Plakat polski na Expo'92 – mistrzowie i debiutanci

Acta UniversitatisNicolai Copernici

Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XXXVII, Toruń 2009

Władysław SerwatowskiWarszawa

Plakat polski na Expo’92 – mistrzowie i debiutanci

Kulturę nowoczesnego świata współtworzą znaki i symbole. Znaki mają formę przedmiotową, a symbole odwzorowują idee. Rozpoznajemy zna-

ki towarowe, firmowe, handlowe, niekiedy piktogramy i logotypy. Znaki te tworzą w świecie nową ikonosferę. Poruszamy się w niej podobnie jak pojazdy wśród znaków drogowych. Zatrzymujemy się przy jednych, mkniemy do dru-gich, krytykujemy pojawienie się innych. Symbole niosą z sobą tajemnicę, ale równocześnie są wyjaśnieniem, łączą czas teraźniejszy z historią i przyszłością1.

W pejzażu zurbanizowanym szczególnymi znakami są plakaty. To wy-jątkowe obrazy. Plakaty są nieme, ale mówią do nas, krzyczą, wołają i przy-pominają. Wielokrotnie oglądane, wpisują się w naszą pamięć i poruszają wrażliwość. W Polsce, dzięki talentowi artystów projektantów i pozornym potrzebom rynku, plakaciści otrzymali wyjątkowe warunki dla artystyczne-go rozwoju uprawianej specjalności. Połączenie talentu ze sprzyjającym kli-matem dla twórczości plakatowej w Polsce sprawiło, że w latach 60. XX wie-ku światowa krytyka artystyczna wprowadziła do międzynarodowego słow-nika charakterystyczne i schlebiające określenie – polska szkoła plakatu. Współtworzyli ją mistrzowie i wybitni profesorowie, którzy do swego grona

1 Por. W. Serwatowski, Znak mojego czasu, w: katalogu – pracy zespołowej do wystawy Znak mojego czasu, pod red. W. Jędrzejca i M. Nowińskiego, Akademia Sztuk Pięknych w War-szawie, Warszawa 2002.

Władysław Serwatowski82

dopuszczali młodzież, swoich uczniów, najzdolniejszych malarzy i pomysło-wych projektantów.

Światowa ocena plakatowej twórczości Polaków z perspektywy trzydzie-stolecia jest nadzwyczaj pozytywna. Potwierdza to, wydane w Tokio przez Recruit Co Ltd. w latach 1990–1994, 20-tomowe dzieło Creation – Inter-national Graphics Design, Art & Illustration pod redakcją Yusaku Kamekury2 (1915–1997). Świat otrzymał szczegółowe omówienia osiągnięć artystycz-nych 144 wybranych mistrzów i zespołów międzynarodowych specjalizują-cych się w plakacie. W Creation pokazano i skonfrontowano dorobek 14 Po-laków3. Okładki Creation dla tomów 3, 8 i 13 były dziełem Romana Cieślewi-cza, Waldemara Świerzego i Jana Sawki.

W trzydziestoleciu zamykającym wiek XX polska szkoła plakatu była pojęciem rozpoznawanym i używanym w dwojakim znaczeniu w Ameryce, Australii, Azji i Europie.

1. Podmiotowym – jako nominalni profesorowie – seniorzy i kilka na-zwisk z grupy fantastycznie twórczej młodzieży; pracujący w kilku dużych miastach w Polsce, rywalizujący wzajemnie o jakość i efekt. Mistrzowie-profe-sorowie kierują autorskimi katedrami w Akademiach Sztuk Pięknych, a mło-de indywidualności realizują się z pozycji niezależnych i niezrzeszonych.

2. Przedmiotowym – jako etykieta wizerunkowa wysokiej jakości przy-pisywana plakatom drukowanym w Polsce, a postrzeganym w międzynaro-dowej rywalizacji artystycznej.

Pojęcie i ranga polskiej szkoły plakatu kształtowały się od lat 60. XX w. jako wynik indywidualnych osiągnięć projektantów. Ten proces trwa na po-czątku XXI w. przy inwazji mediów elektronicznych i zmniejszeniu nakła-dów wydawnictw na papierze. Osłabia to recepcję plakatu jako dzieła, ale buduje i wzmacnia pozycję prac wybitnych.

Historycy sztuki, badając polski plakat, wskazują tytuły dotyczące róż-nych segmentów życia publicznego, które spełniają wymóg jakościowy dla przynależności do kategorii polska szkoła plakatu. Przez kilkadziesiąt lat nie

2 W. Serwatowski, Pożegnanie Yusaku Kamekura (1915–1997). Niewielki wzrostem, wielki duchem, Rzeczpospolita, 31.5.1997.

3 Cieślewicz, Czerniawski, Dudziński, Eidrigevičius, Górowski, Lenica, Młodożeniec, Rosocha, Sadowski, Sawka, Starowieyski, Świerzy, Tomaszewski i Wałkuski.

Plakat polski na Expo’92 – mistrzowie i debiutanci 83

było w Polsce sytuacji, aby należący do niej twórcy pracowali indywidualnie, ale i razem dla wyraźnie określonego projektu. W 1991 roku pojawiła się sy-tuacja nowa. Trzynastu plakacistów – mistrzów o światowej sławie i utalen-towanych młodych zaprojektowało plakaty na ten sam temat. Momentem wspólnym i tematem docelowym było EXPO’92 w Sewilli z udziałem Polski.

Wystawę Uniwersalną EXPO’92 organizowano 22 lata po Wystawie Uniwersalnej EXPO’70 w Osace. EXPO’92 miało szesnastoletnią międzyna-rodową genezę (1976–1992), pięcioletnie globalne działania marketingowe (1987–1992), jednodniowe apogeum otwarcia (20.4.1992), 176 dni świato-wej dostępności i rozgłosu, datę zamknięcia (12.10.1992) i siedem lat doko-nywania ocen, podsumowania i rozliczania (1992–1999).

Polska droga do EXPO’92 rozpoczęła się 22 stycznia 1987 r. Ambasada Hiszpanii w Warszawie skierowała wtedy do MSZ PRL zaproszenie Rządu Królestwa Hiszpanii dla Rządu PRL do udziału w Wystawie Uniwersalnej EXPO’92 w Sewilli. Zaproszenie w formie noty werbalnej nr 6/87 otrzymał Minister SZ prof. Marian Orzechowski, który uchylił się od podjęcia decyzji. Sprawa zaproszenia powróciła po dwóch latach. Minister SZ Tadeusz Ole-chowski podpisał 6 lutego 1989 r. decyzję przyjęcia zaproszenia dla udziału Polski w EXPO’924. Protokół Dyplomatyczny MSZ potwierdził Ambasadzie Hiszpanii w Warszawie, notą nr 53-3-89, udział Polski w Wystawie Uniwer-salnej EXPO’92 w Sewilli.

Organizacja Wystawy w Sewilli i wymóg popularyzacji EXPO’92 na świecie skłoniły Hiszpanów do zamawiania i wydania serii plakatów w trzech kategoriach:

a) reklamowych, z wyraźną typografią i z fotografiami Sewilli; b) graficzno-informacyjnych, projektowanych przez uznanych autorów,

w wysokich nakładach i w dużych formatach dla ekspozycji zewnętrznej; c) artystyczno-kolekcjonerskich, w niskich nakładach, z podaniem

imienia i nazwiska autora plakatu pismem ze składu, obok sygnatury indy-widualnej.

W Hiszpanii projektowanie plakatów powierzano mistrzom i między-narodowym agencjom z państw, które już w 1987 r. potwierdziły udział

4 Podjęcie decyzji nastąpiło po rozpoczęciu rozmów dyplomatycznych w sprawie wizyty w Polsce Pary Królewskiej Hiszpanii, na zaproszenie najwyższych władz PRL.


w EXPO’92. Artystów debiutantów pominięto. Osiemnastu autorów pro-jektowało plakaty na imienne zaproszenie hiszpańskiego, państwowego re-alizatora wystawy – Sociedad Estatal EXPO’92 Sevilla. Plakaty w formacie 48 × 68 cm wydało w latach 1987–1989 hiszpańskie wydawnictwo Pandora. Ten monopolista wprowadził plakaty EXPO’92 do sprzedaży w sklepachz pamiątkami na terenie Hiszpanii. W podpisie każdy plakat w formacie 48 × 68 cm miał dodatkowy napis Carteles Conmemorativos (plakaty pamiąt-kowe) i numer w kolekcji. Plakaty w formacie 69 × 99 cm, używane w rekla-mie zewnętrznej, nie miały adnotacji „plakat pamiątkowy” i numeru. Oto wszyscy zaproszeni autorzy, w nawiasie numer plakatu w kolekcji rozpozna-wanej znakiem oraz rok wydania pierwszego nakładu: Guy Billout, Francja (9, ’88); Miguel Calatayud, Hiszpania (1, ’87); Ivan Cheremayeff, USA (11, ’88); Seymour Chwast, USA (8, ’88); Nicole Claveloux, Francja (13, ’89); Etienne Delessert, Szwajcaria (16, ’89); Heinz Edelmann, Niemcy (5, ’88); Jean Michel Folon, Belgia (bez numeru i daty); Daniel Gil, Hiszpania (6, ’88); Milton Glaser, USA (3, ’87); Alfredo Gonzalez , Kuba (bez numeru i daty); Brad Holland, USA (15, ’89); Günther Kieser, Niemcy (7, ’88); Car-los Killiam, Hiszpania (12, ’88); Lorenzo Mattotti, Włochy (10, ’88); Jacobo Perez-Enciso, Hiszpania (14, ’89); Juan Romero, Hiszpania (2, ’88); Sergio Topi, Włochy (4, ’87). Do obiegu wprowadzono plakaty z oficjalną maskotką EXPO’92 – „Curro” zaprojektowane przez Niemca Heinza Edelmanna. Wy-dane przez Hiszpanów plakaty pokazano w 1990 r. w Galerii Forum w Kra-kowie, prowadzonej przez Krzysztofa Dydo. Publiczność poznała 22 plaka-ty dla Expo’92 w Sewilli i 34 plakaty wydane przez Hiszpanów na Igrzyska Olimpijskie w Barcelonie’92. W 1991 r. ten sam wybór 56 plakatów ogląda-no w BWA w Kaliszu z katalogiem wystawy5. Wybór hiszpańskich plakatów z EXPO’92 pokazano w Teatrze Muzycznym w Gdyni6.

5 W. Serwatowski, Plakat hiszpański 1992 roku, katalog wystawy, BWA w Kaliszu, Am-basada Hiszpanii w Warszawie, Komisarz Narodowy Udziału Polski w Wystawie Uniwersalnej Sevilla’92, Kalisz 1991.

6 Premierze musicalu „Człowiek z La Manczy” w reż. Jerzego Gruzy towarzyszyła wysta-wa „Don Kichotów” – grafik Stefana Massalskiego (1910–1972) oraz plakatów dla EXPO’92. Wystawiali: Amerykanie – Cheremayeff, Chwast, Glaser i Holland, Belg – Folon, Hiszpan Perez-Enciso, Kubańczyk Gonzales, Niemiec Edelmann oraz Włosi: Mattotti i Topi; por.


Od roku 1939 Polska nie uczestniczyła w światowych EXPO. Udział w EXPO’92 w Sewilli miał dla niej charakter debiutu. Zadaniem dyploma-tycznym było pokazanie światu nowego wizerunku Polski. Komisarz Gene-ralny udziału Polski w EXPO’927 znał poziom i rangę polskiej szkoły plakatu na świecie, dlatego w 1991 r. zamówił u grafików i malarzy projekty plakatów, dotyczące skojarzeń artystycznych z EXPO’92, tematu przewodniego, czyli „Spotkania Dwóch Światów – Ery Odkryć” oraz rocznicy „1492–1992”. Pro-fesorom ASP proponowano, aby z grupą najlepszych studentów na specjaliza-cji podjęli projektowanie plakatów dotyczących udziału Polski w EXPO’928.

Motywem racjonalizującym decyzję był sposób, w jaki Hiszpanie po-strzegali przemiany polityczne w Polsce na wiosnę 1989 r. i pokazywali skut-ki tych zmian w Europie. Barceloński dziennik „El Periodico” przyznał Le-chowi Wałęsie tytuł „Człowieka Roku Nowej Ery” (1989). Oryginalność „El Periodico” polegała na pokazaniu Wałęsy – bohatera europejskich przemian – w formie malarsko-artystycznej zamiast tekstowo-opisowej9. „El Periodico” zamówiło u polskich plakacistów portrety Wałęsy wykonywane w dowol-nej formie artystycznej. Zaproszonym dano jeden wzór fotografii portreto-wej, aby punkt startu był jednakowy. Hiszpanie nie wymagali od artystów korzystania z tej pomocy ikonograficznej. Kolorową publikację noworoczną dołączono do największego, międzynarodowego10 dziennika Katalonii. Pol-scy plakaciści otrzymali własne strony w historycznej publikacji hiszpańskiej

W. Serwatowski, Sevilla – EXPO’92, [w:] S. Kitowski, Człowiek z La Manczy, Teatr Muzyczny w Gdyni, czerwiec 1991, s. 33.

7 Pełnienie funkcji Komisarza Generalnego Udziału Polski w Wystawie Uniwersalnej EXPO’92 w Sewilli trwało od 7.12.1990 do 31.8.1993.

8 Pracę ze studentami podjął w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku prof. Mieczysław Wasilewski.

9 G. Jaraba, A. Roura, P. Puig, El año 0 de una nueva era Lech Walesa, nuestro hombre de 1989. Los mejores ilustradores polacos y españoles retratan en exclusiva al lider de Solidaridad, „El Periodico”, Barcelona, 12’1989.

10 Inicjatorem konkursu i wydawcą specjalnego dodatku był Antoni Cases i Pallarés, zastępca redaktora naczelnego „El Periodico” i dyrektor Ediciones Primera Plana, S.A./Gru-po Z w Barcelonie; W. Serwatowski, El Periodico’s Person of the Year, The Leader and his Limmers, The Warsaw Voice 1990; idem, Painted Wałęsa/Wałęsa malowany, Kaleidoscope LOT 1990, nr 3; idem, Lech Wałęsa in den Augen polnischer Maler und Graphiker, PIKZ, Berlin 1990.


razem z 14 malarzami i grafikami hiszpańskimi11, później też związanymi z EXPO’92. Beneficjentami głośnej w Europie publikacji stali się polscy pla-kaciści, których 19 projektowało dla „El Periodico” artystyczny wizerunek Wałęsy. Z mistrzami polskiego plakatu udany debiut międzynarodowy od-notowali Sławomir Kitowski z Gdyni, Krzysztof Tyczkowski z Łodzi i Darek Komorek z Warszawy12.

11 Emili Bargués, Guillem Cifré, Javier Mariscal, German Meni, Pati Nuňez, Jordi Paris, Augusti Puig i Pinyol, Claret Serrahima, Antoni Salichs, America Sanchez, Enric Satué, Salva-dor Saura, Ramón Torrente i Joan Pere Viladecans.

12 Autorzy prac – od lewej: okładka (Ferran Grau, Emilli Rapallo, Augusti Jansana); Hubert Hilscher, Leonard Feliks Konopelski, Sławomir Kitowski, Stasys Eidrigevičius, Krzysz-tof Tyczkowski, Darek Komorek; Mieczysław Wasilewski, Jakup Erol, Edward Lutczyn, Lech Majewski, Tadeusz Grabowski, Jan Młodożeniec, Grzegorz Marszałek, Edward Dwurnik, Wiesław Rosocha, Maciej Urbaniec, Andrzej Pągowski, Franciszek Maśluszczak, Marek Płoza- -Doliński. Prace Marszałka i Wasilewskiego kupiło Muzeum Narodowe w Gdańsku w 1990, pozostałe projekty są w zbiorach prywatnych. Z projektów wykonano w 2005 po dwie odbitki 100 × 70 cm i włączono do wystawy SOLIDARNOŚĆ 1980–2005 SOLID ART, pokazywanej w Parlamencie Europejskim w Brukseli, na Université Libre des Bruxelles, w Museu d’Historia de Catalunya w Barcelonie i na Festiwalu Filmów w Antwerpii w 2005.

Reprodukcja prac z „El Periodico”


Wśród zaproszonych do projektowania plakatów dla EXPO’92 było ośmiu mistrzów – profesorów Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie, Gdań-sku, Katowicach, Krakowie, Londynie, Paryżu, Warszawie i Wrocławiu. Cztery projekty pochodziły od artystów niezależnych. Jeden projekt wykonał laureat konkursu studenckiego, a jeden plakat był reprodukcją malarstwa. Opublikowano 14 plakatów, które popularyzowały Polskę w Sewilli i plakat polski w świecie. Łączny nakład plakatów wyniósł 60 410 egz. W plakatowej kolekcji jest „Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci (1452–1519). Plakat wydano w porozumieniu z Adamem Czartoryskim (1940, Sewilla), człon-kiem Komitetu Honorowego udziału Polski w EXPO’92, właścicielem Fun-dacji Czartoryskich w Krakowie i obrazu. „Dama z gronostajem” to debiut da Vinci jako polskiego plakacisty13. W transformacji dzieła da Vinci pomógł Lech Majewski, który dopełnił plakat informacją literniczą. 200 egz. z nakła-du 4200 ks. Adam Czartoryski sygnował w czasie swojego specjalnego dnia, 23 lipca1992 r., w Pawilonie Polski14. Autografy księcia-właściciela obrazu na plakatach „Damy” podnosiły rangę polskiego debiutu plakatu, popularyzo-wanego na EXPO’92 przez kuzyna króla Jana Karola I Burbona.

13 Por. K. Teller (red.), Polish Prince At Milwaukee Art Museum Opening Night. Leonardo da Vinci and the Splendour of Poland: A History of Collecting and Patronage on View September, Polish News, Bensenville, Ill. Nr 9/2002, s. 41 i okładka tytułowa.

14 Redacción – Polonia celebra el dia del Principe Adam Czartoryski-Borbon, „El Correo de Andalucia”, 17.07.1992.

EXPO’92. Drugi z lewej Adam Czartoryski, fot. archiwum


Plakat „Dama z gronostajem” miał w Sewilli symboliczne znaczenie. Hiszpania planowała rozbudować programem oficjalnym EXPO’92 stosunki bilateralne i wnioskowała o wypożyczenie obiektów z muzealnych zbiorów zagranicznych. Wskazania ekspertów hiszpańskich dotyczyły eksponatów z dwóch muzeów polskich. Celem hiszpańskich starań było uświetnienie najważniejszej wystawy artystyczno-historycznej EXPO’92 – Sztuka i kultu-ra na świecie w 1492. Oficjalne wystąpienia Hiszpanów dotyczyły wypoży-czenia z Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego drobnych, ale ważnych dla historycznej ekspozycji prac Wita Stwosza, czyli rysunków tuszem dla ko-ścioła Karmelitów w Norymberdze oraz obrazu Leonarda da Vinci – „Dama z gronostajem” ze zbiorów Książąt Czartoryskich Muzeum Narodowego w Krakowie.

Korespondencje Radcy Pełnomocnego Sociedad Estatal EXPO’92 Jacin-to Pellóna Diaza, z 8.3.1990 i 12.2.1991 oraz Felipe V. Garina z Komitetu Naukowego i Rosy Marii Subirany, dyr. Programu Sztuk Pięknych z 4.1.1991 były przez stronę polską (Muzeum UJ i Muzeum Narodowe w Krakowie) rozstrzygnięte negatywnie dla wnioskujących15.

W serii polskich plakatów był jeden wydany na zlecenie Prezydenta Wro-cławia Bogdana Zdrojewskiego. Projekt Andrzeja Klimowskiego zapowiadał i reklamował Dni Wrocławia na EXPO’92 (22–24.9.1992). Historię plaka-tów związanych z Polską na EXPO’92 dopełniają autorskie plakaty w nakła-dach limitowanych, które dla polskiej wystawy wydali Bülent Erkmen (1947)

15 Kopia korespondencji w archiwum autora.

© 1992 by Bülent Erkmen © 1992 by Paul Ibou


w Turcji (100 egz.), Paul Ibou (1939) w Belgii (100 egz.) i Shin Matsunaga (1940) w Japonii (50 egz. w dwóch formatach).

Czternaście plakatów plasowało sekcję polską na EXPO’92 na pozycji największego edytora plakatów do jednego zdarzenia kulturalnego w histo-rii Polski. Polska strategia wizualna wynikała z badań nad znaczeniem pla-katów artystycznych w czasie międzynarodowych zdarzeń i rozpoznania ich publicznej dynamiki po zakończeniu tych zdarzeń. Analizy funkcjonalności wybranych stu plakatów z lat 1959–1989 wskazują, że w czasie ważnego zdarzenia plakaty pełnią funkcje przede wszystkim informacyjno-reklamo-we. Po zdarzeniu plakaty nabierają zaś wartości dzieła sztuki, przedłużają ży-wotność zapowiadanego tematu i tworzą do niego wartość dodaną. Tak było z plakatami:

1. Armando Testy (1917–1992) dla Igrzysk Olimpijskich w Rzymie w 1960,

2. Yusaku Kamekury (1915–1997) dla Igrzysk Olimpijskich w Tokio w 1964,

3. Jana Lenicy (1928–2001) do „Woyzzecka” w Teatrze Wielkim w Warszawie w 1964,

4. Shigeo Fukudy (1932–2009) dla EXPO’70 w Osace, 5. Macieja Urbańca (1925–2004) z „Mona Lisą” dla cyrku w 1970, 6. Henryka Tomaszewskiego (1914–2005) dla Teatru Narodów w Pol-

sce w 1975, 7. Juana Miró (1893–1983) dla Piłkarskich Mistrzostw Świata w Hisz-

panii w 1982, 8. Rolanda Topora (1938–1997) dla Piłkarskich Mistrzostw Świata

w Hiszpanii w 1982,9. Romana Cieślewicza (1930–1996) dla Presences Polonaises w Cen-

trum Pompidou w Paryżu w 1983, 10. Raymonda Savignaca (1907–2002) dla Euro’84, 11. Saula Bassa (1920–1996) dla Igrzysk Olimpijskich w Los Angeles

w 1984, 12. Franciszka Starowieyskiego (1930–2009) do wystawy autorskiej

w MOMA w Nowym Jorku w 1985,13. Shina Matsunagi do Europalia 1989 Japan,14. Yusaku Kamekury dla Design EXPO’89 w Nagoya.


Wskazane plakaty zapowiadały wydarzenia, były drukami reklamowy-mi. Ich nakłady podstawowe ulegały wyczerpaniu z końcem zdarzeń. Aby wykluczyć podobną sytuację, nakłady plakatów polskich na EXPO’92 były wysokie, a rozpowszechnianie w Polsce ograniczone16. W Hiszpanii plakaty dystrybuowano przez Pawilon Polski.

W czasie EXPO’92 prowadzone były w Pawilonie Polskim i w hiszpań-skim Pawilonie Sztuki ankiety dotyczące zainteresowania plakatami. Ok. 8% indagowanych miało wcześniej kontakt z plakatem z Polski. Goście najczęściej znali i pytali o plakat Wiktora Sadowskiego, który był wybrany i reproduko-wany w dziewięciu pierwszych wydaniach katalogów oficjalnych17 na stronie dotyczącej Polski. Duże zainteresowanie zwiedzających towarzyszyło plaka-tom Jana Lenicy, Rolanda Topora, Mieczysława Górowskiego i Waldemara Świerzego. Plakaty pozostałych projektantów miały zwolenników wśród tych osób, które z polskim plakatem miały wcześniej kontakt przez wystawy mię-dzynarodowe albo znały nazwiska artystów, którzy tworzyli w ich kręgach kulturowych.

Plakat młodego artysty na arenie międzynarodowej – Tomasza Bogu-sławskiego – wskazywali i wysoko cenili Skandynawowie i Niemcy; plakat współtwórcy polskiej szkoły plakatu Romana Cieślewicza pozyskiwali głów-nie Francuzi i Niemcy; plakat Stasysa Eidrigevičiusa, którego przedstawiono w pierwszym tomie Creation – Japończycy i Amerykanie; plakat „Vivat” Ro-mana Kalarusa – Francuzi, Niemcy i Holendrzy; plakat Jana Sawki – Ame-rykanie i Francuzi, którzy znali dorobek Polaka z akcji na rzecz solidarności z „Solidarnością” w latach 1981–1983. Plakat o uniwersalnym przesłaniu cy-wilizacyjnym rozpiętym między wiekiem XV a eksploracją kosmosu Rosła-wa Szaybo rozpoznawali i chwalili Brytyjczycy, Holendrzy i Skandynawowie. Nazwisko kojarzyli z teatralnym plakatem „Tamara” (Łempicka) i okładkami płytowymi, które projektował w Londynie dla CBS. Plakat Waldemara Świe-rzego był ceniony i chwalony przez Hiszpanów, Portugalczyków, Włochów

16 Egzemplarze plakatów przekazano do Muzeum Plakatu w Wilanowie i Muzeum Na-rodowego w Poznaniu oraz do galerii, które zakupione egzemplarze wprowadziły do dalszego obiegu.

17 Wg rozpoznania tylko wersja hiszpańska katalogu miała drugie wydanie; brak danych o wysokości nakładów wersji językowych.


i gości z Ameryki Południowej. Odkrywano kunszt malarski laureata Bienna-le w Sao Paulo’69, przenoszony na nowy plakat. Goście w Pawilonie Polskim podejmowali dyskusje, czy postać malowana symbolicznie winna być identy-fikowana z Kopernikiem, czy z Kolumbem?

Plakaty polskie EXPO’92 oglądali Hiszpanie, zaskoczeni wysoką arty-styczną jakością kolekcji dla wystawy w stolicy Andaluzji. Z komentarzy ar-tystów, dziennikarzy i recenzentów wynikało, że brak plakacistów z Polski wśród autorów plakatów wydanych przez Hiszpanię osłabiał pamiątkową serię Wystawy Uniwersalnej EXPO’92. Komentarze, różne od hiszpań-skich, wygłaszali goście z Ameryki Południowej. Przekazy z polskich plaka-tów trafiały do nich znacznie lepiej niż do Hiszpanów. Drapieżne dla oka i wyobraźni oraz adekwatne do zdarzeń w XV–XVIII wieku – tak były po-strzegane prace Lenicy, Topora i Eidrigevičiusa. Latynosi chwalili odwagę artystów w ukazaniu historycznej i politycznej prawdy z innej perspektywy albo rozumianej inaczej niż prawda lansowana przez historiozofię hiszpań-ską. Plakaty wystawione w czasie dużej konferencji prasowej 18 lutego 1992 na EXPO’92 były eksponowane jako rozwiązania artystyczne na temat Ko-lumba, bohatera Hiszpanów18. Jego nazwisko, w brzmieniu hiszpańskim

18 15 lipca 2006 media elektroniczne podały informację o nowych wynikach badań hiszpańskich dotyczących postaci Krzysztofa Kolumba. Dokumenty nie kłamią: Kolumb to chciwy tyran. Krzysztof Kolumb, odkrywca Ameryki, nie miał pojęcia o rządzeniu i stosował okrutne metody wobec tubylców i osadników – wynika z dokumentu odkrytego i zbadanego w Hiszpanii. Consuelo Varela, z Najwyższej Rady Badań Historycznych (CSIC), która przestu-diowała ten 46-stronicowy, nieznany dotąd dokument, powiedziała, że jest to „najważniejszy tekst na temat hiszpańskich kolonii, jaki odkryto w ciągu ostatnich 100 lat”. Dokument, który odkryła archiwistka Isabel Aguirre, zawiera zeznania 23 świadków, uwzględnione w czasie przewodu sądowego z roku 1500. Proces ten sprawił, że bracia Krzysztofa Kolumba, Jakub i Bartłomiej, zostali uwięzieni i odesłani z Ameryki do Hiszpanii. „Dokument ten ukazuje Kolumba jako człowieka stosującego okrutne kary, skazującego ludzi w zbiorowych proce-sach i odmawiającego wydawania żywności swym ludziom” – mówi Varela, autorka książki Upadek Krzysztofa Kolumba, śledztwo Bobadilli. Jej zdaniem omawiany tekst sprawia, iż w pięć wieków po śmierci odkrywcy i kolonizatora „upada jego mit”. „Dotąd wiedzieliśmy, że został pozbawiony swych godności i władzy, ale nie znaliśmy rzeczywistych tego motywów” – dodaje Varela. Kolumb stracił stanowisko wicekróla i gubernatora Indii. Zbadany dokument ukazuje codzienne życie w koloniach hiszpańskich w Ameryce, gdzie Hiszpanie „cierpieli prawdziwy głód, czekając na próżno na przybycie statków z żywnością”. Autor dokumentu, zwierzch-nik zakonu Calatrava, Francisco de Bobadilla, przeprowadził śledztwo w sprawie Kolumba


Colon, zawiera się zawsze w powszechnie rozumianym wyrazie colonisación, który ma jednak historię i etymologię znacznie starszą niż bohater z przeło-mu XV i XVI wieku.

Plakat Topora pokazany na tej konferencji spotkał się z wyraźnym sprze-ciwem hiszpańskich organizatorów, ale równocześnie silnym poparciem dziennikarzy latynoskich, którzy nadali mu nośny tytuł „Defloracja krzy-żowa Ameryki”. Ten nieformalny tytuł sprawił Toporowi w Paryżu wielką satysfakcję. Ważną grupę odbiorców polskich plakatów stanowili w Sewilli studenci z wielu państw, którzy kupowali albo prosili o egzemplarze okazowe dla utrwalenia pamięci o EXPO. Z polskiej perspektywy ta reakcja oznaczała popularyzację polskiego dorobku z EXPO’92 w ważnych grupach docelo-wych kształtujących opinię publiczną.

Istotną rolę odegrał plakat Andrzeja Klimowskiego, popularyzujący obecność Wrocławia na EXPO’92. Bogdan Zdrojewski, którego ambicją było kreowanie wizerunku miasta, w którym był prezydentem, w sierpniu1999 przedstawił kandydaturę Wrocławia jako miasta gotowego organizować EXPO’2009, później EXPO’201019.

Z plakacistów zaliczanych do polskiej szkoły plakatu na EXPO’92 obec-nych było czterech. Eidrigevičius i Majewski zwiedzali wystawę jako goście

na polecenie hiszpańskiej pary monarchów katolickich”. Dzięki temu tekstowi dowiedzie-liśmy się, że pod rządami Kolumba handlowano białymi niewolnikami, sprzedawanymi na licytacjach i zrozumieliśmy przyczyny prób buntu na wyspie Dominikanie” – powiedziała wybitna hiszpańska historyczka, prowadząca badania nad życiem Kolumba. Omawiany do-kument odnaleziono podczas archiwizacji materiałów, które przez długi czas uznawano za zaginione. Niektóre ze spisanych świadectw dotyczących odkrywcy Ameryki złożyli wrogo-wie Kolumba, ale są tam również zeznania jego ludzi, którzy „czuli się zmuszeni zeznawać przeciwko niemu i opowiedzieć o popełnianych przez niego okrucieństwach”. Dotychczas nikt nie studiował żadnych tekstów, które stawiałyby admirała w tak negatywnym świetle. Został on odwołany i pozbawiony swych godności. Ostatnią podróż do Nowego Świata odbył w 1502 roku (http://wiadomosci.onet.pl/1356691,16,item.html – dostęp 15.11.2006). Po 14 latach od EXPO’92 okazało się, że w sprawie drapieżności polskich plakatów wobec wize-runku Kolumba racja była po stronie artystów pracujących dla Polski – Lenicy i Topora oraz dziennikarzy latynoskich.

19 W grudniu 2002 na Walnym Zgromadzeniu Delegatów Międzynarodowego Biura Wystawa (BIE) wybrano Szanghaj jako gospodarza EXPO’2010. Wrocław w 2005 r. ponowił starania o Wystawę Tematyczną EXPO’2012, ale w listopadzie 2007 w głosowaniu tajnym w Międzynarodowym Biurze Wystaw na miejsce EXPO’2012 wybrano koreańskie Yeosu.


honorowi w Dniu Polski, a Sawka i Starowieyski pokazywali swój doro-bek na wystawie w hiszpańskim Pawilonie Sztuki20. Ich wystawa trwała od 14 maja do 3 czerwca 1992. Zgodę na prestiżową wystawę wyraziła trzyoso-bowa rada artystyczna Pawilonu: historyk sztuki Carmen Bueno (dyrektor wystaw plastycznych EXPO’92), krytyk sztuki Tania Fernández de Toledo (dyrektor Pawilonu Sztuki) i José Agost Caballero, ekspert międzynarodo-wego rynku sztuki. Z 71 wniosków sekcji narodowych wystawy przyznano – po konkursie ofert – 28 państwom21.

Jan Sawka, plakacista, pokazał cykl sztandarów22 przygotowanych spe-cjalnie na wystawę w Sewilli. Były one wypowiedzią artysty, głosem albo krzy-kiem pokolenia rozdartego losami politycznymi. Sztandary były szczególną modlitwą; niemym, artystycznym testamentem albo donośnym requiem, korzystającym ze skupienia i ciszy. 23 prace nawiązywały chronologicznie do współczesnej historii Polski w siedmiu odsłonach, ustalonych przez artystę. W kolekcji 15 prac tworzyło pięć tryptyków, a cztery dalsze współgrały jako dyptyki. Obrazy malowane w formatach od 120 × 200 cm do 200 × 365 cm, odpowiednio zestawiane, oddawały emocje artystyczne i silne znaki dla sko-jarzeń polityczno-społecznych. W piątym szeregu tryptyk tworzyły obrazy na płótnie w formach pagonów z dystynkcjami judaizmu, chrześcijaństwa i fotografii z polnymi kwiatkami. Były sztandary nawiązujące do zdarzeń heroicznych, dramatów politycznych i krwawych wydarzeń wojennych (Ka-tyń, „Solidarność”, stan wojenny w Polsce). Sztandary miały siłę przekazu. To, co dostrzegano, kojarzono z przesłaniem reżimów przeszłości lub totali-taryzmów współczesności. Sawka narzucał artystyczną perspektywę wobec dramatycznych wydarzeń z historii.

20 Por. W. Serwatowski, Sevilla – EXPO’92..., s. 32–33.21 Plan wystaw narodowych w Pawilonie Sztuki EXPO’92: 20.4–12.5 (Dania, Try-

nidad i Tobago, Mozambik, Niderlandy); 12.5–2.6 (Izrael); 14.5–4.6 (Polska, Norwegia); 14.5–1.6 (Czechosłowacja); 3–24.6 (Kolumbia, Niemcy); 6–25.6 (Wenezuela); 25.6– –16.7 (Nowa Zelandia, Portugalia); 1–22.7 (Kanada, Australia); 17.7–7.8 (Tunezja); 27.7––18.8 (Włochy); 3–24.8 (Węgry); 8–29.8 (Honduras, Kuba, Peru); 26.8–16.9 (Meksyk); 30.8–20.9 (Boliwia, Austria); 21.9–12.10 (Francja, Chile, Wspólnota Europejska, Grecja). Za: Guia Oficial EXPO’92.

22 M. Rostworowski, J. Sawka, Mi Europa – My Europe, w kat. Bereś, Brzozowski, Nowo-sielski, Sawka, Starowieyski, Exposición de Polonia, Pabellon de las Artes EXPO’92 Sevilla 14 de Mayo – 2 de Junio 1992, pod red. J. Karasek, Grafix, Warszawa 1992.


Franciszek Starowieyski (1930–2009) pokazał w Pawilonie Sztuki23 akcję artystyczną „FINES de EUROPA”. Był to 18. Teatr Rysowania24. Staro-wieyski odkrywał tajemnicę aktu twórczego w czasie tworzenia i formowa-nia dzieła. Programowy, pseudoekshibicjonistyczny happening wprowadzał widza w świat kreacji. Pozwalał rozumieć dzieło oraz istotę sensu sztuki jako działalność człowieka pragnącego manifestować i porozumiewać się z odbior-cą dzieła. Starowieyski pokazał w przestrzeni, którą zajmował, kilkanaście pla-katów. Pochodziły z różnych okresów twórczości, drukowane były w Polsce, Niemczech, Francji, Włoszech, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych, projek-towane do wystaw indywidualnych, dla teatrów i dzieł filmowych w latach 1970–1992. Wszystkie plakaty pochodziły z archiwum projektanta.

Wystawę Polaków w Pawilonie Sztuki obejrzało ponad 98 tys. osób. W raporcie końcowym EXPO’92, w październiku 1992 dyrektor Fernández de Toledo ekspozycję dzieł polskich artystów uznała za jedną z najciekaw-szych prezentacji narodowych. Diagnoza wynikała z obserwacji bezpośred-nich i oryginalnych zachowań Sawki i Starowieyskiego wobec zwiedzających prezentację. Widzowie mieli możliwość spotkania i usłyszenia artystów oraz bezpośredniej rozmowy z każdym autorem.

Pobyt Sawki i Starowieyskiego w Sewilli dał publiczności możliwość spo-tkań autorów w pejzażu ich dzieł. Widzowie z ciekawością postrzegali i z za-dowoleniem doceniali żywy dialog z twórcami obdarzonymi talentem perswa-zji, prowokacji, eksplikacji i tonizacji niespodziewanych emocji. Japończycy dostrzegali sfery kansei i chisei, czyli emocje płynące z dzieł i racjonalne ro-zumowanie słyszalne w ekspresyjnych wypowiedziach autorskich25. Publicz-

23 W. Serwatowski, Pożegnanie Franciszka Starowieyskiego. Malarz duszy i ciała w stoli-cach, „Kultura i Biznes”, nr 46, Łódź 2009, s. 3.

24 Pierwszy Teatr Rysowania odbył się w Koszalinie w 1981 r.; wcześniej zorganizowano dwie akcje malarskie – plener w Świdwinie’1980 i akcja całodzienna w formie performance w Teatrze Narodowym w Warszawie przy projektowaniu plakatu do sztuki Tadeusza Róże-wicza „Białe małżeństwo” w sierpniu 1978. Starowieyski przyznaje po latach, że publiczne robienie sztuki daje inny rodzaj koncentracji, nieosiągalny w samotności. Za: A. Stroka, Staro-wieyski, Oficyna Wydawnicza „Kwadrat”, Kraków 1999.

25 W. Serwatowski, Wabi sabi a kansei engineering – Perspektywa historyczna – doświadcze-nia polskie, [w:] Interfejs użytkownika – Kansei w praktyce, Katedra Multimediów Polsko-Japoń-skiej Wyższej Szkoły Technik Komputerowych, Warszawa 2007.


ność wiedziała, że doświadcza momentów unikalnych. W Teatrze Rysowania uczestnicząca publiczność rozmawiała po angielsku, francusku i niemiecku ze Starowieyskim – autorem, reżyserem i aktorem zdarzenia. Publiczność, która stawiała zaskakujące, ale racjonalne pytania, podnosiła koncentrację twórczą Starowieyskiego. Sytuacje mobilizowały do umieszczenia rozwiązań artystycznych na płaszczyznach zbudowanego z blejtramów, wydzielone-go pomieszczenia. Wchodząc na teren akcji Teatru Rysowania, zwiedzający widzieli początkowo jedynie zagruntowane delikatnie na kolor szary płótno z wielkim, charakterystycznym, kaligrafowanym podpisem F. v. B. Starowiey-ski 26, wykonanym szerokim węglem. Niżej, na osi podpisu, umieszczono fotograficzną dokumentację z wcześniejszych akcji. W kolumnach skrajnych widniały napisy Teatr rysowania El TEATRO DE DIBUJAR No 18 w osiemna-stu językach, co nawiązywało w Sewilli do 18. edycji takiej akcji artystycznej. Przekłady językowe tytułu zdarzenia formułowano z aktywnym wsparciem doradczym gości z Indii, Arabii Saudyjskiej, Chin, Japonii i Turcji. Przestrzeń dla działań artystycznych była z trzech stron zamknięta blejtramami wysoki-mi na 230 cm, z płótnami stanowiącymi podobrazia dla twórczości. Wysoka sala ekspozycyjna, oświetlana intensywnie z konstrukcji metalowej pod sufi-tem, była oddzielona czarnym materiałem rozpiętym nad powierzchnią akcji. W odległości czterech metrów od trzech ścian z blejtramami umieszczono okrągły jednonożny stolik, na którym leżały narzędzia malarskie i rekwizyty teatru rysowania – kreda, węgiel, woda, fiksatywa, papierosy, popielniczka, zapałki. Obok stała składana drabina schodkowa, przykryta miękką, powłó-czystą ochrową tkaniną. Schodki drabiny służyły niekiedy jako miejsce spo-czynku dla osób zapraszanych do inspirującego pozowania. Publiczność mię-dzynarodowa obserwująca akcję była wielokrotnie oczarowana, zaskoczona, zafascynowana albo zadziwiona, że wśród osób oglądających akcję twórczą Starowieyskiego są przede wszystkim kobiety rozmaitego wieku i różnej kar-nacji ciała. Forma malowanych postaci bardziej nawiązywała do postaci z ulu-bionych w Sewilli Velázqueza i Zurbarana oraz Rubensa i Goi niż bohaterek Modiglianiego czy rysunkowych figur Saula Steinberga. W Pawilonie Sztuki od 10 rano do 21.00 panował doskonały klimat i porozumienie między pol-

26 Franciszek Starowieyski otrzymał w 1993 nagrodę Komisarza Generalnego za nie-zwykłą atrakcyjność Teatru Rysowania w Pawilonie Sztuki w Sewilli.


skim malarzem akcjonistą a międzynarodową widownią. Panie, odczuwając genius loci wynikający z temperamentu Starowieyskiego i klimatu Andaluzji, ze zrozumieniem przyjmowały powierzane przez malarza-reżysera chwilowe role publiczne nagich muz asystujących malarzowi-aktorowi. Nieruchomia-ły, wibrowały, pozowały, kokietowały, zapominały się, zatapiały w artystycz-nej konwencji i pozwalały utrwalać na płótnie wybrane przez Mistrza, arty-stycznie przeniesione i zniekształcane fragmenty swego ciała. Inspirującym inspicjentem i suflerem kilkudniowej akcji Teatru Malowania była paryżanka MM, animator i krytyk sztuki, związana z jednym z paryskich centrów kul-tury. MM mówiła po hiszpańsku, francusku, angielsku i niemiecku. Była pro-motorem Starowieyskiego, którego poznała w latach 80. we Francji. MM była współwydawcą albumu Franciszek Starowieyski – Posters 1973–1984, w serii „Creation” B + A, Initiale 7 – AREA.

Wpisy zachowane w księdze gości dają świadectwo atmosfery artystycz-nej w Pawilonie Sztuki EXPO’92: „Dziękujemy za fantastyczną wystawę w Pawilonie Sztuki. Teraz nadchodzi godzina »Solidarności« również arty-stycznej” – Tania de Toledo, dyrektor Pawilonu Sztuki; „Ta sztuka to świat pięknej wyobraźni, nigdy nie zrealizowanej na świecie” – podpis nieczytelny; „To wstyd fundować ludziom wystawę złożoną z takich zwariowanych dzi-wactw” – Luis Dictelen, Luxemburg; „Starowieyski – ty jesteś absolutnym wariatem – takim jak ja. Gratulacje z Wenezueli” – podpis nieczytelny; „Jan Sawka – Brawo”, podpis nieczytelny; „Ten teatr rysowania to sztuka czysta i dramatyczna” – Norma J.; „Jestem profesorem sztuki i ta wystawa nie jest żadną kreacją” – podpis nieczytelny; „Wystawa ogromnie interesująca. Opuszczam ją wzbogacony o wiele wzruszeń. Ambasadorom polskiej sztuki gratuluję i serdecznie dziękuję” – Tadeusz Zieliński, Rzecznik Praw Obywa-telskich; „Bereś i Sawka – jesteście najlepsi” – podpis nieczytelny; „Z podzię-kowaniem i najlepszymi wrażeniami z naszej wystawy” – Piotr Łukasiewicz, wiceminister Kultury i Sztuki RP; „Tylko nie mówcie, że wam się to nie podo-ba, bo wówczas was wezmą za idiotów” – Silvia Valle Lopez – krytyk sztuki, Sewilla; „Moje gratulacje za wspaniałą obecność na EXPO’92, z życzeniami świetlistej i obiecującej przyszłości” – Javier Mateo, dyrektor Pawilonu Ara-gonii; „Papież Wojtyła nie potrzebuje takich artystów” – podpis nieczytelny; „Nie, nie rozumiem, albo rozumiem zbyt wiele” – podpis japoński, nieczy-telny; „Nie podoba mi się sztuka współczesna. Aby ją zrozumieć, trzeba dużo


myśleć i kombinować” – podpis nieczytelny; „Ta księga wpisów jest większą sztuką niż wszystkie wystawy w tym Pawilonie” – José García Bonego.

Przez 17 lat od zakończenia Wystawy Uniwersalnej 19 autorskich pla-katów wydanych przez Sociedad Estatal EXPO’92 SA uległo zapomnieniu. Nie były te plakaty widoczne na ważnych narodowych i międzynarodowych wystawach27 ani w drugim obiegu galeryjno-kolekcjonerskim czy wystawach indywidualnych poszczególnych autorów. Dorobek artystów, którzy projek-towali dla hiszpańskiego organizatora EXPO’92, jest częściowo zgromadzo-ny w Bibliotece Narodowej w Madrycie, ale nie zachowały się tam przykłady wszystkich wydanych egzemplarzy. W kilku muzeach na świecie są plakaty gromadzone według czytelnych kryteriów narodowościowych, ale plakatów z EXPO’92 brakuje28. Plakaty trafiły do osób, które odwiedziły EXPO’92, ale występowanie plakatów w instytucjach publicznych jest znikome. Ślad cywilizacji wizualnej końca XX wieku pozostał zupełnie ukryty29 .

Kolekcja polskich plakatów z EXPO’92 wygląda inaczej. Tytuły wydane w 1992 r. przypominają o Polsce na EXPO’92 i polskiej szkole plakatu. Plaka-ty wydane do Sewilli są dla autorów ważną pozycją w dorobku projektowym. Tezę potwierdza wystawianie tych plakatów na pokazach indywidualnych i dołączanie do kolekcji zbiorowych. Każdy z autorów respektował w projek-towaniu plakatu regułę „3 i ”, która głosi, że plakat musi czytelnie informo-wać, chwytliwie ilustrować i przekonująco inspirować.

27 Badaniom poddano międzynarodowe wystawy plakatu w Aarhus, Amsterdamie, Barcelonie, Brnie, Chaumont, Essen, Fort Collins, Gnieźnie, Helsinkach, Krakowie, Lahti, Madrycie, Meksyku Mieście, Mons, Moskwie, Paryżu, Poznaniu, Teheranie, Tokio, Toyamie, Warszawie i Zurychu.

28 W Muzeum Plakatu w Wilanowie na wystawie indywidualnej Seymoura Chwasta w 2000 roku nie było plakatu z EXPO’92, projektowanego i wydanego w 1988. Muzeum Narodowe w Poznaniu na starannie przygotowywanych wystawach w cyklu Gnieźnieńskie spotkania z plakatem nie pokazało żadnego plakatu z EXPO’92 w Sewilli na wszechstronnych wystawach plakatu francuskiego w 1996; niemieckiego w 2001 i szwajcarskiego w 2003. Bra-kowało plakatu z EXPO’92 Günthera Kiesera na wystawie indywidualnej w Galerii Sztuki Wozownia w Toruniu, towarzyszącej 18. Międzynarodowemu Biennale Plakatu w Warszawie w 2002.

29 Plakaty hiszpańskie dot. EXPO’92 wystawione w Krakowie w 1990 i w Kaliszu w 1991 r. przekazano do zbiorów Krzysztofa Dydo w Krakowie.


Przez 17 lat zmieniały się ceny jednostkowe tych plakatów. W 1992 r. pierwsze egzemplarze dostępne na rynku w Polsce kosztowały równowartość 4 USD, na EXPO’92, gdy były obłożone hiszpańskimi podatkami i prowizja-mi od sprzedaży, kosztowały 7 USD. W roku 2009 galerie międzynarodowe podają na stronach internetowych, że ceny tych plakatów oscylują między 300 a 15 USD. Wzrost cen wynika z dynamiki rynku sztuki i osłabienia USD. Wyczerpane plakaty w nakładach pierwotnych wracają do ponownego obrotu kolekcjonerskiego, uzyskując znaczną wartość dodaną albo tzw. rentę plakacjonera30.

Międzynarodowym efektem edycji serii polskich plakatów na EXPO’92 było zorganizowanie przez Biuro Kongresów PP Orbis i Centrum Sztuki Stu-dio im. S. I. Witkiewicza I Światowego Kongresu Plakatologicznego w War-szawie w czerwcu 1994 r. z udziałem twórców plakatu, badaczy i popularyza-torów tej dziedziny sztuki. Udział brali Aartoma, Bermudez, Bernard, Cato, Chalet, Doring, Dydo, Geissbuhler, Kamekura, Lenica, Loesch, Majewski, Marszałek, Matthies, Matura, Otręba, Piippo, Rajlich, Saito, Schmidt, Ser-watowski, Starowieyski, Steiner, Szaybo, Świerzy, Tori, Troxler, Urbaniec, Wabnitz, Wieczorek i Yahagi. W czasie Kongresu wygłoszono 20 referatów naukowych i komunikatów. Z inicjatywy organizatorów Kongresu Plakato-logicznego Rektor i Senat Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie przyznali doktorat honorowy zasłużonemu dla historii plakatu artyście japońskiemu Yusaku Kamekurze31. Był to pierwszy doktorat honorowy w historii ASP w Warszawie i pierwszy doktorat honorowy na świecie za twórczość plaka-tową. W czasie Kongresu omawiano hipotezę badawczą o rosnącym znacze-niu i wartości plakatów wydanych dla udziału Polski w EXPO’92. Od 15 lat wdrażane są kongresowe zalecenia, aby kontynuować badania nad serią tych unikalnych plakatów. Dokumentację tych plakatów przedstawiono poniżej. Nie uwzględnia się obecności tej kolekcji w zasobach portali internetowych, gdyż są one rzeczywistością dynamiczną i zmienną, a portale służą bardziej

30 Termin ten, określający jednym wyrazem kolekcjonera plakatu, wybrano w 1977 r. w konkursie organizowanym przez redakcję „Kolekcjonera”, miesięcznego dodatku „Kurie-ra Polskiego”, wydawanego w Warszawie. Przyjęto określenie Marty Latoszkówny, anglistki z Warszawy.

31 W. Serwatowski, Ten niesamowity Yusaku Kamekura; The Incredible Yusaku Kamekura, „Art & Business”, 1994, nr 3.


aspektowi komercyjnemu niż artystycznej popularyzacji i naukowej doku-mentacji. W przedstawionej analizie uwzględniono też plakaty, które były w Pawilonie Polski na EXPO’92, a ich wydawcami byli: Urząd Miasta Wro-cławia i Shin Matsunaga. Prace Erkmena i Ibou w prezentacjach po EXPO’92 są traktowane jako grafiki okolicznościowe i pominięto je w rozwiniętej doku-mentacji. Odnotowano projekty plakatów, które nie były drukowane w peł-nym nakładzie i nie wprowadzono ich do obiegu. Do ewidencji włączono plakat ze wszystkimi znakami pawilonów, wydany przez Hiszpanów, po zakończeniu EXPO’92 w Sewilli jako plakat okolicznościowy. Egzemplarz archiwalny tego plakatu ze znakami znajduje się w Instytucie Marki Polskiej w Warszawie.

Polskie plakaty na Wystawie Uniwersalnej EXPO’92 w Sewilli

Wydawca:

Komisarz Generalny RP,

kierownictwo artystyczno-graficzne: Lech Majewski32.

Druk plakatów: Warszawska Drukarnia Akcydensowa,

ul. Kowalczyka, jeżeli inaczej – zaznaczono.

Dokumentacja:

I. BOGUSŁAWSKI TOMASZ (1958, Gdańsk), profesor,

rektor ASP w Gdańsku

Tytuł na plakacie: 1492–1992; fot. reprodukcja bw.

Projekt: fotografia na kartonie 1991, sygn.: Bogusław-

ski © 1991; diapozytyw bw. Witold Węgrzyn’92; off.bw.

67,5 × 97,5 cm; 4000 egz. Oryginał w zbiorach Centrum

Flagi Ziemi w Warszawie.

32 Za kierownictwo artystyczne nad edycją plakatów nagrodzony Medalem Polonia (82 × 22 mm) projektowanym w 1991 w Pietrasanta przez Igora Mitoraja (1944), napis wg projektu Macieja Urbańca, odlewanym w brązie przez Pawła Jackowskiego (1957); wręczony 3.5.1992 w Pawilonie Polski w Sewilli.

Tytuł na plakacie: 1492–1992;


Repr. bw.: Polska na wystawie uniwersalnej Expo’92 Sevilla, Warszawa 1991 (kar-

ta pocztowa); W. Serwatowski, Polskie plakaty na Expo’92, „Projekt” nr 1/2’92/201,

s. 44; Polska zawsze bliska – Pawilon wyobraźni, BMB Promotions, Warszawa 2000,

wersje językowe publikacji: pol., ang. i niem., s. 15; Ziemianie na Księżycu, kat. wyst.,

InfoQultura, Warszawa 2009, s. 36.

Wyst.: Galeria Studio, Warszawa 1992; Expo’92 – Sevilla; Warszawa – SARP’94;

Plakatmuseum – Abyhoj’95, Dania; InfoQultura, Warszawa 2009.

Bibl.: W. Serwatowski, Polskie plakaty na Expo’92...; idem, Udział Rzeczypospo-

litej Polskiej w Wystawie Uniwersalnej EXPO’92 w Sewilli 20 IV 1992–12 X 1992,

Warszawa 1993; idem, Udział Polski w Wystawie Uniwersalnej EXPO’92 w Sewilli.

Znaczenie dla kształtowania wizerunku międzynarodowego, pr. dokt., Instytut Sto-

sunków Międzynarodowych, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwer-

sytetu Warszawskiego, promotor prof. dr hab. Marian Edward Haliżak, Warszawa

2007; idem, Ziemianie na Księżycu, motywy lunarne w sztuce współczesnej, Miasto Sto-

łeczne Warszawa 2009, s. 12.

II. CIEŚLEWICZ ROMAN (1930, Lwów–1996, Paryż), współtwórca polskiej szko-

ły plakatu

Polonia en la Exposicion Universal. 20 Abril–12 Octubre 1992. Sevilla 1992; fot. reprodukcja bw.

Projekt: 1992; off.bw. 68 × 97 cm; sygn. pr. g. ze składu: Roman Cieślewicz;

4000 egz. Oryginał w Centrum Sztuki Studio w Warszawie.

Repr. bw.: Polska na wystawie uniwersalnej Expo’92

Sevilla...; „Przegląd Techniczny”, 1992, nr 3; W. Ser-

watowski, Wystawa Uniwersalna EXPO’92 w Sewilli,

„Wiedza i Życie”, 1992, nr 2; idem, Polskie plakaty na

Expo’92..., s. 43; 4. s. okładki albumu 100 lat polskiej

sztuki plakatu – 100th Anniversary of Polish Poster Art,

Kraków 1993; K. Dydo, Mistrzowie polskiej sztuki plaka-

tu – Masters of Polish Poster Art – Meister der Polnischen

Plakat-Kunst, Buffi, Secesja, Bielsko Biała 1995, s. 42;

C. Cohen, Roman Cieślewicz, vente le 19.3.2006, Paryż,

aukcja projektu wstępnego, www.romancieslewicz.com,

poz. 268, wycena 1500 €;


cz.b.: Polish Posters 1960’s–1990’s, Musashino Art University 1998, s. 67.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; Plakatmuseum – Abyhoj’95; Roman Cieślewicz in

memoriam, Muzeum Plakatu w Wilanowie, luty–kwiecień 1998, poz. 193; Musa-

shino Art University Museum & Library 1998; Polnische Plakatkuenstler in der Welt

– Polscy Twórcy Plakatu w Świecie – Instytut Polski w Duesseldorfie 23.3–30.4.1999,

poz. 2; El cartell artistic polones – Motius espanyols en el cartell polones, Sala municipal

d’exposicions „La Biblioteca”, Blanes, Catalunya, 5–17.07.2002; El cartell artistic po-

lones, Casal de la Violeta de la vila d’Altafulla 19.07–10.08.2002, poz. 40.

Bibl.: I. Sadowska, Sevilla EXPO’92. 500 lat pomyłki Kolumba, „Przegląd Tech-

niczny”, 19.4.1992; W. Serwatowski, Polskie plakaty na Expo’92...; idem, Wystawa

Uniwersalna...; idem, Udział Rzeczypospolitej…; idem, Udział Polski...

III. EIDRIGEvIčIUS STASYS (1949, Medinisikiai, Litwa)

Hommage à Colon; fot. reprodukcja bw.

Projekt: 1991; off.bw. 96 × 65 cm; sygn. pr.d.: Stasys; 6000 egz. Oryginał w zbio-

rach Centrum Flagi Ziemi w Warszawie.

Nagr.: Medal Polonia projektowa-

ny przez Igora Mitoraja, napis przez Ma-

cieja Urbańca, a odlewany przez Pawła

Jackowskiego, wręczony 3.5.1992 w Pa-

wilonie Polski w Sewilli; Prix Savignac

1993, Paryż (w zestawie plakatów);

Komisarza Generalnego za przygotowa-

nie, wybór i instalację masek autorskich

wystawionych w Pawilonie Polski w Se-

willi.

Repr. bw.: Polska na wystawie uni-

wersalnej Expo’92 Sevilla...; W. Serwatowski, Polskie plakaty na EXPO’92..., s. 44;

idem, Wystawa Uniwersalna...; zaproszenie na wystawę indywidualną w Galerii

Studio w Warszawie 14.02.1992; 4. s. okładki katalogu Stasys Eidrigevičius, Galeria

Studio, Warszawa 1992; Leksykon o Polsce 33, wersje pol., ang. i hiszp.; 4. s. okład-

33 Pierwszy polski Leksykon komputerowy przygotowany przez zespół pod redakcją Jerze-go Kwiatka i programistów Tomasza Kurowskiego, Roberta Tulickiego-Sypołowskiego i Łu-


ki albumu 100 lat polskiej sztuki plakatu – 100th Anniversary of Polish Poster Art,

Kraków 1993; katalog: Centenary of The Polish Poster From a Collection in The Krzysz-

tof Dydo Gallery, Cracow, Polish Cultural Institute, London 1993, s. 6; Polnische Pla-

katkuenstler in der Welt – Polscy Twórcy Plakatu w Świecie, Instytut Polski w Duessel-

dorfie, s. 15, poz. 12; El cartell artistic polones, Casal de la Violeta de la vila d’Altafulla

19.07–10.08.2002 – zaproszenie; Stasys – International Poster Exhibition in Hana

Haru Festa 2004, Poster Gallery Tokushima, s. 8;

cz.b.: „Rzeczpospolita” 6.3.1992; okładka katalogu w Altafulla, 2002 (w ra-

mach Roku Polskiego w Hiszpanii34).

Wyst.: Warszawa – Galeria Studio’92; Expo’92 – Sevilla; Londyn – IP’93;

Warszawa – SARP’94; VIII Salon International de l’Affiche et des Arts de la Rue,

Paryż’94; Plakatmuseum – Abyhoj’95; Polnische Plakatkuenstler in der Welt – Pol-

scy Twórcy Plakatu w Świecie – Instytut Polski w Duesseldorfie 23.3–30.4.1999;

El cartell artistic polones – Motius espanyols en el cartell polones, Sala municipal

d’exposicions „La Biblioteca”, Blanes, Catalunya, 5–17.07.2002; El cartell artistic

polones, Casal de la Violeta de la vila d’Altafulla 19.07–10.08.2002, poz. 6; Stasys

– International Poster Exhibition in Hana Haru Festa 2004 – Poster Gallery Toku-

shima, Japonia.

Bibl.: W. Serwatowski, Polskie plakaty na Expo’92...; idem, Wystawa Uniwersal-

na...; idem, Udział Rzeczypospolitej...; idem, Udział Polski…

kasza Wąsowskiego przy wsparciu logistycznym firmy TECHMEX, dostępny od 12.4.1992; 2637 haseł według 22 grup indeksu tematycznego, 128 pojęć kluczowych i 8 wycieczek, ilu-strowany, w wersji angielskiej, hiszpańskiej i polskiej. Leksykon był częścią systemu informacji dostępnego dla zwiedzających EXPO’92 na terenie La Cartuja. System został w Sewilli unice-stwiony po zamknięciu wystawy 12.10.1992. Leksykon wykorzystano na EXPO’93 w Taejon; wycofany z obiegu 31.12.1993 z racji braku środków na zaspokojenie należnych opłat z tytułu prawa autorskiego i wynalazczego.

34 Rządowy program prezentacji osiągnięć polskiej kultury, gospodarki i możliwości tu-rystycznych realizowany od lipca 2001 do grudnia 2002 pod patronatem ministrów spraw zagranicznych i kultury RP. Wykonawcą zadań był Instytut Adama Mickiewicza w Warsza-wie; koordynatorem Roku Polskiego w Hiszpanii i Roku Polski w Katalonii był od 1.4 do 31.12.2002 Władysław Serwatowski.


IV. GÓROWSKI MIECZYSŁAW (1941, Miłkowa), profesor ASP w Krakowie

1492–1992. Sorry Ants! Wybaczcie mrówki!; fot. reprodukcja bw.

Projekt: 1991; off.bw. 96,5 × 65,5 cm; sygn. l.d.: M. Górowski 91; 4000 egz.

Oryginał w zbiorach Centrum Flagi Ziemi w Warszawie.

Repr. bw.: Polska na wystawie uniwersalnej Expo’92...; W. Serwatowski, Pol-

skie plakaty na EXPO’92..., s. 42; 4. s. okładki albumu 100 lat polskiej sztuki plaka-

tu – 100th Anniversary of Polish Poster Art...; Mieczysław Górowski. Plakaty – Posters

1968–2003, oprac. Z. Schubert, wstęp J. Krupiński, Fundacja Rzecz Piękna, ASP,

Kraków 2004, s. 102.

Według wzoru plakatu wykonano – w marcu 1992 – w pracowniach Teatru

Wielkiego w Warszawie tkaninę malowaną, o wymiarach 20 × 3,5 m. Autorzy tkani-

ny: Katarzyna Luboradzka, Paweł Grabarczyk i Paweł Burgermajster35. Tkaninę wy-

stawiano w sali kinowej Pawilonu RP

na EXPO’92 w Sewilli oraz na poka-

zie w Centrum Sztuki Studio w War-

szawie w grudniu 1992; w 1993 prze-

kazano ją, w uzgodnieniu i z aprobatą

Urzędu Rady Ministrów, do zbiorów

Plakatu i Designu Muzeum Narodo-

wego w Poznaniu; praca jest w stałej

ekspozycji Muzeum Sztuk Użytko-

wych w Poznaniu, które jest oddzia-

łem Muzeum Narodowego.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; Warszawa – SARP’94; Plakatmuseum – Abyhoj’95;

El cartell artistic polones – Motius espanyols en el cartell polones, Sala municipal

d’exposicions „La Biblioteca”, Blanes, Catalunya, 5–17.07.2002; El cartell artistic po-

lones, Casal de la Violeta de la vila d’Altafulla 19.07–10.08.2002, poz. 38.

Bibl.: W. Serwatowski, Polskie plakaty na Expo’92...; idem, Udział Rzeczypospo-

litej…; idem, Udział Polski...; Wystawa Polskiego Plakatu Turystycznego. Pawilon wysta-

wowy SARP Warszawa, 2–8.06.94 (kolekcja Włodka Orła), kat.: poz. 78; Mieczysław

Górowski. Plakaty...

35 Koszt wykonania tkaniny wg wartości wypłaconego honorarium – 17 068 000,- PLN.


V. KALARUS ROMAN (1951, Klucze), profesor ASP w Katowicach

Vivat; fot. reprodukcja bw. Obraz kupiony od autora z wystawy indywidualnej

w Galerii Grafiki i Plakatu w Warszawie w 1990; w zbiorach Centrum Sztuki Studio

w Warszawie.

Projekt: 1990; off.bw. 68 × 98 cm; sygn. p.d.: Kalarus, 4000 egz.

Repr. bw.: Polska na wystawie uniwersalnej Expo’92 Sevilla...; W. Serwatowski,

Polskie plakaty na EXPO’92..., s. 45; „Sukces”, maj 1992; „Poland Today”, 1992, nr 5;

kat. Biennale Plakatu Polskiego 1995, Katowice; Polska za-

wsze bliska…, s. 2; Roman Kalarus – plakat – grafika, kata-

log, wersja pol./ang., Galeria BWA, Katowice 2003, s. 43.

Według plakatu wykonano – w marcu 1992 – w pra-

cowniach Teatru Wielkiego tkaninę na płótnie – malowaną

i z aplikacjami. Autorką kopii była Katarzyna Luboradzka.

Tkanina wystawiona w Pawilonie RP na EXPO’92, potem

przekazana (z aprobatą Urzędu Rady Ministrów) do zbio-

rów Plakatu i Designu Muzeum Narodowego w Pozna-

niu; praca jest obecnie w stałej ekspozycji Muzeum Sztuk

Użytkowych w Poznaniu, które jest oddziałem Muzeum

Narodowego36.

Wyst.: Galeria Grafiki i Plakatu – Warszawa’91; Expo’92 – Sevilla; VI Wio-

senny Salon Plakatu Polskiego’93, poz. 72; Warszawa – SARP’94; Plakatmuseum

– Abyhoj’95; Biennale Plakatu Polskiego BWA – Katowice 1995; El cartell artistic

polones – Motius espanyols en el cartell polones, Sala municipal d’exposicions „La Bi-

blioteca”, Blanes, Catalunya, 5–17.07.2002; El cartell artistic polones, Casal de la Vio-

leta de la vila d’Altafulla 19.07–10.08.2002, poz. 36.

Bibl.: W. Serwatowski, Polskie plakaty na Expo’92...; idem, Udział Rzeczypospoli-

tej...; idem, Udział Polski…

VI. KLIMOWSKI ANDRZEJ (1949, Londyn), profesor RCA w Londynie

EXPO’92 Sevilla Dni Wrocławia A Celebration of Wrocław 22–24 September 1992; fot. reprodukcja bw.

36 Wartość tkaniny wg wypłaconych wynagrodzeń, dokumentacja w Centrum Sztuki Studio 7 068 000,- PLN.


Projekt: 1992; off.bw. 68 × 98 cm; sygn. pr.śr.: A. Kli-

mowski’92; 2000 egz.; druk: Hector Wrocław37; wydaw-

ca: Prezydent Wrocławia 1992.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; VI Wiosenny Salon Plaka-

tu Polskiego – Muzeum Plakatu w Wilanowie, poz. 92,

1993; Warszawa – SARP’94; Klimowski, Inne obszary,

inne formaty, BWA, Wrocław; Galeria Design, 1996 (Wy-

stawa towarzysząca XV Międzynarodowemu Biennale

Plakatu w Warszawie); Lo sguardo deviato, retrospek-

tywna, Commune di Lucca, Villa Bottini, Lucca 2000;

Klimowski: A Retrospective Exhibition, National Theatre,

London 2001/2002.

Repr. bw.: Klimowski: A Retrospective, London, poz. 24.

Bibl.: Z. Schubert, Inne obszary, Wrocław 1996; G. Fanelli, Klimowski, Edit.

Octavo, Florencja 2000; H. Pinter, D. Bird, Klimowski: A Retrospective…, Oberon

Books, London 2001.

VII. LENICA JAN (1928, Poznań–2001, Ber-

lin), profesor w Hochschule der Kunst w Berlinie;

współtwórca polskiej szkoły plakatu

1492–1992; fot. reprodukcja bw.

Projekt: 1991; off.bw. 68 × 98 cm; sygn. pr.d.:

Lenica; 4000 egz.38 Oryginał w kolekcji prywatnej.

Nagr.: „Wyróżnienie specjalne jury” w kon-

kursie „L’Affiche Culturelle 1993” organizowanym

przez francuską Bibliothèque Nationale et l’Aca-

demie Nationale des Arts de la Rue, Paryż 1993;

Grand Prix w kategorii plakatu kulturalno-infor-

macyjnego w „Konkursie Plakatu Polskiego” orga-

37 Nakład plakatu zupełnie wyczerpany; egz. okazowy u Andrzeja Klimowskiego; w ar-chiwum.

38 Nakład plakatu w zasobach Centrum Sztuki Studio zupełnie wyczerpany; pojedyn-cze egzemplarze kolekcjonerskie w drugim obiegu.


nizowanym przez Międzynarodową Szkołę Handlową w Katowicach, Ecole Su-

perieur de Commerce de Toulouse, Centrum Kultury w Katowicach, Association

Espace Comm’Affichades w Tuluzie, Katowice 1993; Grand Prix w konkursie „Art

& Business” dla Plakatów XIV Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie,

wrzesień 1994.

Repr. bw.: Polska na wystawie uniwersalnej Expo’92 Sevilla...; okładka księ-

gi pamiątkowej Pawilonu Polski na EXPO’92, 35 × 50 cm, skóra, wyk. Fundacja

Ochrony Książki – Wydawnictwo Urszuli Kurtiak i Edwarda Leya, Koszalin 1992;

W. Serwatowski, Polskie plakaty na EXPO’92..., s. 45; „Poland Today”, 1992, nr 4;

„Poland Today”, 1992, nr 5; w kat. X Międzynarodowego Biennale Plakatu w Lahti,

1993, s. 88; kat. Bibliothèque Nationale i Galerie Colbert, Paryż 1993, s. 3; kat.

album 100 lat polskiej sztuki plakatu – 100th Anniversary of Polish Poster Art...;

w kat. Plakat Polski 1993, Górnośląska Macierz Kultury w Katowicach, Katowice

1994; „Art & Business”, 1994, nr 5/6, s. 78; w kat. XIV Międzynarodowe Bienna-

le Plakatu, Warszawa 1994; „Art & Business”, okładka nr 9–10/1994 i s. 7 i 50;

okładka folderu rekl. Discover a new art markets in Europe with Art & Business,

marzec 1995; okładka ulotki rekl. Instytutu Promocji Kultury, Warszawa, kwiecień

1995; w folderze 15. Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie’96 (pol./

/ang.), s. 6, lipiec 1995; „Poznański Informator Kulturalny”, 1995, nr 9, s. 23; kat.

Polske Plakater w Dansk Plakatmuseum, Arhus 28.10–19.11.1995, s. 21; K. Dydo,

Mistrzowie polskiej sztuki plakatu..., s. 95; kat. Biennale Plakatu Polskiego, Kato-

wice 1995; karta pocztowa (Dydo Poster Collection), Kraków 1996 (z reproduk-

cjami: „Woyzzeck”, „Makbet”, „Faust”); album Muzeum Ulicy, plakat polski w ko-

lekcji Muzeum Plakatu w Wilanowie, Warszawa 1996, poz. 324, s. 209; Polska za-

wsze bliska..., s. 6; Jan Lenica, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

2000, poz. 85, s. 23; Polnische Plakatkuenstler in der Welt..., poz. 22, s. 20; W. Ser-

watowski, Jan Lenica 1928–2001 – pożegnanie, „Gazeta Wyborcza” Stołeczna,

20.11.2001 (przedruki w: „Gazeta” w Krakowie, 26.11.2001; „Gazeta” w Lublinie,

17.12.2001; „Gazeta Wielkopolska”, 20.12.2001; „Gazeta Morska”, 27.12.2001;

„Gazeta” w Bielsku Białej i „Gazeta” w Katowicach, 2.11.2004); E. Czerwiakow-

ska, T. Kujawski, Jan Lenica – Labirynt, katalog, Muzeum Narodowe w Poznaniu

2002, s. 251; kat. Dwudziestu jeden na dwudziestkę, Galeria Sztuki Współczesnej,

Ostrów Wlkp. maj 2003; B. Geremek, M. Frybes (tekst W. Serwatowski), Kalei-

doscope Franco-Polonais, ouvrage collectif sous la direction..., Paryż 2004, s. 14;

Z. A. Kłakówna, M. Wędrychowska, K. Wiatr, To lubię! Podręcznik do języka pol-


skiego, kształcenie kulturowo-literackie, klasa 6, Wydawnictwo Edukacyjne, Kra-

ków 2008, s. 98;

cz.b.: Polish Posters 1960’s–1990’s, Musashino Art University 1998, s. 70.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; VI Wiosenny Salon Plakatu Polskiego – Muzeum

Plakatu w Wilanowie, poz. 116; Instytut Polski – Lipsk’93; X Międzynarodowe Bien-

nale Plakatu – Lahti’93; Katowice’93; Paryż, Biblioteka Narodowa’93; Toulouse’94;

Wilanów – XIV MBP’94; Warszawa – SARP’94; Plakatmuseum – Abyhoj’95; Ga-

leria Zamkowa – Poznań – Pod znakiem serca 9/95; Plakatmuseum – Arhus’95;

BWA Katowice 1995; Jan Lenica w 70-lecie urodzin, Muzeum Miedzi, Legnica; Gale-

ria Sztuki Współczesnej, Ostrów Wlkp.; Galeria pod Atlantami, Wałbrzych; Zamek

Książąt Pomorskich, Szczecin – czerwiec 1998–styczeń 1999, poz. 37; Polish Posters

1960’s–1990’s…; Polnische Plakatkuenstler in der Welt…, 23.3–30.4.1999; Jan Lenica,

Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, 28.4–4.6.2000, Warszawa; Jan

Lenica – Labirynt, Muzeum Narodowe w Poznaniu, luty–marzec 2002; El cartell

artistic polones – Motius espanyols en el cartell polones, Sala municipal d’exposicions

„La Biblioteca”, Blanes, Catalunya, 5–17.07.2002; El cartell artistic polones, Casal

de la Violeta de la vila d’Altafulla 19.07–10.08.2002, poz. 42; Dwudziestu jeden na

dwudziestkę, Galeria Sztuki Współczesnej, Ostrów Wlkp., maj 2003.

Bibl.: W. Serwatowski, Polskie plakaty na Expo’92...; idem, Udział Rzeczypo-

spolitej…; Plakaty – ‘Rynek sztuki’ oraz ‘Art & Business’ laureatami konkursu, „Art

& Business”, 1993, nr 11/12; F. Zieliński, Krótka rozmowa z Janem Lenicą (A Short

interview with Jan Lenica), „Art & Business”, 1994, nr 5/6, s. 75–78; S. Bołdak,

7 najlepszych plakatów – 7 Best Posters, „Art & Business”, 1994, nr 9/10, s. 49–51;

Polska zawsze bliska…, s. 6; „Gazeta Zamkowa”, Poznań 9/95; W. Serwatowski, Jan

Lenica 1928–2001 – pożegnanie...; idem, Jan Lenica 1928–2001, Weksyli@na, 2001,

nr 7/29; Z. Schubert, Jan Lenica. Labirynt, katalog, Muzeum Narodowe w Pozna-

niu, 2003, poz. 89; B. Geremek, M. Frybes, Kaleidoscope..., s. 14; W. Serwatowski,

Udział Polski…

VIII. LEONARDO DA vINCI (1452 Anchiano–1519 Cloux)

Lady with an Ermine [Dama (Cecylia Gallerani) z Gronostajem]; fot. repro-

dukcja bw.

Projekt: 1490; off.bw. 68 × 98 cm; podpis w dolnej części plakatu: „Polonia en

la Exposicion Universal 20.04–12.10.1992 Sevilla”. Editor: Comisario General de


Polonia, 1992. Owner: Czartoryski Foundation, Natio-

nal Museum Cracow. Photo W. Kryński. Limited edition

4000 egz. + 200 signed by Prince Adam Czartoryski-Bour-

bon, in Seville, May 3rd 1992.

Oryginał obrazu w zbiorach Muzeum Czartoryskich

w Krakowie został oszacowany przez Muzeum w Sztok-

holmie w 1992 na 100 mln USD. 200 egzemplarzy pla-

katu Adam ks. Czartoryski Bourbon podpisał w Sewilli

23.07.1992 dla gości Pawilonu Polski. Z pełnego nakładu

3000 egz. plakatu dla celów promocyjnych otrzymała

w 1993 Fundacja Książąt Czartoryskich w Krakowie.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; Galeria Centrum Sztuki Studio, Warszawa 1992; Mu-

zeum im. Książąt Czartoryskich w Krakowie od 1993.

Bibl.: Red. Polonia celebra el dia del Principe Adam Czartoryski-Borbon, „El Cor-

reo de Andalucía”, Sevilla, 17.7.1992; D. Bull, G. Butazzi, B. Fabjan, P. C. Marani,

J. Shell, J. Wałek, Z. Żygulski jr., LEONARDO La dama con l’ermellino, Ministerio

per i Beni Culturali e Ambientali, Silvana Editoriale, Roma 1998; A. Czartoryski-

-Bourbon, Piękno i technika, [w:] Polska zawsze bliska..., s. 76; W. Serwatowski, Udział

Polski...

IX. MATSUNAGA SHIN (1940, Tokio), prof. w Cesarskiej Akademii Sztuki

w Tokio

Planet Earth’s Flag. Polish Pavilion EXPO’92; fot. reprodukcja bw.

Projekt: 1992; serigr.bw. 73 × 103 cm; sygn. ze składu śr.: Design by Shin

Matsunaga; oraz 36,5 × 51,5 cm w autorskim passe-partout 58,5 × 73 cm; 50 egz.

druk autorski w Tokio; wydawca: Shin Matsunaga Design Inc., Tokio 1992. Dwa

egzemplarze w zbiorach Centrum Flagi Ziemi

w Warszawie.

W kwietniu 1993 Tomasz Niedźwiedź

(1974) wykonał wg proj. Shina Matsunagi flagę

na sztucznym jedwabiu 100 × 140 cm, poka-

zaną 22.4.1993 w Państwowym Liceum Sztuk

Plastycznych w Warszawie z okazji Dnia Zie-

mi, w Zamku Lacko, Szwecja; w Sali Wielkiej


Ratusza Wrocławskiego (26.2–30.4.1994), w plenerze Starego Miasta, Rzeszów

(15.5–5.7.1994), w Casino Kursaal w Ostendzie (21.9–2.10.1994), w plenerze –

Metro-Park-Kabaty, Warszawa, wrzesień 2008.

Nagr.: Medal Polonia projektowany przez Igora Mitoraja, napis Macieja Urbań-

ca, odlewany przez Pawła Jackowskiego, wręczony przez ambasadora RP w Tokio

Henryka Lipszyca we wrześniu 1993.

Repr.: Earth Flag Designs – Global Solidarity – Warszawa–Sevilla’92; Kodak

CD Photo – 2284 1021 1664 – Sztokholm’93; Earth Flag Designs – Global Solidarity

Symbols – Warszawa’94; „Creation” nr 20, s. 124 – Tokio’94; Ziemianie na Księżycu,

kat. wyst., s. 29.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; Galeria Studio – Warszawa’92; Muzeum Ziemi PAN

– Warszawa’93; Muzeum Historyczne – Zurych, 15 ICV, 1993; Zamek Lacko, Szwe-

cja, 1993; Muzeum Historyczne Miasta Wrocławia – Wrocław’94; Galeria Teatru

W. Siemaszkowej – Rzeszów’94; Casino Kursaal, Ostenda, 1994; Zamek Królewski

Warszawa, Dziedziniec, 1995; Metro-Park-Kabaty – Warszawa 2007; InfoQultura –

Warszawa 2009.

Bibl.: L. Jonsson, Flaggor Från fälttåg till folkfest, Stiftelsen Läckö Institutet,

1993, s. 34; W. Serwatowski, Leksykon Flagi Ziemi, Rzeszów 1994, s. 50; P. Ibou,

Logo World Symbol Festival, Zandhoven, Belgia 1995, s. 121; W. Serwatowski, Ency-

klopedia Flagi Ziemi, Warszawa 1997, s. 56; idem, Ziemianie na Księżycu..., s. 20.

X. SADOWSKI WIKTOR (1956, Oleandry)

1. SEWILLA 92; fot. reprodukcja bw.

Projekt: 1991; off.bw. 68 × 97 cm; sygn. pr.d.: S A D O W S K I 91; 9000 egz.39

Oryginał w kolekcji prywatnej.

Repr. bw.: Polska na wystawie uniwersalnej Expo’92 Sevilla...; „Wiedza i Ży-

cie”, 1992, nr 2; Official Guide EXPO’92, s. 203 (wyd. I, wersja ang., arab., chin., fr.,

hiszp., jap., niem., port., wł.)40; W. Serwatowski, Polskie plakaty na EXPO’92..., s. 42;

39 Nakład plakatu w zasobach Centrum Sztuki Studio został wyczerpany w 1997; poje-dyncze egzemplarze w drugim obiegu kolekcjonerskim oraz na aukcjach.

40 W drugich wydaniach katalogów w wersji hiszpańskiej i angielskiej wydawca pominął reprodukcję plakatu, zastępując ją widokiem Pawilonu Polski; inne wersje katalogu nie miały wznowień.


4. s. okładki albumu 100 lat polskiej sztuki plakatu...; w kat. Polske Plakater w Dansk

Plakatmuseum, Arhus 28.10–19.11.1995, s. 20; Polska zawsze bliska..., s. 13;

cz.b.: Polish Posters 1960’s–1990’s..., s. 72; Carteles polacos, en Altafulla, „El Pe-

riodico”, Barcelona, 28.07.2002.

Nadruki: a) na 200 egz. plakatów z I nakładu doko-

na-no nadruku czarnego typografia ze składu; w listopa-

dzie 1992 Flaga Ziemi, Galeria Studio Warszawa. Wystawa

czynna w dniach 3–9 grudnia 1992; b) na 10 egz. z nakładu

dokonano napisu czarną farbą przez szablon, w prawym

górnym rogu: Flaga Ziemi w Muzeum Ziemi PAN; c) na

200 egz. napis Flaga Ziemi – Galeria Foyer, Teatr im. W. Sie-

maszkowej Rzeszów, maj–czerwiec 1994.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; VI Wiosenny Salon Plakatu

Polskiego, Muzeum Plakatu w Wilanowie, poz. 193; War-

szawa – SARP’94; Plakatmuseum – Abyhoj’95; Plakatmu-

seum Arhus’95; Polish Posters 1960’s–1990’s, Musashino Art

University Museum & Library, 1998; El cartell artistic polones – Motius espanyols en

el cartell polones, Sala municipal d’exposicions „La Biblioteca”, Blanes, Catalunya,

5–17.07.2002; El cartell artistic polones, Casal de la Violeta de la vila d’Altafulla

19.07–10.08.2002, poz. 37.

Bibl.: W. Serwatowski, Polskie plakaty na EXPO’92...; idem, Udział Rzeczypo-

spolitej...; L. Dwornik, T. Kobyłka, Flaga Ziemi – Wystawa w Muzeum Ziemi PAN,

Warszawa 1993, s. 2.

2. PORTRET KRZYSZTOFA PENDERECKIEGO

Penderecki – dyrygent Koncertu Galowego w Dniu Polski na EXPO’92 –

3.5.1992, wykonanego przez orkiestrę „Sinfonia Varsovia” w Teatro de la Maestranza

w Sewilli. Dzieło Wiktora Sadowskiego reprodukowano na okładce zamykającej pu-

blikację okolicznościową dla koncertu galowego, nagranego w Studio Polskiego Radia

w Warszawie w marcu 1992 i wydanego na podwójnym CD. Edycja płyt i album

towarzyszący (s. 28): Aperto, w Berlinie; druk w Niemczech.

Ol. karton, 20 × 20 cm; naklejony przez Wiktora Sadowskiego na passe-partout

(24 × 26 cm), sygnowany atramentem, p.d. Krzysztof Penderecki, co stanowiło zgo-

dę portretowanego na reprodukowanie obrazu w postaci plakatu, posteru i w mate-

riałach muzycznych; portret w kolekcji prywatnej w Warszawie.


XI. SAWKA JAN (1946, Zabrze)

Polonia en la Exposicion Universal, Sevilla 1992. 20 Abril–12 Octubre 1992; fot. reprodukcja bw.

Projekt: 1991; off.bw. 67 × 97 cm; sygn. pr. śr. Sawka 91; 6000 egz.; projekt, jako

depozyt autora, znajduje się w Centrum Sztuki Studio w Warszawie.

Repr. bw.: Polska na Wystawie Uniwersalnej Expo’92 Sevilla...; W Serwatow-

ski, Polskie plakaty na EXPO’92..., s. 30; „Sukces”, 1992, nr 5; w kat. X Międzynaro-

dowego Biennale Plakatu w Lahti, 1993, s. 129; 4. s. okładki albumu 100 lat polskiej

sztuki plakatu...; Jan Sawka – korzenie, katalog wystawy w Muzeum Miejskim w Za-

brzu, kwiecień 1997; Polnische Plakatkuenstler in der Welt..., s. 24, poz. 40; Polska

zawsze bliska..., s. 11.

Wyst.: Pawilon Sztuki – Sewilla ‘92; Lahti X MBP’93; Warszawa – SARP’94;

Targi Turystyczne, Genewa 1994, stoisko „Orbisu”; Plakatmuseum – Abyhoj’95;


Muzeum Miejskie – Zabrze 1997; Polnische Plakatkuen-

stler in der Welt...; El cartell artistic polones – Motius espa-

nyols en el cartell polones, Sala municipal d’exposicions „La

Biblioteca”, Blanes, Catalunya, 5–17.07.2002; El cartell

artistic polones, Casal de la Violeta de la vila d’Altafulla

19.07–10.08.2002, poz. 41.

Bibl.: W. Serwatowski, Polskie plakaty na EXPO’92…;

idem, Udział Rzeczypospolitej…; J. Pawlas-Kos, Jan Sawka

– korzenie, Muzeum Miejskie, Zabrze 1997; W. Serwatow-

ski, Udział Polski…

XII. SZAYBO ROSŁAW (1933, Poznań), profesor ASP w Warszawie, współtwórca

polskiej szkoły plakatu


Projekt: 1991; off.bw. 67 × 98 cm; sygn. l.d.: ROSLAW SZAYBO 91; 4000 egz.

Oryginał w zbiorach Centrum Flagi Ziemi w Warszawie.

Nagr.: Medal Polonia projektowany przez Igora Mitoraja, napis Macieja Urbań-

ca, odlewany przez Pawła Jackowskiego, wręczony w siedzibie agencji artystycznej

Pentagram w Londynie 15.9.1992 w obecności ambasadora RP Tadeusza de Virion.


Sevilla...; w programie koncertu „Sinfonii Varsovii” w War-

szawie 26.01.1992; w składzie Polskiego Komitetu Hono-

rowego EXPO’92 – BMB Promotion; W. Serwatowski,

Polskie plakaty na EXPO’92..., s. 45; „Sukces”, 1992, nr 5;

„Poland Today”, 1992, nr 5; Polnische Plakatkuenstler in

der Welt..., s. 30, poz. 51; Ziemianie na Księżycu…, s. 26;

cz.b.: „Rzeczpospolita” 6.3.1992; „Nowa Europa”

9.4.1992.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; Plakatmuseum – Aby-

hoj’95; 10,5 dla Osiem i Pół – Wakacyjny Festiwal Gwiazd,

Międzyzdroje, lipiec 1996; Polnische Plakatkuenstler in der

Welt...; Ziemianie na Księżycu...


tej…; idem, Udział Polski…; idem, Ziemianie na Księżycu..., s. 23.


XIII. ŚWIERZY WALDEMAR (1931, Katowice), profesor

ASP w Poznaniu i w ASP w Warszawie; współtwórca pol-

skiej szkoły plakatu


Projekt: 1991; off.bw. 68 × 98 cm; sygn. l. śr.: Świe-

rzy; 4000 egz. Oryginał w zbiorach Centrum Flagi Ziemi

w Warszawie.


Sevilla...; W. Serwatowski, Polskie plakaty na EXPO’92...,

s. 44; Polonia: EXPO’92 Sevilla 20.04–12.10, katalog ofi-

cjalny Pawilonu Polski, wersja hiszpańska, s. 30; Poland

EXPO’92 Sevilla 20.04–12.10, katalog oficjalny Pawilonu Polski, wersja angielska

(oprac. graf. Maciej Buszewicz), s. 30; „Sukces”, 1992, nr 5; Polska zawsze bliska...,

s. 9; Ziemianie na Księżycu…, s. 38.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; Plakatmuseum – Abyhoj’95; Polnische Plakatkuen-

stler in der Welt..., poz. 53; El cartell artistic polones – Motius espanyols en el cartell polo-

nes, Sala municipal d’exposicions „La Biblioteca”, Blanes, Catalunya, 5–17.07.2002;

El cartell artistic polones, Casal de la Violeta de la vila d’Altafulla 19.07–10.08.2002,

poz. 39; InfoQultura – Warszawa 2009.

Bibl.: W. Serwatowski, Polskie plakaty na Expo ‘92...; idem, Udział Rzeczypospoli-

tej...; idem, Ziemianie na Księżycu..., s. 24.

XIV. TOPOR ROLAND41 (1938, Paryż–1997, Paryż)


Projekt: 1991; gwasz, techn. wł. na odwrocie plakatu

autorskiego dla Kammerspiele Muenchen off. bw. 66 × 96

cm; sygn. pr.d.: R. Topor; 5000 egz. Oryginał w kolekcji

prywatnej w Warszawie.

41 Współpracował z polskimi instytucjami artystycznymi od lat 60. XX w. Syn Abrama Jachiela Topora (1903–1992), rzeźbiarza i malarza, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie; autor ponad 200 plakatów zamawianych przez producentów filmowych, te-atralnych, galerie i muzea oraz instytucje społeczne i polityczne. Projektował plakat Piłkar-skich Mistrzostw Świata w Hiszpanii – Mundial 1982.


Repr. bw.: Polska na wystawie uniwersalnej Expo’92 Sevilla...; W. Serwatowski,

Polskie plakaty na EXPO’92..., s. 45; „Poland Today”, 1992, nr 5; Topor et Cie – Roland

Topor et les artistes contemporains polonais d’imagination panique (Czeczot, Dumała,

Kapusta, Klimowski, Krauze), Aix en Provence, Cite du Livre 2004, s. 3; B. Geremek,

M. Frybes, Kaleidoscope..., s. 13;

cz.b.: „Rzeczpospolita” 6.3.1992; kat. BWA Rzeszów 1997; „Gazeta Wyborcza”

29.8.1997.

Wyst.: Expo’92 – Sevilla; Plakatmuseum – Abyhoj’95; Roland Topor – Plakaty,

Galeria Centrum Sztuki Studio – Warszawa, kwiecień–maj 1996; 10,5 dla Osiem

i Pół – Wakacyjny Festiwal Gwiazd, Międzyzdroje, hotel Slavia, lipiec 1996; Roland

Topor – plakaty, BWA w Słupsku – sierpień–wrzesień 1996; Muzeum Leona Wy-

czółkowskiego w Bydgoszczy, grudzień 1996–styczeń 1997; Galeria Sztuki Współ-

czesnej w Ostrowie Wielkopolskim, luty–marzec 1997; Zamek w Poznaniu, kwie-

cień–maj 1997; Miejska Galeria Sztuki w Częstochowie, maj–czerwiec 1997; Biuro

Wystaw Artystycznych w Rzeszowie – sierpień–wrzesień 1997; Galeria Teatru Wy-

brzeże w Gdańsku, grudzień 1998–luty 1999; Galeria Bałtyckiego Teatru Drama-

tycznego w Koszalinie, kwiecień–maj 1999; Zamek Książąt Pomorskich w Szczeci-

nie, listopad–grudzień 1999; Galeria Teatru Ochoty, Warszawa, styczeń–kwiecień

2000; Galerie Zola, Aix en Provence 9.12.2004–29.01.2005.


tej…; idem, Kocham życie, jedzenie, picie – rozmowa z Rolandem Toporem, „Rzeczpospo-

lita”, 16.9.1995; idem, Roland Topor – plakaty, Warszawa 1996, poz. 68, s. 13; idem,

Sceniczne, niesceniczne i obsceniczne plakaty Rolanda Topora (1938–1997), BWA,

Rzeszów 1997; MŻ, Plakaty Topora w BWA, „Gazeta Wyborcza” 29.8.1997; Topor

et Cie – Roland Topor et les artistes…; B. Geremek, M. Frybes, Kaleidoscope…, s. 13.

XV. URBANIEC MACIEJ (1925, Zamość–2004 Nowy Sącz), profesor w ASP we

Wrocławiu i ASP w Warszawie; współtwórca polskiej szkoły plakatu

A. Polonia EXPO’92 Sevilla; fot. reprodukcja bw.

(logotyp oficjalny – razem ze wszystkimi znakami pawilonów biorących udział

w EXPO’92)

Projekt: 1991; off.bw. 63 × 90 cm; sygn. w dole: „Sellos Conmemorativos Ofi-

ciales EXPO’92 Sevilla”; nakład ok. 250 000 egz.; druk: Jimenez Godoy SA, Murcia


1992; wydawca: Sociedad Estatal EXPO’92, Sevilla. Egzemplarze archiwalne w zbio-

rach Centrum Flagi Ziemi oraz w Instytucie Marki Polskiej w Warszawie.

Nagr.: Medal Polonia projektowany przez Igora Mitoraja, napis autorski, odlewa-

ny przez Pawła Jackowskiego, wręczony w Galerii Studio w Warszawie 3.12.1992.

Repr. bw.: Album Firm Polskich, okładka fol-

deru BMB Promotion Ltd, Warszawa 1991; Polska

w Wystawie Uniwersalnej Expo’92 w Sevilli 20.04–

–12.10, na okładce folderu, BMB Promotion Ltd.,

Warszawa 1992; Polska na wystawie uniwersalnej

Expo’92 Sevilla, Warszawa 1991 (okładka do zestawu

kart pocztowych); Polonia–Poland na okładce kata-

logów oficjalnych Pawilonu Polski; „Poland Today”,

1992, nr 4; „Projekt” nr 1/2’92/201 (okładka); na

wszystkich drukowanych plakatach jako logotyp wydawcy „Comisario General de

Polonia”; na CD z nagraniem Polskiego Hymnu Narodowego, Orkiestra „Sinfonia

Varsovia” i Orkiestra Reprezentacyjna Wojska Polskiego pod dyrekcją Jana Krenza42;

na dwóch CD Koncertu Galowego 3 maja 1992 w Teatro de la Maestranza, Sewil-

la, „Sinfonia Varsovia” pod dyrekcją Krzysztofa Pendereckiego, apo86410/86411;

1980–2005 SOLID ART, katalog wystawy, Bruksela 2005, s. 42;

cz.b.: „Rzeczpospolita” 10.10.1991; „Życie Warszawy” 16/17.05.1992; Kitowski,

Człowiek z La Manczy, Teatr Muzyczny w Gdyni, Gdynia 1991, s. 33.

Wyst.: Parlament Europejski, Bruksela, 30.8–4.9.2005; Université Libre de

Bruxelles, 20.9–8.10.2005; Museu d’Historia de Catalunya, Barcelona, 22.9–

–30.10.2005; Centrum Kultury, Antwerpia, 1–8.12.2005; Polska Agencja Informa-

cji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa, 21.12.2005.

Bibl.: W. Serwatowski, Sevilla – EXPO’92, [w:] Kitowski, Człowiek z La Man-

czy…, s. 32–33; idem, Polskie plakaty na Expo’92...; idem, Udział Rzeczypospolitej...;

idem, Gioconda to ja... plakaty Macieja Urbańca, www.culture.pl, marzec 2005;

42 6.9.1991 Komisarz Generalny Polski zaprosił prof. Henryka Tomaszewskiego do za-projektowania okładek dla planowanej edycji płyty z nagranym hymnem Polski i publikacji towarzyszącej. Planowano, że dyrygentem tego nagrania będzie Witold Lutosławski. Po od-rzuceniu projektu monety przez NBP Tomaszewski zrezygnował ze współpracy projektowej, a Lutosławski zasugerował w korespondencji innego dyrygenta, bardziej predysponowanego do takiego zadania niż on sam.


idem, 1980–2005 SOLID ART..., s. 28 i 42; idem, Udział Polski… Znak Macieja

Urbańca utrwalił Tomasz Bogusławski w stemplu projektowanym dla serii znaczków

pocztowych Tysiąclecie, z wizerunkami uczestniczących w EXPO’92 Krzysztofa

Pendereckiego i Lecha Wałęsy, Poczta Polska FDC 11.11.2001; www.polishartworld.

com/artists.php?lang=pl&aSO=1&aId=64; fot.


B. Projekt znaku 24,8 × 34,8 cm do samodzielnego plakatu;

fot. reprodukcja bw.

Niezrealizowany; wzór używany w Pawilonie Polski

do pieczętowania pamiątkowych paszportów EXPO’92 go-

ściom wystawy; wyrazisty polski znak EXPO’92 dla celów

reklamowo-marketingowych.

C. EXPO’92 – Pasporte, Pabellon de Polonia; projekt

1991 + 1992

Off.bw. jako poddruk z nadru-

kiem serigraficznym logotypu proj.

Macieja Urbańca; 58 × 86 cm; nie-

sygn; druk i wydawca: Leisure Spain,

SA, 1992. Egz. archiwalny plakatu

typograficznego w Dziale Paszpor-

tów i Wiz Centrum Sztuki Studio

w Warszawie do 1998.

PROJEKTY PLAKATÓW – NIEDRUKOWANE

XVI. BENGSZ TOMASZ (1966, Kutno), debiutant

„Polonia”. (Polonito – mascota oficial)43; fot. reprodukcja bw.

Projekt: 1991; techn. mieszana, 50 × 70 cm; sygn. pr. śr.: Tomasz Bengsz; nie-

drukowany. Oryginał w zbiorach Centrum Flagi Ziemi w Warszawie.

Projekt plakatu powstał jako przeniesienie bryły – rzeźby na papier. Obiekt

przestrzenny otrzymał nagrodę specjalną Komisarza Generalnego udziału Polski

na EXPO’92 w konkursie urządzonym przez prof. Mieczysława Wasilewskiego dla

studentów IV i V roku Wydziału Grafiki ASP w Warszawie w 1991. Nazwa „Polo-

nito” na określenie figury44 powstała w wyniku konkursu45 ogłoszonego w II Pro-

43 Autor wykonał dwa projekty wstępne w gipsie, polichromowane, niesygnowane w formacie 16 × 13 cm (głowa orła bez korony, w czerwonej, rozbitej skorupie) i 12 × 7 cm (orlątko wykluwające się z czerwonej skorupy); projekty w zbiorach prywatnych.

44 Forma ceramiczna, studyjna, niesygnowana w zbiorach prywatnych.45 Trzysta propozycji nadesłanych w ogólnopolskim konkursie oceniało jury w składzie:

Jacek Cygan, Carlos Alex Marrodán Casas, Władysław Serwatowski i Andrzej Ibis-Wróblewski.


gramie TVP przez Komisarza Generalnego, określenie zapro-

ponowała Elżbieta Solińska.

W 2005 z projektu przekształconego cyfrowo wykonano

odbitkę 100 × 70 cm, którą pokazano na wystawach SOLID

ART w Brukseli i Antwerpii w ramach obchodów 25-lecia „So-

lidarności”.

Repr. bw.: Polska na wystawie uniwersalnej Expo’92 Se-

villa...; W. Serwatowski, Polskie plakaty na EXPO’92..., s. 43;

„Sukces”, 1992, nr 5; „Gazeta Targowa” nr 7/155, kwiecień 1992; SOLIDARNOŚĆ

1980–2005 SOLID ART, kat. wyst., Bruksela/Barcelona 2005, s. 31;

cz.b.: „Rzeczpospolita” 21/22.9.1991; „Życie Warszawy” 10.10.1991; „Epoka”,

1992, nr 3; „Express Poznański” 14/16.02.1992; „Gazeta Wyborcza” 25.02.1992;

w kat. Polske Plakater w Dansk Plakatmuseum, Arhus 28.10–19.11.1995, s. 16;

1980–2005 SOLID ART...

Wyst.: Expo’92 – Sevilla (diapozytyw z projektu był przekazany hiszpańskim

organizatorom EXPO w styczniu 1992; motyw z niego wyświetlano na ścianie Pa-

wilonu Polski w godzinach nocnych, barwny; por. Leopoldo Sanchez, Recuerdo

Ilustrado EXPO’92 oficial, Sociedad Estatal para la Exposición Universal, Sevilla’92;

1980–2005 SOLID ART, Parlament Europejski, Bruksela, 30.8–4.9.2005; Univer-

sité Libre de Bruxelles, 20.9–8.10.2005; Muzeum Historii Katalonii, Barcelona

22.9–20.10.2005; Centrum Kultury, Antwerpia, 1–8.12.2005.

Uwaga: Wydanie plakatu wstrzymał wniosek Aleksandra H. Krzymińskiego

(na papierze prywatnym), podsekretarza stanu w MSZ z 21.02.1992, potwierdzony

prośbą o rezygnację z prezentowania i rozpowszechnienia maskotki „Polonito” przez

Piotra Łukasiewicza, podsekretarza stanu w MkiS z 10.03.1992. (Wersja jako minia-

tura rzeźbiarska barwna, wys. 16,5 cm, zmodyfikowany pomysł Tomasza Bengsza

wykonana – na prośbę Komisarza Generalnego – przez Edwarda Lutczyna (1947)46).

(Korespondencję w sprawie przekazano do Archiwum Akt Nowych w Warszawie we

wrześniu 1993).

Bibl.: M. Mierżyńska, Czy ten orzeł się wykluje, „Życie Warszawy”, 10.10.1991;

W. Serwatowski, Udział Rzeczypospolitej...; idem, 1980–2005 SOLID ART, Bruxelles

2005; idem, Udział Polski...

46 Model Polonito wykonany w gipsie, 17 × 12 cm; polichromowany przez Edwarda Lut-czyna, wycofany z procedur rozpowszechnienia w 1992; w zbiorach prywatnych.


XVII. IZDEBSKI KRZYSZTOF (1966, Toruń)

1. EXPO’92 Sevilla. Pawilon Polski; projekt: 1991 (Pawie pióro w dłoni) fot.

bw. + technika wł.; 68 × 98 cm; sygn. na odwrocie

2. EXPO’92 Sevilla. Pawilon Polski; projekt: 1991 (Pawie pióro w dłoni) fot.

bw.; technika wł.; 70 × 50 cm; niesygn.

3. EXPO’92 Sevilla. Pawilon Polski; projekt: 1991 (dłoń/usta z biało-czerwonym

piórem)

fot. bw. i techn. wł.; 70 × 50 cm; niesygn.

Projekty plakatów były depozytem autora w Impresariacie Centrum Sztuki Stu-

dio w Warszawie do 2000; prawdopodobnie zaginęły przy likwidacji impresariatu.

Uwaga: Trzy projekty powstały w pracowni plakatu Państwowej Wyższej Szkoły

Sztuk Plastycznych w Gdańsku pod kierunkiem prof. Mieczysława Wasilewskiego.

Nie były wydane. Autor użył zastrzeżonego hiszpańskiego znaku , a po przed-

łożeniu atrakcyjnych projektów, za pośrednictwem Tomasza Bogusławskiego, nie

nawiązał kontaktu z Komisarzem Generalnym Polski celem wprowadzenia niezbęd-

nych korekt w projektach.

XVIII. HENRYK TOMASZEWSKI (1914, Warszawa–2005, Warszawa), profesor

ASP w Warszawie; współtwórca polskiej szkoły plakatu

W 1991 Narodowy Bank Polski dał promesę emisji srebrnej monety o nominale

200 000 złotych, upamiętniającej udział Polski w Wystawie Uniwersalnej EXPO’92

w Sewilli. Henryk Tomaszewski, plakacista wybitny i międzynarodowo utytułowany,

przyjął zaproszenie Komisarza Generalnego udziału Polski w EXPO’92 do debiutu

jako projektant monet. Honorarium debiutanta opiewało na stawkę mistrza, jeżeli

projekt będzie przez NBP przyjęty.

Profesor przedstawił 2.10.1991 dwa oryginalne i odważne projekty rewersów

monet okolicznościowych. Były rysowane ołówkiem na kartonie o wymiarach

65 × 65 mm i sygnowane H. Tomaszewski. Narodowy Bank Polski projektów nie przy-

jął. Były zbyt nowatorskie dla konserwatywnej estetyki bankowców. Debiut mistrza

odwołano47.

Monetę dla NBP zaprojektowała Ewa Tyc-Karpińska (1941, Lublin), absolwent-

ka ASP w Łodzi.

47 Por. W. Serwatowski, Poetograf i Literator, „Twórczość”, 2006, nr 5, s. 155–157.


Rewers i awers – przyjęte48.

Polish Poster on Expo’92 – Masters and Novices

Summary

Poland took part in the Universal Exhibition for the first in the history of the event

in Seville in 1992. In order to create a new national image after the transformation,

and to propagate the début during the EXPO’92, even before introduction of the

Internet, the General Organizer of Poland’s participation in the event decided

to issue a series of 13 artistic posters. They were designed by the authors who

created Polish Poster School: Roman Cieślewicz, Jan Lenica, Waldemar Świerzy,

Rosław Szaybo and Maciej Urbaniec, and were supported by the authors who were

confirming and strengthening the position of Polish poster around the world:

Tomasz Bogusławski, Stasys Eidrigevičius, Mieczysław Górowski, Roman Kalarus,

Wiktor Sadowski, and Jan Sawka; Roland Topor was specially invited as well. Posters

48 Fotografie monety NBP – Grzegorz Słomiński, Cezary Rogiński, 1992; za: Polonia EXPO’92 Sevilla 20.04–12.10., katalog, oprac. Maciej Buszewicz.


that were put under discussion were classified in artistic circles as curious; designs

by novices, Tomasz Bengsz and Leonardo da Vinci, and by two professors: Andrzej

Klimowski from London and Shin Matsunaga from Tokyo were not financed from

the budget of Polish presentation on EXPO’92. From over twenty-year perspective

since publishing Spanish posters for EXPO’92: Calatayud, Glaser and Topi in 1987;

and Seymour Chwast, Heinz Edelmann and Jean-Michel Folon in 1988 enabled the

comparison of informative-advertising functions of those posters with the analysis

of the presence of Spanish and Polish posters on exhibitions as well as in museum

and archive collections. The author notes artistic presence of two poster designers:

Jan Sawka and Franciszek Starowieyski with their individual exhibitions in Spanish

Pavilion of Art during EXPO’92 in Seville. The second part of the paper is a detailed

documentation of the history of each of the presented Polish posters. Some of

them won international awards (Eidrigevičius, Lenica, Sadowski) or became parts

of museum collections or encyclopedic publications (Lenica, Matsunaga, Topor). In

general, the edition of Polish posters during EXPO’92 strengthened international

position of Polish Poster School.

Documents

Plakat polski na Expo'92 – mistrzowie i debiutanci