POJEDYNEK LOTNIC

NA WIECIE istnieje ptora tysica linii lotniczych. W sumie dysponuj prawie 30 tys. duych i rednich samolotw. Wedug dugoterminowych prognoz, liczba rejsw ma corocznie rosn o 5%; za 20 lat bdzie ich trzykrotnie wicej ni obecnie (27 mln). Musi wic wzrasta take liczba samolotw. Tych o pojemnoci 100 i wicej miejsc linie lotnicze maj kupi ponad 26 tys., czyli po 1,3 tys. sztuk rocznie. W cigu dwch dekad bdzie je to kosztowa 3,2 bln dolarw. Konkurencja i konsolidacja w przemyle lotniczym sprawia, e zostao tylko dwch liczcych si producentw duych samolotw komunikacyjnych: amerykaski Boeing i europejski Airbus. Ich rywalizacja to fascynujca historia zmaga na polu techniki i ekonomii.

U progu lat 50. jedynym na wiecie produkowanym seryjnie samolotem odrzutowym by brytyjski De Havil- land DH-106 Comet. Pierwszy rejsowy lot z pasaerami wykona 9 maja 1952 roku. Pokonanie trasy z Londynu do Johannesburga (11 tys. km) z midzyldowaniem

Na pocztku br. Airbus mia portfel zamwie na 3552 samoloty o wartoci katalogowej 485 mld dolarw. Na zdjciu linia montaowa samolotw A330/A340 w Tuluzie.

Od dziesicioleci trwa rywalizacja dwch najwikszych producentw samolotw komunikacyjnych: amerykaskiego Boeinga i europejskiego konsorcjum Airbus.W ubiegym roku obaj gracze dostarczyli liniom lotniczym w sumie 972 samoloty o wartoci 106 mld dolarw, a sprzedali 1104 (123 mld dolarw). Kady kontrakt wygrany przez jednego z konkurentw by porak drugiego.JERZY LIWISKI

ZYCH GIGANTW

zajo 23 godz. i 34 min. Sukces Cometa nie trwa jednak dugo. Loty wstrzymano wskutek serii tragicznych katastrof. Samolot ponownie wszed do eksploatacji dopiero po kilku latach, kiedy dokonano w nim powanych zmian konstrukcyjnych. By ju jednak przestarzay i utraci dobr reputacj. Schodzc ze sceny, Comet dokona historycznego wyczynu: jako pierwszy pasaerski odrzutowiec pokona Atlantyk. Na wiatowym rynku duych samolotw pasaerskich coraz bardziej widoczna stawaa si dominacja producentw amerykaskich: Boeinga, Douglasa i Lockheeda.

Boeing rozwija skrzydaFirma Boeing zostaa zaoona w 1916 roku w amerykaskim Seattle, jej nazwa pochodzi od nazwiska wspzaoyciela - Williama Edwarda Boeinga. Pocztkowo produkowaa niewielkie samoloty pocztowe i treningowe, wodnosamoloty, a pniej rwnie samoloty myliwskie i bombowe. Boeing wytwarza take due pasaerskie odzie latajce, wykorzystywane do lotw

Na pocztku br. Boeing mia portfel zamwie na 3443 samoloty o wartoci katalogowej 439 mld dolarw. Na zdjciu linia montaowa samolotw Boeing 747 w Seattle.

transoceanicznych. Podczas II wojny wiatowej zakady Boeinga cakowicie przestawiy si na produkcj wojenn, budujc gwnie due czterosilnikowe bombowce, a od pocztku lat 50. bombowce z napdem odrzutowym, w tym omiosilnikowe strategiczne B-52.

W sierpniu 1952 roku zarzd Boeinga odwanie zainwestowa w budow nowego typu samolotu komunikacyjnego. W ten sposb powsta bardzo nowoczesny, wytrzymay, ekonomiczny i przede wszystkim bardzo bezpieczny samolot, oznaczony pniej jako Boeing 707. Projekt by bardzo nowatorski. Maszyna miaa skone skrzyda z bardzo bogat mechanizacj, a napd stanowiy cztery silniki odrzutowe, zabudowane w oddzielnych gondolach podskrzydowych. Boeing 707 okaza si duym sukcesem, a jego produkcja seryjna trwaa przez 24 lata (zbudowano ponad 1000 egzemplarzy). W latach 60. by najbardziej rozpowszechnionym odrzutowym samolotem komunikacyjnym na wiecie. Zrewolucjonizowa komunikacj lotnicz przez Atlantyk. Dziki niemu czas lotu na tej trasie skrci si z kilkunastu do 7 godz.

Nastpcami Boeinga 707 byy trzy- silnikowe modele 727 oraz produkowane do chwili obecnej dwusilnikowe Boeingi 737.Model 737 by pierwsz w historii maszyn, na ktr zoono zamwienia przed jej powstaniem. Samolot od samego pocztku cieszy si duym zainteresowaniem przewonikw. Jest produkowany nieprzerwanie od 1967 roku i poddawany rnego rodzaju modernizacjom (powstao dziewi wersji produkcyjnych). cznie zbudowano ponad 6,5 tys. tego typu maszyn, dziki czemu model 737 sta si najpopularniejszym samolotem komunikacyjnym na wiecie.

W poowie lat 60. Boeing podj te jedn z najbardziej ryzykownych decyzji w historii biznesu. Zainwestowa gigantyczne rodki w nowy, szero- kokadubowy samolot oznaczony jako 747 ktry szybko zyska miano Jumbo Jeta.Pierwszy model wszed do eksploatacji w 1970 roku i spowodowa przeom pod wzgldem liczby miejsc i zasigu lotu. Zabiera na pokad ponad 400 pasaerw, dysponowa zasigiem 10 tys. km i mia niskie zuycie paliwa. Linie lotnicze mogy sukcesywnie obnia ceny biletw. Wejcie na rynek Jumbo Jeta przypiecztowao dominacj Boeinga na wiatowym rynku duych samolotw komunikacyjnych.

Airbus wkracza do gryKonsorcjum Airbus, skupiajce zakady lotnicze Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii, powstao w 1970 roku. Jego celem bya budowa samolotu, znanego pniej pod nazw A300. Siedziba spki znajdowaa si pocztkowo w Paryu, a w 1974 roku przeniesiono j do Tuluzy.

Program budowy samolotu A300 zapocztkowa udan europejsk wspprac przemysow, dziki ktrej powsta najwikszy wwczas samolot szerokokadu- bowy na wiecie, napdzany dwoma silnikami. Wraz z A300 zrodzia si idea aerobusa (powietrznego autobusu) i koncepcja masowych lotniczych przewozw.

Wiele linii lotniczych podchodzio do A300 z rezerw (byli przecie klientami Boeinga). Jednak wejcie do eksploatacji pierwszych maszyn i skrconych A310 zmienio ich nastawienie. Samoloty okazay si niezawodne i funkcjonalne.

W latach 80. Airbus rozszerzy ofert o maszyny w- skokadubowe, o pojemnoci 150-180 miejsc, oznaczone pniej jako A320. Wanie A320 jako pierwsze samoloty komunikacyjne otrzymay elektryczny system sterowania fly-by-wire, a zastosowanie nowoczesnej awioniki typu glass cockpit umoliwiao ograniczenie liczby czonkw zaogi do dwch pilotw. W konstrukcji, na niespotykan wczeniej skal, zastosowano due elementy kompozytowe. Wykorzystujc projekt A320, opracowano nowe modele z krtszym (A319 i A318) i duszym kadubem (A321). Wszystkie maj identyczn kabin pilotw i instalacje pokadowe oraz podobne zespoy napdowe.

Samoloty A340 oferuj pasaerom niezwykle wysokie standardy komfortu podry, a podczasdugotrwaych rejsw zabieraj dwie zmiany personelu pokadowego. Samoloty tego typu uytkowane w fiskich liniach Finnair w konfiguracji dwuklasowej zabieraj 269 pasaerw.

Amerykaski producent ma cich

nadziej na powrt na pozycj lidera i wie

j z kompozytowym Dreamlinerem.

Samolot bije rekordy zamwie. Na zdjciu

jeden z prototypw Boeinga 787 Dreamliner.

Ciga rywalizacjaSamoloty A300 i A320 odnosiy sukcesy handlowe i z roku na rok umacniay pozycj europejskiego producenta na wiatowym rynku. Jednak dominacja Boeinga jeszcze dugo pozostawaa niezagroona.

Odpowiedzi amerykaskiego producenta na europejsk rodzin A300 by szerokokadubowy model 767 i wskokadubowy 757. Skonfigurowany przede wszystkim na dalekie trasy, Boeing 767 by pierwszym dwusilnikowym samolotem szerokokadubowym tego producenta. W konfiguracji trzyklasowej zabiera na pokad od 200 do 300 pasaerw i dysponowa zasigiem 10-12 tys. km. Na krtsze trasy przeznaczony by Boeing 757, ktry zabiera 200-250 pasaerw i mia zasig 7 tys. km. Zbudowano powyej tysica maszyn kadego typu.

Uruchomiajc na pocztku lat 90. produkcj samolotw szerokokadubowych A330/A340, Airbus celowa w cz rynku zmonopolizowan przez Boeinga 747. W konfiguracji trzyklasowej A330/A340 zabieray na pokad od 250 do 350 pasaerw i dysponoway zasigiem 10-12 tys. km.

Odpowiedzi Boeinga bya rodzina 777, ktre s obecnie najnowoczeniejszymi dwusilnikowymi samolotami amerykaskiego producenta. Zbudowane z nowego typu materiaw konstrukcyjnych, w tym kompozytw zbrojonych wknem szklanym i nowych gatunkw duralu, o wyszej wytrzymaoci zmczeniowej, wystpuj w kilku wersjach rozwojowych. Zabieraj na pokad od 300 do 400 pasaerw i maj zasig 10-15 tys. km.

A380 wchodzi na scenDziki udanym nowym konstrukcjom Boeinga i Airbusa, a take zwikszajcemu si popytowi, lotnictwo pasaerskie rozwijao si bardzo szybko. Rosa

zuycia benzyny w samochodach osobowych! Przedsiwzicie zwizane z programem Airbusa A380 jest oceniane jako jedno z najwikszych w caej historii lotnictwa komunikacyjnego, a koszt prac szacowany pierwotnie na 12 mld dolarw, ostatecznie osign 17 mld dolarw.

Budowa A380 to jedno z najbardziej skomplikowanych logistycznie przedsiwzi na wiecie. Poszczeglne elementy samolotu s produkowane w a 30 krajach. Skrzyda skada si z Walii, kadub w Niemczech, usterzenie ogonowe w Hiszpanii, a kokpit we Francji. Samolot jest skadany w Tuluzie, a po zmontowaniu i oblocie technicznym przechodzi w Hamburgu prace wykoczeniowe i malowanie.

Zanim jeszcze Airbus A380 wzbi si w powietrze, Boeing kilka razy podejmowa prace nad przedueniem i unowoczenieniem Jumbo Jeta. Jednak ze wzgldu na brak zainteresowania klientw projekty 747- -500X i -600X Stretch nigdy nie wyszy poza sta

dium projektu studyjnego. Kolejn koncepcj Boeing przedstawi w 2001 roku. By to projekt zupenie nowego samolotu - Sonic Cru- iser (dwikowy krownik). Maszyna o futurystycznym ksztacie miaa lata na duych wysokociach z prdkoci 0,98 Macha, tj. zblion do prdkoci dwiku, dziki czemu czas podry skrciaby si o jedn pit. Sonic Cruiser mia by samolotem dalekiego zasigu - bez ldowania mgby pokona 18 tys. km (zakadano, e jako pierwszy w historii lotnictwa pasaerskiego pokona tras Nowy Jork-Syd- ney). Rekordowe osigi Sonic Cruisera miay rekompensowa niezbyt wielk pojemno kabiny pasaerskiej, mieszczcej maksymalnie 250 osb. Niestety, rwnie ten pomys nie wzbudzi wystarczajcego zainteresowania linii lotniczych. Ostatecznie producent nie przedstawi nawet harmonogramu produkcji.

liczba samolotw oraz przewoonych pasaerw. Jednoczenie ceny biletw spaday. Wzrost floty i coraz wiksza liczba lotw generoway jednak wiele problemw. Naleaa do nich ograniczona przepustowo najbardziej uczszczanych drg lotniczych i lotnisk oraz bezpieczestwo ruchu lotniczego. Skutecznym rozwizaniem byo wprowadzenie do eksploatacji samolotw o duej pojemnoci i dalekim zasigu. Pojemniejsze samoloty zmniejszaj czstotliwo lotw koniecznych do przewiezienia tej samej liczby pasaerw, a daleki zasig umoliwia dotarcie na lotnisko docelowe bez midzyldowania.

W 2000 roku Airbus przystpi do budowy wielkiego, dwupokadowego samolotu zdolnego pomieci, w zalenoci od przyjtej konfiguracji, od 550 do 850 pasaerw. Tak powsta najwikszy z obecnie eksploatowanych odrzutowcw pasaerskich - synny Airbus A380. Maszyna ma imponujce rozmiary i jest w duej czci zbudowana z materiaw kompozytowych. Co najwaniejsze jednak, ma dwa pokady pasaerskie i trzeci dolny towarowo-bagaowy. Podczas lotu z kompletem pasaerw spala zaledwie 2,9 l paliwa na 100 km w przeliczeniu na 1 osob. To poziom

PRODUKCJA I ZAMWIENIA NA SAMOLOTY AIRBUSA I BOEINGA W LATACH 1990-2010

ROK AIRBUS BOEINGProdukcja Zamwienia

nettoProdukcja Zamwienia

netto543 243 120 717 567 589 176 272

1002 1044 1413 662 142 530

385446272219509482381285290398441375481462

404136125326529492233366

1055790

1341777271574

95157123126229311303320378434453483498510

19901992199419961998200020022004200520062007200820092010

Samolot marzeJednym z najistotniejszych etapw rywalizacji midzy gigantami jest rozpoczty w 2003 roku projekt Boeinga - 787 Dreamliner. Ten ultranowoczesny i wykonany gwnie z kompozytw samolot ma zabiera od 270 do 350 pasaerw, dysponowa zasigiem do 15 tys. km i spala o jedn pit mniej paliwa ni inne maszyny pasaerskie. Jednak budowa Dreamlinera przysparza producentowi wielu kopotw, zwizanych z zastosowaniem wielu awangardowych technologii, przede wszystkim z wykorzystaniem kompozytw na niespotykan dotychczas skal. Kolejnym wyzwaniem staa si integracja wszystkich podzespow i elementw samolotu produkowanych waciwie niemal na caym wiecie (zjawisko niespotykane w adnym innym programie Boeinga). Wielokrotne przesuwanie terminu oblotu prototypu i trzyletnie opnienia zwizane z dostawami seryjnych samolotw zahamoway dalsz sprzeda. Wrd oczekujcych na Dre- amlinery jest take polski narodowy przewonik PLL LOT, ktry ma by ich pierwszym uytkownikiem w Europie.

Odpowiedzi Airbusa na Dreamlinera ma by A350XWB (XWB Extra Wide Body - ekstraszeroki kadub). Samolot ma zabiera od 270 do 350 pasaerw (zalenie od wersji) i dysponowa zasigiem 15 tys. km. Pierwsze A350XWB wejd do eksploatacji za dwa lata.

Kilka miesicy po oblocie Airbusa A380, pod koniec 2005 roku, Boeing pozyska pierwsze zamwienie na powikszonego Jumbo Jeta i uruchomi program budowy 747-8. Najnowsza wersja najwikszego samolotu pasaerskiego produkowanego przez amerykaskiego giganta jest wyduonym modelem 747-400, a w jego budowie w duym stopniu zostay wykorzystane materiay kompozytowe i technologie z 787 Dreamliner (std 8-ka w nazwie) oraz oszczdne silniki nowej generacji. Zastosowanie materiaw kompozytowych otwo

rzyo przed star ju maszyn nowe moliwoci. Samolot sta si lejszy, co umo

liwio (przy porwnywalnej masie startowej) jego wyduenie i zwikszenie

liczby miejsc. W efekcie koszt eksploatacji nowego 747-8 jest zbliony

Do potrzeb logistycznych amerykaskiego koncernu s wykorzystywane samoloty towarowe Boeing 747-400LCF (Large Cargo Freighter).Su one gwnie do transportu gotowych segmentw do budowy samolotw 787 Dreamliner.

do starszej wersji, ale rozkada si na wiksz liczb pasaerw, dziki czemu jednostkowy koszt jest o kilkanacie procent niszy. Samolot bdzie produkowany w wersji pasaerskiej 747-8 Interconti- nental (dla 450 miejsc) i towarowej 747-8 Freighter (udwig 140 ton). Prototypy zostay ju oblatane, a pod koniec tego roku pierwsze samoloty wejd do eksploatacji.

Obecnie obaj producenci, przy wspudziale linii lotniczych, pracuj nad znalezieniem najlepszych rozwiza, ktre umoliwi dalsz redukcj zuycia paliwa i obnienie kosztw operacyjnych. W najwikszym segmencie samolotw wskokadu- bowych Boeing wprowadza ulepszenia w osigach modelu 737 Next-Generation, a Airbus podj prace nad modernizacj popularnego A320 do wersji NEO (New Engine Option) z silnikami nowego typu zuywajcymi o 15% mniej paliwa, co odpowiada ograniczeniu rocznej emisji CO2 o 3,6 tys. ton.

Kto pierwszy, kto drugiPrzez dugie lata Boeing by najwikszym wiatowym producentem samolotw komunikacyjnych. Modele 727 i 737 dominoway w poczeniach redniodystan- sowych, a 747 Jumbo Jet na trasach dalekiego zasigu. Jeszcze 20 lat temu Boeing kontrolowa ok. 62% rynku, McDonnell Douglas - 23%, a Airbus - 15%, ale ju 5 lat pniej udziay ksztatoway si inaczej: Boeing - 55%, McDonnell Douglas - 13%, za Airbus - 32%. Pozycja Boeinga jeszcze bardziej umocnia si w 1997 roku, kiedy wykupi zakady Douglasa. Wszystko wwczas wskazywao, e dominacja producenta bdzie trwaa jeszcze przez dugie lata. Ju rok pniej udzia Boeinga w produkcji wynosi a 71%, a Airbusa- tylko 29%.

Druga poowa lat 90. to okres dynamicznego rozwoju konsorcjum Airbusa. Roczna produkcja wynoszca na pocztku lat 90. ok. 100 samolotw w cigu kilku lat zwikszya si dwukrotnie (1998- 229 szt.) i dalej dynamicznie rosa (2000 - 311 szt., 2001 - 325 szt.). Wyniki Airbusa byy wwczas jeszcze dwukrotnie nisze ni Boeinga (1998 - 564 szt., 2000 - 492 szt., 2001 - 527 szt.). Jednake konsekwencje wydarze zwizanych z atakiem terrorystycznym z 11 wrzenia 2001 roku okazay si dla amerykaskiego producenta bardzo dotkliwe. Zamwienia spady, anulowano te wiele wczeniejszych kontraktw. W 2001 roku po raz pierw

szy zamwienia zoone u Airbusa przewyszay te, ktre pozyska Boeing. W 2003

roku zostaa przeamana trwajca od dziesicioleci dominacja

produkcyjna Boeinga. Airbus przekaza wwczas liniom

lotniczym 305 samolotw, co stanowio 52% wiatowych do

staw, a ich warto wyniosa 24,3 mld dolarw (55-procentowy udzia w rynku).

W 2010 roku obie wytwrnie lotnicze zbudoway cznie 972 due samoloty komunikacyjne, o wartoci 106,4 mld dolarw. W stosunku do roku poprzedniego wyprodukowano o 7 samolotw mniej, ale ich katalogowa warto bya wiksza o 3,1 mld dolarw. Lepsze wyniki po raz kolejny osign Airbus, ktry wyprodukowa 510 samolotw, natomiast Boeing - 462 szt. Najwikszy udzia w produkcji miay samoloty wsko- kadubowe redniego zasigu rodzin Airbus A320 i Boeing 737, ktrych zbudowano cznie 777 szt. (80% dostaw), a wrd samolotw szerokokadubowych: Airbusy A330 i Boeingi 777. W cigu roku obaj producenci pozyskali nowe zamwienia na 1104 samoloty,

Najpopularniejszymi samolotami Airbusa s modele serii A320. Ogem zamwiono ich ponad 7000, z tego 4650 zostao ju zbudowanych. Na zdjciu A320 w barwach chiskiego przewonika Shenzhen Airlines.

by pierwszym samolotem, ktrego elementy produkowano przy wykorzystaniu procesu zgrzewania dyfuzyjnego, a do budowy podstawowych struktur (np. statecznika pionowego) wykorzystano tworzywa sztuczne wzmacniane wknem wglowym. Airbus jako pierwszy wprowadzi do produkcji A318 spawanie wizk laserow, ktre jest teraz wykorzystywane w budowie A380. Technologie te, stosowane do czenia struktur zamiast tradycyjnego nitowania, pozwalaj zmniejszy mas patowca, zapobiegaj korozji i ograniczaj koszty. Airbus by take pierwszym, ktry w procesie produkcji wprowadzi zgrzewanie tarciowe, a do czenia grubych mocno obcionych struktur - spawanie wizk elektronow (np. do pylonw silnikw lotniczych). Postawi na globalizacj procesw produkcyjnych: pocztkowo w budow samolotw byy w caoci zaangaowane zakady przemysowe tylko czterech krajw partnerw konsorcjum, a dzi 35% inwestycji rozkada si na a 80 krajw.

Mimo wszystko Airbusowi daleko do takiej dominacji, jak niegdy dominacja Boeinga. Naley pamita, e Airbus zbudowa cznie 6 tys. samolotw wszystkich modeli, podczas gdy Boeing tylko jednego typu B737 ponad 6,5 tys. szt., a najwikszemu Airbusowi A380 (244 zamwienia) bardzo daleko do powtrzenia sukcesu Boeinga 747 (zbudowano 1400 egz.). Faktem jednak jest, e gdy trwaa ju produkcja seryjna 737 i 747, europejskiego konsorcjum jeszcze nie byo na rynku.

Jerzy Liwiskinaczelnik Orodka Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej

Urzdu Lotnictwa Cywilnego

Airbus dysponuje zakadami

produkcyjnymi w wielu krajach, w ktrych

powstaj kompletne sekcje samolotw.

Jako rodek transportu segmentw

do montowni w Tuluzie lub Hamburgu s

wykorzystywane samoloty towarowe Airbus A300-600ST

Beluga.

z tego: Airbus - 574 szt., a Boeing - 530. Jeeli chodzi o wyniki finansowe, Airbus wyprodukowa samoloty o wartoci katalogowej 57,6 mld dolarw, co daje mu 54% udziau w rynku, a warto pozyskanych zamwie netto wyniosa 76,2 mld dolarw (62% udziau w rynku). Na koniec 2010 roku niezrealizowany portfel zamwie obu producentw obejmowa 6995 samolotw i przy obecnym poziomie produkcji zabezpiecza j na siedem lat. Ich katalogowa warto wynosi 924,2 mld dolarw i dla porwnania jest ptora raza wiksza ni PKB Polski.

Fenomen AirbusaGdy 40 lat temu powstawa Airbus, rynek duych samolotw komunikacyjnych by zdominowany przez amerykaskich producentw. Bezprecedensowy sukces europejskiego pretendenta to wynik kilkudziesiciu lat nieustannych innowacji. Koncern rozwija technologie i usugi, ktre rewolucjonizoway lotnictwo pasaerskie.

Ulepszenia technologiczne wprowadzane w produktach Airbusa w wielu przypadkach miay charakter przeomowy. Liczba opracowanych i wdroonych nowych rozwiza jest bardzo duga. Model A310