Anti-copiright Werner Bonefeld 2003

Tytuł oryginału:Revolutionary Writing: Common Sense Essays in Post-Political Politics

Tłumaczenia: Michał Garstecki, Krzysztof Król, Monika Popow, Qrde, Krystian Szadkowski, Eliza Trylska, Joanna Zakrzewska

Redakcja: Krzysztof Król

Korekta:Agnieszka KosiMska

Skład i łamanie:Andrzej Grzybowski

Opracowanie graiczne serii:Katarzyna Jankowska

Na okładce wykorzystano pracC Wojtka Dudy „Nikt nikomu nie pomoce”, neon, 2009

Wydanie IPoznaM 2012

ISBN 978-83-933082-0-0

Oicyna Wydalnicza Bractwa „Trojka”www.bractwotrojka.ple-mail: kontakt@bractwotrojka.pl

www.rozbrat.org

Werner Bonefeld

PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO – UWSPÓLNIANIE

i niepewność

Gabriel García Márquez1

Jednym z takich dogmatów był marksizm-leninizm. Zapewniał on ideolo-giczn> narracjC i usprawiedliwienie dla sowieckiego sposobu zarz>dzania gospodark>, któr> proklamowano jako wcielenie koMca historii. Historia jednak siC nie skoMczyła, za to sowieckie rz>dy dobiegły koMca, przynaj-mniej mamy tak> nadziejC. Ich ideologia natomiast istnieje nadal: od same-go Lenina, przywoływanego przez Slavoja Žižka, do rócnych lewicowych partii i grup, które domagaj> siC jej powrotu w takiej b>da innej postaci. KiedyW myWleli, ce historia była po ich stronie, a obecnie twierdz>, ce okace siC ona dla nich cyczliwa. Historia jednak nie działa. Nie przyczyniła siC do powstania kapitalizmu ani sowieckich rz>dów. Historia nie jest niczym wiCcej nic działalnoWci> człowieka goni>cego za jej koMcem. Dopóki dzia-łalnoWć ta doprowadza do wystCpowania opresyjnych form ludzkiego cycia, jej dzieje tocz> siC od wynalezienia procy do bomby atomowej. To moment, kiedy ta historia dobiega koMca. Žižek nie chce powrotu Lenina. D>cy do powtórzenia leninistycznego projektu rewolucji2 i twierdzi, ic „prawdziwa wolnoWć myWlenia oznacza wolnoWć kwestionowania panuj>cego liberalno-demokratycznego ‘postide-ologicznego’ konsensusu – albo nie znaczy nic”. Oto stanowisko, z którego dziW „nie mocna ani nie powinno siC ustCpować”3. Lenin u Žižka jest jak historyczny Lenin – cyniczny i pragmatyczny. Žižek, tak jak Lenin w prze-szłoWci, ponowił odrzucenie idei komunizmu rad, w myWl której rewolu-cja jest walk> o emancypacjC człowieka toczon> przez tych podlegaj>cych opresji. Lenin odrzucił tC ideC z powodu „dziecinnej choroby”, której była wyrazem. Žižek oczywiWcie takce domaga siC emancypacji i sławi jej suk-cesy – robi to jednak jedynie pod warunkiem powtórzenia Lenina. Idea rady robotniczej jest mu znana, ale ze wzglCdu na Lenina nie chce siC do niej przyznać4. JeWli by siC o to pokusił, mógłby zrezygnować ze swojej idei Lenina, obalić leninowsk> ideC rewolucji jako dyktatury mniejszoWci nad wiCkszoWci> i odrzucić załocenie, ce rewolucja oznacza zmuszenie ponoć

1 Wywiad z Gabrielem García Márquezem w El nuevo Diario, 15 kwietnia, 1990.2 S. Žižek, Rewolucja u bram. W.I. Lenin, Pisma wybrane z roku 1917, Kraków 2006, s. 46.3 Ibid., s. 306.4 Ibid., s. 35-36.

„Jednej rzeczy mocemy być pewni. XX-wieczne ideologie czeka całkowity zanik. To był podły wiek. Pełen dogmatów, które jeden pod drugim kosztowały nas wiele czasu, cierpienia i niesprawiedliwoWci”.

Werner Bonefeld8

niedojrzałego podmiotu stawiaj>cego opór do przyjCcia dyscypliny kapita-listycznej fabryki jako podstawy społeczeMstwa socjalistycznego. Odkryłby on rewolucyjn> historiC, o której sam wydaje siC nie mieć cadnego pojC-cia oraz zrozumiał, ce projekt ludzkiej emancypacji nie ma nic wspólnego z przejCciem paMstwa, d>ceniem do zdobycia i utrzymania politycznej wła-dzy, czy ekonomicznych i ludzkich zasobów. Ludzka emancypacja wi>ce siC z zupełnie inn> entelechi> ludzkiego rozwoju – wspólnot>, autonomi> i godnoWci> człowieka. Trzeba zapomnieć o typowej dla leninizmu kon-cepcji klasy jako historycznej siły i zapamiCtać, ce klasa nie jest katego-ri> pozytywn>. Klasowa krytyka swój pozytywny moment osi>ga jedynie w społeczeMstwie bezklasowym. BezklasowoWć nie moce być zadekreto-wana ani podyktowana. Žižek oczywiWcie pragnie powtórzyć Lenina, lecz nie traktuje jego jako zasadniczego symbolu tego powtórzenia5. Komunizm nie wymaga leninowskiej partii. Wymaga on rócnorodnoWci komunistycz-nych jednostek. Komunizm... jest samodzieln> działalnoWci> społecznych jednostek, które samodzielnie okreWlaj> swoje potrzeby jako autonomicz-ne podmioty społeczne. beby stać siC takimi podmiotami, musz> siC one okreWlić poprzez swoj> walkC przeciwko kapitalizmowi. Niewolnicy, jak twierdzi Marcuse, „musz> być wolni do swego wyzwolenia, zanim bCd> mogli siC stać wolnymi”6. Innymi słowy, społeczeMstwo wolnych i równych wystCpuje juc w WwiadomoWci i praktyce zalecnych mas i osi>ga material-ne istnienie w samym ruchu rewolucyjnym. NarzCdzia rewolucji jako takie musz> uwzglCdniać cel wspólnoty, co znaczy, ce treWć rewolucji musi zostać odzwierciedlona w Wrodkach rewolucji. Žižek mówi: powtórzmy politykC Lenina, przejmijmy paMstwo i proklamujmy wolnoWć. Ja mówiC: niech ko-munistyczne jednostki same osi>gn> wolnoWć i godnoWć wspólnoty wbrew fałszywemu społeczeMstwu. W przeciwieMstwie do podnoszonego przez Žižka c>dania o rewolucyjne przywództwo, komunistyczn> jednostk> jest osoba stosuj>ca komunistyczny imperatyw w codziennym cyciu, w jego prozaicznych i najbardziej skomplikowanych przejawach. Komunistycz-na jednostka rozumie praktyczne znaczenie walki na rzecz społeczeMstwa, w którym „wolny rozwój jednostki warunkuje wolny rozwój wszystkich”7. Komunistyczna jednostka nie moce być pochodn> hipotetycznych obiek-tywnych warunków i struktur. Komunistyczna jednostka nie dziercy władzy

5 WiCcej zob. W. Bonefeld, S. Tischler, What is to be done? Leninism, Anti-Leninist Marxism

and the Question of Revolution Today, Aldershot 2002.6 H. Marcuse, Człowiek Jednowymiarowy. Badania nad ideologi> rozwiniCtego społeczeMstwa przemysłowego, Warszawa 1991, s. 64.7 WiCcej zob. W. Bonefeld red., Subverting the Present Imagining the Future, New York, 2008.

Przedmowa do wydania polskiego 9

i nie posiada ceny. Wspólnota komunistycznych jednostek nie jest pochodn> kapitalizmu. Nie konkuruje z kapitalizmem. Raczej go zwalcza. Rzeczywi-stoWć komunistycznej jednostki nie jest mocliwa do okreWlenia. Ta rzeczy-wistoWć jest jej własn> rzeczywistoWci>. Nic nie jest tym, czym siC wydaje. Nie ma cadnej pewnoWci8. Zamiast powtarzać Lenina, powtórzC imperatyw kategoryczny ludzkiej emancypacji. Prosta idea ludzkiej emancypacji jest trudna do osi>gniCcia w praktyce. TrudnoWć ta wi>ce siC z sam> ide> ludzkiej emancypacji. W od-rócnieniu od pogoni za zyskiem, przejCciem władzy paMstwowej, zdobyciem i utrzymaniem władzy politycznej, sprawowaniem kontroli nad zasobami ekonomicznymi i ludzkimi, zakłada ona całkowicie odmienn> koncepcjC ludzkiego rozwoju zwi>zanego z ludzkimi zrzeszeniami, ludzk> autonomi> i samostanowieniem. TC ideC społeczeMstwa wolnych i równych mocna tec nazwać anarchizmem. Nie wacne jak j> nazwiemy, jej rzeczywisty charak-ter jest wacniejszy od przyjCtej nazwy. Jestem zachwycony faktem, ce Pisma rewolucyjne zostały przetłuma-czone i opublikowane w Polsce. To jedna z niewielu tego typu publikacji w kraju nCkanym przez surow> rzeczywistoWć sowieckiego modelu orga-nizacyjnego. Zawiera ona artykuły napisane przez autorów zwi>zanych z marksizmem heterodoksyjnym. Przyjmuj> oni, ic krytyka społeczeMstwa klasowego posiada pozytywne odniesienie jedynie w społeczeMstwie bez-klasowym, w komunizmie. Komunizm oznacza „wspólny” (łac. communis) – komunC lub zrzeszenie bezpoWrednich wytwórców, gdzie kacdy wnosi własne zdolnoWci i realizuje własne potrzeby. Wtedy mamy do czynienia ze społeczeMstwem wolnych i równych – komun> komunistycznych jed-nostek. Zamiast przeciwstawiać jednostce „społeczeMstwo” w formie abs-trakcji, komunistyczne jednostki traktuj> i organizuj> „społeczeMstwo” jako własny wytwór społeczny. Taka idea komunizmu jest typowa dla tradycji heterodoksyjnego marksizmu, któr> tradycja leninizmu, od Lenina do Troc-kiego, zacarcie zwalczała z otCpiaj>cymi skutkami. Dla nich idea komuni-zmu jako zrzeszenia wolnych jednostek oznaczała herezjC. Ortodoksja ma racjC. W rzeczy samej marksizm heterodoksyjny, czasami zwany równiec marksizmem otwartym, ma charakter herezji wobec wszelkich systemów teoretycznych i systemów organizacji społecznej, które człowieka traktuj> jak zwykły zasób ekonomiczny i narzCdzie uprawiania polityki. Marksizm heterodoksyjny postuluje społeczeMstwo zorganizowane w taki sposób, aby umocliwiało realizacjC ludzkich potrzeb, czyli ludzk> emancypacjC. Komu-nistyczna jednostka nie walczy o władzC. Zadaje pytanie: dlaczego treWć

8 Na temat niepewnoWci zob. W. Bonefeld, „Uncertainty and Social Autonomy”, http://libcom.org/library/uncertainty-and-social-autonomy-bonefeld.

Werner Bonefeld10

reprodukcji społecznej przyjmuje tak> formC – kapitalistycznego wyzysku i dominacji? Zadaje pytanie: w jaki sposób mocna zorganizować tC treWć, tak aby zaspokoić ludzkie potrzeby, osi>gn>ć ludzk> godnoWć, autonomiC i zachować człowieczeMstwo? Te kwestie dotycz>ce wspólnoty zostały ujC-te w podtytule ksi>cki: polityka postpolityczna. Polityka prowadzona przez komunistyczn> jednostkC zmierza do obalenia władzy, a nie zabiegania o władzC. Jej d>ceniem jest przeniesienie paMstwa do muzeum. Ubiega siC o wspólnotC nie za pomoc> politycznego społeczeMstwa czy paMstwa, lecz za pomoc> społecznoWci, czyli poprzez wolne zrzeszenie komunistycznych jednostek. Polityka postpolityczna nie ulega załoceniu, ic wszyscy cyjemy w postkapitalistycznych czasach. W sytuacji, kiedy znaczna czCWć ludzkoWci nie posiada dostCpu do Wrodków utrzymania, jest to naprawdC zadziwiaj>ce stwierdzenie. Prawdziwe znaczenie tego rodzaju postpolityki ujawnia siC w trafnym stwierdzeniu Warrena Buffeta: „Mamy do czynienia z walk> kla-sow>, zgoda, ale to moja klasa, klasa bogatych, prowadzi tC walkC i j> wy-grywa”9. Wbrew temu polityka postpolityczna oznacza politykC, która nie jest walk> o pobicie jednej klasy przez drug>. Polityka pospolityczna ozna-cza walkC o społeczeMstwo bezklasowe. Pozytywny wymiar krytyki społe-czeMstwa klasowego objawia siC jedynie w społeczeMstwie bezklasowym. To znaczy, ce polityka pospolityczna wyraca d>cenie do zniesienia podzia-łu cycia społecznego na rzeczywistoWć ekonomiczn> i polityczn>, d>cy do zrewolucjonizowania sposobu, w jaki nasze społeczeMstwo zorganizowa-ło swój metabolizm z natur> tak, aby zabezpieczyć ludzkie utrzymanie na podstawie równoWci potrzeb. Polityka pospolityczna jest widmem negacji w sercu kapitalistycznego kryzysu. Ruchem negacji i polityk>, które koMcz> ze wszelkimi rodzajami polityki, polityki która jest okreWleniem nadawa-nym wszelkiego rodzaju represyjnym (czasami z zastosowaniem otwartej przemocy), próbom uzasadnienia społecznego wyzysku i dominacji z wy-korzystaniem paMstwa. Fundamentem postpolityki jest moralne oburzenie. W przeciwieMstwie do niej polityka postpolityczna nie dotyczy moralnoWci. Wi>ce siC z tworzeniem innego Wwiata, a czyni to poprzez ruch organizuj>cy wyzwolenie człowieka na podstawie jego własnego wysiłku. To oznacza tworzenie komunistycznej jednostki, wspólnoty wolnych i równych jedno-stek poprzez walkC, która powstanie społeczeMstwa ludzkiej godnoWci uza-lecnia od narzCdzi zastosowanych podczas tej walki. Artykuły zawarte w niniejszej ksi>cce powstały w okresie od póanych lat 80. do póanych lat 90. XX w. Poruszaj> kwestiC ludzkiej autonomii

9 Warren Edward Buffet jest amerykaMskim inwestorem, dyrektorem generalnym formy Berkshire Hathaway i krytykiem działaM zwi>zanych z wybuchem kryzysu w 2008 r., czyli zabezpieczaniem kapitału poprzez politykC ciCć i obnicania kosztów pracy.

Przedmowa do wydania polskiego 11

i podmiotowoWci, jak równiec analizuj>, w jaki sposób społeczeMstwo ka-pitalistyczne narzuca swoje reguły działaj>cym podmiotom. Rócnice zdaM wystCpuj>ce pomiCdzy autorami s> mniej wacne nic wspólna wiCa ł>cz>ca ich krytyczne badania. Dlaczego społeczny byt człowieka przyjmuje for-mC kapitalistycznych stosunków społecznych, w których społeczeMstwo wystCpuje jako zwykły zasób ekonomiczny? Czas to pieni>dz. JeWli jednak czas jest pieni>dzem, to czy człowiek jest jedynie padlin> czasu? W jaki sposób byt człowieka przyjmuje postać systemu ekonomicznego, w którym akumulacja ikcyjnego bogactwa i jego zabezpieczenie podczas kryzysu za pomoc> podłych ciCć, co oznacza redystrybucjC bogactwa od biednych do bogatych, jest wacniejsza od dobrobytu całej klasy ludzi? Autorzy z tego zbioru twierdz>, ce dopóki jedna klasa moce bezkarnie głodzić inn>, wol-noWć pozostaje tylko nic niewartym urojeniem. Mówi> tec, ce dopóki bogaci zachowuj> prawo do decydowania o cyciu i Wmierci innych, równoWć pozo-staje równiec nic niewartym urojeniem. Niniejsza ksi>cka jest wynikiem wczeWniejszego projektu wydawni-czego o nazwie Common Sense. Było to pismo wydawane w Edynburgu pomiCdzy 1987 a 1999 r. Jego ideC stworzył Richard Gunn, który do przej-Wcia na emeryturC w 2010 r., był wykładowc> politologii na Uniwersyte-cie w Edynburgu. Projekt został zapocz>tkowany dziCki wysiłkom Gunna i Bonefelda, a pomimo ce zaistniał na wydziale politologii, to posiadał silne i trwałe zwi>zki z Centrum Bezrobotnych w Edynburgu. Do redakcji wkrót-ce doł>czyli Brian McGrail, Derek Kerr, Bob Goupillot a nastCpnie Adrian Wilding. Pismo powstało i działało w czasach inansowej zapaWci z 1987 r. i rz>dów Thatcher, a nastCpnie upadku bloku wschodniego, ruchu przeciwko podatkowi pogłównemu10, głCbokiej recesji z lat 90., powstania zapatystów, a nastCpnie, w póanych latach 90., podczas rosyjskiego i azjatyckiego kry-zysu z lat 1997-98, uległo rozwi>zaniu. Common Sense swoim czasie od-rzucało dogmaty i tropiło herezjC, lekcewacyło marksistów, których celem była władza, taMczyło z anarchistami z pominiCciem elitarnych przes>dów o tym, ic zawsze trzeba zwracać uwagC na jasn> stronC. Odmawiało zwra-cania uwagi na jasn> stronC. Spogl>dało w oczy fałszywego społeczeMstwa tak, ic nie było ono w stanie uciec. Idea zdrowego rozs>dku (common sense) wi>ce siC z ide> wspólnoty. ZdolnoWć do osi>gniCcia dysonansu jest podstaw> prawdziwej demokracji komunistycznych jednostek. Tylko leniniWci s> w stanie twierdzić, ic partia wie lepiej – lecz w jaki sposób? Rozum krytyczny i rozum praktyczny sta-nowi> całoWć. Rozum jest kolektywnym procesem tworzenia praktycznego

10 Thatcher wprowadziła formC opodatkowania przyjazn> tym, którzy mieszkali w pałacach i zmuszaj>c> do zwiCkszonych opłat lokatorów mieszkaM komunalnych.

Werner Bonefeld12

doWwiadczenia. b>danie ludzkiej autonomii zakłada społeczeMstwo realizu-j>ce ludzkie potrzeby. Nie jest ono istniej>c> rzeczywistoWci>. Jest raczej ru-chem negacji przeciwko złej nieskoMczonoWci systemu działaj>cego w imiC wolnoWci abstrakcyjnego bogactwa, co, jak twierdzi Gambino, oznacza wol-noWć kapitału i poWwiCcenie ludzkich istnieM na ołtarzu kapitalistycznego bogactwa pieni>dza. CzCWć I niniejszego zbioru podejmuje problem wywro-towego podmiotu. Cleaver pyta o podmiot stawiaj>cy opór w trakcie kapi-talistycznego kryzysu. Holloway widzi autonomiczny podmiot powstaj>cy z kolektywnego krzyku odmowy. Agnoli twierdzi, ic negacja jest istot> my-Wli krytycznej, a Bonefeld, ce wypaczony Wwiat kapitalizmu zawiera w sobie wypaczenie podmiotu. Gdzie w takim razie odnajdziemy podmiot negacji? Zgodnie z Agnolim, ci, którzy c>daj> wolnoWci, lecz równoczeWnie prowa-dz> bataliC przeciwko destabilizacji systemu produkcji kapitalistycznej, przecz> samym sobie. CzCWć II skupia siC na walkach wewn>trz i przeciwko pogr>conemu w kryzysie procesowi kapitalistycznej globalizacji. Caffent-zis odrzuca rozpowszechniony pogl>d z lat 90., ic w nowej ekonomii praca dobiega koMca. W rzeczywistoWci mamy do czynienia z czymW odwrotnym. Globalizacja wi>ce siC z ponownym wysiłkiem przeprowadzania proletary-zacji. Dalla Costa analizuje kapitalistyczn> ideC rozwoju jako ci>gły proces akumulacji pierwotnej i walk przeciwko rozwojowi, walk, w których ko-biety wysuwaj> siC na czoło. Holloway analizuje przepływy kapitału jako jego ucieczkC od niepodporz>dkowania pracy. Dla Negriego politycznym nastCpstwem globalizacji jest erozja przestrzeni politycznej, która utrzymy-wała rozbicie podmiotu za pomoc> politycznych barier. Imperium zakłada powstanie zarówno nowej rzeczywistoWci kapitalistycznej, jak i nowego podmiotu stawiaj>cego opór. Z jakim podmiotem mamy tutaj do czynienia? Z podmiotem rewolucyjnym (Negri, Holloway, Cleaver) b>da podmiotem wypaczonym (Bonefeld), który posiada rozum krytyczny (Agnoli) i rozum praktyczny (Gambino, Dalla Costa). PrzyszłoWć, niezalecnie od tego, jaka mogłaby być, nie jest na zewn>trz, nie nadchodzi. Zawsze wystCpuje przyszła teraaniejszoWć, a wiCc i teraa-niejsza przyszłoWć. O tym wiCc, co wyst>pi w przyszłoWci, zadecyduje walka toczona dzisiaj. Tu i teraz.

SPIS TREŚCI:

Werner Bonfeld Przedmowa do wydania polskiego – uwspólnianie i niepewno;ć 6

I MARKSIZM OTWARTY: OBALANIE I KRYTYKA

John HollowayNa początku był krzyk 16

Johannes Agnoli Destrukcja rolą uczonego w czasach nędzy 28

Harry Cleaver Kategorie marksistowskie, kryzys kapitału i współczesne konstytuowanie się podmiotow;ci społecznej 44

Werner BonefeldPraktyka ludzka i wypaczenie: poza autonomią i strukturą 80

II INSUREKCJA PRACY I GLOBALNY KAPITAŁ

Ferruccio GambinoKrytyka fordyzmu w wydaniu szkoły regulacjonistycznej 98

George Caffentzis Koniec pracy czy renesans niewolnictwa? Krytyka Rifkina i Negriego 122

Mariarosa Dalla Costa Rozwój i reprodukcja 144

John Holloway Kapitał jest w ruchu 172

Werner Bonefeld Polityka zmiany: ideologia i krytyka 184

Antonio NegriKryzys przestrzeni politycznej 204

Johannes Agnoli(1925-2003) Wieloletni wykładowca nauk politycznych na Wolnym Uni-wersytecie Berlina gdzie w 1972 r. uzyskał tytuł profesora. Współautor ksi>cki Die Transformation der Demokratie (Berlin, 1967), podejmuj>cej problem systemowego ograniczania dostCpu gorzej utytułowanych grup spo-łecznych do instytucji parlamentarnych. Działacz niemieckich ruchów stu-denckich m.in. Socjalistycznego Niemieckiego Zwi>zku Studentów (SDS).

Werner BonefeldWykładowca stosunków politycznych na Uniwersytecie York w Wielkiej Brytanii, gdzie prowadzi wykłady poWwiCcone teorii krytycznej i krytyce ekonomii politycznej. Autor prac zaliczanych do nurtu marksizmu otwarte-go. Członek Conference of Socialist Economists.

George CaffentzisWykładowca ilozoii na Uniwersytecie Południowego Maine w USA. Au-tor publikacji podejmuj>cych problematykC społecznego oporu przeciwko kapitalizmowi m.in. No Blood for Oil! (www.radicalpolytics.org). Załocy-ciel Midnight Notes Collective i Commitee for Academic Freedom in Afri-ca. Obecnie przygotowuje zbiór własnych artykułów pod tytułem In Letters of Blood and Fire: Work, Machines and the Crisis of Capitalism.

Harry CleaverWykładowca ekonomii na Uniwersytecie TeksaMskim w USA, gdzie pro-wadzi wykłady poWwiCcone załoceniom marksizmu autonomistycznego. Autor publikacji podejmuj>cych problematykC biec>cych walk społecznych i krytykC ekonomii politycznej, m.in. ksi>cki Polityczne czytanie Kapitału (PoznaM 2011). Od lat zaangacowany w działania ruchów społecznych wal-cz>cych o autonomiC od instytucji paMstwowych i kapitalistycznych, m.in. ruchu zapatystowskiego w Meksyku.

Mariarosa Dalla Costa Wykładowczyni nauk politycznych na Uniwersytecie w Padwie we Wło-szech, gdzie prowadzi wykłady poWwiCcone chłopskim ruchom walcz>cym o zachowanie tradycyjnych i alternatywnych sposobów produkowania cyw-noWci, ze szczególnym uwzglCdnieniem w nich roli kobiet. Autorka publika-cji podejmuj>cych problematykC relacji pomiCdzy działalnoWci> rzemieWlni-cz> a ochron> zasobów naturalnych oraz cyklami reprodukcji cycia. Jedna z głównych postaci włoskiego feminizmu autonomistycznego.

Ferruccio Gambino Wykładowca wydziału socjologii na Uniwersytecie w Padwie we Włoszech. Autor publikacji podejmuj>cych problematykC organizacji procesów pracy, dyscypliny fabrycznej i form, w których przejawiaj> siC robotniczy opór i walka. Jedna z głównych postaci ruchu włoskiej autonomii robotniczej.

John Holloway Wykładowca w Instituto de Ciencias Sociales y Humanidades „Alfonso Vélez Pliego” na Benemérita Universidad Autónoma de Puebla w Meksy-ku. Autor publikacji poWwiCconych ruchowi zapatystów i nowym formom walk antykapitalistycznych. Jego ksi>cka Change the World without taking Power (Londyn, 2002) zapocz>tkowała miCdzynarodow> debatC zwi>zan> z nowymi strategiami walki z władz>.

Antonio Negri W latach 60. i 70. XX w. wykładowca ilozoii politycznej na Uniwersytecie w Padwie we Włoszech, w latach 80. i 90. wykładowca na Uniwersytecie Paryskim i Collège International de Philosophie. Nalecał do redakcji wło-skiego pisma Quaderni Rossi (1961-66), które w znacznym stopniu ukształ-towało nurt operaismo. Wspólnie z Michaelem Hardtem jest autorem ksi>cek Imperium (Warszawa, 2005), Multitude (New York, 2004), Rzecz-pospolita. Poza własnoWć prywatn> i dobro publiczne (Kraków, 2012), podejmuj>cych tematykC rozwoju współczesnego kapitalizmu i oporu społecznego.