PJESME UZ KOJE NE PLEŠEM

Naslov djelaDragan Todorović

PJESME UZ KOJE NE PLEŠEMPriče o ljubavi, borbi i rock and rollu

Copyright©Dragan Todorović, 2009.Copyright za Hrvatsku©Naklada Uliks, 2009.

Sva su prava pridržana. Nijedan dio ove knjige nije dopuštenoumnažati i prenositi na bilo koji način bez prethodnog pismenog

odobrenja nositelja prava.

NakladnikNAKLADA ULIKS

Čavalsko 17, 51000 RijekaTel: 051/ 648068, 051/ 648069

Za nakladnikaSilvano Frančišković

UrednikMiro Božić

IlustracijeStjepan Lukić

LektoricaMarija Pavešić

Priprema za tisak Naklada Uliks

Tiskano u Hrvatskoj, ožujak 2009.

ISBN 978-953-7306-37-3

CIP zapis dostupan u računalnom kataloguSveučilišne knjižnice Rijeka pod brojem 120207004.

Dragan Todorović

PJESME UZ KOJENE PLEŠEM

Priče o ljubavi, borbi i rock and rollu

Naklada Uliks, 2009

5

Sadržaj

Predgovor ......................................................................................................................................... 7

Al Stewart: The Year Of The Cat ...................................................................................... 9

Al Stewart ...................................................................................................................................... 11

Jednom u ponekad ................................................................................................................... 13

Leonard Cohen: Famous Blue Raincoat ...................................................................... 17

Leonard Cohen .......................................................................................................................... 19

Glas iz ranog jutra prvog siječnja .................................................................................... 20

Don McLean: Vincent ........................................................................................................... 25

Don McLean ................................................................................................................................ 27

Netko tko zna što je noć ...................................................................................................... 28

Bijelo dugme: Ipak poželim neko pismo ..................................................................... 35

Bijelo dugme ................................................................................................................................ 37

Tiha kuća ....................................................................................................................................... 38

Bijelo dugme: Sve će to, o mila moja, prekriti ruzmarin, snjegovi i šaš ... 47

Goli i sami ..................................................................................................................................... 48

AZRA: Gospodar samoće / Ako znaš bilo što .......................................................... 57

Azra ................................................................................................................................................... 59

Kao što ptice pogađa jesen .................................................................................................. 61

Sting: Moon over Bourbon Street ................................................................................... 65

Sting .................................................................................................................................................. 67

Leptir iz Svijeta Iza Krajnjih Granica ............................................................................ 69

Tom Waits: Blue Valentine ................................................................................................. 73

Tom Waits .................................................................................................................................... 75

Ljudi umiru tamo gdje ustanu ........................................................................................... 77

Millie Jackson: If Loving You is Wrong (I Don’t Want to be Right) ........ 81

Millie Jackson ............................................................................................................................. 83

6

Legenda o Dunji ........................................................................................................................ 85

Lionel Ritchie: Hello .............................................................................................................. 91

Lionel Ritchie .............................................................................................................................. 93

Noć kad su mi pojeli ’85. ..................................................................................................... 94

Zabranjeno pušenje: Balada o Pišonji i Žugi ............................................................ 99

Zabranjeno pušenje ............................................................................................................... 101

Krivine .......................................................................................................................................... 103

Arsen Dedić ............................................................................................................................... 111

Ilegalci ljubavi .......................................................................................................................... 117

Razni izvođači: One Hit Wonder ................................................................................ 131

Pjesme smijeha i zaborava ................................................................................................ 133

Bruce Springsteen: My Father’s House .................................................................... 137

Bruce Springsteen .................................................................................................................. 139

Šutnuti svaku loptu ............................................................................................................... 141

Šaban Bajramović: Kiša pada, devojko ...................................................................... 145

Šaban Bajramović ................................................................................................................... 147

Pakao je samo zabačeni dio raja .................................................................................... 149

Partibrejkers: Hoću da znam ........................................................................................... 153

Partibrejkers .............................................................................................................................. 155

Vatra na brdu ........................................................................................................................... 156

Samo mali crveni tranzistor iz Trsta ........................................................................... 167

Bilješke autora .......................................................................................................................... 177

Bilješka o autoru ..................................................................................................................... 183

7

Predgovor

Svi imamo pjesme koje nas podsjećaju na posebno lijepa životna razdo-blja ili situacije. Premda je teško vjerovati kako pjesme mogu nekoga ili ne-što promijeniti uzbudljiv je trenutak kada shvatite da neke pjesme mogu u vama trajati i dugo nakon što se otpjevaju.

Priče o pjesmama koje je ispisao Dragan Todorović u svojim tekstovi-ma također su dugo trajale i ostale u sjećanju svima koji su u časopisu Rock! čitali kolumnu pod naslovom Pjesme uz koje ne plešem. Mene su Todorovi-ćevi tekstovi ponukali da počnem pažljivije slušati i tražiti od rock glazbe i poezije koja ide uz nju nešto više od obične zabave i podloge za večernje izlaske. Takvo se traženje pokazalo težim putem, ali putem vrijednim truda koji na kraju donosi puno više užitaka i uzbuđenja.

Kolumna Pjesme uz koje ne plešem počela je izlaziti u časopisu Rock 1985. godine i vrlo je brzo stekla krug poštovatelja koji se do danas sigurno nije smanjio, a nadam se da će se nakon ove knjige i povećati. Od samog početka, kolumna je bila profilirana kao mješavina eseja i memoara, i takvu je formu zadržala do posljednjeg objavljenog teksta, 1988. godine. U među-

8

Pjesme uz koje ne plešem

vremenu je Todorović, kao glavni urednik naslijedio Petra Popovića, promi-jenio koncept i prijelom časopisa, i imenu dodao uskličnik. Časopis je u ne-koliko mjeseci povećao nakladu tri i pol puta (na 47.000 prodanih primjeraka), ali je usprkos tome Todorović bio uklonjen s te pozicije jer se protivio tadašnjoj vlasti u Beogradu. Nakon njegova smjenjivanja, članovi redakcije su napustili projekt, i časopis je kratko živio kao Pop Rock, da bi se napokon posve ugasio. S njegovim gašenjem nestalo je posljednje glasilo koje je kontinuirano pratilo tokove svjetske i jugoslavenske rock glazbe, i kao takvo bilo ne samo bilježnik nego i kreator kulturne politike.

Ne volim imati pjesme koje volim je jedna od misli iz ovih priča koja me dugo pratila jer neke pjesme postanu dio nas i znamo svaku riječ, svaki akord i potrebno je puno manje od jednog takta da je prepoznamo dok vrti-mo programe. Često sam na zadimljenim tulumima ili u kafićima kroz raz-govor provlačio misao koju sam davno prihvatio kao svoju i uživao kada bih vidio znakove prepoznavanja. Tada bi, naravno, krenula priča o brojnim pjesmama koje bi se svakako trebale naći u knjizi.

Ne volim imati pjesme koje volim u današnjem vremenu kada gotovo svi žele imati sve zvuči pomalo sektaški i sumnjivo. Teško je shvatiti da net-ko ne želi posjedovati ono što mu je nadohvat ruke, ali prave stvari ne dola-ze lako i oni koji stignu do njih shvaćaju da ih moraju pustiti ako žele ostati uz njih. Tako je bilo i s tekstovima iz ove knjige. Bili su dugo zaključani i skriveni, ali zato jer volim imati knjige koje volim i zbog želje mnogih koji su ih, baš kao i ja, nekad čitali, danas ponovo izlaze u svijet kako bi opet mogli razmišljati o tome tko nam daje više, a tko nas samo lovi zbog svoje zabave.

Ovu knjigu preporučujem svima koji u rock glazbi traže nešto više i koji ne pristaju biti obični potrošači raznoraznih medijski nametnutih za-služnih umjetnika nego sami prepoznaju ono što je vrijedno.

Miro Božić

AL STEWARTTHE YEAR

OF THE CAT

11

Al Stewart

Rođen je 5. rujna 1945. u Glasgowu. Svirao je od šesnaeste godine po raznim grupama, ali kada je prvi put čuo Dylana, odlučio je pokušati sam. Nastupao je po folk-klubovima, stječući izuzetnu tehniku na gitari. Prvi al-bum koji je snimio 1967. (“Bedsitter Images”) prošao je gotovo nezapaženo. Dvije godine kasnije snimio je “Love Chronicles”, pun ljubavnih pjesama u prvom licu. Gitarist mu je bio Jimmy Page – to je jedan od posljednjih nje-govih studijskih radova za druge prije nego je oformio Led Zeppelin. Treći Stewartov LP “Zero She Flies” izlazi 1970. godine, a dvije godine kasnije i četvrti, “Orange”. Od svih ovih ploča, njegova disco-kuća Columbia na američko tržište pustila je samo drugu, tako da je preko oceana bio gotovo nepoznat. Prvu pjesmu na valovima američkih radio stanica Stewart je imao tek po izlasku pete ploče, “Past, Present and Future”, gdje se okreće svom kasnijem zaštitnom znaku – pjesmama s povijesnom tematikom, ali bez pot-pune konkretizacije, što ostavlja mogućnost poistovjećivanja. “Modern Ti-

* Napomena autora: Ove kratke biografije nisu pokušaj da se povijesni podaci i karijere uobli-če na enciklopedijski način. Više o svim ovim umjetnicima možete naći na Internetu. Ovo je krajnje osoban zapis o njihovim karijerama, na koji se uopće nemojte oslanjati. Trudio sam se samo da ne slažem svjesno.

12

Pjesme uz koje ne plešem

mes” predstavlja prekretnicu u njegovom radu – prvi put uvodi melodije s većom ljepljivošću i čvršći ritam, a ploča je stigla na Top 30. Njegov najveći uspjeh je došao 1976. s pločom “The Year of the Cat” i naslovnim mega-hitom. Potpisuje ugovor s Arista Records i snima album “Time Passages” 1978., a njegova bivša kompanija iste godine izdaje dupli album “The Early Years”. Ploča “24 Carrots” nešto je slabije prošla na tržištu, možda zbog djelomične promjene zvuka – Stewart počinje suradnju s bandom Shot in the Dark, koji je dosta čvrst. Dupli koncertni album “Live/Indian Summer” izdaje 1981., a 1984. “Americans & Russians”. Objavio je još sedam albu-ma poslije toga, posljednji u 2005. Živi u SAD-u i često ide na turneje, uglavnom kao solista.

Sjajan melodičar, odličan gitarista i dobar pjevač.

13

Jednom u ponekad

Al Stewart: The Year Of The Cat

Bila je to 1978. Početak travnja. U Jugotonovu prodavaonicu stigao je album čovjeka o kojem gotovo ništa nisam znao. Al Stewart: The Year Of The Cat. Džuboks je tada bio dobar list i neki tip je, sjećam se, napisao cije-lu jednu stranu o toj ploči, mada ni on, uglavnom, nije ništa rekao, osim što se između redova moglo naslutiti da album o kome piše sluša uglavnom no-ću i da je iracionalno zaljubljen u njega.

Živio sam tada u Kragujevcu, i sam iracionalno zaljubljen u djevojku koja je u moju postelju donosila komade tuđe posteljine. Znam da znate: to je peri-od kada ti samo tajne i čudne šifre pomažu opstati. Otišao sam u prodavaoni-cu i pogledao omot. Bio je pun prijateljskih šifri: Stewart je za snimanje okupio ekipu muzičara iz koje je dobar dio radio sa Steveom Harleyem, a Harleya sam volio; producent je bio Alan Parsons, a taj je producirao Tamnu stranu mjese-ca, album koji je bio relikvija ne samo meni; pjesme su bile zaštićene pod ši-from Gwyneth Music, a to je dio adrese kompanije Cob Records iz Walesa, poštanskog servisa preko kojeg su mi godinama stizale drage i najdraže ploče. I, najzad, crtež na omotu je fantastično sugerirao osjećanje koje me uvijek izno-va obuzima kad ulazim u sobe djevojaka u prijelaznom roku: onih koje još nisu napustile podmladak a već potpisuju za prvoligaški klub; sobe im uvijek sadrže mješavinu parfema i mlijeka, a ako podignete plišanog medvjeda s kojim inače spavaju, ispod ćete naći prvo pakovanje kontraceptivnih pilula.

Poslušao sam glas koji je dolazio od svih tih šifri i kupio album. Na-slovna pjesma, Godina mačke, imala je uvodni klavirski rif, razvijala se u

14

Pjesme uz koje ne plešem

talasast ritam s puno lepršavih ukrasa gitare i klavira, sve dok nazalni Stewartov glas ne zapjeva:

U jutro iz Bogartovog filmaU zemlji gdje su vratili vrijemelutaš kroz gomilu kao Peter Lorrerazmatrajući zločinOna dolazi iz suncau svilenoj haljinikoja se na kiši razlijeva Ne dosađuj tražeći objašnjenjaReći će samo da je došlau godini Mačke

Bilo je to magično: Godina Mačke se pomiješala s tim travnjem, soba je izgubila dimenzije i počela se razlijevati, nije me se više ticao miris tuđe po-steljine, Kragujevac je tog sunčanog jutra mogao biti Greenwich Village i burek je bio Big Mac...

Ne daje ti vremena za pitanjadok zaključava tvoje ruke u njeneI pratiš je dok ti osjećaj pravcasasvim ne nestaneU plavim zidovima blizu tržnicepostoje skrivena vrata kroz koja te uvodiOvih dana, kaže, osjećam svoj životkao rijeku koja tečekroz godinu Mačke

Godine su prošle od tog prvog susreta s “Godinom mačke”. Saznao sam kasnije da je taj album donio Stewartu uspjeh koji ga je dugo i nezasluženo zaobilazio, da je postao platinast, a da je singl “Godina mačke” krajem 1976., kada je izdan, dospio na Top 10. Stewart poslije toga nikada više nije pono-vio sličan uspjeh. Ja sam otišao iz Kragujevca i dobar burek zamijenio lošim hamburgerom, Mačka iz 1978. valjda se još uvijek bavi komparativnim prou-čavanjem tuđe posteljine, jablane pod mojim prozorom zamijenilo je suho

15

Jednom u ponekad

granje na Ratnom otoku, disko je izgubio bitku protiv panka i novog vala ... Stewart je pripadao struji koju anglosaksonski kritičari nazivaju art-rock i uvi-jek je bio mimo svega, kao i njegova “Godina mačke”, koja je bila i mimo Stewarta, kao što se sva remek-djela odvajaju od svojih autora...

Ona te gleda tako hladnooči joj svijetle kao mjesec u moruDolazi u tamjanu i pačulijuZato je uzmi da otkriješšto te čekau godini Mačke

Šest godina kasnije, užasno sparna noć u jeftinom hostalu u Barceloni. U sobici-grobu tumbam se po krevetu uoči povratka u Jugu. Kroz prozor dopiru koraci straže pred ministarstvom preko puta. Ustajem, palim cigaretu i na walkmanu nalazim neki noćni program. Di Džej vrti stare ploče, najavljuje jedan album uživo iz osamdeset prve; Al Stewart – “Indijansko ljeto”. Pjesma... znate već. I kreće taj klavir, aplauz publike, uvod je nešto duži, tako treba, tako treba, talasast ritam, nazalni glas. Napolju, stotinjak metara dalje, Colombo visoko na stupu pokazuje nekud prema Americi, ispod njega, u luci, ljuljuška se vjerna kopija njegovog broda i, nešto mislim, trebalo bi noćas skupiti četu pravih ljudi, napabirčenih usput kroz sve ove godine, odvezati lađu i krenuti. Baš kao brončani Colombo – potražiti Indiju a naći Tko Zna Što.

I jutro dođea ti si s njomAutobus i turisti su otišliTi si odbacio izbor i izgubio kartui moraš ostatiAli bubnjevi noći ostaju u ritmu novog danaPonekad ti je jasno da ćeš je sigurno ostavitiali za sada ćeš ostati u godini Mačke

Za sada ćeš ostati u godini Mačke. Dugo vučem taj stih po svojim tor-bama; oni koji mnogo putuju nemaju mnogo za ponijeti.

16

Pjesme uz koje ne plešem

Kraj kolovoza osamdeset pete. Amsterdam. Crveni kvart, kroz koji oba-vezno šećem sam, razgledajući divne djevojke u izlozima – tek da vidim ka-kva je ponuda te sezone i da se sjetim jedne davne Kej Bi iz izloga odmah do kršćanskog hostela Shelter. Na vratima jednog smeđeg kafea (svi starinski kafei u Amsterdamu su smeđi) stoji macho i puši kubu. Iza njega dopire glazba i dok prilazim sve je glasnija. Stewart upravo završava treću strofu i počinje onaj vezani solo, koji toliko volim i koji me uvijek podigne za dva celzija: prvo gudači, pa akustična gitara koja preuzima posljednji ton gudača da bi završila za kvintu više na kojoj čeka električna gitara uz fortissimo cije-log benda, a onda vrhunac – saksofon koji polazi iz visokog Gis i hladi, hladi, hladi... Izlizano kamenje amsterdamskog Harlema razlijeva se kao mramor na kiši, nage djevojke u izlozima prelaze jedna kod druge na kavu, pohotni rumeni Bavarci u zelenim bermudama i bijelim dokoljenicama osta-ju usamljeni sa svojim markama i svojim erekcijama, crnci valjaju hašiš kao pomahnitali, Židov u antikvarnici poklanja knjige oduševljen što Protokol sionskih mudraca ne postoji...

Veče istog dana. Ulricke, Kees i ja ulazimo u trgovinu u kojoj prodaju male muzičke kutije. Na jednoj piše “Smoke Gets In Your Eyes”.

“To je pjesma koju voliš, zar ne?” – pita me Ulricke, nova Mačka u novoj godini.

“Jeste.” “Pa zar je nećeš kupiti?” “Ne, ne volim imati pjesme koje volim.”Ploča “Godina mačke” je oštećena sve više i svaki put kad je slušam

zvuk je sve gori. U redu je, ne volim imati pjesme koje volim. Neka me izne-nade slučajnim susretom, jednom u ponekad.