PODSTAWY PRAW CZŁOWIEKA W SYSTEMACH RELIGIJNYCH I FILOZOFICZNYCH

Człowiek – jako jedyna spośród istot żywych – może szczycić się tym, iż był godny Człowiek – jako jedyna spośród istot żywych – może szczycić się tym, iż był godny otrzymać od Boga prawo; jako istota obdarzona rozumem, zdolna pojmować i otrzymać od Boga prawo; jako istota obdarzona rozumem, zdolna pojmować i rozeznawać, będzie kierował swoim postępowaniem, korzystając ze swej wolności i rozeznawać, będzie kierował swoim postępowaniem, korzystając ze swej wolności i rozumu, poddany tylko Temu, który mu wszystko poddał. rozumu, poddany tylko Temu, który mu wszystko poddał. (Tertulian, (Tertulian, Adversus Adversus MarcionemMarcionem) II wiek) II wiek

Prawo naturalne nie jest niczym innym, jak światłem poznania złożonym Prawo naturalne nie jest niczym innym, jak światłem poznania złożonym w nas przez Boga; przez nie poznajemy, co należy czynić, a czego należy unikać. To w nas przez Boga; przez nie poznajemy, co należy czynić, a czego należy unikać. To światło lub to prawo dał Bóg stworzeniu. światło lub to prawo dał Bóg stworzeniu. (Św. Tomasz z Akwinu, (Św. Tomasz z Akwinu, Collationes in decem Collationes in decem praeceptispraeceptis) XIII wiek) XIII wiek

Nie zgadzam się z tym co mówisz, ale oddam życie, abyś miał prawo Nie zgadzam się z tym co mówisz, ale oddam życie, abyś miał prawo

to powiedzieć . to powiedzieć . (Voltaire) XVIII wiek (Voltaire) XVIII wiek

Niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie. Niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie.

(Immanuel Kant) XVIII wiek(Immanuel Kant) XVIII wiek

Prawo naturalne jest zapisane i wyryte w duszy każdego człowieka, ponieważ jest Prawo naturalne jest zapisane i wyryte w duszy każdego człowieka, ponieważ jest ono rozumem ludzkim nakazującym czynić dobro, ono rozumem ludzkim nakazującym czynić dobro,

a zakazującym grzechu... Jednakże ten przepis rozumu ludzkiego nie mógłby mieć a zakazującym grzechu... Jednakże ten przepis rozumu ludzkiego nie mógłby mieć mocy prawnej, gdyby nie był głosem i wykładnią wyższego rozumu, któremu nasz mocy prawnej, gdyby nie był głosem i wykładnią wyższego rozumu, któremu nasz rozum i nasza wolność powinny być poddanerozum i nasza wolność powinny być poddane..

(Leon XIII, (Leon XIII, Libertas praestantissimumLibertas praestantissimum) XIX wiek) XIX wiek

Prawa człowieka są sprawą powszechną, ponieważ w ludzkiej naturze leży Prawa człowieka są sprawą powszechną, ponieważ w ludzkiej naturze leży pragnienie wolności, równości i godności; wszyscy tez mamy prawo je osiągać. Czy pragnienie wolności, równości i godności; wszyscy tez mamy prawo je osiągać. Czy nam się podoba, czy nie, przyszliśmy na ten świat jako członkowie wielkiej ludzkiej nam się podoba, czy nie, przyszliśmy na ten świat jako członkowie wielkiej ludzkiej rodziny. Bogaci czy biedni, wykształceni lub nie, należący do tego czy innego rodziny. Bogaci czy biedni, wykształceni lub nie, należący do tego czy innego narodu, tej czy innej religii albo ideologii, ostatecznie okazujemy się dokładnie narodu, tej czy innej religii albo ideologii, ostatecznie okazujemy się dokładnie takimi samymi istotami jak wszyscy inni. Wszyscy pragniemy szczęścia i nie takimi samymi istotami jak wszyscy inni. Wszyscy pragniemy szczęścia i nie chcemy cierpieć.chcemy cierpieć.

(Tenzin Gjatso, XIV Dalajlama) XX wiek(Tenzin Gjatso, XIV Dalajlama) XX wiek

Prawo, to rozporządzenie rozumu ustanowionePrawo, to rozporządzenie rozumu ustanowione

ze względu na dobro wspólne i ogłoszone przez tego, ze względu na dobro wspólne i ogłoszone przez tego, kto ma powierzoną sobie pieczę nad społecznością. kto ma powierzoną sobie pieczę nad społecznością.

PRAWO MORALNE - OBIEKTYWNA NORMA POSTĘPOWANIA

Prawo to sprzęga porządek Boski i ludzki dzięki temu, że człowiek jest istotą rozumną. Rozum bowiem poznaje stan rzeczy, poznaje cele, procedury dochodzenia do celu. Rozum ten jest rozumem należącym do określonej natury. Podąża więc śladem ustalonego przez rozum Boski porządku. Rozumność tę uzupełnia wolność człowieka. Obydwa elementy ludzkiej natury są sobie potrzebne. Wolność potrzebuje rozumu, by ten wyjaśnił, jaki jest porządek rzeczy, w zgodzie z którym wolność winna się realizować, aby osiągnąć swój cel. Wolność sprawia, że człowiek będąc rozumnym jest także twórczy i odpowiedzialny za swoje czyny.

PRAWO NATURALNE

– LEX NATURALIS

Czyń dobro, zła unikaj;

Prawo do życia;

Prawo do posiadania potomstwa;

Prawo do bycia człowiekiem;

Prawo do posiadania własności prywatnej;

Prawo naturalne ma wymiar moralny.

CO JEST TREŚCIĄ PRAWA NATURALNEGO ?

Prawa indywidualne – ich podmiotem nie są grupy ludzi, ale pojedynczy człowiek.Prawa indywidualne – ich podmiotem nie są grupy ludzi, ale pojedynczy człowiek.

Prawa niezbywalne – żadna władza nie może ich nam odebrać, tak jak żadna osoba Prawa niezbywalne – żadna władza nie może ich nam odebrać, tak jak żadna osoba nie może zrzec się swoich praw czy zrezygnować z nich.nie może zrzec się swoich praw czy zrezygnować z nich.

Prawa przyrodzone – istnieją niezależnie od woli władzy czy przepisów prawa, Prawa przyrodzone – istnieją niezależnie od woli władzy czy przepisów prawa, państwo ich nie nadaje, a jedynie tworzy system ich ochrony; przysługują one państwo ich nie nadaje, a jedynie tworzy system ich ochrony; przysługują one każdej osobie z racji urodzenia, faktu bycia człowiekiem. każdej osobie z racji urodzenia, faktu bycia człowiekiem.

Prawa powszechne - są takie same dla każdego człowieka na całym świecie. Prawa powszechne - są takie same dla każdego człowieka na całym świecie.

Prawa podstawowe – posiadanie tych praw daje człowiekowi możliwość rozwoju i Prawa podstawowe – posiadanie tych praw daje człowiekowi możliwość rozwoju i korzystania z wszelkich innych praw.korzystania z wszelkich innych praw.

Prawa naturalne – człowiek posiada je z racji godności osobowej, człowieczeństwa, a Prawa naturalne – człowiek posiada je z racji godności osobowej, człowieczeństwa, a nie z powodu czyjejś decyzji czy nadania. nie z powodu czyjejś decyzji czy nadania.

Prawa (prawa pozytywne) – oznaczające obowiązek podjęcia przez władzę Prawa (prawa pozytywne) – oznaczające obowiązek podjęcia przez władzę działania na rzecz jednostki (np.: prawo do sprawiedliwego sądu – działania na rzecz jednostki (np.: prawo do sprawiedliwego sądu – zobowiązuje państwo do tworzenia systemu sądów, kształcenia sędziów zobowiązuje państwo do tworzenia systemu sądów, kształcenia sędziów czy zapewnieniu dostępu do sądu dla wszystkich osób). Jednostka ma czy zapewnieniu dostępu do sądu dla wszystkich osób). Jednostka ma prawo żądać przysługujących jej praw, a państwo musi zagwarantować ich prawo żądać przysługujących jej praw, a państwo musi zagwarantować ich realizację. realizację.

Wolności (prawa negatywne) – oznaczające obowiązek powstrzymywania Wolności (prawa negatywne) – oznaczające obowiązek powstrzymywania się władzy od działań w określonych obszarach naszego życia (np.: wolność się władzy od działań w określonych obszarach naszego życia (np.: wolność od tortur – zakazuje jakiejkolwiek władzy używania tortur wobec jednostki). od tortur – zakazuje jakiejkolwiek władzy używania tortur wobec jednostki).

OCHRONA WOLNOŚCI JEDNOSTKI PRZED JEJ NARUSZENIEM OCHRONA WOLNOŚCI JEDNOSTKI PRZED JEJ NARUSZENIEM PRZEZ PAŃSTWOPRZEZ PAŃSTWO

KONIECZNOŚĆ STWORZENIA PRZEZ PAŃSTWO KONIECZNOŚĆ STWORZENIA PRZEZ PAŃSTWO MOŻLIWOŚCI REALIZACJI PRAW JEDNOSTKIMOŻLIWOŚCI REALIZACJI PRAW JEDNOSTKI

OCHRONA PRZEZ PAŃSTWO PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI OCHRONA PRZEZ PAŃSTWO PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI PRZED ICH NARUSZENIAMI PRZEZ INNE OSOBYPRZED ICH NARUSZENIAMI PRZEZ INNE OSOBY

Kodeks Hammurabiego (XVIII w. p.n.e.) Kodeks Hammurabiego (XVIII w. p.n.e.) § 282. Jeśli niewolnik powie swemu panu: Nie jesteś moim panem, zaś pan § 282. Jeśli niewolnik powie swemu panu: Nie jesteś moim panem, zaś pan dowiedzie mu, że jest jego niewolnikiem, jego pan utnie mu ucho.dowiedzie mu, że jest jego niewolnikiem, jego pan utnie mu ucho.

Prawo Dwunastu Tablic (lex duodecim tabularum, V w. p.n.e.)Prawo Dwunastu Tablic (lex duodecim tabularum, V w. p.n.e.)t. 4 - organizacja wewnętrzna rodziny rzymskiej (np.: ojciec nie może sprzedać t. 4 - organizacja wewnętrzna rodziny rzymskiej (np.: ojciec nie może sprzedać syna więcej niż 3 razy).syna więcej niż 3 razy).

Ustawa o ochronie niemieckiej krwi i czci z 15 września 1935 r.Ustawa o ochronie niemieckiej krwi i czci z 15 września 1935 r.§ 1. Zawieranie małżeństw między Żydami i niemieckimi poddanymi krwi § 1. Zawieranie małżeństw między Żydami i niemieckimi poddanymi krwi niemieckiej albo pokrewnej jest zakazane. Małżeństwa zawarte wbrew temu niemieckiej albo pokrewnej jest zakazane. Małżeństwa zawarte wbrew temu zakazowi są nieważne także, gdy dla obejścia niniejszego zakazu zawarte zostaną zakazowi są nieważne także, gdy dla obejścia niniejszego zakazu zawarte zostaną za granicą. za granicą.

Pierwsze rozporządzenie wykonawcze do Ustawy o obywatelstwie Rzeszy Pierwsze rozporządzenie wykonawcze do Ustawy o obywatelstwie Rzeszy z 14 listopada 1935 r.z 14 listopada 1935 r.§ 4. Żyd nie może być obywatelem Rzeszy. Nie przysługują mu prawa wyborcze; § 4. Żyd nie może być obywatelem Rzeszy. Nie przysługują mu prawa wyborcze; nie może piastować urzędu publicznego. nie może piastować urzędu publicznego.

PRAWA CZŁOWIEKA W DOKUMENTACH PRAWA CZŁOWIEKA W DOKUMENTACH HISTORYCZNYCHHISTORYCZNYCH

Wielka Karta Swobód Wielka Karta Swobód

((Magna Charta Libertatum, The Great Magna Charta Libertatum, The Great CharterCharter) ) 1215 r.1215 r.

art. 39 - wolność osobista, zgodnie art. 39 - wolność osobista, zgodnie z nią król nie mógł aresztować poddanego z nią król nie mógł aresztować poddanego bez wyroku sądowego, bez wyroku sądowego, ani odebrać mu majątkuani odebrać mu majątku


Habeas Corpus Act Habeas Corpus Act

1679 r. 1679 r.

nietykalność osobista jednostkinietykalność osobista jednostki

decyzja o pozbawieniu wolności decyzja o pozbawieniu wolności poddanego mogła być wydana poddanego mogła być wydana

jedynie przez sądjedynie przez sąd


Bill of Rights Bill of Rights

(1689 r.)(1689 r.)

wolność słowawolność słowa

gwarancja wyborów gwarancja wyborów parlamentarnychparlamentarnych

wolność debat i postępowania wolność debat i postępowania

w parlamenciew parlamencie

zakaz wymierzania okrutnych kar zakaz wymierzania okrutnych kar (np. łamania kołem (np. łamania kołem

czy ćwiartowaniaczy ćwiartowania))


Deklaracja Niepodległości Stanów Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych Zjednoczonych

(1776 r.)(1776 r.)

opierała się na doktrynie praw naturyopierała się na doktrynie praw natury

głosiła istnienie przyrodzonych głosiła istnienie przyrodzonych człowiekowi praw do życia, wolności i człowiekowi praw do życia, wolności i

szczęścia oraz do szczęścia oraz do

obalenia rządów, które tych praw nie obalenia rządów, które tych praw nie przestrzegająprzestrzegają


Deklaracja Praw CzłowiekaDeklaracja Praw Człowieka

i Obywatela (1789 r.)i Obywatela (1789 r.)

suwerenność narodu francuskiegosuwerenność narodu francuskiego

wolność fizyczna i duchowa wolność fizyczna i duchowa

(wolność słowa i wyznania) (wolność słowa i wyznania)

prawo własności prawo własności

opór przeciwko wszelkim formom ucisku opór przeciwko wszelkim formom ucisku

równość wobec prawa i sądu równość wobec prawa i sądu

nietykalność osobistanietykalność osobista

równy dostęp do urzędów i stanowiskrówny dostęp do urzędów i stanowisk


Konstytucja Stanów Konstytucja Stanów Zjednoczonych (1787 r.)Zjednoczonych (1787 r.)poprawki z 1789 r. (1791 r.)poprawki z 1789 r. (1791 r.)

wolność słowa, prasy i religiiwolność słowa, prasy i religii

(I poprawka)(I poprawka)

nienaruszalność mieszkania , mienia nienaruszalność mieszkania , mienia i korespondencji oraz nietykalność i korespondencji oraz nietykalność

osobistaosobista

(III i IV poprawka)(III i IV poprawka)

zasada otwartego katalogu praw zasada otwartego katalogu praw obywatelskich obywatelskich

(IX i X poprawka)(IX i X poprawka)


Poprawki do Konstytucji Poprawki do Konstytucji

Stanów Zjednoczonych Stanów Zjednoczonych

(XIX i XX wiek)(XIX i XX wiek)

Nie wolno w Stanach Zjednoczonych lub jakimkolwiek innym miejscu Nie wolno w Stanach Zjednoczonych lub jakimkolwiek innym miejscu podległym ich jurysdykcji nikogo trzymać w niewoli ani zmuszać do pracy podległym ich jurysdykcji nikogo trzymać w niewoli ani zmuszać do pracy przymusowej, chyba że pod postacią kary za przestępstwo, za które przymusowej, chyba że pod postacią kary za przestępstwo, za które sprawca został zgodnie sprawca został zgodnie z prawem skazany.z prawem skazany.

(XIII poprawka z 1865 r. - zniesienie niewolnictwa)(XIII poprawka z 1865 r. - zniesienie niewolnictwa)

Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie może pozbawić ani ograniczać Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie może pozbawić ani ograniczać praw wyborczych obywateli Stanów Zjednoczonych ze względu na rasę, praw wyborczych obywateli Stanów Zjednoczonych ze względu na rasę, kolor skóry ani uprzedni stan niewoli. kolor skóry ani uprzedni stan niewoli.

(XV poprawka z 1870 r. – prawo wyborcze dla Afroamerykanów i innych (XV poprawka z 1870 r. – prawo wyborcze dla Afroamerykanów i innych ras)ras)

Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie może pozbawić ani ograniczyć Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie może pozbawić ani ograniczyć praw wyborczych obywateli Stanów Zjednoczonych ze względu na płeć.praw wyborczych obywateli Stanów Zjednoczonych ze względu na płeć.

(XIX poprawka z 1920 r. – prawa wyborcze dla kobiet)(XIX poprawka z 1920 r. – prawa wyborcze dla kobiet)


Konwencje genewskieKonwencje genewskie

(1864 – 1949)(1864 – 1949)

Wprowadzenie zasad Wprowadzenie zasad humanitarnego traktowania humanitarnego traktowania rannych, jeńców, ochrony rannych, jeńców, ochrony

ludności cywilnej i personelu ludności cywilnej i personelu medycznego w czasie działań medycznego w czasie działań

wojennych.wojennych.


Konwencje haskie Konwencje haskie

prawa humanitarne w działaniach wojennych na morzu (1899 r. - prawa humanitarne w działaniach wojennych na morzu (1899 r. - zastosowanie Konwencji genewskiej z 1864)zastosowanie Konwencji genewskiej z 1864)

uregulowania dotyczące opieki nad małoletnimi (1902 r.)uregulowania dotyczące opieki nad małoletnimi (1902 r.)

ochrona okrętów szpitalnych (1904 r.)ochrona okrętów szpitalnych (1904 r.)

dotycząca ubezwłasnowolnienia i analogicznych zarządzeń dotycząca ubezwłasnowolnienia i analogicznych zarządzeń opiekuńczych (1905 r.) opiekuńczych (1905 r.)

sposób prowadzenia wojny na lądzie (1907 r.)sposób prowadzenia wojny na lądzie (1907 r.)

ochrona dóbr kultury w czasie konfliktu zbrojnego ochrona dóbr kultury w czasie konfliktu zbrojnego

(1954 r.) (1954 r.)

prawa w zakresie ochrony małoletnich, normy dotyczące kolizji prawa w zakresie ochrony małoletnich, normy dotyczące kolizji praw w przedmiocie formy zarządzeń testamentowych (1961 r.) praw w przedmiocie formy zarządzeń testamentowych (1961 r.)


Karta atlantyckaKarta atlantycka ((Atlantic CharterAtlantic Charter, 1941 r.), 1941 r.)

Prawo wszystkich narodów do Prawo wszystkich narodów do posiadania własnych rządów posiadania własnych rządów

i własnego niepodległego państwa, do i własnego niepodległego państwa, do rozwoju gospodarczego i życiarozwoju gospodarczego i życia

w pokoju; zasada równości wszystkich w pokoju; zasada równości wszystkich ludów, zasada pokojowego ludów, zasada pokojowego

rozstrzygania sporów rozstrzygania sporów międzynarodowych, wprowadzenie międzynarodowych, wprowadzenie stałego systemu bezpieczeństwa na stałego systemu bezpieczeństwa na

szerszą skalęszerszą skalę i globalne ustanowienie i globalne ustanowienie trwałego pokoju.trwałego pokoju.

Karta Narodów Zjednoczonych ( 1945 r.)Karta Narodów Zjednoczonych ( 1945 r.)

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948 r.) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948 r.)

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich

i Politycznych (1966 r.)i Politycznych (1966 r.)

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1966 r.) Kulturalnych (1966 r.)

Konwencja o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (1948 r.) Konwencja o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (1948 r.)

Konwencja dotycząca statusu uchodźców (1951 r.) Konwencja dotycząca statusu uchodźców (1951 r.)

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1965 r.) (1965 r.)

Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu (1973 r.) Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu (1973 r.)

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979 r.) r.)

Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu (1984 r.) poniżającemu traktowaniu lub karaniu (1984 r.)

Konwencja o prawach dziecka (1989 r.)Konwencja o prawach dziecka (1989 r.)

Konwencja o ochronie praw wszystkich pracowników - migrantów Konwencja o ochronie praw wszystkich pracowników - migrantów

i członków ich rodzin (1990 r.) i członków ich rodzin (1990 r.)

Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym (1960 r.) Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym (1960 r.)

Deklaracja w sprawie wszelkich form dyskryminacji kobiet (1967 r.) Deklaracja w sprawie wszelkich form dyskryminacji kobiet (1967 r.)

Deklaracja o azylu terytorialnym (1967 r.) Deklaracja o azylu terytorialnym (1967 r.)

Deklaracja o prawie ludów do pokoju (1984 r.)Deklaracja o prawie ludów do pokoju (1984 r.)

Deklaracja o prawie do rozwoju (1986 r.) Deklaracja o prawie do rozwoju (1986 r.)

Deklaracja o prawach osób należących do mniejszości narodowych lub Deklaracja o prawach osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych, religijnych i językowych (1992 r.)etnicznych, religijnych i językowych (1992 r.)

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950 r.)(1950 r.)

Europejska Karta Społeczna (1961 r.)Europejska Karta Społeczna (1961 r.)

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego (1985 r.)Europejska Karta Samorządu Terytorialnego (1985 r.)

Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (1987 r.)poniżającemu traktowaniu albo karaniu (1987 r.)

Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci (1996 r.)Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci (1996 r.)

Rozdział IIRozdział II

Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatelaWolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

Zasady ogólne (Art. 30 – 37)Zasady ogólne (Art. 30 – 37)

Wolności i prawa osobiste (Art. 38 – 56)Wolności i prawa osobiste (Art. 38 – 56)

Wolności i prawa polityczne (Art. 57 – 63)Wolności i prawa polityczne (Art. 57 – 63)

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

(Art. 64 – 76)(Art. 64 – 76)

Środki ochrony wolności i praw (Art. 77 – 86) Środki ochrony wolności i praw (Art. 77 – 86)

związane z egzystencją fizyczną - prawo do życia, wolności osobistej i związane z egzystencją fizyczną - prawo do życia, wolności osobistej i bezpieczeństwa, wolność od torturbezpieczeństwa, wolność od tortur

związane z wolnością światopoglądu - wolność wyznania, sumienia, myśli, związane z wolnością światopoglądu - wolność wyznania, sumienia, myśli, wyrażania poglądów (wypowiedzi)wyrażania poglądów (wypowiedzi)

związane z egzystencją prawną – prawo do informacji, równość wobec związane z egzystencją prawną – prawo do informacji, równość wobec prawa, prawo do osobowości prawnej, ochrony prawnej prawa, prawo do osobowości prawnej, ochrony prawnej w postępowaniu sądowym, prawo do tajemnicy korespondencji, prawo do w postępowaniu sądowym, prawo do tajemnicy korespondencji, prawo do swobodnego przemieszczania sięswobodnego przemieszczania się

prawa polityczne (obywatelskie) – czynne i bierne prawo wyborcze, prawo prawa polityczne (obywatelskie) – czynne i bierne prawo wyborcze, prawo zrzeszania się, prawo do skarg na organy państwa, prawo do udziału w zrzeszania się, prawo do skarg na organy państwa, prawo do udziału w życiu publicznym, prawo równego dostępu do urzędówżyciu publicznym, prawo równego dostępu do urzędów

prawa ekonomiczne – prawo do pracy, prawo do wynagrodzenia, prawo do prawa ekonomiczne – prawo do pracy, prawo do wynagrodzenia, prawo do godnych i bezpiecznych warunków pracy, prawo do tworzenia związków godnych i bezpiecznych warunków pracy, prawo do tworzenia związków zawodowych zawodowych

prawa socjalne – prawo do świadczeń socjalnych i ubezpieczeń prawa socjalne – prawo do świadczeń socjalnych i ubezpieczeń (w tym zdrowotnych), prawo do wypoczynku, prawo do ochrony zdrowia, (w tym zdrowotnych), prawo do wypoczynku, prawo do ochrony zdrowia, prawo do zabezpieczenia społecznego prawo do zabezpieczenia społecznego

prawa kulturalne – prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym, prawo do prawa kulturalne – prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym, prawo do edukacji – nauki, prawo do swobody badań naukowych, prawo do edukacji – nauki, prawo do swobody badań naukowych, prawo do korzystania z osiągnięć rozwoju cywilizacyjnego, prawo do wolności sztukikorzystania z osiągnięć rozwoju cywilizacyjnego, prawo do wolności sztuki

prawo do pokoju, prawo do demokracji, prawo narodów do samostanowienia politycznegoprawo do pokoju, prawo do demokracji, prawo narodów do samostanowienia politycznego

prawo do rozwoju, dążenia do wyrównania różnic między narodami, prawo do swobodnego wyboru drogi prawo do rozwoju, dążenia do wyrównania różnic między narodami, prawo do swobodnego wyboru drogi rozwojurozwoju

prawa ludów wobec wspólnot międzynarodowych, m.in. zasada równości wszystkich ludówprawa ludów wobec wspólnot międzynarodowych, m.in. zasada równości wszystkich ludów

prawo do otrzymania pomocy od innych państw w walce o wolność, obowiązek zagwarantowania praw prawo do otrzymania pomocy od innych państw w walce o wolność, obowiązek zagwarantowania praw innych narodów do rozwojuinnych narodów do rozwoju

prawo ekonomiczne narodów do własnych zasobów i bogactw naturalnych, do zachowania kultury, prawo ekonomiczne narodów do własnych zasobów i bogactw naturalnych, do zachowania kultury, środowiska naturalnegośrodowiska naturalnego

prawa mniejszości narodowych i etnicznych, m.in. do zachowania własnej tożsamości, w tym swojego prawa mniejszości narodowych i etnicznych, m.in. do zachowania własnej tożsamości, w tym swojego języka, podtrzymywania własnej tradycji, do rozwoju własnej kultury, szkolnictwa, instytucji kulturalnychjęzyka, podtrzymywania własnej tradycji, do rozwoju własnej kultury, szkolnictwa, instytucji kulturalnych

prawo do pokoju, prawo do czystego środowiska naturalnegoprawo do pokoju, prawo do czystego środowiska naturalnego

prawo do wspólnego dziedzictwa przeszłości prawo do wspólnego dziedzictwa przeszłości

prawo do pomocy humanitarnejprawo do pomocy humanitarnej

prawo do ochrony danych osobowychprawo do ochrony danych osobowych

54 artykułów rozdzielonych między 7 rozdziałów poprzedzonych preambułą54 artykułów rozdzielonych między 7 rozdziałów poprzedzonych preambułą

Rozdział I – Godność Rozdział I – Godność

obejmuje artykuły 1-5, mówiące o: obejmuje artykuły 1-5, mówiące o:

ochronie godności ludzkiej; prawie do życia (w tym zakazie orzekania ochronie godności ludzkiej; prawie do życia (w tym zakazie orzekania i wykonywania kary śmierci); i wykonywania kary śmierci);

prawie do integralności cielesnej (w tym zakazie praktyk eugenicznych, prawie do integralności cielesnej (w tym zakazie praktyk eugenicznych, zakazie czerpania zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części, zakazie zakazie czerpania zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części, zakazie klonowania w celach reprodukcyjnych); klonowania w celach reprodukcyjnych);

zakazie tortur i poniżającego traktowania lub karania; zakazie tortur i poniżającego traktowania lub karania;

zakazie niewolnictwa i pracy przymusowej. zakazie niewolnictwa i pracy przymusowej.

Rozdział II – Wolności Rozdział II – Wolności

obejmuje artykuły 6-19, mówiące o:obejmuje artykuły 6-19, mówiące o:

prawie do wolności i bezpieczeństwa osobistego; prawie do wolności i bezpieczeństwa osobistego;

prawie do poszanowania prywatności i życia rodzinnego; prawie do poszanowania prywatności i życia rodzinnego;

ochronie danych osobowych; prawie do zawarcia małżeństwa i założenia ochronie danych osobowych; prawie do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny; rodziny;

wolności myśli, sumienia i religii; wolności myśli, sumienia i religii;

wolności przepływu informacji i wyrażania opinii; wolności przepływu informacji i wyrażania opinii;

wolności zgromadzeń i stowarzyszania się; wolności zgromadzeń i stowarzyszania się;

wolności sztuki i badań naukowych; prawie do edukacji;wolności sztuki i badań naukowych; prawie do edukacji;

wolności wyboru zawodu i prawie do zatrudnienia w każdym państwie UE; wolności wyboru zawodu i prawie do zatrudnienia w każdym państwie UE;

wolności prowadzenia działalności gospodarczej; wolności prowadzenia działalności gospodarczej;

prawie własności (w tym własności intelektualnej); prawie własności (w tym własności intelektualnej);

prawie do azylu;prawie do azylu;

ochronie na wypadek wydalenia i ekstradycji. ochronie na wypadek wydalenia i ekstradycji.

Rozdział III – Równość Rozdział III – Równość


równości wobec prawa; zakazie wszelkiej dyskryminacji;równości wobec prawa; zakazie wszelkiej dyskryminacji;

poszanowaniu różnorodności kulturowej, religijnej i językowej; poszanowaniu różnorodności kulturowej, religijnej i językowej;

równości płci, przy jednoczesnym dopuszczeniu „specyficznych korzyści dla równości płci, przy jednoczesnym dopuszczeniu „specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie reprezentowanych”; płci niedostatecznie reprezentowanych”;

prawach dziecka; prawach osób starszych; prawach dziecka; prawach osób starszych;

integracji osób niepełnosprawnych. integracji osób niepełnosprawnych.

Artykuł 21Artykuł 21

NiedyskryminacjaNiedyskryminacja

Zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, Zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub światopogląd, opinie polityczne lub wszelkie inne, przynależność do światopogląd, opinie polityczne lub wszelkie inne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualnąorientację seksualną. .

Rozdział IV – Solidarność Rozdział IV – Solidarność


prawie pracowników do informacji i konsultacji;prawie pracowników do informacji i konsultacji;

prawie do układów zbiorowych i wspólnych działań;prawie do układów zbiorowych i wspólnych działań;

prawie do pomocy społecznej i mieszkaniowej; prawie do pomocy społecznej i mieszkaniowej;

prawie do ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawie do ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem;

prawie do dobrych warunków pracy; prawie do dobrych warunków pracy;

zakazie pracy dzieci i szczególnej ochronie pracującej młodzieży; zakazie pracy dzieci i szczególnej ochronie pracującej młodzieży;

zakazie zwolnień z powodu macierzyństwa, prawie do zasiłku macierzyńskiego zakazie zwolnień z powodu macierzyństwa, prawie do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego; i opiekuńczego;

prawie do pomocy socjalnej; prawie do pomocy socjalnej;

prawie dostępu do służby zdrowia; prawie dostępu do służby zdrowia;

ochronie środowiska; ochronie środowiska;

ochronie konsumentów. ochronie konsumentów.

Rozdział V – Prawa obywatelskie Rozdział V – Prawa obywatelskie


prawie do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu prawie do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego; Europejskiego;

prawie do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych na prawie do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych na podstawie miejsca zamieszkania;podstawie miejsca zamieszkania;

prawie do dobrej administracji; prawie dostępu do dokumentów unijnych; prawie do dobrej administracji; prawie dostępu do dokumentów unijnych;

prawie składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich; prawie składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich;

prawie składania petycji do Parlamentu; prawie składania petycji do Parlamentu;

prawie przemieszczania się i osiedlania; prawie przemieszczania się i osiedlania;

prawie do ochrony dyplomatycznej i konsularnej. prawie do ochrony dyplomatycznej i konsularnej.

Rozdział VI – Wymiar sprawiedliwości Rozdział VI – Wymiar sprawiedliwości


prawie do rzetelnego procesu sądowego; prawie do rzetelnego procesu sądowego;

domniemaniu niewinności i prawie do obrony; zasadzie legalności i domniemaniu niewinności i prawie do obrony; zasadzie legalności i proporcjonalności w procesie karnym; proporcjonalności w procesie karnym;

zasadzie ne bis in idem (nikt nie może być sądzony dwa razy w tej samej zasadzie ne bis in idem (nikt nie może być sądzony dwa razy w tej samej sprawie). sprawie).

Rozdział VII – Postanowienia ogólneRozdział VII – Postanowienia ogólne

obejmuje artykuły 51-54 mówiące o: obejmuje artykuły 51-54 mówiące o:

zakresie stosowania Karty; zakresie gwarantowanych praw (mogą być zakresie stosowania Karty; zakresie gwarantowanych praw (mogą być ograniczone tylko, jeśli jest to konieczne dla ochrony dobra publicznego lub ograniczone tylko, jeśli jest to konieczne dla ochrony dobra publicznego lub innego z praw, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności);innego z praw, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności);

zakazie interpretacji Karty w sposób uszczuplający prawa człowieka zakazie interpretacji Karty w sposób uszczuplający prawa człowieka gwarantowane przez inne akty prawa międzynarodowego; gwarantowane przez inne akty prawa międzynarodowego;

zakazie nadużycia praw (nie mogą być interpretowane jako uprawnienie do zakazie nadużycia praw (nie mogą być interpretowane jako uprawnienie do wydania aktu prawnego niweczącego którekolwiek z praw wydania aktu prawnego niweczącego którekolwiek z praw

i wolności). i wolności).

prawa i wolności osobisteprawa i wolności osobiste - prawo do życia i rozwoju, prawo do tożsamości (nazwisko, - prawo do życia i rozwoju, prawo do tożsamości (nazwisko, imię, obywatelstwo, wiedza o własnym pochodzeniu), prawo do wolności, godności, imię, obywatelstwo, wiedza o własnym pochodzeniu), prawo do wolności, godności, szacunku, nietykalności osobistej, prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, szacunku, nietykalności osobistej, prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, prawo do wyrażania własnych poglądów prawo do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach dotyczących dziecka, w postępowaniu administracyjnym i i występowania w sprawach dotyczących dziecka, w postępowaniu administracyjnym i sądowym, prawo do wychowywania w rodzinie sądowym, prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi, prawo do wolności od i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi, prawo do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej, prawo nie rekrutowania do wojska poniżej 15 roku przemocy fizycznej lub psychicznej, prawo nie rekrutowania do wojska poniżej 15 roku życiażycia

prawa socjalneprawa socjalne - prawo do odpowiedniego standardu życia, prawo do ochrony - prawo do odpowiedniego standardu życia, prawo do ochrony zdrowia, prawo do zabezpieczenia socjalnego, prawo do wypoczynku i czasu wolnegozdrowia, prawo do zabezpieczenia socjalnego, prawo do wypoczynku i czasu wolnego

prawa kulturalneprawa kulturalne - prawo do nauki, prawo do korzystania z dóbr kultury, prawo do - prawo do nauki, prawo do korzystania z dóbr kultury, prawo do informacji, prawo do znajomości swoich prawinformacji, prawo do znajomości swoich praw

prawa polityczneprawa polityczne - prawo stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych - prawo stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych

B. Banaszak, A. Bisztyga, K. Complak, M. Jabłoński, R. Wieruszewski, K. Wójtowicz, B. Banaszak, A. Bisztyga, K. Complak, M. Jabłoński, R. Wieruszewski, K. Wójtowicz, Systemy ochrony praw człowieka, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003.Systemy ochrony praw człowieka, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003.

B. Banaszak, A. Preisner, Prawa i wolności w Konstytucji RP, Wydawnictwo C.H. Beck, B. Banaszak, A. Preisner, Prawa i wolności w Konstytucji RP, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001.Warszawa 2001.

K. Gołński, Prawa wyborcze w praktyce, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa K. Gołński, Prawa wyborcze w praktyce, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 1998.1998.

M. Grzymkowska, Prawa człowieka, Wydawnictwa Studio Sto, Warszawa 2006.M. Grzymkowska, Prawa człowieka, Wydawnictwa Studio Sto, Warszawa 2006.

J. Hołda, Z. Hołda, D. Ostrowska, J. A. Rybczyńska, Prawa człowieka. Zarys wykładu, J. Hołda, Z. Hołda, D. Ostrowska, J. A. Rybczyńska, Prawa człowieka. Zarys wykładu, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2004.Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2004.

M. Jabłoński, Sylwia Jarosz-Żukowska, Prawa człowieka i systemy ich ochrony, M. Jabłoński, Sylwia Jarosz-Żukowska, Prawa człowieka i systemy ich ochrony, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.

M. Król, Słownik demokracji, Warszawa 1999.M. Król, Słownik demokracji, Warszawa 1999.

R. Kuźniar, Prawa człowieka. Prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe, Wydawnictwo R. Kuźniar, Prawa człowieka. Prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2004.Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2004.

E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe. Założenia, cele, działalność, E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe. Założenia, cele, działalność, Warszawa 2001.Warszawa 2001.

K. Motyka, Prawa człowieka. Wprowadzenie. Wybór źródeł, Serba, Lublin 2004.K. Motyka, Prawa człowieka. Wprowadzenie. Wybór źródeł, Serba, Lublin 2004.

Nowicki M.A., Wokół Konwencji Europejskiej. Krótki komentarz do Europejskiej Konwencji Nowicki M.A., Wokół Konwencji Europejskiej. Krótki komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Zakamycze 2002.Praw Człowieka, Zakamycze 2002.

Ochrona praw osób należących do mniejszości narodowych, Helsińska Fundacja Praw Ochrona praw osób należących do mniejszości narodowych, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 1995 .Człowieka, Warszawa 1995 .

M. Piechowiak, Filozofia praw człowieka, Lublin 1999.M. Piechowiak, Filozofia praw człowieka, Lublin 1999.

Prawa człowieka a policja. Problemy teorii i praktyki, red. A. Rzepliński, Legionowo 1994.Prawa człowieka a policja. Problemy teorii i praktyki, red. A. Rzepliński, Legionowo 1994.

Prawa osób niepełnosprawnych. Teoria, praktyka, niezbędne działania, Biuro Rzecznika Prawa osób niepełnosprawnych. Teoria, praktyka, niezbędne działania, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2002.Praw Obywatelskich, Warszawa 2002.

A. Redelbach, Sądy a ochrona praw człowieka, Toruń 1999.A. Redelbach, Sądy a ochrona praw człowieka, Toruń 1999.

Równość praw kobiet i mężczyzn. Ustawodawstwo Unii Europejskiej i Rady Europy. Równość praw kobiet i mężczyzn. Ustawodawstwo Unii Europejskiej i Rady Europy. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Teksty i komentarze, Centrum Praw Kobiet, Warszawa 2001.Człowieka. Teksty i komentarze, Centrum Praw Kobiet, Warszawa 2001.

J. Rydzykowski, Słownik Organizacji Narodów Zjednoczonych, Warszawa 2000.J. Rydzykowski, Słownik Organizacji Narodów Zjednoczonych, Warszawa 2000.

Szkoła Praw Człowieka. Tekst wykładów, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa Szkoła Praw Człowieka. Tekst wykładów, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 1998.1998.

www.unic.un.org.pl/prawa_czlowieka - Ośrodek Informacji ONZ w Warszawiewww.unic.un.org.pl/prawa_czlowieka - Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie

www.amnesty.org.pl - Amnesty Internationalwww.amnesty.org.pl - Amnesty International

www.brpo.gov.pl – Rzecznik Praw Obywatelskichwww.brpo.gov.pl – Rzecznik Praw Obywatelskich

www.hfhrpol.waw.pl - Helsińska Fundacja Praw Człowiekawww.hfhrpol.waw.pl - Helsińska Fundacja Praw Człowieka

www.coe.org.pl – Biuro Informacji Rady Europy www.coe.org.pl – Biuro Informacji Rady Europy

www.brpd.gov.pl – Rzecznik Praw Dzieckawww.brpd.gov.pl – Rzecznik Praw Dziecka

http://europa.eu/pol/rights/index_pl.htm - prawa człowieka w Unii Europejskiejhttp://europa.eu/pol/rights/index_pl.htm - prawa człowieka w Unii Europejskiej

www.opc.uj.edu.pl - Ośrodek Praw Człowieka Uniwersytetu Jagiellońskiegowww.opc.uj.edu.pl - Ośrodek Praw Człowieka Uniwersytetu Jagiellońskiego

www.prawaczlowieka.edu.plwww.prawaczlowieka.edu.pl

www.prawaczlowieka.netwww.prawaczlowieka.net

www.unicef.org.pl www.unicef.org.pl

Documents

PODSTAWY PRAW CZŁOWIEKA W SYSTEMACH RELIGIJNYCH I FILOZOFICZNYCH