàng năm Lê Hoàn đã tự xuống cày đường cày đầu tiên

cho mỗi vụ sản xuất.

- Năm 1226 dưới thời nhà Trần lập ra các chức quan: Hà đê sứ, đồn điền sứ,

khuyến nông sứ là quan chuyên chăm lo, khuyến khích phát triển sản xuất nông

nghiệp.- Tháng 11 năm 1945 Hồ chủ tịch ra chỉ thị “Làm tốt công tác khuyến nông”

- Sau cải cách ruộng đất các tổ đổi công, HTX ra đời đã hình thành các tổ kỹ thuật

để chọn giống, bảo vệ thực vật. Các tổ kỹ thuật này thực chất là các tổ khuyến nông.

- Năm 1960 ở Miền Nam (thời Mỹ Ngụy) thành lập “Nha khuyến nông” trực thuộc

bộ Nông Nghiệp cải cách điền địa Nông Ngư mục.

- Năm 1961-1962 Bộ Nông Nghiệp hàng năm đưa sinh viên xuống các HTX chọn

giống lúa, ngô, khoai, làm bèo dâu, tiêm phòng….- Từ năm 1964 Bộ Nông Nghiệp chính thức có chủ trương lập các đoàn chỉ đạo sản

xuất, đưa các sinh viên mới tốt nghiệp xuống cơ sở (HTX, nông trường…), xây dựng

mô hình, mở lớp tập huấn cho cán bộ chủ chốt của nông trường, HTX….

• Thời kỳ nông nghiệp hiện đại.

Với cách tổ chức HTX nông nghiệp theo kiểu cũ trong thời gian dài làm cho nông

nghiệp trì trệ, đời sống nông dân ngày càng khó khăn. Một số HTX đã mạnh dạn làm

theo tổ chức mới, chia ruộng đất cho các hộ nông dân tự sản xuất. Xem xét tình hình

năm 1981 Ban bí thư TW đưa ra chỉ thị 100 “Khoán sản phẩm cuối cùng đến nhóm vàngười lao động”. Với chỉ thị này HTX lo khâu cày bừa, thủy lợi, giống, phân bón. Xã

viên lo cấy, thu hoạch và nộp sản phẩm. Sau 6 năm thực hiện sản xuất nông nghiệp

vẫn kém phát triển, chỉ thị này bộc lộ một số hạn chế. Vì vậy đến năm 1988 BCHTW

Đảng khóa V đã ra nghị quyết 10 “Đổi mới kinh tế trong nông nghiệp” giao đất cho

từng hộ nông dân tư sản xuất kinh doanh. Họ có quyền quyết định trồng cây gì, nuôi

con gì và chỉ nộp thuế nông nghiệp, thủy lợi, quỹ sản xuất…họ toàn quyền sử dụng và

tiêu thụ sản phẩm.

6



Đến thời điểm này, đối tượng phục vụ của các cơ quan quản lý kinh tế, kỹ thuật,

các viện, trường chủ yếu là nông nghiệp. Trước tình đó các viện, trường chuyển hướng

nghiên cứu giảng dạy và phục vụ theo hướng phát triển kinh tế hộ. Tổ chức khuyến

nông đầu tiên của Việt Nam được thành lập là An Giang năm 1988, sau đó là Bắc Thái

năm 1991. Đến năm 1992 Bộ Nông Nghiệp thành lập Ban điều phối khuyến nông và

đến ngày 31/3/1993 Tổ chức khuyến nông được thành lập ngay sau có nghị định

13/CP của Chính Phủ.

1.2. Các nguyên tắc khuyến nông.

Để thành công trong công tác khuyến nông cần tuân theo các nguyên tắc sau đây:

1. Phối hợp với nông dân chứ không làm thay họ, giúp đỡ nông dân chứ không

cho không họ.

Công tác khuyến nông có tính cách hợp tác nghĩa là phối hợp cộng tác với nông

dân, giúp đỡ nông dân để dần dần họ tự giải quyết những vấn đề vướng mắc, khó khăncủa chính họ sự giúp đỡ của khuyến nông chỉ nhằm khuyến khích tạo cơ sở ban đầu để

họ tận dụng hết khả năng tiềm lực của họ biến người nông dân thành người chủ thực

sự.

Làm thay cho nông dân, cho không nông dân sẽ không đem lại kết quả nào. Nông

dân sẽ ỷ lại sự trợ giúp hết tài trợ thì thành quả của khuyến nông cũng mất theo.

2. Công tác khuyến nông có tính hoàn toàn dân chủ và tự nguyện.

Người nông dân muốn bày tỏ ý kiến của mình, muốn người khác tôn trọng nhữngkinh nghiệm của mình. Chính người nông dân sẽ là một kho tàn kinh nghiệm về sản

xuất và xã hội. Khi đưa ra một vấn đề cần được người nông dân tham gia thảo luận.

Dân chủ sẽ tạo nên giải pháp chính xác khuyến nông viên chỉ làm nhiệm vụ vận

động, thuyết phục hay khuyến khích nông dân tham gia vào chương trình kế hoạch

khuyến nông nào đó mà nhất thiết không mệnh lệnh,ép buộc hay cưỡng bức.

3. Công tác khuyến nông mang tính chất toàn diện

Công tác khuyến nông không chỉ truyền đạt cho nông dân những kỹ thuật mới vềtrồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp…mà còn giúp họ nâng cao kỹ năng về ngành nghề

khác tạo cho họ có lòng tự tin vào năng lực tự giải quyết các vấn đề trong cuộc sống

của họ.

Cuộc sống trong cộng đồng nông thôn có rất nhiều khía cạnh (KHKT, xã hội, kinh

tế, sức khỏe…). Vì vậy nhiệm vụ của khuyến nông viên là “Giáo dục và đào tạo nông

dân chứ không phải thuần túy cải thiện sản xuất nông nghiệp”

4. Công tác khuyến nông lấy sự thích ứng từng vùng, từng địa phương làmnguyên tắc.

7



Nông thôn nói chung rất phong phú và đa dạng, mỗi vùng có những đặc thù riêng

về điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội, tập quán, điều kiện tự nhiên…Vì vậy nên xem

xét các tình huống thực tế của địa phương để đề ra các kế hoạch khuyến nông thích

hợp.

5. Công tác khuyến nông dựa trên nguyên tắc bình đẳng

Nông dân là lực lượng chính thức thực hiện tốt kế hoạch khuyến nông. Để thu hút

nông dân thực hiện tốt kế hoạch khuyến nông cần làm cho họ thấy họ là thành viên

thực sự bình đẳng.

Sự phối hợp, cộng tác giữa khuyến nông viên và nông dân là bình đẳng tôn trọng

lẫn nhau không phân biệt trình độ hiểu biết, giàu nghèo…Phương châm của khuyến

nông là “Hữu giáo vô loài” có nghĩa là dạy cho tất cả mọi người.

6. Công tác khuyến nông mang tính liên hệ

Khuyến nông viên phải xem việc mình làm là nghĩa vụ, niềm vui và để nâng caotrình độ (không mong mỏi trở nên giàu có) Vì có tính cách cộng đồng nên khuyến

nông viên không thể nhận kết quả về riêng mình.

Tuy nhiên các cơ quan chức năng phải có chính sách kinh tế thích đáng cho người

làm công tác khuyến nông.

7. Công tác khuyến nông phải chú ý việc phân nhóm hộ nông dân

Những mối quan tâm của nông dân trong cùng một vùng không hoàn toàn giống

nhau vì họ có nguồn lợi, khả năng kinh tế và nghề nghiệp khác nhau.Số nông dân giàu họ sẽ dễ dàng chấp nhận ứng dụng các khuyến cáo mới. Nhưng

nông dân nghèo thì họ sẽ dè dặt hơn, họ sợ thất bại nên họ yên tâm với cái đã có và

thiếu lòng tin với cái mới, nhất là những cái vượt quá khả năng và tầm nhìn của họ.

Như vậy khuyến nông không phải cho tất cả nông dân những lời khuyên giống

nhau, mà phải phân nhóm nông dân hoạch định các chương trình thích hợp cho từng

nhóm.

8. Khuyến nông phải mang tính chất trao đổi hai chiều

Khuyến nông không phải là một quá trình truyền đạt kiến thức, thông tin và ýtưởng một chiều từ khuyến nông viên đến nông dân.

Những kết quả nghiên cứu của cơ quan nông nghiệp về hệ thống canh tác mà

khuyến nông viên đưa đến cho nông dân là vốn quý, song những thông tin mà khuyến

nông viên và các nhà nghiên cứu nhận được từ nông dân có vai trò rất quan trọng.

Người nông dân hiểu rất rõ môi trường sống và hệ thống canh tác của họ, cho nên

khi họ có ý kiến nhận xét thì khuyến nông viên phải biết tiếp thu và đưa ra những ý

kiến đóng góp của mình. Sự trao đổi 2 chiều như thế này xảy ra ở các giai đoạn khácnhau trong quá trình làm việc với nông dân.

8



Ý kiến của nông dân giúp KNV và các nhà nghiên cứu tránh được những thất bại

khi chuyển giao thông tin mới vào sản xuất.

Ý kiến của KNV và các nhà nghiên cứu giúp nông dân hiểu rõ hơn nên bắt đầu từ

việc gì và làm như thế nào để mang lại hiệu quả cao.

Những ý kiến đó hòa trộn với nhau sẽ hoạch định được nội dung và phương pháp

khuyến nông có hiệu quả tốt hơn.

1.3. Chức năng khuyến nông

Chức năng của khuyến nông phản ánh bản chất của nó. Về mặt lý thuyết, chức

năng của khuyến nông là truyền bá thông tin, giáo dục và huấn luyện cho nông dân.

Tuy nhiên trên thực tế, khuyến nông luôn luôn hoạt động trong mối quan hệ lẫn nhau

với các bộ phận cấu thành của phát triển nông thôn. Vì vậy, để hoạt động khuyến nông

có hiệu quả, khuyến nông không chỉ truyền bá thông tin mà phải biến những thông tin

kiến thức được truyền bá thành kết quả của sản xuất. Tức là khuyến nông cần cónhững điều kiện vật chất như: vốn, đất đai, tư liệu sản xuất, sức lao động…Những điều

kiện như vậy nông dân không phải lúc nào cũng nhận được. Vì vậy khuyến nông đồng

thời phải đảm trách thêm những hoạt động liên quan vốn không phải thuộc chức năng

của mình.

Căn cứ vào mức độ liên quan đến bản chất khuyến nông, có thể chia chức năng của

khuyến nông thành 3 loại:

1. Nhóm chức năng chính: Là những chức năng phù hợp với bản chất của khuyếnnông như:

+ Thúc đẩy: Khuyến khích nông dân hành động theo sáng kiến của chính họ, phát

triển hình thức hợp tác, liên kết của nông dân, nhằm mục tiêu phát triển nông nghiệp,

nông thôn.

+ Giáo dục huấn luyện nông dân: Tổ chức những hình thức huấn luyện, đào tạo

giảng dạy cho nông dân việc ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật, phương pháp quản lý sản

xuất và quản lý cộng đồng.

+ Cung cấp và truyền bá thông tin: Thu thập, xử lý, lựa chọn những thông tin cầnthiết phù hợp với những nguồn khác nhau để truyền bá, phổ biến cho nông dân.

+ Giúp nông dân giải quyết các vấn đề phát sinh (tư vấn): Giúp nông dân phát

hiện, nhận biết và phân tích được các vấn đề xảy ra trong sản xuất và đời sống, cùng

họ tìm cách giải quyết.

+ Phát triển các chủ đề và phương pháp khuyến nông : Trên cơ sở nghiên cứu thực

trạng nông dân, nông nghiệp, nông thôn ở từng địa phương. Cán bộ khuyến nông đề

xướng những chủ đề khuyến nông thích hợp và xây dựng được những phương phápkhuyến nông cụ thể để thực hiện các chủ đề khuyến nông.

9



+ Đánh giá hoạt động khuyến nông : Bao gồm việc kiểm tra, theo dõi, giám sát và

đánh giá các hoạt động khuyến nông theo từng chủ đề và thời gian nhất định.

+ Cầu nối giữa sản xuất và nghiên cứu.

2. Nhóm chức năng phụ: Là những chức năng về bản chất không phải khuyến

nông nhưng cần có để thực hiện nhóm chức năng chính như:

+ Trợ giúp nông dân bảo quản chế biến và tiêu thụ sản phẩm

+ Tổ chức các thử nghiệm nghiên cứu trên đồng ruộng tại địa phương nhằm

kiểm tra sự phù hợp của các kết quả nghiên cứu khoa học tại địa phương, làm cơ sở

cho việc phổ biến mở rộng kết quả đó.

+ Trợ giúp nông dân phát triển các điều kiện về cơ sở hạ tầng nông nghiệp,nông thôn như: xây dựng đường sá giao thông, phương tiện giáo dục học tập của nông

dân, cơ sở thủy lợi…

+ Cung cấp dịch vụ về

- Cây con giống

- Bảo vệ thực vật

- Chữa bệnh vật nuôi

Khi khuyến nông thực hiện những chức năng này họ biến thành vai trò của ngườiquản lý hoặc người thực hiện dịch vụ kinh doanh nông nghiệp, chứ không phải là

người tư vấn. Vì vậy, cần xác định một ranh giới phù hợp khi khuyến nông thực hiện

những chức năng này.

3. Nhóm chức năng liên quan: Là những chức năng bổ sung tạo điều kiện cho

các nhóm chức năng trên thực hiện như:

- Giúp nông dân lập kế hoạch sản xuất

- Giúp nông dân về tín dụng và thanh toán: Khuyến nông trong nhiều trường hợp

phải đưa ra những tư vấn cho nông dân về cách khai thác, tìm kiếm nguồn vốn, các phương thức thủ tục vay tín dụng và thanh toán. Tuy nhiên việc xử lý nợ nần không

phải là chức năng của khuyến nông.

- Thống kê về hoạt động khuyến nông: Khuyến nông có chức năng thu nhập số liệu

về hoạt động khuyến nông ở địa phương mà mình phụ trách để cung cấp cho các tổ

chức khuyến nông cấp trên.

- Kiểm tra hoạt động sản xuất nông nghiệp: Khuyến nông trong chừng mực nào đó

thực hiện chức năng kiểm tra một số lĩnh vực của hoạt động nông nghiệp ở địa phươngnhư: Kiểm tra tiến độ sản xuất, chất lượng giống, chất lượng sản phẩm…Để phát hiện

10

Nghiên cứu Khuyến nông Nông dân



những khó khăn, những vấn đề nảy sinh giúp nông dân giải quyết trong quá trình sản

xuất; đề xuất với nhà nước để trợ giúp kịp thời cho nông dân.

1.4. Vai trò của khuyến nông

Như vậy, khuyến nông là một lĩnh vực hoạt động nông nghiệp, nó được phân biệt

với các hoạt động khác bởi đối tượng tác động, mục tiêu và phương pháp thực hiện.

Vai trò của khuyến nông thể hiện như sau:

1.4.1. Trong phát triển nông thôn

Mặc dù, mục đích cuối cùng của khuyến nông là thúc đẩy sự phát triển nông thôn

nhưng không phải như vậy mà đồng nhất khuyến nông với phát triển nông thôn. Phát

triển nông thôn là cái đích của nhiều hoạt động khác nhau tác động vào những khía

cạnh khác nhau của nông thôn, như: Chính sách, công nghệ, thị trường, giáo dục nông

nghiệp, tín dụng, y tế…

Tóm lại khuyến nông là một yếu tố, một bộ phận hợp thành của toàn bộ hoạt động phát triển nông thôn.

1.4.2. Khuyến nông đối với nông dân.

Khuyến nông có vai trò trực tiếp với nông dân và cộng đồng của họ. Đặc biệt khi

hộ gia đình được coi là một đơn vị kinh tế tự chủ về sản xuất hàng hóa là quy luật họ phải tuân theo, thì nông dân là đối tượng cuối cùng tiếp nhận thông tin và chịu mọi tác

động của khuyến nông. Vì vậy, khuyến nông hơn bao giờ hết cần đến cho mọi hộ nông

dân. Có thể nói khuyến nông là người bạn gần gũi nhất của nông dân.

Sự giúp đỡ của khuyến nông đối với nông dân không bó hẹp trong khuôn khổ

truyền bá thông tin, giáo dục, huấn luyện mà còn có những lĩnh vực tìm kiếm, sử dụng

các nguồn lực tự nhiên và kinh tế. Vai trò của khuyến nông đối với nông dân thể hiện:

- Là người trực tiếp nắm bắt các vấn đề nảy sinh từ nông dân và cộng đồng của họ.- Là người trực tiếp giúp đỡ nông dân về sản xuất và đời sống.

11

Khuyếnnông

Tài chính

Giáo dục

Y tế

Nông thôn

Điện tử

Chínhsách

Côngnghệ

Thịtrường



- Là người trực tiếp huấn luyện, đào tạo nông dân và giúp nông dân sử dụng có

hiệu quả những kiến thức, kỹ năng và điều kiện vật chất đã tiếp nhận.

- Là người tạo lập và thúc đẩy mối liên kết phối hợp giữa các tổ chức tự nguyện

của nông dân.

1.4.3. Khuyến nông đối với nhà nước.

Khuyến nông không chỉ là cầu nối giữa khoa học và thực tiễn, giữa các cơ quan

nghiên cứu khoa học với nông dân mà còn là cầu nối giữa nhà nước với nông dân.

Vai trò của khuyến nông đối với nhà nước thể hiện:

- Khuyến nông là người trực tiếp giúp nhà nước thực hiện những chiến lược, chính

sách về nông dân, nông nghiệp và nông thôn.

- Khuyến nông là người trực tiếp vận động nông dân tiếp thu và thực hiện các

chính sách nông nghiệp của nhà nước,

- Khuyến nông là người trực tiếp cung cấp thông tin về những nhu cầu, đòi hỏinhững nguyện vọng của nông dân cho nhà nước có cơ sở để hoạch định những chính

sách phù hợp.

- Khuyến nông còn là người trực tiếp giúp nhà nước phân phối sử dụng đúng đắn

có hiệu quả vốn, quỹ và các nguồn lực khác dành cho việc phát triển nông nghiệp và

nông thôn.

1.4.4. Vai trò của cán bộ khuyến nông

1.4.4.1. Vai trò của cán bộ khuyến nôngCán bộ khuyến nông có trách nhiệm cung cấp thông tin, giúp nông dân hiểu được

và dám quyết định về một vấn đề cụ thể (ví dụ: áp dụng một cách làm ăn mới, gieo

trồng một giống mới.)

Khi nông dân quyết định cán bộ khuyến nông phải chuyển giao kiến thức để nông

dân áp dụng thành công cách làm ăn mới đó. Như vậy vai trò của cán bộ khuyến nông

là đem kiến thức cho nông dân và giúp họ sử dụng kiến thức đó. Cán bộ khuyến nông,

phải làm sao cho nông dân ngày càng tin tưởng vào năng lực của chính họ, để họ tự tổ

chức lấy các hoạt động kinh tế của gia đình để tham gia ngày càng tích cực vào cácchương trình khuyến nông. Muốn vậy cán bộ khuyến nông phải thường xuyên hỗ trợ

và động viên nông dân phát huy những tiềm năng sáng kế của họ để chủ động giải

quyết lấy các vấn đề cuộc sống. Cán bộ khuyến nông phải phân tích tình huống của

nông dân trước khi quyết định cách tốt nhất để giúp đỡ họ. Một cán bộ khuyến nông

thực thụ sẽ có những vai trò đối với nông dân như sau:

Người đào tạo (người thầy) Người tạo điều kiện

Người lãnh đạo Người quản lý Người mối giới Người cung cấp thông tin

12



Người bạn Người hành động

Người tổ chức Người tư vấn

Người trọng tài

Từ đó ta thấy vai trò và nhiệm vụ của cán bộ khuyến nông trong sự nghiệp phát

triển nông thôn nên cán bộ khuyến nông phải hiểu được tầm quan trọng của mình và

luôn sẵn sàng thu nhận thông tin, phân tích tình huống và đánh giá vấn đề để nhập vai

một cách đúng đắn và linh hoạt.

1.4.4.2. Kiến thức, năng lực và phẩm chất của cán bộ khuyến nông

a. Kiến thức

Một cán bộ khuyến nông thực thụ cần có các kiến thức về các lĩnh vực sau:

- Kiến thức về mặt kỹ thuật: Phải được đào tạo đầy đủ kỹ thuật về nông lâm nghiệp

trong phạm vi công tác của mình: Như kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi, chế biến và tiếp

thị nông sản, phải biết làm các công việc chủ yếu như gieo hạt, bón phân…- Kiến thức về phát triển nông thôn như: Đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia

(PRA), lập kế hoạch phát triển cộng đồng, theo dõi và đánh giá dự án.

- Kiến thức xã hội và đời sống nông thôn: Cán bộ khuyến nông phải hiểu được vấn

đề liên quan đến xã hội và nhân văn của đời sống nông thôn, vai trò của giới, chú trọng

đến các phong tục tập quán, truyền thống văn hóa và những giá trị tinh thần của cộng

đồng nông thôn. Đặc biệt là kiến thức truyền thống của cộng đồng. Ngày nay người ta

thừa nhận rằng những kiến thức của nông dân là cực kỳ quan trọng để phát triển mộtnền nông nghiệp bền vững. Phát triển tri thức của nông dân để tự họ đưa ra quyết định

đúng đắn và một nhiệm vụ quan trọng của cán bộ khuyến nông vì tri thức của những

người nông dân là nguồn lực chính của sự phát triển.

- Kiến thức về đường lối chính sách của Đảng: Cán bộ khuyến nông phải nắm được

đường lối và những chính sách của nhà nước về phát triển nông nghiệp và nông thôn.

Đồng thời phải biết những vấn đề khác có liên quan và ảnh hưởng đến đời sống nông

thôn như: các chương trình phát triển, chương trình tín dụng, các thủ tục pháp lý và

hành chính ở nông thôn.- Kiến thức về giáo dục: do khuyến nông là một tiến trình giáo dục mà đối tượng là

nông dân nên cán bộ khuyến nông phải biết các kiến thức về giáo dục, hiểu được tâm

lý của người nông dân, nắm vững các phương pháp dạy học để thúc đẩy sự tham gia

của người nông dân.

b. Năng lực cá nhân

Năng lực cá nhân phản ánh những kỹ năng tổng hợp mà một cán bộ khuyến nông

cần phải có. Năng lực cá nhân cần thiết đối với cán bộ khuyến nông là:

13



- Năng lực tổ chức và lập kế hoạch: CBKN phải có khả năng lập kế hoạch các hoạt

động khuyến nông và tổ chức thực hiện kế hoạch đó. CBKN phải có khả năng quản lý

một cách có hiệu quả công việc của bản thân cũng như các hoạt động có liên quan.

- Năng lực truyền đạt thông tin: CBKN phải có khả năng diễn đạt và viết các báo

cáo, vì họ sẽ phải sử dụng những kỹ năng này trong giao tiếp với dân khi làm khuyến

nông.

- Khả năng phân tích và đánh giá: CBKN phải có khả năng phân tích và đánh giá

các tình huống nảy sinh hàng ngày, có khả năng thương lượng và giải quyết các mâu

thuẫn. Nhận thức và hiểu rõ các vấn đề trong công việc để có thể đề xuất những giải

pháp kịp thời và hợp lý.

- Năng lực lãnh đạo: CBKN phải tự tin và tin tưởng vào những người nông dân mà

mình đang phục vụ, phải gương mẫu trước quần chúng và có khả năng lãnh đạo quần

chúng thực hiện các chương trình khuyến nông.- Khả năng sáng tạo: CBKN phải làm việc trong những điều kiện độc lập, ít chịu sự

giám sát cấp trên vì vậy phải có khả năng sáng tạo và tin tưởng vào việc làm của mình

chứ không phải lúc nào cũng chịu sự chỉ đạo của cấp trên.

c. Phẩm chất cá nhân:

Phẩm chất cá nhân là những đức tính tốt mà mỗi người làm công tác khuyến nông

đều phải có. Đó là những điều người ta cần phải đánh giá khi tuyển lựa cán bộ khuyến

nông. Những phẩm chất đó bao gồm:- Đạo đức tác phong tốt, khiêm tốn thật thà, giản dị

- Luôn tin tưởng vào nông dân

- Lòng nhân đạo, tình cảm yêu mến đối với bà con nông dân, đặc biệt là đồng bào

dân tộc thiểu số.

- Có tính hài hước và nhẹ nhàng trong công việc, tôn trọng và lắng nghe ý kiến của

nông dân

- Tin tưởng vào năng lực của chính mình và tự giác hoàn thành công việc được

giao.- Sẵn sàng làm việc ở những vùng nông thôn xa xôi hẻo lánh.

- Sẵn sàng chịu trách nhiệm đối với công việc của mình, chịu khó học tập.

1.5. Nội dung hoạt động khuyến nông

Những nội dung chính của công tác khuyến nông bao gồm:

1. Tuyên truyền chủ trương chính sách phát triển nông nghiệp và xây dựng nông

thôn của Đảng và Nhà nước.

2. Truyền bá những tiến bộ kỹ thuật về thâm canh cây trồng, vật nuôi, chế biếnnông sản phẩm…nội dung phải sát thực và phù hợp với điều kiện của địa phương.

14



3. Cung cấp cho nông dân những thông tin về thị trường và giá cả nông sản phẩm

và vật tư nông nghiệp để họ tổ chức sản xuất có lãi.

4. Phổ biến kinh nghiệm sản xuất giỏi, chọn những nông dân giỏi phổ biến kinh

nghiệm sản xuất để nông dân khác cùng làm theo.

5. Bồi dưỡng và phát triển kỹ năng, kiến thức quản lý kinh tế cho hộ hoặc nhóm

nông dân.

6. Thực hiện dịch vụ kỹ thuật và cung ứng vật tư cho nông dân: Khuyến nông có

thể thực hiện các dịch vụ kỹ thuật cung ứng các giống cây trồng, vật nuôi và một số

vật tư nông nghiệp có chất lượng cao phục vụ nông dân nhưng phải gắn trách nhiệm

với kết quả sản xuất.

7. Truyền bá thông tin kiến thức, lối sống văn hóa lành mạnh, kế hoạch hóa gia

đình, tinh thần trách nhiệm với cộng đồng và ý thức bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi

trường cho nông dân.

15



CHƯƠNG 2: CÁC PHƯƠNG PHÁP KHUYẾN NÔNG

2.1.Các phương pháp khuyến nông chung.

2.1.1. Định nghĩa

Là kiểu hoạt động để đạt mục tiêu khuyến nông thông qua các hoạt động vào từng

lĩnh vực, khía cạnh của phát triển nông nghiệp và nông thôn. Bằng cách đó, khuyến

nông gián tiếp thực hiện các chức năng vốn có của mình – giáo dục, huấn luyện nông

dân và đạt được mục tiêu khuyến nông là cải thiện đời sống nông dân và phân tích

nông thôn.

2.1.2. Các phương pháp khuyến nông chung

1. Phương pháp chương trình dự án.

• Mục đích

Nhằm đạt được những mục tiêu, lợi ích nhất định mà khuyến nông đặt ra về một

lĩnh vực nào đó của nông nghiệp, nông thôn.• Hình thức

Lập ra những chương trình dự án phù hợp và kiểm tra những điều kiện vật chất cần

có (vốn, công nghệ, chính sách, thị trường…) người thực hiện các chương trình dự án

là dân cư nông thôn (ví dụ: Các chương trình tưới tiêu, phủ xanh đất trống đồi núi trọc,

xóa đói giảm nghèo…)

• Ưu điểm

- Các hoạt động khuyến nông được quản lý tập trung thống nhất- Có thể thu được kết quả trong thời gian ngắn trên phạm vi rộng lớn.

• Nhược điểm:

- Vốn đầu tư lớn

- Đòi hỏi trình độ tổ chức quản lý, phối hợp cao.

- Có thể có sự mâu thuẫn giữa lợi ích quốc gia và lợi ích vùng, địa phương thực

hiện dự án.

- Vốn dễ bị thất thoát, hiệu quả vốn đầu tư thấp.

2. Phương pháp khuyến nông theo sản phẩm hàng hóa• Mục tiêu:

Tập trung phát triển sản xuất hoặc một vài loại sản phẩm nông nghiệp hàng hóa

theo chu trình khép kín từ sản xuất đến tiêu thụ.

• Hình thức:

Lập dự án khuyến nông theo sản phẩm. Thành lập các ban chuyên trách, các hiệp

hội có khả năng: Cung cấp các yếu tố “đầu vào” chuyển giao và chỉ đạo quy trình sản

xuất kỹ thuật, giải quyết tiêu thụ sản phẩm (ví dụ: các dự án khuyến nông dâu tằm,café, lợn nạc…)

16



• Ưu điểm:

- Tạo ra sự thay đổi nhanh chóng về số lượng và chất lượng sản phẩm

- Nông dân có điều kiện tiếp thu kỹ thuật và yên tâm sản xuất do có sự bảo trợ cả

“đầu vào” lẫn “đầu ra”

- Thay đổi được tập quán canh tác của nông dân, chuyển sản xuất phân tán sang sản

xuất hàng hóa

- Thúc đẩy trao đổi buôn bán quốc tế nhờ có sự tập trung hàng hóa và kiểm soát

được chất lượng.

- Hiệu quả sản xuất cao, thu nhập và đời sống nông dân được cải thiện rõ rệt.

• Nhược điểm:

- Dễ thất thoát vốn do thiếu sự kiểm soát từ hai phía: Nhà nước và nông dân.

- Dễ dẫn đến một hệ thống canh tác phiếm diện mất cân đối

- Nông dân bị phụ thuộc vào cây trồng, vật nuôi và ràng buộc bởi các hợp đồng.3. Phương pháp khuyến nông theo các nhóm mục tiêu

• Mục tiêu:

Cung cấp thông tin cho nông dân bằng cách tạo lập những nhóm mục tiêu, tức là

nhóm những nông dân có những nhu cầu, sở thích và sự quan tâm giống nhau.

• Hình thức

Tổ chức các nhóm mục tiêu theo những quan tâm khác nhau:

Ví dụ: - Nhóm nông dân nghèo- Nhóm nông dân sản xuất giỏi

- Nhóm nông dân kinh doanh cây đặc sản

• Ưu điểm

- Cung cấp thông tin cho nông dân đúng nhu cầu

- Thúc đẩy sự hợp tác trong nông dân

- Làm giảm nhẹ công việc khuyến nông

- Thích hợp với nông dân sản xuất quy mô nhỏ cần sự giúp đỡ nhiều từ bên ngoài.

• Nhược điểm- Các nhóm hộ nông dân giàu, tiên tiến thường có ưu thế hơn trong việc tiếp thu

thông tin và sử dụng các dịch vụ do khuyến nông cung cấp.

- Đòi hỏi cán bộ khuyến nông vừa phải có kiến thức chuyên sâu, vừa phải có kiến

thức tổng hợp đa ngành.

4. Phương pháp khuyến nông theo các nhóm chức năng

Nhóm chức năng không thành lập trên cơ sở những quan tâm của nông dân như

nhóm mục tiêu mà trên cơ sở chức năng hoạt động sản xuất kinh doanh.Ví dụ: - Nhóm nông dân sản xuất

17



- Nhóm nông dân tiếp thị

- Nhóm nông dân cung cấp dịch vụ (làm đất, tưới tiêu, chế biến…)

- Nhóm nông dân cung cấp vốn

• Mục đích

- Thúc đẩy sự phát triển của phân công và hợp tác lao động trong nông thôn

- Động viên nguồn lực của từng nông dân tạo thành nguồn lực lớn hơn nhờ hợp

tác.

• Hình thức

Giúp nông dân thành lập các nhóm chức năng đa dạng về lĩnh vực hoạt động và ở

nhiều qui mô khác nhau.

• Ưu điểm

- Nông dân có thể nhận được những thông tin chuyên sâu

- Thu hút được sự hỗ trợ từ các tổ chức nhà nước và các tổ chức phi chính phủkhác.

- Làm giảm nhẹ được công việc của khuyến nông khi các nhóm đủ mạnh.

• Nhược điểm

Đòi hỏi cán bộ khuyến nông phải có kiến thức sâu rộng và đa ngành.

5. Phương pháp khuyến nông theo các tổ chức của nông dân.

Là phương pháp tác động vào nông dân thông qua các tổ chức hợp pháp của họ.

•

Mục đích Nhằm tuyên truyền, phổ biến những kiến thức chung về kinh tế, văn hóa, xã hội

cho các thành viên

• Hình thức: Nông dân tổ chức thành công những nhóm hợp tác, hợp tác xã, hiệp

hội.

• Ưu điểm: Hoạt động khuyến nông sẽ có hiệu quả hơn nhờ sự trợ giúp của các tổ

chức nông dân

- Các thành viên có điều kiện sử dụng được nhiều hơn các dịch vụ của khuyến

nông và của tổ chức.- Nông dân tự tin hơn và tăng cường được khả năng chống đỡ với điều kiện bất

thuận.


- Đòi hỏi nông dân phải có trình độ kiến thức về quản lý

- Quyết định của thành viên bị phụ thuộc vào tổ chức của họ do vậy có thể xảy ra

mâu thuẫn về quyền lợi giữa thành viên với tổ chức.

6. Phương pháp theo hệ thống canh tác

18



Là cách thức tiếp cận khuyến nông thông qua việc xây dựng và thực hiện hệ thống

canh tác. Ví dụ: Hệ thống canh tác VAC, VACR…

• Mục đích:

Giúp nông dân có sự hiểu biết toàn diện, hệ thống về nghề nghiệp của mình. Từ

đó mà có thể lựa chọn hoặc tạo lập cho mình một công nghệ sản xuất phù hợp và có

hiệu quả nhất.

• Hình thức

- Xây dựng và phổ biến các hệ thống canh tác khoa học cho nông dân

- Tiến hành thực nghiệm từng hệ thống canh tác ở địa phương để xác định một hệ

thống canh tác phù hợp.

• Ưu điểm

- Sản xuất nông nghiệp được nhìn nhận và thực hiện một cách có hệ thống và

đồng bộ- Nông dân có thể tự sáng tạo cho mình những công nghệ phù hợp trên cơ sở các

hệ thống canh tác.

- Thúc đẩy sự liên kết phối hợp chặt chẽ giữa nghiên cứu, khuyến nông và nông

dân.


- Tốn kém nhiều thời gian

- Khó khăn trong việc thẩm định, tiêu chuẩn hóa những công nghệ, kiến thức dochính nông dân sáng tạo ra.

2.2. Các phương pháp làm khuyến nông

Phương pháp làm khuyến nông là cách đạt mục tiêu khuyến nông thông qua sự tác

động trực tiếp giữa chủ thể khuyến nông (CBKN) và đối tượng khuyến nông (nông

dân) bằng những hoạt động giáo dục, huấn luyện trực tiếp.

Căn cứ phương thức tác động giữa cán bộ khuyến nông với nông dân, phương thức

truyền bá thông tin cho nông dân có thể chia phương pháp làm khuyến nông như sau:

2.2.1. Phương pháp tiếp xúc cá nhân (cá thể)Phương pháp cá thể là phương pháp mà thông tin được chuyển giao trực tiếp cho

từng cá nhân nông dân.

2.2.1.1. Đến thăm nông dân

* Mục đích:

- Làm quen và tạo sự gần gũi với nông dân và gia đình họ

- Tạo điều kiện cung cấp cho nông dân thông tin và lời khuyên về một vấn đề cụ

thể- Giải đáp những thắc mắc mà người nông dân không có cơ hội hỏi cặn kẽ

19



- Tạo điều kiện theo dõi những kết quả của công việc khuyến nông đang tiến hành

- Giúp hiểu thêm tình hình ở địa phương và những vấn đề người dân đang phải đối

mặt hàng ngày.

* Vạch kế hoạch cho chuyến thăm viếng

Trong chương trình công tác hàng tháng cần vạch kế hoạch cụ thể cho những cuộc

viếng thăm nông dân. Trước hết phải xác định mục đích rõ ràng cho cuộc thăm viếng.

Cần thu thập trước một số thông tin về hoàn cảnh kinh tế và những hoạt động tăng thu

nhập của nông hộ dự định đến thăm, kể cả những thành công hay thất bại của họ.

Tuyệt đối không được làm nông dân hiểu lầm rằng người đến thăm chẳng hiểu biết gì

về gia đình và cách làm ăn của họ.

Những công việc cần chuẩn bị trước khi đến thăm nông dân:

- Định thời gian, hẹn trước với chủ nhà nếu có thể

- Xác định rõ mục đích viếng thăm- Xem xét lại những ghi chép của các lần đến trước đó hoặc những thông tin khác

về gia đình họ.

- Chuẩn bị trước những thông tin, những tài liệu chuyên môn có thể sẽ cần đến.

- Nắm rõ yêu cầu của nông dân.

* Thực hiện cuộc viếng thăm

Cán bộ khuyến nông khi đến thăm nông dân không phải chỉ trao đổi thông tin, các

kiến thức khoa học kỹ thuật hoặc những lời khuyên mà cần dành thời gian để tròchuyện làm tăng thiện cảm và lòng tin của nông dân với chương trình khuyến nông.

Hãy bắt đầu bằng những lời thăm hỏi thân tình. Cần nhớ rằng CBKN phải “nhập gia

tùy tục”. Khi cả hai bên đều cảm thấy thoải mái và tin tưởng, có thể tiến hành trao đổi

công việc với người dân. Trong khi trao đổi phải biết cách lắng nghe và khuyến khích

người dân giải bày tâm sự của họ. Ngoài ra còn có những lời khen đúng lúc với người

nông dân để động viên làm cho họ tự tin hơn.

Cuộc trao đổi có thể bao trùm nhiều công việc khác nhau. Người nông dân có thể

cần CBKN giúp thêm thông tin về một loại cây/con hay về một biện pháp kỹ thuật nàođó. Trong khả năng của mình hãy cố gắng đáp ứng những nhu cầu đó của nông dân.

Cũng cần thông tin cho họ những chủ trương phát triển nông lâm nghiệp của nhà nước,

những vấn đề liên quan đến đường lối chính sách hoặc giới thiệu những chương trình

khuyến nông khác đang áp dụng trong vùng.

20



* Những điều cần lưu ý khi đến thăm nông dân.

- Đến đúng giờ hẹn

- Chào hỏi lễ phép, thân mật, chân thành và quan tâm.

- Biết khen đúng lúc

- Phương châm: Nói ít nghe nhiều, không gợi ý, khuyến khích nông dân giải bày

những khó khăn và những vấn đề của họ

- Khơi dậy sự quan tâm của nông dân

- Thảo luận để phát triển vấn đề và tìm giải pháp- Cung cấp những kiến thức kỹ thuật hay bất kỳ những thông tin gì mà họ cần.

- Thống nhất với họ thời gian và mục đích của lần đến tiếp theo

- Ghi chép đầy đủ các chi tiết của cuộc thăm viếng.

* Những bước tiếp theo

- Chuyển tài liệu, vật tư hoặc thông tin họ yêu cầu

- Trả lời câu hỏi chưa trả lời lần trước

Tóm lại đi thăm nông dân là công việc quan trọng nhất của người CBKN nhằm xây

dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa tổ chức khuyến nông với nông dân trong địa bàn. Nó

cũng góp phần quan trọng vào việc cũng cố niềm tin với nông dân , một yếu tố không

thể thiếu giúp hoàn thành tốt các nhiệm vụ khuyến nông.

2.2.1.2. Nông dân đến thăm cơ quan khuyến nông

* Mục đích:

- Tạo sự gần gũi, thân thiện, tin cậy lẫn nhau.

- Giúp người nông dân mạnh dạn hơn trong quan hệ

- Giúp CBKN có điều kiện nhiều hơn giới thiệu cho nông dân những vấn đề liênquan.

21



Người nông dân cũng có lúc đến thăm cơ quan khuyến nông. Sự viếng thăm này

phản ánh mối quan tâm của họ đối với cơ quan khuyến nông. Có những nông dân khi

thành công một việc gì đó (Nếu thành công có sự giúp đỡ của cơ quan khuyến nông)

họ sẽ tìm đến cơ quan khuyến nông để cảm ơn và mong nhận được những thông tin

hay những lời khuyên khác.

Cần chuẩn bị những cuộc viếng thăm như vậy của nông dân mặc dù không thể biết

khi nào họ viếng thăm, nên bố trí văn phòng sao cho khi nông dân đến thăm, họ cảm

thấy gần gũi như ở nhà và họ hiểu hơn công việc của CBKN.

* Hình thức

- Trao đổi thảo luận

- Trình bày những bảng biểu, sơ đồ, tranh vẽ

- Thăm phòng thí nghiệm và khu thực nghiệm (nếu có)

* Chú ý: Văn phòng cơ quan khuyến nông cần bố trí sao cho:- Nông dân dễ tìm, dễ đến (nên đặt ở nơi đi lại thuận tiện, có biểu hiện rõ ràng)

- Trong văn phòng cần có những tài liệu và thông tin khoa học kỹ thuật mới nhất,

các loại tạp chí, sách báo nói về nông lâm nghiệp và những tờ rơi để trao cho họ nếu

cần.

- Có bàn ghế cho nông dân ngồi, có nước cho họ uống

- Có những nông dân cảm thấy lúng túng khi đến thăm văn phòng vì họ có thể chưa

quen giao tiếp. Nên tỏ thái độ chu đáo, ân cần để họ không mặc cảm tự ti và sớm traođổi với CBKN một cách cởi mở những vấn đề của họ.

- Khuyến nông viên phải ghi chép tỉ mỉ những yêu càu của nông dân.

2.2.2. Phương pháp nhóm

Là phương pháp khuyến nông mà ở đó thông tin được truyền đạt cho một nhóm

người có cùng chung một mối quan tâm và nhằm đạt mục đích giống nhau.

Khi tổ chức các nhóm nông dân cần lưu ý:

- Thành viên trong nhóm phải có cùng một mối quan tâm, một lợi ích chung làm

nền tảng cho sự hợp tác lâu dài. Chú ý khía cạnh về giới để tạo sự bình đẳng tránh tìnhtrạng “nữ làm nam học”.

- Nên thông qua nhóm để đem đến cho các thành viên những thông tin và những

tiến bộ khoa học kỹ thuật nhằm giúp họ giải quyết các vấn đề thuộc mối quan tâm

chung của nhóm.

Nhóm nên thành lập như thế nào?

- Dựa vào mục tiêu công việc

- Nhóm phải bao gồm những nông dân có chung nguyện vọng giải quyết nhữngvấn đề khó khăn về sản xuất nông nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi…

22



- Dựa vào hoàn cảnh

- Đồng đều về kinh tế, văn hóa, kỹ năng và có cùng mối quan tâm

- Ổn định: Số lượng thành viên nên ổn định, khoảng 15 – 20 nông hộ.

Ưu điểm của phương pháp nhóm

- Tiếp xúc được nhiều với nông dân

- Tạo ra môi trường học tập sinh động, có tác dụng động viên lẫn nhau và cũng cố

lòng tin với nông dân.

- Mang tính cộng đồng cao, mọi người trong nhóm có điều kiện quan tâm lẫn nhau,

cùng nhau giải quyết những việc mà cá nhân không thể làm được.

- Tốn ít thời gian.

Nhược điểm của phương pháp nhóm

Chỉ giải quyết những vấn đề chung của nhóm, ít đi sâu vào những vấn đề của từng

cá nhân.2.2.2.1. Hội họp

Mời nông dân đến họp là một trong những phương pháp khuyến nông theo nhóm

phổ biến hiện nay. Cuộc họp là nơi để khuyến nông truyền đạt cho nông dân các chính

sách của nhà nước về phát triển nông thôn, những cách làm ăn mới, những biện pháp

kỹ thuật mới…Đồng thời nông dân cũng có thể thảo luận công khai những vấn đề của

họ hoặc đưa ra những đề xuất mới, những quyết định mới.

•

Một số hình thức hội họp+ Họp thông báo: Là cuộc họp phổ biến cho nông dân một vài chỉ thị hoặc một

thông tin mới nào đó cần cho họ và thu thập ý kiến của dân đối với những điều đã

thông báo.

+ Họp lập kế hoạch: Là cuộc họp thảo luận một vấn đề cụ thể nào đó, trước khi

đưa ra các giải pháp và những quyết định về những công việc cần làm tiếp theo.

+ Họp nhóm có chung lợi ích: Là cuộc họp của những nhóm người có chung lợi

ích (như nhóm làm vườn, nuôi cá…) để truyền đạt và thảo luận những chủ đề riêng

của nhóm.+ Họp chung cộng đồng: Là cuộc họp toàn thể cộng đồng để nghe phổ biến và

thảo luận những vấn đề chung. Thỉnh thoảng khuyến nông cần tổ chức cuộc họp chung

để các nhóm lợi ích khác không cảm thấy hoạt động của họ tách biệt với cộng đồng.

Trong mọi trường hợp, chỉ nên mời họp khi nhận thấy cuộc họp thật sự cần thiết

và có tác dụng. Một khi đã quyết định mời họp, phải kiểm tra và chuẩn bị một cách

chu đáo để đảm bảo cuộc họp thành công.

•

Chuẩn bị cuộc họp- Chọn thời gian và địa điểm

23



- Thông báo mời họp

- Bố trí nơi họp, quét dọn và sắp xếp bàn ghế, nước uống…

- Chuẩn bị trước những thứ cần thiết như giấy, bút, bảng, phấn và các phương

tiện nghe nhìn.

- Vạch chương trình thảo luận, thứ tự trình bày các chủ đề.

- Dự định chủ tạo, thư ký (nên

gợi ý cho bà con bầu chủ tọa, thư ý

cuộc họp)

- Chỉ định khách mời hoặc các

chuyên gia sẽ phát biểu.

• Điều khiển cuộc họp

Mọi công việc chuẩn bị đều tốt

nhưng nếu tổ chức, điều khiểnkhông tốt thì cuộc họp cũng khó thành công. Nông dân không thích ngồi lâu và lại

càng lâu lại càng không thích nghe những bài diễn văn dài dòng. Muốn giúp họ tận

trung tư tưởng, nội dung thảo luận phải phong phú, diễn giả chỉ nên nói ngắn gọn và

phải có phương tiện nghe nhìn hỗ trợ. Đặc biệt phải khuyến khích sự tham gia của

nông dân. Cách làm tốt nhất là:

+ Khai mạc cuộc họp:

Bắt đầu họp đúng giờ, trước tiên chào mừng những người đến tham dự cuộc họp,giới thiệu khách mời, tuyên bố mục đích cuộc họp và những nội dung sẽ thảo luận, bầu

chủ tọa, thư ký.

+ Điều khiển cuộc họp:

- Sau đó mời chủ tọa, thư ký lên điều khiển cuộc họp với sự hỗ trợ của CBKN.

- Trong khi điều khiển cuộc họp phải:

Luôn nêu vấn đề để cho mọi người

suy nghĩ

Đặt câu hỏi và kích thích cho mọingười thảo luận

Thu thập sự kiện và ý kiến

Đảm bảo các sự kiện và ý kiến

được trình bày rõ ràng

Giữ cho thảo luận đi đúng vấn đề

Thường xuyên tóm tắt lại những

điểm chính và ghi lại những quyết địnhquan trọng.

24



+ Tổng kết cuộc họp

- Tóm tắt lại những điều đã nhất trí hay thảo luận

- Ghi nhận các vấn đề chưa được thống nhất (nếu có)

- Xác định các hoạt động sẽ tiến hành

- Giao nhiệm vụ cho các thành viên (nếu có)

- Bế mạc: Khi cuộc họp kết thúc, phải cảm ơn những người liên quan.

• Chú ý

- Thời gian họp chỉ nên kéo dài từ 1 đến 1h30’

- Thời điểm: Không nên họp vào những thời điểm bất lợi như khi thời vụ khẩn

trương, khi mệt mỏi và căng thẳng

- Nội dung: Ngắn gọn, cần thiết và dễ hiểu

- Sau những lần họp phải ghi những nội dung chính đã thảo luận và các quyết

định mà cuộc họp đề ra.2.2.2.2. Trình diễn

Nông dân nói chung rất muốn nhìn tận mắt thành quả của những cách làm ăn

mới, những cây con mới và những ảnh hưởng của chúng đến việc sản xuất của gia

đình họ. Khuyến nông có thể thỏa mãn những nhu cầu này bằng cách tổ chức các mô

hình trình diễn. Trình diễn có tác dụng khuyến nông rất lớn, đặc biệt là đối với những

người nông dân không biết đọc, biết viết. Trình diễn tạo điều kiện cho nông dân phân

biệt được những gì khác nhau giữa những biện pháp canh tác mới với cách làm ăn cũcủa họ. Trình diễn thực chất là phương pháp dạy và học bằng thực hành.

• Yêu cầu trình diễn

- Nội dung trình diễn phải có tính khả thi và phù hợp với yêu cầu của nông dân

- Mô hình phải đại diện (khả năng và nguồn lực của địa phương)

- Nông dân làm là chính, CBKN chỉ là người tư vấn

- Thời điểm: Làm đúng thời vụ và lúc người nông dân có thể tham gia

- Ngôn ngữ dễ hiểu và cách làm đơn giản, phổ thông, dễ làm và thu hút được

nhiều người tham gia.• Hình thức trình diễn

Căn cứ vào mục đích, nội dung giảng dạy, huấn luyện, trình diễn mà chia ra 2 loại

sau:

1. Trình diễn phương pháp

+ Trình diễn phương pháp là gì?

Là hình thức minh họa cách thức tiến hành một biện pháp kỹ thuật nào đó với

mục đích dạy cho người nông dân làm thế nào để thực hiện được biện pháp kỹ thuậtđó.

25



Ví dụ: Dạy cách gieo, cách sử dụng một loại máy móc, cách chiết ghép cây ăn

quả...

Trong trường hợp này người nông dân đã chấp nhận áp dụng phương pháp mới và

muốn biết cách tự làm lấy.

+ Cách tổ chức trình diễn

- Xác định mục đích trình diễn

- Lựa chọn nông dân tham gia

- Xác định trình tự công việc

- CBKN làm mẫu và hướng dẫn nông dân làm theo từng công việc

- Cử một số người làm thử

- Khơi dậy sự hăng hái của nông dân để họ tự nhận xét từng động tác

- Nông dân tự làm, CBKN theo dõi và góp ý

- Tìm nguyên nhân sai khác giữa phương pháp mới và phương pháp của nông dân- Đánh giá kết quả.

+ Ưu điểm:

- Thu hút được nhiều người tham gia cùng một lúc

- Nông dân dễ hình dung và có thể tham gia ngay vào buổi trình diễn nên họ nắm

chắt kỹ thuật làm hơn so với trường hợp họ nghe giảng bài một cách thụ động trong

lớp học

- Sau khi trình diễn nông dân có thể áp dụng ngay vào thực tế sản xuất của giađình họ.

+ Nhược điểm:

Nếu nhóm quá đông người sẽ có một số không được nghe nhìn và thực hành đầy

đủ. (10-15 người/nhóm)

2. Trình diễn kết quả

+ Trình diễn kết quả là gì?

Là chỉ cho nông dân thấy kết quả của một cách làm ăn mới hoặc một kỹ thuật mới

trong điều kiện cụ thể của địa phương. Trong trình diễn kết quả so sánh là yếu tố quantrọng (ví dụ: trồng lúa mới so với trồng lúa cũ, giữa có bón phân và không bón phân)

Phương châm đối với nông dân “ Trăm nghe không bằng một thấy”. Khi nông dân

tận mắt thấy thành quả của một cách làm ăn mới, họ sẽ mạnh dạn làm theo lời khuyên

của CBKN. Trình diễn kết quả không những thuyết phục nông dân mà còn khuyến

khích được họ tích cực áp dụng cách làm ăn mới.

+ Nguyên tắc cơ bản

- Có sự tham gia của người dân và thực hiện trên ruộng họ- Đơn giản, rõ ràng, dễ hiểu và có chủ dịnh áp dụng

26



- Trình diễn cũng là một lớp học cần không gian, thời gian, vật liệu, phương pháp

để đạt đến mục tiêu

- Kỹ thuật mới đã được khẳng định tại địa phương, có kết quả rõ ràng và dễ

thuyết phục

- Nông dân đang cần kỹ thuật đó (phù hợp với yêu cầu của nông dân)

+ Các bước thực hiện

Bước 1: Chuẩn bị

Căn cứ vào kế hoạch khuyến nông của xã/huyện. CBKN bàn bạc cụ thể với địa

phương để cùng nhau xây dựng kế hoạch chi tiết và chuẩn bị. Có thể sử dụng các mẫu

câu hỏi dưới đây để chuẩn bị:

- Mục đích trình diễn là gì? Tại sao trình diễn là phương pháp khuyến nông thích

hợp nhất đối với chủ đề này? Nó đem lại những tác dụng gì?

- Khi nào sẽ tổ chức trình diễn? Thời gian nào (ngày/tháng) nào là thích hợp nhấtcho nông dân và việc áp dụng khoa học chủ đề sẽ trình diễn?

- Nên trình diễn ở đâu? Địa điểm nào thuận lợi nhất cho tất cả nông dân.

Phải chuẩn bị thật chi tiết các câu trả lời những câu hỏi nói trên. Điều quan trọng

là những lý do dẫn tới việc tổ chức trình diễn phải xác đáng và phải thật sự tin tưởng

rằng trình diễn sẽ nhất định đem lại lợi ích thỏa đáng cho nông dân.

Càng chuẩn bị kỹ càng bao nhiêu càng có cơ hội tổ chức tốt cuộc trình diễn bấy

nhiêu. Công việc chuẩn bị bao gồm:- Tham khảo người nông dân địa phương để họ có ý kiến và giúp đỡ

- Lập một bảng kế hoạch chi tiết nêu rõ các chủ đề sẽ thể hiện, thứ tự tiến hành

các công việc, nguồn lực cần thiết kể cả phần đóng góp của người dân địa phương.

- Thu thập thông tin và những tài liệu liên quan đến nội dung trình diễn để tham

khảo trước nhằm bảo đảm cho chủ đề trình diễn trở nên quen thuộc và dễ thực hiện

hơn.

- Kiểm tra kỹ để đảm bảo những công cụ hỗ trợ cần thiết (ví dụ: giống, nông cụ,

phương tiện nghe nhìn…) Lựa chọn nông dân tham gia và đến tận hộ để thống nhất những nội dung, cách

làm, thời gian và thõa thuận hợp đồng với hộ nông dân.

Thiết kế mô hình và xây dựng quy trình kỹ thuật thực hiện mô hình

Tập huấn quy trình kỹ thuật và phát tài liệu cho hộ nông dân tham gia.

Bước 2: Thực hiện mô hình

- Xây dựng mô hình (có so sánh đối chứng). Những ngày đầu tiên triển khai mô

hình CBKN phải có mặt tại hiện trường để hỗ trợ và giám sát việc thực hiện quy trìnhcủa nông dân.

27



- Thường xuyên đến thăm theo dõi, đo đếm và ghi chép các số liệu cần thiết. (ít

nhất 1 lần/tuần).

- Nếu thấy mô hình có triển vọng thì tổ chức trình diễn.

- Thông báo rộng rãi hoạt động trình diễn nhằm bảo đảm cho nông dân biết chắc

chắn ngày giờ và nơi thực hiện trình diễn.

- Đến thăm hiện trường trình diễn lần cuối nhằm bảo đảm mọi thứ đã được chuẩn

bị.

Bước 3: Tổ chức trình diễn

Trong quá trình trình diễn, vai trò của CBKN là giám sát chứ không làm hết tất cả

các công việc. Cần chủ động giúp đỡ trực tiếp những nông dân thực hiện trình diễn và

khuyến khích những nông dân khác tham gia càng nhiều càng tốt. Muốn bảo đảm cho

tất cả mọi người tham gia thu nhận được kết quả tốt cuộc trình diễn cần phải:

- Chào mừng những người đến tham gia, làm cho họ thấy vui vẻ, cảm thấy tintưởng vào những gì họ sắp thu nhận được từ cuộc trình diễn.

- Giải thích rõ mục đích trình diễn, những kết quả và hy vọng có thể đạt được,

những công việc của các giai đoạn khác nhau trong quá trình trình diễn

- Phân phát tài liệu

- Cán bộ khuyến nông chịu trách nhiệm trình diễn hoặc giúp đỡ nông dân thực

hành trình diễn. làm từ từ, vừa làm vừa giải thích, trình bày ngắn gọn, dễ hiểu.

- Khuyến khích nông dân đặt câu hỏi và giải đáp các thắc mắc của nông dân. Nếunông dân nào muốn làm thử sẵn sàng hướng dẫn họ làm.

- Tóm tắt lần cuối những thông tin chủ yếu về vấn đề trình diễn, những ý định

được nêu ra.

- Kết thúc trình diễn cảm ơn tất cả những người đã tạo điều kiện và tham gia cuộc

trình diễn và đồng thời nêu lên một số công việc sẽ làm tiếp theo.

Bước 4: Những công việc làm sau trình diễn

Thường sau mỗi lần trình diễn đều có những yêu cầu hoặc có các quyết định đưa

ra. Nhiệm vụ của CBKN là tiếp tục thỏa mãn những yêu cầu hoặc thực hiện quyết địnhtrên. Nếu không, cuộc trình diễn sẽ ít có tác dụng hoặc không đem lại kết quả cụ thể.

Một việc quan trọng khác cần làm sau cuộc trình diễn là viết báo cáo và đánh giá

kết quả trình diễn, nêu rõ ý kiến người tham dự kèm theo danh sách những người tham

gia trình diễn.

+ Ưu điểm:

- Dễ thuyết phục nông dân

- Nông dân hiểu được cách làm từ đầu đến cuối trên thực tế- Phát huy được tính sáng tạo của nông dân

28



- Thắt chặt mối quan hệ giữa CBKN với nông dân

- CBKN có cơ hội học hỏi tử nông dân

+ Nhược điểm:

- Thời gian đòi hỏi dài, chi phí lớn

- Có thể thất bại do những điều kiện trình diễn không đáp ứng (như khí hậu, thời

tiết,..)

So sánh hai phương pháp trình diễn

Trình diễn phương pháp Trình diễn kết quả

Mục đích Hướng dẫn nông dân biết làm

một biện pháp kỹ thuật nào đó.

Thuyết phục nông dân áp dụng TBKT

mới và hướng dẫn họ làm kỹ thuật đó.

Cách thức

tiến hành

Kết hợp lý thuyết và minh họa

bằng thực hành không có sự so

sánh

Tiến hành như một thực nghiệm tiến

bộ có sự so sánh và hướng dẫn cách

làmThời gian Chỉ trong thời gian tập huấn Thường kéo dài một vụ hoặc chu kỳ

STPT của một cây trồng/vật nuôi

Địa điểm Tại nơi hội họp, tập huấn Tại ruộng nông dân

2.2.2.3. Hội thảo/hội nghị đầu bờ

+ Mục đích: Hội thảo đầu bờ có tác dụng phổ biến rộng rãi cách làm ăn mới hoặc

kết quả của một cuộc trình diễn. Mục đích của hội thảo đầu bờ là giới thiệu một

phương thức làm ăn mới hoặc một TBKHKT mới gay tại hiện trường nhằm cổ vũ càngnhiều nông dân tham gia càng tốt (chủ yếu là để đánh giá kỹ thuật)

+ Nguyên tắc:

- Hội thảo đầu bờ tốt nhất là tổ chức ngay tại điểm trình diễn thực hiện trên ruộng,

chuồng trại của nông dân.

- Phải do chính nông dân báo cáo giới thiệu quá trình làm.

- CBKN chỉ là hỗ trợ chủ hộ giới thiệu sáng kiến hoặc kết quả trình diễn của họ.

Hướng dẫn để hội thảo không đi lệch mục tiêu và sẵn sàng trả lời các câu hỏi của

những người tham gia.

+ Các bước tiến hành:

Bước 1: Chuẩn bị

Căn cứ vào kết quả của mô hình trình diễn, CBKN bàn bạc cụ thể với trạm

khuyến nông và địa phương để xây dựng kế hoạch

Thảo luận chi tiết với hộ nông dân có mô hình về dự định của hội thảo.

- Nội dung cuộc hội thảo đầu bờ, thời gian thực hiện, số lượng người tham gia

- Những thông tin, những số liệu cần trao đổi với đoàn- Cách tiến hành và nhận xét kết quả

29



- Những phương tiện cần thiết

- Chuẩn bị kinh phí (nếu cần)

Lập kế hoạch chi tiết bằng cách trả lời các câu hỏi

- Mục đích của hội thảo đầu bờ là gì?

- Hộ nông dân nào sẽ tham gia hội thảo? Số lượng bao nhiêu?

- Thời gian tiến hành khi nào là phù hợp?

- Kinh phí trợ giúp, phương tiện (loa cầm tay, tranh ảnh, tờ gấp, tài liệu…)

- Liệt kê trình tự tiến hành các công việc

- Thông báo mục đích, nội dung, thời gian và địa điểm cho các thành viên được

mời tham gia trước một tuần.

Bước 2: Thực hiện

Toàn bộ đoàn gặp chủ hộ tại đại điểm có mô hình

CBKN giới thiệu mục đích, nội dung và chương trình làm việc Chủ hộ mô hình giới thiệu toàn bộ nội dung, cách thức tiến hành và nhận xét

kết quả đạt được. Sau đó yêu cầu mọi người dành thời gian quan sát trực tiếp mô hình

và chuẩn bị những câu hỏi, những ý kiến nhận xét của mình cho thời gian thảo luận

tiếp theo.

Dành thời gian cần thiết cho các thành viên trong đoàn và chủ hộ trao đổi, tranh

luận và phát biểu cảm tưởng, nhận xét của mình.

Rút ra kết luận và thống nhất quan điểm.Bước 3: Tổng kết

Có thể đánh giá kết quả của hội thảo đầu bờ ngay tại mô hình

Thống nhất kế hoạch sắp tới

- Có bao nhiêu hộ áp dụng kết quả mô hình?

- Những khó khăn gì khi áp dụng? Và những yêu cầu trợ giúp từ phía khuyến

nông

- Kế hoạch triển khai nhân rộng cho các hộ muốn áp dụng

- CBKN viết báo cáo kết quả hội thảo gửi cơ quan2.2.2.4. Xây dựng mô hình thử nghiệm có sự tham gia của người dân (PAEM)

a. PAEM là gì?

PAEM: Participatory Agricultural Extension Method

- PAEM là phương thức phát huy sự tham gia của người dân làm chủ các hoạt động

khuyến nông, bảo đảm việc học đi đôi với hành và họ có thể thực hiện ngay trên đồng

ruộng của họ.

- Phương pháp này dựa trên nguyên tắc người dân tự học tập từ những kinh nghiệmcủa mình.

30



- Phương pháp PAEM phát huy mối liên hệ giữa người dân và cán bộ khuyến nông

với mục đích nâng cao hiệu quả của quá trình học hỏi.

b. Mục đích của PAEM.

- Giúp người dân đưa ra quyết định lựa chọn kỹ thuật thích hợp

- Hỗ trợ người dân nâng cao kiến thức và kỹ năng thông qua việc thực hiện các

hoạt động tại mô hình.

- Giúp cán bộ khuyến nông hỗ trợ nông dân thực hiện các hoạt động lựa chọn các

kỹ thuật phù hợp với nhu cầu của họ.

- Nâng cao năng lực cho các bộ khuyến nông trong việc quản lý theo dõi các hoạt

động khuyến nông.

c. Sự cần thiết phải làm PAEM

Nông nghiệp là một hệ thống sản xuất ngoài trời, có địa bàn hoạt động rộng và

nhạy cảm. Đối tượng sản xuất của nông lâm ngư nghiệp là những cơ thể sống (câytrồng, vật nuôi) chúng chịu ảnh hưởng lớn bởi các điều kiện ngoại cảnh như: đất đai,

khí hậu, thời tiết…Ngay bản thân các tiến bộ kỹ thuật đã mang tính hiệu quả nhưng

chỉ đạt được hiệu quả cao khi được ứng dụng trong điều kiện thích hợp. Vì vậy khi lựa

chọn và đi đến quyết định việc áp dụng một kỹ thuật phải nắm rõ các đặc điểm riêng

biệt về điều kiện tự nhiên của vùng đó trên cơ sở khai thác được tiềm năng thế mạnh

sẵn có của vùng và bảo vệ môi sinh môi trường.

Do đó, những người phổ biến kỹ thuật mới cho nông dân phải đảm bảo rằng nó phảithích hợp với các tiêu chuẩn sau đây:

Phải thích hợp với đặc điểm sản xuất nông nghiệp của địa phương (đất đai, khí

hậu, thời tiết, cơ sở vật chất kỹ thuật, trình độ, tập quán của người dân…)

Phù hợp với chiến lược phát triển của địa phương

Khai thác được tiềm năng và thế mạnh của từng vùng

Đơn giản phù hợp với điều kiện của nông dân, đầu tư ít nhưng mang lại hiệu quả

trong một thời gian ngắn

Không gây tổn hại đến môi trường và có tính bền vững Phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng, giá cao, dể tiêu thụ.

31



Quá trình tiếp nhận tiến bộ kỹ thuật (TBKT) mới của nông dân.

Nông dân nhất là nông dân nghèo ở vùng sâu, vùng xa ít có điều kiện tiếp thu các

TBKT hơn nữa trình độ văn hóa và khoa học kỹ thuật của họ thấp, điều kiện kinh tế

khó khăn, sự bù đắp rủi ro của họ thấp nên họ thường dè dặt trong tiếp thu cái mới. Vì

vật cán bộ khuyến nông phải làm mô hình thử nghiệm ngay trên điều kiện thực tế củađịa phương nhằm chứng minh cho nông dân thấy ưu điểm của kỹ thuật mới để họ tin

tưởng và làm theo.

Trong thực tế trước khi phủ định hoặc chấp nhận một kỹ thuật mới nào đó để sử

dụng trong hệ thống sản xuất của họ, người nông dân phải trải qua một quá trình gồm

5 giai đoạn đó là: Nhận thức, quan tâm, thử nghiệm, đánh giá và chấp nhận (hay phủ

nhận).Quá trình tiếp thu kỹ thuật mới của nông dân được thể hiện qua sơ đồ sau:

Khuyến

nông

Động viên sử dụng rộng rãi kỹ thuật: Tổ

chức hội thảo tổng kết, quảng cáo trên các

phương tiện thông tin đại chúng và mở rộng

ứng dụng

hoặc phủ nhận

Nông

dân

Đánh giá: Tổ chức hội thảo đầu bờ, trình

diễn kết quả, tham quan…đánh giá kết quả

Đánh giá

32



Nông dân thử nghiệm: Xây dựng mô hình

trình diễn, tổ chức thực hiện.Thử nghiệm

PRA thăm hộ nông dân, tổ chức cuộc họp

nhóm…xác định các vấn đề thử nghiệmQuan tâm

Cung cấp thông tin: Thông qua đài, báo, tivi,

tranh ảnh, .. Nhận thức

Trong thực tế không phải tất cả nông dân đều tiếp thu và áp dụng một biện pháp

canh tác hay một sáng kiến mới trong cùng một lúc. Việc họ sàng chấp nhận hay

không còn phụ thuộc và kinh nghiệm, tiềm năng đất đai và các nguồn lực khác kể cả

tác động hiệu quả của công tác khuyến nông.

Căn cứ vào mức độ chấp nhận một TBKT mới có thể chia nông dân thành các

nhóm:

Nhóm nông dân tiên phong Là những nông dân năng động, ham học hỏi cái mới, dám nghĩ dám làm. Vì vậy họ

có vai trò rất quan trọng đối với các chương trình làm khuyến nông vì rất dễ thuyết

phục họ áp dụng những sáng kiến mới hoặc những cách làm ăn mới.

Nhóm nông

dân áp dụng

sớm

Nhóm nàythường ít mạo hiểm,

rất thận trọng trong

mọi vấn đề. Họ

muốn phải tận mắt

chứng kiến xem

TBKT đó có thành

công trong điều kiện

của địa phương hay

không rồi mới quyết định.

Nhóm nông dân còn lại

Nhóm nông dân này chiếm phần đông và thường áp dụng TBKT mới một cách

chậm chạp, miễn cưỡng. Có thể là do thiếu các nguồn lực cần thiết nhưng cũng có

người không biết cách làm ăn hoặc lười biếng, bảo thủ.

Như vậy, khả năng tiếp nhận cái mới tùy thuộc vào nhận thức của từng cá nhânngoài ra các yếu tố kinh tế, xã hội cũng là yếu tố ảnh hưởng đến quá trình tiếp thu cái

33



mới của nông dân. Vì vậy, Cán bộ khuyến nông phải cùng nông dân tiên phong xây

dựng mô hình thử nghiệm trên ruộng của họ để nông dân khác có điều kiện tiếp cận và

học hỏi để áp dụng vào sản xuất.

d. Những hoạt động của PAEM

Thiết lập các mô hình trình diễn: Một trong những hoạt động quan trọng nhất

trong khuyến nông có sự tham gia của người dân là hỗ trợ người dân xây dựng thử

nghiệm, hỗ trợ việc theo dõi và đánh giá thử nghiệm.

Xây dựng ô trình diễn: Cán bộ khuyến nông hướng dẫn nông dân xây dựng ô

trình diễn.

Tổ chức tập huấn: Đào tạo nông dân các vấn đề kỹ thuật cần đáp ứng nhu cầu

của người dân học thông qua thực hành trên mô hình trình diễn.

Các chuyến tham quan chéo: Tổ chức các chuyến tham quan có thể các thôn

trong xã hoặc khác xã để nông dân có điều kiện trao đổi kinh nghiệm và học hỏi lẫnnhau.

Tổ chức tham quan học tập: Trong trường hợp khó thuyết phục nông dân áp

dụng các kỹ thuật mới cần tổ chức tham quan ở những nơi mà người dân đã áp dụng

thành công kỹ thuật mới.

Tổ chức dịch vụ đầu vào: Cung cấp các dịch vụ đầu vào như giống, phân bón

cho nông dân thực hiện mô hình.

Hỗ trợ nhóm sở thích: thành lập các nhóm sở thích như nhóm cây trồng ăn quả,nuôi lợn…và hỗ trợ hoạt động.

e. Sự đảm bảo cho thí nghiệm thực thi

Các thử nghiệm nông nghiệp được thực thi ở cấp thôn, việc tiến hành một thử

nghiệm sẽ được đưa ra thảo luận với tất cả các hộ trong thôn.

Mỗi thôn chỉ nên tiến hành 1 thử nghiệm vào 1 vụ

Diện tích thử nghiệm khoảng 250-1000m2 (chia 2 ô để làm đối chứng)

Cần theo dõi sát sao và đánh giá lần cuối

Trạm khuyến nông cung cấp đầu vào và các chi phí khác như: Hội họp, dân phải đóng sức lao động.

Trạm khuyến nông cử người tham gia theo dõi và hướng dẫn trong cả quá trình

thực hiện mô hình.

f. Các bước tiến hành mô hình thử nghiệm

1. Chuẩn bị

2. Lập kế hoạch

3. Chọn hộ thực hiện mô hình4. Khai triển thực hiện mô hình

34



5. Theo dõi và giám sát

6. Đánh giá

7. Chia sẽ và học tập kinh nghiệm

8. Nhân rộng mô hình

Cụ thể các bước được triển khai như sau:

1. Chuẩn bị: Soạn thảo hợp đồng với các hộ thực hiện mô hình, hợp đồng phải

nêu rõ các quyền lợi và nghĩa vụ của hộ thực hiện mô hình và lấy ý kiến của các thành

viên trong nhóm/ thôn trước khi triển khai mô hình.

2. Lập kế hoạch thực hiện mô hình

Sau thành lập nhóm sở thích, nhóm trưởng kết hợp với cán bộ khuyến nông họp nhóm

để lập kế hoạch triển khai mô hình. Khi lập kế hoạch cần lưu ý một số đặc điểm sau:

- Phải đưa ra mục tiêu và kết quả đạt được cho mỗi mô hình

- Xác định địa điểm thực hiện và quy mô của mô hình- Xác định thời gian, vật liệu/công cụ cần thiết

- Dự tính những vấn đề phát sinh cần giải quyết trong quá trình thực hiện

- Phân công trách nhiệm cho các bên tham gia và từng người

- Xác định các nội dung và đề ra tiêu chuẩn cho việc kiểm tra, giám sát và đánh giá

suốt trong quá trình thực hiện mô hình.

Ví dụ như mô hình giống lúa các chỉ tiêu cần đo lường là: Lượng giống, lượng

phân đầu tư, năng suất, thời gian sinh trưởng…Kết quả được ghi vào sổ theo dõi và bảng kế hoạch hành động, kết quả này sẽ được

lưu giữ ở từng hộ tham gia mô hình để người dân và những người tham gia theo dõi

được tiến trình thực hiện so với kế hoạch.

3. Chọn hộ thực hiện mô hình

Tiến hành họp nhóm sở thích/thôn để lựa chọn hộ nông dân thực hiện mô hình.

Nông dân thực hiện mô hình phải đảm bảo các tiêu chuẩn sau:

- Phải do các thành viên trong nhóm sở thích/thôn lựa chọn (có biên bản cuộc

họp)- Nông dân phải có kiến thức khoa học kỹ thuật nhất định

- Có điều kiện kinh tế trung bình và có lao động

- Có đất ở vị trí đại diện cho vùng đất, thuận lợi cho việc tưới tiêu, bảo vệ và tổ

chức hội nghị đầu bờ.

- Nông dân có uy tín trong cộng đồng và có khả năng truyền đạt lại cho người

khác

- Nông dân tham gia mô hình phải thực sự tình nguyện (nông hộ có trách nhiệmđóng góp diện tích đất và công lao động).

35



Cách thức tiến hành họp nhóm:

Nhóm trưởng nhóm sở thích hoặc trưởng thôn phối hợp với CBKN tiến hành họp

nhóm/thôn để lựa chọn các hộ tham gia. Sau khi nêu rõ mục đích và tiêu chuẩn chọn

hộ. Nên để các hộ tự nguyện xung phong hoặc các thành viên giới thiệu một số hộ có

đủ tiêu chuẩn sau đó thảo luận phân tích tình hình và lựa chọn hộ tham gia bằng hình

thức bỏ phiếu hoặc giơ tay. Số lượng hộ tham gia mô hình tùy thuộc vào kinh phí phân

bổ của xã/thôn. Mỗi thôn chỉ nên làm một loại mô hình cho một cây trồng/vật nuôi.

Tuy vậy, khi chọn hộ cũng cần chú ý ưu tiên cho hộ nghèo và hộ có phụ nữ là chủ hộ

nhưng có khả năng thực hiện mô hình.

4. Triển khai thực hiện mô hình trình diễn

- Thống nhất nội dung thực hiện, cách làm, thời gian và thỏa thuận hợp đồng với

từng hộ tham gia thực hiện mô hình.

- Cung cấp tài liệu và hướng dẫn kỹ thuật cho các hộ tham gia mô hình (nếu cáchộ tham gia mô hình trong xã đông phải tổ chức tập huấn cho các hộ)

- Chuẩn bị nguyên vật liệu cần thiết/dịch vụ đầu vào (giống, phân…) để cung cấp

cho các hộ.

- Chỉ đạo các hộ triển khai mô hình: Nếu mô hình là những loại kỹ thuật mới thì

mỗi hộ tham gia phải đóng góp diện tích ít nhất là từ 500-1000m2 và được chia ra làm

2 ô, 1 ô thực hiện kỹ thuật mới và một ô kỹ thuật địa phương đang sử dụng (gọi là đối

chứng). Nếu mô hình là những kỹ thuật đã có một số hộ ứng dụng tại địa phương thìlấy hộ nông dân đang sản xuất làm đối chứng để so sánh (Đối chứng chỉ khác nhau với

kỹ thuật mới một yếu tố kỹ thuật cần chọn còn các yếu tố khác phải giống nhau.

Ví dụ: Thử nghiệm giống chỉ có giống khác nhau còn phân bón, nước, thời vụ…

phải giống nhau hoàn toàn.

- Khi triển khai mô hình cần huy động thành viên trong nhóm tham gia giúp đỡ

người thực hiện mô hình và có thể xem buổi tập huấn cho nông dân.

36



- Những ngày triển khai cán bộ kỹ thuật phải có mặt tại hiện trường để hướng dẫn

và tiến hành xây dựng mô hình.

- Kết hợp hướng dẫn chăm sóc và tổ chức học tập tại hiện trường để giúp nông

dân tiếp thu tốt kỹ thuật và áp dụng ngay vào điều kiện của họ (Mỗi một chu kỳ của

một loại cây trồng có thể tổ chức tập huấn cho nông dân 2-3 lần vào các giai đoạn sinh

trưởng phát triển chính)

Ví dụ: Mô hình lúa nước tổ chức tập huấn ở thời kỳ gieo hạt, bón thúc đợt 1, …

5. Giám sát/theo dõi mô hình

- Việc theo dõi mô hình được thực hiện bởi các hộ làm mô hình và có thể mời các

hộ khác trong nhóm để theo dõi những gì xảy ra trong suốt quá trình thực hiện mô

hình.

- Cán bộ kỹ thuật thường xuyên theo dõi mô hình, trong các lần theo dõi cần mời

một số nông dân quan tâm mô hình thảo luận với họ về khả năng sinh trưởng và pháttriển của cây trồng và những khó khăn trong quá trình thực hiện.

- Hỗ trợ nông dân ghi chép những thông tin về tình hình sinh trưởng, phát triển

trong các giai đoạn chính của cây trồng, đầu vào…

- Thường xuyên theo dõi tình hình sâu bệnh và các diễn biến bất thường về thời

tiết khí hậu trong thời gian thực hiện mô hình và đề xuất biện pháp giải quyết kịp thời.

- Cán bộ kỹ thuật/cán bộ khuyến nông cùng với các thành viên của nhóm giám

sát việc sử dụng tài chính và vật tư cung cấp cho các hộ thực hiện mô hình. Đảm bảođầu tư có hiệu quả và thực hiện tài chính công khai.

6. Đánh giá mô hình.

CBKT/CBKN cùng với nông dân trong nhóm theo dõi và tiến hành đánh giá kết

quả của mô hình. Đánh giá kết quả mô hình trồng trọt thông qua các chỉ tiêu sau:

a. Đánh giá hiệu quả kinh tế và kỹ thuật của mô hình

- Mô hình tốt hay xấu hơn kỹ thuật đang dùng ở địa phương?

- Có phù hợp với điều kiện đất đai và điều kiện kinh tế của các nhóm hộ không?

- Thời gian sinh trưởng phát triển dài hay ngắn? Mức đầu tư cao hay thấp?- Năng suất bao nhiêu? Chất lượng sản phẩm thế nào?

- Sản phẩm có bán được không và giá cả như thế nào? Hiệu quả kinh tế như thế

nào? Vượt bao nhiêu % so với đối chứng?

b. Đánh giá về hiệu quả khuyến nông

Một thành công quan trọng của việc xây dựng mô hình là việc học từ quá trình

triển khai thực hiện mô hình. Các vấn đề cần đánh giá về những bài học từ mô hình:

- Cái gì tốt của mô hình? Cái gì xấu của mô hình?- Cái gì nên làm khác?

37



- Người nông dân đã hiểu và học được những gì từ mô hình?

- Bao nhiêu người được học từ mô hình và bao nhiêu người có thể áp dụng kỹ

thuật đó vào sản xuất?

c. Đánh giá hiệu quả về bảo vệ môi trường, xã hội và tính bền vững

- Mô hình có gây ô nhiễm cho môi trường không?

- Mức độ cải tạo và nâng cao độ phì của đất cao hay thấp?

- Tạo việc làm cho bao nhiêu người (nhất là phụ nữ và người nghèo)

- Khả năng bền vững như thế nào?

7. Chia sẻ học tập qua mô hình thử nghiệm

Tổ chức các hoạt động tham quan, tập huấn, trình diễn để khuyến khích, khơi dậy

sự quan tâm của cộng đồng từ kết quả của mô hình.

8. Nhân rộng mô hình

Nếu mô hình thành công cần tổ chức hội thảo hoặc tổ chức các cuộc họp tạithôn/xã để người nông dân có điều kiện trao đổi kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau.

- Trong quá trình nhân rộng mô hình đến các nông hộ, địa phương khác, cần có sự

cải tiến chỉnh sửa phù hợp với điều kiện cụ thể.

- Chú trọng đến việc nâng cao năng lực của các bên liên quan trong quá trình thực

hiện mô hình, đúc rút kinh nghiệm, học tập và cải tiến các phương pháp đã sử dụng.

- Phối hợp với chính quyền địa phương để cung cấp các dịch vụ, hỗ trợ cần thiết

cho nhân rộng mô hình.- Dựa vào kinh nghiệm và kết quả của mô hình đã đánh giá, tổng kết để phát triển

thành tài liệu phát cho nông dân nhằm hỗ trợ cho việc lan rộng mô hình.

g. Viết báo cáo

Dựa trên báo cáo kết quả của nông dân thực hiện mô hình và nhóm sở thích,

CBKT/CBKN viết báo cáo kết quả thực hiện mô hình thử nghiệm.

Báo cáo kết quả thực hiện mô hình bao gồm những phần sau:

• Mô tả mô hình (Kỹ thuật gì? Chủ hộ là ai? Thời gian, địa điểm, quy mô của mô

hình)• Tiến trình thực hiện: (nêu rõ tiến trình thực hiện, có đúng với kế hoạch không,

nêu không vì sao?

• Kết quả mô hình:

- Báo cáo về hiệu quả kinh tế (đầu vào, đầu ra, lợi nhuận)

- Báo cáo về hiệu quả khuyến nông: Bao nhiêu người học được từ mô hình? Đối

với người nghèo và phụ nữ họ có được tham gia không? Thái độ của họ như thế nào?

Trình độ khoa học kỹ thuật của các thành viên trong nhóm hoạt động có được nângcao hay không?

38



- Báo cáo về hiệu quả môi trường và xã hội: Mô hình đã có tác động đến môi

trường như thế nào? Tốt hay xấu, mức độ bền vững của kỹ thuật?

• Những khó khăn gặp phải trong quá trình thực hiện mô hình?Nguyên nhân gây

ra khó khăn?

• Kết luận và đề nghị

- Kết luận: Kết luận chung về kết quả mô hình.

- Đề nghị: Nhân rộng hay không? Nên nhân rộng bao nhiêu? Các đề xuất khác (nếu

có).

39



CHƯƠNG 3: MỘT SỐ KỸ NĂNG TRONG CÔNG TÁC KHUYẾN NÔNG

4.1. Kỹ năng giao tiếp cơ bản

4.1.1. Định nghĩa và đặc trưng của giao tiếp

4.1.1.1. Định nghĩa

Giao tiếp là sự tiếp xúc trao đổi thông tin giữa người với người thông qua ngôn

ngữ, cử chỉ, tư thế và trang phục.

Có thể hiểu định nghĩa qua các dấu hiệu sau:

- Giao tiếp được thực hiện trong một mối quan hệ xã hội nhất định

- Được thực hiện bởi các cá nhân

- Có mục đích, có nội dung

- Do đó là một quá trình cả 2 bên đều nhận thức, hiểu biết lẫn nhau, tác động qua

lại lẫn nhau về hình thức, tư tưởng, nhân sinh quan.

4.1.1.2. Đặc trưng của giao tiếp- Quan hệ giữa người với người dù bất kỳ lứa tuổi hay vị trí địa lý nào. Mối quan

hệ này là điều kiện tối thiểu để điều hành và hoàn thành các hoạt động

- Giao tiếp là quá trình mà con người ý thức được mục đích, nội dung và những

phương tiện cần đạt được khi tiếp xúc với người khác.

- Giao tiếp dù có mang

mục đích gì thì cũng diễn ra

cả sự trao đổi thông tin, tưtưởng, tình cảm, nhu cầu của

người tham gia vào quá trình

giao tiếp.

- Giao tiếp là quan hệ xã

hội mang tính xã hội

- Giao tiếp có thể được cá nhân hay một nhóm thực hiện

- Giao tiếp có thể được thực hiện bằng một thông điệp thông qua: ngôn ngữ nói,

ngôn ngữ viết, phong cách, tư thế, y phục, nét mặt, điệu bộ, cử chỉ, dáng đứng…4.1.1.3. Vai trò của giao tiếp trong công tác khuyến nông

CBKN thường xuyên tiếp xúc với các đối tượng (mức độ khác nhau):

- Với nông dân (cá nhân hoặc nhóm)

- Với đồng nghiệp bên trong và ngoài cơ quan

- Với cán bộ cấp trên và địa phương.

Vì vậy giao tiếp đóng vai trò hết sức quan trọng trong công tác khuyến nông bởi lẽ:

- Giao tiếp là cơ sở của quá trình học hỏi và chia sẻ giữa CBKN với người dân vàngược lại

40



- Giao tiếp là cơ sở của quá trình dạy học trong quá trình đào tạo và huấn luyện

nông dân

- Giao tiếp là công cụ quan trọng để hiểu biết được nhu cầu, nguyện vọng và sở

thích của người dân trong phát triển và chuyển giao công nghệ

- Giao tiếp tốt sẽ tạo các mối quan hệ hài hòa không khí làm việc thoải mái với

người dân, đồng nghiệp và cán bộ cấp trên.

4.1.1.4. Đặc điểm của đối tượng giao tiếp trong khuyến nông

Có rất nhiều kinh nghiệm sống nhưng kiến thức không hệ thống

Có thói quen lâu dài (bảo thủ)

Có lòng tự trọng cao hay tự ái

Tự ty và rụt rè

Chân thật và cởi mở

Luôn muốn giữ gìn danh tiếng, bản sắc văn hóa Tiếp thu có tính phê phán, chọn lọc

Chỉ hào hứng tiếp thu những vấn đề cần thiết với họ

Hay nói chuyện lịch sử, truyền thống

Thường bận rộn với nhiều vấn đề, công việc trong cuộc sống

4.1.1.5. Người giao tiếp giỏi cần phải

Hiểu được đối tượng giao tiếp, biết được ý muốn của họ

Hiểu sâu sắc thông tin của mình và truyền đạt thông tin đến đối tượng giao tiếp Có trình độ giao tiếp tốt và thông tin đạt hiệu quả nhất

Biết được điểm mạnh và hạn chế của bản thân về tri thức khoa học cũng như

trình độ giao tiếp

Chuẩn bị nội dung chu đáo, sử dụng ngôn ngữ và phương tiện hợp lý để tạo sự

hấp dẫn cho người nghe

Biết thiết lập mối quan hệ hiểu biết lẫn nhau

Chọn vấn đề phù hợp với từng hoàn cảnh

Lựa chọn thời gian phù hợp4.1.1.6. Giao tiếp hiệu quả

- Thông tin thường được truyền tải qua nhiều kênh truyền nên có thể bị sai lệch. Vì

thế cần phải kiểm tra lại các thông tin một cách chính xác xem người nhận đã nhận

được chưa và hiểu trọn vẹn ý nghĩa của nó chưa?

- Để việc giao tiếp trở nên hiệu quả thì người truyền đạt sẽ phải bảo đảm rằng

thông điệp muốn gửi:

+ Xảy ra đúng lúc và đối tượng+ Ngắn gọn

41



+ Căn cứ theo sự thực

+ Rõ ràng, dễ hiểu

+ Có sức thuyết phục

- Người nhận thông tin phải chú ý lăng nghe và tập trung

Như vậy, một tiến trình giao tiếp hiệu quả phải được thực hiện một cách thông suốt

trong 5 giai đoạn.

Sơ đồ tiến trình giao tiếp hiệu quả

4.1.2. Một số kỹ năng giao tiếp cơ bản

4.1.2.1. Kỹ năng lắng nghe

Biết lắng nghe là một điều quan trọng trong giao tiếp, đặc biệt khi lắng nghe người

nông dân bày tỏ ý kiến quyết định của mình. Chúng ta phải lắng nghe thế nào để

không ảnh hưởng đến ý kiến, thái độ, niềm tin của người đối thoại.

Thế nào là biết lắng nghe- Chú ý lắng nghe đầy đủ với tư thế cởi mở và thỉnh thoảng mỉm cười hoặc gật

đầu với người phát biểu và không làm gián đoạn

- Ghi nhớ hoặc ghi chép ý chính

- Đặt câu hỏi để làm rõ những gì chưa hiểu

- Suy nghĩ phân tích những ý chính

- Thảo luận thêm bằng cách đặt câu hỏi hoặc tranh luận

- Chú ý đến những ý kiến mâu thuẫn, trái ngược

- Lắng nghe cho đến đoạn kết của vấn đề, không vội vàng đi đến kết luận- Tập trung để nhớ tốt hơn

- Kiên nhẫn

Tại sao kỹ năng lắng nghe lại quan trọng đối với CBKN

+ Trong việc tạo mối quan hệ

- Đạt được sự quý trọng của mọi người và xây dựng được mối quan hệ tốt trong

giao tiếp

- Gây được sự thiện cảm và hiểu biết lẫn nhau+ Để thu thập thêm thông tin

42

Gửi thông tin Nhận thông tin Hiểu

Chấp nhậnHành động



- Thu thập được nhiều thông tin hơn

- Khuyến khích sự phản hồi thông tin

- Đánh giá được năng lực và thái độ của người trình bày

- Bộc lộ được những ý tưởng mới cho bản thân mình

- Rèn luyện chính bản thân và thái độ

+ Trong việc giải quyết vấn đề

- Nắm bắt được các vấn đề của các nhóm khác nhau

- Giúp giải quyết các vấn đề nếu họ cần

- Có thể lập kế hoạch và thực hiện một chương trình

+ Tăng tính hiệu quả

- Tránh lãng phí thời gian và tiền bạc

- Giảm thiểu sự nhầm lẫn và mất thông tin

+ Những trở ngại khi lắng nghe- Mới nghe được một phần câu chuyện, đã cho mình hiểu hết các ý chính rồi và

nghĩ lan mang sang chuyện khác.

- Có cảm giác rằng những điều bạn đang nghe rất nhàm chán và chẳng có chút ý

nghĩa gì?

Kỹ năng lắng nghe và những câu hỏi sử dụng khi lắng nghe

Kỹ năng Mục đích Câu hỏi có thể sử dụng

1. Làm rõvấn đề

1. Làm rõ thêm sự thật2. Giúp người nghe khám phá

mọi khía cạnh của một vấn đề

1. Bác có thể nói rõ hơn đượckhông?

2. Có phải ý Bác như vậy không?

2. Trình bày

lại

1. Kiểm tra xem mình hiểu có

đúng ý không?

2. Thể hiện là mình đang lắng

nghe và hiểu ý họ nói

1. Theo tôi hiểu thì kế hoạch của

Bác là…?

2. Bác định làm như vậy bởi vì…?

3. Tập trung 1. Thể hiện mình đang quan tâm

2. Khuyến khích người đó tiếp

tục nói

1. À, thế là, à hà…

2. Cháu hiểu, ra thế đấy

3. Vâng ý kiến hay đấy

4. Bình luận 1. Thể hiện hiểu và thông cảm

với tâm trạng của người nói

2. Giúp người nói đánh giá

đúng tâm trạng của anh ta

1. Anh cảm thấy…

2. Điều đó làm anh ngạc nhiên phải

không?

3. Họ không thông báo cho anh a?

5. Tóm tắt 1. Tóm tắt lại tất cả những ý

kiến của cuộc thảo luận2. Làm bước đệm để thảo luận,

1. Sau đây là những ý kiến của

chính các bác, các anh chị2. Nếu tôi biết được các anh, các

43



những khía cạnh mới của vấn đề chị suy nghĩ như thế nào về tình

huống này...

4.1.2.2. Nêu ý kiến phản hồi

Đưa ra ý kiến phản hồi/ góp ý là giúp cho mọi người

- Nhận thức rõ thêm cái mà chúng ta cần làm

- Học tập để trưởng thành và phát triển

Ý kiến phản hồi/ góp ý về một vấn đề nên:

- Luôn phải bắt đầu từ ghi nhận tích cực. Hãy nêu điểm tích cực trước, sau đó mới

tới điểm hạn chế và kết thúc bằng một ý kiến tích cực khác

- Tự trọng: Hãy giúp người nghe nhìn nhận ý kiến phản hồi như một hình thức

khuyến khích để họ học tập tốt hơn chứ không phải là chê bai hay phán xét họ

- Môi trường: Người phản hồi phải chọn thời điểm thích hợp để nêu ý kiến phản

hồi và phải luôn luôn chú ý đến thái độ và cách cư xử của mình để tránh tạo nên bầukhông khí không thoải mái.

- Hãy trung thực và nhạy cảm: CBKN phải nêu ý kiến phản hồi mang tính chất xây

dựng. Tuy nhiên cũng không nên lãng tránh việc nêu ý kiến phản hồi tiêu cực và sự

phản hồi đó chỉ giúp người nghe tìm ra sai sót và cách xử lý vấn đề.

- Hành động chứ không phải con người đó: Khi cần nêu ý kiến phản hồi tiêu cực

thì hãy tập trung vào hành động của người đó chứ không phải là điều cảm nhận về con

người đó.- Giữ bí mật: Thể hiện sự tôn trọng với người tiếp thu phản hồi bằng cách nêu ý

kiến phản hồi với từng người. Bảo đảm rằng ngoài giảng viên và học viên đó không ai

biết ý kiến của người phản hồi.

- Nên gắn gọn, không quá nhiều ý kiến phản hồi và kiểm tra xem ý kiến phản hồi

đó có ích cho người tiếp thu phản hồi đó không?

4.1.2.3. Kỹ năng tiếp thu ý kiến phản hồi/góp ý

Khả năng tiếp nhận ý kiến phản hồi là một việc làm rất quan trọng đối với CBKN.

Việc tiếp thu ý kiến phản hồi một cách xây dựng, cởi mở, nhạy cảm và bình tĩnh, sẽ

giúp CBKN có cơ hội nhận biết được hiệu quả của lời nói và hành vi của mình, quyết

định xem có cần thay đổi, sửa chữa cái mà chúng ta làm chưa tốt hay không? Thay đổi

như thế nào?

Khi nhận ý kiến phản hồi/góp ý

- Cần chú ý lắng nghe những điều người ta đang nói và tôn trọng sự thẳng thắn

của họ

- Cần yêu cầu người đưa ý kiến phản hồi, giải thích rõ bất cứ điều gì mình chưarõ bằng cách nhắc lại mà không tỏ ra là bảo vệ

44



- Cần khuyến khích người đưa ra ý kiến phản hồi góp ý tiếp tục đưa ý kiến. Nếu

có thể so sánh ý kiến phản hồi của một người với những nhận xét của người khác xem

ý kiến có giống nhau hay không?

- Cảm ơn ý kiến phản hồi/góp ý

Sau khi nhận ý kiến phản hồi/góp ý

- Cần suy nghĩ xem ý kiến phản hồi góp ý đó có hợp lý không?

- Nếu là hợp lý thì hãy hành động càng sớm càng tốt để xử lý vấn đề đã nêu

- Nếu không hợp lý thì hãy trao đổi lại vấn đề này với người đã nêu ra ý kiến

Cần tránh

- Thái độ đề phòng và cố thanh minh ngay sau khi nhận một ý kiến phản hồi tiêu

cực

- Phớt lờ ý kiến phản hồi/góp ý

4.1.2.4. Kỹ năng quan sát Quan sát là gì?

- Thấy những gì đang xảy ra mà không đưa ra đánh giá

- Hiểu rõ tình hình bên trong

- Giám sát khách quan quá trình hoạt động của các nhóm

- Kiểm tra chéo các thông tin thu được

Tại sao phải quan sát?

Các thành viên trong nhóm tác động lẫn nhau theo nhiều cách, không chỉ thôngqua những gì họ nói mà còn qua cách họ nói, giọng điệu, biểu hiện nét mặt, quan điểm,

cử chỉ và tương tự…Giao tiếp không dùng lời nói có thể truyền tải những thông điệp

ấn tượng. Nếu quan sát tốt bạn có thể:

- Đánh giá được cảm xúc

- Giám sát được tính năng động của nhóm

- Theo dõi sự tham gia bình đẳng

Bởi vậy, người hỗ trợ rất cần theo dõi những kiểu giao tiếp không bằng lời và

phát triển những kỹ năng quan. Sự quan sát phải rất nhanh để không ai có thể nhận ra. Quan sát cái gì?

Nhiệm vụ quan sát là xem những gì đang xảy ra.

- Ai nói cái gì?

- Ai làm cái gì?

- Ai đã nhìn vào ai khi nói chuyện?

- Kiểu giao tiếp nào được sử dụng (trình bày, đặt câu hỏi, điệu bộ, cử chỉ)

- Ai ngồi cạnh ai?- Điều này có phải luôn là như vậy không?

45



- Ai tránh mặt ai?

- Mức độ tích cực chung của mọi người?

- Mức độ quan tâm của mọi người?

4.2. Kỹ năng giải quyết vấn đề

Vấn đề: Là trạng thái mà ở đó sự mâu thuẫn hay là có khoảng cách giữa thực tế

và mong muốn

Những sai lầm thường mắc phải khi giải quyết vấn đề

- Đi thẳng đến kết luận khi chưa xem xét kỹ các yếu tố

- Không xác định được vấn đề (do quá nhiều thông tin)

- Quá nhấn mạnh vào hành động

Các bước giải quyết vấn đề

- Tổng hợp, phân tích và xác định vấn đề

- Xác định và đánh giá các nguyên nhân- Kiểm tra và khẳng định nguyên nhân chính

- Làm rõ những thông tin chưa chắc chắn

- Tìm ra một số dẫn chứng, sự kiện

- Gặp gỡ các đối tượng liên quan

Nhiệm vụ của người hòa giải

- Phải là người công bằng

- Lắng nghe chủ động- Không áp đặt ý kiến của mình

- Hướng vào vấn đề để tìm giải pháp, không hướng vào con người và hành động

- Giúp cho những người có liên quan đứng vào vị trí của nhau để nhìn lại vấn

đề, hiểu rõ và chia sẽ với nhau

Gợi ý khi thực hiện hòa giải

- Gặp người cần hòa giải

Hỏi họ xem họ sẵn sàng cùng mình để tìm ra giải pháp không? Cho biết điều gì đã

xảy ra và muốn làm gì để ngăn chặn điều đó? Kỹ năng hòa giải

- Bạn muốn họ phải làm gì?

- Bạn có thể làm như thế không?

Vai trò của người hòa giải

- Người hòa giải phải như một tấm gương

- 5 phẩm chất của gương (người hòa giải)

+ Trong sáng+ Phẳng lì

46



+ Thật (không phản ánh sai sự thật)

+ Im lặng (lắng nghe tích cực)

+ Giúp người phạm lỗi tìm ra lỗi sai của mình mắc phải để hoàn thiện.

47

Documents

Phuong Phap Khuyen Nong