PIM Journal No.1 Vol.2

11

ÒÃ»ÃÐÂØ¡μ�á¼¹·Õè¹íÒ·Ò§à·¤â¹âÅÂÕÊíÒËÃÑº¹âÂºÒÂÊÒ¸ÒÃ³Ð: ¡Ã³ÕÈÖ¡ÉÒá¼¹¾Ñ²¹Ò¡íÒÅÑ§¼ÅÔμä¿¿‡ÒáË‹§ªÒμÔ

An Application of Technology Road Mapping (TRM) for Public Policy: A Case of National Power Development Plan

ผศ.ดร.นพพร ลปรชานนทอาจารยประจาภาควชาวศวกรรมไฟฟาและคอมพวเตอร คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร E-mail: [email protected]

กาญจนา ชมนตผชวยวจย ภาควชาวศวกรรมไฟฟาและคอมพวเตอร คณะวศวกรรมศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตรE-mail: [email protected]

บทคดยอการนาเสนอนโยบายหรอแผนงานในปจจบนมกถกนาเสนอในรปแบบเชงพรรณนา ซงทาใหยากในการมองเหนทศทางหรอการเปลยนแปลงในอนาคตอยางเปนระบบ บทความนจงนาเสนอหลกการของแผนทนาทางเทคโนโลย (Technology Road Mapping: TRM) ซงไดรบการยอมรบในระดบสากลวาสามารถใชเปนเครองมอสรางแผนทนาทางในเชงนโยบายดานตางๆ ไดอยางเปนระบบและมประสทธภาพ และไดนาหลกการดงกลาวมาประยกตใชกบแผนพฒนากาลงผลตไฟฟา (Power Development Plan: PDP) ฉบบทใชอยในปจจบนนนคอ แผน PDP-2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 จากผลการศกษาพบวา แนวทางนสามารถนาไปใชเปนแนวทางในการพฒนาแผนพลงงานในระยะยาว หรออาจประยกตใชในการกาหนดนโยบายหรอแผนงานในอตสาหรรมอนๆ ไดตอไป

¡

วารสารปญญาภวฒนPANYAPIWAT JOURNAL

12

คาสาคญ: แผนทนาทางเทคโนโลย แผนพฒนากาลงผลตไฟฟา นโยบายสาธารณะ นโยบายพลงงาน

AbstractCurrently, public policy is usually illustrated in a descriptive form which is difficult for policy makers to systematically project the future scenarios. This paper therefore presents the principle and application of Technology Road Mapping (TRM) which is widely and effectively used to plot the policy and planning descriptions. A case of public policy in energy-the National Power Development Plan (PDP-2007 Revision 2) is used to illustrate the application of the proposed technique. It is envisaged that TRM be applied well to the long-term energy plan and to the public policy in any other industries.

Keywords: Technology Road Mapping, Power Development Plan, Public Policy, Energy Policy

บทนา แผนทนาทางเทคโนโลย (Technology Road Map: TRM) เปนเครองมอทชวยในการมองเหนการเปลยนแปลงและพฒนาของเทคโนโลยในอนาคต ซงเปนประโยชนอยางยงตอการบรหารจดการเทคโนโลย และการกาหนดนโยบายของการลงทนและพฒนาอตสาหกรรมทเกยวของ หลกการของ TRM จะแสดงใหเหนภาพทศทางของการเปลยนแปลงเทคโนโลยในอนาคตอยางเปนระบบ ทาใหเกดประโยชนในการนาไปสการกาหนดกลยทธระดบนโยบายและระดบปฏบตการทมประสทธภาพ และยงสามารถประยกตใชในการพจารณาโครงการตางๆ ใหเปนไปในทศทางและเวลาทเหมาะสม จากการศกษานโยบายดานสาธารณะในดานตางๆ พบวารปแบบการนาเสนอนโยบายไมสามารถทาใหมองเหนทศทางและการพฒนาของสงทจะเกดขนในอนาคตอยางเปนระบบ ทาใหนโยบายดงกลาวไมสามารถปฏบตไดอยางมประสทธภาพและอาจไมเปนไปในทศทางทถกตองเหมาะสม ดงนนบทความน

จงไดนาเสนอแนวทางการแสดงนโยบายสาธารณะในรปของแผนทนาทาง ซงไดนาเอาหลกการของ TRM มาประยกตใหเหมาะสมกบนโยบายทศกษา นโยบายสาธารณะทนามาใชเปนกรณศกษานจะเปนนโยบายดานพลงงานแหงชาตนนคอ แผนพฒนากาลงการผลตไฟฟา (Power Development Plan: PDP) แผน PDP ในปจจบนนรบผดชอบโดยสานกงานนโยบายและแผนพลงงาน (สนพ.) กระทรวงพลงงาน โดยมคณะทางานในการจดทาแผน PDP ทมาจากภาคสวนตางๆ เชน การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (กฟผ.) การไฟฟานครหลวง (กฟน.) การไฟฟาสวนภมภาค (กฟภ.) นกวชาการ ผแทนองคกรอสระ เปนตน แผน PDP ถอเปนนโยบายดานพลงงานทกาหนดทศทางของการผลตไฟฟาของประเทศ ซงจะมผลตอการพฒนาเศรษฐกจและชวตความเปนอยของประชาชน หวใจสาคญของแผน PDP คอ การกาหนดขนาดกาลงการผลตกระแสไฟฟาทไดจากพลงงานประเภทตางๆ ทไดจากทงในและตางประเภท ซงจะสงผลใหตองมการตดสนใจวาจะลงทนสราง


13

โรงไฟฟาประเภทใด ในสดสวนเทาไร และตองสรางใหเสรจทนเวลาเมอไร จงจะเหมาะสมทสด คาถามสาคญกคอ ภายใตการตดสนใจดงกลาว ผลการตดสนใจจะมผลกระทบตอความมนคงดานพลงงาน ผลกระทบตอสงแวดลอม หรอผลกระทบตอความปลอดภยของประชาชนมากนอยเพยงใด ดงนน เพอใหการตดสนใจมความเหมาะสม ผตดสนใจตองสามารถมองเหนทศทางรวมทงการเปลยนแปลงเนองจากปจจยตางๆ ทอาจเกดขนไดในอนาคต ดงนนบทความนจงเสนอการนาหลกการของ TRM มาประยกตกบแผน PDP เพอใหสามารถหาคาตอบทเหมาะสมตอคาถามดงกลาวขางตนได ถงแม ว าแผนพฒนากาลงการผลตไฟฟ าฉบบลาสดคอ PDP 2010 ไดรบความเหนชอบจาก คณะรฐมนตร (ครม.) แลว เมอวนท 12 มนาคม 2553 (กระทรวงพลงงาน, 2553: 1) แตเนองจากกระทรวงพลงงานยงไมไดนาออกมาตพมพเผยแพรอยางเปนทางการ ผเขยนจงไดนาแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทย พ.ศ. 2551-2564 หรอ PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 ซงถอวาเปนฉบบลาสดทไดตพมพเผยแพรอยางเปนทางการมาเปนกรณศกษา ซงแผน PDP 2007 นนเปนแผน 15 ป ทบรรจแผนกาลงการผลตไฟฟาและแผนการลงทนสรางโรงไฟฟาประเภทตางๆ จนถงป พ.ศ. 2564

หลกการของแผนทนาทางเทคโนโลย แผนทนาทางเทคโนโลย (Technology Road Mapping: TRM) คอ กระบวนการวางแผนเทคโนโลยในอนาคต ซงคาดการณเทคโนโลยทสาคญทจะมการพฒนาตอไป และมทางเลอกสารองทเหมาะสม เพอตอบสนองความตองการในอนาคตไดอยางถกตองและชดเจน ซงในการมองภาพรวมของเสนทางในการพฒนาผลตภณฑทงในดานมตของตลาดและเทคโนโลย จะตองมความสมพนธตอกนในเงอนไขของเวลาในอนาคต ซงแผนทนาทางเทคโนโลยของ

ผลตภณฑ จะเปนขนตอนในการรวบรวมสรปขนตอนทงหมด นามากาหนดเปนแผนทนาทางเทคโนโลยทจะทาใหไดผลตภณฑเปาหมายทกาหนด โดยมการพจารณาเกยวของกบระยะเวลาทคาดการณ โดยจะตองมความเชอมโยงระหวางผลตภณฑกบทศทางของเทคโนโลย และทศทางของตลาดดวย ในปจจบนแผนทนาทางเทคโนโลยถกนาไปประยกตใชอยางแพรหลายในการทาแผนพฒนาเทคโนโลยของอตสาหกรรมดานตางๆ โดยมงเนนประโยชนจากการเชอมโยงกลยทธทางธรกจ (Business Strategy) และกลยทธดานเทคโนโลย (Technology Strategy) เขาดวยกน (Kostoff and Schaller, 2001: 132-143) สงผลใหการพฒนาองคกรและเทคโนโลยสามารถดาเนนควบคกนไปในทศทางทสอดคลองกนไดอยางเปนระบบ และมประสทธภาพมากยงขน (Phaal et al., 2002: 794-798) จากเหตผลดงกลาว จาเปนอยางยงทจะตองมเครองมอทชวยในการพฒนาเทคโนโลย ซง TRM เปนเครองมอ (Tool) ทไดรบการยอมรบวาใชในการคาดการณเทคโนโลยทสาคญทจะมการพฒนาตอไปโดยมทางเลอกสารองทเหมาะสม อนจะสงผลใหการบรหารจดการเทคโนโลยและการกาหนดนโยบายสาหรบอตสาหกรรมมความชดเจน และแสดงใหเหนภาพกระบวนการวางแผนเทคโนโลยในอนาคตอยางนาเชอถอ การกาหนดกลยทธระดบนโยบายและระดบปฏบตการมความสอดประสานกน การพจารณาตดสนใจในโครงการตางๆ กจะเปนไปในทศทางทเหมาะสมและเกดความคลาดเคลอนนอยทสด TRM จะตองมการกาหนดมตของเวลาดวยเสมอ นนคอในการบรรลเปาหมายของการพฒนาเทคโนโลยในระดบตางๆ ในแตละชวงเวลาทกาหนดจะตองมการวางแผนรองรบอยางไร (ณฐสทธ เกดศร, 2553) การกาหนดกรอบเวลาของ TRM อาจจะกาหนดเปน 10 หรอ 15 ปกได ขนอยตามเปาหมายในการจดทา สงทนาสนใจของ TRM คอ การเจาะจงเทคโนโลย


14

ตางๆ ของผจดทาแผนทนาทาง ซงไดถกแนะนาและนาเสนอโดย Kone และ Eirma ดงแสดงในรปท 1 (Koen, 1997: 9; EIRMA, 1997: 52) นอกจากน แผนทนาทางโดยทวไปจะแสดงในรปแผนภมทรวมแกนเวลา และลกษณะเกยวกบเทคโนโลยเขาดวยกน เพอทาใหสามารถพฒนาผลตภณฑและเทคโนโลยไดอยางถกตอง เหมาะสมกบเปาหมายและแผนการดาเนนงานทกาหนด

P

a

r a

l

l

e

l i

s

m

Time

Business/Merket

Product/Service

Technology

รปท 1 รปแบบพนฐานของ TRM

กระบวนการจดทา TRM กระบวนการจดทา TRM ม 5 ขนตอน คอ 1) การระดมความคดเหนเพอกาหนดวสยทศน 2) กาหนดทศทางการพฒนา 3) การกาหนดกลยทธของผลตภณฑ 4) ศกษาฟงกชนการทางานของเทคโนโลยหลก 5) จดทาเปนแผนทนาทางเทคโนโลย ดงแสดงในรปท 2 (วระเชษฐ ขนเงน, 2553)

รปท 2 กระบวนการจดทา TRM

ประเภทและรปแบบของ TRM (Kostoff and Schaller, 2001: 132-143) ไดแบงประเภทของแผนทนาทางเทคโนโลยไว เป น 6 ประเภท ดงน (1) แผนทน าทางเทคโนโลยการวจยและวทยาศาสตร (Science/Research Roadmaps) (2) แผนทนาทางเทคโนโลยอตสาหกรรมขามประเภท (Cross-industry Roadmaps) (3) แผนทนาทางเทคโนโลยอตสาหกรรมทวไป (Industry Roadmaps) (4) แผนทนาทางเทคโนโลยทวไป (General-Technology Roadmaps) (5) แผนท น าทาง เทคโน โลย ก ารพฒนาผลตภณฑ (Product-Technology Roadmaps) (6) แผนทนาทางเทคโนโลยทคานงถงประโยชนสาธารณะและสงคม (Technology Roadmaps with social/public concern)

นอกจากน (Kostoff and Schaller, 2001: 132-143) ยงไดแจกแจงรปแบบมาตรฐานของ TRM ไวเปน 8 รปแบบโดยแบงตามวตถประสงคของการกาหนดนโยบาย ดงแสดงในรปท 3 โดยมรายละเอยดดงน (a) Product Planning: การวางแผนผลตภณฑ หรอสนคา รปแบบนเปนรปแบบมาตรฐานทวไปของ TRM เหมาะสาหรบการวางแผนในการนาเทคโนโลยของผลตภณฑหรอสนคาใหมๆ ของผผลตทคาดวาจะเกดขนในอนาคต ซงเทคโนโลยการผลตของผลตภณฑทใชอาจจะมมากกวา 1 มต (b) Service/Capability Planning: การวางแผนในการใหบรการ รปแบบนเปนรปแบบทเนนพนฐานการบรการ โดยมจดสนใจอยทการนาเทคโนโลยตางๆ มาสนบสนนความสามารถขององคกร

ระดมความคดเหน

กาหนดวสยทศน

กาหนดกลยทธ

ศกษาฟงกชนการทางานของเทคโนโลยหลก

เทคโนโลยหลก


15

(c) Strategic Planning: การวางแผนกลยทธ รปแบบนเหมาะสาหรบการประเมนกลยทธทวไปในแงของการสนบสนนการประเมนคาของโอกาสทมความหลากหลาย หรอการคกคามทางธรกจ โดยทวไปในระดบธรกจจะมงเนนการพฒนาวสยทศนของธรกจในอนาคต เชน ผลตภณฑ เทคโนโลย ความชานาญ วฒนธรรม และอนๆ เปนตน โดยเปรยบเทยบวสยทศนในอนาคตกบวสยทศน ณ ตาแหนงปจจบน และทางเลอกเกยวกบกลยทธทสารวจ เพอใหขามพนชองวางของธรกจนนๆ ไดอยางถกตองเหมาะสมกบชวงเวลาของการพฒนา (d) Long Range Planning: การวางแผนระยะยาว รปแบบนเปนรปแบบทสนบสนนการวางแผนในระยะยาว โดยแผนทนาทางในรปแบบนจะถกนาไปประยกตใชในการกาหนดแผนระดบชาต โดยสามารถคาดการณทศทางหรอระบเทคโนโลยทมความเปนไปไดในอนาคต (e) Knowledge Asset Planning: การวางแผนทรพยสนทางปญญา รปแบบนเปนรปแบบของการวางแผนและการจดการองคความรใหมทองคกรเปนผรเรม โดยทาการเชอมโยงผเชยวชาญในองคกรและเทคโนโลยทตองการ เพอใหพบความตองการทแทจรงของตลาดในอนาคต (f) Program/Project Planning: การวางแผนโครงการ รปแบบนจะเนนเกยวกบเครองมอของยทธศาสตร และการวางแผนโครงงานโดยตรง เชน โปรแกรมการวจยและพฒนา (R&D Program) (g) Process Planning: การวางแผนเกยวกบกระบวนการ รปแบบนสนบสนนการจดการขององคความร โดยใหความสนใจบนพนฐานกระบวนการทเจาะจงในการพฒนาผลตภณฑใหม และใหความสนใจบน

กระบวนการความรในสงนนใหถกตอง เหมาะสม เพอกอใหเกดความสะดวกตอการพฒนาผลตภณฑใหมๆ ใหเกดผลสมฤทธ (h) Integration planning: การวางแผนแบบบรณาการ รปแบบนเปนการบรณาการเทคโนโลยทแตกตางกนอยางเปนระบบ เพอใหไดผลตภณฑในรปแบบใหมๆ

ประโยชนของ TRM การทาแผนทนาทางเทคโนโลยสามารถชวยใหองคกรไดพจารณาถงจดออน-จดแขงทางดานเทคโนโลยทมอย และสามารถเสรมสรางความสามารถทางดานการพฒนาเทคโนโลย โดยคานงถงการวางแผน และมงเนนถงลาดบความสาคญกบความตอเนองสอดคลองในการพฒนาเทคโนโลยในแตละขนตอน เพอใหผบรหารใชในการตดสนใจ รวมถงทาใหองคกรสามารถจดสรรทรพยากรทมอยอยางจากดใหมประสทธภาพมากยงขน แผนทนาทางเทคโนโลยสามารถชวยผบรหารใหมองเหนภาพรวมขององคกรไดอยางชดเจนยงขน และสามารถใชเปนเครองมอในการตดสนใจไดเปนอยางด ซงจะเปนประโยชนตอการดาเนนงานและกาหนดทศทางขององคกรในอนาคต โดยเฉพาะอยางยงสามารถชวยลดความซาซอนของการดาเนนงานได อาทเชน ในกรณของบรษทใหญแหงหนงทมหนวยธรกจยอยหลายสาขา และแตละสาขากมการดาเนนงานอยางอสระ อาจทาใหเกดความซาซอนกน เสยเวลาในการดาเนนการ และสงผลใหการจดสรรทรพยากรขององคกรไมมประสทธภาพอยางเตมทตามเปาหมายทกาหนดไว


16

(a) Product planning (b) Service/Capability planning

P

a

r

a

l l

e

l

i

s

m

Time

Product/Service

Technology

GAP

P

a r

a l

l e

l i

s

m

Time

Triggers/

issues

Business &

market drivers

Capabilites to

meet drivers

Technology

development

(c) Strategic planning (d) Long range planning

P a r

a l l e l i s m

Time

GAPS

Migration paths

Market

Business

Product

Technology

Skills

Organization

Vis

ion

Cu

rren

t

P a r

a l l e

l i s m

Time

“Nugget” Technology

development

(e) Knowledge asset planning (f) Program planning

P

a

r a

l

l

e

l i

s

m

Time

Business

Objectives

Leading projects

& actions

Knowledge

management enablers

Knowledge

related processes

Knowledge

assets

P

a

r a

l

l e

l i

s

m

Time

Project flow

Project

milestones

Key decision

points

Technology

developments

(g) Process planning (h) Integration planning

P

a

r a

l

l

e

l i

s

m

Time

Knowledge flows

Knowledge flows

Project flow

Project milestones

Key decision

points

P

a

r a

l

l e

l

i

s m

Time

Component/

subsystem

technologics

Prototypes/

test

systems

System/

technology

demonstrators

In-

service

systems

ทมา: Kostoff and Schaller, 2001

รปท 3 แผนทนาทางเทคโนโลยรปแบบมาตรฐาน


17

กรณศกษา ผเขยนไดนา TRM มาประยกตกบแผนพฒนากาลงการผลตไฟฟาแหงชาต โดยนาแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 ของกระทรวงพลงงานมาเปนกรณศกษา โดยแบงการนาเสนอออกเปน 3 สวน คอ (1) ความเปนมาของแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 (2) สาระสาคญของแผน PDP รวมถงรายละเอยดของแผน PDP ซงระบถงโครงการสรางโรงไฟฟาในอนาคต (3) การออกแบบและการจาลอง TRM สาหรบแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2

ความเปนมาของแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาแหงชาต พ.ศ. 2552-2564 (PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2) การวางแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศ (Power Development Plan: PDP) เปนแผนการลงทนระยะยาวในระบบไฟฟาของประเทศไทย ทจะกาหนดรปแบบของเทคโนโลย โครงสรางการลงทน โครงสรางของอตสาหกรรมและธรกจไฟฟา และผลกระทบตอเนองทจะเกดขนกบสงคม ทงทางเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม โดยมชวงเวลาของแผน 15 ป โดยการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (กฟผ.) ไดจดทารางแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทย พ.ศ. 2550-2564 (PDP 2007) ตามกรอบนโยบายของกระทรวงพลงงานดานตางๆ เชน ความมนคงเชอถอไดของระบบผลตไฟฟา การกระจายแหลงเชอเพลง การรบซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน และการพยากรณความตองการไฟฟาในอนาคต เปนตน ซงแผนฯดงกลาวไดรบอนมตจากคณะกรรมการนโยบายพลงงานแหงชาต (กพช.) และคณะรฐมนตร (ครม.) เมอเดอนมถนายน 2550 (การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, 2552) ตอมา กฟผ. รวมกบกระทรวงพลงงานไดทาการ

ปรบปรงแผน PDP 2007 เพอใหสอดคลองกบสถานการณในขณะนน เรยกวา “แผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทย พ.ศ. 2550-2564 ฉบบปรบปรงครงท 1 หรอ PDP 2007 (Revision 1)” แผนฯดงกลาวกระทรวงพลงงานไดนาเสนอตอ กพช. และ ครม. รบทราบแลวเมอเดอนธนวาคม พ.ศ. 2550 เมอนาแผนฯดงกลาวไปใชประมาณ 10 เดอน ข อมลท ใช ในการปรบแผนในคร ง นนได มการเปลยนแปลงไปมาก โดยเฉพาะความตองการใชไฟฟาทมแนวโนมตากวาทประมาณการไว โดยมสาเหตมาจากสภาวะเศรษฐกจทไดชะลอตว และโครงการทพฒนาในสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว (สปป. ลาว) ทไดลงนามในบนทกความเขาใจเรองอตราคาไฟฟา (Tariff MOU) บางโครงการไดหมดอาย และบางโครงการทาเรองยกเลก Tariff MOU ซงมความจาเปนทจะตองมการปรบปรงและเจรจาราคาใหมทงหมด และหากยงคงแผนฯไวเชนเดมจะทาใหระดบกาลงผลตไฟฟาสารองสงมากเกนทไดกาหนดไว ดงนน กฟผ. รวมกบกระทรวงพลงงานจงไดดาเนนการปรบปรงแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 1 อกครงหนง เพอใหสอดคลองกบสถานการณทไดเปลยนแปลงไป ซงเรยกแผนฯใหมนวา “แผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทย พ.ศ. 2551-2564 ฉบบปรบปรงครงท 2 หรอ PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2” (การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, 2552) โดยไดรบความเหนชอบจาก กพช. เมอวนท 16 มกราคม 2552 และเสนอตอ ครม. เมอวนท 28 มกราคม 2552 โดย ครม. ไดมอบหมายให กพช. พจารณาความจาเปนในการรบฟงความคดเหนตอแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 เพอเปดโอกาสใหผทเกยวของในภาคสวนตางๆ ไดมการซกถาม และแสดงความคดเหนในประเดนตางๆ เพอนาไปใชในการปรบปรงแผนฯ ตอมากระทรวงพลงงานไดนาเสนอแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 ตอ


18

กพช. อกครง ซงไดรบความเหนชอบจาก กพช. เมอวนท 9 มนาคม 2552 และไดรบความเหนชอบจาก ครม. เมอวนท 24 มนาคม 2552 เปนทเรยบรอย จากการจดทาแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 น ในภาพรวมของประเทศจะไดประโยชนจากการปรบปรงแผนฯดงกลาว ประกอบดวย • กาลงผลตไฟฟาสารองของประเทศไทยจะอยในระดบทเหมาะสม เนองจากความตองการไฟฟามแนวโนมลดลง จงไดมการเลอนโครงการโรงไฟฟาตางๆ ในอนาคตตามแผนพฒนากาลงผลตไฟฟา • การลงทนโครงการผลตไฟฟาและระบบสงไฟฟาของประเทศลดลง จากการเลอนกาหนดออกไปของโครงการตางๆ ซงไดแก การรบซอไฟฟาจากผผลตไฟฟาเอกชนรายใหญ (IPP) โครงการโรงไฟฟาของ กฟผ. โครงการโรงไฟฟาใหมในอนาคต รวมถงการรบซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน เพอลดกาลงผลตไฟฟาใหสอดคลองกบความตองการไฟฟาทลดลง ทาใหมการลงทนตลอดทงแผนฯลดลง • สามารถเรงรดการลงทนในโครงการรบซอไฟฟาจากผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (SPP) เพอสนบสนนนโยบายของคณะกรรมการกากบการขบเคลอนนโยบายของรฐบาล เพอชวยกระตนเศรษฐกจของประเทศ และลดภาระหนสาธารณะ ทงน เพอใหการปรบปรงแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 เปนไปอยางมประสทธภาพ และสอดคลองกบนโยบายพลงงาน จงกาหนดใหมคณะกรรมการพจารณาปรบปรงแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาแหงชาตขน ซงมบทบาทหนาทในการจดทาแผน PDP เพอใหการจดหาไฟฟาในระยะยาวเปนไปอยางมประสทธภาพ โดยคานงถงความมนคงของระบบไฟฟาของประเทศ รวมถงการลงทนขยายกจการผลตไฟฟาและระบบสงไฟฟาใหอยในระดบทเหมาะสมสอดคลองกบสภาวะเศรษฐกจของประเทศ และชวยศกษาทบทวนแนวทางการกาหนดสมมตฐาน

ดงกลาวขางตน ในการปรบปรงแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศเปนไปอยางมประสทธภาพ โดยมองคประกอบของคณะกรรมการพจารณาปรบปรงแผน PDP (การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, 2552) ดงน - ปลดกระทรวงพลงงาน เปนประธาน - รองปลดกระทรวงพลงงาน เปนกรรมการ - กรรมการกากบกจการพลงงาน เปนกรรมการ - เลขาธการคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต หรอผแทน เปนกรรมการ - ผวาราชการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย หรอผแทน เปนกรรมการ - กรรมการผจดการใหญ บรษท ปตท. จากด (มหาชน) เปนกรรมการ - ผ อานวยการสานกงานนโยบายและแผนพลงงาน (สนพ.) เปนกรรมการและเลขานการ ขนตอนการจดทาแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทยมองคประกอบของกระบวนการจากขอมลทงหมด 4 ดาน คอ ขอมลทางดานนโยบาย ขอมลระบบไฟฟา ขอมลการพยากรณความตองการไฟฟาของประเทศไทย และขอมลเชอเพลง โดยนาขอมลทง 4 ดานนมาทาการหาคาทเหมาะสมทสด (Optimization) โดยใชคอมพวเตอรซอฟแวร (Com-puter Software) แลวนาแผนฯมาพจารณาโดย กฟผ. กระทรวงพลงงาน และ สนพ. จากนนจงนาแผนฯทไดมานาเสนอและรบฟงความคดเหนผานนกวชาการ ผทเกยวของ และภาคประชาชน แลวนาขอมลทไดจากการรบฟงความคดเหนมาปรบปรงแกไขแผนฯดงกลาวอกครง เพอนาเสนอตอกระทรวงพลงงาน และคณะกรรมการกากบกจการพลงงาน จากนนนาแผนฯเสนอตอ กพช. เพอเหนชอบ แลวจงนาเสนอตอ ครม. เพอรบทราบ ดงแสดงในรปท 4 และมขนตอนการขออนมตแผนพฒนากาลงผลตไฟฟา ดงแสดงในรปท 5


19

ทมา: การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย

รปท 4 ขนตอนการจดทาแผน PDP

คณะกรรมการนโยบายพลงงานแหงชาต (กพช.)

แผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทย (PDP)

คณะรฐมนตร

กระทรวงพลงงานคณะกรรมการ

กากบกจการพลงงาน

คณะกรรมการพจารณาปรบปรงแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทย

ทมา: www.eget.co.th

รปท 5 ขนตอนการขออนมตแผน PDP

สาระสาคญของแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทย (PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2) แผนพฒนาการผลตไฟฟาของประเทศไทย (PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2) ครอบคลมแผนการพฒนากาลงผลตไฟฟาในชวงป 2550-2564 ระยะเวลา 15 ป (การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, 2552) โดยมรายละเอยด ดงน

- โครงการโรงไฟฟาในชวงป 2552-2558 โครงการโรงไฟฟาตามแผนฯชวงนรวมกาลงผลตเพมขน จานวน 12,604.8 เมกะวตต - โครงการโรงไฟฟาใหมในชวงป 2550-2564โครงการทบรรจอยในแผนฯชวงนเปนโครงการใหมทงหมด รวมกาลงผลต 17,550 เมกะวตต - พลงงานหมนเวยนของ กฟผ. ทประชมคณะกรรมการบรหารนโยบายพลงงาน (กบง.) และ กพช. ให ความเหนชอบการลงทนโครงการพลงงานหมนเวยนของ กฟผ. จานวน 81.7 เมกะวตต - แผนการจดหาถานหนรองรบโรงไฟฟาถานหน 4 โรงของ กฟผ. - โครงการโรงไฟฟานวเคลยร ตามทคณะกรรมการประสานงาน เพอเตรยมการจดตงโครงสรางพนฐานพลงงานนวเคลยรไดแจงวาโครงการโรงไฟฟานวเคลยรสามารถดาเนนการไดตามทกาหนด หากแตใหเขาระบบเพยงปละ 1,000 เมกะวตต กลาวคอ ป 2563 จานวน 1,000 เมกะวตต และป 2564 อกจานวน 1,000 เมกะวตต ดงนน ในแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 น จงไดกาหนดใหมโรงไฟฟานวเคลยรเขาระบบตงแตป 2563 เปนตนไป โดยใหเขาระบบปละ 1,000 เมกะวตต โรงไฟฟานวเคลยรเมอเขาระบบจะผลตพลงงานเปนไฟฟาฐาน (Base Load Plant) กาลงผลตตดตงในชวงระหวางป 2552-2564 จะเพมขนสทธ 22,652.5 เมกะวตต (โดยมกาลงผลตทเพมขนของโครงการใหมทงหมดรวมกบการรบซอไฟฟาจากผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกและเลกมาก หกกาลงผลตโรงไฟฟาเกาทหมดอาย) เมอรวมกาลงผลตตามสญญาจานวน 29,139.5 เมกะวตต จะทาใหกาลงผลตตดตงในปลายป 2564 รวมเปน 51,792.0 เมกะวตต รายละเอยดแผนโครงการสรางและปลดโรงไฟฟา กาลงการผลตตดตง การรบซอไฟฟาจากเอกชน และตางประเทศเปนไปตามตารางท 1 โดยทประมาณการการผลตพลงงานไฟฟาแยกตามชนดของเชอเพลง แสดงดงรปท 6


20

ทมา: แผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2

รปท 6 กาลงการผลตตดตงแยกตามประเภทเชอเพลงตามแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2


21

ตารางท 1 รายละเอยดของแผนกาลงผลตไฟฟาของประเทศ (PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2)

แผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทยPDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2

ป

ความตองการ

ไฟฟาสงสด (เมกะวตต)

โครงการโรงไฟฟากาลงผลต (เมกะวตต)

กาลงผลตไฟฟาสารอง

ตาสด (%)

2552 22,886 ปลด รฟ.พระนครใต เครองท 4-5 (ม.ค.)ปลด รฟ.ลานกระบอ เครองท 1-11 (ม.ค.)ปลด รฟ.หนองจอก เครองท 1-3 (ม.ค.)ปลด รฟ.สราษฎรธาน เครองท 1-2 (ม.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (Renew) (ม.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (Renew) (ม.ค.)รฟ.พระนครใต ชดท 3 (ม.ค.)รฟ.บางปะกง ชดท 5 (ก.ค.)ซอจากโครงการใน สปป.ลาว (นาเทน 2) (พ.ย.)เขอนเจาพระยา #1 (ธ.ค.)รฟ.พลงงานลมและแสงอาทตย (ธ.ค.)

-559 -220.1

-351-234

616.5

10710710920

6(3) 30,153.9 22.4

2553 23,936 ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)เขอนเจาพระยา #2 (ม.ค.)รฟ.พระนครเหนอ ชดท 1 (พ.ค.)เขอนแมกลอง #1-2 (ส.ค.,ธ.ค.)เขอนปาสกชลสทธ (ต.ค.)

เขอนขนดานปราการชล (พ.ย.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (Co-Gen) (พ.ย.)

106

6702x66.7

1090 30,958.6 24.0

2554 25,085 ซอจากโครงการใน สปป.ลาว (นางม 2) (ม.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)เขอนแควนอย #1-2 (ม.ค.,เม.ย.)เขอนนเรศวร (ก.พ.)ปลด รฟ.ขนอม เครองท 1 (ก.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (Renew) (ส.ค.)บรษท เกคโควน จากด (พ.ย.)

596.648

2x1588

-69.9250660 32,481.3 23.7


22

ตารางท 1 รายละเอยดของแผนกาลงผลตไฟฟาของประเทศ (PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2) (ตอ)


ป





ตาสด (%)

2555 26,572 ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (Renew) (ม.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (Co-Gen) (ม.ย.)ซอจากโครงการใน สปป.ลาว (เทนหนบน สวนขยาย) (ก.ค.)

6550

924220 33,740.3 20.3

2556 28,188 ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)บรษท สยามเอนเนย จากด ชดท 1-2 (ม.ค.,ก.ย.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (Co-Gen) (ม.ย.)บรษท เนชนแนลเพาเวอรซพพลาย จากด เครองท 1-2 (พ.ย.)

502x800

5402x135 36,200.3 20.4

2557 29,871 ปลด รฟ.บางปะกง เครองท 1-2 (ม.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)บรษท เนชนแนลเพาเวอรซพพลาย จากด เครองท 3-4 (ม.ค.)รฟ.วงนอย ชดท 4 (ม.ย.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (Co-Gen) (ม.ย.)บรษท เพาเวอรเจนเนอเรชนซพพลาย จากด

ชดท 1-2 (ม.ย.,ธ.ค.)รฟ.จะนะ ชดท 2 (ก.ค.)

-105250

2x135

80090

2x800

800 38,758.3 16.6

2558 31,734 ปลด รฟ.ระยอง ชดท 1-4 (ม.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)ซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน (ม.ย.)

-1175.150

450 38,083.2 16.6


23



ป





ตาสด (%)

2559 33,673 ปลด รฟ.ขนอม เครองท 2 (ม.ย.)ปลด รฟ.ขนอม ชดท 1 (ก.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)รฟ.ถานหน_กฟผ. เครองท 1-2 (ม.ค.)ซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน (ม.ค.)รฟ.ใหม_ภาคใต (ก.ค.)

-70.2-678

502x700

450800 40,035.0 16.6

2560 35,668 ปลด รฟ.บางปะกง ชดท 3 (ม.ค.)ปลด ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (เม.ย.,ต.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)รฟ.ถานหน_กฟผ. เครองท 3-4 (ม.ค.)รฟ.ใหม (ม.ค.)ซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน (ม.ค.)

-314-180

502x700

800450 42,241.0 16.6

2561 37,725 ปลด รฟ.บางปะกง ชดท 4 (ม.ค.)ปลด รฟ.นาพอง ชดท 1 (ม.ค.)ปลด ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (ก.พ.,เม.ย.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)รฟ.พระนครใต ชดท 4-5 (ม.ค.)

รฟ.บางปะกง ชดท 6 (ม.ค.)ซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน (ม.ค.)

-314-325-4250

2x800

800450 44,460.0 15.8

2562 39,828 ปลด ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (ม.ย.,ก.ย.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)รฟ.พระนครเหนอ ชดท 2 (ม.ค.)รฟ.ใหม (ม.ค.)ซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน (ม.ค.)

-18950

8002x800

500 47,221.0 17.0


24



ป





ตาสด (%)

2563 42,024 ปลด รฟ.พระนครใต ชดท 1 (ม.ค.)ปลด รฟ.นาพอง ชดท 2 (ม.ค.)ปลด บรษท ไตรเอนเนอย จากด (ม.ย.)ปลด ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (ก.พ.,พ.ค.,ส.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)รฟ.นวเคลยร_กฟผ. เครองท 1 (ม.ค.)รฟ.ใหม_IPP (ม.ค.)ซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน (ม.ค.)

-316-325-700-188

501000

2x800500 48,842.0 16.1

2564 44,281 ปลด ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก (ก.พ.,ก.ย.,ต.ค.)ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลกมาก (VSPP) (ม.ค.)รฟ.นวเคลยร_กฟผ. เครองท 2 (ม.ค.)รฟ.ใหม (ม.ค.)ซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน (ม.ค.)

-20050

10002x800

500 51,792.0 15.3

กาลงผลตไฟฟาถง ธนวาคม 2551รวมกาลงผลตทเพมขนโรงไฟฟาทปลดออกจากระบบ รวมกาลงผลตไฟฟาทงสนถงป 2564

29,139.530,154.8-7,502.351,792.0

เมกะวตตเมกะวตตเมกะวตตเมกะวตต

ทมา: แผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2


25

การออกแบบและจาลอง TRM สาหรบแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 จากหลกการในการทาแผนทนาทางเทคโนโลย เมอพจารณารายละเอยดในแผน PDP แลวพบวากาลงการผลตตดตงตามแผนฯจะขนอยกบโครงการตอไปน (1) โครงการปลดโรงไฟฟาเกา (2) โครงการสรางโรงไฟฟาใหม - โดย กฟผ. - โดยเอกชน (3) โครงการซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน

ดงนนผเขยนจงเลอกรปแบบของ TRM เปนแบบ Program planning โดยรปแบบนจะเนนเกยวกบเครองมอของยทธศาสตร และการวางแผนโครงงานโดยตรง เปนตนวา โปรแกรมการวจยและพฒนา (R&D program) ซงในเปนการวางแผนพฒนากาลงผลตไฟฟาน จะมแกนเวลาเปนตวแสดงความสมพนธของแผน PDP ในแตละป เปนเวลา 15 ป ตงแตป 2550 จนถง 2564 ซงเชอมโยงกบ 4 กจกรรมหลกๆ คอ โครงการปลดโรงไฟฟา โครงการสรางโรงไฟฟาโดย กฟผ. โครงการสรางโรงไฟฟาโดยเอกชน และโครงการซอไฟฟาจากประเทศเพอนบาน การจาลอง TRM ของแผน PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2 แสดงดงรปท 7 โดยมรายละเอยดดงน ป 2552: โครงการปลดโรงไฟฟา ไดแก รฟ.พระนครใต #4-5, รฟ.ลานกระบอ #1-11, รฟ.หนองจอก #1-3 และ รฟ.สราษฎรธาน #1-2 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) ไดแก รฟ.พระนครใต ชด 3, รฟ.บางปะกง ชด 5, รฟ.พลงนาขนาดเลก และ รฟ.พลงงานลมและแสงอาทตย โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) ไดแก VSPP และ Renew และโครงการซอไฟฟาจาก นางม 2 ป 2553: โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) ไดแก รฟ.พระนครใต ชด 1 และ รฟ.พลงนาขนาดเลก

โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) ไดแก VSPP และ Co-Gen ป 2554: โครงการปลดโรงไฟฟา คอ รฟ.ขนอม #1 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) คอ รฟ.พลงนาขนาดเลก โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) ไดแก VSPP, Renew และ บรษท เกคโควน จากด และโครงการซอไฟฟาจาก นางม 2 ป 2555: โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) ไดแก VSPP, Renew และ Co-Gen และโครงการซอไฟฟาจาก เทนหนบน สวนขยาย ป 2556: โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) ไดแก VSPP, Co-Gen, บรษท สยามเอนเนย จากด ชด 1-2 และ บรษท เนชนแนลเพาเวอรซพพลาย จากด เครอง 1-2 ป 2557: โครงการปลดโรงไฟฟา ไดแก รฟ.บางปะกง #1-2 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) ไดแก รฟ.วงนอย ชด 4 และ รฟ.จะนะ ชด 2 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) ไดแก VSPP, Co-Gen, บรษท เนชนแนลเพาเวอรซพพลาย จากด เครอง 1-2 และ บรษท เพาเวอรเจนเนอเรชนซพพลาย จากด ชด 1-2 ป 2558: โครงการปลดโรงไฟฟา คอ รฟ.ระยอง ชด 1-4 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) คอ VSPP และโครงการซอไฟฟาจาก ประเทศเพอนบาน ป 2559: โครงการปลดโรงไฟฟา ไดแก รฟ. ขนอม #2 และ รฟ.ขนอม ชด 1 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) คอ รฟ.ถานหน_กฟผ. #1-2 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) คอ VSPP และโครงการซอไฟฟาจาก รฟ.ใหม_ภาคใต ป 2560: โครงการปลดโรงไฟฟา คอ รฟ.บางปะกง ชด 3 และผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) คอ รฟ.ถานหน_กฟผ. #3-4 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) คอ VSPP และโครงการซอไฟฟาจาก รฟ.ใหม ป 2561: โครงการปลดโรงไฟฟา ไดแก รฟ.


26

บางปะกง ชด 4, รฟ.นาพอง ชด 1 และผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) ไดแก รฟ.พระนครใต ชด 4-5 และ รฟ.บางปะกง ชด 6 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) คอ VSPP ป 2562: โครงการปลดโรงไฟฟา คอ ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) คอ รฟ.พระนครเหนอ ชด 2 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) คอ VSPP และโครงการซอไฟฟาจาก รฟ.ใหม ป 2563: โครงการปลดโรงไฟฟา ไดแก รฟ.พระนครใต ชด 1, รฟ.นาพอง ชด 2, บรษท ไตรเอนเนอย จากด และผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) คอ รฟ.นวเคลยร_กฟผ. #1 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) ไดแก VSPP และ รฟ.ใหม_IPP ป 2564: โครงการปลดโรงไฟฟา คอ ผผลตไฟฟาเอกชนรายเลก โครงการสรางโรงไฟฟา (โดย กฟผ.) คอ รฟ.นวเคลยร_กฟผ. #2 โครงการสรางโรงไฟฟา (โดยเอกชน) คอ VSPP และโครงการซอไฟฟาจาก รฟ.ใหม


27

รปท 7

แผ

นทนา

ทาง

(Roa

d M

ap) สาหร

บแผน

PDP

200

7 ฉบ

บปรบ

ปรงครงท

2


28

ขอสรปและเสนอแนะ บทความนไดนาเสนอแนวทางในการจดทาแผนทนาทางนโยบายสาธารณะดวยการประยกต แนวคดและหลกการของแผนทนาทางเทคโนโลย หรอ TRM โดยใชแผนพฒนากาลงการผลตไฟฟาของประเทศ (PDP 2007 ฉบบปรบปรงครงท 2) มาเปนกรณศกษา จากการจาลองแผนทนาทาง (Road Map) ของแผนพฒนากาลงการผลตไฟฟาโดยใช TRM น ทาใหเหนทศทางการเปลยนแปลงของโครงการและแผนงานโดยรวมไดในอนาคตไดเปนอยางด ซงจะเปนประโยชนอยางยงตอการสอสารจากระดบนโยบายส ระดบปฏบตการใหมความเขาใจสอดคลองกน หลกการนสามารถนาไปประยกตใชกบแผน PDP ฉบบตอๆ ไปได รวมทงนโยบายสาธารณะประเภทตางๆ เพอชวยใหการถายทอดนโยบายและแผนดานการจดสรรทรพยากรของประเทศใหเปนไปอยางมระบบและมประสทธภาพ และเกดความตอเนองในระยะยาวตอไป

บรรณานกรมกระทรวงพลงงาน. (2553). สรปสาระสาคญแผน

พฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทย พ.ศ. 2553-2573 (PDP 2010), 30 มนาคม 2553.http://www.eppo.go.th/power/pdp/pdp2010/pdp2010-summary.pdf

การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย. ฝายวางแผนระบบไฟฟา. (2552). แผนพฒนากาลงผลตไฟฟาของประเทศไทย พ.ศ. 2551-2564 (PDP 2007: ฉบบปรบปรงครงท 2). นนทบร: ฝายฯ.

ณฐสทธ เกดศร. (2553). กระบวนการทาแผนทนาทางการพฒนาเทคโนโลย ตอนท 1, 10 มนาคม 2553. http://inside.cm.mahidol.ac.th/ms/index.php?option=com_content&view=article&id=6:--1&catid=2:articles&Itemid=17

วระเชษฐ ขนเงน. (2553). เทคโนโลยโรดแมป (Technology Roadmap: TRM) ตอนท 1: แนวคดและกระบวนการสราง TRM, 15 มนาคม 2553. http://www.kmitl.ac.th/emc/free% 20doc/Road%20map%20paper_1.pdf

European Industrial Research Management Association. (1997). Technology road mapping-delivering business vision. Paris: EIRMA.

Koen, P.A. (1997). Technology maps: Choosing the Right Path. Engineering Management Journal, 4(9).

Kostoff, R.N., Schaller, R.R. (2001). Science and technology roadmaps. IEEE Transactions on Engineering Management, 48, 132-143.

Phaal, R., Shehabuddeen, N.T.M.H., Assakul, P. (2002). Technology roadmapping: charting the route ahead for UK road transport. In Engineering Management Conference, IEMC’02. 2002 IEEE International: Vol. 792 (pp. 794-798).


29

Assistant Professor Dr. Nopporn Leeprechanon obtained his Ph.D. in Power System Economics and Planning from the Royal Melbourne Institute of Technology (RMIT), Australia, following his B.Eng. (Hon) and M.Eng. in Electrical Engineering from the King Mongkut’s Institute of Technology Ladkrabang. He also received his M.A. in Politics and Government from Thammasat University. He is currently an Assistant Professor in the Department of Electrical and Computer Engineering, Thammasat University and being the President of Thammasat University Council’s Faculty Senate. His research interests are power system economics, energy policy, technology management and sociopolitical issues.

Miss Kanchana Choomon received her B.Eng in Computer Engineering and M.Sc. in Telecomunication and Computer Network from Rangsit University. She is currently a Ph.D. Candidate in the Department of Electrical and Computer Engineering, Thammasat University.

30

¨¨ÑÂ·ÕèÁÕ¼Å¡ÃÐ·ºμ‹Í¡ÒÃμÑ ÊÔ¹ã¨ÂÍÁÃÑº¡ÒÃªíÒÃÐà§Ô¹ÍÍ¹äÅ¹�¢Í§¼ÙŒãªŒÍÔ¹à·ÍÃ�à¹çμã¹¡ÃØ§à·¾ÁËÒ¹¤Ã

Decision Factors for the Adoption of an Online Payment of Internet Users in Bangkok

พรพงศ จงประสทธผลนกศกษาปรญญาโท คณะวทยาศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตรE-mail: [email protected]

สมคด ทรพยแสงนกวจย สานกวจยและพฒนาสถาบนเทคโนโลยปญญาภวฒนE-mail: [email protected]

บทคดยองานวจยฉบบนมงศกษาถงปจจยทมผลตอการชาระเงนออนไลนในเขตพนทกรงเทพมหานคร และเหตผลทผใชอนเทอรเนตใชในการยอมรบการชาระเงนออนไลน โดยการใชแบบสอบถามออนไลน (Online Survey) ตวอยางในการเกบขอมลจานวน 400 ชด และใชวธวเคราะหถดถอยพหคณ ผลการวจยพบวาปจจยทผใชอนเทอรเนตใหความสาคญตอปจจยดานการรบรความเสยงและปจจยดานการรบรประโยชน การใชวธชาระเงนออนไลนซงทาใหการชาระเงนทาไดรวดเรวมากยงขน การเรยนรวธใชสามารถเรยนรไดงาย สามารถซอไดในราคาทถกกวาการซอตามรานคาทวไป และการไดรบสวนลด ทาใหผซอหนมาเลอกใชวธชาระเงนออนไลนแทนวธการโอนเงนแบบเกา จากผลของการศกษาความสมพนธระหวางขอมลดานประชากรศาสตรกบปจจยตางๆ ทใชในการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลนนน พบวาสงทสาคญและเปนไปในทศทางเดยวกนคอ การทผตอบแบบสอบถามมอาย การศกษา และรายไดเพมขนนน ทาใหมประสบการณการใชคอมพวเตอรและอนเทอรเนตสงขน สงผลให

»˜


31

มแนวโนมทจะมการยอมรบการชาระเงนออนไลนมากขนตามไปดวย

คาสาคญ: การชาระเงนออนไลน ผใชงานอนเทอรเนต กรงเทพมหานคร

AbstractThe research aims are to identify factors influencing online payment and to pin point the reasons for accepting online payment. This survey research collected data utilizing online survey (400 Sample) and using multiple regression analysis. From the study, the researchers found that internet users major concern are Perceived Risks Perceived Benefits. The online payment service is a faster way to pay more than a traditional method of payment. It is easy to learn about online payment services. Besides, buying products online is cheaper. All these advantages are important factors that make the buyers turn to the usage of online payment instead of the old style of banking transfer. The results show that demographic factors such as elder user, higher educational and higher incomes increase chance of using online payment.

Keywords: Online payment, Internet User Bangkok

บทนา ในปจจบนประเทศไทยมจานวนผใชอนเทอรเนตมการเตบโตอยางตอเนอง จงทาใหอนเทอรเนตไดเขามามบทบาทในชวตประจาวนมากขน จากขอมลของระบบคลงขอมลสถต (Data warehouse) สานกงานสถตแหงชาต ทไดทาการสารวจขอมลเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (ครวเรอน) พ.ศ. 2550 พบวาประเทศไทยมจานวนผทใชงานอนเทอรเนตจานวน 9,320,126 คน จากจานวนประชากรทงสน 65,800,800 คน หรอประมาณ 14.17% (รายงานประจาปของกระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารป, 2550) การใชอนเทอรเนตในการทาธรกจพาณชยอเลกทรอนกส (e-Commerce) มการเตบโตขนอยางมาก ทาใหระบบการชาระเงนออนไลนทดกจะชวยสงเสรมใหธรกจพาณชยอเลกทรอนกสเตบโต

มากขนดวยเชนกน วธการชาระเงนสาหรบพาณชยอเลกทรอนกสในประเทศไทยสามารถทาไดหลายวธ เชน การชาระเงนออนไลนผานบตรเครดต ผานผใหบรการทางการเงน เชน PayPal, Paysbuy, ThaiePay ผาน Mobile Payment แตวธทไดรบความนยมมากทสดกลบเปนการโอนเงนผานทางธนาคาร (ATM) โดยปจจยททาใหผบรโภคไมนยมการชาระเงนออนไลน คอขาดความเชอมนในระบบการชาระเงนรอยละ 49.6 (สานกงานสถตแหงชาต, 2550) ทงนปจจยดานความปลอดภยในการชาระเงนออนไลนยงเปนประเดนทผใชอนเทอรเนตสวนใหญใหความสาคญเนองจากผ บ รโภคร สกเสยงกบการให ข อมลบตรเครดตในอนเทอรเนต ซงพบวาปจจยทกระทบตอการตดสนใจของผซอประกอบไปดวย การรบรความเสยง (Perceived Risk) การรบรประโยชนทไดรบ (Perceived Benefits) ระบบของเวบไซต และ


32

ความตงใจสวนบคคลของผซอทจะยอมรบการใช Online Payment สาหรบการชาระคาสนคา/บรการนน มธรกจรอยละ 63.7 ใชวธการชาระคาสนคาแบบออฟไลนรอยละ 28.3 ใชวธการชาระคาสนคาทงออนไลนและออฟไลน มเพยงรอยละ 6.7 ทใชวธออนไลนเพยงอยางเดยว พบวาวธการชาระคาสนคา/บรการทไดรบความนยมมากทสดสาหรบแบบออฟไลน คอ การโอนเงนผานบญชธนาคารรอยละ 79.9 สวนแบบออนไลนรอยละ 41.4 ใชวธการชาระเงนผานระบบ Electronics Banking (e-Banking)/Automated teller machine (ATM) จากจานวนผใชอนเทอรเนตทเตบโตขน และยงมศกยภาพในการเจรญเตบโตไดอกมาก จงทาใหการทาธรกจบนอนเทอรเนตในประเทศไทยมโอกาสในการเตบโต และขยายตลาดตามไปดวย เนองจากเปนชองทางทสะดวก รวดเรว ในการเขาถงกลมลกคา ซงถาผบรโภคทซอสนคาบนอนเทอรเนตหนมาใชบรการการชาระเงนออนไลน กจะยงชวยอานวยความสะดวกใหแกผบรโภคมากยงขน และเพมประสทธภาพในการขายสนคาและหรอบรการ ใหแกรานคาในอนเทอรเนตอกดวย ดงนนผ ประกอบการธรกจพาณชยอเลกทรอนกส หรอเจาของเวบไซตจาเปนจะตองปรบตวใหสามารถตอบสนองผบรโภคในอนาคตตลอดเวลา จงตองมการทาวจยถงปจจยทมผลกระทบตอผใชอนเทอรเนตในการยอมรบระบบการชาระเงนออนไลนวามการยอมรบมากนอยเพยงใด และมปจจยใดบางทสงผลกระทบตอการยอมรบ รวมทงทศนคตของผ ใชอนเทอรเนตทมตอการชาระเงนออนไลนในดานตางๆ เพอทประกอบการธรกจพาณชยอเลกทรอนกสจะไดนามาพฒนาปรบปรงเวบไซตของตนเองใหผ ใชอนเทอรเนต ยอมรบการชาระเงนออนไลนและหนมาใชบรการนใหมากทสด

วตถประสงคในการทาวจย 1. เพอศกษาปจจยทผบรโภคใชในการยอมรบการใชวธการชาระเงนออนไลนสาหรบการซอสนคา

ผานทางอนเทอรเนต (e-Commerce) 2. เพอศกษาปญหาและสาเหตทผบรโภคตดสนใจไมใชบรการการชาระเงนออนไลน

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1. ทาใหทราบถงกระบวนการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลนธรกจพาณชยอเลกทรอนกส (e-Commerce) 2. ทาใหทราบถงปญหาและสาเหตทการชาระเงนออนไลนไมไดรบความนยมเพอนาผลวจยทไดไปทาขอเสนอแนะในการปรบปรงธรกจพาณชยอเลกทรอนกส (e-Commerce) ในประเทศไทย

งานวจยทเกยวของ Tero P, Kari P, Hekki K, Seppo P (2004) ศกษาเรอง Consumer Acceptance of Online Banking: An Extension of the Technology Acceptance Model พบวา การใชบรการธนาคารทางอนเทอรเนตกาลงไดรบความนยมแพรหลายในหลายๆ ททวโลก ในประเทศผนาทมการใชงานธนาคารทางอนเทอรเนตอนดบตนๆ นน มจานวนผทใชบรการสงเกนกวารอยละ 50 ของผใชบรการธนาคารทงหมดเลยทเดยว โดยงานวจยชนนไดใชแบบจาลองการยอมรบเทคโนโลย (Technology Acceptance Model) มาใช เนองจากแบบจาลองมการใชในงานวจยหลายชนทเกยวของกบการยอมรบเทคโนโลยใหมๆ พบวาทศนคตของผใชเกยวกบเทคโนโลยใหมๆ นน สงผลกระทบโดยตรงกบความสาเรจของการนาเทคโนโลยนนมาใช ซงถาผใชไมมความรสกยนดทจะใชเทคโนโลยนน เทคโนโลยนนกจะไมสามารถทาประโยชนไดสงสดได จากการศกษาโดยสมภาษณผเชยวชาญดานธนาคารในประเทศฟนแลนดจานวน 268 คน พบวา ปจจยทสงผลตอการยอมรบเทคโนโลย online banking นน คอ การรบรประโยชนทไดรบ และขอมลของการทา online banking ทปรากฏบนหนาเวบไซต สอดคลองกบ Kanokwan


33

Atchariyachanvanich, Hitoshi Okada, Noboru Sonehara (2007) ศกษาเรอง Theoretical Model of Purchase and Repurchase in Internet Shopping: Evidence from Japanese Online Customers โดยผลงานวจยชนนมการศกษาอย 2 สวนคอ 1) ปจจยทสงผลตอการตดสนใจซอ และ 2) ปจจยทสงผลตอการตดสนใจทจะซอซา งานวจยนมงทจะพฒนาแบบจาลองการซอและซอซา สาหรบการซอสนคาทางอนเทอรเนตขนมา โดยไดใชทฤษฎ 3 ทฤษฎ คอ แบบจาลองการยอมรบเทคโนโลย (Technology Acceptance Model) ทฤษฎความคดหวงและการยอมรบ และแบบจาลองความตงใจ การยอมรบ และความตอเนอง โดยแบบจาลองทไดนนม 3 ขน คอ ขนท 1 มความตงใจในการซอ ขนท 2 ซอจรง และขนท 3 มความตงใจทจะซอซา ทาการสารวจโดยใชแบบสารวจออนไลน (online survey) ชาวญปนจานวน 1,215 คน จากการศกษาพบวา การรบรถงความงายในการใชงาน การรบรถงประโยชนทไดรบ สนคาทเสนอ และการรบร ถงคณภาพการบรการ สงผลโดยตรงกบการมความตงใจในการซอสนคาทางอนเทอรเนต และสงผลตอเนองไปถงพฤตกรรมการซอซา โดยทเพศการใชงานอนเทอรเนต และการเปนคนยอมรบนวตกรรมใหมๆ มผลตอการยอมรบการซอสนคาทางอนเทอรเนต เชนเดยวกบงานวจย

ของ Fang He, Peter P. Mykytyn (2007) ทาวจยเรอง Decision Factors for the Adoption of an Online Payment System by Customers พบวา ธรกจออนไลนมการขยายตวอยางตอเนอง ระบบการชาระเงนออนไลนกเปนสงทไดรบความนยมมากขนตามไปดวย เนองจากผประกอบการและธรกจเจาของบตรเครดตเหนวา การเพมขนของจานวนการชาระเงนออนไลนนน สามารถเพมประสทธภาพในการบรหารงาน และชวยลดการใชกระดาษลงได อยางไรกด เนองจากผบรโภคแตละคนมลกษณะนสยทไมเหมอนกน และระบบของเวบไซตทแตกตางกน ทาใหมปจจยทงทางดานการรบร และทางดานเทคโนโลยนนสงผลตอการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน งานวจยนไดใชกลมตวอยางจานวน 148 คน ผลการศกษาพบวา ผตอบแบบสอบถามมการรบรถงความเสยงในระดบปานกลาง ซงปจจยทสงผลตอการยอมรบการชาระเงนออนไลนมากทสดคอ การรบรประโยชนทระบบการชาระเงนออนไลนนนจะชวยใหสามารถชาเงนไดตรงตามเวลา และหลกเลยงคาปรบลาชาได ระบบการชาระเงนออนไลนนนสามารถเรยนรไดงาย โดยเพศชายทมอายไมสงนกและมการศกษาทสง มประสบการณการใชคอมพวเตอรและอนเทอรเนต มการยอมรบการชาระเงนออนไลนมากกวากลมอน

กรอบแนวคดในการวจย


34

สมมตฐานการวจย 1. คาเฉลยของทศนคตทมตอการยอมรบการชาระเงนออนไลน มความแตกตางกนตามลกษณะดานประชากรศาสตรตาม เพศ อาย การศกษา และรายได 2. ความสมพนธระหวางการรบรประโยชนของการชาระเงนออนไลนมผลตอการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน 3. ความสมพนธระหวางการรบรความเสยงของการชาระเงนออนไลนมผลตอการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน 4. ความสมพนธระหวางการบรการของเวบไซตมผลตอการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน 5. ความสมพนธระหวางคณสมบตเวบไซตมผลตอการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน 6. ความสมพนธระหวางเทคโนโลยคอมพวเตอรทใชมผลตอยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน 7. ความสมพนธระหวางประสบการณการใชอนเทอรเนตมผลตอยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน

วธดาเนนการวจย ในครงนเปนการศกษาและวจยขอมลเชงปรมาณ (Quantitative research) ในรปแบบของการวจยเชงสารวจ (Survey research) เพอวดผลเพยงครงเดยว (One shot descriptive study) โดยศกษา ณ เวลาใด เวลาหนง (Cross sectional study) โดยใชแบบสอบถาม (Questionnaire) เปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมลเพอศกษาหาปจจยทผบรโภคชาวไทยใชในการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน โดยอาศยแนวคด ทฤษฏ และงานวจยทเกยวของมาประกอบในการศกษา 1. ประชากรทศกษาและกล มตวอย าง ประชากรทใชในการศกษา คอ ประชากรในเขตกรงเทพมหานครทเคยใชงานคอมพวเตอรและ

อนเทอรเนต มจานวนประชากรทงสน 1,917,348 คน (สานกงานสถตแหงชาต, 2550) จากพนทการปกครอง 50 เขต กลมตวอยางทศกษา เปนกลมตวอยางชนดทไมทราบโอกาส หรอความนาจะเปนทแตละประชากรจะถกเลอกขนมาเปนตวอยาง (Non-probability sampling) การสมตวอยาง กาหนดขนาดของตวอยางโดยประมาณจากคาสดสวนของประชากร (Proportions sample size determination) คานวณจากสตร โดยใชระดบความเชอมนรอยละ 95 และคดขนาดความคลาดเคลอนเปนรอยละ ±5 โดยท

21 Ne

Nn

+=

n = ขนาดของกลมตวอยาง N = ขนาดของประชากร e = ความคลาดเคลอนของการสมตวอยาง = 0.05 จานวนผทเคยใชอนเทอรเนตจานวน 1,917,348 คน โดยทวไปในกรณทประชากรมขนาดมากกวา 100,000 คนขนไป การคานวณโดยใชสตรของ Taro Yamane จะถอวาประชากรนนมลกษณะเปน Non-finite

4000.05 1,917,348)(1

1,917,3482

=+

=n

ผ วจยจะทาการสมตวอยางจากลกคาในเขตกรงเทพมหานครเพอใหเกดความหลากหลาย โดยมการสมตวอยางดงน การสมตวอยางสาหรบการวจยเชงสารวจใชแผนการสมตวอยางทไมใชความนาจะเปน (Non-Probability Sampling) เปนการสมตวอยางผทเคยใชงานคอมพวเตอร และอนเทอรเนตในกรงเทพ-มหานคร ใหไดกลมตวอยางครบตามจานวนทตองการ คอ 400 คน 2. เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจยชนนคอแบบสอบถามโดยใชแบบสอบถามพนฐานมาจากงานวจยของ Fang He และ Peter P. Mykytyn ในเรอง Decision Factors for the Adop-


35

tion of an Online Payment System by Customers ซงเปนแบบสอบถามทมเรองใกลเคยงกน ใชวดปจจยในการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน มลกษณะเปนแบบสอบถามปลายปด (Closed-ended Question) แบบประเมนคา (Rating Scale) และแบบสอบถามปลายเปด (Open-ended Question) แบงออกเปน 5 ระดบ คอ เหนดวยอยางยง เหนดวย เฉยๆ ไมเหนดวย และไมเหนดวยอยางยง 3. การทดสอบเครองมอทใชในการวจย แบบสอบถาม (Questionnaire) คอเครองมอทใชในการวจยฉบบน ทงนผ วจยไดกาหนดรปแบบการตรวจสอบคณภาพเครองมอ เพอความถกตองและความเชอมนไดของแบบสอบถามดงน 3.1 ความตรง (Validity) นาแบบสอบถามทสรางเสรจแลวไปนาเสนอตออาจารยทปรกษา เพอตรวจสอบและรบขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไขตอไป และตรวจสอบอกครงใหสมบรณกอนนาไปทดลอง 3.2 ความเชอมน (Reliability) จากการเกบขอมลของตวอยางทดลอง 50 ชด ผวจยไดวเคราะหหาคาความเชอมนของแบบสอบถามในหวขอตางๆ โดยการหาคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient) ซงไดคาสมประสทธแอลฟาไดผลวเคราะหทางตารางดงน

ตารางท 1 ตารางแสดงผลคาสมประสทธแอลฟาของ

ครอนบาค

Scale Alpha

Intention to UsePerceived RisksPerceived Benefi tsVendor’s Service FeaturesVendor’s Web Site FeaturesClient-Side TechnologyInternet Experience

n/a0.6710.6480.4180.6570.7360.600

4. การวเคราะหข อมลและการทดสอบสมมตฐาน การวจยครงนวเคราะหขอมลทางสถตดวยโปรแกรมสาเรจรป เพอดาเนนการวเคราะหขอมลทางสถตตามลาดบดงตอไปน 1) สถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) โดยวเคราะหคาสถตการหาคาความถ (Frequency) คารอยละ (Percentage) ในอธบายขอมลทวไปของกลมตวอยาง 2) สถตเชงอนมาน (Inferential Statistics) การคานวณหาปจจยทมผลตอการยอมรบของผบรโภคจาแนกตามสถานภาพสวนบคคลดานเพศ อายการศกษา และรายได โดยใชวธ T-Test และ One-Way Anova และการวเคราะหเปรยบเทยบคาเฉลย (Compare Mean) 3) สถตภาคสรปอางอง เปนการใชสถตทศกษากบกลมตวอยาง แลวสรปผลการศกษาอางองไปถงกลมประชากรทไดในงานวจย 4) วเคราะหถดถอยพหคณ (Multiple Regres-sion Analysis) สาหรบงานวจยนตามกรอบของงานวจยทมตวแปรอสระ คอ ปจจยทมผลตอการยอมรบเทคโนโลยในการนาตวแปรเขาสมการเพอประมวลผลโดยนาเขาพรอมกนทงสองกลม ดวยวธ Stepwise ซงเปนการคดเลอกตวแปรทละขนตอนทมทงวธ Forward และ Backward ผสมกน ซงจะสามารถคดเลอกตวแปรอสระทมผลตอตวแปรตามได โดยใชการประมวลผลดวยโปรแกรมทางสถต เปนการวเคราะหในกรณทตวแปรตามมความสมพนธกบตวแปรอสระหลายตว โดยทตวแปรอสระและตวแปรตามทกตวเปนตวแปรเชงปรมาณทมระดบการวดเปนแบบชวง (Interval) หรอแบบอตราสวน (Ratio Scale) ผลทไดจากการวเคราะหสามารถสรปไดเปนความสมพนธ อย ในรปของสมการเสนตรง และสามารถอธบายและเปรยบเทยบความสมพนธของตวแปรอสระแตละตว วาตวแปรใดเปนปจจยสาคญทมผลตอการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน


36

ของผใชอนเทอรเนตในกรงเทพมหานคร และสามารถทจะทาการจดเรยงลาดบความสาคญของปจจยทมผลตอการยอมรบได การสรปขอมลเกยวกบขอคดเหนทมลกษณะปลายเปด (open-ended) ใชวธการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) แลวสรปออกมา

เปนคาความถ (frequency) โดยเรยงลาดบจากมากไปนอย โดยการหาคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient) ซงไดคาสมประสทธแอลฟาไดผลวเคราะหทางตาราง

ผลการวจยการศกษา

ตารางท 2 จานวนและรอยละของผตอบแบบสอบถาม จาแนกตามลกษณะทวไป

ลกษณะทวไป จานวน (คน) รอยละ

เพศชายหญง

226174

56.543.5

อายตากวา 20 ป20-29 ป30-39 ป40-49 ป

6

318742

1.579.518.50.5

ระดบการศกษามธยมหรอตากวาอนปรญญา/ปวส หรอเทยบเทาปรญญาตรปรญญาโทปรญญาเอก

42

2121811

1

0.553

45.20.2

รายไดเฉลยตอเดอนนอยกวา 10,000 บาท10,001-20,000 บาท20,001-30,000 บาท30,001 บาทขนไป

38110102150

9.527.525.537.5


37

จากตารางท 2 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม จากผทใชอนเทอรเนตในกรงเทพมหานคร จานวน 400 คน สามารถจาแนกไดดงน เพศ ผ ตอบแบบสอบถามเปนชายมากกวาเปนหญง โดยเพศชายคดเปนรอยละ 56.5 อาย ผ ตอบแบบสอบถาม

สวนใหญมอาย 20-29 ป คดเปนรอยละ 79.5 ระดบการศกษา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมระดบการศกษาระดบปรญญาตร คดเปนรอยละ 53.0 และผตอบแบบสอบถามมรายไดเฉลยตอเดอนมากกวา 30,001 บาท คดเปนรอยละ 37

ตารางท 3 ผลสรปการทดสอบสมมตฐานของเพศ อาย การศกษา และรายไดทมผลตอปจจยทมผลตอการยอมรบ

การชาระเงนออนไลน

ตวแปร เพศ อาย การศกษา รายได

การรบรความเสยงการรบรประโยชนการบรการของเวบไซตคณสมบตของเวบไซตเทคโนโลยคอมพวเตอรทใช ประสบการณการใชอนเทอรเนต

✓

✗

✓

✗

✗

✗

✗

✓

✗

✗

✓

✓

✗

✗

✗

✗

✓

✗

✗

✓

✓

✗

✓

✓

หมายเหต: ✓ หมายถง มผล ✗ หมายถง ไมมผล


38

ตารางท 4 แสดงผลการเปรยบเทยบความแตกตางของคาเฉลยทศนคตระหวาง เพศ อาย การศกษาและรายได กบ

ปจจยทมผลกระทบตอการตดสนใจยอมรบการชาระเงนออนไลนของผใชอนเทอรเนตในกรงเทพมหานคร

ตวแปร

การรบรค

วาม

เสยง

การรบร

ประโยชน

การบ

รการขอ

งเวบไซ

ต

คณสม

บตขอ

ง เวบไซ

ต

เทคโนโลย

คอมพวเตอร

ทใช

ประสบ

การณ

การ

ใชอน

เทอร

เนต

การย

อมรบ

การ

ชาระเงนออ

นไลน

เพศ

ชายMean 2.57 3.92 3.57 3.58 3.37 2.29 3.64N 226 226 226 226 226 226 226Std. Deviation 0.55 0.53 0.70 0.63 0.71 0.51 1.08

หญงMean 2.53 3.80 3.47 3.40 3.50 2.12 3.33N 174 174 174 174 174 174 174Std. Deviation 0.68 0.55 0.90 0.68 0.63 0.49 1.08

อาย

< 20Mean 2.70 3.13 3.67 3.42 3.38 1.67 2.17N 6 6 6 6 6 6 6Std. Deviation 0.40 0.21 0.82 0.66 0.21 0.41 0.75

20-29Mean 2.58 3.90 3.55 3.52 3.44 2.20 3.53N 318 318 318 318 318 318 318Std. Deviation 0.61 0.54 0.82 0.68 0.70 0.50 1.09



การศกษา

มธยมหรอตากวา Mean 2.71 4.10 2.88 3.75 3.44 2.65 3.25N 4 4 4 4 4 4 4Std. Deviation 0.63 0.60 0.75 0.50 0.63 0.41 1.50

อนปรญญา/ปวส.หรอเทยบเทา

Mean 2.75 3.80 3.75 3.50 3.75 2.00 3.00N 2 2 2 2 2 2 2Std. Deviation 0.11 0.28 0.35 0.71 0.00 0.28 1.41

ปรญญาตรMean 2.52 3.86 3.55 3.46 3.42 2.15 3.52N 212 212 212 212 212 212 212Std. Deviation 0.62 0.58 0.84 0.66 0.72 0.52 1.07

ปรญญาโทMean 2.58 3.87 3.51 3.54 3.44 2.29 3.50N 181 181 181 181 181 181 181Std. Deviation 0.60 0.50 0.75 0.66 0.64 0.49 1.10

ปรญญาเอกMean 3.17 4.00 4.00 4.00 3.50 2.40 4.00N 1 1 1 1 1 1 1Std. Deviation . . . . . . .

รายได

<10,000Mean 2.41 3.51 3.14 3.47 3.23 2.03 3.18N 38 38 38 38 38 38 38Std. Deviation 0.56 0.58 0.92 0.80 0.82 0.46 1.01

10,001-20,000Mean 2.56 3.99 3.52 3.56 3.50 2.09 3.55N 110 110 110 110 110 110 110Std. Deviation 0.62 0.49 0.76 0.64 0.73 0.34 1.16

20,001-30,000Mean 2.43 3.81 3.55 3.47 3.37 2.09 3.34N 102 102 102 102 102 102 102Std. Deviation 0.63 0.53 0.77 0.60 0.58 0.50 1.10

>30,000Mean 2.66 3.90 3.61 3.48 3.46 2.44 3.66N 150 150 150 150 150 150 150Std. Deviation 0.59 0.54 0.79 0.68 0.66 0.55 1.01


39

ผลการศกษาความสมพนธ ระหว างข อมลประชากรศาสตร คอ เพศ อาย การศกษา และรายได กบปจจยทมผลกระทบตอการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน และความตงใจในการใชการชาระเงนออนไลน พบวา ดานการรบรประโยชน คณสมบตของเวบไซต ประสบการณการใชอนเทอรเนต และการยอมรบการใชการชาระเงนออนไลน เพศชายมการยอมรบมากกวาเพศหญง กลมทมอายระหวาง 20-29 ป มการยอมรบการชาระเงนออนไลนสงทสด รองลงมาคอกลมทอายระหวาง 30-39 ป การทอาย การศกษา และรายได เพมขนนนจะทาใหมประสบการณการใชคอมพวเตอรและอนเทอรเนตขน และสงผลใหมแนวโนมทจะมการยอมรบการชาระเงนออนไลนมากขนตามไปดวย ดานรายไดพบวากลมทมรายได 10,001-20,000 บาท มการยอมรบมากทสด รองลงมาเปนกลมทมรายไดมากกวา 30,000 บาท ผลการวเคราะหขอมลโดยใชการวเคราะหถดถอยพหคณ กบปจจยทมผลตอการยอมรบการใชบรการ

ชาระเงนออนไลนผศกษาไดทาการวเคราะหตวแปรอสระพรอมกนทงหมด โดยการวเคราะหถดถอยพหคณ (Multiple Regression Analysis) วธ step-wise ซงเปนคดเลอกตวแปรอสระเขาสมการ โดยกาหนดให X1 = การรบรความเสยง (Perceived Risks) X2 = การรบรประโยชน (Perceived Benefits) X3 = คณสมบตการบรการของเวบไซต (Vendor’s Service Features) X4 = คณสมบตของเวบไซต (Vendor’s Web

Site Features) X5 = เทคโนโลยคอมพวเตอรทใช (Client-Side

Technology) X6 = ประสบการณการใชอนเทอรเนต (Internet

Experience)

Y = คาพยากรณการยอมรบปจจยสาคญทมผลตอการยอมรบการชาระเงนออนไลน

ตารางท 5 Multiple Linear Regressions: Model Summary ของปจจยทมผลกระทบตอการตดสนใจยอมรบการ

ชาระเงนออนไลนของผใชอนเทอรเนตในกรงเทพมหานคร

Model RR

SquareAdjusted R Square

Std. Error of the

Estimate

R Square Change

F Change

df1 df2Sig. F

Change

1 .483a 0.233 0.229 0.953 0.054 28.137 1 397 0.000

a. Predictors: (Constant), Perceived Benefits, Perceived Risksb. Dependent Variable: Intention to use

จากตารางท 5 พบวาชดของปจจยทมผลกระทบตอการตดสนใจยอมรบการใชการชาระเงนออนไลน โดยพจารณาจาก Model มคาสมประสทธสหสมพนธพหคณ (Multiple Correlations: R) เทากบ 0.483

และชดของปจจยสามารถอธบายความผนแปรของปจจยทมผลกระทบตอการตดสนใจยอมรบการชาระเงนออนไลนไดรอยละ 22.9


40

ตารางท 6 แสดงผลการทดสอบความแปรปรวนของปจจยทมผลกระทบตอการตดสนใจยอมรบการชาระเงนออนไลน

ของผใชอนเทอรเนตในกรงเทพมหานคร

Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.

Regression 109.636 2 54.818 60.393 .000a

Residual 360.354 397 0.908

Total 469.99 399

a. Predictors: (Constant), Perceived Benefits, Perceived Risksb. Dependent Variable: Intention to use

ตารางท 7 แสดงผลคาสมประสทธของปจจยทมผลกระทบตอการตดสนใจยอมรบการชาระเงนออนไลนของผใช

อนเทอรเนตในกรงเทพมหานคร

Model B Std. Error Beta t Sig.

(Constant) -0.253 0.355 -0.713 0.476

Sum Benefi ts 0.682 0.093 0.341 7.329 0.000

Sum Risk 0.439 0.083 0.247 5.304 0.000

จากการพจารณาคาสมประสทธการถดถอยมาตรฐาน (Beta) เพอพจารณาจดลาดบความสาคญใหแกตวแปรทมผลตอการยอมรบการชาระเงนออนไลน ไดแก การรบรประโยชน (Perceived Benefits) และ การรบรความเสยง (Perceived Risks) มคา Beta เทากบ 0.682 และ 0.439 ตามลาดบ จากการวเคราะหเพอหาปจจยทมผลกระทบตอการตดสนใจยอมรบการชาระเงนออนไลนของผใชอนเทอรเนตในกรงเทพมหานคร สามารถทดสอบสมมตฐานดงน จากการทดสอบสมมตฐานท 2-7 โดยใชการวเคราะหถดถอยพหคณ (Multiple Regression) กบตวแปรอสระคอปจจยทมผลกระทบ

ตอการยอมรบการชาระเงนออนไลน 6 ปจจย คอ การรบรความเสยง (Perceived Risks) การรบรประโยชน (Perceived Benefits) คณสมบตการบรการของเวบไซต (Vendor’s Service Features) คณสมบตของเวบไซต (Vendor’s Web Site Features) เทคโนโลยคอมพวเตอรทใช (Client-Side Technology) และประสบการณการใชอนเทอรเนต (Internet Experience) กบตวแปรตามคอการยอมรบการใชการชาระเงนออนไลน ผลการวเคราะหไดคาสมประสทธสหสมพนธพหคณ (Multiple Correlations: R) เทากบ 0.483 และชดของปจจยสามารถอธบายความผนแปรของปจจยทมผลกระทบตอการตดสนใจ

จากการวเคราะหถดถอยพหคณ ตวแปรอสระทงหมด 6 ตว พบวา มตวแปรอสระ 2 ตว ทมผลตอการยอมรบการชาระเงนออนไลน คอ การรบร

ความเสยง และการรบรประโยชน ซงสามารถสรางสมการถดถอยพหคณของกล มตวอยางไดดงน กาหนดให

Y = -0.253 + 0.682 (การรบรประโยชน) + 0.439 (การรบรความเสยง)


41

ยอมรบการชาระเงนออนไลนไดรอยละ 22.9 พบวามปจจยสาคญ 2 ปจจย ทมผลตอการยอมรบการชาระเงนออนไลน คอ การรบรความเสยง (Perceived

Risks) และการรบรประโยชน (Perceived Benefits) ซงสามารถสรางสมการถดถอยพหคณของกลมตวอยางไดดงน

การยอมรบการชาระเงนออนไลน = -0.253 + 0.682 (การรบรประโยชน) + 0.439 (การรบรความเสยง)

กลาวคอ เมอควบคมการรบรความเสยงไวท 0 ถาผใชอนเทอรเนตมการรบรประโยชนเพมขน 1 หนวยแลว การยอมรบการชาระเงนออนไลนกจะเพมขน 0.186 หนวย ในทานองเดยวกนถาควบคมการรบรประโยชนไวท 0 เมอผใชอนเทอรเนตมการรบรความเสยงเพมขน 1 หนวย การยอมรบการชาระเงนออนไลนกจะเพมขน 0.229 หนวย โดยมการลบคาสมประสทธสมพนธ 0.253 เนองจากการยอมรบการชาระเงนออนไลนอยในดานลบ

สรปผลการวจย ผลการวจยไดพบวาปจจยทมผลกระทบตอการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลน คอ การรบรความเสยง (Perceived Risks) และการรบรประโยชน (Perceived Benefits) ดงน 1. การรบรความเสยง (Perceived Risks) ผลจากการวเคราะหขอมลพบวาผตอบแบบสอบถามมความเชอมนในระบบรกษาความปลอดภยของขอมล กฎหมาย นโยบายของรฐอยในระดบทตา แสดงใหเหนวาแมผตอบแบบสอบถามจะรบรถงความเสยงในดานตางๆ มความกงวลเกยวกบความปลอดภยของขอมลบตรเครดต หรอการทาธรกรรมออนไลน แตกยงมการยอมรบการชาระเงนออนไลน สอดคลองกบ (Kyoung-NAN Kwon and Jinkook Lee, 2003) ทผลการศกษาพบวา ผใชอนเทอรเนตมการรบรถงความเสยง ความปลอดภยในดานตางๆ ในการชาระเงนออนไลน แตกมการยอมรบการชาระเงนออนไลน แตการใหบรการชาระเงนแบบออฟไลน ไมไดชวยสรางความมนใจในการชาระเงนใหมากขนในกลม

ผตอบแบบสอบถาม 2. การรบรประโยชน (Perceived Benefits) ผลจากการวเคราะหขอมลพบวา ผตอบแบบสอบถามรบรถงประโยชนทไดจากการใชบรการชาระเงนออนไลน ซงประโยชนทผตอบแบบสอบถามรบรไดชดเจนทสดคอ การชาระเงนออนไลนนนทาใหสามารถชาระเงนไดรวดเรวขนมาก วธการชาระเงนนนกสามารถเรยนรไดอยางงายดาย และการไดรบสทธพเศษจากเวบไซตมผลตอการตดสนใจยอมรบการชาระเงนออนไลน สอดคลองกบงานวจยของ Naiyi Ye and Yinchen Ye (2007) ทกลาววาถาผบรโภคสามารถทกททกเวลาไดอยางสะดวกรวดเรว และสามารถเขาถงอนเทอรเนตไดอยางงาย รวมไปถงถาผบรโภคไดรบสทธพเศษจากเวบไซต หรอสามารถลดคาใชจายในการซอสนคาได กนาจะทาใหพวกเขายอมรบการชาระเงนออนไลนได แตกตางจากงานวจยกอนหนาของ Fang He และ Peter P.Mykytyn (2007) ทกลมตวอยางเปนนกศกษาและผทอยในมหาวทยาลยใน Midwestern ประเทศสหรฐอเมรกา ซงบอกวาผตอบแบบสอบถามสวนใหญเหนวา การรบรความเสยงนนอยในระดบปานกลาง และปจจยทสงผลกระทบมากทสดคอ การทเวบไซตมระบบการชาระเงนออนไลนทชวยใหจายไดทนกาหนด และหลกเลยงคาปรบลาชา และปจจยทสงผลกระทบกลมตวอยางในความตองการใชการชาระเงนออนไลน คอ ปจจยดานการรบรความเสยง การรบรประโยชน คณสมบตของเวบไซต และการออกแบบเวบไซตสวนผลทางดานประชากรศาสตรนนใกลเคยงกนคอ เพศชาย ชวงอาย 20-29 ป มการศกษาสง และม


42

ประสบการณการใชคอมพวเตอร และอนเทอรเนตมาเปนระยะเวลานาน มผลทาใหเกดการยอมรบการชาระเงนออนไลนมากกวากลมอน งานวจยชนนไดใชทฤษฎแบบจาลองการยอมรบเทคโนโลย (Technology Acceptance Model: TAM) ของ Fred D. Davis ทมปจจยหลกอย 2 สวน คอ การรบรถงประโยชนทไดรบ (Perceived Usefulness) และการรบรถงความงายในการใชงาน (Perceived Ease of Use) ซงทฤษฎไดกลาวไววาถาผ บรโภคมการรบร ในสองปจจยน กจะสงผลใหเกดพฤตกรรมการยอมรบการใชเทคโนโลยนน (Behavioral Intention to Use) ซงในงานวจยชนนไดใชปจจยการรบร ประโยชน (Perceived Benefits) ในการวดความสมพนธระหวางประโยชนทไดรบจากการชาระเงนออนไลนกบพฤตกรรมการตงใจใช หรอพฤตกรรมในการยอมรบการใชการชาระเงนออนไลน จากผลวจยพบวาการรบรประโยชน (Perceived Benefits) มผลตอการยอมรบการชาระเงนออนไลน ผตอบแบบสอบถามรบรถงขนตอน และความงายในการใชงานระบบชาระเงนออนไลน (Behavioral Intention to Use) และ ประโยชนทไดรบจากการชาระเงนออนไลน (Perceived Usefulness) คอความรวดเรว และความสะดวกสบาย แสดงใหเหนวาทฤษฎนสามารถนามาอธบายกบตวอยางนได

ขอเสนอแนะ การศกษานผ ศกษาไดดาเนนการศกษาถง “ปจจยทมผลกระทบตอการตดสนใจยอมรบการชาระเงนออนไลนของผใชอนเทอรเนตในกรงเทพมหานคร” จากผลการวจยพบวา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมการรบรประโยชนจากใชวธชาระเงนออนไลนในระดบทสง โดยความรวดเรวทไดจากการใชวธชาระเงนออนไลนเปนปจจยทผ ตอบแบบสอบถามรบร ประโยชนไดมากทสด การเรยนรวธชาระเงนออนไลนนนกสามารถเรยนรไดงาย และราคาทถกกวาการซอ

ตามรานคาทวไป สวนลดสทธพเศษตางๆ ทไดจากการเลอกวธการชาระเงนออนไลน ประโยชนทไดรบ 3 ขอนเปนปจจยสาคญทจะทาใหผซอหนมาเลอกใชวธชาระเงนออนไลนแทนวธการโอนเงนแบบเกา การศกษาความสมพนธระหวางขอมลประชากรศาสตรกบปจจยตางๆ ทใชในการยอมรบเทคโนโลยการชาระเงนออนไลนนน พบวาสงทสาคญและเปนไปในทศทางเดยวกนคอ การทผตอบแบบสอบถามมอาย การศกษา และรายได เพมขนนนจะสงผลใหมประสบการณการใชอนเทอรเนตขน และทาใหมแนวโนมทจะยอมรบการชาระเงนออนไลนมากขนดวย ดานการยอมรบการใชวธชาระเงนออนไลน พบวาเพศชายมการยอมรบมากกวาเพศหญง และชวงอายทมการยอมรบมากทสดคอชวง 20-29 ป ทมรายไดมากกวา 30,000 บาทตอเดอน แสดงใหเหนวา กลมคนเหลานเปนคนรนใหมทมประสบการณการใชคอมพวเตอรและอนเทอรเนตมาเปนระยะเวลานาน มการศกษาสงระดบขนปรญญาตรขนไป มรายไดเฉลยตอเดอนสง กจะสงผลใหมการยอมรบการชาระเงนออนไลนสงขนดวย ดานเทคโนโลยคอมพวเตอรพบวา การไดตดตงโปรแกรมปองกนไวรส และโปรแกรมเพอการรกษาความปลอดภยอนๆ ภายในคอมพวเตอร และไดใชอนเทอรเนตความเรวสงจะสงผลใหมการยอมรบการใชการชาระเงนออนไลนเพมมากขนตามไปดวย ซงเปนผลดตอธรกจพาณชยอเลกทรอนกสในบานเราเนองจากมการเตบโตของจานวนผใชอนเทอรเนตความเรวสงทกป แตปจจยทผตอบแบบสอบถามคดวามผลตอการยอมรบการชาระเงนออนไลนทสาคญทสด คอ ความปลอดภย เชน ความปลอดภยในระบบการชาระเงน ความปลอดภยของเครอขาย ความปลอดภยของธนาคารทใช ซงผตอบแบบสอบถามรบรถงความเสยงเกยวกบการทจะตองใหขอมลสวนบคคลแกเวบไซตและนโยบายของรฐบาล และกฎหมายในปจจบนกยงไมมความชดเจน จงทาใหไมสามารถคมครองใหการชาระ


43

เงนออนไลนมความปลอดภยได รวมไปถงความนาเชอถอของเวบไซตความนาเชอถอของผทดาเนนธรกจ และความนาเชอถอของลกคาทเขามาใชบรการ ดงนนทงภาครฐบาลและเอกชนควรสงเสรมระบบปองกนขอมลของลกคาใหมความปลอดภย ทาใหลกคามความมนใจในระบบการชาระเงนออนไลนมากขน

บรรณานกรมกระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร.

(2550). รายงานประจาปกระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร. กรงเทพฯ: กระทรวงฯ.

สานกงานสถตแหงชาต. (2550). สรปผลการสารวจสถานภาพพาณ ชย อ เ ล กทรอน กส ขอ งประเทศไทย. กรงเทพฯ: สานกงานฯ.

Araujo, Ildemaro and Araujo, Ivan. (2003). Developing trust in internet commerce. In Proceedings of the 2003 conference of the Centre for Advanced Studies on Collaborative Research, October 6-9, 2003. Toronto, Ont.: IBM Press.

Bhatnagar, A., Misra, S. and Rao, H.R. (2000). On risk, convenience, and internet shopping behavior. Communication of the ACM, 43(11), 98-105.

Davis, F.D. (1989). Perceived usefulness, perceived ease of use, and user acceptance of information technology. MIS Quarterly, 13(3), 318-339.

Davis, F.D. and Venkatesh, Viswanath. (1996). A critical assessment of potential measure-ment biases in the technology acceptance model: three experiments. Human-Computer Studies, 45(1), 19-45.

Didier, G.R., Soopramanien, R.F. and Alastair, R. (2007). Consumer decision making. E-commerce and perceived risks, Applied Economics, 39(17), 2159-2166.

Farag, S., Schwanen, T., Dijst, M., and Faber, J. (2007). Shopping online and/or in store? A structural equation model of the relationships between e-shopping and in-store shopping. Transportation Research Part A, 41(2), 125-141.

He, Fang and Mykytyn, Peter P. (2007). Decision factors for the adoption of an online payment system by customers. International Journal of E-Business Research, 3(4), 1-32.

Kanokwan Atchariyachanvanich, Hitoshi Okada, Noboru Sonehara. (2008). Theoretical model of purchase and repurchase in internet shopping. International Journal of Electronic Customer Relationship Management, 2(1), 16-33.

Kwon, Kyoung-NAN and Lee, Jinkook. (2003). Concerns about payment security of internet purchases: A perspective on current on-line shoppers. Clothing and Textiles Research Journal, 21(4), 174-184.

Pikkarainen, T., Pikkarainen, K., Karjaluoto, H., and Pahnila, S. (2004). Consumer acceptance of online banking: An extension of the technology acceptance model. Internet Research, 14(3), 224-235.

Shon, Tae-Hwan, Swatman, Paula M.C. (1998). Identifying effectiveness criteria for internet payment systems. Internet Research, 8(3), 202-218.


44

Yu, Hsiao-Cheng, Hsi, Kuo-Hua, Kuo, Pei-Jen. (2002). Electronic payment systems: an analysis and comparison of types. Technol-ogy in Society, 24(3), 331-347.

Mr. Pornpong Chongprasitipol received his Master of Science in College of Innovation From Thammasat University. He is currently a IT manager at Venna Amoris jewelry Company.

Mr. Somkid Sabsang received his Master of Science in Applied Statistics From Nation Institute Development Administration. He is currently a researcher at Panyapiwat Institute of Technology.

45

ÒÃÈÖ¡ÉÒ¤ÇÒÁÊÑÁ¾Ñ¹ �ÃÐËÇ‹Ò§¤ÇÒÁ¼Ù¡¾Ñ¹ã¹Í§¤�¡ÒÃ¡ÑºÊÁÃÃ¶¹ÐËÅÑ¡¢Í§à ŒÒË¹ŒÒ·Õè¡ÃÁÃÒª·Ñ³± �

A Study of Relationship between Organizational Commitments and Core Competencies of the Department of Corrections Employee

วศษฐ ฤทธบญไชยอาจารยพเศษคณะบรหารธรกจมหาบณฑต มหาวทยาลยรามคาแหงคณะการจดการและทองเทยว มหาวทยาลยบรพาE-mail: [email protected]

บทคดยองานวจยชนนมวตถประสงคเพอศกษาความสมพนธระหวางความผกพนในองคการ กบสมรรถนะหลกของเจาหนาทกรมราชทณฑ ประชากรของกรมราชทณฑประกอบดวย เจาหนาทและผบรหารกรมราชทณฑจานวน 11,437 คน ใชสตรคานวณหาขนาดของกลมตวอยางแบบประมาณสดสวน ตามสตรของทอมสน ทความเชอมนรอยละ 95 ไดขนาดกลมตวอยางเทากบ 372 ตวอยาง ใชวธการสมตวอยางแบบแบงชนสามารถเกบขอมลได 410 ชด แบงเปนเจาหนาทสวนกลาง จานวน 269 ตวอยาง และสวนภมภาค (เรอนจาจงหวด และเรอนจาอาเภอ) จานวน 141 ตวอยาง ตามเปาหมายการวเคราะหใชเทคนคการวเคราะหเชงปรมาณ โดยอาศยการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสอง (The Second Orders Confi rmatory Factor Analysis) ผลการวจยพบวา ความสมพนธระหวางความผกพนในองคการ กบสมรรถนะหลกของเจาหนาทกรมราชทณฑมความสมพนธกน สงอยางมนยสาคญทางสถต (=0.65) โดยทองคประกอบตวบงชดานความผกพนของเจาหนาทกรมราชทณฑ เกดจากความผกพนดานจตใจมากทสด สวนองคประกอบตวบงชสมรรถนะหลกของเจาหนาทกรมราชทณฑ เกดจากสมรรถนะในสมรรถนะดานการใฝสมฤทธในหนาทงานมากทสด นอกจากนยงพบความแตกตาง

¡


46

อยางมนยสาคญทางสถต ระหวางเจาหนาทในสวนกลางและสวนภมภาค ดานความผกพนตอองคการดานจตใจ ความผกพนตอองคการดานบรรทดฐาน และสมรรถนะดานความเปนผนา

คาสาคญ: ความผกพนในองคการ สมรรถนะหลก เจาหนาทกรมราชทณฑ

AbstractThis research has the objective to study relationship between organizational commitments and core competencies of the Department of Corrections. Population of the Department of Corrections composes of 11,437 employee and executives. Estimating a Proportion Sampling according to the method of Thompson is used to defi ne sample size. At 95% level of confi dence, the sample size is equal to 372 samples. Probability sampling is used through the technique of stratifi ed random sampling. Finally, 410 samples are collected according to target; dividing into 269 samples from central administration employee and 141 samples from provincial administration employee. Quantitative analysis is used, through The Second Orders Confi rmatory Factor Analysis. The research shows that there exists a relationship between organizational commit-ments and core competencies of the Department of Corrections Employee at 0.65 level of statistic signifi cance. The indicator element of Organizational Commitments of the Department of Corrections Employee mainly comes from individual Affective Commitment. But the indicator element of Core Competencies of the Department of Corrections Employee mostly derives from Task Achievement Competencies. Moreover the result of research found a signifi cant difference between central and provincial administration employee in view of affective commitment, normative commitment, leadership competencies.

Keywords: Organizational Commitments, Competencies, The Department of Corrections Employee


47

บทนา ในการพฒนาประเทศทรพยากรมนษย ถอเปนปจจยสาคญยง และเปนกลไกทจะทาใหนโยบายของรฐ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตบรรลผลสาเรจตามเปาหมายทกาหนดไว ทรพยากรมนษย เปนกลไกผลกดนใหสงคมมความเจรญกาวหนาและความผาสก มนกวชาการเปนจานวนมากทเสนอใหพฒนาสงคม และพฒนามนษยโดยอาศยการศกษา เพอใหคนในสงคมมคณภาพและอยดมสข การพฒนาทรพยากรมนษย จงจาเปนตองดาเนนการอยางตอเนอง แตภายใตการพฒนาดงกลาว ยงพบวาในสงคมไทยเอง กยงมคนอกกลมหนงทสรางผลกระทบตอความมนคงในสงคม เพราะคนกลมดงกลาว ทาใหการดารงชวตอยางปกตสขของคนธรรมดาผดปกตไป ไมวาจะดวยเหตผลประการใด รฐ ตองมระบบการจดการกบกลมคนเหลานเพอรกษาความสงบราบรนใหเกดขนในสงคม การปองกนปญหาการเบยดเบยนกนของคนในสงคม เมอสงคมเกดความไมสงบขนเปนหนาทสาคญของรฐทจะตองเขามาดแล และขดเกลาผกระทาผด (Reformation) กอนคนคนดกลบสสงคม ภารกจดงกลาวถอเปนหนาทหลกของเจาหนาททกคนของกรมราชทณฑในการปฏบตตอผตองขง โดยการแกไขฟนฟสภาพจตใจใหสานกผด มความพรอมทจะประพฤตตนเปนพลเมองด สามารถประกอบอาชพสจรต และอยรวมกนกบผอนไดดวยดภายหลงพนโทษ ภารกจดงกลาวถอเปนหนาทหลกของกรมราชทณฑในการปฏบตตอผตองขง คอ การแกไข ฟนฟสภาพจตใจใหสานกผด มความพรอมทจะประพฤตตนเปนพลเมองด สามารถประกอบอาชพสจรต และอยรวมกนกบผอนไดดวยดภายหลงพนโทษ เพราะถาระบบการราชทณฑมวธการอบรมแกไขผกระทาผดใหกลบประพฤตตนเปนพลเมองด ไมไปกระทาผดซาอก จานวนผกระทาผดกจะคอยๆ ลด

นอยลง และเนองจากสงคมโลกปจจบนกาลงอยในยคโลกาภวตน (Globalization) องคการรวมทงสมาชก ขององคการทงภาครฐและเอกชนตองเผชญกบการเปลยนแปลงอยางหลกเลยงไมได กรมราชทณฑกาลงไดรบผลกระทบจากสภาพของบรบททเปลยนแปลงไปดงกลาว การปรบกรมราชทณฑใหยดหยนและมความพรอมตอความเปลยนแปลง ชวยลดความเลยงตอความลมเหลวในการจดการ และชวยทาใหกรมราชทณฑคงอยไดอยางยงยนมประสทธภาพและมประสทธผล และหวใจทสงผลตอความสาเรจดงกลาวกคอคณภาพของเจาหนาทกรมราชทณฑ งานวจยดงกลาวมเปาประสงคในการศกษาปจจยสองประการทมความสาคญตอการสรางความสาเรจในการจดการนนคอ ความผกพนในองคการและสมรรถนะหลกของกรมราชทณฑ

วตถประสงคการวจย เพอศกษาความสมพนธระหวางความผกพนในองคการ กบสมรรถนะหลกของเจาหนาทกรมราชทณฑ ดวยการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสอง

ขอบเขตของการวจย ขอบเขตในดานเนอหาผวจยพฒนาแนวคดจากการทบทวนวรรณกรรม และการสมภาษณผบรหาร โดยเกบขอมลวจยแบบภาคตดขวาง (Cross-section-al study) ขอบเขตในดานประชากรจะศกษาเฉพาะกลม เจาหนาท และผบรหารงานราชทณฑทงในสวนกลาง และสวนภมภาค ขอบเขตในดานเวลา เกบขอมล จากผบรหารและเจาหนาทกรมราชทณฑ ในระหวาง เดอนมกราคม-ธนวาคม ปพ.ศ. 2552

ทบทวนวรรณกรรม ความผกพนตอองคการ และสมรรถนะหลกใน


48

ของพนกงาน ถอเปนปจจยสาคญทมตอการจดการในยคใหม สาหรบสมรรถนะหลกนอกจากจะชวยพฒนาศกยภาพบคคล ใหมความเปนมออาชพ สามารถปฏบตงานไดตามมาตรฐานทตงไว เพอใหภารกจของงานบรรลเปาหมาย (Sternberg and Kolligian, 1990; Bowden and Masters, 1993; Burgoyne, 1993) สมรรถนะหลกยงเปนตวบงชถงความมคณภาพของคนในองคการ ในการพฒนาประสทธภาพขององคการ (Gibson, 2000; Shermon, 2004; เกรกเกยรต ศรเสรมโภค, 2546) สรางการปฏบตงานทเหนอกวา (Dale and Hes, 1995; Boyatzis, 1996) ซงปจจยเหลานมความสาคญในการพฒนาองคการใหสอดรบการเปลยนแปลง ในประเทศไทยมนกวชาการหลากหลายสาขาอาชพ ทไดนาเสนอแนวคดเรองสมรรถนะหลกในแงมมตางๆ (ธานนทร อดม, 2540; วฑรย สมะโชคด, 2541; ดนย เทยนพฒ, 2543; เดชา เดชะวฒนไพศาล, 2543; วนทนา กอวฒนาสกล, 2543; ณรงควทย แสนทอง, 2547; อานนท ศกดวรวชย, 2547; สกญญา รศมธรรมโชต, 2548; ธารงศกด คงคาสวสด, 2548; อาภรณ ภวทยพนธ, 2548; สดารตน ลมปะพนธ และคณะ, 2549) และมการนาแนวคดดงกลาวไปทาดาเนนการวจย โดยใชเครองมอการวดทแตกตางกนออกไปในหลากหลายองคการ อาท การสมภาษณเชงพฤตกรรม การใชผ เชยวชาญ วธการสารวจ การวเคราะหหนาทงาน (อสระ บญญะฤทธ, 2545; พมพกานต ไชยสงข, 2546; ปทมา เพชรไพรทร, 2547; คณะกรรมการขาราชการพลเรอน, 2548; ศศวมล ทองพว, 2548; นนทพร ศภะพนธ, 2551) นอกจากปจจยดานสมรรถนะหลกแลว ความผกพนตอองคการกมความสาคญ ในระยะเวลา 20 ปทผานมา แนวคดเรองความผกพนตอองคการไดรบความสนใจจากนกวชาการจานวนมาก ทงนเพราะความผกพนตอองคการเปนองคประกอบทสาคญทชวยผลกดนในการสรางประสทธภาพองคการ ใหม

ความเจรญกาวหนาและสรางความสาเรจขององคการ (ภรณ มหานนท, 2539: 97; Luthanas, 2002: 235; Northcraft & Neale, 2003: 401) ชวยลดการสญเสยบคลากรทมคาตอองคการ (Fazzi, 1994: 17-19) สะทอนถงระดบของการมสวนรวม และการคงอยกบองคการของเจาหนาท (Carrell et al., 1997: 140; Mathis & Jackson, 1997: 73) รวมถงสรางความมมานะ ความเตมใจทมเทเพอองคการ ทาใหบคคลมความร สกเปนอนหนงอนเดยวกนมความเชอมนและยอมรบในเปาหมายขององคการ เจาหนาทจะมระดบการมสวนรวมในกจกรรมขององคการสงกวาและการขาดงานจะมอตราตากวาผทมความผกพนตอองคการนอย (Eisenberger et al., 1991: 52) ความผกพนตอองคการจะแตกตางจากความพงพอใจในการทางาน เพราะความพงพอใจในงานสามารถเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวตามสภาพการทางาน แตความผกพนตอองคการเปนทศนคตทมความมนคงมากกวา (Baron, 1986: 162-163) มนกวจยไดนาเสนอแนวคดเกยวกบความผกพนในองคการไวจานวนมาก อาทงานของ Allen & Meyer (1990) และ Carrell & Heavrinl (1997) ซงมแนวคดทสอดคลองกนวาความผกพนตอองคการสามารถเชอมโยงโดยตรง กบปจจยตางๆ ไมวาจะเปนความพงพอใจในผลปฏบตงาน และการรกษาเจาหนาท ปจจยเหลานลวนแตสาคญตอความเจรญกาวหนา และความอยรอดขององคการ นอกจากนยงมงานบางสวนทม งศกษาเกยวกบความสาคญและผลทตามมาของความผกพนตอองคการในแงมมตางๆ อาท ความสมพนธในเชงบวกระหวางความผกพนตอองคการกบความพงพอใจในงาน (Mathis & Jackson, 1997; Robbins, 2003) การวจยความสมพนธในเชงบวกระหวางความผกพนตอองคการกบผลการปฏบตงาน ซงพบวา เจาหนาททมความผกพนตอองคการ จะมพยายาม


49

ในการทางานทสงขน สงผลตอผลการปฏบตงานทดขน (Steer, 1991; มลฤด ตนสขานนท, 2550; ณฏฐกา เจยาคม, 2551: 17) การวจยความสามารถในการทานายถงอตราการขาดงานและอตราลาออกจากงานจากความผกพนตอองคการ โดยงานวจยดงกลาวเสนอวาเจาหนาททมความผกพนตอองคการ จะมแนวโนมสงทจะเสยสละ ตองการมสวนรวมกบองคการ และสนบสนนเปาหมายขององคการใหบรรลผลมากทสด อนจะสงผลทาใหเจาหนาทเหลานนตงใจปฏบตงานและตองการทจะคงอยกบองคการใหยาวนาน เพราะความผกพนตอองคการจะสงผลตอความรสกการเปนสมาชกในองคการ (Carrell & Heavrin, 1997) ความผกพนตอองคการสงผลตอความคงอย ขององค การ และสามารถนาไปส ประสทธภาพองคการ เนองจากความผกพนตอองคการเปนแรงผลกดนใหเจาหนาทปฏบตงานอยางเตมท ทมเทแรงกายแรงใจดวยความรสกเปนเจาขององคการ มความตงใจทจะทางานหนกเพอความสาเรจโดยรวมของเปาหมายขององคการ (โสภณวชญ บวบานพรอม, 2551, หนา 16) แมมสภาพแวดลอมภายนอกมากระทบกไมสามารถทาใหความผกพนตอองคการเปลยนแปลง จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา ปจจยสมรรถนะหลกมความสาคญในการสรางคนทมคณภาพ แตคณภาพดงกลาวยงไมเพยงพอ ถาคนไมมความผกพนเปนหนงเดยวกบองคการ การศกษาตวชวดคณภาพจงจาเปนตองศกษาบนพนฐานความสมพนธจากปจจยทงสองควบคกนไป ยคปจจบนทสงคมตองการคนทคณธรรมนาความร คความสข กรมราชทณฑกเชนกนตองการเจาหนาททมคณภาพ มความสมรรถนะหลกและยดมนผกพนกบองคการเพออยพฒนากรมราชทณฑอยางตอเนองยาวนาน งานวจยฉบบนมวตถประสงคเพอศกษาความสมพนธระหวาง ความผกพนในองคการกบสมรรถนะหลกของเจาหนาทกรมราชทณฑ โดยใชเทคนคการ

วเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสอง ซงเทคนคดงกลาวมประโยชนเพอศกษาวาองคประกอบหลก และองคประกอบยอยใดมความสาคญกวากน (สภมาส องศโชต, สมถวล วจตรวรรณา และรชนกล ภญโญภานวฒน, 2552: 151) ผลของการศกษาตวบงชทเกดขนนาจะเปนประโยชน ตอการเปนกรณศกษาใหกบองคการในภาครฐอนๆ และเพอเปนแนวทางในการพฒนากรมราชทณฑ เพอคนหาสภาพของความผกพนตอองคการและสมรรถนะหลกทเปนอย เพอเปนขอมลใหสอดรบกบการเปลยนแปลงในยคปจจบน

วธการวจย จากขอมลกรมราชทณฑพบวา จานวนประชากรในปจจบนมทงสน 11,437 คน (กรมราชทณฑ, 2552, ออนไลน) คานวณหาขนาดกลมตวอยางแบบประมาณสดสวน (Sample Size For Estimating a Proportion) ตามสตรของ Thompson (1992: 38) ซงกาหนดวา

n = N p (1-p)

[ (N-1) (d)2/(z)2 ] + p (1-p)

เมอ d = ความคลาดเคลอนของการประมาณ สดสวน (กาหนดท 0.05)

p = สดสวนของการประมาณคา (กาหนดไวท 50%)

N = ขนาดของประชากร n = ขนาดของกลมตวอยาง z = คา z score เมอกาหนดความเชอมน

95% ได 1.96 จากประชากร จานวน 11,437 คน กาหนดความคลาดเคลอนของการสมตวอยาง = 0.05 ขนาดของกลมตวอยางแทนคาได ดงน


50

n = 11,437 (0.5) (0.5)

[ (11,437 - 1) (0.05)2/(1.96)2 ] + (0.5) (0.5)

= 372 ตวอยาง

แตเพอปองกนปญหาการตอบขอคาถามทไมสมบรณผวจยจงเพมขนาดกลมตวอยางขนอกรอยละ 10 ไดขนาดกล มตวอยางทต องการทงสน 410 ตวอยาง

ตารางท 1 ประชากรและขนาดตวอยางทจดเกบตาม

การสมแบบแบงชน (n = 410 ตวอยาง)

หนวยงานทสงกด N % n

1. ราชการบรหารสวนกลาง2. ราชการบรหารสวนภมภาค

7,5113,926

65.6734.33

269141

ทมา: จากการคานวณของผวจย

จากตารางท 1 เมอไดขนาดกล มตวอยาง (sample size) แลวผวจยจงใชวธการสมตวอยาง โดยใชทฤษฎความนาจะเปน (probability sampling) โดยใชการส มแบบแบงชน (stratified random sampling) จาแนกตามสงกดของผตอบแบบสอบถาม เครองมอทใชเกบขอมลคอแบบสอบถามทผานการตรวจสอบความตรงเชงเนอหา (Content Validity) จากผทรงคณวฒทางดานกระทรวงยตธรรม รวมทงหมด 7 คน วเคราะหหาคา IOC (index of item-objective congruence) และหาคาความเทยง (Reli-ability Test) ผวจยจะวดความสอดคลองภายใน (Internal Consistency Method) ดวยวธการของ สมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s Alpha Coefficient) จากขอมลทไมใชกลมตวอยางจานวน 40 คน ไดคาความเทยงดานความผกพนในองคการอยในชวง 0.84-0.92 และคาความเทยงดานสมรรถนะหลก อยในชวง 0.88-0.92 ซงถอวาผานเกณฑในการทดสอบ หลงจากเกบขอมลไดครบ 410 ชดแลว ผวจยนา

ขอมลมาวเคราะหเพอทดสอบคณสมบตของขอมลวามสอดคลองกบขอกาหนดในการใชเทคนคการวเคราะหพหตวแปร (Multivariate analysis) โดยใชวธการวเคราะหความเทยงของตวแปรแฝง (Construct reliability: c) และความแปรปรวนทถกสกดได (average variance extracted: v) (Diamantopoulos and siguaw, 2000) คาจากความผกพนในองคการได c = 0.858 และไดคา v = 0.669 คาจากสมรรถนะหลกได c = 0.932 และไดคา v = 0.734) ทดสอบคาสหสมพนธแบบเพยรสน (Pearson’s Coefficient Correlation) ระหวางกลมตวแปรแฝง เพอหลกเลยงปญหาความสมพนธระหวางตวแปรทสงจนเกดปญหาการรวมเสนตรงพห (Multicollinearity) โดยพจารณาประกอบการทดสอบคาความทนทาน (tolerance) และคา VIF (variance inflation factors) ของตวแปรแฝงแตละตว (คาจากความผกพนในองคการได torlerance = 0.51 ได VIF = 1.95 คาจากสมรรถนะหลกได torlerance = 0.54 ได VIF = 1.86) ซงปญหาการรวมเสนตรงพหจะไมเกดขน ถาคาความทนทานมากกวา 0.1 (Hair et al 1995: 127) และคา VIF ไมเกน 10 (Belsley 1991) เมอผานการทดสอบจงนาขอมลไปวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบทสอง

ผลการวจย จากสถตพรรณนาพบวาผ ตอบแบบสอบถามสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 60.73) มอายเฉลย 40 ป มอายราชการโดยเฉลย 14 ป มสถานภาพสมรส (รอยละ 54.15) การศกษาสวนใหญจบปรญญาตร (รอยละ 58.54) และปฏบตงานในสวนทณฑปฏบต (รอยละ 24.15) เมอแยกการพรรณนากลมตวอยางตามหนวยงานทสงกดพบวาผ ตอบแบบสอบถามสงกดสวนกลางสวนใหญเปนเพศหญง (รอยละ 55.76) มอายเฉลย 39 ป มอายราชการโดยเฉลย 13 ป มสถานภาพโสด (รอยละ 50.93) การศกษา


51

สวนใหญจบปรญญาตร (รอยละ 53.16) และปฏบตงานในสวนบรหารงานทวไป (รอยละ 26.02) และผตอบแบบสอบถามสวนภมภาคเปนเพศชาย (รอยละ 92.20) มอายเฉลย 41 ป มอายราชการโดยเฉลย

16 ป มสถานภาพสมรส (รอยละ 73.76) การศกษาสวนใหญจบปรญญาตร (รอยละ 68.79) และปฏบตงานในสวนควบคมรกษาการณ (รอยละ 41.46) ตามลาดบ

ตารางท 2 คณลกษณะสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม (n = 410 ตวอยาง)

ตวแปรหนวยงานทสงกด

รวมสวนกลาง สวนภมภาค

1. เพศ

2. สถานภาพ

3. การศกษา

ชาย

หญง โสด

สมรส

หยา/แยกกนอย/หมาย

ตากวาปรญญาตร

ปรญญาตร

สงกวาปรญญาตร

119(44.24)

150(55.76)

137(50.93)

118(43.87)

14(5.20)

23(8.55)143

(53.16)103

(38.29)

130(92.20)

11(7.80)

27(19.15)

104(73.76)

10(7.09)

35(24.82)

97(68.79)

9(6.38)

249(60.73)

161(39.27)

164(40.00)

222(54.15)

24(5.85)

58(14.15)

240(58.54)

112(27.32)


52

ตารางท 2 คณลกษณะสวนบคคลของผตอบแบบสอบถาม (n = 410 ตวอยาง) (ตอ)

ตวแปรหนวยงานทสงกด

รวมสวนกลาง สวนภมภาค

4. ลกษณะงาน บรหารทวไป

งานฝกวชาชพ

ควบคมรกษาการณ

งานสวสดการ

งานศกษาและพฒนาจตใจ

ทณฑปฏบต

งานอนๆ

70(26.02)

7(2.60)

35(13.01)

36(13.38)

7(2.60)

55(20.45)

59(21.93)

15(10.64)

--

47(33.33)

15(10.64)

5(3.55)

44(31.21)

15(10.64)

85(20.73)

7(1.71)

82(20.00)

51(12.44)

12(2.93)

99(24.15)

74(18.05)

5. อาย Mean 39.23 41.46 40.00

min = 24 max = 60 SD. 8.69 8.21 8.59

6. อายราชการ Mean 13.29 16.45 14.38

min = 1 max = 37 SD. 9.00 8.95 9.09

เมอนาความแตกตางของแตละปจจย ในเรองความผกพนตอองค การและสมรรถนะหลกมา

วเคราะหโดยจาแนกตามหนวยงานทเจาหนาทกรมราชทณฑสงกด ดงในตารางท 3


53

ตารางท 3 ความผกพนตอองคการและสมรรถนะหลกจาแนกตามหนวยงานทสงกด

ปจจยดาน หนวยงานทสงกด Mean SD. ระดบ t p_value

1. ความผกพนตอ องคการดานจตใจ

2. ความผกพนตอ องคการดาน บรรทดฐาน3. สมรรถนะดาน ความเปนผนา

สวนกลางสวนภมภาคกรมราชทณฑสวนกลางสวนภมภาคกรมราชทณฑสวนกลางสวนภมภาคกรมราชทณฑ

3.623.783.683.703.903.773.573.713.62

0.740.690.730.740.720.740.600.590.60

มากมากมากมากมากมากมากมากมาก

-2.14

-2.62

-2.26

0.03*

0.01**

0.02*

(นาเสนอเฉพาะปจจยทมความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต)

ผลการวจยพบความแตกตางอยางไมมนยสาคญทางสถต ในดานความผกพนตอองคการดานการคงอยในองคการ สมรรถนะดานการใฝสมฤทธในหนาทงาน สมรรถนะดานสมพนธภาพ สมรรถนะดานคณลกษณะสวนบคคล และสมรรถนะดานการจดการ และพบความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตในเรอง ความผกพนตอองคการดานจตใจ ความผกพนตอองคการ

ดานบรรทดฐาน และสมรรถนะดานความเปนผนา กอนการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนอนดบสอง ดวยการสกดองคประกอบวธความเปนไปไดสงสด (Maximum likelihood: ML) ผวจยปรบแบบจาลองใหสอดคลองกบขอมลเชงประจกษกอนทจะอภปรายผล

ตารางท 4 ดชนทใชในการตรวจสอบความสอดคลองและความกลมกลนของตวแบบกบขอมลเชงประจกษ

ลาดบท คา เกณฑ ตวแบบกอนปรบ ตวแบบหลงปรบ

12345

2/dfRMSEA

NFICFI

STD RMR

นอยกวา 50.05-0.080.9 ขนไป0.9 ขนไป

นอยกวา 0.05

3.950.0850.960.970.06

✓

✓

✓

2.030.0500.980.990.05

✓

✓

✓

✓

✓

✓ หมายถง ผานเกณฑผลการทดสอบดชนทใชในการตรวจสอบ

ทมา: สภมาส องศโชต, สมถวล วจตรวรรณา และรชนกล ภญโญภานวฒน, 2552: 22-24


54

ผลการทดสอบดชนทใชในการตรวจสอบความสอดคลองและความกลมกลนของตวแบบกบขอมลเชงประจกษ ในตวแบบแรกพบวายงไมผานเกณฑการทดสอบความสอดคลอง โดยคารากทสองของคาเฉลยความคลาดเคลอนกาลงสองของการประมาณคา Root Mean Square Error of Approximation (RMSEA) มความสอดคลองเชงประจกษเลกนอย อกทงคาดชนวดความสอดคลองในรปความคลาดเคลอนมาตรฐาน Standardized Root Mean Square Residual (STD RMR) ไมผานเกณฑ และถงแมวา

คาอตราสวนระหวาง ไคสแควร กบ องศาความเปนอสระ (2/df) คาดชนวดความสอดคลองเชงสมพทธ (Relative Fix Index) ทงสวน Normed Fit Index (NFI) และ Comparative Fit Index (CFI) ในตวแบบแรกจะผานเกณฑการทดสอบ แตหลงจากทไดมการปรบตวแบบแลวจะพบวาตวแบบมความสอดคลองเชงประจกษมากยงขน ผวจยจงไดเลอกตวแบบทมความสอดคลองเชงประจกษมากกวามาใชในการสรปผลการวจย

รปท 1 ตวบงชความสมพนธระหวางความผกพนในองคการ กบสมรรถนะหลกของเจาหนาทกรมราชทณฑ

หลงปรบใหสอดคลองกบขอมลเชงประจกษ


55

ผลจากการนาเสนอจากรปท 1 พบวามความสมพนธระหวางความผกพนในองคการกรมราชทณฑ กบสมรรถนะหลกของเจาหนาทสง อยางมนยสาคญทางสถต ( = 0.65) องคประกอบตวบงชดานความผกพนของเจาหนาทกรมราชทณฑ เกดจากความผกพนดานจตใจมากทสด (y1 = 0.89) องคประกอบตวบงชสมรรถนะหลกของเจาหนาทกรมราชทณฑ

เกดจากสมรรถนะในสมรรถนะดานการใฝสมฤทธในหนาทงานมากทสด (y4 = 0.90) ผวจยไดแยกนาเสนอการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนลาดบแรกและลาดบทสอง ใชคาความเทยงตวแปรแฝง (c) ความแปรปรวนเฉลยทสกดได (v) ความเทยงตวแปรทสงเกตได (R2) และคานาหนกขององคประกอบ (y)

ตารางท 5 การวเคราะหองคประกอบเชงยนยนลาดบสอง (เกณฑ c > 0.6; v > 0.5)

ตวแปรแฝง ตวแปรสงเกตได tc tv R2 my

1. ความผกพนองคการดานจตใจ (AFFECTIVE)1. ทานมความสขเมอเปนสวนหนงในองคการน2. ภาคภมใจเมอไดบอกเลาถงงานททา3. ปญหาของกรมราชทณฑ เปนเสมอนปญหาทาน4. กรมราชทณฑไดสรางความผกพนทางใจใหทาน5. ทานรสกถงความเปนเจาของ ในองคการททานอย

0.91 0.670.670.650.620.660.69

0.690.670.640.760.75

2. ความผกพนองคการดานการคงอยในองคการ (COTINUANCE)1. ความยากลาบากในการตดสนใจ หากจะตองลาออก2. ความผกพนทางใจ เปนสงจงใจใหทานคงอย

0.87 0.760.670.87

0.810.89

3. ความผกพนองคการดานบรรทดฐาน (NORMATIVE)1. เสถยรภาพจะเกดขนถาทางานกบกรมฯตลอดชวต2. ทานตระหนกถงความจงรกภกดตอองคการ3. ไมลาออกแมจะไดรบขอเสนอทดกวา4. ความจงรกภกดเปนสงสาคญ ททาใหกรมฯคงอย

0.85 0.590.530.810.540.48

0.690.760.700.66

4. สมรรถนะดานใฝสมฤทธในหนาทงาน (TASK)1. ความสามารถในการตงเปาหมาย2. ความสามารถในการพฒนามาตรฐานใหกบงาน3. ความสามารถในการวางแผนเชงกลยทธ 4. ความคดเหนทมอทธพลตองาน5. ความสามารถในการเอาชนะอปสรรค6. ความสามารถในเชงคดสรางสรรค7. ความสามารถในการปรบตว8. ความสามารถในการคดสรางกระบวนการใหม9. ความเอาใจใสคณภาพของงาน10. ความสามารถในการแกไขปญหาผอน11. ความสามารถในการพฒนาวธทมอย

0.92 0.520.600.580.630.420.480.670.560.590.420.420.47

0.540.480.570.500.480.570.520.800.420.670.45


56

ตารางท 5 การวเคราะหองคประกอบเชงยนยนลาดบสอง (เกณฑ c > 0.6; v > 0.5) (ตอ)


5. สมรรถนะดานสมพนธภาพ (RELATIONSHIP)1. สามารถเลอนผลการปฏบตงานของสมาชกในทม2. ความสามารถในการเตมความผกพนใหสมาชก3. ความเอาใจใสชวยเหลอสมาชก4. ความเอาใจใสสนองตอบผทเขามาตดตอ5. เขาใจความรสกของผอน6. ความสามารถในการแกปญหาทละเอยดออนของผอน7. ความสนใจในการเกบขอเทจจรง8. การพฒนากลยทธทจะไดมาซงความผกพนตองาน9. ความสามารถในการเนนสมพนธภาพ10. ความสามารถในการสอสารทสอดคลอง11. ความสนใจจะพฒนาไมโจมตผอน12. รเวลาประนประนอมและยนหยดความคดเหน13. สนใจในการพฒนาความร14. ความสามารถในการเขาใจวฒนธรรม

0.94

0.54 0.36

0.530.500.630.510.630.610.650.550.520.320.510.450.46

0.480.550.540.600.770.890.570.570.800.790.460.500.480.48

6. สมรรถนะดานคณลกษณะสวนบคคล (PERSONAL)1. ยอมรบตวเองและเปนอสระจะเผชญความเสยง2. ความรบผดชอบในการทางานใหสาเรจ3. ความปรารถนาอยางแรงกลาทจะพฒนาตนเอง4. ความสามารถในการประเมนตนเอง5. ความสามารถในการคลคลายปญหา6. มความรบผดชอบ7. ความสามารถในการมองผลกระทบในองครวม8. ความสามารถในการปฏสมพนธอยางสภาพ9. ความสามารถในการวเคราะหปญหา 10.ความสามารถในการแกไขปญหาได

0.93

0.56 0.37

0.500.470.530.590.550.630.510.590.65

0.450.470.480.780.540.530.570.760.540.56

7. สมรรถนะดานการจดการ (MANAGERIAL)1. ความสามารถในการสรางทศทาง2. ความสามารถในการขจดสงขวางกน3. ความสามารถในการจดการกบปญหา4. ความสามารถในการสรางแรงบนดาลใจ5. ความสามารถในการยอมรบผด6. ความสามารถในการมอบหมายงาน7. ความสามารถในการใหขอมลยอนกลบ

0.91

0.59 0.51

0.510.510.640.540.570.68

0.560.540.520.650.540.580.63


57

ตารางท 5 การวเคราะหองคประกอบเชงยนยนลาดบสอง (เกณฑ c > 0.6; v > 0.5) (ตอ)


8. สมรรถนะดานความเปนผนา (LEADERSHIP)1. ความสามารถในการอธบายวสยทศน2. ความสามารถในการเขาใจจดออนจดแขง3. ความสามารถในการรสถานการณ4. ความสามารถในการจงใจตอเพอนรวมงาน5. ความซอสตยในการทางาน6. ความสามารถในการนาเพอนรวมงาน7. ความสามารถในการสนบสนนเพอนรวมงาน8. ความสามารถในการอธบายแรงจงใจ

0.93

0.62 0.58

0.530.580.600.500.660.650.68

0.580.570.590.580.540.620.620.65

จากการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนลาดบทสอง พบวาความเทยงของตวแปรแฝง (c) อยระหวาง 0.85-0.94 คาความแปรปรวนเฉลยทสกดได (v) อยระหวาง 0.52-0.76 พจารณาทละตวแปรแฝงพบวา (1) ความผกพนตอองคการดานจตใจ จะมคานาหนกองคประกอบตงแต 0.64-0.76 โดยกรมราชทณฑไดสรางความผกพนทางใจใหมากทสด มคาอานาจในการพยากรณตงแต 0.62-0.69 (2) ความผกพนตอองคการดานการคงอยในองคการ จะมคานาหนกองคประกอบตงแต 0.81-0.89 โดยดานความผกพนทางใจ เปนสงจงใจใหทานคงอยในองคการมากทสด มคาอานาจในการพยากรณตงแต 0.67-0.87 (3) ความผกพนตอองคการดานบรรทดฐาน จะมคานาหนกองคประกอบตงแต 0.66-0.76 โดยดานทานตระหนกถงความสาคญเรองความจงรกภกดตอองคการมากทสด มคาอานาจในการพยากรณตงแต 0.48-0.81 (4) สมรรถนะหลกดานใฝสมฤทธในหนาทงาน จะมคานาหนกองคประกอบตงแต 0.42-0.80 โดยดานความสามารถในการคดสรางกระบวนการใหมมากทสด มคาอานาจในการพยากรณตงแต 0.42-0.67

(5) สมรรถนะหลกดานสมพนธภาพ จะมคานาหนกองคประกอบตงแต 0.46-0.89 ดานความสามารถในการแกปญหาทละเอยดออนของผอนมากทสด มคาอานาจในการพยากรณตงแต 0.32-0.65 (6) สมรรถนะหลกคณลกษณะสวนบคคลจะมคานาหนกองคประกอบตงแต 0.45-0.78 ดานความสามารถในการประเมนตนเองมากทสด มคาอานาจในการพยากรณตงแต 0.37-0.65 (7) สมรรถนะหลกดานการจดการ จะมคานาหนกองคประกอบตงแต 0.52-0.65 ดานความสามารถในการแรงบนดาลใจมากทสด มคาอานาจในการพยากรณตงแต 0.51-0.68 (8) สมรรถนะหลกดานความเปนผนา จะมคานาหนกองคประกอบตงแต 0.54-0.65 ดานความสามารถในการอธบายแรงจงใจมากทสด มคาอานาจในการพยากรณตงแต 0.50-0.68 ผลการวเคราะหองคประกอบเชงยนยนลาดบแรก พบวาคาสมประสทธของทกตวแปรมนยสาคญทางสถต โดยความผกพนตอองคการมความสมพนธในเชงบวก กบสมรรถนะหลกของเจาหนาทกรมราชทณฑในระดบสง ( = 0.65) สอดคลองกบงานวจยของบษยมาส มารยาตร (2542) ทเสนอวาการทเจาหนาทในองคการจะมสมรรถนะในระดบใดนน


58

ขนอยกบลกษณะการดาเนนงานเปนสาคญ ผลการวเคราะหตามองคประกอบเชงยนยนแรกจะพบวา ความผกพนตอองคการของเจาหนาทกรมราชทณฑจะเนนความผกพนตอองคการดานจตใจมากกวาความผกพนตอองคการดานการคงอย แสดงใหเหนวาเจาหนาทตองการจะอยกบองคการดวยใจ มากกวาทคดวาจาเปนตองอย เพราะไมอยากสญเสยในสงทลงทนไป และสงกวาความผกพนตอองคการดานบรรทดฐาน ซงหมายความวาเขาสมควรอย เพราะเปนความถกตองทางสงคม สอดคลองกบแนวคดของ

Allen & Meyer (1990, pp. 1-18) และสอดคลองกบงานวจยของชวนา องคนรกษพนธ (2546) สวนตวแปรดานสมรรถนะหลกของเจาหนากรมราชทณฑจะอยท สมรรถนะหลกดานใฝสมฤทธในหนาทงานมากทสด สอดคลองกบแนวคดของ Gibson (2000) และงานวจยของอสระ บญญะฤทธ (2545) ทเสนอวา สมรรถนะดานการใฝสมฤทธในหนาทงานมความสมพนธกนทางบวกกบประสทธผลของหวหนางานระดบตน (พจารณาตามตารางท 6)

ตารางท 6 การวเคราะหองคประกอบเชงยนยนลาดบแรก

ตวแปรแฝง ตวแปรสงเกตได สปส. SE. t

1. ความผกพนตอองคการของกรมราชทณฑ (COMTIMENT)1. ความผกพนตอองคการดานจตใจ2. ความผกพนตอองคการดานการคงอยในองคการ3. ความผกพนตอองคการดานบรรทดฐาน

2. สมรรถนะหลกของเจาหนาทกรมราชทณฑ (COMPETENCIES)1. สมรรถนะหลกดานใฝสมฤทธในหนาทงาน2. สมรรถนะหลกดานสมพนธภาพ3. สมรรถนะหลกคณลกษณะสวนบคคล4. สมรรถนะหลกดานการจดการ5. สมรรถนะหลกดานความเปนผนา

ความผกพนตอองคการ สมรรถนะหลก

y1y2y3

y4y5y6y7y8

0.890.860.88

0.900.890.880.880.870.65

0.050.060.06

0.050.070.070.060.050.03

17.4115.3214.82

16.3312.7512.5615.0916.1619.26

อภปรายและสรปผลการวจย กรมราชทณฑสามารถสร างความสมพนธ ระหวางปจจยความผกพนตอองคการและสมรรถนะหลกใหสงขนกวาทเปนอยได โดยผบรหารตองใหความสนใจและมงเนนเปนพเศษ กบเจาหนาทกรมราชทณฑทสงกดอยสวนกลาง ซงผลการวจยพบวา ปจจยดานความผกพนตอองคการดานจตใจ ดานความผกพนตอองคการดานบรรทดฐาน และสมรรถนะหลกดานความเปนผนา จะนอยกวาสวนภมภาคอยางม

นยสาคญ โดยอาศยการจดอบรมพฒนาฟนฟใหเจาหนาทมความรสกเปนหนงเดยวกน และเหนคณคาของงานททา เพอสรางทศนคตทดตองานสรางความซอสตยตอการทางาน และกอใหเกดความจงรกภกดตอองคการ อกทงควรจดสวสดการใหเหมาะสมกบคาครองชพทสงขน เพอปองกนปญหาการลาออกจากงาน และการใชตาแหนงหนาทของตนในทางทมชอบได ผลการวจยยงพบความสมพนธระหวางความผกพนตอองคการและสมรรถนะหลกของ


59

เจาหนาทกรมราชทณฑ ดงนน การพฒนากรมราชทณฑมความจาเปนตองทาแบบคขนานทงสองปจจยควบคกน นอกจากน ในภาพรวมปจจยในดานความผกพนทางดานจตใจ และสมรรถนะหลกดานการใฝสมฤทธในหนาทงาน ถอเปนจดแขงกรมราชทณฑมจาเปนทจะตองธารงรกษาเอาไว ในขณะเดยวกนปจจยประกอบอนๆ กมความสาคญไมยงหยอนกวากน กรมราชทณฑมจาเปนทจะตองพฒนาองคการ ในแตละปจจยอยางตอเนอง โดยอาศยมการประเมนดานสมรรถนะและความผกพนองคการ เพอใหเกดผลการพฒนาทยงยนตอไป

ขอเสนอแนะการทาวจยครงตอไป 1. งานวจยดงกลาวเปนงานวจยแบบภาคตดขวาง (Cross-sectional study) ซงทาการเกบในชวงเวลาหนง ดงนนผทสนใจจะนาตวแบบดงกลาวไปศกษาในลกษณะของ การวจยในระยะยาว (longitudinal studies) กสามารถจะทาใหเหนภาพของการวจยทชดเจนยงขน 2. ผทสนใจอาจจะศกษาตวแบบทไมจากดเฉพาะกลมผบรหาร และเจาหนาทกรมราชทณฑ โดยขยายเขตแดนการศกษาในภาพรวมใหครบถวน โดยเกบขอมลจากผมสวนไดสวนเสยของกรมราชทณฑในสวนอน ซงจะทาใหมองเหนภาพในองครวม (Holistic) ไดชดเจนยงขน

บรรณานกรมกรมราชทณฑ. (2552). จานวนเจาหนาทในกรม

ราชทณฑ. สบคนเมอ 19 มถนายน 2552, เวบไซต: http://www.correct.go.th/demo/www/aboutus/about2.html

เกรกเกยรต ศรเสรมโภช. (2546). การพฒนาความสามารถเชงสมรรถนะ. กรงเทพฯ: โกลบล คอนเซรน.

ชวนา องคนรกษพนธ. (2546). การรบรวฒนธรรมองคการและความผกพนตอองคการของเจาหนาทในธรกจโรงแรม. วทยานพนธการจดการมหาบณฑต, สาขาการจดการทรพยากรมนษย บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยบรพา.

ณรงควทย แสนทอง. (2547). มารจก Competency กนเถอะ. กรงเทพฯ: เอชอาร เซนเตอร.

ณฏฐกา เจยาคม. (2551). พฤตกรรมการทางานของเจาหนาทดเดนในโรงงานอตสาหกรรม: กรณศกษา. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต, สาขาวชาจตวทยาการแนะแนว มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ดนย เทยนพฒ. (2543). การจดการเรองความสามารถ: หวใจสาคญของความสาเรจ. วารสารบรหารคน, 18(2), 11-18.

เดชา เดชะวฒนไพศาล. (2543). Competency-Based Human Resource: Management. วารสารบรหารคน, 21(5), 26-41.

ธานนทร อดม. (2540). Competency-Based Train-ing. จลสารพฒนาขาราชการ, 1, 17-19.

ธารงศกด คงคาสวสด. (2548). เรมตนอยางไร เมอจะนา Competency มาใชในองคการ. กรงเทพฯ: สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญปน).

นนทพร ศภะพนธ. (2551). การศกษาสมรรถนะการบรหารดานวชาการของผบรหารโรงเรยนเอกชนระดบประถมศกษา สงกดสานกงานเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร เขต 2. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต, สาขาวชาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

บษยมาส มารยาตร. (2542). การประเมนขดความสามารถในการปฏบต งานของนกพฒนาทรพยากรมนษย กรณศกษาการปโตรเลยมแหงประเทศไทย. ภาคนพนธ, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.


60

ปทมา เพชรไพรทร. (2547). สมรรถนะพยาบาลประจาการโรงพยาบาลขอนแกน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยขอนแกน.

พมพกานต ไชยสงข. (2546). สมรรถนะของเจาหนาทในบรษททปรกษาดานบญชและการเงนแหงหนง. ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ภรณ กรบตร. (2529). การประเมนประสทธผลขององคการ. กรงเทพมหานคร: โอเอสพรนตงเฮาส.

มลฤด ตนสขานนท. (2550). ความสมพนธระหวางพฤตกรรมทสอดคลองกบวฒนธรรมองคการกบความผกพนของเจาหนาท: กรณศกษา บรษทสอสารโทรคมนาคม แหงหนง. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, การพฒนาทรพยากรมนษยและองคการ สถาบนพฒนบรหารศาสตร.

วนทนา กอวฒนาสกล. (2543). ทกษะ ความร ความสามารถ (Competency). วารสารเพมผลผลต, 39(4), 19-24.

วฑรย สมะโชคด. (2541). ยอดหวหนางาน Excel-lent Supervisor. กรงเทพฯ: TPA Publishing.

ศศวมล ทองพว. (2548). ปจจยทมผลตอสมรรถนะในการปฏบตงาน ของเภสชกรในโรงพยาบาลชมชน เขตการสาธารณสข 6. วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยขอนแกน.

สานกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอน. (2548). คมอสมรรถนะราชการพลเรอนไทย. กรงเทพฯ: พ.เอ.ลฟวง.

สกญญา รศมธรรมโชต. (2548). แนวทางการพฒนาศกยภาพมนษยดวย Competency Based Learning. กรงเทพฯ: ฝายวจยและระบบสารสนเทศ สถาบนเพมผลผลตแหงชาต.

สดารตน ลมปะพนธ และคณะ. (2549). การประเมนความสามารถเชงสมรรถนะหลกบคลากร สานกพฒนาบรการสขภาพ กรมสนบสนนบรการสขภาพ. กรงเทพฯ: ชงเธยรมารเกตตง.

สภมาส องศโชต, สมถวล วจตรวรรณา และ รชนกล ภญโญภานวฒน. (2552). สถตวเคราะหสาหรบการวจยทางสงคมศาสตรและพฤตกรรมศาสตร: เทคนคการใชโปรแกรม LISREL. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: เจรญดมงคงการพมพ.

โสภณวชญ บวบานพรอม. (2551). ปจจยทมความสมพนธกบความผกพนของเจาหนาทบรการลกคาทางโทรศพทบรษท ทร คอรปอเรชน จากด (มหาชน). ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต, สาขาวชาจตวทยาการแนะแนว มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

อานนท ศกดวรวชย. (2547). แนวคดเรองสมรรถนะ Competency: เ รองเก าท เรายงหลงทาง . จฬาลงกรณรวว, 4(9), 28-31.

อาภรณ ภวทยพนธ. (2548). Competency Dictionary. กรงเทพฯ: เอช อาร เซนเตอร.

อสระ บญญะฤทธ. (2545). การศกษาความสมพนธระหวางภาวะผนา สมรรถนะ บรรยากาศองคการ และประสทธผลของหวหนางานระดบตน. วทยา-นพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

Allen, N.J and Meyer, J.P. (1990). The measure-ment and antecedents of affective, continuance, and normative commitment to the organiza-tion. The Journal of Occupational Psychology, 63, 1-18.

Baron, R.A. (1986). Behavior in organization: Understanding and managing the human side of work. 2nd ed. Boston: Allyn and Bacon.


61

Belsley, D. (1991). Conditional diagnostics: Collinearity and weak data in regression. New York: John Wiley.

Bowden, J. & Masters, G. (1993). Implications for Higher Education of a Competency-Based Approach to Education and Training. Canberra: AGPS.

Boyatzis, R. E. (1996). The competent manager: A theory of effective performance. New York: John Wiley.

Burgoyne, J. (1993). The competence movement: Issues, Stakeholders and Prospects. Personnel Review, 22, 6-13.

Carrell, M.J. & Heavirin, C. (1997). Fundamental of organizational behavior. New Jersey: Prentice-Hall.

Dales, M. & Hes, K. (1995). Creating Training Miracles. Sydney: Prentice-Hall.

Diamantopoulos, A. and Siguaw, A.D. (2000). Introducing LISREL: A guide for the uninitiated. London: Sage Publications.

Eisenberger, R. et al. (1990). Perceived organi-zational support and employee diligence, commitment, and innovation. Journal of Applied Psychology, 75, 193-208.

Fazzi, R. A. (1994). Management plus: Maximizing productivity through motivations, performance, and commitment. New York: Macmillan.

Gibson, J.L. et al. (2000). Organization: Structure, process, behavior. 10th ed. New York: McGraw-Hill.

Hair, J.L., Anderson, R.E, Tatham, R.L., Black, W.C. (1998). Multivariate data analysis with Readings. 5th ed. London: Prentice Hall.

Luthanas, F. (2002). Organiztioanl behavior. 9th ed. New Jersey: McGraw-Hill.

Mathis, R.L. & Jackson, J.H. (1997). Human resources management. 8th ed. New York: West Publishing.

Northcraft, G.B & Neale, M.A. (2003). Organization behavior: A management Challenge. 2nd ed. New York: Dryder Press.

Robbins, S.P. (2003). Organiational behavior. New Jersey: Pearson Education.

Shermon, D. (2004). Competency based HRM: A strategies resource for Competency Mapping Assessment and Development Centres. New Delhi: Tata McGraw-Hill.

Steers, R.M. (1991). Introduction to organiza-tional behavior. 5nd ed. Illinois: Foresman.

Sternberg, R. & Kolligian J. (1990). Competence Considered. New Haven: Yale University Press.

Thompson, S. K. (1992). Sampling. New York: John Willey.


62

Mr. Wisit Rittiboonchai received his Master of Business Administration in Management from Ramkhamhaeng University. He is currently a PhD. Candidate at Siam University and a lecturer at Ramkhamhaeng University and Burapha University. His main interests are in public administration, business administration, marketing research, statistics and Structural Equation Modeling by LISREL program.

63

ÒÃà»ÃÕÂºà·ÕÂºËÅÑ¡à¡³± �»ÃÐàÁÔ¹ ŒÒ¹¡ÒÃ¾Ñ²¹ÒªØÁª¹ÍÂ‹Ò§ÂÑè§Â×¹ÊíÒËÃÑºâ¤Ã§¡ÒÃÍÊÑ§ËÒÃÔÁ·ÃÑ¾Â � ã¹»ÃÐà·Èä·Â

A Comparison of Sustainable Neighborhood Development Assessment Criteria for Real Estate Project in Thailand

ธดารตน กฤดากร ณ อยธยา นกศกษาปรญญาโท คณะสถาปตยกรรมและการผงเมองมหาวทยาลยธรรมศาสตรE-mail: [email protected]

ดร.กองกณฑ โตชยวฒน อาจารยประจาคณะสถาปตยกรรมและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตรE-mail: [email protected]

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาและเปรยบเทยบหลกเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชนอยางยงยนสาหรบโครงการอสงหารมทรพยของประเทศไทย ขนตอนการศกษาประกอบดวย 1) ศกษาหลกเกณฑการประเมนของตางประเทศ จานวน 3 มาตรฐาน คอ LEED (สหรฐอเมรกา), GREEN STAR (ออสเตรเลย) และ CASBEE (ญป น) 2) วเคราะหเปรยบเทยบกบมาตรฐาน แบบการประเมนและกฎหมายตางๆ ของประเทศไทย ทเกยวของกบการประเมนดานการพฒนาโครงการอสงหารมทรพย และ 3) สรปผลการเปรยบเทยบของหลกเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชน ผลการศกษาพบวาการประเมนผลกระทบทางสงแวดลอมตามกฎหมายสงแวดลอม และแบบประเมนอาคารอนรกษพลงงานของไทยมรายการหลกเกณฑในการพฒนาโครงการอสงหารมทรพยสอดคลองกบหลกเกณฑประเมนของตางประเทศทนามาใชเปนแนวทางในวางแผนการพฒนาโครงการได สวนกฎหมายดาน

¡


64

การผงเมองและควบคมอาคารคลายคลงเพยงบางสวน เพราะเทคโนโลยการกอสราง การขยายเมอง การพฒนาดานสาธารณปโภคพนฐานทแตกตางกน เกณฑประเมนดานคณภาพชวตในชมชนและการออกแบบใหโครงการมปฏสมพนธทงภายในและภายนอกเปนเกณฑเพมเตมจากหลกเกณฑของไทย และผลการศกษานสามารถใชเปนแนวทางในการจดทาหลกเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชนอยางยงยน และใชเปนแนวทางในการพฒนาโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศยในประเทศไทยเพอคณภาพชวตทดของผอยอาศยตอไป

คาสาคญ: การประเมน การพฒนาอยางยงยน อสงหารมทรพย ระบบใหคะแนน เกณฑ

Abstract This research aimed at analyzing and comparing the alternative requirements related to sustainable neighborhoods development of real estate projects in Thailand. The methodology comprised: 1) studying three foreign neighborhood and urban development rating systems: the rating systems of Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) (U.S.), Green star (Australia), and Comprehensive Assessment System for Building Environmental Efficiency (CASBEE) (Japan), 2) comparing the foreign systems to existing standards and regulations of Thai laws related to real estate project development, and 3) summarizing the results of comparison of the assessments. The research was found that the environmental impact assessments by environmental regulations and energy and environmental assessment methods for buildings by the standard of Thai Green Building Institute (TGBI) and Department of Alternative Energy Development and Efficiency (DEDE) are partly in accordance with the foreign systems. For urban and building regulations, they are different from those of the foreign rating systems because of difference in construction technologies and sprawling infrastructure development and service. Assessment criteria related to quality of life assessment and relatively community promoting should be added. Finally, the results of this research can be used as a baseline for the sustainable neighborhoods development assessment of residential real estate and as the guideline of developing projects for better quality of life of residents.

Keywords: Assessment, Sustainable development, Real estate, Rating system, Criteria


65

ทมา จากการขยายตวของเมอง และจากปญหาสภาวะแวดลอมภายในชมชนมผลตอคณภาพชวตของผอยอาศยในอสงหารมทรพย เปนผลใหผพฒนาโครงการอสงหารมทรพยตางๆ มการปรบกลยทธในการวางแผนและออกแบบใหโครงการอสงหารมทรพยโดยเฉพาะประเภททอยอาศยมความรนรมย เปนมตรตอสงแวดลอม ประหยดพลงงาน และสามารถมปฏสมพนธตอชมชน ประกอบกบแนวโนมของโครงการอสงหารมทรพยในประเทศไทยเพมขนประมาณรอยละ 2.8 ตอป โดยพนททเพมมากทสดอยในกรงเทพมหานครและปรมณฑล เพมขนกวาประมาณรอยละ 3.7 ตอป (Rinchumpoo, 2010) และในปจจบนมการตรวจสอบ ประเมน และรบรอง เพอยกระดบโครงการทใสใจกบการอนรกษพลงงานและสงแวดลอมมากขนในประเทศไทย อาทเชน มาตรฐานการจดการสงแวดลอม ISO 14001 (สานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม, 2541) คมอแบบประเมนอาคารประหยดพลงงานและเปนมตรตอสงแวดลอม สาหรบอาคารพกอาศย (บานเดยว บานแถว อาคารอยอาศยรวม) (TEEAM) (จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550) และหลกเกณฑการประเมนอาคารเขยว (TREES) (สถาบนอาคารเขยวไทย (TGBI), 2552) แตทงนยงไมมหลกเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชนอยางยงยน สาหรบประเมนโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศยใชงานรบรอง และใชแนวทางการวางแผนออกแบบโครงการตางๆ ในประเทศไทย ซงในตางประเทศมการใชงานอยางเปนทางการแลว อาทเชน Leadership in Energy and Environmental Design for Neighbor-hood Developments (LEED-ND) (U.S. Green Building Council (USGBC), 2008) ของประเทศสหรฐอเมรกา Green Star Multi Unit Residential (GREEN STAR) (Green Building Council of Australia (GBCA), 2008) ของประเทศออสเตรเลย

และ CASBEE for Urban Developments (CAS-BEE) (Urban Japan GreenBuild Council (JaGBC) & Japan Sustainable Building Consortium (JSBC), 2008) ของประเทศญปน ดงนน ผวจยจงนาหลกเกณฑประเมนการพฒนาดานชมชนจากตางประเทศทมการเผยแพรและใชงานรบรองแลวศกษาเปรยบเทยบกบระเบยบ มาตรฐาน หลกเกณฑแบบการประเมนตางๆ และกฎหมายทเกยวของของประเทศไทย และกาหนดหมวดการประเมนตามองคประกอบของการพฒนาอยางยงยน โดยคานงถงดานสงแวดลอม ดานเศรษฐกจ และดานภาวะสงคม เพอใชเปนแนวทางในการออกแบบโครงการอสงหารมทรพยในประเทศไทยและเพอใชเปนแนวทางในการจดทาหลกเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชนใหมความยงยน อนรกษพลงงานและสงแวดลอม ทงตอโครงการอสงหารมทรพยทจะวางแผนกอสรางใหม หรอปรบปรงใหมการยกระดบดานการพฒนาคณภาพชวตของผอยอาศยตอไป

วตถประสงค ในการศกษางานวจยในครงนมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบรายการของเกณฑประเมนของโครงการอสงหารมทรพยดานการพฒนาชมชนสเขยวอยางยงยน โดยแบงออกเปน 3 สวน ดงน 1. ศกษาหลกเกณฑการประเมนของตางประเทศทเกยวของกบ การพฒนาชมชนอยางยงยนสาหรบประเมนโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศย จานวน 3 มาตรฐาน คอ เกณฑการประเมนของ LEED (สหรฐอเมรกา), GREEN STAR (ออสเตรเลย) และ CASBEE (ญปน) 2. วเคราะหเปรยบเทยบ มาตรฐาน ขอบงคบ หลกเกณฑ ระเบยบ ระบบการประเมน และกฎหมายตางๆ ทเกยวของกบดานการพฒนาโครงการอสงหารมทรพยของประเทศไทย การอนรกษพลงงานและ


66

สงแวดลอม คณภาพชวต และการพฒนาชมชนอยางยงยนสาหรบประเมนโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศย 3. ส รปผลการ เป รยบเ ทยบรายการของหลกเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชนอยางยงยนสาหรบประเมนโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศย

ขนตอนการศกษา 1. ศกษาหลกเกณฑการประเมนของตางประเทศทเกยวของกบการพฒนาชมชนอยางยงยน สาหรบประเมนโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศย จานวน 3 มาตรฐาน ดงน ก) มาตรฐาน LEED for Neighborhood Developments, LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) System จดทาและใชงานในประเทศสหรฐอเมรกา ข) มาตรฐาน Green Star Multi Unit Residential, The Green Star Environmental Rating System จดทาและใช งานในประเทศออสเตรเลย ค) มาตรฐาน CASBEE for Urban Develop-ments, Comprehensive Assessment System for Building Environmental Efficiency (CASBEE) จดทาและใชงานในประเทศญปน 2. ศกษาและรวบรวม มาตรฐาน ขอบงคบ หลกเกณฑ ระเบยบ ระบบการประเมน และกฎหมายตางๆ ทเกยวของกบหลกเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชนในการพฒนาโครงการอสงหารมทรพยของประเทศไทย 3. จาแนกและจดหมวด หม ของเกณฑประเมนตามลกษณะทางกายภาพใหมตาแหนงทประเมน ความหมายของการชวด วตถประสงค และตวชวดทมลกษณะใกลเคยงกนในแตละหมวดหมของแตละเกณฑประเมนทนามาเปรยบเทยบ

4. เปรยบเทยบมาตรฐาน ขอบงคบ หลกเกณฑ ระบบการประเมนและกฎหมายตางๆ ทเกยวของกบหลกเกณฑประเมนของประเทศไทย กบหลกเกณฑการประเมนของตางประเทศ 5. สรปการเปรยบเทยบรายการของหลกเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชนอยางยงยนสาหรบประเมนโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศย

การจดกลมหลกเกณฑ จากการศกษาพบวาในกระบวนการรวบรวมและเปรยบเทยบ มาตรฐาน ขอบงคบ หลกเกณฑ ระเบยบ ระบบการประเมน และกฎหมายตางๆ ทเกยวของกบหลกเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชนอยางยงยนและการพฒนาโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศยมเกณฑทมสาระสาคญทเกยวของ ดงตอไปน 1. กฎหมายโยธาธการและการผงเมอง (กรมโยธาธการและผงเมอง, 2518, 2525, 2535) การควบคมอาคาร (กรมโยธาธการและผงเมอง, 2553) การขดดนและถมดน (กรมโยธาธการและผงเมอง, 2543a) การจดสรรทดน (กรมโยธาธการและผงเมอง, 2543b) 2. กฎหมายสงแวดลอม โดยอางองรายการจากแนวทางการจดทารายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมดานโครงการทพกอาศย บรการชมชน และสถานทพกตากอากาศ 3. กฎหมายอนรกษ พลงงาน (กรมพฒนาพลงงานทดแทนและอนรกษพลงงาน, 2543) 4. แบบประเมนอาคารประหยดพลงงานและเปนมตรตอสงแวดลอม 5. หลกเกณฑการประเมนอาคารเขยว เปนตน การนามาตรฐาน ขอบงคบ หลกเกณฑ ระเบยบ ระบบการประเมน และกฎหมายตางๆ ของไทยมาเปรยบเทยบกบหลกเกณฑการประเมนของตางประเทศ พบวามเกณฑประเมนและขอกาหนดเปนจานวนมาก ทงการจดหมวดหมในการกาหนด


67

ประเดนของการพจารณา ประเมน และใหความสาคญตางกน ดงนนผวจยไดลาดบและจดหมวดหมใหมเพอใหมความเหมาะสมตอการศกษาเปรยบเทยบ ในชวงแรกของการวจย ผ วจยไดทดลองใชหลกเกณฑหวขอของแนวทางการจดทารายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมดานโครงการทพกอาศย บรการชมชน และสถานทพกตากอากาศ มาเปนรายการเปรยบเทยบหลกเบองตน เนองจากสามารถแบงออกไดเปน 2 สวนใหญ คอ 1. การจดทารายงานแสดงการศกษาลกษณะและสภาพของโครงการทง กอนการกอสราง ระหวางการกอสราง และภายหลงการกอสราง 2. แนวทางการแกไข มาตรการ เพอระงบหรอบรรเทาผลกระทบทางดานสงแวดลอมทอาจจะเกดขน ซงมลกษณะคลายกบการจดลาดบของหลกเกณฑการประเมนของ CASBEE for Urban Developments ของประเทศญปน แตเนองจากพบวาการจดลาดบดงกลาวทาใหรายการของหลกเกณฑทประเมนทเกยวกบอาคารเขยว การอนรกษพลงงาน และการใหความสาคญ

ของการวางผงของโครงการขาดหายไป ซงตอมาผวจยจงใชการจดหลกเกณฑโดยคานงถงลกษณะทางกายภาพเปนหลก ซงทาใหการระบหมวด เกณฑการประเมนเกณฑ โดยแบงออกเปน 2 ดานใหญ คอ 1. องคประกอบสงแวดลอมในละแวกของชมชน (Neighborhood Environmental Elements) โดยแบงออกเปน 3 หมวดใหญ แบงออกเปน 3 หมวดคอ 1) สาธารณปโภค 2) อาคาร และ 3) ทวาง ซงในแตละหมวดสามารถรวมเกณฑประเมนไดทงลกษณะดานกายภาพ ทงทมกอนกอสราง ในระยะเวลากอสรางและภายหลงกอสรางแลวเสรจภายในพนทของโครงการ พรอมทงระบเกณฑดานมาตรฐานและการจดการซงวางแผนใหเกดขนและอาจจะสงผลตอชมชน 2. ธรรมชาตและสงคมแวดลอม (Natural and Social Environments) ประกอบดวย 3 หมวด คอ 1) ระบบนเวศ 2) ธรรมชาตแวดลอม และ 3) สงคมแวดลอม ซงปรากฏผงตามภาพท 1


68

ภาพท 1 ผงแสดงการจาแนกหลกเกณฑประเมนการพฒนาชมชนสเขยวอยางยงยน

ผลของการจดกลมหลกเกณฑโดยการคานงถงลกษณะทางกายภาพและการกาหนดใหเกณฑบรรจอยตามพกดจดทสงตางตงอยและถกใชกระทาเปนหลกเกณฑในการคดแยกหมวดหม พบวาทาใหการพจารณาเกณฑของแต ละเกณฑในกฎหมาย มาตรฐาน ระเบยบ ขอบงคบ แบบประเมนของทง 2 กลมสามารถบรรจอย ในตารางเปรยบเทยบในหมวดเดยวกนไดงายตอความเขาใจ สะดวกตอการคดแยกสามารถใชเปรยบเทยบความคลายคลงและความแตกตางในรายละเอยดของวตถประสงคของการประเมน และการใชงานในการประเมน ในแตละประเดนของแตละเกณฑไดอยางชดเจนเหมาะสมมากขน

ผลการเปรยบเทยบเกณฑ จากการศกษาเปรยบเทยบและจดกลมเกณฑการประเมน แบงออกเปน 2 กลมคอ 1. รายการเกณฑการประเมนตามกฎหมายและมาตรฐานของไทย และ 2. รายการเกณฑประเมนของตางประเทศ พบวาในกลมรายการเกณฑการประเมนของไทย การจดทารายการประเมนผลกระทบทางสงแวดลอม (Environmental Impact Assessment: EIA) (สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2542) นน ไดมการบรรจประเดนทพจารณาครอบคลมไปถงกฎหมายผงเมองและกฎหมายควบคมอาคารทใชบงคบของไทยสวนใหญ


69

ไวแลว และในสวนของมาตรการลดและปองกนผลกระทบตางๆ และการรณรงคสงเสรมอนรกษพลงงานและสงแวดลอมในสวนขององคอาคารมแบบประเมนอาคารประหยดพลงงานและเปนมตรตอสงแวดลอม และหลกเกณฑการประเมนอาคารเขยวของ

ประเทศไทยบรรจเกณฑไวแลวเชนกน ดงนนจงสามารถใชแนวทางการประเมนผลกระทบสงแวดลอม รวมกบแบบประเมนทงสองแบบเปนเกณฑในการเปรยบเทยบกบหลกเกณฑของตางประเทศตอไป ผลการศกษาเปรยบเทยบ แสดงดงตารางท 1

ตารางท 1 จานวนเกณฑทเปรยบเทยบตามการจดหมวดหม

เกณฑ คลายคลง มเฉพาะเกณฑไทย มเฉพาะเกณฑตางประเทศ

ดานท 1 : องคประกอบสงแวดลอมชมชน - สาธารณปโภค- อาคาร- ทวาง

20326

349012

46528

ดานท 2 : ธรรมชาตและสงคมแวดลอม- ระบบนเวศ- ธรรมชาตแวดลอม- สงคมแวดลอม

112410

050

020

ในดานท 1 องคประกอบสงแวดลอมชมชนพบวาทงสองกลม มความแตกตางกนเปนสวนใหญ โดยเฉพาะดานการออกแบบและระบบการจดการสาธารณปโภค อาทเชน ดานการขนสง ดานการสอสาร และดานการจดการของเสย ทแตกตางกน และสวนดานการกาหนดเกณฑดานอาคารพบวาในแบบประเมนอาคารประหยดพลงงานและเปนมตรตอสงแวดลอม และหลกเกณฑประเมนอาคารเขยว มความคลายคลงกนในการกาหนดเกณฑทประเมน ทาใหในสวนของอาคารและทวางมความคลายคลงกนเปนสวนมากในดานการกาหนดทางดานกายภาพ แตในเกณฑการประเมนดานการจดการยงมความแตกตางกนอย ซงเกณฑทแตกตางกนอยางเหนไดชดเจน อาทเชน เกณฑการใหคาความสาคญกรณทโครงการจดใหมาตรการการทาใหมลพษทอาจจะเกดขนลดลง หรอไมใชอปกรณทจะทาใหเกดมลพษ การใชพนทสเขยว การปลกตนไมเพอบรรเทาภาวะ

ปรากฏการณเกาะความรอน การใหความสาคญการใชพลงงานหมนเวยน การจดวางผงอาคาร ทางเดน ทางจกรยาน การออกแบบโดยพจารณาโครงขายทงดานพลงงาน การขนสง และสาธารณปโภคตางๆภายในชมชน และการใหความสาคญตอผเชยวชาญทจะเขามาออกแบบโครงการตงแตเรมตนขออนญาตการกอสราง เปนตน สวนดานท 2 ธรรมชาตแวดลอมและสงคมแวดลอม จากการศกษาเกณฑประเมนไมมความแตกตางกนอยางเหนไดชด มเพยงการกาหนดคาการใหคะแนนแตกตางกนเทานน


70

ตารางท 2 จานวนเกณฑเปรยบเทยบแตละเกณฑ

เกณฑ EIA TEEAM TREES LEED CASBEEGREEN STAR

อนๆ *

ดานท 1 : องคประกอบสงแวดลอมชมชน

- สาธารณปโภค- อาคาร- ทวาง

2567

7315

8363

22296

31268

20412

208913

ดานท 2 : ธรรมชาตและสงคมแวดลอม

- ระบบนเวศ- ธรรมชาตแวดลอม- สงคมแวดลอม

92610

300

200

10139

4149

140

252

หมายเหต *: กฎหมายผงเมอง กฎหมายพลงงาน กฎหมายควบคมอาคาร กฎหมายจดสรรทดน กฎหมายสาธารณสข

กฎหมายบรรเทาสาธารณภย กฎหมายขดดนและถมดน และ ISO 14001

อภปรายผลการเปรยบเทยบเกณฑ จากผลการศกษาเปรยบเทยบเกณฑการประเมนจากทง 2 กล มระหวางหลกเกณฑประเมนของประเทศไทยกบหลกเกณฑประเมนจากตางประเทศ พบวา 1. การดาเนนการวางแผน ออกแบบ และพฒนาโครงการอสงหารมทรพย หากโครงการทอยในเกณฑทตองดาเนนการจดทาการประเมนผลกระทบทางสงแวดลอมตามกฎหมายกาหนดสามารถใชรายการประเมนผลกระทบสงแวดลอม ตามแนวทางการจดทาทสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กาหนดไวประกอบเปนสวนหนงของหลกเกณฑการประเมนทเทยบไดจากตางประเทศ ซงมรายการทตองเพมเตมใหตรงตามเกณฑทเพมขน คอ การออกแบบวางแผนใหโครงการมการลดการใชวสดทมผลกระทบสงแวดลอมและลดการใชพลงงาน และเพมการออกแบบในการเปดใหโครงการสามารถปฏสมพนธกบชมชนไดมากขน 2. การวางแผนและออกแบบโครงการอสงหารมทรพยเพอใหโครงการสามารถดาเนนการตาม

กฎหมายกาหนด ตองดาเนนการตามกฎหมายควบคมอาคารอยางหลกเลยงมได ซงในเกณฑทเปรยบเทยบ พบวาการกาหนดของกฎหมายควบคมอาคารไมมสวนเกยวของอยางเหนไดชดกบเกณฑในการพฒนาดานชมชน และเนองจากการจดทารายงานประเมนผลกระทบทางสงแวดลอมมจดทารายละเอยดทคลายคลงกบรายการขอกาหนดของกฎหมายควบคมอาคารไวแลว ดงนนรายการเกณฑในกฎหมายควบคมอาคารจงไมมผลโดยตรงกบเกณฑการประเมนดานชมชนทจะนาไปพจารณาหรอคานงถงการประเมนดานชมชนสเขยวอยางยงยน 3. ตามกฎกระทรวง ตามพระราชบญญตการผงเมอง ซงกาหนดประเภท ขนาดการกอสรางโครงการอสงหารมทรพยไวแลวตามเขตพนททกาหนดไว ดงนนตามกฎหมายการผงเมองไมสามารถนามาพจารณาเปนหลกเกณฑประเมนดานชมชนได เมอเปรยบเทยบกบเกณฑประเมนของตางประเทศ เนองจากในแตละประเทศมการใหบรการสาธารณปโภค โดยเฉพาะการใหบรการขนสงทมการพฒนาตามสภาพเศรษฐกจของประเทศแตกตางกน อาทเชน


71

ขนาดความกวาง จานวนของถนน ทางเทา ทางจกรยาน และความหลากหลายการใชงานพนท จงไมสามารถนาเอาเกณฑประเมนดงกลาวมาใชกบหลกเกณฑประเมนทจะจดตงขนหรอใชเปนแนวทางในการพจารณาวางแผนโครงการได 4. หลกเกณฑการประเมนของ GREEN STAR มเฉพาะการประเมนลกษณะการอยอาศยในอาคารสงเปนสวนใหญ จงทาใหการประเมนดานธรรมชาตแวดลอมและดานสงคมแวดลอมขาดหายไป 5. การใช งานหลกเกณฑการประเมนทจะสามารถนามาเปนแนวทางในการใชงานทใกลเคยงกบประเทศไทยมากทสดคอ CASBEE ของประเทศญปน เนองจากการจาแนกรายการใกลเคยงกบการจดทารายงานการประเมนผลกระทบทางสงแวดลอมของประเทศไทย

ในการศกษาเปรยบเทยบเกณฑประเมนดานการพฒนาชมชนสเขยวอยางยงยน ทาใหไดทราบถงแนวทางในการออกแบบโครงการอสงหารมทรพย โดยการคานงการเชอมตอโครงการใหมความหลากหลายในการใชงานและมปฏสมพนธกบชมชนภายนอกไดงายมากขน และการเพมสวนของใชการขนสงสาธารณะโดยคานงถงการเลอกทาเลทตง การสรางสาธารณปโภค และการประสานงานไปยงแหลงใหบรการตางๆ กอนการวางแผนกอนสราง ซงจากผลการเปรยบเทยบมความเปนไปไดอยางมากทจะจดทารางหลกเกณฑการประเมนดานการพฒนาชมชนสเขยวอยางยงยนทมพนฐานหลกเกณฑจากขอกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบ มาตรฐาน และแบบประเมนทใชอยแลว และเพมเตมดวยเกณฑประเมนของตางประเทศประยกตใชกบประเทศไทยในอนาคตตอไป และสามารถใชรายการเกณฑทไดเปรยบเทยบในหมสาธารณปโภคและอาคารใชในการออกแบบโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศยเพอการพฒนาชมชนอยางยงยน อยางไรกตามเพอใหงานวจย

มความสมบรณจากเกณฑทมความแตกตางของตางประเทศควรนามาศกษาขอความเหนจากนกวชาการ ผ ชานาญการ และผ เชยวชาญในประเทศไทยในการพจารณาถงความเหมาะสม และศกษาการใชงานกบโครงการอสงหารมทรพยซงในแตละประเทศมบรบทแวดลอมทแตกตางกน เพอความเปนไปไดในการใชงานจรงกบโครงการอสงหารมทรพยประเภททอยอาศยในประเทศไทยตอไป

บรรณานกรมกรมโยธาธการและผงเมอง. (2552). พระราชบญญต

การผงเมอง พ.ศ. 2518. สบคนเมอวนท 9 ธนวาคม 2552, http://www.dpt.go.th/law/data/plan/core1_1.pdf

_______. (2552). พระราชบญญตการผงเมอง (ฉบบท 2) พ.ศ. 2525. สบคนเมอวนท 9 ธนวาคม 2552, http://www.dpt.go.th/law/data/plan/core1_2.pdf

_______. (2552). พระราชบญญตการผงเมอง (ฉบบท 3) พ.ศ. 2535. สบคนเมอวนท 9 ธนวาคม 2552, http://www.dpt.go.th/law/data/plan/core1_3.pdf

_______. (2552a). พระราชบญญต การขดดนและถมดน พ.ศ.2543. สบคนเมอวนท 10 ธนวาคม 2552, http://www.dpt.go.th/law/data/soil.pdf

_______. (2552b). พระราชบญญตการจดสรรทดน พ.ศ. 2543. สบคนเมอวนท 18 ธนวาคม 2552, http://www.thaicontractors.com/content/cmenu/7/34/89.html

_______. (2553). การรวบรวมบทบญญตกฎหมายวาดวยการควบคมอาคาร. สบคนเมอวนท 9 กมภาพนธ 2553, http://www.dpt.go.th/law/data/building/all.pdf


72

กรมพฒนาพลงงานทดแทนและอนรกษพลงงาน. (2553). พระราชบญญตการสงเสรมการอนรกษพลงงาน พ.ศ. 2543. สบคนเมอวนท 9 กมภาพนธ 2553, http://www.2e-building.com/download/13.pdf

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2550). คมอแบบประเมนอาคารประหยดพลงงานและเป นมตรต อสงแวดลอมสาหรบอาคารทพกอาศย (บานเดยว บานแถว อาคารอยอาศยรวม). กรงเทพฯ: กรมพฒนาพลงงานทดแทนและอนรกษพลงงาน กระทรวงพลงงาน.

สถาบนอาคารเขยวไทย (TGBI). (2552). หลกเกณฑการประเมนอาคารเขยว (ฉบบราง - มถนายน 2552). กรงเทพฯ: วศวกรรมสถานแหงประเทศไทยฯ รวมกบ สมาคมสถาปนกสยามฯ.

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. (2542). แนวทางการจดทารายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม โครงการทพกอาศย บรการชมชนและสถานทพกตากอากาศ. กรงเทพฯ: สานกงานฯ.

สานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. (2541). คมอการจดทาระบบการจดการสงแวดลอม ISO 14001. สบคนเมอวนท 9 กมภาพนธ 2553, จาก หองสมดสานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม เวบไซต: http://www.library.tisi.go.th

Green Building Council of Australia (GBCA). (2008). The Green Star Environmental Rating System for Building and the Green Star - Multi Unit Residential Pilot Rating Tool. Sydney: GBCA.

Rinchumpoo, D. (2010). Preliminary study of the eco-efficiency model of housing estate development under landscape sustainability standards: Case of Bangkok Metropolitan Region (BMR), Thailand. In South East Queensland Property PhD Colloquium, 4 March 2010, Queensland University of Technology, Brisbane, Queensland.

U.S. Green Building Council (USGBC). (2008). LEED for neighborhood development rating system. Washington, D.C.: USGBC.

Urban Japan GreenBuild Council (JaGBC), & Japan Sustainable Building Consortium (JSBC). (2008). Publication CASBEE Technique Manuals: Institute of Building Environmental and Energy Conservation. [online]. Tokyo: JaGBC and JSBC.


73

Ms. Thidarat Kridakorn Na Ayutthaya received her Bachelor Degree in Environmental Engineering from Chiang Mai University. She is studying in Master Degree of Innovation Real Estate Development, Faculty of Architecture and Planning, Thammasat University.

Dr. Kongkoon Tochaiwat received his Doctoral Degree and Master’s Degree in Construction Engineering and Management from Chulalongkorn University. He is now working as a lecturer in the Department of Innova-tive Real Estate Development, Faculty of Architecture and Planning, Thammasat University.

74

Ò¡ã¹ Ô¹μ¹ÔÂÒÂ¢Í§á¡ŒÇà¡ŒÒ: ¤ÇÒÁËÁÒÂ·Ò§¾Ø·¸ÈÒÊ¹Ò

Setting in Kaewkao’s Fantasy Novel: Meaning in Buddhism

รชนกร รชตกรตระกล นสตปรญญาเอก คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย E-mail: [email protected]

บทคดยอบทความนมงเสนอการตความฉากในจนตนยายของแกวเกาทสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในกเลส คอ ความรก ความโลภ ความโกรธ และความหลงทาใหเกดความทกข และแนวคดเรองกรรมคอผททากรรมใดไวยอมไดรบผลกรรมนน จากการศกษาพบวาแกวเกาใชฉากเพอสนบสนนแนวคดทางพทธศาสนาใน 2 ลกษณะ ลกษณะแรกคอการใชฉากเปนสญลกษณแทนกเลสหรอความทกข ลกษณะทสองคอการใชฉากทเปนสญลกษณทางพทธศาสนา โดยแกวเกามกจะใชฉากเพอสนบสนนแนวคดทางพทธศาสนาในลกษณะเดยวกน และในจนตนยายบางเรองแกวเกาไดตงชอตามฉากของเรองซงแสดงใหเหนวาฉากเปนองคประกอบสาคญในการสอแนวคด

คาสาคญ: ฉาก จนตนยาย การตความทางพทธศาสนา

AbstractThis article aims to interpret setting in Kaewkao’s Fantasy novels. The setting in Kaewkao’s Fantasy helps to convey two main ideas about Buddhism: the suffering caused by human passion such as lust, greed, hatred and delusion, and KARMA. The result of study shows that Kaewkao uses setting to support the Buddhism theme in 2 ways: fi rstly, settings is the symbols of passion or suffering and secondly, setting is the Buddhism symbol. Kaewkao usually uses same style of setting to

©


75

ความนา จนตนยายของแกวเกาเปนนวนยายทนาสนใจ ดวยความสนกสนานของเรองทเปนจนตนาการเหนอธรรมชาต อาทการกลบชาตมาเกด การเดนทางยอนไปอดต ปรากฏตวละครเหนอธรรมชาต เชน นางฟา พญานาค ภตพราย และยงปรากฏการใชฉากจนตนาการเหนอธรรมชาต เชน สวรรค นรก ดนแดนในจตนาการ ทาใหผอานใหเพลดเพลนไปกบโลกจนตนาการทผเขยนสรางสรรคขน ดวยความนาสนใจของผลงานจงทาใหมผนาจนตนยายของแกวเกามาศกษาวจยจานวนมากไดแก สะอาด รอดคง (2533) กฤษณา วงษรกษ (2542) ศนชา แกวเสถยร (2546) องอร สพนธวณช (2547) และจรณทย วมตตสข (2550) อยางไรกตามการศกษาเหลานมกเปนกลวธการสรางเรอง เชน การศกษาเรองความเชอเหนอธรรมชาตในจนตนยายไดแกงานวจยของสะอาด กฤษณา และองอร สวนงานวจยของศนชาเปนการศกษาการใชวทยาศาสตร และการศกษาของจรณทยทเปนการศกษาเรองการนาวรรณคดมาใชในจนตนยาย การศกษาฉากในจนตนยายของแกวเกาทสนบสนนแนวคดพทธศาสนาจงเปนประเดนทนาศกษาเนองจากยงไมมผศกษาไว นอกจากนการศกษาเรองนยงแสดงใหเหนคณคาของจนตนยายของแกวเกาทมทงความสนกสนานและเสนอแนวคดทางพทธศาสนาอนลกซง

วตถประสงคการศกษา บทความ นม ง ศ กษาและ ตความฉาก ในจนตนยายของแกวเกาทสนบสนนแนวคดพทธศาสนาใหเดนชดขน

ขอบเขตการศกษา บทความนศกษาฉากในจนตนยายของแกวเกาทตพมพระหวางปพ.ศ. 2525-2542 โดยเลอกเรองทปรากฏการใชฉากซงสนบสนนแนวคดพทธศาสนาจ านวน 9 เ ร อ ง ได แก แกวราห ( 2525 ) นางทพย (2525) แตปางกอน (2527) มนตรา (2528) นาคราช (2531) เรอนมยรา (2538) อมตะ (2539) เรอนนพเกา (2542) ดอกแกวการะบหนง (2542)

ขอตกลงเบองตน คาวา “ฉาก” และ “จนตนยาย” ในบทความนมความหมายดงตอไปน

ฉาก หมายถง “สถานททเหตการณของเรองเกดขน ภมหลงตางๆ ของตวละคร สภาพภมประเทศ เวลาหรอยคสมยทเกดเหตการณในเรองและสภาพแวดลอมเงอนไข หรอสถานการณของตวละคร” (กอบกล องคะนนท, ม.ป.ป., 85-86)

จนตนยาย หมายถง “ลกษณะของจนตนยายไดแก ผประพนธไดใชกลวธการสรางเรองแบบเหนอวสย (Fantasy) อนเปนเรองทเกนไปจากลกษณะทเกดขนในชวตจรง หรอผประพนธใชจนตนาการของตนผสมผสานกบประสบการณชวต สรางเปนเหตการณขนมากได ทงนเพอใหผอานตดตามเรองราวทไมอาจพบเหนในชวตประจาวน ความนาสนใจของเรองเหนอวสยอยทการผสมผสานเรองราวทเกนจรงไดอยางเหมาะสม หากมมากหรอนอยเกนไปกจะเปนเรองเหลอเชอเหนอจรง เชน การเดนทางไปในอวกาศ เรองโลกหรอดาวดวงอน ความรเรองมตในทางวทยาศาสตร เรองวญญาณ ภตผปศาจ การคนชพโดยอาศยความกาวหนาทางวทยาศาสตร เปนตน” (กหลาบ มลลกะมาส, 2522: 104)

indicate the Buddhism theme. Some fantasy novels are named by after their settings that. This demonstrates that settings is the an important element to convey the theme.

Keyword: Setting, Fantasy Novel, Interpretation in Buddhism


76

ผลการศกษา แกวเกาเสนอแนวคดทางพทธศาสนาผานพฤตกรรมของตวละครในเรอง คอแนวคดเรองการยดมนในกเลสทาใหเกดความทกขปรากฏในจนต-นยาย 8 เรอง คอ แกวราห นางทพย แตปางกอน มนตรา นาคราช เรอนมยรา อมตะ เรอนนพเกา สวนแนวคดเรองผประกอบกรรมใดยอมไดรบผลนนปรากฏในเรอง ดอกแกวการะบหนง นอกจากการใชพฤตกรรมของตวละครเพอเสนอแนวคดของเรองแลว ฉากในจนตนยายของแกวเกายงชวยสนบสนนแนวคดพทธศาสนาทแกวเกาเสนอใหเดนชดยงขน จากการศกษาพบวาแกวเกาใชฉากเพอสนบสนนแนวคดทางพทธศาสนาใน 2 ลกษณะ คอ ลกษณะแรกการใชฉากเปนสญลกษณแทนกเลส หรอแทนความทกข ลกษณะทสองคอการใชฉากซงเปนสญลกษณทางพทธศาสนา ในทนจะอภปรายผลการศกษาทละลกษณะดงน

การใชฉากเปนสญลกษณแทนกเลสหรอความทกข ลกษณะการใชฉากเปนสญลกษณแทนกเลสหรอความทกขนปรากฏในจนตนยายทง 8 เรองทเสนอแนวคดเรองการยดมนถอมนในกเลสทาใหเกดความทกข ในทนจะยกตวอยางการใชฉากเปนสญลกษณแทนกเลสหรอความทกขจากจนตนยาย 3 เรอง คอ แกวราห ซงฉากในเรองเปนสญลกษณแทนกเลสคอความโลภเรอง นางทพย ซงผเขยนใชฉากเปนสญลกษณแทนความทกขของตวละครทยดมนถอมนในความรก และ เรอนนพเกา ซงฉากในเรองเปนสญลกษณแทนทงกเลสคอความรกและบวงแหงโมหะทครอบงาตวละครไวเกดความทกข การยกตวอยางการศกษาจากจนตนยายทง 3 เรองโดยละเอยดเนองจากจนตนยายทง 3 เรองปรากฏการใชฉากเพอสนบสนนแนวคดทางพทธศาสนาอยางเดนชด สวนจนตนยายเรองอนๆ ทมไดยกตวอยางอยางละเอยดจะอภปรายประกอบเพอใหผลการศกษาเดนชดขน

เมองภแสนในแกวราห: กเลสอนไมสนสดของมนษย “กเลส หมายถง สงททาใหใจเศราหมอง ความชวทแฝงอยในความร สกนกคด ทาใหจตใจขนมวไมบรสทธ” (พระราชวรมน (ป.อ.ปยตโต), 2528: 15) ดงนนผทยดมนถอมนในกเลส คอ ความรก ความโลภ ความโกรธ ความหลงยอมมแตความทกข แนวคดเรองผทยดมนถอมนในกเลสทาใหเกดความทกขปรากฏในเรอง แกวราห เหนไดชดจากพฤตกรรมของตวละครคอขนคาหาวหรอพอเลยงบญมา ทโลภอยากไดอานาจและสมบตเมองภแสนถงสองชาต ทงชาตทเปนขนคาหาวและชาตทเปนพอเลยงบญมา ฉากทผเขยนใชในเรองคออาณาจกรภแสน เปนฉากทสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอในกเลสทาใหเกดความทกขใหเดนชดยงขน อาณาจกรภแสนเปนสถานทตนเหตแหงความโลภของขนคาหาว เพราะขนคาหาวมอาจจะไดครอบครองตาแหนงแสนภไทเจาชวตภแสนและสมบตใตเจดยภแสนทเขาโลภอยากจะครอบครอง ขนคาหาวจงฆาตวตายพรอมกบกลาวสตยสาบานวาขอจองเวรขนลมฟา และจะกลบมาครอบครองสมบตเมองภแสนอกครง กาลเวลาผานไปเมองภแสนกลายเปนซากเมองโบราณ เจาคณพนตนาคราชไดมาปลกคฤหาสนโบราณทบรเวณปากประตเมองภแสน และไดนาโบราณวตถทไดมาจากการสารวจซากเมองภแสนมาไวทคฤหาสนแหงน ขนคาหาวซงมาเกดใหมเปนพอเลยงบญมาแมวาจะจาเหตการณในอดตชาตไมได แตเพราะความโลภทาใหเขากลบมาขดสมบตจากเจดยเมองภแสนอกครง “ทานจาเหตการณไดรางเลอนเตมทซนะขนคาหาว แตแรงโลภททานมตอแผนดนภแสน เรยกใหทานวนเวยนมาสแผนดนอนเคยเปนทกาเนด และเสวยอานาจอกครง” (แกวราห, 2546: 208) ทาใหเขาไดพบกบขนลมฟาทมาเกดเปนวสวหลานชายของเจาคณพนตนาคราชผไดรบคฤหาสนแหงนเปนมรดก คนทงค


77

ไดกลบมายงเมองภแสน สถานทเปนตนเหตของความโลภของขนคาหาวหรอพอเลยงบญมา และเปนตนเหตใหเขาเกดความอาฆาตขนลมฟาหรอวสว ทขดขวางการครอบครองสมบตและอานาจทเขาโลภอยากจะครอบครอง ผเขยนไดเนนยาแนวคดเรองผทยดมนถอมนในกเลสทาใหเกดความทกข เกดความวบตผานจดจบของพอเลยงบญมาทตองมาจบชวตลงกลางกองไฟทตวเขาเองจด เพอเผาคฤหาสนของพระยาพนตนาคราชคฤหาสนทเขาเชอวาคอทเกบสมบตจากเจดยเมองภแสน คฤหาสนทเปนประตเมองของภแสนอาณาจกรทเขาเคยครอบครองดวยความโลภ “ภาพสดทายทเขาเหนกคอทองคาททวมสงถงภเขา...สงลวขนไปแทบจะจดฟา มนทวมถงหนาจวหลงคาบาน พรอมกบดงเอาเสาและคานบานเอนพงลงมาประหนงการโคนของยอดเจดยทเขาเคยทามาแลว....มนโคนลงมา...ฟาดมาสตวเขาเอง นาเขาไปสความมดมนอนหาทสนสดไมไดของอโมงคเกบสมบตของภแสน” (แกวราห, 2546: 566-568) จากภาพสดทายของชวตของพอเลยงบญมาหรอขนคาหาว จะเหนไดวาผเขยนไดเนนยาแนวคดเรองผทยดมนถอมนในกเลสทาใหเกดความทกขไดอยางชดเจน โดยใชฉากของเรองคอคฤหาสนของพระยาพนตนาคราชทกาลงถกไฟไหม มาชวยสนบสนนแนวคดใหเดนชดยงขน ผเขยนบรรยายฉากคฤหาสนของวสวผานมมมองของพอเลยงบญมา จากหองโถงกลางบานทมดมนเพราะไมมแสงไฟ ดามดลงไปเปนโพรงขนาดใหญตามความนกคดของพอเลยงบญมา ทเชอมาตลอดวา ใตเจดยเมองภแสนเปนโพรงขนาดใหญทซงเปนทเกบสมบตเมองภแสน ในความมดประกายของทองคาสองสวาง เมอเหนสมบตอยตรงหนา พอเลยงบญมากขาดความยบยงชงใจทงปวง เขาถลาเขาไปหากองทองคาทมจานวนมากขนๆ เรอยๆ แตสดทายทองคากลบกลายเปนเปลวไฟทรอนระอ

และสานกสดทายของพอเลยงบญมา “ทองคาททวมสงถงภเขา...สงลวขนไปแทบจะจดฟา” ไดกกขงเขาไวใน “ความมดมนอนหาทสนสดไมไดของอโมงคเกบสมบตของภแสน” จากฉากคฤหาสนทถกเผาไหม เกดจากไฟทพอเลยงบญมาเปนผจดดวยตวเอง การทผเขยนบรรยายฉากผานมมมองของพอเลยงบญมา โดยใหพอเลยงบญมามองเหนเปลวไฟเปนทองคา และพอเลยงบญมากสนชวตลงในกองทองคาหรอกองไฟทเขาจดขนเองนน กเพอเสนอแนวคดทางพทธศาสนา คอ ไฟแหงกเลสทเคยแผดเผาจตใจของผทมกเลส หรอมเชอไฟในเรอนใจ กองเพลงทเกดจากการจดของพอเลยงบญมา เพราะตองการเผาคฤหาสนของเจาคณพนตนาคราช สอถงการทตวละครม “ไฟ” หรอ “กเลส” อยในเรอนใจของพอเลยงบญมา ไฟกเลส คอความโลภทครอบงาจตใจ ทาใหพอเลยงบญมามองเหนเปลวไฟเปนทองคา เหนกองไฟเปนกองทองคา แลวสดทายไฟแหงกเลสกแผดเผาเขาใหมอดไหมอย ณ คฤหาสนทเปนประตเมองภแสน เมองทเขาเคยโลภตองการครอบครองทงอานาจและสมบตของเมองแหงน การเลอกใชฉากคฤหาสนของเจาคณพนตนาคราชในตอนทายเรอง แกวราห และการใชกลวธบรรยายฉากผานมมมองของตวละครพอเลยงบญมา จงสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในกเลสทาใหเกดความทกขไดเดนชดยงขน ลกษณะการใชเมองเปนสญลกษณแทนประโยชนแทนกเลสหรอความอยากอนไมมสนสดของมนษยและถกทาลายดวยไฟทมนษยเปนผจดเองนยงปรากฏในเรอง นาคราช ผเขยนไดสรางฉากเมองมายซงเปนสถานททบนดาลผลประโยชนใหแกตระกลเจาฟาเมองมายเชนเดยวกบเมองภแสน และสดทายเมองมายกถกไฟแหงความโลภของมนษยเผาทาลาย “ไฟทเผาเมองมายราบเปนหนากลองนเหมอนไฟกองกณฑบชาขาเหมอนอยางทไฟสงครามเคยเผาผลาญรฐมายไปแลวเมอครงกอน เหนไหมสวง....วฏจกรของการสรางและการทาลาย


78

ดาเนนไปในรอยเดยวกน” “มนษยอยางเจาไมเคยเรยนรสกครงเดยว” (นาคราช, 2544: 472)

โคกรางทหนองพรายในนางทพย: ความทกขอนเกดแตความยดมนถอมนในรก ในเรอง นางทพย แกวเกานาเสนอแนวคดเรองผทยดมนถอมนในความรกทาใหเกดความทกข ผานพฤตกรรมของทพฉายเจาหญงในสมยอยธยาผยดมนกบความรกและคาสาบานทออกญาพชตแสนพล ซงกคอดร.ภาธรในอดตชาตเคยใหสญญาไว ทาใหเธอไมยอมไปผดไปเกด และทนอยกบความทกขอยทหนองพรายสถานทตายของเธอ ฉากทผเขยนใชในเรองคอหนองพราย เปนฉากทสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในความรกทาใหเกดความทกขใหเดนชดยงขน โคกรางเกาแกทตงอยทอาเภอบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา ฉากโคกรางทมดมน เยอกเยน “สภาพสถานทรกรางดามดทะมนอยตรงหนา” (นางทพย, 2525: 173) ยงสอใหผอานไดรบรความทกขของทพฉาย ทคงแตเฝารอออกญาพชตแสนพลทมาเกดใหมเปนดร.ภาธร ทพฉายจงใจมาปรากฏกายใหดร.ภาธรเหนเมอเขาไปทดลองทางปรจตวทยาทหนองพราย เมอทพฉายมาปรากฏกายใหเหน ดร.ภาธรกไดเกบแหวนพญานาคทเปนแหวนประจาตวของทพฉายไปเพอทาการทดลอง นางฟารวปรยาในรางของปรตตาเตอนมใหเขานาแหวนตดตวไปดวย เพราะจะเปนการนาอาถรรพณตดตวไปดวย แตดร.ภาธรไมสนใจ เพราะเขาไมรความผกพนในอดตชาตระหวางตวเขาเองกบทพฉาย และดร.ภาธรกตองการทดลองทางปรจตวทยา ดร.ภาธรคดวาการนาแหวนออกจากสถานทแหงน อาจจะทาใหวญญาณของทพฉายหลดพนจากการจองจาอยทหนองพราย “ผหญงทเปนเจาของแหวนนจะตายดวยอะไรกตาม....เปนผตายโหงหรอไมใชผตายโหง ผมเหนแตเพยงวา

เขาเปนดวงวญญาณททกขทรมานดวงหนง ซงนาจะไปผดไปเกดนานแลวตามวถแหงกรรม แตกไมไดไป....กลบถกตดขงอยทนเหมอนคนตดคก” (นางทพย, 2525: 199) ดร.ภาธรเพงจะมารตววาเขาคดผด การนาแหวนพญานาคกลบมาทาใหวญญาณของทพฉายสงรางของปรตตา เพราะทพฉายตองการทจะอยเคยงขางเขา และทวงสญญาในอดตชาต เธอทารายทกคนทขดขวางความรกของเธอ ดร.ภาธรเสยใจมากทการเดนทางไปทดลองทหนองพรายของเขาทาใหเกดปญหามากมาย แตรวปรยาไดชใหเขาเหนวาทงหมดเกดจากกรรมในอดตชาต ททาใหออกญาพชตแสนพลตองกลบไปยงสถานททเขาเคยมเวรกรรมผกพน ทางแกไขปญหาของดร.ภาธร คอพดทาความเขาใจใหวญญาณของทพฉายทอยในรางของปรตตาไดเขาใจวา ทกสงท เธอยดมนทงความรกและคาสญญาในอดตไดผานไปแลว เขาในปจจบนคอดร.ภาธรไมมความทรงจา ไมมความรกอยางในอดตอกตอไปแลว “ปรตตา เชอผมไหมวาไมมอะไรอยคงท แมแตสงทยดมนทสด เชนคาสาบานหรอความรก” (นางทพย, 2525: 609) ความทกขของทพฉายเกดจากการยดมนถอมนของเธอเอง เธอยดมนถอมนในความรกและคาสญญาทเปนสงไมจรงเชนเดยวกบทกสงในโลก การททพฉายยงยดมนถอมนในความรก ในคาสญญาในชาตภพเกาจงทาใหเธอทกข ฉากในเรอง นางทพย คอโคกรางทหนองพราย สถานทจองจาวญญาณของเธอตงแตเมอเธอตาย และรอคอยการกลบไปยงสถานทแหงนนของออกญาพชตแสนพล จนกระทงเขากลบมาอกครงในรางของดร.ภาธรเธอตดตามเขาไป และทารายคนมากมายทขดขวางความรกระหวางเขาและเธอ สดทายเธอกตองกลบไปชดใชกรรมทเธอไดกอไวยงสถานทเดยวกนน แสดงใหเหนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในความรกทาใหเกดความทกขอยางชดเจน สถานทอางวาง


79

มดมนเปนสญลกษณแทนจตใจทมดมนของทพฉาย ทมแตความทกขเพราะยงคงยดมนถอมนกบความรกและคาสญญา ฉากทผเขยนใชในเรอง นางทพย คอโคกรางหนองพรายมสวนสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในความรกทาใหเกดความทกขไดอยางชดเจน เหนไดชดจากการใชคาบรรยายฉากทใหมการใหสของสถานท “สภาพสถานทรกรางดามดทะมนอยตรงหนา” และการทผเขยนไดใชอปมา เพอใหผอานเขาใจแนวคดทผเขยนตองการเสนอเชนการใชคาพดของดร.ภาธรเมอพดถงวญญาณของทพฉายวา “ตดขงอยทนเหมอนคนตดคก” จะเหนไดวาคาบรรยายฉากเหลาน สนบสนนแนวคดทนาเสนอไดอยางชดเจน การใชสของสถานทเปนรกราง ดามด การเปรยบสถานทแหงนนเหมอนคกทจองจาวญญาณ ลวนเปนการใหภาพสถานทเปนสญลกษณของดวงใจทมดมนดวยความทกข การใชคาวา “คก” ทสอความหมายถงการจองจาหมายถงวญญาณทถกกเลส คอความยดมนถอมนของตวเองจองจาไว ทพฉายจงเกดความทกข และตองกลบไปอยทหนองพราย เพราะเธอยงไมอาจตดความยดมนถอมนในความรกของเธอได การอปมาฉากวา “เหมอนคก” หรอเปนสญลกษณกกขงตวละครไวดงเชนในเรอง นางทพย กปรากฏเชนเดยวกนในเรอง มนตรา ซงเปนภาคตอของเรองนางทพยผเขยนไดสรางฉากนรกในภาพนมตของเจาชายอนทราวธ “มาเถอะ” เสยงนนยามาอกครง “ผมอยทนในนรกทผมสรางขนมาเอง” (มนตราเลม 2, 2527: 314) เพอสนบสนนแนวคดเรองการยดมนในกเลสทาใหเกดความทกข แตกเลสทเจาชายอนทราวธยดมนคอความหลงในอานาจตางจากเจาหญงทพฉายทยดมนในความรก

เรอนนพเกา: ความรก คกกกขง และบวงแหงโมหะทครอบงา ในเรอง เรอนนพเกา ผเขยนไดเสนอแนวคดเรองการยดมนถอมนในกเลสทาใหเกดความทกข ผานพฤตกรรมของตวละครคอผอบแกววญญาณทตดขงอยในเรอนนพเกาไมไปผดไปเกด เพราะผอบแกวหลงกบความรสกโทษตวเอง นนคอการนอกใจพระยารชดาปรวรรตผเปนสาม เธอไปมสมพนธกบเขมคนรกเกา ฉากทผเขยนใชในเรองคอเรอนนพเกา เรอนเกาหองรมแมนานครไชยศร เปนฉากทสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในความหลงทาใหเกดความทกขใหเดนชดยงขน เรอนนพเกาเปนสญลกษณทสอความหมายไดหลายประการ เมอแรกสรางเรอนเกาหองแหงนเปนสญลกษณแทนความรก ทเจาคณรชดาปรวรรตมตอผอบแกวผเปนภรรยา เพราะเปนเรอนทสรางขนเพอใชเปนเรอนหอ หากแตเมอชวตรกระหวางผอบแกวกบพระยารชดาปรวรรตลมสลาย เพราะผอบแกวหนตามเขมคนรกเกาไป ความรกของพระยารชดาปรวรรตกแปรเปนความชง เขาตามหาผอบแกวจนพบ และนาตวเธอมาควบคมทเรอนนพเกา เรอนนพเกาจงกลายเปนคกกกขงผอบแกว ชวงเวลาทถกขงอยในเรอนนพเกา ผอบแกวหลงรกนลเดกหนมรนนองลกชายของทนายหนาหอของเจาคณรชดาปรวรรต แตนลกจากเธอไปทงทนลเคยสญญาวาจะพาเธอหนไปใหพนจากสภาพนกโทษทเรอนนพเกา เพอหนจากฐานะนกโทษในเรอนนพเกา ผอบแกวจงตดสนใจฆาตวตายทแมนานครไชยศรขางเรอนนพเกา โดยทเธอไมเคยรมากอนเลยวาเรอนหลงนจะเปนทจองจาวญญาณของเธอ เมอถกเพอนของนชาหลานของยายบญทพยผครอบครองเรอนหลงนตอหลอกวาสงแหวนนพเกาคนใหเขมแลว ผอบแกวกยงตามหาแหวนนพเกาอกวงหนงทเจาคณใหเปนของขวญวนแตงงาน เธอหลง


80

ยดตดกบความคดวาเมอพบแหวนทงสองวง เธอกจะหลดพนจากเรอนนพเกา โดยทเธอไมเคยรความจรงเลยวา แหวนทเธอตามหาไดถกสงคนถงมอของเขมคนรกเกาแลว สวนแหวนอกวงหนงกอยใตเรอนทคมขงวญญาณของเธอนนเอง ผอบแกวหลงตามหาแหวน ทงๆ ทแหวนกสงถงมอของเขมคนรกเกาแลว และแหวนอกวงหนงกฝงอยใตเรอนนพเกาทพนธนาการวญญาณเธอไว แสดงแนวคดของเรองคอ แหวนไมใชสงทพนธนาการดวงวญญาณเธอไว หากแตเรอนนพเกาซงเปนสญลกษณแทนความหลงแทนความยดมนถอมนของตวผอบแกวเอง คอสงพนธนาการดวงวญญาณของเธอไวในเรอน การทวญญาณของผอบแกวไมสามารถออกจากเรอนนพเกาไดเพราะ “ถาหากฉนออกจากบาน กคอตองพบจดจบซาซากในแมนานนอก ฉนฆาตวตาย วญญาณฉนหากดนรนจะหน กตองกลบไปจมในแมนานนอก มหนาซาจะพารางกายของแมหนคนนจมลงไปดวย” (เรอนนพเกา, 2544: 365) การทวญญาณของผอบแกวจะไปอยใตสายนาเยยบเยน เปนเพราะผอบแกวยง “คดไมได” หรอยงไมหลดพนจากความหลงซงคอกเลสทเธอยดถออย จะเหนไดวา เหตการณหลงจากทผอบแกวฆาตวตายน ผเขยนไดใชเรอนนพเกาเปนสญลกษณแทนความหลงของผอบแกว เธอพยายามฆาตวตายเพอหนสภาพนกโทษ แตการฆาตวตายโดยมไดไตรตรองถงทมาของปญหาและความทกข จงเปนการสรางบวงแหงความหลงผดครอบงาไว เรอนนพเกาจงกลายเปนความหลงผดทพนธนาการวญญาณเธอไวไมใหไปผดไปเกด เธอจะออกเรอนนพเกาไดกตอเมอเธอหลดจากความหลง นนคอการรเทาทนเหตแหงความทกข ยามทมชวตความทกขของเธอเกดจากการทเธอไมรจกตอสกบกเลสของตวเอง เธอทอดกายใหเขมคนรกเกา เธอไมยอมรบความผดทกอไวกบเจาคณผเปนสาม เธอใชนลเปนหลกยดเมออางวาง

เมอตายไปแลว เธอกหลงยดตดกบความคดของตวเองวาเมอหาแหวนนพเกาทงสองวงพบเธอกจะหลดพนจากเรอนนพเกา แตแทจรงแลวไมใชแหวน หรอเรอนททาใหผอบแกวไมไปเกด แตเพราะความหลง คอการทเธอไมเคยไตรตรองวาตนเหตแหงความทกขคออะไร เมอรวาตนเหตของความทกขเกดจากความหลงแกตณหา และหลงยดตดกบความคดของตวเอง ผอบแกวกสามารถออกจากเรอนนพเกาได เมอเรอนนพเกากถกไฟไหม และเหตการณไฟไหมนเองกเทากบเปดโอกาสใหผอบแกวไดปฏบตสงทคดได นนคอการตอสดนรนเพอเอาชวตรอดไมใหรางของนชาและตวเธอตองตายซาอก และถกกกขงอยในเรอนหลงนไมมทสนสด วญญาณของผอบแกวจงหลดพนจากเรอนนพเกา และเดนทางไปสสมปรายภพ จากการใชฉากเปนสญลกษณเพอสนบสนนแนวคดของเรองขางตน จะเหนไดวาผเขยนไดใชฉากเรอนนพเกาแหงเดยว เปนสญลกษณแทนนามธรรมถง 3 สงทงความรกของเจาคณรชดาปรวรรต เปนคกกกขงผอบแกวยามทเธอยงมชวต และเปนความหลงผดทเหนยวรงดวงวญญาณของเธอไวกบความทกขทรมานนานเกอบศตวรรษ นอกจากนฉากเรอนนพเกายงแสดงใหเหนแนวคดทางพทธศาสนาทเดนชดคอ ไมมผใดสามารถกกขงหรอหนวงเหนยวใครได นอกจากบคคลผนนจะถกความยดมนถอมนในกเลสคอความหลง เปนเครองพนธนาการและยดเหนยวบคคลนนไวเอง ดงเชนผอบแกวทเรอนนพเกาไมอาจคมขงเธอในสภาพนกโทษไดยามเมอเธอยงมลมหายใจ เธอใชความตายดนรนหนสภาพนน แตความหลงหรอโมหะของเธอกลบกกขงเธอไวไดยาวนานกวาและทกขทรมานกวา และไมมทางดนรนหนสภาพแหงทกขนไดตราบใดทเธอยงมอาจละความหลงทเธอยดถอไว ลกษณะการใชเรอนเปนสญลกษณแทนกเลสทตวละครยดถอไวยงปรากฏในจนตนยายอก 2 เรอง


81

คอ แตปางกอน และ เรอนมยรา ในแตปางกอนแกวเกาไดสรางฉากตาหนกขาวรมนาซงเปนเรอนหอระหวางหมอมเจารงสธรกบเจานางมานแกวเปนสญลกษณแทนความรกททาใหหมอมเจารงสธรไมไปผดไปเกดเอาแตเฝาคอยเจานางมานแกว และทเรอนหลงนททาใหคนทงคไดเวยนมาพบกนถง 3 ชาตภพทนคอยความสมหวงในรกดวยความทกข “ดฉนเชอวาวนหนงราชาวดกบทานชายใหญจะตองพบกนอก แลวกลบไปอยทบานซงเคยสรางไวเปนเรอนหอ.....ความปรารถนานนแรงกลามาก ถงไปไหนไมไกลนก วนหนงกตองวนเวยนกลบมาทเดม” (แตปางกอน, 2527: 382) ในเรอง เรอนมยรา ผเขยนสรางเรอนไทยเปนสญลกษณแทนโลกอดตสมยกรงศรอยธยาทนกยงหญงสาวสมยอยธยาผมชวตยนยาวถงสมยปจจบนยดมนไวเพราะ “เรอนหลงนเปนสมบตรวมของทกสงทกอยางทหลอนมอยเหลอรอดมาไดจากอดต มนเปนสงเดยวทเชอมโยงหลอนเขากบพอแมพนอง บดนกลวนแลวแตดบสญไปหมดสน” (เรอนมยรา, 2538: 695) เมอเรอนหรอโลกแหงอดตถกคนในยคปจจบนบกทาลายนกยงจงมความทกขจนเกอบจะมชวตอยตอไมได

การใชฉากทเปนสญลกษณทางพทธศาสนา การใชฉากทเปนสญลกษณทางพทธศาสนาปรากฏในจนตนยาย 2 เรอง คอ อมตะ ทแกวเกาใชฉากหลกของเรองเปนทะเลซงเปนสญลกษณแทนวฏสงสาร และเรอง ดอกแกวการะบหนง ผเขยนใชฉากพระจนทรวนเพญซงเปนสญลกษณแทนปญญาและความดงาม ในทนจะอภปรายการใชฉากทเปนสญลกษณทางพทธศาสนาจากจนตนยายทง 2 เรองเนองจากเรอง อมตะ ฉากในเรองสนบสนนแนวคดเรองการยดมนถอมนในกเลสคอความโกรธทาใหเกดความทกข ในขณะเรอง ดอกแกวการะบหนง ฉากสนบสนนแนวคดเรองผประกอบกรรมใดยอมได

รบผลกรรมนน ในเรอง อมตะ ผเขยนไดนาเสนอแนวคดเรองผ ทยดมนถอมนในกเลสคอความโกรธทาใหเกดความทกขผานพฤตกรรมของตวละครเอก คอศรตกบจนทรกาเจาชายและเจาหญงในแวนแควนโบราณ จนทรกาผกพยาบาทศรตเพราะเธอโกรธแคนทเขาปนใจใหหญงอนและสงประหารเธอ ดวยความโกรธแคนชายอนเปนทรกจนทรกาจงมอบนาอมฤตใหศรตดมกอนทเธอจะถกประหาร ฤทธของนาอมฤตทาใหศรตเปนอมตะ เขาตองทนทกขแสนสาหสดวยการมองดบคคลอนเปนทรกทกคนจากไป เขาตองนงเรอรอนเรไปในทะเลเพอตามหาจนทรกาเพอขอใหเธอใหอภยเขา ศรตจงจะหลดพนจากความเปนอมตะ ฉากหลกทผ เขยนใชเรองคอทะเล เปนฉากทสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในความโกรธทาใหเกดความทกขใหเดนชดยงขน ผเขยนเปดเรองดวยฉากทะเลทปนปวนดวยพาย ทเกาะฉนากซงเปนเกาะทผเขยนสมมตขนวาอยในจงหวดภเกต ศรตไดชวยเหลอณดาเดกสาวผพยายามฆาตวตาย เพอหนใหรอดพนเงอมมอของธราธรพอเลยงผพยายามขมขนเธอ การเลอกใชฉากทะเลในตอนเปดเรอง และใชเปนฉากหลกในการดาเนนเรองเพอสอความเชอเรองการเวยนวายตายเกด การวนเวยนในสงสารวฏทเหมอนการเวยนวายอยในทะเล ดงทปรากฏการใชทะเลเปนสญลกษณแทนสงสารวฏในพระสตนตตปฏกความวา “ดกรภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบแลว ยอมกลาววา สมทรๆ ดงน ภกษทงหลายสมทรนนไมชอวาเปนสมทรในวนยของพระอรยเจา ดกรภกษทงหลายสมทรนนเรยกวาเปนแองนาใหญ เปนหวงนาใหญ ดกรภกษทงหลาย จกษเปนสมทรของบรษ กาลงของจกษนนเกดจากรป บคคลใดยอมอดกลนกาลงอนเกดจากรปนนได บคคลนนเรยกวาเปนพราหมณ ขามสมทรคอจกษซงมทงคลนมทงนาวน มทงสตวรายมทงผเสอนา แลวขนถงฝงตงอยบนบก ฯลฯ” (พระไตรปฏก เลมท 18 พระสตนตต


82

ปฏก สงยตตนกาย สฬายตน สมททวรรคท 3 สมทรสตรท 1 ขอท 285) ฉากทะเลในเรอง อมตะ จงเปนสญลกษณแทนวฏสงสาร คอการเวยนวายตายเกดอนเปนธรรมดาของสรรพชวตทยงไมหลดพนจากกเลส การเวยนวายอยในทะเลแหงการเวยนวายตายเกดจงเปนความทกข โดยเฉพาะศรตทเปนอมตะยงทกขกวาผเวยนวายอยในทะเลแหงการเวยนวายตายเกดอนๆ เพราะเขาตองนงเรอฝากระแสคลน กระแสกรรมเพอตดตามหาจนทรกาทดบขนธไปตามชาตภพของนาง “ตอจากนน ความหวงเดยวทศรตมอย คอการเฝาตดตามหาจนทรกา นางไดดบขนธไปแลวในชาตทศรตสงประหารนางแตกเลสทเคยกอตวเปนนางยงไมสญสน กลมกเลสนนไดผานจากภพหนง ไปสอกภพหนงไปกอกาเนดเปนมนษยคนใหม เจรญเตบโตรวงโรย จนดบสนสงขารตามวสยมนษย ผานจากรางหนงไปสรางหนง ตอเนองกนไปเหมอนคลนในทะเล ไมมทสนสดในระยะหลายพนปทผานมา” (อมตะ, 2547: 489-490) จากตวอยางขางตนจะเหนไดวานอกเหนอจากทผเขยนจะไดนาทะเลซงเปนสญลกษณแทนวฏสงสารมาใชในเรองแลว และชใหเหนวาจนทรกาไดตายดวยความยดมนถอมนในความโกรธ และไปเกดใหมพรอมกบกเลสหรอความโกรธทนางยดมนอย จากภพหนงไปสอกภพหนงหลายพนป แตศรตกยงคงเปนอมตะตองนงเรอเวยนวนอยในทะเลแหงการเวยนวายตายเกด เพอตามหาจนทรกาในชาตภพตางๆเพอใหนางใหอภยเขาเขาจะไดหลดพนจากความเปนอมตะ ผเขยนไดใชความเปรยบนหลายครง ดงเชนตอนศรตคดถงเหตการณตอนทเขาชวยชวตณดาขนจากทะเล เหมอนกบเหตการณตอนทเขาเคยชวยชวตจนทรกาในชาตภพแรก ผเขยนไดเนนยาความเชอเรองการเวยนวายตายเกดอยในสงสารวฏ และชะตากรรมของชวตทจะซารอยเดม หากบคคลนนมไดพฒนาให

ตนถงพรอมดวยธรรม “ชวตในแตละชาตภพ จะวาไปแลวมนกอาจจะไมแตกตางจากกนมากนก รองรอยของกรรมดและกรรมชวแตเดมยงคงซาซากเหมอนรอยคลนระลอกแลวระลอกเลาบนหาดทราย ตราบใดทบคคลนนยงไมไดยกระดบตนเองใหสงขนกวาเดม ดวยการถงพรอมซงธรรม” (อมตะ, 2547: 606) ผเขยนไดใชลมพายในทะเลมาอธบายความเชอทางพทธศาสนาเรองกรรม ดงทผเขยนไดกลาวถงนาวาชวตของศรตวา “มนไมไดอยในอานาจของเขาทจะพาเขาสฝงหรอออกจากฝง หากแตเปนสวนหนงของชะตากรรม” (อมตะ, 2547: 605) แสดงใหเหนวาการทเรอของศรตออกจากฝง ทาใหเขาไดพบกบจนทรกานนเกดจาก “กระแสกรรม” หรอการทศรตเคยสงประหารจนทรกาทงๆ ทนางไมมความผด เมอใดกตามทศรตใกลจะไดพบจนทรกาและไดรบการใหอภยจากจนทรกา กระแสลมหรอกระแสกรรมซงกคอความผดทศรตเคยทาไวในอดตชาต กจะพดพาเขาไปสทะเลแหงการเวยนวายตายเกดเหมอนเดม การใชความเปรยบของผเขยนทเปรยบกระแสลมเปนกระแสกรรมอนเปนเครองกาหนดความเปนไปของชวต จงสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในความโกรธทาใหเกดความทกข ศรตตองทนทกขเพราะความเปนอมตะ ทนทกขนงเรออยในทะเลแหงการเวยนวายตายเกดเพอตามหาจนทรกา กระแสลมหรอกระแสกรรมนเปนอปสรรคททาใหศรตไมอาจหลดพนจากความทกขคอเปนอมตะได เพราะกระแสลมหรอกระแสกรรมจะทาใหเขาไมไดพบ และไมรบการใหอภยจากจนทรกา การเปรยบกระแสกรรมกบกระแสลมในทะเลจงชวยสนบสนนแนวคดของเรองใหเดนชดยงขน จากการใชฉากทะเลเปนฉากหลกในเรอง อมตะ จะเหนไดวาผเขยนไดนาฉากทะเลซงเปนสญลกษณทแทนใชวฏสงสารมาอธบายและขยายความเชอทาง


83

พทธศาสนาไดอยางลกซง เชนการเปรยบการเกดและดบของมนษยทยงยดมนถอมนในกเลสเหมอนรอยคลนในทะเล การเปรยบชะตากรรมทซาซากของมนษยผไมพฒนาตนใหถงพรอมถงกรรมกบรอยคลนซดหาดทราย และสดทายการเปรยบกระแสลมกบกระแสกรรมอนเปนเครองชกนาและกาหนดความเปนไปของชวต อาจกลาวไดวาการใชฉากทะเลและการใชองคประกอบของฉากทะเล เชน รอยคลน คลนซดหาดทราย กระแสลมของผเขยนในเรองอมตะ ทาใหผอานเขาใจความเชอทางพทธศาสนาทผเขยนตองการเสนอไดชดเจนยงขน ฉากทะเลในเรอง อมตะ ซงเปนสญลกษณแทนวฏสงสาร จงสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในความโกรธทาใหเกดความทกขไดเปนอยางด ทะเลทเปนสญลกษณของสงสารวฏ แสดงใหเหนถงการเวยนวายของสรรพชพทยงตองคงอยในหวงนาน หากยงพอกพนดวยกเลส เชน จนทรกาทดบขนธแลวกอกาเนดใหม เผชญกบความทกขและชะตากรรมซารอยเดมอยางไมมทสนสด เพราะเธอยงคงยดมนถอมนในกเลส คอความโกรธทมตอศรต เชนเดยวกบความทกขของศรตผตองนงเรออยในทะเลแหงการเวยนวายตายเกด มลมพายหรอกระแสกรรมเปนเครองชกพาใหเขาไดมาพบ หรอพลดพรากจากจนทรกาวนเวยนทนทกขอยในทะเลแหงการเวยนวายตายเกดรอการใหอภยจากจนทรกา เพอใหเขาหลดพนจากความเปนอมตะตนเหตแหงความทกข ฉากทะเลในเรองจงสนบสนนแนวคดเรองผทยดมนถอมนในความโกรธทาใหเกดความทกขไดเปนอยางด ในเรอง ดอกแกวการะบหนง ผเขยนเสนอแนวคดเรองผททากรรมใดไวยอมไดรบผลกรรมนนผานจดจบของเจาชายสหราปาต เจาชายผตองสนชวตในคนบหลนยาตรา เพอชดใชความผดทพระองคไดฆาผ บรสทธหลายคน ทขดขวางความรกของเจาชายสหราปาตกบรานกระณา ทงรายาอสมารสามขององคราน บาหยนพเลยงขององคราน แพทยหลวง

ทรวาเจาชายสหราปาตวางยาพษรายา อสมาร ฉากคนพระจนทรวนเพญหรอทเรยกวา คนบหลนยาตราทชาวครยาเชอวาเปนคนทเทพเจาแหงดวงจนทรจะลงมาตดสนโทษผทกระทาความผด เมอใดทเกดความผดทมนษยไมอาจชาระโทษผกระทาผดดวยตนเองได เปนฉากทสนบสนนแนวคดเรองผททากรรมใดไวยอมไดรบผลกรรมใหเดนชดยงขน “ในขนบวรรณคดพทธศาสนา พระจนทรเปนสญลกษณของความงามอนสมบรณ หมายถงปญญาและความดงาม” (วรรณภา ชานาญกจ, 2547: 130) ดงนนฉากคนพระจนทรวนเพญหรอคนบหลนยาตรา จงเปนสญลกษณของความด ความบรสทธ ความยตธรรมทลงมาชาระลางความผดใหหมดไปจากโลกมนษย ผเขยนใชฉากคนบหลนยาตราในเรอง ดอกแกวการะบหนง ในตอนเปดเรองเปนเหตการณทองคหญงการะบหนงลอบเสกมนตรใหแมวกลายเปนเสอดาว ดวยตงใจสรางความวนวายในตกาหรง เพอทาทายอานาจของเจาชายสหราปาตทไมเชอเรองคนบหลนยาตรา ในคนนเองเจาหญงการะบหนงไดพบกบดนยชายชาวไทย องคหญงจงไดอธบายความหมายของคนบหลนยาตราใหดนยฟง ฉากคนบหลนยาตราปรากฏอกครงในตอนทายเรองเปนเหตการณทเจาชายสหราปาตจะทาความผดอกครงเพอปกปดความผดทพระองคไดทามาตลอด เจาชายตงใจจะฆาองคหญงการะบหนงและดนย เพราะบคคลทงสองไดรแลวเจาชายเปนผฆารายาอสมาร และบาหยน ณ ปาแหงเดยวกบทเจาชายสหราปาตลอบวางยาพษรายาอสมาร และฆาบาหยน “บหลนยาตรา!” พระจนทรทรงกลด เปนของไมแปลกอะไรสาหรบคนเดอนเพญทฟาโปรง แตดนยบอกไมถกเหมอนกนวาเหตใดพระจนทรทรงกลดบนเกาะจนดาหรา จงทาใหขนลกซ ...ราวกบเหนสงมหศจรรย


84

อาจจะเปนเพราะความงามอยางประหลาดของมน ยงกว าทใดทเคยเหนมากอน เขาพยายามบอกตวเอง เมอคกเขาเงยหนาขนมองเหนพระจนทรทรงกลดเบองบน ความแจม กระจางของดวงจนทร ทาใหลาแสงทสาดสองลงมาแจมชดเปนสทองคาแปลกตายงกวาสเงนอยางในตอนคา เกอบจะเทากบแสงอรณยามรงเชากวาได (ดอกแกวการะบหนง, 2541: 608) จากการบรรยายฉากคนบหลนยาตราขางตน จะเหนไดวาผเขยนไดเนนถงความสวางของแสงจนทรวนเพญ เหนไดจากการใชความเปรยบของแสงจนทรสทองทแสงกระจาง และสวาง “เกอบจะเทากบแสงอรณยามรงเชา” ทงทดวงจนทรเปนดาวทเหนในเวลากลางคน เหนในความมด ความเปรยบของผ เขยนทวาแสงจนทรสวางเกอบจะเทาแสงอรณ อนเปนแสงของความสวาง ความบรสทธ จงอาจตความไดวาดวงจนทรวนเพญอนเปนสญลกษณของความด ความบรสทธ ความยตธรรม ไดทาใหคาคนแหงความชวราย ในปาทเกดเหตการณทาลายชวตถงสองครง “ความชวรายกาล....ทแฝงอย ในเงามดของปานะสคณ.....ความมด...ความเรนลบ....ไกลหไกลตาผคน ทาใหความกาลฮกเหมขนมาได หลงจากจาตองศโรราบเมออยในทสวางอนเตมไปดวยสายตาผคน” (ดอกแกวการะบหนง, 2541: 365) กลบกลายเปนคาคนแหงความดงาม ความถกตอง ดวงจนทรวนเพญจงมแสงสวางกระจางจนเกอบจะเปนแสงของรงอรณ แลวเจาชายสหราปาตกสนชวตของพระองคในคนบหลนยาตรา เพราะเทพเจาแหงดวงจนทรไดมาพพากษาโทษ ทเจาชายไดทารายบคคลอนเปนทรกขององครานกระณา ตามความเชอของชาวเกาะจนดาหราท “เชอกนวา เมอใดเกดความผดคดรายอยางรนแรงและมนษยไมอาจชาระความลงโทษผกระทาผดดวยตนเองได เทพเจาแหงดวงจนทรจะเสดจลงมาพรอมดวยเทพบรวาร ตามลา

ผกระทาผดรายแรงคนนน เพอนาดวงวญญาณไปใหพระองคตดสนโทษ” (ดอกแกวการะบหนง, 2541: 33-34) จากการบรรยายฉากคนบหลนยาตราขางตน จะเหนแกวเกาไดนาเอาดวงจนทร ซงเปนสญลกษณของความงามอนสมบรณ อนหมายถงความดงามมาใชเปนสญลกษณแทนความยตธรรม เรมตงแตการตงชอเกาะทเกดเหตการณพพากษาโทษวาเกาะจนดาหราหรอ “เกาะพระจนทร” เกดเหตการณพพากโทษในคนบหลนยาตรา ซงกคอ “คนวนพระจนทรเตมดวงทรงกลด” โดยม “เทพเจาแหงดวงจนทร” เปนผพพากษาโทษ และมผอยรวมในเหตการณคอรานกระณาหรอ “เทวแหงแสงจนทร” กลาวไดแกวเกาไดสรางองคประกอบของฉากคนบหลนยาตราทลวนแตมความหมายถง “ดวงจนทร” เพอเนนยาความหมายของดวงจนทรทเปนสญลกษณของความดงาม ความบรสทธยตธรรม นอกจากการใชสญลกษณดวงจนทรวนเพญแลว ยงสงเกตไดวาผเขยนเลอกใชฉากปาบนเกาะจนดาหรา ทเจาชายสหราปาตไดทาลายชวตขององครายาและบาหยน ใหเปนททพระองคไดรบโทษทณฑทพระองคไดกอไว ฉากคนบหลนยาตราในเรอง ดอกแกวการะบหนง จงเปนฉากทชวยสนบสนนแนวคดเรองผททากรรมใดไวยอมไดรบผลกรรมนนใหเดนชดยงขน

บทสรป จากการศกษาฉากทสนบสนนแนวคดทางพทธศาสนาในจนตนยายทง 9 เรอง โดยเฉพาะการใชฉากเปนสญลกษณแทนกเลสหรอความทกขสงเกตไดวา แกวเกาใชฉากสญลกษณเปนชดความคดเดยวกน คอ การใชฉากคฤหาสนในเรอง แกวราห และเมองมายในเรอง นาคราช เปนสญลกษณแทนผลประโยชนทรดรงใหมนษยตกอยในบวงของความโลภ และการใชไฟกเลสเปนสงททาใหเกดความพนาศ ความวบตแกสถานททเปนสญลกษณของผลประโยชน


85

การใช เรอนท งต าหนกขาวรมน า ในเร อง แตปางกอน เรอนของนกยงในเรอง เรอนมยรา และเรอนนพเกาเปนสญลกษณของความรก และความหลง ความคดนปรากฏเดนชดในการตงชอเรองของจนตนยายทแกวเกาไดนาฉากของเรองมาตงชอเรอง เชน เรอนมยรา เรอนนพเกา แสดงใหเหนวาฉากมบทบาทสาคญในการสนบสนนแนวคดพทธศาสนาทปรากฏในจนตนยาย แกวเกาไดนาเอาแนวคดพทธศาสนาทงเรองการยดมนในกเลสทาใหเกดความทกข และแนวคดเรองกรรมทปรากฏในวรรณคดวรรณกรรมพนบานของไทยหลายเรอง เชน ลลตพระลอ สมทรโฆษคาฉนท ทาวผาแดงนางไอ มาสรางสรรค และนาเสนอใหมในรปแบบของจนตนยายทสนกสนาน และนาตนเตนตามจนตนาการของผเขยน จนตนยายของแกวเกาจงโดดเดนและนาสนใจ บรรณานกรมกฤษณา วงษรกษ. (2542). วเคราะหความเชอท

ปรากฏในนวนยายเหนอธรรมชาตของ “แกวเกา” ระหวางป พ.ศ.2531-2536. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาภาษาไทย มหาวทยาลยนเรศวร.

กอบกล องคะนนท. [ม.ป.ป.] ศพทวรรณกรรม. กรงเทพฯ: อรฉตร.

กหลาบ มลลกะมาส. (2522). วรรณคดวจารณ. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยรามคาแหง.

จรณทย วมตตสข. (2550). การใชวรรณคดไทยและการใชวรรณกรรมพนบานในนวนยายของแกวเกา. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พระไตรปฏกภาษาไทยฉบบมหามกฎราชวทยาลย. (2539). กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระราชวรมน (ป.อ.ปยตโต). (2546). ทกขสาหรบเหน แตสขสาหรบเปน (แกนแทของพระพทธศาสนา). กรงเทพฯ: ธรรมสาร.

วรรณภา ชานาญกจ. (2547). ชกมาชมเมอง: กวนพนธพทธบชา. วารสารภาษาและวรรณคดไทย, 21, 97-136.

วนตา ดถยนต. (2525). นางทพย เลม 1-2. กรงเทพฯ: รวมสาสน.

_______. (2527). มนตรา เลม 1-2. กรงเทพฯ: รวมสาสน.

_______. (2541). ดอกแกวการะบหนง. กรงเทพฯ: ศรสารา.

_______. (2544). นาคราช. กรงเทพฯ: เพอนด._______. (2544). เรอนนพเกา. กรงเทพฯ: เพอนด._______. (2546). แกวราห. กรงเทพฯ: เพอนด._______. (2547). แตปางกอน. กรงเทพฯ : เพอนด. _______. (2547). เรอนมยรา. กรงเทพฯ: เพอนด._______. (2547). อมตะ. กรงเทพฯ: เพอนด.ศนชา แกวเสถยร. (2546). การใชวทยาศาสตรใน

นวนยายของแกวเกา. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย มหาวทยาลยศลปากร.

สะอาด รอดคง. (2533). วเคราะหนวนยายเหนอธรรมชาตของแกวเกา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย มหาวทยาลยนเรศวร.

องอร สพนธวณช. (2547). จนตนยายของแกวเกา: หลากรสหลายลลา. ใน วรรณกรรมวจารณ. กรงเทพฯ: แอคทฟพรนท.


86

Miss Ratchaneekorn Ratchatakorntrakoon received her Master of Arts in Thai from Chulalongkorn University, her bachelor’s degree in Thai with fi rst class honor from Thammasat University. She is currently a doctorate collegian in Thai at the Faculty Arts, Chulalongkorn University. Her main interests are in Modern Thai Literature, Popular Culture study and Bud-dhist study.

87

ÄμÔ¡ÃÃÁ¡ÒÃÍ‹Ò¹Ë¹Ñ§Ê×Í¢Í§¹Ñ¡àÃÕÂ¹ÁÑ ÂÁÈÖ¡ÉÒμÍ¹μŒ¹: ¡Ã³ÕÈÖ¡ÉÒâÃ§àÃÕÂ¹ÊÑ§¡Ñ ÊíÒ¹Ñ¡§Ò¹¤³Ð¡ÃÃÁ¡ÒÃ¡ÒÃÈÖ¡ÉÒ¢Ñé¹¾×é¹°Ò¹ã¹¡ÃØ§à·¾ÁËÒ¹¤Ã

Reading Behaviors among Junior High School Students: Case Study in Bangkok Metro-politan Area under The Offi ce of Basic Education Commission

มรน เปรมปรนสตปรญญาโท วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยE-mail: [email protected]

บทคดยอการศกษานมวตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมการอานหนงสอของนกเรยนมธยมศกษาตอนตนและวเคราะหหาปจจยทมผลตอพฤตกรรมการอานหนงสอ โดยเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางจานวน 500 รายในกรงเทพมหานคร ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางมเวลาการอานหนงสอเฉลยประมาณ 78 นาทตอวน โดยใชเวลาอานหนงสอแบบเรยนเฉลยประมาณ 37 นาท/วน ใชเวลาในการอานหนงสอนอกเหนอแบบเรยนเฉลยประมาณ 48 นาท/วน การวเคราะหการแปรผนสองทางโดยใชเทคนคการวเคราะหการถดถอยแบบงายพบวา ตวแปรทมอทธพลตอพฤตกรรมการอานหนงสอ อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 ม 9 ตว แตเมอใชวธการวเคราะหการถดถอยแบบพหพบวา มตวแปรอสระเพยง 5 ตวเทานนทรวมกนอธบายการแปรผนของพฤตกรรมการอานหนงสอ โดยตวแปรทมอทธพลมากทสดคอ รายไดของครอบครว รองลงมาเปน เขตการศกษา ทศนคตเกยวกบการอาน ระดบคะแนนวชาภาษาไทย และระดบชนปทศกษาซงอธบายการแปรผนของพฤตกรรมการอานไดรอยละ 9.6

คาสาคญ: พฤตกรรมการอานหนงสอ

¾


88

AbstractThe purposes of this study are to understand reading behavior of junior high school students in Bangkok Metropolitan Area under the Offi ce of Basic Education Commis-sion and to analyze the factors that have signifi cant impact on the variation of reading behavior. Data has been collected from 500 samples by self administered questionnaires. The fi ndings indicated that the average time of reading was 78 minutes per day. Students spent 37 minutes per day to read text books and 46 minutes per day to read others. The results from simple regression analysis revealed that only 9 out of 16 variables have signifi cant impact on the reading behavior. The multiple regression analysis, however, indicated that when controlling for the effect of other independent variables in the model only 5 variables can explain the variation of reading behavior.These variables are family income, educational area, the attitude towards reading,Thai subject grades and educational level. all independent variables can explain the variance of reading behavior about 9.6 percent.

Keywords: Reading Behavior

บทนา สงคมไทยปจจบนไดเขาสสงคมสงวยทมสดสวนประชากรสงอายมากกวารอยละ 10 สงผลใหประชากรวยแรงงานซงมบทบาทในการเกอหนนประชากรกลมอนจาเปนตองมผลตภาพ (Productivity) เพมสงขน รฐบาลจงใหความสาคญกบนโยบายดานการพฒนาคณภาพประชากรเพมมากขน โดยเฉพาะการพฒนาคณภาพของประชากรวยเดกซงจะเตบโตเปนผใหญทตองทาหนาทใหการเกอหนนประชากรกลมอนในอนาคต การอานหนงสอนบเปนเครองมอทสาคญตอการเรยนรและการพฒนาประชากรอยางรอบดานเพราะเปนสอการเรยนรตลอดชวต ผลการสารวจการอานหนงสอของคนไทยในป พ.ศ. 2551 พบวา สดสวนของประชากรทอานหนงสอลดลงจากรอยละ 69.1 ในป 2548 เหลอรอยละ 66.3 ในป 2551 ทงนเพราะมสออนทดงดดความสนใจมากกวา เชน โทรทศน เกมส เปนตน (สานกงานสถตแหงชาต กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร,

2552: ออนไลน) จากสภาพปญหาดานการอาน คณะรฐมนตรจงมมตเหนชอบใหการอานเปนวาระแหงชาตและกาหนดใหป พ.ศ. 2552-2561 เปนทศวรรษแหงการอาน โดยมเปาหมายวาภายในป พ.ศ. 2555 ประชากรวยแรงงานสามารถรหนงสอในระดบใชงานไดในชวตประจาวนเพมขนจากรอยละ 97.21 เปนรอยละ 99 และการอานออกเขยนไดของประชากรอาย 15 ปขนไปเพมขนจากรอยละ 92.64 เปนรอยละ 95 รวมทงกาหนดใหคาเฉลยของการอานของคนไทยเพมจากอานหนงสอเฉลยปละ 5 เลมตอคน เปน 10 เลมตอคน (หนงสอพมพ ASTV ผจดการออนไลน, 2552: ออนไลน) ซงสภาวการณดงกลาว ทาใหผวจยมความสนใจทจะศกษาปจจยทมผลตอพฤตกรรมการอานหนงสอของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนตน ในโรงเรยนสงกดสานกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานในกรงเทพ-มหานคร โดยมงหวงวาผลการศกษาจะนาไปสความ


89

เขาใจเกยวกบพฤตกรรมการอานของนกเรยน ซงสามารถนาไปสการพฒนาการอานของนกเรยนและประชาชนไทยเพอสนองตอบนโยบายของประเทศทเปนประโยชนตอการขบเคลอนการสงเสรมการอานตอไป

วตถประสงค เพอเขาใจพฤตกรรมการอานหนงสอและวเคราะหหาปจจยทมผลตอพฤตกรรมการอานหนงสอของนกเรยนมธยมศกษาตอนตน ในโรงเรยนสงกดคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน เขตกรงเทพมหานคร

แนวคดเชงทฤษฎ การศกษาครงนใชแนวคดเชงทฤษฎทเกยวของ ไดแก แนวคดเกยวกบการอาน พฒนาการ และความตองการดานการอานของวยรน วยรนเปนวยแหงการเรยนร คนหาแบบอยาง วถทางแหงตน และเปนวยหวเลยวหวตอทตองการการแนะนาและการประคบประคอง การอานจงถอเปนเครองมอทสาคญในการตอบสนองตอความตองการของวยรน เนองดวยหนงสอสามารถเปนสอชนาทจะใหขอมลเตมเตมความตองการ คลคลายปญหา และความคบของใจของวยรนได (Hurlock, 1973: 2; สชา จนทรเอม, 2542: 73) แนวคดเกยวกบพฤตกรรมและนสยรกการอาน พฤตกรรมรกการอาน หมายถง การกระทาทบคคล

แสดงออกถงความสนใจและความชอบอาน แสวงหาโอกาส แสวงหาเวลาวางในการอาน แสวงหาหนงสอเพอการอาน เปนความสมครใจและยนดทจะอานเองโดยไมมการบงคบ (สวรรณา สนคตประภา, 2532: 14; จตรลดา อารยสนตชย, 2547: 21) สวนนสยรกการอาน หมายถง การแสดงออกถงความใสใจ สนใจ ในการแสวงหาความร และความบนเทง ดวยการอานโดยใชวธการตางๆ ซงกระทาอยเปนประจาและสมาเสมอจนเปนนสย (ดวงเดอน พนธมนาวน; อรพนทร ชชม; และสภาพร ลอยด, 2529: 53; ดวงพร พวงเพชร, 2541: 14-15) แนวคดเชงทฤษฎเรองพฤตกรรมและการเรยนรของมนษย ปจจยการเกดพฤตกรรม ไดแก ปจจยทางดานสรรวทยา ปจจยทางดานสงแวดลอม ปจจยทางดานสงคม และปจจยทางดานทศนคต (ถวล ธาราโภชน, 2543: 6-7) แนวคดความสมพนธระหวางความร ทศนคตและการปฏบต (KAP) โดยทบทวนแนวคดของนกวชาการหลายทาน สรปไดวา ความร (Knowledege) และทศนคต (Attitude) เปนปจจยทสงผลตอการเกดพฤตกรรม (Practice) (Good, Carter V., 1973: 128; Norman L. Munn, 1971: 71; ประสทธ ทองอน, 2542: 4, วธ แจมกระทก, 2541: 17-18) การทบทวนแนวคดเชงทฤษฎ ตลอดจนเอกสารและผลงานวจยทเกยวของ นามาสรางเปนกรอบแนวคดเพอใชในการศกษา ดงน


90

ตวแปรอสระปจจยสวนบคคล1. เพศ2. อาย3. ระดบชนปทศกษา4. คะแนนเฉลยสะสม5. คะแนนวชาภาษาไทย6. การเขารวมกจกรรมสงเสรมการอาน7. ความพรอมในการอาน 8. การศกษาของผปกครอง9. รายไดของครอบครว10. รายรบตอเดอนของนกเรยน11. ลกษณะการเลยงดของผปกครองปจจยทางสงคมและสงแวดลอม12. เขตการศกษา13. สภาพแวดลอมในครอบครวทเออตอการสงเสรมการอาน (สภาพแวดลอมของทอยอาศย และการสนบสนนการอานจากครอบครว)14. สภาพแวดลอมในโรงเรยนทเออตอการสงเสรมการอาน (สภาพแวดลอมในโรงเรยน การสงเสรมการอานจากโรงเรยน และการแนะนาการอานหนงสอจากคร)15. สภาพแวดลอมในชมชนทเออตอการสงเสรมการอาน (สภาพแวดลอมในชมชน เชน บรรยากาศในชมชน จานวนหองสมดและสถานทในการอานหนงสอ)ปจจยทางจตวทยา16. ทศนคตตอการอานหนงสอ17. แรงจงใจในการอานหนงสอ

ตวแปรตามพฤตกรรมการอานหนงสอ- เวลาเฉลยในการอานหนงสอแบบเรยนและหนงสออนๆ นอกเหนอจากแบบเรยน (นาท/วน)

- จานวนครงในการอานหนงสอพมพตอสปดาห

- จานวนฉบบ / เลมของนตยสาร / วารสาร การตน สารคดและนวนยาย / เรองสนทอานในชวงเวลา 1 เดอนทผานมา

- ประเภทเนอหาทชอบอานในหนงสอพมพ นตยสาร / วารสารการตน สารคด และนวนยาย / เรองสน

- แหลงทมาของสงพมพนอกเหนอจากแบบเรยนทอาน

ภาพท 1 กรอบแนวคดของการศกษา

ระเบยบวธวจย การศกษาครงนเปนการวจยเชงสารวจ (Survey research) ประชากรเปาหมายในการศกษาครงนคอ นกเรยนระดบมธยมศกษาตอนตน (มธยมศกษาปท 1-3) ปการศกษา 2552 ของโรงเรยนในสงกดสานกงานคณะกรรมการศกษาขนพนฐาน(สพฐ.) กระทรวงศกษาธการ ในเขตกรงเทพมหานครโดยสมตวอยางจาก 12 โรงเรยน ของเขตการศกษาทง 3 เขตของกรงเทพมหานคร โดยมนกเรยนมธยมศกษาตอนตนเปนกลมตวอยางรวมทงสน 500 ราย เครองมอ

ทใชในการเกบรวบรวมขอมลคอ แบบสอบถามทสรางขนจากแนวคดเชงทฤษฎและผลการวจยทเกยวของ โดยมการนาแบบสอบถามไปทดลองใชกบนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตนในเขตกรงเทพ-มหานคร จานวน 30 ราย แลวนามาปรบใหความเหมาะสมกบลกษณะกลมเปาหมายซงแบบสอบถามแบงเปน 8 สวน ไดแก ขอคาถามเกยวกบขอมลทวไป ขอมลดานความพรอมในการอาน ขอมลสภาพแวดลอมในครอบครว ขอมลสภาพแวดลอมในโรงเรยน ขอมลสภาพแวดลอมในชมชน ขอมลทศนคตตอการอาน


91

หนงสอ ขอมลแรงจงใจในการอานหนงสอ และขอมลพฤตกรรมการอานหนงสอโดยลกษณะคาถามเปนแบบเตมคา และแบบตรวจรายการ มวธการเกบขอมลโดยผวจยทาการสงแบบสอบถามใหกลมตวอยางนกเรยน เปนผกรอกแบบสอบถามดวยตนเอง และรอรบแบบสอบถามคนทนทเมอทาเสรจ

ผลการวจย การศกษาพฤตกรรมการอานหนงสอของนกเรยน พบวา กลมตวอยางมเวลาการอานหนงสอเฉลยประมาณ 78 นาทตอวน โดยใชเวลาอานหนงสอแบบเรยนเฉลยประมาณ 37 นาทตอวน และใชเวลาในการอานหนงสอนอกเหนอแบบเรยนเฉลยประมาณ 48 นาทตอวน (ไมไดนาเสนอตารางสถต) การวเคราะหปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการอานหนงสอของกลมตวอยาง เปนการวเคราะหทระดบนยสาคญทางสถต 0.05 โดยแบงการวเคราะหเปน 2 สวน คอ การวเคราะหการแปรผนสองทางและการวเคราะหการแปรผนหลายทาง ซงผลการวเคราะหการแปรผนสองทางดวยวธการวเคราะหการถดถอย

อยางงายทนาเสนอไวในตารางท 1 แสดงวา ปจจยสวนบคคล ปจจยทางสงคมและสงแวดลอม และปจจยทางจตวทยาทใชในการศกษาซงมทงหมด 17 ตวแปร ตามรายละเอยดทนาเสนอในกรอบแนวคดนน ตวแปรทมอทธพลตอการแปรผนของพฤตกรรมการอานอยางมนยสาคญทางสถตมเพยง 9 ตวแปรเทานน คอ ระดบชนปทศกษา คะแนนเฉลยสะสม คะแนนวชาภาษาไทย การเคยเขารวมกจกรรมสงเสรมการอาน การศกษาของผปกครอง รายไดของครอบครว สภาพแวดลอมในครอบครวทเออตอการสงเสรมการอาน ทศนคตเกยวกบการอาน และเขตการศกษา ผลการศกษาแสดงวา นกเรยนทศกษาอยในระดบชนปสงมพฤตกรรมการอานหนงสอโดยใชเวลาในการอานหนงสอมากกวานกเรยนทศกษาอยในระดบชนทตากวา ทงนอาจเปนเพราะพฤตกรรมการอานหนงสอในการศกษานคอ การอานหนงสอทงทเปนแบบเรยนและไมใชแบบเรยน นกเรยนทเรยนในระดบชนทสงกวาจงอาจไดรบการมอบหมายงานอานจากคร/อาจารยมากกวาทาใหมภาระในการอานหนงสอมากกวา


92

ตารางท 1 ผลการวเคราะหการถดถอยอยางงายของพฤตกรรมการอานหนงสอของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน

ตวแปรอสระ a b t R R2 n

1. เพศหญง (1)2. อาย3. ระดบการศกษา4. คะแนนเฉลยสะสม 5. คะแนนวชาภาษาไทย (คะแนนสงสดคอเกรด 4) 6. การเคยเขารวมกจกรรมสงเสรมการอาน (2) 7. การมความพรอมในการอาน 8. การศกษาของผปกครองระดบปรญญาตรและสงกวา (3)9. รายไดของครอบครว 10. รายรบตอเดอนของนกเรยน 11. ลกษณะการเลยงดของผปกครองแบบประชาธปไตย (4) 12. สภาพแวดลอมในครอบครวทเออตอการสงเสรมการอาน 13. สภาพแวดลอมในโรงเรยนทเออตอการสงเสรมการอาน 14. สภาพแวดลอมในชมชนทเออตอการสงเสรมการอาน 15. ทศนคตเกยวกบการอานหนงสอ16. แรงจงใจในการอานหนงสอ 17. เขตการศกษาเขต 1 (5)

76.8863.92955.49429.51338.97766.87656.583 72.20373.51474.36565.17744.31268.35680.017-14.49350.54269.233

3.0065.43911.51315.23310.58417.6141.69814.9320.0000.00215.9121.2160.151-0.7282.0891.61231.646

0.4951.6183.136*3.424*3.645*2.776*1.4902.428*2.007*0.6291.9302.145*0.440-0.3303.839*1.7134.832*

0.0220.0730.1410.1600.1650.1250.0670.1100.0930.0290.0880.0970.0200.0150.1720.0770.214

0.0010.0050.0200.0260.0270.0160.0050.0120.0090.0010.0080.0090.0000.0000.0290.006.046

488488488450479486488483467484484488488488488488488

หมายเหต: a = คาคงท b = สมประสทธการถดถอย R = สมประสทธสหสมพนธ R2 = สมประสทธการตดสนใจ

* = มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 t = สถตทดสอบแบบท n = ขนาดตวอยาง (1) กลมอางองคอ

นกเรยนชาย (2) กลมอางองคอไมเคยเขารวมกจกรรมการอาน (3) กลมอางองคอผปกครองมการศกษา

ตากวาปรญญา (4) กลมอางองคอการเลยงดแบบเขมงวดและแบบปลอยปละละเลย (5) กลมอางองคอ

เขตการศกษาเขต 2 และ เขต 3

สาหรบนกเรยนทมคะแนนเฉลยสะสมสงและมคะแนนวชาภาษาไทยสงมพฤตกรรมการอานหนงสอมากกวานกเรยนกลมอนนน นาจะเปนเพราะผทมคะแนนเฉลยสงมคณลกษณะในการใฝรใฝเรยนมากกวา และนกเรยนทไดคะแนนภาษาไทยสงกนาจะอานหนงสอบอยกวาและนานกวา นอกจากน ความสมพนธระหวางคะแนนเรยน คะแนนวชาภาษาไทยและพฤตกรรมการอานอาจเปนเหตเปนผลตอกน กลาวคอ นกเรยนทเรยนดจะใชเวลาในการอานหนงสอมากกวา และการทนกเรยนอานหนงสอมากกวากนาจะสงผลใหมผลการเรยนดกวา ในทานองเดยวกน นกเรยนทอานหนงสอมากกนาจะได

คะแนนภาษาไทยสง และนกเรยนทมความสามารถทางดานภาษามากกวากนาทจะรกการอานหนงสอซงสวนใหญเปนหนงสอภาษาไทยมากกวา นอกจากน ยงพบวา การเขารวมกจกรรมสงเสรมการอานมอทธพลตอพฤตกรรมการอานหนงสอของกลมตวอยาง ซงนาจะเปนเพราะผทเคยเขารวมกจกรรมสงเสรมการอานไดรบการกระตนใหมความสนใจในการอานหนงสอ สาหรบตวแปรสวนบคคลทพบวาไมมอทธพลตอพฤตกรรมการอานของนกเรยนอยางมนยสาคญทางสถตคอ เพศ อาย และความพรอมในการอานนน แสดงวา นกเรยนชายและหญงไมมความแตกตางกนในเรองพฤตกรรมการอาน และเนองจากนกเรยนท


93

เปนกลมตวอยางของการศกษามอายใกลเคยงกนมาก พฤตกรรมการอานจงไมแตกตางกน การทความพรอมในการอานหนงสอซงเปนเรองของความพรอมทางสภาพรางกาย เชน ปญหาดานสายตา และความพรอมทางดานจตใจ และการมสมาธในการอานหนงสอ ไมมอทธพลตอพฤตกรรมการอานหนงสอนาจะเปนเพราะปจจบนความบกพรองบางประการทางรางกาย เชน ปญหาสายตาสน หรอเอยง มการดแลรกษาไดดวยการใสแวนตา และการเขาถงการดแลรกษาเหลานคอนขางมความทวถงในกลมเดกนกเรยนเขตกรงเทพมหานคร สาหรบปญหาความพรอมทางดานอารมณ จตใจของกลมตวอยางนอาจไมมความแตกตางกนมากนก เนองดวยอยในสภาพแวดลอมทใกลเคยงกนมบรบทของชวตทไมแตกตางกนมากนก เมอศกษาอทธพลของปจจยทางสงคมและสงแวดลอมทมตอพฤตกรรมการอานพบวา ระดบการศกษาของผปกครอง รายไดของครอบครว สภาพแวดลอมในครอบครวทเออตอการสงเสรมการอาน และเขตการศกษามอทธพลตอพฤตกรรมการอานของนกเรยนอยางมนยสาคญทางสถต ซงโดยสรป ผลการศกษาแสดงใหเหนวา ครอบครวเปนสถาบนทางสงคมทมอทธพลตอการหลอหลอมและสรางพฤตกรรมทเหมาะสมของเดก เพราะผปกครองทมการศกษาสงยอมเหนคณคาการอานหนงสอมากกวาผปกครองทมการศกษาตา ทาใหมการสงเสรมใหนกเรยนมพฤตกรรมการอานหนงสอมากกวา (ปราณ รตนง, 2541: บทคดยอ) ในทานองเดยวกนครอบครวทมรายไดสงยอมมความสามารถในการตอบสนองความตองการของเดกไดอยางเตมทในทกดาน รวมทงในดานการอานหนงสอหรอการใหการสนบสนนการซอหนงสอประเภทตางๆ หรอการใหขอมลเกยวกบหนงสอหรอชองทางทจะไดมโอกาสอานหนงสอ ซงสอดคลองกบผลการศกษาทพบวามความสมพนธระหวางพฤตกรรมการอาน

และสภาพแวดลอมในครอบครวทเออตอการสงเสรมการอาน เชน การศกษาของ ถาวร บปผาวงศ (2546: บทคดยอ) กลมตวอยางทอยในครอบครวทมสภาพแวดลอมเออตอการสงเสรมการอานยอมไดรบการกระตนใหมพฤตกรรมการอานหนงสอมากกวา นอกจากนยงพบวา นอกเหนอจากปจจยทางครอบครวแลว ปจจยสภาพแวดลอมทางสงคมกมอทธพลตอพฤตกรรมการอานเชนกน ทงนเพราะพบวา นกเรยนในเขตการศกษาเขต 1 ซงอยในเขตชนในของกรงเทพมหานครเปนกลมทมพฤตกรรมการอานมากกวา ทงนเพราะเปนพนททมปจจยเกอหนนและกระตนหรอดงดดดานการอานหนงสอมากกวาไมวาจะเปนจานวนรานหนงสอ ประเภทของหนงสอ หรอรปแบบตางๆ ของบรการทเปนการสงเสรมสนบสนนการอาน ประเดนทนาสนใจกคอ ปจจยทางดานสภาพแวดลอมบางปจจยทคาดวานาจะมผลตอพฤตกรรมการอาน ไดแก สภาพแวดลอมในโรงเรยน และสภาพแวดลอมในชมชนทเออตอการสงเสรมการอานนน พบวาไมมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 แสดงวาไมไดสงอทธพลตอการแปรผนของพฤตกรรมการอานของนกเรยน ซงผลการศกษานอาจสะทอนใหเหนวาในสถานการณปจจบน การสรางเสรมสภาพแวดลอมในโรงเรยนหรอในชมชนยงไมอยในระดบทนาพอใจหรอยงไมมประสทธภาพมากพอในการมบทบาทตอการสงเสรมการอานของนกเรยน จงนาจะเปนอทาหรณหรอขอชแนะใหแกผมสวนเกยวของหรอผรบผดชอบวายงคงมประเดนดานตางๆ ทจะตองดาเนนการอกหลายประการ สาหรบปจจยทางจตวทยาทใชในการศกษานคอ ทศนคตเกยวกบการอานหนงสอ และแรงจงใจในการอานหนงสอ พบวา ทศนคตตอการอานหนงสอมอทธพลตอพฤตกรรมการอานหนงสออยางมนยสาคญ ซงสอดคลองกบแนวคดและทฤษฎในเรองความสมพนธระหวาง ความร (knowledge) ทศนคต


94

(attitude) และพฤตกรรม (practice) หรอ KAP Model (Norman L. Munn, 1971: 71) ซงพบวา ทศนคตสงผลตอพฤตกรรม เพราะทศนคตเปนความรสกและความคดเหนของบคคลทมตอสงของ บคคล สถานการณ สถาบน และขอเสนอใดๆ ในทางทยอมรบหรอปฏเสธ ซงมผลทาใหบคคลพรอมทจะแสดงปฏกรยาตอบสนองดวยพฤตกรรมตามแนวคดนน ดงนน หากบคคลมทศนคตทตระหนกและเหนความสาคญตอการอานหนงสอกจะสงผลตอพฤตกรรมการอานหนงสอมากขนดวย (Good, Carter V., 1973: 128; Norman L. Munn, 1971: 71; ประสทธ ทองอน, 2542: 4; วธ แจมกระทก, 2541: 17-18) อยางไรกตาม ตวแปรแรงจงใจในการอานหนงสอไมมอทธพลมากนกตอการผนแปรของพฤตกรรมการอาน ซงสวนหนงนาจะสะทอนใหเหนวา กระบวนการในการสรางแรงจงใจใหเดกสนใจการอานยงไมอยในระดบทนาพอใจในการสรางเสรมพฤตกรรมการอาน จงเปน

ภารกจทผมสวนเกยวของจะตองใหความสนใจ ตดตามและประเมนผลเพอใหการปฏบตการสงผลตอการสรางเสรมพฤตกรรมการอานของเดกอยางแทจรง การวเคราะหการแปรผนหลายทางใชวธการวเคราะหสมการถดถอยพหและการวเคราะหการถดถอยพหแบบขนตอน โดยไดนาเสนอไวในตารางท 2 และตารางท 3 ทงนโดยกอนทจะดาเนนการวเคราะหดวยวธการดงกลาว ไดศกษาสหสมพนธระหวางตวแปรอสระทกตวเพอปองกนปญหาการทตวแปรอสระมความสมพนธกนสงมาก (multicol-linearity problem) ซงผลการศกษาพบวาตวแปรอสระคทมความสมพนธกนเกน 0.50 คอ ตวแปรอายและตวแปรระดบชนปทศกษา (คาสมประสทธสหสมพนธ = .818) และเนองจากตวแปรชนปทศกษามความสมพนธกบพฤตกรรมการอานหนงสอมากกวา ผวจยจงตดตวแปรอายออกจากการวเคราะห (ตารางสถตไมไดนาเสนอ)


95

ตารางท 2 ผลการวเคราะหการถดถอยพหการแปรผนของพฤตกรรมการอานหนงสอ

ตวแปรอสระ b Beta t

(a)1. เพศ (1)2. ระดบชนปทศกษา 3. คะแนนเฉลยสะสม 4. ระดบคะแนนวชาภาษาไทย 5. การเขารวมกจกรรมสงเสรมการอาน (2)6. ความพรอมในการอาน 7. การศกษาของผปกครอง (3) 8. รายไดของครอบครว 9. รายรบตอเดอนของนกเรยน 10. ลกษณะการเลยงดของผปกครอง (4) 11. สภาพแวดลอมในครอบครวทเออตอการสงเสรมการอาน 12. สภาพแวดลอมในโรงเรยนทเออตอการสงเสรมการอาน 13. สภาพแวดลอมในชมชนทเออตอการสงเสรมการอาน 14. ทศนคตเกยวกบการอานหนงสอ15. แรงจงใจในการอานหนงสอ 16. เขตการศกษา (5)

-117.121-4.9498.0245.2335.72011.424.751

-1.8208.666.0014.779-.503-.355-.1351.314.407

22.218

-.038.101.053..089.083.030-.014.113.015.027-.040-.048-.003.110.020.153

-2.433-.7692.101*.8351.4741.651.558-.2451.933.305.558-.684-.808-.0551.893.355

3.081*

R = .331 R2 = .110 F = 3.083 n = 417

หมายเหต: a = คาคงท b = สมประสทธการถดถอย R = สมประสทธสหสมพนธ R2 = สมประสทธการตดสนใจ

* = มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 t = สถตทดสอบแบบท n = ขนาดตวอยาง (1) กลมอางองคอ

นกเรยนชาย (2) กลมอางองคอไมเคยเขารวมกจกรรมการอาน (3) กลมอางองคอผปกครองมการศกษา

ตากวาปรญญา (4) กลมอางองคอการเลยงดแบบเขมงวดและแบบปลอยปละละเลย (5) กลมอางองคอ

เขตการศกษาเขต 2 และ เขต 3

การวเคราะหการถดถอยพหทนาเสนอในตารางท 2 แสดงวา ตวแปรอสระทงหมด 16 ตว รวมกนอธบายการแปรผนของพฤตกรรมการอานหนงสอไดเพยงรอยละ 11 เทานน และเมอควบคมอทธพลของตวแปรอสระตางๆ ทอยในโมเดลพบวา มตวแปรอสระเพยง 2 ตวเทานน คอ ระดบชนปทศกษาและเขตการศกษาทสามารถอธบายการแปรผนของพฤตกรรมการอานไดอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 ซง

ตางจากการศกษาความสมพนธระหวางตวแปร 2 ตวทพบวามตวแปรอสระถง 9 ตวทมอทธพลตอการแปรผนของพฤตกรรมการอาน และเมอใชวธการวเคราะหถดถอยพหแบบขนตอนในการวเคราะหขอมลเพอจดลาดบความสาคญของตวแปรทมอทธพลตอพฤตกรรมการอานดงสถตทนาเสนอในตารางท 3 ผลการศกษาพบวามตวแปร 5 ตวแปรทสามารถอธบายการแปรผนของพฤตกรรมการอาน


96

หนงสอ โดยตวแปรทอธบายการแปรผนไดดทสดคอ รายไดของครอบครว รองลงมาคอ เขตการศกษา ทศนคตเกยวกบการอาน คะแนนวชาภาษาไทย และระดบชนปทศกษา ตามลาดบ โดยตวแปรทง 5 ตว

สามารถรวมกนอธบายการแปรผนของพฤตกรรมการอานไดเพยงรอยละ 9.6 เทานน ซงแสดงวายงมตวแปรอนๆ ทไมไดถกนามาพจารณาอกเปนจานวนมากทมอทธพลตอการแปรผนของพฤตกรรมการอาน

ตารางท 3 ผลการวเคราะหการถดถอยพหขนตอนของพฤตกรรมการอานหนงสอของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน

ตวแปรอสระ Beta t R2 R2change

1. รายไดของครอบครว 2. เขตการศกษา3. ทศนคตเกยวกบการอานหนงสอ4. คะแนนวชาภาษาไทย5. ระดบชนปทศกษา

0.1220.1530.1040.1160.109

2.4213.1292.1622.3432.305

0.0440.0590.0740.0840.096

0.0440.0150.0150.0100.012

F = 8.739* n = 417

หมายเหต: Beta = สมประสทธความถดถอยมาตรฐาน n = จานวนตวอยาง R = สมประสทธสหสมพนธ R2 =

สมประสทธการตดสนใจ R2 change = สมประสทธการตดสนใจทเปลยนแปลง F = สถตการทดสอบ

แบบเอฟ t = สถตทดสอบแบบท * = มนยสาคญทางสถตทระดบ 0.05

โดยสรป ผลการศกษาเปนไปตามสมมตฐานในการสรางกรอบแนวคดการศกษาคอ ปจจยสวนบคคล ปจจยทางสงคมและสงแวดลอม และปจจยทางจตวทยา มอทธพลตอการเกดพฤตกรรมการอานหนงสอของกลมตวอยาง โดยผลการวเคราะหการแปรผนหลายทางชแนะใหเหนวา นกเรยนทบดามารดาหรอผปกครองมฐานะดนน ผปกครองสามารถใหการสนบสนนนกเรยนไดในหลายดานรวมทงการสนบสนนดานการอาน โดยการซอหนงสอ หรอสรางโอกาสใหนกเรยนไดมพฒนาการดานการอาน ซงนบเปนปจจยทสงผลใหนกเรยนมพฤตกรรมการอานมากกวานกเรยนกลมอน นอกจากน พนททมการจดสภาพแวดลอมทางดานการศกษาทด อนไดแกเขตการศกษาเขต 1 ซงเปนเขตการศกษาในเขตชนในของกรงเทพมหานครทมสภาพแวดลอมดานการศกษาทเอออานวยตอพฒนาการทางดานการอาน ไมวาจะเปนจานวนของ

สถานบรการ ไดแก รานขายหนงสอ รานใหเชาหนงสอ ฯลฯ หรอคณภาพของการใหบรการและความหลากหลายของบรการ จะสงผลใหเกดการกระตนและเกดแรงจงใจแกนกเรยนใหมพฤตกรรมทางบวกตอการอานหนงสอ นอกจากน ปจจยทางดานจตวทยา ไดแก การมทศนคตทดตอการอานกสงผลใหมการปรบเปลยนพฤตกรรม หรอมพฒนาการของพฤตกรรมไปในทศทางทสงเสรมการอานดวยเชนกน สาหรบปจจยสวนบคคล ไดแก คะแนนวชาภาษาไทยและระดบชนปทศกษากพบวามความสมพนธกบพฤตกรรมการอานในทศทางทเปนเหตเปนผลตอกน กลาวคอ นกเรยนทมคะแนนวชาภาษาไทยสงมกเปนเดกทใฝร มนสยรกการอาน และมทศนคตทดเกยวกบการอาน มแนวโนมทจะมพฤตกรรมทดเกยวกบการอาน ในขณะเดยวกนนกเรยนทเรยนในระดบสง ซงมกจะไดรบการมอบหมายงานจากคร/อาจารยมากขน รวมทงอยในระดบ


97

การศกษาทต องเปลยนหรอเลอนชนไปส ระดบมธยมศกษาตอนปลาย ตองมการแขงขนดานการเรยนมากกวาระดบชนทตากวา ทาใหมภาระทจะตองอานหนงสอมากกวา

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย ผลการศกษานพบวา ครอบครวมอทธพลอยางชดเจนในการปลกฝงและสงเสรมใหเดกมพฤตกรรมทเหมาะสมในดานการอาน แตปจจยดานสงแวดลอมอนไมวาจะเปนสภาพแวดลอมในโรงเรยนหรอในชมชน ยงไมมอทธพลอยางโดดเดนในการพฒนาพฤตกรรมการอานของเดกนกเรยน ซงนาไปสขอเสนอแนะดงน 1. สรางสภาพแวดลอมในครอบครวทเออตอการสงเสรมการอานหนงสอ ควรสรางความตระหนกใหผปกครองเหนความสาคญของการสงเสรมการอานใหเดกตงแตแรกเกด มการรณรงคเรองการอานในครอบครว มการใหคาแนะนาเกยวกบการเลยงดบตรโดยการสงเสรมเรองการอานหนงสอ เชน จดทาเปนคมอ “การเลยงดบตรดวยหนงสอ” แจกใหกบผปกครอง 2. สรางสภาพแวดลอมในโรงเรยนทเออตอการสงเสรมการอานหนงสอ จดสงแวดลอมในโรงเรยนใหนกเรยนสามารถเขาถงหนงสอไดโดยงายไมวาจะเปนการพฒนาหองสมด และการจดกจกรรมสงเสรมการอานและพฒนาคร ทงครบรรณารกษและครผสอนใหมทกษะในดานการสงเสรมการอานหนงสอแกนกเรยนและสามารถสรางสรรคกระบวนการเรยนการสอนทสงเสรมใหเดกนกเรยนรกการอานหนงสอได และมการบรรจมาตรการดานการสงเสรมการอานในหลกสตรการเรยนการสอนเพอใหมการสงเสรมการอานในระบบโรงเรยนอยางเขมขน 3. สรางสภาพแวดลอมในชมชนทเออตอการสงเสรมการอาน เพอเปนการเพมชองทางการเขาถงหนงสอใหกบเยาวชน เพราะผลการศกษาพบวา

แหลงการเขาถงหนงสอในชมชนมนอยมาก โดยแหลงสาคญคอ รานเชาหนงสอของเอกชน ดงนนจงควรพฒนาแหลงหนงสอภาคเอกชนเหลานโดยมมาตรการสนบสนนธรกจเหลานจากรฐ เชน มาตรการดานการลดหยอนภาษและการสนบสนนหนงสอทจะนามาใหเชาในรานใหเปนหนงสอทเปนประโยชนตอเยาวชน 4. การพฒนาหนงสอใหมความนาสนใจและเหมาะสมกบชวงวย ผลการศกษานพบวา วยรนอานหนงสอการตนมากทสด ดงนน จงควรพฒนาหนงสอการตนใหมรปแบบทนาสนใจ มเทคนคการเลาเรองทดและมเนอหาทเปนประโยชน เชน เรองของบคคลทเปนแบบอยางทด หรอเนอหาทมความรเจาะลกในวชาชพบางวชาชพ เพอใหผอานไดรและเขาใจในวชาชพนนๆ ซงจะเปนประโยชนในการเปดโลกทศนใหกบผอาน รฐและหนวยงานทเกยวของจงควรใหความสาคญและศกษาหาแนวทางในการพฒนาหนงสอใหตอบสนองความตองการของประชากรทกวยอยางแทจรง

ขอเสนอแนะเชงวชาการ 1. การศกษานจากดอยทการศกษาเชงปรมาณ แตการศกษาพฤตกรรมการอานหนงสอในบางประเดน เชน ลกษณะหนงสอทนกเรยนตองการอาน เนอหา รปแบบ ฯลฯ ตองการการวจยแบบเจาะลก หรอการวจยเชงคณภาพ 2. กลมเปาหมายของการศกษานคอนกเรยนระดบมธยมศกษา แตพฤตกรรมการอานมความแตกตางกนตามวย ดงนน ผทมความสนใจในพฤตกรรมการอานจงควรศกษาวจยประชากรกลมอน เพอใหเกดความเขาใจในพฤตกรรมการอานทครอบคลมประชากรทกกลม 3. ผลการศกษาชแนะวา ถงแมจะมการนาตวแปรหลายตวมาใชในการศกษา แตความสามารถในการอธบายการแปรผนของพฤตกรรมมนอยมาก ดงนน


98

ในการศกษาวจยตอไป จงควรนาตวแปรทางดานจตวทยา เชน ลกษณะบคลกภาพของบคคลมาประกอบการศกษาดวย นอกจากน ตวแปรทใชสอความหมายถงพฤตกรรมการอานควรขยายเนอหาไปยงประเดนอนๆ ทนอกเหนอจากจานวนเวลาทใชในการอานดวย

บรรณานกรมจตรลดา ไมตรจตต. (2548). การศกษานสยรก

การอานของนกเรยนชนประถมศกษาปท 6 สานกงานเขตบางพลด กรงเทพมหานคร. ปรญญานพนธ ศกษาศาสตรมหาบณฑต , มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ดวงเดอน พนธมนาวน, อรพนทร ชชม และสภาพร ลอยด. (2529). การสงเสรมในครอบครวกบนสยการอานของนกเรยนวยรน. บรรณศาสตร, 9, 47-82.

ดวงพร พวงเพชร. (2541). การสงเสรมนสยรกการอานจากครอบครวของนกเรยนระดบชนประถมศกษาปท 6 ในโรงเรยนสงกดกรงเทพมหานคร. ปรญญานพนธ ศกษาศาสตรมหาบณฑต , มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ถวล ธาราโภชน. (2543). พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน. กรงเทพฯ: ทพยวสทธ.

ถาวร บปผาวงษ. (2546). ปจจยบางประการทสงผลตอนสยรกการอานของนกเรยนชนมธยมศกษาปท 3 โรงเรยนขยายโอกาส. ปรญญานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต , มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ประสทธ ทองอน. (2542). พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาคน. กรงเทพฯ: เธรดเวฟ เอด ดเคชน.

ปราณ รตนง. (2541). ตวแปรคดสรรทสงผลตอนสยรกการอานของนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1 ในจงหวดเชยงราย. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาบรรณารกษศาสตรและสารนเทศศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

พฒนา สจรตวงศ. (2544). 14 ป: บาน โรงเรยน เพอน และจรยธรรม. Life & family, 5, 75.

วธ แจมกระทก. (2541). ปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมการบรโภคอาหารดวนของนกเรยนมธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนสงกดกรมสามญศกษา กรงเทพมหานคร . ปรญญานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต , มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

สานกงานสถตแหงชาต. (2552). สรปผลการสารวจการอานหนงสอของคนไทย พ.ศ. 2551. สบคนเมอ 24 มนาคม 252, http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/service/survey/read51.pdf

สวรรณา สนคตประภา. (2532). พฤตกรรมการอานและการเลอกอานหนงสอการตนญปนของเดกไทยในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธวารสารศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสอสารมวลชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

หนงสอพมพ ASTV ผจดการออนไลน. (2552). สบคนเมอ 14 ตลาคม 2552, http://www.manager.co.th

Good, Carter V. (1973). Dictionary of education. New York: McGraw-Hill.

Hurlock, E. B. (1973). Adolescent development. New York: McGraw-Hill.

Munn, Norman L. (1971). The evolution of the human mind. Orlando, FL: Houghton Mifflin.


99

Miss. Marin Prempree received her Bachelor’s Degree in Faculty of Social Sciences from Thammasat University. In 2008, was to study Master degree in Faculty of Liberal Arts, Major College Population demography, from Chulalongkorn University. She is currently working as project offi cer of Coordination Center for AIDS Prevention.

100

²¹¸ÃÃÁ¤ÇÒÁ»ÅÍ´ÀÑÂ: »¨¨ÑÂàªÔ§ºÙÃ³Ò¡ÒÃà¾×èÍ¤ÇÒÁÊíÒàÃç¨ÍÂ‹Ò§ÂÑè§Â×¹¢Í§Í§¤�¡ÒÃ

Safety Culture: Integration Factor for Sustainable Success of Organization

รงสรรค มวงโสรสผจดการฝายบรหารทวไป บรษท ระยองเพยวรฟายเออร จากด (มหาชน)E-mail: [email protected]

บทคดยออบตเหตจากการทางานนามาซงความสญเสยอยางมากมายตอองคการ จงเปนทตระหนกดทงภาครฐและภาคเอกชนทพยายามดาเนนการปองกนไมใหอบตเหตเกดขน โดยการพยายามทจะออกกฎหมาย กฎระเบยบ หรอหาระบบการจดการดานความปลอดภยนามาใชในองคการ ปจจบนวฒนธรรมความปลอดภย ซงกคอ ความคด ความเชอทถกฝงแนนของกลมคนในองคการจนถกนามาใชเปนแนวทางการปฏบตของคนในองคการเองโดยไมจาเปนตองมลายลกษณอกษร ถกนามาพจารณาเปนแนวทางหลกในการบรหารจดการองคการ การสรางวฒนธรรมความปลอดภยทดอาจทาไดโดยการบรณาการการบรหารองคการดานความปลอดภย เพอสรางวฒนธรรมความปลอดภย ตงแตระดบ องคการ กลม จนถงปจเจกบคคล โดยมปจจยทเปนองคประกอบดงน 1) เจตจานงคของผบรหารทมตอความปลอดภย 2) การสอสารดานความปลอดภย 3) ขดความสามารถดานความปลอดภย 4) ความรวมมอของบคลากรดานความปลอดภย 5) ความรบผดชอบของบคลากรดานความปลอดภย โดยทงหมดจะถกสรางกรอบมาจากระบบการจดการความปลอดภยขององคการทมอย เมอองคการสามารถทจะสรางวฒนธรรมความปลอดภยไดแลวจะทาใหสมาชกขององคการตรวจสอบ และควบคมกนเอง นามาซงความปลอดภยในองคการอนมผลตอภาพพจน ผลตภณฑ และชอเสยงขององคการ อนเปนการแสดงความรบผดชอบตอสงคม และสงผลตอความสาเรจอยางยงยนขององคการ

คาสาคญ: วฒนธรรมความปลอดภย การบรหารจดการความปลอดภย

ÇÑ


101

Abstract Accident brings tremendous loss to the organization. Both of Public and Private sectors aware and try to prevent it occurred. They attempt to regulate by issue the legislation, regulation and implementation of safety management systems. At the present, safety culture which is think and believe that imbedded in member of organization that used to be operational guideline by do not write to be procedure. It is considered to primary approach for administration in organizations. The best of safety culture should be integrated in the way of organization management and build it from organization, group and individual levels. The component factors are as follows: 1) management commitment to safety 2) safety communication 3) safety competency 4) safety coordination of employees and 5) safety responsibility of employees. The existing safety management system is to be the frame of all. Safety culture is the way of members in organization can audit and control themselves. It brings to the best of safety operation which affect to brand and organization’s image. It is demonstrated to corporate social responsibility and sustainable success of organiza-tion.

Keywords: Safety culture, Safety management

บทนา การทประเทศไทยมงหนาเปนสงคมอตสาหกรรมมการนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาใชในการผลต ทาใหมโอกาสทจะประสบอนตรายจากการผลต อยางไรกตามอนตรายทเกดขนนสามารถทจะจดการได โดยการกาจดความเสยง ลดโอกาสของความเสยงทจะเกด หากองคการละเลยตอการบรหารจดการไมใหความสาคญตอการจดการความเสยงจะเปนตนเหตใหเกดความสญเสยอยางใหญหลวง ดงเหตการณในอดต เชน กรณของรถกาซขนาด 4 หมนลตร พลกควาทถนนเพชรบรตดใหม เมอวนท 24 กนยายน 2533 เนองจากขาดการตดตงระบบความปลอดภยใหกบรถบรรทก หรอกรณสารเคมททาเรอคลองเตยระเบด เมอวนท 2 มนาคม 2534 ซงไฟไหมนานถง 4 วน เนองจากขาดความรในการจดเกบสารเคม และ

วธการดบเพลงอยางถกตอง หรอกรณโรงงานตกตาเคเดอรไฟไหม เมอวนท 10 พฤษภาคม 2536 ซงเปนกรณทเกดเพลงไหมรายแรงทสดในอตสาหกรรมไทย และมคนเสยชวตจานวนมาก เนองจากไมสนใจหรอเพกเฉยตอมาตรฐานคาเตอน และขาดการใสใจตอเหตการณเกดเพลงไหมทเคยเกดขนมากอนหนาแลว จนกระทงปจจบนกยงมอบตเหตทนาความเสยหายอยางมากมาย เชน ในป 2550 กาซแอมโมเนยรวในโรงงานผลตนาแขงหลอดทจงหวดชลบร มผบาดเจบ 20 ราย เสยหายกวา 100,000 บาท ป 2551 โรงงานผลตสารฟนอล ทมาบตาพด จงหวดระยอง เกดสารควมนรวไหล ทาใหมผไดรบอนตรายถง 112 คน เปนตน อตสาหกรรมทมงเนนการใชแรงงานคาแรงถก ทกษะตา และคณภาพแรงงานตา ทาใหขาดความร ขาดทกษะ รวมถงการทางานทยาวนานมากกวาเวลา


102

การทางานปกตในแตละวนทาใหเกดการออนลา สงผลใหเกดอบตเหตในการทางานได ความไมปลอดภยจากการทางานนามาซงอบตเหตและโรคจากการทางานสงผลใหเกดความสญเสยอนมากมาย ทงในแงการผลต ชอเสยงของโรงงาน และภาพพจนโดยรวมของประเทศ ทาใหผประกอบการไดเรมตระหนกและเขาใจถงปญหาของการเกดอบตเหต ประกอบกบรฐบาลไดออกกฎหมายเพอควบคมกจการเพอลดอนตรายหรอเพมคณภาพชวตใหกบผใชแรงงาน เชน พ.ร.บ.คมครองแรงงาน 2541 รวมถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ตงแตฉบบท 8 (พ.ศ. 2539-2544) ไดกาหนดเปาหมายทจะลดอบตเหตของประเทศไทยใหเหลอ 32 รายตอผใชแรงงาน 1,000 คน ผานมาจนถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) มสาระสาคญคอ ทาใหโครงสรางสงคมและเศรษฐกจเขมแขงขนในระดบรากหญา สาหรบการพฒนาความปลอดภยและอาชวอนามย ไดกลาวไวในกลยทธในการพฒนาประชาชนและความมนคงทางสงคม ปจจบนใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ไมไดกลาวถงเรองการพฒนาความปลอดภยและอาชวอนามยไวอยางชดเจน แตในการบรหารไดประกาศเปนวาระแหงชาต “แรงงานปลอดภยและสขภาพอนามยด” ตามมตคณะรฐมนตร เมอวนท 11 ธนวาคม 2550 ตามทกระทรวงแรงงานเสนอ ทงนเพอใหทกภาคสวนทเกยวของใหความสาคญ รวมมอ และถอปฏบตเปนแนวทางในการดาเนนงานมงใหแรงงานมความปลอดภยและสขภาพอนามยทด และใหสอดคลองกบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 44 อกทงใหทกภาคสวนมเปาหมายรวมกนในการนาพาเศรษฐกจไทยสการแขงขนทางการคาเสร ภายในป พ.ศ. 2559 ภาครฐจงไดออกกฎหมายมาตรการตางๆ เพอ

ใชควบคมใหสถานประกอบการมการบรหารจดการดานความปลอดภยทด แตอยางไรกตามกฎหมายทเกยวของกบความปลอดภยในประเทศไทย มตวบทกฎหมายทชดเจนใหสถานประกอบกจการแตกยงขาดการตรวจสอบจากภาครฐวาสถานประกอบการมการปฏบตตามกฎหมายอยางครบถวนถกตองหรอไม เมอพจารณาในสวนทเลกลงมา คอ สถานประกอบการ ในยคปจจบนกระเเสของสทธมนษยชน ความรบผดชอบตอสงคม บรรษทภบาล การกากบดแลองคการทด ไดเพมปรชญาในการบรหารจดการธรกจใหมคณธรรมและจรยธรรมมากยงขน โดยใหคานงถงผลประโยชนของผมสวนไดสวนเสย ดงนน การผลตของภาคอตสาหกรรมตองใหความสนใจตอความปลอดภยในการทางานของคนงานรวมถงคานงถงสงแวดลอม เพราะไมเพยงแตสะทอนใหเหนถงความสามารถในการบรหารจดการแลวยงสงผลตอการจดการความปลอดภยใหเปนทยอมรบ เปนการแสดงใหเหนถงความรบผดชอบขององคการทมตอผมสวนไดสวนเสยขององคการดวย ในอดตในการปรบปรงการจดการความปลอดภยขององคการม งเนนไปในดานการออกแบบงาน การปรบปรงเครองจกร วธการทางาน และใหใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล ตามหลกของ 3E (Engineering, Education, Enforcement) และจากการวเคราะหสาเหตการเกดอบตเหตสวนใหญไมไดเกดจากสภาวะหรอสภาพแวดลอม แตเกดจากการผดพลาดของคน (Harvey, Bolam, Gregory & Erdos, 2001: 619; Reber & Wallin, 1994: 89) ความผดพลาดททาใหเกดอบตเหตสวนใหญมาจาก การสบสน หรอไมชดเจนของระเบยบปฏบต หรอการตดสนใจทผดพลาด ซงเชอมโยงตอการปฏบตงานของคนงานเอง ดงนนการทผปฏบตงานจะสามารถเลอกหรอตดสนใจในการปฏบตงานทถกตองเหมาะสมและปลอดภยนน ไมไดเพยงแตมกฎระเบยบหรอระเบยบปฏบตทด แตผปฏบตงานจะเปนผกาหนดวา


103

จะเลอกปฏบตตามกฎระเบยบหรอระเบยบปฏบตหรอไม เพราะเรองของความปลอดภย เปนสงทพนกงานจะตองมความตระหนกโดยตวของพนกงานเอง ผบรหารจาเปนตองมบทบาทในการบรหารจดการความปลอดภย โดยกาหนดใหความปลอดภยเปนคานยมหลก เพอใหแสดงถงการมสวนรวมของพนกงานทกคนทมตอความปลอดภย และใชเปนแบบแผนในการปฏบตงาน รวมถงความรบผดชอบของผบรหารและคนงานทจาเปนตองมพฤตกรรมความปลอดภย อนจะนามาซงวฒนธรรมความปลอดภยขององคการ (Warrack & Sinha, 1999: 780) วฒนธรรมความปลอดภยจงมความสาคญตอการบรหารจดการดานความปลอดภยในองคการ โดยในหลายประเทศไดพยายามกาหนดโปรแกรมในการบรหารจดการความปลอดภยและอาชวอนามย เพอ

ใหการบรหารจดการฯ มความเปนรปธรรมมากยงขน เชน สหรฐอเมรกา ไดมโปรแกรม VPP (Voluntary Protection Program) ประเทศไทยกม มอก. 18001 เปนตน การสรางวฒนธรรมความปลอดภย จงเปนประเดนทสาคญทจะสงผลใหองคการสามารถลดอบตเหตและความสญเสยจากการปฏบตงานลงได

วฒนธรรมความปลอดภย วฒนธรรมความปลอดภยนนเปนสวนหนงของวฒนธรรมองคการ กลาวคอ วฒนธรรมความปลอดภยจะถกวฒนธรรมองคการกากบใหแสดงคณลกษณะตามภายใตขอบเขตหรอขอจากด ทมความเกยวเนองกบความปลอดภย ซงมการใหนยามของวฒนธรรมดานความปลอดภยทมความแตกตางกนอยางมากมายในมตตางๆ ดงตารางท 1

ตารางท 1 นยามวฒนธรรมความปลอดภย

บคคล/สถาบน นยาม

International Atomic Energy Agency. (1991: 23)

ไดกาหนดนยามของวฒนธรรมความปลอดภยไวดงน คอ ผลตผลของคานยม ทศนคต การรบร สมรรถนะ และรปแบบ รวมถงประสทธภาพขององคการดานความปลอดภย

Cooper (2002: 31) วฒนธรรมความปลอดภยเปนวฒนธรรมยอยของวฒนธรรมองคการทมการกลาวถงแตละบคคล งาน และรปแบบองคการทมอทธพลหรอมผลตอความปลอดภย

Health Safety Executive (2005: 4)

วฒนธรรมความปลอดภยเปนผลตผลของปจเจกบคคลและกลมทประกอบดวยคานยม ทศนคต สมรรถนะ และรปแบบของพฤตกรรมทเปนตวกาหนด เจตจานงค และรปแบบรวมถงประสทธผลของโครงการดานอาชวอนามยและความปลอดภยขององคการ องคการจะมวฒนธรรมความปลอดภยเชงบวกจะตองมคณลกษณะทมการสอสารดวยความศรทธาแบงปนความรสกในเรองของความปลอดภย มความเชอมนในประสทธภาพของมาตรการปองกนอนตราย

Antonsen (2009: 185) วฒนธรรมความปลอดภยคอ กรอบทใชในการอางองของความหมายและการกระทา ทถกนามาใชรวมกนโดยครอบคลมถงทกษะ ความเชอ ฐานคต ขนบธรรมเนยม วถประชา และภาษาทสมาชกในกลมไดพฒนาขนมาตลอดเวลา

US Department of Labor (n.d.)

วฒนธรรมความปลอดภยจะประกอบดวยการมความเชอรวม (Shared beliefs) การปฏบตและทศนคตทฝงรากฐานในองคการมานาน วฒนธรรมเปนบรรยากาศทถกสรางขนโดยความเชอรวมกนของคนในองคการ แลวกอรปมาเปนพฤตกรรมของผปฏบตงาน


104

จากคานยามวฒนธรรมความปลอดภยทหลากหลาย จะมสงหนงทเปนสงรวมกนของวฒนธรรมความปลอดภยกคอ ทศนคต ความเชอ การรบร และคานยม ทลกจางไดแสดงออกมาในเรองทเกยวกบความปลอดภย แนวคดทางดานวฒนธรรมความปลอดภยกาลงเปนประเดนทสาคญ ถงแมว านยามของวฒนธรรมทางดานความปลอดภยจะไมชดเจนเทาไร แตวรรณกรรมสวนใหญจะสรปวา วฒนธรรมความปลอดภย หมายถง รปแบบของความปลอดภยทเกยวของกบทศนคต คานยม หรอสมมตฐานทมการแบงปนรวมกนระหวางสมาชกในองคการ (Gulden-mund, 2000: 229) ซงวฒนธรรมความปลอดภย เปนวฒนธรรมยอยของวฒนธรรมองคการ (Corporate Culture) ทเนนวาองคการควรม วฒนธรรมทแกรง (Strong Culture) จะสามารถประสบผลสาเรจได โดย Schein (1991: 6-7) ไดแบงระดบของวฒนธรรมองคการออกเปน 3 ระดบ คอ 1) ระดบรปธรรม (Artifacts Level) คอสงทมนษยสรางขนเปนสงทสามารถมองเหนได เชน สงแวดลอมทางกายภาพ ภาษา เทคโนโลย ผลตภณฑ และบรการ โดยจะรวมถงรปแบบของการแตงกาย กรยามารยาท เรองราว เรองเลา นทาน การเฉลมฉลอง ดงนน วฒนธรรมในระดบนเปนสงทสามารถเหนไดงายแตไมสามารถทจะอธบายไดวาสงทเหนนนมวฒนธรรมเปนเชนไร 2) ระดบหลกการสนบสนน (Espoused Value Level) เปนสงทองคการใชในการตดสนวาอะไรเปนสงถกหรอผด ซงไดแก กลยทธ เปาหมาย และปรชญาขององคการ ซงคานยมนเปนสงทมนษยแสดงออกอยางมสานกหรอรตว 3) ระดบสามญสานก (Basic underlying Assumptions Level) เปนสงทสมาชกในองคการแสดงออกโดยไมรตว ซงสะทอนความเชอทคดวาเปนจรง ซงจะมอทธพลตอการรบร ความร และ

พฤตกรรมของคน จงไดมนกวชาการจานวนหนง เชน Clark’s (2000), Guldenmund (2000) เปนตน ไดพยายามทจะพฒนาตวแบบทางทฤษฎของวฒนธรรมความปลอดภย โดยสวนใหญจะสรางตวแบบมาจากวฒนธรรมองคการจากพนฐานแนวคดของ Schein (1985) ทประกอบไปดวย 3 ระดบของวฒนธรรมองคการ จะเหนไดว า สงทมความสาคญเพอใหเกดวฒนธรรมความปลอดภยนนคอ ความคด ความเชอทถกฝงแนนของกลมคนในองคการ จนถกนามาใชเปนแนวทางการปฏบตของคนในองคการเองโดยไมจาเปนตองมลายลกษณอกษร

การบรหารจดการดานความปลอดภย Heinrich (1931) เปนบคคลแรกทแสดงใหเหนถงหลกการในการเขาใจถงสาเหตและการควบคมอบตเหต ซงมงเนนไปทพฤตกรรมของปจเจกบคคลในฐานะทเปนสงททาใหเกดอบตเหต วธการนเปนผลผลตของ Scientific Management School ซง Heinrich (1931) ไดกลาววา พฤตกรรมของปจเจกบคคลถกมองวาเปนสาเหตหลกของการเกดอบตเหตจงตองสนบสนน หรอกระตนผปฏบตงานโดยใชเทคนคการปรบเปลยนพฤตกรรม เพอใหเกดผลการปฏบตงานอยางปลอดภย หลงจากนน Frank E. Bird (1976) ไดพฒนาตวแบบสาเหตของการสญเสยขน (Loss Causation Model) (รปท 1) ซงมลกษณะคล ายแนวคดของ Heinrich โดยตวแบบสาเหตของการสญเสย อธบายถงผลหรอความสญเสยของคน ทรพยสน กระบวนการผลต เปนผลมาจากอบตการณหรออบตเหตทเกดขนซงสาเหตเบองตน ไดแก การปฏบตงานทตากวามาตรฐาน และสภาพการณทตากวามาตรฐาน เชน ไมมระบบเตอนภย สภาพแวดลอมในการทางานทไมไดมาตรฐาน ซงสาเหต


105

เหลานเปนเพยงอาการทปรากฏขนเทานน ซงแททจรงแลวเกดจากสาเหตพนฐาน (Basic Causes) ไดแก ปจจยบคคล เชน ผปฏบตงานไมมความร ขาดความชานาญ และปจจยในงาน หมายถง ปจจยทเออหรอสนบสนนในการปฏบตงาน เชน ไมมมาตรฐานการปฏบตงาน ไมมการบารงรกษา ไมมการตรวจสอบดแล สาเหตพนฐานเหลานขาดการควบคมทด (Lack of Control) อนไดแก ไมมโปรแกรมในการปองกน

หรอกาจดสาเหตหรอไมมเพยงพอ เปนตน จะเหนไดวาปจจยทมผลตอการเกดอบตเหตตวสดทายคอ การขาดการควบคมทด เชน ไมมโปรแกรมในการปองกน หรอกาจดสาเหต หรอมไมเพยงพอ หรอม แตไมปฏบตตาม ดงนน การบรหารจดการดานความปลอดภย ตองมระบบการบรหารจดการทด แตสาเหตเบองตนททาใหเกดอบตเหต ไดแก การปฏบตทตากวามาตรฐาน ซงเกดจากการกระทาของผปฏบตงานเอง

ทมา: Frank E. Bird, 1976: 39

รปท 1 ตวแบบการสญเสยเนองจากอบตเหต

นอกจากน Frank E. Bird (1976) ไดทาการศกษาอตราสวนการเกดอบตเหต โดยกาหนดอตราสวนการเกดอบตเหตใหมเปน 600-30-10-1 (รปท 2) โดยท 600 คอ จานวนของอบตการณทเกดขนจะสงผลใหเกดอบตเหตถงขนทรพยสนเสยหายได จานวน 30 ครง และสงผลใหเกดการบาดเจบเลกนอย จานวน 10 ครง และสงผลใหเกด

อบตเหตขนรนแรง เชน เสยชวต หรอทพพลภาพได 1 ครง หมายความวา การเกดอบตการณทเกดขนซาๆ มแนวโนมทจะทาใหเกดอบตเหตถงขนรนแรงได และนอกเหนอไปกวานนการทมอบตการณเกดขนนน เกดมาจากการขาดการจดการดานความปลอดภยทด


106

ทมา: Frank E. Bird, 1976: 41

รปท 2 อตราสวนการเกดอบตเหต

ตวแบบสาเหตของอบตเหตและความสญเสยไดมการนามาศกษาและใชกนอยางแพรหลายในประเทศไทย เนองมาจากกระทรวงแรงงานไดออกกฎกระทรวงกาหนดมาตรฐานในการบรหารและการจดการดานความปลอดภย อาชวอนามย และสภาพแวดลอมในการทางาน พ.ศ. 2549 โดยมสาระสาคญคอ นายจางตองจดใหลกจางโดยเฉพาะระดบบรหาร และหวหนางานทกคน เขารบการฝกอบรมและผานการทดสอบตามหลกสตรทกาหนด โดยตวแบบการสญเสยเนองมาจากอบตเหตถกนามาบรรจไวในหลกสตรทใชในการอบรม เจาหนาทความปลอดภยในการทางานทกระดบ เมอพจารณาจากตวแบบดงกลาว จะพบวาสาเหตเรมแรกของการเกดอบตเหต คอการบรหารจดการบกพรอง ซงคอโดมโนตวแรกของตวแบบการสญเสยเนองจากอบตเหต ดงนน การจดการดานความปลอดภยเพอลดอบตเหตและปองกนการสญเสยจงเนนท การบรหารจดการขององคการเปนหลก จงเปนแนวคดขององคการแบบเครองจกร (Mechanic Organization) ทมฐานคตทมองวาการควบคมเปนหวใจของการทางานอยางมประสทธภาพมผบรหารเปนผนา มการรวมอานาจท

ศนยกลาง คณภาพ การตดสนใจขององคการขนอยกบผทมอานาจสงสด ทาใหละเลยปจจยทางดานจตวทยา หรอปจจยตางๆ ทเกยวของกบองคการแบบไมเปนทางการ เชน ความเชอของคน (ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, 2547: 44-45) ตอเมอเกดอบตเหตทโรงไฟฟาพลงงานนวเคลยรทเชอรเนอบล ในป 1986 หลงจากมหนตภยในครงนน The International Nuclear Safety Advisory Group (INSAG) of the International Atomic Agency มการสรปวา สาเหตประการหนงเกดจากการมวฒนธรรมความปลอดภยทบกพรอง โดย Inter-national Nuclear Safety Advisory Group (INSAG-7, 1991: 19) ไดอธบายวา วฒนธรรมความปลอดภยเปนสวนประกอบของ คณลกษณะ และทศนคตของปจเจกบคคลในองคการทซงมความสาคญมากในอนดบตนๆ ในเรองของความปลอดภยในโรงไฟฟาพลงงานนวเคลยร หลงจากนนความหมายเหลานกไดแพรกระจายไปอยางรวดเรวไปสอตสาหกรรมอนๆ เชน อตสาหกรรมเคม สายการบนพาณชย แลวกไดเกดความหมายของวฒนธรรมความปลอดภยอนหลากหลายทเรมปรากฏในวรรณกรรมตางๆ


107

การสรางวฒนธรรมความปลอดภยในองคการ วฒนธรรมความปลอดภยเปนแนวคดมาจากวฒนธรรมหนวยงาน (Corporate Culture) ซงแนวคดนมพนฐานมาจากทฤษฎระบบ โดยมององคการวาเปนเครองมอทางสงคมทจะผลตสนคา บรการ และผลพลอยไดจากการผลต (Smircich, 1983: 344) ทาใหเกดการศกษาถงความสมพนธระหวางองคการและสงแวดลอม ซงสงแวดลอมจะสอถง พฤตกรรมของผ บรหารทแสดงออกผานสญลกษณตางๆ ทมความหมาย และเชอวาองคการทประสบผลสาเรจจะตองมลกษณะวฒนธรรมแกรง (Strong Culture) (ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, 2547: 194) ผลสาเรจคอองคการจะตองบรรลเปาหมาย วตถประสงคทองคการตงไว ในทานองเดยวกนการมวฒนธรรมความปลอดภยกคอการทองคการบรรลวตถประสงคดานความปลอดภยขององคการ คอการทพนกงานปฏบตงานดวยความปลอดภยไมเกดการบาดเจบ ตาย หรอพการอนเนองมาจากการทางาน ซงคณลกษณะทสาคญของการมวฒนธรรมกคอ (ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, 2547: 189) 1) การมปฏสมพนธของสมาชกในสงคม หรอในองคการ 2) เปนสงทมรวมกนระหวางสมาชกของกลมสงคม 3) เปนสงทสามารถเรยนรและสรางขน และถายทอดไปยงคนอนๆ ได 4) ประกอบดวยสวนทเป นวตถและทเป นสญลกษณ

อยางไรกตามองคการไดมการนาระบบการบรหารจดการดานความปลอดภยฯ เชน มอก. 18001, OHSAS 18001 มาใชบางแลวจงเปนสวนททาใหระบบการจดการดานความปลอดภยมแนวทางในการดาเนนการจากแนวคดขางตน ผเขยนจงไดพฒนากรอบแนวคดทจะทาใหเกดความปลอดภย ดงรปท 3 โดยมมมมองใน 3 ระดบทจะตองประสานงานกนอยางชดเจน คอ 1) ระดบองคการ คอสงทสาคญในการสรางวฒนธรรมความปลอดภย องคการเปนสงทกาหนดบทบาทหรอแนวทาง ทศทางของบคลากร ดงนน ผบรหารจาเปนตองมเจตนารมยทจะใหเกดความปลอดภยในองคการอยางเตมท 2) ระดบกลม เปนสวนทมความสาคญในการสรางความเชอ ความคด สรางแนวทางในการปฏบตงานอยางปลอดภย ดงนนตรงระดบนควรทจะตองมการถายทอดขอมลขาวสารในทกระดบ รวมถงความรวมมอของบคลากรดานความปลอดภย 3) ระดบปจเจกบคคล เปนสงทจาเปนในระดบฐานคตทจะตองมความเชอในเรองของความปลอดภย หรอสอดคลองกบวฒนธรรมความปลอดภยขององคการ ในสวนนจงจาเปนตองบรณาการรวมกนกบการบรหารจดการทรพยากรมนษย โดยเฉพาะขดความสามารถ (Competency) อนเปนการปลกฝงถงความรบผดชอบของบคลากรดานความปลอดภย


108

รปท 3 กรอบแนวคดการสรางวฒนธรรมความปลอดภยในองคการ

1. เจตจานงคของผบรหารทางดานความปลอดภย ผบรหารระดบสงจะเปนผทแสดงบทบาททสาคญในการสนบสนนดานความปลอดภยขององคการ (Flin et al., 2000: 185) เจตจานงคของผบรหารเปนการแสดงใหเหนถงความมงมนของผบรหารทมตอการจดการความปลอดภย ซงเปนการบอกถงวสยทศน ทศนคต และเปาหมายทางดานความปลอดภยขององคการ โดยผบรหารระดบสงจะตองแสดงออกเพอสนบสนนงานดานความปลอดภยขององคการเปนการนาแนวคดในการบรหารจดการดานความปลอดภยแปลงเปนการกระทาผานการเขยน เชน นโยบายความปลอดภย การจดสรรทรพยากรดานความปลอดภย การมปฏกรยาตอขอร องเรยน

ขอเสนอแนะดานความปลอดภย ซงสงผลตอทศนคต และพฤตกรรมของผปฏบตงาน เจตจานงคของผ บรหารเปนกรอบของการดาเนนงานดานความปลอดภยในองคการ จะทาใหเกดผลการปฏบตงานทดมความปลอดภยอยางต อเนองจนเกดเป นวฒนธรรมความปลอดภย

2. การสอสารดานความปลอดภย การสอสารเปนการเชอมโยงกลมและบคคลในกลมใหมปฏสมพนธกน จงเปนกระบวนการทมความสาคญททาใหสมาชกในกลมมการรบรขอมล ขาวสาร เปนการแบงปนความรระหวางสมาชก ถายทอดประสบการณโดยการสอสารจะทาใหเกดความเชอมนในระบบหรอมาตรการดานความปลอดภยใหความ


109

สาคญตอความปลอดภย ซงการสอสารจะเปนชองทางทใชในการแสดงความคดเหนในเรองความปลอดภยในองคการ เปนการเชอมโยงระหวางผบรหารและผปฏบตงานโดยผาน 3 ชองทาง คอ 1) การสอสารผานพฤตกรรมของผบรหาร คอ การทผบรหารแสดงออกใหเหนถงความสาคญตอความปลอดภย เชน การเดนตรวจความปลอดภย การนาขอมลขาวสารดานความปลอดภยมาแจงยงพนกงาน เปนตน 2) การสอสารความปลอดภยผานลายลกษณอกษร คอ การทบคคลรบรเรองของความปลอดภยผานเอกสารตางๆ เชน การกาหนดนโยบายความปลอดภย แผนงาน วสยทศน พนธกจ ทใชเปนตวชวดหรอกาหนดทศทางในการบรหารจดการความปลอดภย 3) การสนทนา การอภปรายดานความปลอดภยระหวางผบรหารกบพนกงาน หรอระหวางพนกงานดวยกน คอ การทบคคลรบรขอมลขาวสารผานการพดคยระหวางสมาชกในกลม ดงนน การทจะมวฒนธรรมความปลอดภยทดจะตองมการสอสารหลายชองทางและมประสทธภาพ

3. ขดความสามารถดานความปลอดภย บคคลจะตองมความรความเขาใจในเรองของความปลอดภยจนสามารถทจะแสดงออกมาจนเปนอปนสย ทาใหบคคลนนสามารถทจะปฏบตตามกฎระเบยบ ใหความรวมมอในการดาเนนกจกรรมความปลอดภย จนสามารถทจะควบคมดแลตนเองใหปฏบตงานอยางปลอดภยได นนคอ ขดความสามารถของบคลากรดานความปลอดภยทองคการตองการ ซงขดความสามารถของบคคลดานความปลอดภยจะแสดงใหเหนถงการตระหนกและจตสานกดานความปลอดภยซงจะเปนตวผลกดนใหเกดวฒนธรรมความปลอดภยทดได การไดมาซงขดความสามารถของบคลากรดานความปลอดภยนนควรจะตองเรมโดย

ผานกระบวนการของ การจดการทรพยากรมนษย เชน การสรรหาและคดเลอกซงควรมกระบวนการทจะสามารถคดเลอกบคคลทมแนวคด ทศนคต ทดตอความปลอดภย และสอดคลองกบคานยมขององคการ รวมถงการเสรมสรางขดความสามารถโดยผานกระบวนการฝกอบรม เพอปลกฝงจตสานก อปนสยของบคลากรดานความปลอดภย เมอพนกงานมจตสานกดานความปลอดภยทดจะสามารถนามาใชในการปฏบตงานไดอยางปลอดภย รวมถงสามารถชแนะ ตกเตอน เพอนรวมงานใหปฏบตงานไดอยางปลอดภยได อกสงหนงทจะชวยใหการสรางวฒนธรรมความปลอดภยไดดยงขนโดยกาหนดเรองของความปลอดภยในการปฏบตงานไวในการประเมนผลงาน เพอใหบคลากรทราบวาแนวทางทองคการจะประเมนผลของเขาเองมเรองของความปลอดภยเปนสวนหนง เมอกระบวนการบรหารจดการทรพยากรมนษยเปนไปอยางมประสทธภาพจะสงผลใหบคลากรมขดความสามารถทจะปฏบตงานของตนเองไดอยางปลอดภย และกลายเปนวฒนธรรมความปลอดภยขององคการไดในทสด

4. ความรวมมอของบคลากรดานความปลอดภย ความรวมมอของบคลากรดานความปลอดภยจะเปนการกระตนใหผปฏบตงานสามารถเผชญสงทยากลาบากไดดวยความมนใจ ความรวมมอของบคลากรจะแสดงออกถงความพยายามทจะแกไขปญหาตางๆ ทอาจเกดขนนามาสการทางานรวมกน เพอกาหนดแนวคด วธปฏบต หรอกฎระเบยบดานความปลอดภยในการทางาน อนนามาสการกาหนดรปแบบของพฤตกรรมการปฏบตงานอยางปลอดภย จนกลายเปนวฒนธรรมความปลอดภยได


110

5. ความรบผดชอบของบคลากรดานความปลอดภย ความรบผดชอบดานความปลอดภยเปนหนาทของทกคนทจะตองปฏบตตามอยางเครงครด การทบคคลมความรบผดชอบดานความปลอดภยเปนการแสดงถงการยอมรบ รบร และเขาใจวาตนตองมหนาทอะไรบาง และตองปฏบตเชนไรจงจะทาใหเกดความปลอดภย เปนการกระจายอานาจลงสผปฏบตงานทกคน โดยสามารถแสดงถงความรบผดชอบไดใน 2 ประเดนคอ 1) การปฏบตตามกฎระเบยบ คมอ ขอบงคบดานความปลอดภย และ 2) การมสวนรวมในการปรบปรงสภาพการณและการกระทาทไมปลอดภย เมอบคลากรแสดงใหเหนถงความรบผดชอบดานความปลอดภย ซงเปนการถกปลกฝงลงในความคดและจตใจ สงผลตอพฤตกรรมทแสดงออกมาจนเปนนสย เปนการผลกดนใหเกดวฒนธรรมความปลอดภย ดงนนความรบผดชอบดานความปลอดภยจงควรทจะเปนหวขอหนงในใบพรรณนางาน (job description) เพอใหบคลากรทราบอยางชดเจนวาตนมหนาททจะตองรบผดชอบดานความปลอดภยทงของตนเองและผอน

6. ระบบการจดการความปลอดภย ระบบการจดการความปลอดภยมขอกาหนดทจะตองกาหนดความร ความสามารถดานความปลอดภยอยางเพยงพอผานกระบวนการบรหารจดการทรพยากรมนษย ซงจะเปนการสงเสรมสนบสนนใหเกดการบรหารจดการดานความปลอดภยทเปนระบบ เปนหนทางการปฏบตทชดเจนทจะทาใหบคลากรสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพมากยงขน เพราะจะตองมการจดทาและบนทกเปนเอกสาร และทสาคญจะมการตรวจสอบเพอใหกระบวนการเปนไปอยางมประสทธภาพ และมการพฒนาอยางตอเนอง จงเปนหนทางททาใหสงเสรม

สราง สนบสนนใหเกดแนวทางการปฏบตของคนในองคการซงจะเปนตวสนบสนนใหเกดวฒนธรรมความปลอดภยในองคการ การมระบบการจดการความปลอดภยจะเปนสงทปรบเปลยนสงทเปนนามธรรม เชน เจตจานงค การสอสาร ความรวมมอ และความรบผดชอบ ใหเปนรปธรรมอยางชดเจนผานการเขยนเปนลายลกษณอกษร มการจดทาและเกบบนทก มการตรวจสอบถงประสทธภาพประสทธผลของระบบการจดการ เมอมการปฏบตอยางตอเนองจนกลายเปนนสยจะสงผลใหเกดเปนวฒนธรรมความปลอดภยไดในทสด เนองจากระบบการจดการดานความปลอดภยเปนระบบมาตรฐานทจาเปนจะตองมการกาหนด หรอเขยนออกมาเปนลายลกษณอกษร เปนเสมอนกรอบทกาหนดดานความปลอดภย แตการสรางวฒนธรรมนนจาเปนตองมาจากความเชอรวมกนของคนในองคการ ดงนนการมระบบการบรหารจดการจงเปนปจจยโดยออมทเอออานวยใหเกดวฒนธรรมความปลอดภยนนเอง

สรป การสรางวฒนธรรมความปลอดภย เปนการบรณาการทางการบรหารจดการทงองคการตงแตระดบองคการ กลม จนถงระดบปจเจกบคคล โดยองคการมหนาทในการกาหนดทศทาง ระดบกลมนามากาหนดเปนกลยทธ สวนปจเจกบคคลจะใชเปนแนวทางการปฏบต รวมถงการตรวจสอบซงกนและกน โดยไมจาเปนทจะตองพงพาการตรวจสอบจากหนวยงานดานความปลอดภย หรอกฎระเบยบดานความปลอดภย ทาใหสามารถปฏบตงานไดอยางปลอดภยจนกลายเปนพฤตกรรมของผปฏบตงาน ซงจะถกปลกฝงลงสจตสานกกลายเปนสงทจะตองรบผดชอบดานความปลอดภยของตนเองและผอน โดยองคการจะตองสรางระบบการจดการความปลอดภย ซงจะเปนปจจยทเปลยนสงทเปนนามธรรม


111

อนไดแก เจตจานงคของผบรหารทจะตองแสดงความมงมนตอการจดการความปลอดภย มการสอสารหลายหลายชองทางทมประสทธภาพ บคลากรจะตองมขดความสามารถดานความปลอดภย โดยมาจากการบรหารจดการทรพยากรมนษย ผานการสรรหาและคดเลอก การฝกอบรมและพฒนา และการบรหารผลการปฏบตงานดานความปลอดภย อกทงจะตองปลกฝงความรวมมอและความรบผดชอบของบคลากรดานความปลอดภย เมอองคการสามารถทจะสรางวฒนธรรมความปลอดภยไดแลวผ ปฏบตงานจะสามารถปฏบตงานไดอยางปลอดภยแลว องคการจะสามารถลดความสญเสยอยางมากมายอนเนองมาจากอบตเหต สงผลตอภาพลกษณ และผลตภณฑขององค การนามาซงการดาเนนธรกจอย างมประสทธภาพและยงยนขององคการ

บรรณานกรมทพวรรณ หลอสวรรณรตน. (2547). ทฤษฎองคการ

สมยใหม. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: แซทโฟร พรนตง.

Antonsen Stain. (2009). Safety culture and the issue of power. Safety Science, 47(2), 183-191.

Clarke, S. G. (2000). Safety culture: Under-specified and overrated?. International Journal of Management Reviews, 2(1), 65-90.

Cooper, M. D. (2002). Safety culture: A model for understanding & quantifying a difficult concept. Professional Safety, June, 30-36.

Flin, R., Mearns, K., O’Connor, P., Bryden R. (2000). Measuring safety climate: Identifying the common features. Safety Science, 34(1-3), 177-192.

Frank E. Bird, Robert G. Loftus. (1976). Loss Control Management. Loganville, GA: Inter-national Loss Control Institute.

Guldenmund, F.W. (2000). The nature of safety culture: A review of theory and research. Safety Science, 34(1-3), 215-257.

Harvey, J., Bolam, H., Gregory, D., & Erdos, G. (2001). The effectiveness of training to change safety culture and attitudes in a highly regulated environment. Personel Review, 30(5/6), 615-636.

Health and Safety Executive. (2005). A review of safety culture and safety climate literature for the development of the safety culture inspection toolkit. London: HSE.

Heinrich, H. W. (1931). Industrial accident prevention. 1st Ed. New York, McGraw-Hill.

International Atomic Energy Agency. (1991). Summary report on the post-accident review meeting on the Chernobyl accident. Vienna: IAEA.

Reber, R.A., & Wallin, J.A. (1994). Utilizing performance management to improve offshore oilfield driving safety. The International Journal of Organizational Analysis, 2(1), 88-98.

Schein, E.H. (1985). Organizational culture and leadership: A dynamic view. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.

Smircich, L. (1983). Concept of culture and Organization Analysis. Administrative Science Quarterly, 28, 339-338.

U.S. Department of Labor. (2010). Safety Culture. Retrieved May 24, 2010, http:// http://www.dol.gov/

Warrack, B.J. & Sinha, M.N. (1999). Integrating safety and quality: Building to achieve excel-lence in the workplace. Total Quality Manage-ment & Business Excellence, 10(4/5), 779-785.


112

Mr. Rungson Muangsorot received his Master of Science in Industrial Hygiene and Safety from Mahidol University, his Bachelor of Science in Occupational Health and Safety from Mahidol University and 3 Bachelor’s Degree in Economics, Information Science and General Management from Sukhothai Thammathirat University. Now he is studying Doctoral Degree in Public and Private Management at NIDA. He is currently General Administration Department Manager, Rayong Purifier Public Co., Ltd.

113

ÒÃ¿‡Í§¤ Õ»¡¤ÃÍ§ã¹Ê¶ÒºÑ¹ÍØ´ÁÈÖ¡ÉÒàÍ¡ª¹

The Administrative Litigation in Private Higher Education Institutions

จรรตน สรอยเสรมทรพยอาจารยประจาคณะนตศาสตร วทยาลยราชพฤกษE-mail: [email protected]

บทคดยอสถาบนอดมศกษาเอกชนถอไดวาเปนหนวยงานเอกชนทไดรบมอบหมายใหใชอานาจทางปกครองในเรองจดระบบการศกษาหรอใหดาเนนกจการทางการศกษาอนเปนกจการทางปกครอง การจดระบบการศกษาไมใชกจการบรการสาธารณะทจดทาขนโดยรฐเทานน แตเอกชนกอาจเขารวมดาเนนการจดทาบรการสาธารณะดงกลาวไดดวย โดยอยภายใตการควบคมดแลของรฐ ดงจะเหนไดจากบทบญญตในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 มาตรา 49 วรรคสอง กาหนดใหการจดการศกษาอบรมขององคกรวชาชพหรอเอกชน การศกษาทางเลอกของประชาชน การเรยนรดวยตนเอง และการเรยนรตลอดชวต ยอมไดรบความคมครองและสงเสรมทเหมาะสมจากรฐ ซงผลจากบทบญญตดงกลาวทาใหเกดปญหาตามมาวา ถาเกดขอพพาทจากการจดทาบรการสาธารณะดานการศกษาของสถาบนอดมศกษาเอกชน ศาลใดจะมอานาจพจารณาพพากษาคดดงกลาว ซงในปจจบนพบวามการฟองคดเกยวกบการปฏบตงานของเจาหนาทในสถาบนอดมศกษาเอกชนสศาลปกครองเพมมากขน อาท คดพพาทระหวางสถาบนอดมศกษากบอาจารย ในกรณเลกจางอาจารยประจา หรอคดพพาทระหวางสถาบนอดมศกษากบนกศกษา เชน กรณการใหคะแนนในการสอบวดผลการศกษาผด หรอกรณสถาบนอดมศกษาเอกชนไมอนมตปรญญาบตรใหแกนกศกษา เหลานลวนเปนคดปกครอง ในบทความนผเขยนตองการชใหเหนวาสถาบนอดมศกษาเอกชนนนสามารถเปนผฟองหรอผถกฟองคดในศาลปกครองได ตางจากในอดตคดพพาทเกยวกบสถาบนอดมศกษาเอกชนนน เปนขอพพาทระหวางเอกชนกบเอกชนจงตองฟองคดตอศาลยตธรรมเทานน เชน ขอพพาทเกยวกบสญญาจางหรอสภาพการจาง ตองฟอง

¡


114

ตอศาลแรงงาน ดงนน สมควรทสถาบนอดมศกษาเอกชนตองหาแนวทางในการปองกนและแกไข เพอไมใหเกดปญหาการฟองคดปกครองในสถาบนอดมศกษาเอกชน อนจะกอใหเกดธรรมมาภบาลในสถาบนอดมศกษาเอกชนตอไป

คาสาคญ: หนวยงานทางปกครอง คดปกครอง ศาลปกครอง การบรการสาธารณะ

AbstractPrivate Higher Education Institutions are empowered by the Administrative agency appointed by the government crown agents to oversee the administration of the education system and other educational related matters. To Structure the Education is not only for government’ public service but private institution must co-operate under the government’s control. Under the Constitution of the Kingdom of Thailand 2007 section 49 paragraph 2 states that “The education and training provided by professional or private organisations, alternative education of the public, self-directed learning and lifelong learning shall get appropriate protection and promotion from the State”. The results of this section place disputes over public service in Private Higher Education Institutions under the court’s jurisdiction. Statistically the number of cases dealing disputes over the Private Higher Education Institutions is increasing significantly. For instance, termination of contract cases Private Higher Education Institutions VS Full Time Lecturers or disputes Private Higher Education Institutions VS Students over a fault in examination marking. Furthermore, there are a number of cases against Private Higher Education Institutions for not granting degrees to students who completed their studies. The afore mentioned are the administrative cases. I would like to state that Private Higher Education Institutions can be sued in the administrative court not as in the past where the dispute between private sectors had to be brought to the Courts of Justice only. For example: the disputes over the employment agreements would be brought in the Labour Law Court. Therefore Private Higher Education Institutions should be aware of the change and find a solution to guard against administrative cases in their institutions and remain impartial as the Private Higher Education Institutions.

Keywords: Government Agency, Administrative Case, Administrative Court, Social Service


115

บทนา การศกษาเปนปจจยพนฐานในการเสรมสรางคณภาพชวตใหดขน การศกษาของประชาชนจงเปนเรองททกประเทศใหความสาคญในลาดบตนๆ และไมเพยงแตถอเปนหนาทภารกจของรฐในการสงเสรมสวสดภาพตลอดจนเปนการกระจายความมนคงของชาตไปยงประชาชนทกกลม เพอใหเกดความเปนธรรมในสงคม หากแตยงถอเปนภารกจทสาคญดานหนงของประเทศทพลเมองของประเทศทรฐตองจดใหมการบรการการศกษาโดยใชอานาจรฐ บรหารจดการ เพอใหคณภาพของการศกษาของคนในประเทศไดมาตรฐานตามทรฐกาหนดเปนนโยบาย ดงนน การจดใหมการบรการการศกษานอกจากจะเปนสงทจาเปนทตองจดทาเพอประโยชนของประชาชนสวนรวม ทเรยกวา “การจดทาบรการสาธารณะ” แลว ยงถอเปนการดาเนนกจการทางปกครองทรฐตองรบผดชอบดแลเอาใจใสอยางจรงจงจะปลอยปละละเลยมได หนวยงานของรฐทมหนาทจดทาบรการสาธารณะในเรองการศกษาจงเปน “หนวยงานทางปกครอง” ตามบทบญญตมาตรา 3 แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542 นอกจากหนวยงานของรฐแลว สถาบนอดมศกษาเอกชน ถกจดใหเปนหนวยงานเอกชนทไดรบมอบหมายใหใชอานาจทางปกครองในเรองการศกษาหรอใหดาเนนกจการทางการศกษาอนเปนกจการทางปกครอง โดยอยภายใตการควบคมดแลของรฐ โดยบทบญญตในรฐธรรมนญแหงราช-อาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 มาตรา 49 วรรคสอง ทกาหนดใหการจดการศกษาอบรมขององคกรวชาชพหรอเอกชน การศกษาทางเลอกของประชาชน การเรยนรดวยตนเอง และการเรยนรตลอดชวตยอมไดรบความคมครองและสงเสรมทเหมาะสมจากรฐ ซงผลจากบทบญญตดงกลาว เมอเกดขอพพาทจากการจดทาบรการสาธารณะดานการศกษาของสถาบนอดมศกษาเอกชน ในปจจบนพบวามการฟองคด

เกยวกบการปฏบตงานของเจาหนาทในสถาบนอดมศกษาเอกชนสศาลปกครองเพมมากขน ทงน ศาลปกครองเปนศาลทจดตงขนใหมเปนเอกเทศจากศาลยตธรรม และมอานาจพจารณาพพากษาคดปกครองเพอผดงความยตธรรมแกคกรณทพพาททมสถานะทไมเทาเทยมกนไดมโอกาสทเทาเทยมในการตอสคดอยางแทจรง ฉะนน การทมค กรณฝายหนงเปนหนวยงานทางปกครองและมการใชอานาจรฐในการจดทาบรการสาธารณะ ขอพพาททเกดขนจงอยในเขตอานาจพจารณาพพากษาคดของศาลปกครอง ดวยเหตดงกลาวในปจจบน สถาบนอดมศกษาเอกชนขอพพาทขนสศาลปกครองเปนจานวนมากขนโดยเฉพาะคดทเกยวกบการจดการศกษาไมวาเปนสถาบนอดมศกษาเอกชนหรอเจาหนาทเปนผฟองคด หรอตกเปนผถกฟองคด อาทเชน คดพพาทระหวางสถาบนอดมศกษากบอาจารย ในกรณเลกจางอาจารยประจา (คาสงศาลปกครองสงสดท 880/49) หรอคดพพาทระหวางสถาบนอดมศกษากบนกศกษา เชน กรณการใหคะแนนในการสอบวดผลการศกษาผด (คาสงศาลปกครองสงสดท 102/2550) นอกจากน การใชอานาจทางปกครองของสถาบนอดมศกษาเอกชนคงตองรวมถงการใชอานาจรฐในการดาเนนการจดทาบรการสาธารณะดานการศกษาทมผลกระทบตอสทธของนกศกษา เชน การอนมต หรอไมอนมตปรญญาบตร และหากมการเรยกคาเสยหายจากการกระทาดงกลาวดวยนน จะเปนคดพพาทเกยวกบการกระทาละเมดของหนวยงานทางปกครอง หรอเจาหนาทของรฐอนเกดจากการใชอานาจตามกฎหมาย หรอจากกฎ คาสงทางปกครอง เหลานลวนเปนคดปกครองและอยในอานาจพจารณาพพากษาของศาลปกครอง ตางจากในอดตซงหากเกดขอพพาทเกยวสถาบนอดมศกษาเอกชนกบอาจารยหรอเจาหนาท อนเกยวกบการจดการศกษาขอพพาทดงกลาวจะอยในเขตอานาจการพจารณาคดของ


116

ศาลแรงงาน ซงมอานาจพจารณาพพากษาคดเกยวดวยสทธหรอหนาทตามสญญาจางแรงงานหรอขอตกลงเกยวกบสภาพการจาง แตจากการทศาลปกครองไดถกจดตงขนแลวในปจจบน ทาใหในทางปฏบตคดพพาททเกยวกบการดาเนนกจการของสถาบนอดมศกษาเอกชนยงมปญหาเรองอานาจในการพจารณาพพากษาคดพพาทดงกลาววาจะอยในเขตอานาจของศาลใด เชน คาสงศาลปกครองสงสดท 880/2549 ศาลปกครองสงสดวนจฉยวา เมอมาตรา 23 วรรคหนงแหงพระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 2546 “กจการของสถาบนอดมศกษาอย ภายใตบงคบกฎหมายวาดวยการคมครองแรงงาน และกฎหมายวาดวยแรงงานสมพนธ” ดงนน หากเกดขอพพาทเกยวดวยสทธหรอหนาทตามสญญาจางแรงงานหรอตามขอตกลงเกยวกบสภาพการจาง เชน อาจารยฟองสถาบนอดมศกษาเอกชนวาผดขอตกลงตามสญญาจางแรงงาน ทงมคาขอใหสถาบนอดมศกษาเอกชนจายคาจางทคางจายพรอมดอกเบย รวมทงการรบกลบเขาทางาน หากไมปฏบตขอใหจายคาชดเชยและคาทดแทน (คาพพากษาฎกาท 4830/2548 และคาพพากษาฎกาท 4838/2548) เปนตน เหลานเปนคดพพาททอยในอานาจของศาลแรงงานตามมาตรา 8 วรรคหนง (1) แหงพระราชบญญตจดต งศาลแรงงานและวธพจารณาคดแรงงาน พ.ศ. 2522 ดวย ตรงนยงคงเปนปญหาเรองเขตอานาจศาล ซงปญหาดงกลาวจะเหนไดวาคาวนจฉยของศาลปกครองสงสดขางตนนน คดพพาทเกยวกบการกระทาของสถาบนอดมศกษาเอกชนทเปนการใชอานาจทางปกครองในการจดทาบรการสาธารณะเกยวกบการศกษาเปนคดทอยในอานาจของศาลปกครอง เชน การจดการเรยนสอน การวดผล การประเมนผลการสอบ การอนมตปรญญา ฯลฯ แตหากการกระทาดงกลาวไมไดเกดจากการใชอานาจทางปกครองหรอการดาเนนกจการในฐานะเปนหนวยงานทางปกครองแลว คดพพาทนน

ตองฟองทศาลยตธรรม คอ ศาลแรงงาน ซงสวนใหญเปนคดขอพพาทตามกฎหมายแรงงาน เชน คดการเลกจางไมเปนธรรม คดพพาทเกยวกบการไมปฏบตตามขอตกลงหรอสภาพการจาง เปนตน ดงนน บทความนผเขยนตองการใหผอานทราบวาปจจบนนนสถาบนอดมศกษาเอกชนอาจถกฟองหรอเปนผฟองคดตอศาลปกครองได หากขอพพาทดงกลาวเปนการจดบรการทางการศกษา ในการนาเสนอนนผเขยนไดแบงบทความนออกเปน 2 สวน คอ สวนแรก คอ แนวคดเกยวกบอานาจฟองคดปกครองของศาลปกครอง เพอใหผอานไดมความรพนฐานเบองตนทางกฎหมายปกครองเสยกอน และสวนทสอง คอ รปแบบของการฟองคดปกครองในสถาบนอดมศกษาเอกชน โดยจะศกษาตวอยางทเกดขนจากคาสงและคาพพากษาของศาลปกครอง

1. แนวความคดเกยวกบอานาจฟองคดปกครอง ปจจบนระบบศาลของประเทศไทยเปนระบบทเรยกวา “ศาลค” ประกอบดวย “ศาลยตธรรม” ซงเปนศาลทมอานาจในการพจารณาพพากษาคดแพง คดอาญา และคดอนๆ ทไมอยในอานาจของศาลอน และ “ศาลปกครอง” ซงเปนศาลทมอานาจในการพจารณาพพากษาคดปกครอง คดปกครองคออะไร “คดปกครอง” หมายถง คดหรอขอพพาทระหวางหนวยงานของรฐหรอเจาหนาทของรฐดวยกน หรอระหวางหนวยงานของรฐหรอเจาหนาทของรฐกบเอกชนกรณหนง และขอพพาทระหวางหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐดวยกนเองอกกรณหนง โดยเปนขอพพาททเกดจากหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐกระทาการโดยไมชอบดวยกฎหมาย ละเลยตอหนาทตามทกฎหมายกาหนดใหตองปฏบต หรอปฏบตหนาทดงกลาวลาชาเกนสมควร กระทาละเมด หรอมความรบผดอยางอนอนเกดจากการใช


117

อานาจตามกฎหมาย หรอจากกฎ คาสงทางปกครอง หรอคาสงอน หรอจากการละเลยตอหนาทตามทกฎหมายกาหนดใหตองปฏบตหรอปฏบตหนาทดงกลาวลาชาเกนสมควร หรอเปนคดพพาทเกยวกบสญญาทางปกครอง ตามมาตรา 9 แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542 หนวยงานทางปกครองและเจาหนาทของรฐใดบางทอาจถกฟองคดตอศาลปกครอง เนองจากศาลปกครองมอานาจพจารณาพจารณาพพากษาคดปกครอง ไดแก คดทเกดจากการใชอานาจโดยมชอบของหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐ ซงอาจเปนขอพพาทระหวางเอกชนฝายหนงกบหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐอกฝายหนง หรออาจเปนขอพพาทระหวางหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐดวยกนเอง “หนวยงานทางปกครอง” ไดแก หนวยงานของรฐในฝายบรหารเปนสวนใหญ ไมวาจะเปนราชการ เชน กระทรวง ทบวง กรม จงหวด องคการบรการสวนจงหวด เทศบาล องคการบรการสวนตาบล กรงเทพมหานคร หรอเมองพทยา หรอเปนรฐวสาหกจทจดตงขนโดยพระราชบญญต เชนการรถไฟแหงประเทศไทย การประปานครหลวง การประปาสวนภมภาค การไฟฟานครหลวง หรอรฐวสาหกจทจดตงขนโดยพระราชกฤษฎกา เชน องคการขนสงมวลชนกรงเทพ ไมรวมถงรฐวสาหกจทจดตงขนในรปของบรษทหรอบรษทมหาชน จากด เชน บรษท การบนไทย จากด (มหาชน) หนวยงานของรฐทมไดเปนสวนราชการและรฐวสาหกจหรอทเรยกวา “องคการมหาชน” เชน มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร องคกรอสระตามรฐธรรมนญ เชน ผ ตรวจการแผนดน คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต องคกรอนตามรฐธรรมนญ เชน สานกงานอยการ สภาทปรกษา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ทงยงครอบคลมถงหนวยงานของเอกชนทไดรบมอบหมายใหใชอานาจทางปกครองหรอใหดาเนนกจการทางปกครองจากรฐดวย เชน สถาบนอดมศกษาเอกชน สภาทนายความ แพทยสภา สานกงานชางรงวดเอกชน เปนตน ดงนน จะเหนไดวาหนวยงานทางปกครองทอาจถกฟองคดตอศาลปกครองจงไมรวมถงรฐสภาทใชอานาจทางนตบญญตและศาลทใชอานาจทางตลาการ (ฤทย หงสสร, 2546: 27) การจดการศกษานนเปนการจดทาบรการสาธารณะ ในดานสงคมและวฒนธรรมอนเปนการใหบรการทางสงคมและวฒนธรรมทตองการความอสระ คลองตวในการทางานโดยไมมงเนนการแสวงหากาไร เชน การศกษาวจย การแสดงนาฎศลป พพธภณฑ การกฬา ฯลฯ สวนคาวา “การบรการสาธารณะ” หมายถง การดาเนนกจกรรมตางๆ ทอย ภายใตการอานวยการหรอในการควบคมของฝายปกครอง เพอตอบสนองความตองการสวนรวมของประชาชน ซงกจการเหลานนโดยสภาพแลว ไมอาจจะบรรลผลสาเรจตามเปาประสงคไดหากปราศจากการแทรกแซงของอานาจทมอยตามกฎหมาย (นนทวฒน บรมานนท, 2541: 15) ซงลกษณะสาคญของการบรการสาธารณะ ไดแก (1) การบรการสาธารณะเปนกจกรรมทอยภายใตการอานวยการหรอในการควบคมของฝายปกครอง (2) การบรการสาธารณะตองมวตถประสงคเพอตอบสนองความตองการของประชาชนสวนใหญ (3) การบรการสาธารณะอาจมการแก ไขและเปลยนแปลงได (4) การบรการสาธารณะจะตองเปนการกระทาอยางตอเนอง (5) การบรการสาธารณะจะตองกระทาดวยความเสมอภาค (กจบด ชนเบญจภช, 2548: 74) ดงนน การศกษาเปนการจดทาบรการสาธารณะทรฐมอบอานาจใหเอกชนเปนผจดการศกษาโดยอสระ โดยมการกากบ ตดตาม การประเมนคณภาพ และมาตรฐานการศกษาจากรฐ และตองปฏบตตามหลกเกณฑการประเมนคณภาพ และ


118

มาตรฐานการศกษาเชนเดยวกบสถานศกษาของรฐ ดงนน การศกษาเปนการจดทาบรการสาธารณะ ทรฐมอบอานาจใหเอกชนเปนผจดการศกษาโดยอสระ โดยมการกากบ ตดตาม การประเมนคณภาพและมาตรฐานการศกษาจากรฐ และตองปฏบตตามหลกเกณฑการประเมนคณภาพ และมาตรฐานการศกษาเชนเดยวกบสถานศกษาของรฐ “สถาบนอดมศกษาเอกชน” หมายความวา สถานศกษาของเอกชนทใหการศกษาระดบปรญญาแกบคคลตงแตหนงคนขนไป สถาบนอดมศกษาเอกชน ตามพระราชบญญตอดมศกษาเอกชนนนม 3 ประเภท ไดแก มหาวทยาลย สถาบน และวทยาลย (ดเรก ควรสมาคม, 2547: 26) ดงนน สถาบนอดมศกษาเอกชนทกแหง อยภายใตการกากบของหนวยงานทเรยกวา “สานกงานคณะกรรมการอดมศกษา” (สกอ.) เชน เรองมาตรฐานการศกษาของสถาบนอดมศกษาเอกชน ซงถอเปนหวใจสาคญของสถาบนการศกษาไมวาจะเปนสถาบนของรฐหรอของเอกชนกยงคงอยภายใตการควบคมตรวจสอบเพอใหไดมาตรฐานโดยคณะกรรมการชดตางๆ ซงเปนองคกรทเปนเจาหนาทของรฐหรอหนวยงานทางปกครองทแตงตงโดยหนวยงานของรฐทรบผดชอบในเรองของการศกษา ไมวาจะเรองของหลกสตร มาตรฐานในการวดผล คณภาพของขอสอบทใชวดผลการศกษา ตองผานการกลนกรองตรวจสอบโดยคณะกรรมการวชาการทหนวยงานของรฐทกากบดแลแตงตงวทยฐานของปรญญาบตร ซงลวนเปนเรองทยดโยงและผกพนกบการควบคมตรวจสอบและรบรองของรฐ สถาบนอดมศกษาเอกชนจงมไดมอสระทจะทาหรอกาหนดเองไดตามใจชอบ โดยเฉพาะการใชอานาจในการออกกฎระเบยบ ขอบงคบหรอคาสงใดๆ ทเกยวกบการศกษาและการวดผลการศกษาทเกนหรอตากวาเกณฑทรฐกาหนดไวอนกระทบตอสถานภาพสทธของนกศกษาในสงกดไดตามใจชอบโดยไมตองไดรบความยนยอมจาก

หนวยงานของรฐทกากบดแล

2. คดปกครองในสถาบนอดมศกษาเอกชน จากการศกษาคาวนจฉยคดของศาลปกครองสงสดนนจะเหนไดวาสถาบนอดมศกษาเอกชนนนเปนผถกฟองตอศาลปกครองมากขน โดยผฟองคดนนไมวาจะเปนกรณอาจารยฟองสถาบนอดมศกษา เชน เรองการแตงตงโยกยาย การเลอนขนเงนเดอน การลงโทษทางวนยหรออาจเปนกรณทนกศกษาเปนผฟองสถาบนอดมศกษา เชน เรองการสอบวดผล การประเมนผลสอบหรอการใหเกรด การอนมตปรญญา เปนตน ผเขยนขอยกตวอยางคดปกครองจานวน 2 เรอง โดยวเคราะหประเดนปญหาขอกฎหมายทไดจากคาวนจฉยของศาลปกครองเพอนามาเสนอแงคดใหกบสถาบนอดมศกษาเอกชนดาเนนการตางๆ เพอปองกนและแกไขขอพพาททเกดขนในสถาบนอดมศกษาเอกชน อนเปนสาเหตของการฟองคดตอศาลปกครอง

2.1 ขอพพาทระหวางสถาบนอดมศกษาเอกชนกบบคลากรในสถาบนอดมศกษาเอกชนในกรณการเลกจางอาจารยประจา คาสงศาลปกครองสงสดท 880/2549 คดนผ ฟองคดเปนอาจารยประจาคณะนตศาสตรฟองมหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ผถกฟองคด)วา ผถกฟองคดโดยอธการบดไดออกคาสงเลกจางผฟองคด ซงมผลเปนการถอดถอนผฟองคดออกจากตาแหนงดงกลาวโดยไมชอบดวยกฎหมาย ขอใหศาลมคาพพากษาเพกถอนคาสงดงกลาวและใหผถกฟองคดชดใชเยยวยาสถานภาพการเปนอาจารยประจาของผฟองคดเปนเวลา 8 ป เปนเงนจานวน 480,000 บาท ศาลปกครองชนตนไมรบคาฟองไวพจารณาเนองจากเหนวามหาวทยาลยเอกชนไมใชหนวยงานทางปกครองตามมาตรา 3 แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองฯ ศาลปกครองสงสดเหนวา การจดการ


119

ศกษาอบรมใหแกประชาชนเปนภารกจพนฐานของรฐจะตองจดทาหรอสนบสนนใหเอกชนจดทา ผถกฟองคดเปนสถาบนอดมศกษาเอกชน ซงมาตรา 8 แหงพระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 2548 บญญตใหเปนสถานศกษาและวจย มวตถ-ประสงคในการใหการศกษา สงเสรมวชาการและวชาชพชนสงทาการสอน ทาการวจย ใหบรการทางวชาการแกสงคมและทานบารงศลปะและวฒนธรรมของชาต แมผถกฟองคดจะมใชกระทรวง ทบวง กรมสวนราชการทเรยกชออยางอนและมฐานะเปนกรม ราชการสวนภมภาค ราชการสวนทองถน รฐวสาหกจทตงขน โดยพระราชบญญตหรอพระราชกฤษฎกา หรอหนวยงานอนของรฐ แตผ ถกฟองคดกเปนหนวยงานทไดรบมอบหมายใหดาเนนกจการบรการสาธารณะดานการศกษาอนเปนกจการทางปกครองและใชอานาจทางปกครองในการดาเนนกจการดงกลาวตามกฎหมาย ดงนน การทสถาบนอดมศกษาเอกชนโดยอธการบดและ/หรอสภาสถาบนดาเนนการสอบสวนคณาจารยและถอดถอนคณาจารยออกจากตาแหนง เมอปรากฏจากผลการสอบสวนวาคณาจารยผ นนขาดคณสมบตหรอมลกษณะตองหามตามมาตรา 46 แหงพระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 2546 หรอไดรบแตงตงไมเปนไปตามขอบงคบตามมาตรา 48 แหงพระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน ฝาฝนหรอไมปฏบตตามมาตรา 52 หรอมาตรา 87 แหงพระราชบญญตดงกลาวหรอขอบงคบหรอขอกาหนดของสถาบนอดมศกษาเอกชน หรอกระทาการในลกษณะทอาจเปนภยอยางรายแรงตอความมนคงหรอความปลอดภยของประเทศ วฒนธรรมของชาตความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน จงเปนการใชอานาจทางปกครอง การสอบสวนคณาจารยเปนการพจารณาทางปกครอง และการถอดถอนคณาจารยผนนออกจากตาแหนงเปนคาสงทางปกครองตามนยมาตรา 5 แหงพระราชบญญตวธปฏบตราชการทางปกครอง

พ.ศ. 2539 คดน ขอเทจจรงปรากฏตามคาชแจงของอธการบดมหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอตามคาสงศาลปกครองสงสดวา ผฟองคดถกกลาวหาวากระทาผดวนยตามทกาหนดในระเบยบมหาวทยาลยมหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ วาดวยการบรหารงานบคคล พ.ศ. 2543 ซงถอไดวาเปนกรณทปรากฏวาผฟองคดฝาฝนขอบงคบหรอขอกาหนดของสถาบนอดมศกษาเอกชน ตามมาตรา 97 วรรคหนง (2) แหงพระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 2546 อธการบดจงไดมคาสงมหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอแตงตงคณะกรรมการสอบสวนการกระทาผดวนยของผฟองคด ผลการสอบสวนปรากฏวาผฟองคดไดกระทาผดวนยตามทถกกลาวหาจรงอธการบดจงไดมคาสงเลกจางผฟองคด ซงตามระเบยบมหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอวาดวยการบรหารงานบคคล พ.ศ. 2543 เปนโทษทางวนยสถานหนง และมผลเปนการถอดถอนผ ฟองคดออกจากตาแหนงอาจารยประจาคณะนตศาสตร ตามนยมาตรา 97 วรรคสอง แหงพระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 2546 ทงน โดยอธการบดไดมหนงสอสานกงานอธการบดถงผฟองคดแจงวา ผถกฟองคดขอเลกจางผฟองคดตงแตวนท 3 พฤษภาคม 2549 เปนตนไป กรณจงถอไดวาการทผถกฟองคดโดยอธการบดมหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอเลกจางผ ฟองคดเปนอาจารยประจาคณะนตศาสตร ซงเปนเหตแหงการฟองคดนเปนการใชอานาจทางปกครอง และผถกฟองคดกระทาการดงกลาวในฐานะทเปนหนวยงานทางปกครอง และอธการบดมหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอกระทาการดงกลาวในฐานะทเปนเจาหนาทของรฐ ตามนยมาตรา 3 แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542 คดนจงเปนคดพพาทเกยวกบการทหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐกระทาการโดยไมชอบ


120

ดวยกฎหมาย ไมวาจะเปนการออกกฎ คาสง หรอการกระทาอนใดและคดพพาทเกยวกบการกระทาละเมด... อนเกดจากการใชอานาจตามกฎหมาย หรอจากกฎ คาสงทางปกครอง...ตามมาตรา 9 วรรคหนง (1) และ (3) แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองฯ ศาลปกครองจงมอานาจพจารณาพพากษาคดนได

2.2 ขอพพาทระหวางสถาบนอดมศกษาเอกชนกบนกศกษาในสถาบนอดมศกษาเอกชนในกรณนกศกษารองเรยนผลการสอบทไมเปนธรรม คาสงศาลปกครองสงสดท 102/2550 คดนผฟองคดเปนนกศกษามหาวทยาลยครสเตยนฟองผถกฟองคดท 1 (มหาวทยาลยครสเตยน) กบพวกวา ผฟองคดถกกลาวหาวาทจรตในการสอบ และไดรบเกรด เอฟ ในวชาการวจยทางการจดการ แตผฟองคดเหนวา ผลการศกษาดงกลาวไมถกตอง เพราะผฟองคดไมไดทจรตเนองจากไมมพยานหลกฐานวาทจรตเพยงแตทาผดระเบยบเลกนอย ทอาจถกลงโทษไดเพยงวากลาวตกเตอนเทานน และการทใหผ ฟ องคดสอบไมผานเกณฑทกาหนดไวและใหสอบใหมทงๆ ทผฟองคดไดคะแนนผานเกณฑในวชาดงกลาวแลว จงเปนการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรม และเปนการใชดลพนจทไมชอบดวยกฎหมาย ขอใหเพกถอนใบแจงผลการศกษาเฉพาะวชาการวจยทางการจดการของผฟองคดจากเกรด เอฟ เปนเกรด เอ หรอไดตามผลคะแนนทสอบผานจรง ศาลปกครองชนตนไมรบคาฟองไวพจารณาเนองจากเหนวามหาวทยาลยเอกชนไมใชหนวยงานทางปกครองตามมาตรา 3 แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542 ศาลปกครองสงสดเหนวา ผถกฟองคดท 1 เปนสถาบนอดมศกษาเอกชนซงไดรบอนญาตใหจดตงขนตามพระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ.

2522 ซงเปนพระราชบญญตทตราขนเพอปรบปรงโครงสรางและระบบบรหารตลอดจนวธการธารงรกษามาตรฐานการศกษาใหเหมาะสมยงขน สงเสรมใหสถาบนอดมศกษาเอกชนมความเจรญมนคงและเอออานวยตอการขยายกจการ และรวมรบภาระในการจดการศกษาระดบอดมศกษาของประเทศไทยอยางมประสทธภาพ โดยตราขนภายใตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2521 ซงมผลบงคบใชอยในขณะนนโดยมาตรา 60 วรรคสอง แหงรฐธรรมนญฉบบดงกลาว บญญตใหการจดระบบการศกษาอบรมเปนหนาทของรฐโดยเฉพาะสถานศกษาทงปวงยอมอยภายใตการควบคมดแลของรฐ วรรคหา บญญตใหการศกษาอบรมขนอดมศกษา รฐพงจดใหสถานศกษาดาเนนกจการของตนเองไดโดยอสระภายในขอบเขตทกฎหมายบญญต ประกอบกบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ซงมผลบงคบใชอย ในขณะมเหตแหงการฟองคดกาหนดใหการจดการศกษาอบรม และการสนบสนนใหเอกชนจดการศกษาอบรมแกประชาชนเปนนโยบายพนฐานแหงรฐ ดวยเหตน การจดการศกษาไมวาจะเปนโครงการจดการศกษาหลกสตรการเรยนการสอน ตลอดจนการวดผลการศกษา จงเปนภารกจทรฐมหนาทในทางปกครองตองควบคมดแล เพอใหการจดการศกษาอนถอวาเปนการบรการสาธารณะประเภทหนงบรรลผล โดยมหนวยงานของรฐเปนผดาเนนการเองหรออาจมอบหมายใหองคกรเอกชนดาเนนการแทน ผถกฟองคดท 1 ในฐานะหนวยงานทางปกครองตามมาตรา 3 แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองฯ สวนผถกฟองคดอนไดแก กรรมการสภามหาวทยาลย ผถกฟองคดท 2 ผถกฟองคดท 3 และกรรมการเฉพาะกจเพอตรวจสอบขอเทจจรงในเรองการทจรตของผฟองคด เปนผทปฏบตงานใหกบผถกฟองคดท 1 ดงนน การปฏบตหนาทของผถกฟองคดท 2 ถงผถกฟองคดผถกฟองคดท 9 ในการวดผลการศกษาจงเปนการกระทา


121

ในฐานะเจาหนาทของรฐตามมาตรา 3 แหงพระราชบญญตดงกลาว เมอผฟองคดนาคดมาฟองตอศาลเพอขอใหเพกถอนใบแจงผลการศกษาเฉพาะวชาการวจยทางการจดการของผฟองคดทแจงผลเกรด เอฟ จงเป นคดพพาทเกยวกบการทหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐกระทาการโดยไมชอบดวยกฎหมาย ตามมาตรา 9 วรรคหนง (1) แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองฯ ศาลปกครองจงมอานาจพจารณาพพากษาคดนได

ขอสงเกตจากแนวคาวนจฉยของศาลปกครองสงสดดงกลาวขางตน ประเดนทวาหนวยงานใดจะเปนหนวยงานทางปกครองหรอไมนน มาตรา 3 แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองฯ ไดใหคานยามคาวา “หนวยงานทางปกครอง” วาหมายความถง กระทรวง ทบวง กรม สวนราชการทเรยกชออยางอนและมฐานะเปนกรม ราชการสวนภมภาค ราชการสวนทองถน รฐวสาหกจทตงขนโดยพระราชบญญตหรอพระราชกฤษฎกา หรอหนวยงานอนของรฐ และใหหมายความรวมถงหนวยงานทไดรบมอบหมายใหใชอานาจทางปกครอง หรอดาเนนกจการทางปกครอง จะเหนไดวาคาวา “หนวยงานทางปกครอง” นนไมไดจากดเฉพาะหนวยงานของรฐเทานน แตยงรวมถงหนวยงานเอกชนทไดรบมอบหมายใหใชอานาจทางปกครองหรอดาเนนกจการทางปกครองดวย ซงจากแนวคาวนจฉยของศาลปกครองสงสดดงกลาวขางตน จะเหนวาศาลปกครองสงสดวนจฉยวามหาวทยาลยเอกชนเปนหนวยงานทไดรบมอบหมายใหใชอานาจทางปกครองหรอดาเนนกจการทางปกครองโดยพจารณาจากปจจย 3 ประการ ไดแก 1. วตถประสงคและอานาจหนาทของหนวยงาน ศาลปกครองสงสดพจารณาแลวเหนวา วตถประสงคของการจดตงมหาวทยาลยเอกชนนนเปนไปเพอม งหมายมหาวทยาลยเอกชนเขารวมดาเนนการ

จดทาบรการสาธารณะดานการศกษาใหกบรฐ กรณสถาบนอดมศกษาเอกชนตามพระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 2546 กาหนดใหมหาวทยาลยเอกชนเปนสถานศกษาและวจย เพอใหการศกษา สงเสรมวชาการ ทาการวจย รวมถงการใหบรการทางวชาการแก สงคม (คาสงศาลปกครองสงสดท 880/2549) 2. ดานอานาจหนาทของสถาบนอมศกษานน ศาลปกครองสงสดเหนวาเปนอานาจทกฎหมายมอบใหสถาบนอดมศกษาเอกชนเพอใชในการดาเนนการจดทาบรการสาธารณะดานการศกษา เชน พระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 2546 กาหนดใหอธการบดมอานาจแตงตงและถอดถอนอาจารย อาจารยพเศษ ผชวยอาจารยและเจาหนาทของสถาบนอดมศกษาเอกชน หรอควบคมดแลการปฏบตหนาทของคณาจารย ผชวยอาจารยและเจาหนาทของสถาบนอดมศกษาเอกชน รวมทงใหสภาสถาบนมอานาจหลายประการ เชน วางนโยบายและควบคมดแลกจการทวไปของสถาบนอดมศกษาเอกชน ออกขอกาหนด ระเบยบ และขอบงคบเกยวกบการดาเนนงานในสถาบนอดมศกษาเอกชน อนมตการรบนกศกษา การใหประกาศนยบตร อนปรญญา ปรญญา หรอประกาศนยบตรบณฑต และออกขอบงคบเกยวกบการบรการงานบคคลของสถาบนอดมศกษาเอกชน (คาสงศาลปกครองสงสดท 880/2549) 3. การควบคมดแลของทางราชการ แมกฎหมายมอบใหเอกชนเขาร วมดาเนนการจดทาบรการสาธารณะในดานการศกษาใหกบรฐกตาม แตเนองจากกจการดงกลาวเปนภารกจทรฐตองจดทา รฐยงคงมหนาทควบคมดแลการดาเนนการของเอกชนอย เชน ใหคณะกรรมการการอดมศกษาตามกฎหมายวาดวยการศกษาแหงชาต เปนผกากบดแลการดาเนนงานของสถาบนอดมศกษาเอกชน มอานาจหนาทในการรบรองหลกสตร รบรองมาตรฐานการศกษา และวทยาฐานะของสถาบนอดมศกษา


122

และใหคณะกรรมการการอดมศกษามอานาจพจารณาอทธรณของคณาจารยทถกอธการบดดาเนนการสอบสวนและใหคาวนจฉยดงกลาวถอวาเปนเดดขาด (คาสงศาลปกครองสงสดท 880/2549) 4. กรณเกดขอพพาทเกยวกบการบรหารงานบคคลเกดขนในสถาบนอดมศกษาเอกชน ในปจจบนนนมกฎกระทรวงวาดวยการคมครองการทางานและผลประโยชนตอบแทนของผปฏบตงานในสถาบนอดมศกษาเอกชน เปนกฎหมายฉบบใหมทเขามาแทนทกฎหมายวาดวยการค มครองแรงงาน อนเนองจากมาตรา 23 ของพระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 2546 ไดกาหนดใหกจการของสถาบนอดมศกษาเอกชนไมอย ภายใตบงคบกฎหมายวาดวยการคมครองแรงงาน ดงนน หากเกดขอพพาทอนเนองมาจากขอพพาทตามสญญาจางแรงงาน หรอขอตกลงเกยวกบสภาพการจางนน ใหนากฎกระทรวงวาดวยการคมครองการทางานและผลประโยชนตอบแทนของผปฏบตงานในสถาบนอดมศกษาเอกชน มาใชบงคบแทนกฎหมายแรงงาน ดงนน จะเหนไดวาสถาบนอดมศกษาเอกชนแมมใชหนวยงานของรฐ แตกอาจถกฟองคดตอศาลปกครองได หากขอพพาททเกดขนนนเปนการใชอานาจทางปกครองในการจดทาบรการสาธารณะเกยวกบการศกษา ผเขยนตองการเสนอแงคดใหกบสถาบนอดมศกษาเอกชนในการดาเนนการตางๆ เพอเสนอแนะแนวทางในการปองกนและแกไข ไมใหเกดปญหาการฟองคดปกครองในสถาบนอดมศกษาเอกชน คอ การนาหลกธรรมาภบาล (good gover-nace) หรอหลกในการบรการจดการบานเมองทด อนไดแก หลกนตธรรม หลกคณธรรม หลกความโปรงใส หลกความมสวนรวม หลกความรบผดชอบ และหลกความคมคามาใชในการบรหารจดการ รวมทงใหความรเกยวกบกฎหมายปกครองแกผบรหารและคณาจารยของสถาบนอดมศกษาเอกชน เพอนาไปปฏบตงานอนเปนมาตรการปองกนการฟองคดปกครอง นอกจากนพระราชบญญตสถาบนอดมศกษา

เอกชน พ.ศ. 2546 ยงกาหนดใหรฐชวยเหลอและสงเสรมสถาบนอดมศกษาเอกชนในดานตางๆ ไดแก ใหขาราชการและพนกงานของรฐไปปฏบตงานในสถาบนอดมศกษาเอกชน โดยไดรบเงนเดอนและคาตอบแทนตามหลกเกณฑและวธการทคณะรฐมนตรกาหนด การจดตงกองทนเพอพฒนาสถาบนอดมศกษาเอกชน และดานวจยทรฐสงเสรมและสนบสนนใหมการใชทรพยากรรวมกนระหวางสถาบนอดมศกษาของรฐและเอกชน มาตรการเหลานจะสนองตอการบรหารจดการของสถาบนอดมศกษาเอกชนไดอยางมประสทธภาพตอไป บรรณานกรมกจบด ชนเบญจภช. (2548). หลกกฎหมายมหาชน.

กรงเทพฯ: สานกพมพรามคาแหง.คาสงศาลปกครองสงสดท 102/2550.คาสงศาลปกครองสงสดท 880/2549.ดเรก ควรสมาคม. (2547). สาระและความสาคญ

กฎหมายสถาบนอดมศกษา. กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา.

นนทวฒน บรมานนท. (2541). บรการสาธารณะในระบบกฎหมายปกครองฝรงเศส. กรงเทพฯ: สานกพมพนตธรรม.

ฤทย หงสสร. (2546). ศาลปกครองและการดาเนนคดในศาลปกครอง. กรงเทพฯ: สานกพมพวญชน.

พระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542. (2542, 10 ตลาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 116 ตอนท 94 ก. หนา 1-40.

พระราชบญญตจดตงศาลแรงงานและวธพจารณาคดแรงงาน พ.ศ. 2522. (2522, 11 พฤษภาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 96 ตอนท 76. หนา 1-20.

พระราชบญญตสถาบนอดมศกษาเอกชน พ.ศ. 2546. (2546, 30 ตลาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 120 ตอนท 107 ก. หนา 1-32.


123

Miss Jareerat Soisermsap received her Master of Laws from Chulalongkorn University, Barrister-at-law from Institute of Legal Education Thai Bar Association, and Bachelor of Laws from Thammasat University. She is currently lecturer in the faculty of laws, Ratchaphruek College.

124

ook ReviewIs an Organization as Decision-making Process Still Worthwhile?

ÁÍ§Í§¤�¡ÒÃà»š¹¡ÃÐºÇ¹¡ÒÃμÑ ÊÔ¹ã¨ÂÑ§ãªŒä Œ ÃÔ§ËÃ×Í

Winaicharn SapparojpattanaLecturer in Department of Retail BusinessManagement Faculty of Business AdministrationPanyapiwat Institute of TechonologyE-mail: [email protected]

Simon, Herbert A. (1997). Administrative Behavior: A Study of Decision-making Processes in Administrative Organizations, 4th Edition. New York: The Free Press. 368 Pages.

AbstractThis article not only summarizes theoretical concepts but also pinpoints some valuable practices one may learn from the book, Administrative Behavior, 4th Edition. The main lesson drawn from the book is how people in a large organization decide to take actions and to co-operate. Their decisions actually limit rational behavior. Although the author’s logical positivism, a methodology for creating a new body of knowledge, has been attacked over the past 60 years since the fi rst edition was published,. Still a number of scholars and practitioner communities worldwide has advocated its principles and remained still accept his far-reaching ideas of the century.

Keywords: Bounded Rationality, Satifi cing, Logical Positivism, Decision-making Process, Organizational Behavior

B


125

บทคดยอบทความนยอใจความสาคญในเชงทฤษฎและเสนอคณคาในเชงปฏบตทผอานทสนใจจะเรยนรจากหนงสอ Administrative Behavior ฉบบพมพครงท 4 บทเรยนหลกกคอ ผบรหารและบคลากรในองคการขนาดใหญทงในภาครฐและในภาคเอกชนตดสนใจทจะกระทางานอยางหนงกนอยางไร เพอใหเกดการประสานงานทเหมาะสม การตดสนใจดงกลาวนนไดสรางขอบเขตใหกบพฤตกรรมทพยายามทจะตงอยบนพนฐานของเหตผล ถงแมวากระบวนการไดมาซงความรใหม ทเรยกวาปฏฐานนยมเชงตรรกะ ของผแตงมกไดรบการโตแยงตลอดระยะเวลากวา 60 ปทผานไป แตหลงจากศกษาหนงสอเลมนโดยตลอด เราจะเขาไดวา ทาไมความคดทลกซงทผแตงพรรณนาไวในหนงสอเลมนจงไดรบการยกยองสนบสนนและมการประยกตใชอยางกวางขวางอยถงในปจจบน โดยเราอาจจะไมพบทฤษฎในเรองเดยวกนทจะไดรบการยอมรบเพยงนอกจวบจนสนศตวรรษ

คาสาคญ: การใชเหตผลทถกจากด การเลอกตดสนใจโดยไมสามารถใชเหตผลเตมท ปฏฐานนยมเชงตรรกะ กระบวนการตดสนใจ พฤตกรรมองคการ

Section 1: Core concepts In the latest edition, each chapter includes commentaries by the author which were written to supplement the fi rst edition (1947), originally about 219 pages. These were necessary not only to bring the content up-to-date but also to defend and extend theoretical perspectives of-fered in the respective chapters in the light of emerging economic, social and technological changes that took place toward the end of the twentieth century. Simon contends in the Intro-duction to the Fourth Edition (p. x) that “the book, augmented by the commentaries, will continue to help those who would like to under-stand better and manage more effectively these complex social systems, the organizations in which we do our work.” The unit of analysis of the book is human decision making, mainly at the level of the indi-vidual. Simon views an organization as a deci-

Introduction There are several theoretical and practical defi nitions of an organization. Here is one of the theoretical meanings of organization as elaborated in the book ‘Administrative Behavior’ by Herbert A. Simon, the Nobel Prize winner in Economics in 1978. To achieve a better un-derstanding of the many types of economic organization and the behavioral patterns of the people who participate in them, the book pro-vides “theories and observations on decision-making in organizations”, the perspectives which can be applied “well to the systems and tech-niques of planning, budgeting and control that are used in business and public administration.”i

The following review will explore all Simon’s useful observations and examine the extent of their practical worthiness in today’s changing environment of ever more complex organiza-tions.


126

sion making process in which top executives impose their values onto their subordinates thereby infl uencing their decisions and actions accordingly. He argues (p. 11) that “if any ‘theory’ is involved, it is that decision-making is the heart of administration, and that the vo-cabulary of administrative theory must be de-rived from the logic and psychology of human choice.” But such choice is not necessarily com-pletely desirable to the one making it. Now let us see how his theme of bounded rationality actually evolved and how, later on, it became so infl uential in economic and administrative sciences.

Rationale: Chapter 1 with its commentary (p. 1-28) Decision-making and Administrative Organi-zation The formation of over-all policy is carried on inside the decision-making process. The task of ‘deciding’ spreads through the entire administra-tive organization quite as much as does the task of ‘doing.’ Simon argues forcefully that the ac-tual physical task of carrying out an organiza-tion’s objectives falls to the operatives-the per-sons at “the lowest level of the administrative hierarchy. The nonoperatives; however, participate in the accomplishment of the objectives of that organization to the extent that they infl uence the decisions of the operatives. He intentionally used ‘infl uencing’ rather than ‘directing’ when referring to the exercise of administrative authority, the only one of several ways in which the ad-ministrative staff may affect the decisions of the

operative staff. Therefore, as Simon implies, the construction of an effi cient administrative orga-nization involves more than the mere assignment of functions and allocation of authority. Actually, at any moment there is an extremely large number of alternative (physically) possible ac-tions, any one of which a given individual may undertake. By some rational decision-making process these numerous alternatives are nar-rowed down to the one which is in fact taken. Further, Simon differentiates value from fact in this decision-making process. “Each decision involves the selection of a goal, and a behavior relating to it; this goal may in turn be mediate to a somewhat more distant goal and so on, until a relatively fi nal aim is reached. Insofar as decisions lead toward the selection of fi nal goals, they will be called ‘value judgments’; so far as they involve the implementation of such goals they will be called ‘factual judgments.’ ” In ad-dition, he observes that the objectives can be defi ned in very ambiguous terms and may be merely intermediate to the attainment of more fi nal aims. Therefore, it is not uncommon that the value and factual elements are not bundled so neatly together. Still, in some other cases, they may be combined in the pursuit of a single objective. This purposiveness-orientation toward goals or objectives-brings about integration in the pat-terns of behaviors. Because administration consists in ‘getting things done’ by groups of people, it would be meaningless without any purpose. To further explain this aspect, Simon elaborates the notion of a hierarchy (vertical


127

division of labor) of decisions extending down-ward as to implement and to realize the previ-ously selected goals. Such achievement can only be compromised under the environmental situa-tion limiting possible alternatives and the com-mon denominator sacrifi cing some impossible objectives. In other words, only relatively weight-ed objectives can be attainable. In the commentary on Chapter 1, Simon verifies his theoretical framework discussed earlier in the information age. He defi nes the term organization here as, ‘the pattern of com-munications and relations among a group of human beings, including the processes for mak-ing and implementing decisions.’ Moreover, he compares both organization and market as co-ordinating mechanisms in modern societies. Simon shows his preference for viewing the decision-making process in an organization as a sociological process rather than as a psy-chological process for its interrelatedness is supported by a rich network of partially formal-ized but partially informal communications. He urges the reader to distinguish changes in or-ganizational theory from changes in organiza-tions.

Conceptual issues: Chapters 2 and 3 with their commentaries and the Appendix (p. 29-71 and p. 356-360) Some Problems of Administrative Theory In Chapter 2, Simon challenges that the principles of administration are just like a pair of proverbs. “For almost every principle one can fi nd an equally plausible and acceptable

contradictory principle. Although the two princi-ples of the pair will lead to exactly opposite organizational recommendations, there is nothing in the theory to indicate which is the proper one to apply.” He criticizes four common principles-specialization, unity of command, span of con-trol, and organizational design by purpose, process, clientele, place-as that proverbs. He further contends that effi ciency is a prime rational characteristic of ‘good’ administration which should be constructed and operated to maximize the attainment of certain ends by means of intimidation; however, the term ef-fi ciency ought to be considered as a defi nition rather than a principle. It is a defi nition of what is meant by ‘good’ or ‘correct’ administrative behavior, but it does not describe how goals are to be maximized. He argues that administrative theory must disclose under what conditions the maximization of objectives takes place, hence, which factors will determine with what skills, values, and knowledge the members of the organization shall undertake his work. These are the ‘limits’ to rationality with which the principles of administration must deal. To Simon, any ‘principles of administration’ derived from a priori reasoning (end-note A) cannot be more than ‘proverbs’ without objective measurements of results. He is certain that his descriptive and empirical studies can make up for this lack in the literature of administration. In commentary on Chapter 2, Simon takes the ‘proverbs’, not as laws (science) but as guidelines for design (engineering), to analyze administrative organization so as to try to verify


128

the conceptions laid-out in Chapter 1 and the methodology discussed in this chapter. Here he confi rms his analytical approach in developing a careful and realistic picture of the decisions that are required for the organization’s activities, and of the fl ow of premises that contribute to these decisions.

Fact and Value in Decision-making Chapter 3 clarifi es the distinction between ‘value’, in this case, that of ethical consider-ations, and ‘factual’ elements, in making any decision in an organization specifi cally with re-gards to questions of policy as well as admin-istration. Here he confesses to using logical positivism (end-note B) to examine the theory of decision-making processes in administrative organizations, in this case, democratic institu-tions. He argues that “decisions can always be evaluated in this relative sense-it can be deter-mined whether they are correct, given the objec-tive at which they are aimed-but a change in the objectives implies a change in evaluation.” For him, it is clear that “it is not the decision itself which is evaluated, but the purely factual relationship that is asserted between the deci-sion and its aims.” In commentary on Chapter 3, Simon extends the logical distinction to private organizations with the strong inference that the term ‘factual premise’ does not mean an empirically correct statement but a belief, i.e. an assertion of fact. The assertion may or may not be supported by evidence, and such evidence as exists may be of greater or lesser validity. To him, human

decision-making uses beliefs, which may or may not describe how the world really is. Such be-liefs, whether true of false, are called ‘factual premises.’

What is an Administrative Science? The distinction made in Chapter 3 between the ethical and the factual helps to explain the nature of administrative science. Simon asserts that there are two kinds of sciences: theoretical and practical. For him, they are different in the ethical realm. Unlike natural sciences, the social sciences involve ethical norms, and therefore lack the objectivity of the natural sciences. More-over, the social sciences deal with conscious human beings whose behavior is infl uenced by knowledge, memory and expectation. Conse-quently, knowledge of human beings themselves forces which mold their behavior may (but need not) be adapted to. The more deliberate the behavior which forms the subject matter of a science, the more important the role played by knowledge and experience. This characteristic of purposive behavior, i.e. its dependence on belief or expectation, has further consequences in societal settings when group behavior is in-volved. Inherently, it is a fundamental character-istic of social institutions that their stability and even their existence depend on expectations of this sort. Insofar as another person’s behavior can be accurately predicted, it forms a portion of the objective environment, identical in its nature with the nonhuman portion of that envi-ronment. Simon agrees with Luther Gulick that prop-


129

ositions about administrative processes will be scientifi c as far as truth and falsehood, in the factual sense, can be predicted of them. Con-versely, if the truth or falsehood of a proposition concerning administrative processes can be predicted, then that proposition is scientific. Here, Simon compares analogous forms of ad-ministrative science to a sociology of administra-tion for its “theoretical” propositions and “factual” verifi cation and to a practical science of admin-istration for its “behavioral” propositions and “ethical” aspects. [Why is this part of the para-graph in italics?-ed] Descriptive theory: Chapters 4 and 5 with their commentaries (p. 72-139) Rationality in Administrative Behavior Analysis of decision-making in its objective aspects will refer primarily to the variable con-sequences of choices. However, this concentra-tion on the rational aspects of human behavior should not be construed as an assertion that human beings are always rational. Since “good” administration is behavior that is realistically adapted to its ends, just as “good” business practice is economic behavior accurately calcu-lated to realize gain, a theory of administrative decisions will of necessity be somewhat preoc-cupied with the rational aspects of choice. The objective environment in which choices are made is described as a set of alternative behaviors, each leading to defi nite anticipated consequences. Knowledge is the means of dis-covering which of all the possible consequences of a behavior will actually follow it. This implies

that the ultimate aim of knowledge is part of the process of choice. The choice of any particular means and ends does not completely correspond to facts and values respectively. A means-end chain is said to be a series of causally related elements ranging from behaviors to the values consequent on them. Intermediate ends in such a chain serve as value-indices and, by using them, we can evaluate alternatives without a complete exploration of the fi nal ends, or values, inhering in them. In commentary on Chapter 4, Simon links the notion of conscious human behaviors to that of their limits resulting from human selfi shness and struggles for power. In everyday thinking about human behavior, we often treat reason and emotion as polar opposites, the expression of our emotions preventing our behavior from being rational, and our rationality preventing us from expressing our genuine emotions. In examining the function and the role of emotions in behavior, Simon oversimplifi es that emotions are associated either directly with external stimuli, or with the particular contents of our memory resulting from past experiences.

The Psychology of Administrative Decisions Simon next focuses on individual purposive behavior. Considering the simplest movements of infants-taking a step, focusing the eyes on an object-as examples of our purposive nature, he asserts that man’s power to observe regu-larities in nature of a very general sort, and to communicate with others, helps him to shorten materially his learning process. However,


130

passiveness is not necessarily consciousness which is not always a precondition to docility [The connection of this sentence to the preceding one is unclear and therefore its relevance here is not clear.-ed]. Even behaviors that are extra-neous to the focus of attention are capable of purposive adjustment. In the environment surrounding human decision-making, there are many possible stimuli for behavior that could be acted on if they were all simultaneously present to the attention. Rationality demands that a conscious choice be made among competing “goods” instead of leaving the choice to be suddenly altered by attention directing stimuli. In other words, this environment imposes on the individual as “givens” a selection of factors upon which he must base his decisions. However, the stimuli leading to a decision can themselves be controlled so as to serve broader ends, and a sequence of individual decisions can be integrated (socialized) into a well conceived plan (regularization). In commentary on Chapter 5, Simon reveals his empirical evidence for bounded rationality which he asserts as the central concern of administrative theory. Two crucial alternations are claimed by him in transmuting the economic man of Chapter 4 into the administrator of Chapter 5: fi rst, a “good enough” or satisfactory course of action; second, limiting attention to the complica-tions of the “real world.” Further, he tries to rebut the objection on the exclusive role of intuition within the “logical” aspects of the decision-making theory, using the notion that human intuitive skills are highly efficient in

handling impersonal works because what managers know they should do, whether by analysis or intuition, is very often different from what they actually do. A choice between unde-sirable courses of action is not a choice but a dilemma, something to be avoided. In other cases, uncertainty, stress and one’s own mistakes can possibly force the postponement of choice and decision making.

Organizational behavior: Chapter 6 with its commentary (p. 140-176) The Equilibrium of the Organization The activities of a group of people become organized only to the extent that they permit their decisions and their behavior to be infl uenced by their participation (an equilibrium system) in the organization. Simon examines equilibrium in business, government, and not-for-profi t organizations and contends that those organization decisions cannot be accomplished purely on the basis of considerations of effi ciency where the amount of resources and the organizational objectives are outside the control of the administrator. In commentary on Chapter 6, Simon offers two implications stemming from: fi rst, with regard to organizational decisions, many constraints that defi ne a satisfactory course of action are associated with an organizational role and hence only indirectly with the personal motives of the individual who assumes that role; and second, workers are as satisfi ed or dissatisfi ed with their jobs today as they were forty years ago.


131

Organizational influence processes: Chapters 7, 8, 9, 10 with their commentaries (p. 177-304) The Role of Authority In almost all organizations, authority is zoned by subject matter; and the subject-matter allocation will sometimes conflict with the hierarchical allocation. Even if it were desirable, the formal structure could not be specifi ed in such detail as to obviate the need for an informal supplement. On the other hand, the formal structure performs no function unless it actually sets limits to the informal relations that are permitted to develop within it. In any given situation, and within a given system of values, there is only one course of action which an individual can rationally pursue. It is that course of action which, under the given circumstances, maximizes the attainment of value. In commentary on Chapter 7, there are three issues arising from the critique of a typical hierarchy of authority in socialized enterprises: (1) authority causes alienation; (2) employee participation in decision-making increases satisfaction; and (3) there are power struggles within the functioning of organization. To Simon, these issues are common to organizations in all ages, past, present and future. However, organizations must improve their member’s abilities and well-being as long as their systematic stabilities [what is a systematic stability?-ed] can be maintained.

Communication The personal motives of an organization’s

members may cause them to divert communica-tion system for their own purposes, and may infl uence the reception given to those commu-nications that are transmitted. The ability of an individual to infl uence others by his communica-tions will depend upon his formal and informal position of authority, and upon the intelligibility and persuasiveness of the communication itself. Simon suggests that training be one of the several alternative methods of communication and that this be particularly useful in transmitting job “know-how.” In commentary on Chapter 8, the rapid development of information-processing technology is critically addressed as the enhancement of learning in organizations and organization design. He argues that the corporate and public decision-making processes are becoming signifi cantly more sophisticated and rational than they were in the past. We now possess the analytical tools necessary to understanding the human conditions. Of course, to understand problems is not necessarily to solve them. But it is the essential fi rst step in the process to progress. The new information technology that we are creating enables us to take that step.

The Criterion of Effi ciency Of the factual aspects of decision-making, the administrator must be guided by the criterion of effi ciency. This criterion requires that results be maximized with limited resources. On the other hand, criteria for “correctness” have no meaning in relation to the purely valuational elements involved in a decision. Unlike commer-


132

cial organizations, a democratic state is commit-ted to popular control over these value elements, and the distinction between value and fact is of basic importance in securing a proper relation between policy-making and administration. Simon further asserts that the value of organization along functional lines lies in its facilitation of decisional processes. Functionalization is possible, however, only when the technology permits activities to be segregated along parallel lines. In commentary on Chapter 9, Simon assesses the diffi culties of measuring the effi ciency of actions even inside private business fi rms. He regards effi ciency as the ratio of results achieved to resources consumed and considers it as an appropriate and fundamental criterion for all of the decisions that are taken in an organization.

Loyalties and Organizational Identifi cation Here Simon discusses the individual’s subjection to an organizationally determined goals, exercising authority over him, gradually is “internalized” into his own psychology and attitudes. When it is recognized that actual decisions must take place in some such institu-tional setting, it can be seen that the “correct-ness” of any particular decision may be judged from its consistency with either socially desirable consequences or an organizationally assigned frame of reference. That is the main reasoning in his agreement with Harold H. Lasswell that a person identifi es himself with a group when, in making a decision, he evaluates the alternatives of choice in terms of their consequences for the specifi ed group.

An organizational structure is socially useful to the extent that the pattern of identifi cations which it creates bring about a correspondence between social value imposed on an individual’s motives and organizational value infl uential to his decisions. Personal loyalty, as such, to organizational values may be equivalently harmful when encountered in the fi elds of invention and promotion, i.e. to the tastes of the administrator occupying the upper levels of the hierarchy. In commentary on Chapter 10, Simon refers to cognitive bases to logically prove that deci-sion-makers in an organizational unit can identify strongly with a set of goals and a “world view” that may be quite different from those held by members of other units in the same organization. Moreover, he draws an implication from models of natural selection that take bounded rationality into account. He fi nds there is strong support for the idea that most people will be strongly motivated by organizational loyalty (rigid organizational identifi cation) which exists side by side with material rewards and the cognitive component motivating employees to work actively toward organizational goals.

Organizational structure: Chapter 11 with its commentary (p. 305-355) The Anatomy of Organization Organizational behavior is a complex network of decisional processes, all influencing the behaviors of the operatives-those who do the actual work of the organization. The anatomy of the organization is to be found in the distribution and allocation of decision-making functions. This


133

deceptive [why is it deceptive? Do you mean ‘descriptive’?-ed] framework of analysis of the decision-making process in administrative organizations is offered so that the classical “principles” of administration can be substituted. In commentary on Chapter 11, Simon reviews the development of organization theory in relation to his own theoretical framework of administrative behavior. He affi rms that the new knowledge offered in this book amplifi es and continues beyond classical ideas by a logical implication derived from the establishment of Economic Cooperation Administration on April 3, 1948. He verifi es once again that the sharing, by both executives and non-managerial employees, of a common conception of an organization’s goals is essential to the achieve-ment of effective cooperation in new and growing organizations and should be well conceived and then promulgated until it affects every part of the decision making processes of the organization. Finally, he draws a critical comparison from his experience in the Graduate School of Industrial Administration in 1949. Simon argues the case that formal training toward scientifi c knowledge of and, at the same time, toward social system (business profession) is rather impractical. Managing such an organization is not a complete activity. It is a continuing administrative responsibility for the sustained success of the organization.

Section 2: Revitalizing practices Several administrative theorists refute Simon’s methodology and conceptualization,

among them Jay White, Margaret Wheatley, Douglas Kiel, Euel Elliottii and Paul Nieuwen-berg. They have challenged Simon on the basis that:

- His application of logical positivism, based on factual premises, ignores other forms of reason which may be utilized for deci-sions based on value premises. Other forms, White claims, are much broader than Simon’s behavioral approach;

- Wider ethical discussions of what “ought” to be done do not fi t well into Simon’s views of decision making as a process and of cognition in an organization as a group of individuals exchanging informa-tion;

- People in an organization will come to a collective sense of purpose or vision through the process of interacting; this is a much more participatory concept than a hierarchical one, as Simon conceives it, however, any boundary inherently ignores the system as a whole; and

- Employees may not be neutral implementers, mere observers infl uenced by their supe-riors; nonetheless, they may pick and choose among available factual premises and even apply their own set of value premises in making decisions.

In sum, the challengers regard Simon as representing the old Newtonian science-seeking solutions based on rationality and a largely top-down or mechanistic process. In short, it is too simplifi ed. For them, Simon’s logical positivism


134

is a one-way causal description of organiza-tional behaviors. It is weak in generalizing the variety of emerging events in organizations, and hence its application is restricted. When the methodology is doubtful, are the fi ndings necessarily invalidated? Let us examine some key aspects of bounded rationality: First, Simon reveals the complex nature of a large organization and its cognitive and social infl uences over managers and the managed alike. He “replaces the entrepreneur of the classical school with a number of co-operating decision-makers, whose capacities for rational action are limited by a lack of knowledge of the total consequences of their decisions and by personal and social ties.”iii

Second, economic end (goal or profi t) that is triggered by psychological interactions within the organization justify socially collective means for any decision making. “Since these decision-makers cannot choose a best alternative, as can the classical entrepreneur, they have to be content with a satisfactory alternative. Individual fi rms, therefore, strive not to maximize profi ts but to fi nd acceptable solutions to acute problems. This may mean that a number of partly contra-dictory goals have to be reached at the same time. Each decision-maker in such a situation attempts to fi nd a satisfactory solution to his own set of problems, taking into consideration how the others are solving theirs.”iv

Finally, we learn that all decisions are not value-free. In other words, for Simon, ‘decisions cannot be evaluated by scientifi c means,’ but by an ever-changing relationship between the deci-sion and its ultimate purpose. (p. 57-58) This

makes decision-makers in both public and private administrations skeptical about the so-called analytical tools that are adopted prior to making any decision and forces them to realize the (lower assertion) [‘lower assertion’ has no meaning. What do you mean?-ed] of their habitually determined and socially conditioned judgments into the decision-making process.

Conclusion Though the purpose of an organization comprised of individuals, is measured in eco-nomic terms and the delivery of results is evaluated accordingly, the decisions of the actors are bounded only ‘to achieve a satisfaction of their own diverse personal motives.’ (p. 15) The implications of this to co-operations across the organizational structure are enormous and must be carefully and thoroughly studied. Simon’s theory of bounded rationality affi rms that such a view of an organization as a decision-making system is useful and worthwhile for all public and business managers.

End-notes [A] a priori, according to the Concise Encyclopedia of Western Philosophy and Philosophers: page 19, is a Latin phrase mean-ing “from what comes before”, (the Concise Encyclopedia of Western Philosophy and Philosophers: p. 19) There are many truths, such as that fi re burns or that water will not fl ow uphill, that we know from experience before we are able to explain why they should be so. Until we discover their causes our knowledge of them must be said to be empirical and not


135

truly scientifi c. From this defi nition, I would say that Simon did not believe in pure analytic/mathematical propositions about principles of administration, especially with regards to human behaviors in an organization. On the contrary, his rationality comes from “causal principles that every event must have a cause and that like causes must have like effects.” [B] Logical positivism. We can see that Simon’s approach to accomplish this “work of description” (p. 197) of organizational phenomena (p. 297) comes from the application of general-izations deduced from some objective evalua-tions (p. 48). Further, what he tries to provide us are not universal laws of organization for “how an organization should be constructed and operated (p. 305 and 328).”, rather, he warns us, “[this is] a framework for the analysis and description of administrative situations and with a set of factors that must be weighed in arriving at any valid proposal for administrative organiza-tion.” Thisese reveal to us how logical positivism was applied throughout the work so as to arrive at a relatively clear portrait of “the anatomy and

physiology of organization” (p. 305). Let us try to understand the typical characteristics of this scientifi c inquiry. The main features of logical positivism include: a thorough-going empiricism; an equally thorough-going rejection of metaphysics; a restriction of philosophy and a reduction to a common denominator (Concise Encyclopedia of Western Philosophy and Philosophers: p 20).

Referencesi Carlson, Sune. Presentation Speech of the

Royal Academy of Sciences for Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1978. Website: http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1978/presentation-speech.html

ii Mingus, Matthew S. Bounded Rationality and Organizational Infl uence: Herbert Simon and the Behavioral Revolutin in Moçöl, Göktug, editor (2007). Handbook of Deci-sion Making. Florida, USA: CRC Press, pages 73-75.

iii Ibid., Carlson, Sune.iv Ibid., Carlson, Sune.


136

Mr. Winaicharn Sapparojpattana received his Master of Business Administration from University of East London, U.K. His prior higher education includes Bachelor of Business Administration, Assumption University, and Bachelor of Political Science, Sokhothai Thammatitrat Open University. He is also certifi ed as a Trainer/Mentor of Investor Education Program, Thailand Security Institute, the Stock Exchange of Thailand. His present lecturership is present at Department of Retail Business Management, Faculty of Business Administration, Panyapiwat Institute of Technology.

Documents

PIM Journal No.1 Vol.2