Skrypt na egzamin poprawkowy z Polityki Gospodarczej.Opracował: Adam Górka

Część I – zagadnienia teoretyczne.Zacznijmy od zdefiniowania samej polityki gospodarczej. Istnieje wiele sposobów na określenie jej charakteru. Według definicji najbardziej ogólnej polityka gospodarcza polega na określaniu celów danego systemu gospodarczego oraz stosowaniu metod, środków i sposobów prowadzących do osiągania tych celów zgodnie z regułami nauk ekonomicznych. Taka ogólna definicja nie zawęża pojęcia polityki gospodarczej jedynie do działalności państwa ale przewiduje też działalność podmiotów lokalnych, ponadnarodowych czy prywatnych. Bardziej rozwinięta jest już definicja prof. Stefana Kurowskiego, zgodnie z którą polityka gospodarcza to działanie państwa określające cele gospodarcze i środki ich realizacji oraz organizujące te środki w procesie gospodarowania w sytuacji gdy państwo jest ograniczone w tym działaniu przez inne podmioty gospodarcze wobec których nie ma pełnej dyspozycji oraz gdy działanie dokonuje się przez wybór celów alternatywnych oraz ograniczonych środków substytucyjnych. Definicja ta nie uwzględnia istnienia państwa o gospodarce centralnie sterowanej i pasuje tylko do gospodarek rynkowych. Bardziej szczegółowa i mająca raczej charakter przedmiotowy jest definicja prof. Bolesława Winiarskiego zakładająca, że polityka gospodarcza oznacza oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową – na jej dynamikę i strukturę, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą. W związku z dużą rolą jaka jest w tej definicji przywiązywana do organów władzy, autor zwraca uwagę na znaczenie odpowiedniego sposobu ich powoływania i kontroli. Autorem kolejnej definicji jest prof. Wojciech Roszkowski, który stwierdza, że polityka gospodarcza jest działaniem państwa zmierzającym do poprawy struktury oraz koniunktury gospodarczej w celu szeroko rozumianego rozwoju społeczno – ekonomicznego. Tym samym, prof. Roszkowski wiąże politykę gospodarczą z polityką społeczną. Należy zauważyć, że poprawa struktury, o której mowa nie jest zawsze konieczna. Zastana struktura gospodarki może już być optymalna. Ten element definicji jest znakiem czasu i miejsca, w którym powstała – Polski na początku lat 90. XX wieku. Najistotniejszą z punktu widzenia egzaminu jest definicja hybrydowa, łącząca elementy powyższych. Zgodnie z nią polityka gospodarcza to oddziaływanie władz państwowych na strukturę, dynamikę i koniunkturę gospodarczą, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą celem szeroko rozumianego rozwoju społeczno – ekonomicznego.Wiedząc już czym jest sama polityka gospodarcza, możemy przejść do dalszego jej charakteryzowania. Na początek określmy cele polityki gospodarczej. Dzielą się one na dwie podstawowe grupy: cele o charakterze makroekonomicznym i cele o charakterze mikroekonomicznym. Do celów o charakterze makroekonomicznym zaliczamy: cele systemowe – działania ukierunkowane na dokonywanie zmian w systemie ekonomicznym. Są to działania w

zakresie układu regulacji gospodarki (regulowana przez centralny plan lub przez smithowską niewidzialną rękę rynku), oddziaływanie na strukturę własnościową (dominacja własności państwowej czy prywatnej), strukturę działową (zarówno w rozumieniu udziału działów w zatrudnieniu jak i ich wkładu do PKB a także bardziej szczegółowego regulowania poszczególnych gałęzi gospodarki) oraz strukturę podmiotową (udział małych i średnich przedsiębiorstw w rynku w porównaniu do udziału przedsiębiorstw dużych, legalizacja bądź zwalczanie monopoli).

cele redystrybucyjne – kontrola podziału rynkowego dokonywana przez państwo. Państwo decyduje, którym grupom społecznym przetransferować dodatkowe środki ze względu na pominięcie ich lub dyskryminację przez mechanizmy rynkowe.

cele stabilizacyjne – prowadzona przez państwo polityka gospodarcza powinna prowadzić do stabilizacji w czterech wymiarach:1. maksymalnego wykorzystania czynników wytwórczych2. poziomu cen (zwalczanie nadmiernej inflacji)3. budżetu państwa4. zrównoważonego wzrostu gospodarczego (aby nie niósł nadmiernych skutków ubocznych)

Cele o charakterze mikroekonomicznym dotyczą tylko określonych podmiotów lub grup podmiotów jak zakłady przemysłowe, gospodarstwa rolnicze czy przedsiębiorstwa handlowo – usługowe. Możemy wymienić kilka przykładowych grup celów o charakterze mikroekonomicznym: cele przemysłowe cele rolnicze cele gospodarki mieszkaniowej cele handlowe cele transportowe cele z zakresu systemu bankowego cele edukacyjneNarzędziami realizacji celów polityki gospodarczej są poszczególne polityki szczegółowe polityki gospodarczej, takie jak: polityka systemowa, polityka strukturalna, polityka redystrybucyjna, polityka stabilizacyjna i tym podobne. Tak samo jak w wymienionych politykach szczegółowych powiązanych z celami makroekonomicznymi, możemy tworzyć

1

nazwy polityk szczegółowych określanych w celu realizacji celów o charakterze mikroekonomicznym.Pozostając przy podziale na makro- i mikroekonomię, możemy zwrócić uwagę na poszczególne polityki szczegółowe polityki makroekonomicznej, do których zaliczamy: politykę monetarną (pieniężną) – polega ona na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza politykę kursu walutowego – ustala reguły kształtowania ceny jednostki pieniężnej danego państwa w stosunku do

jednostek płatniczych innych państw) politykę fiskalną – określa wysokość danin publicznych politykę budżetową – określa reguły redystrybucji oraz przeznaczenie publicznych środków finansowychPoza czterema powyższymi, niektórzy ekonomiści wymieniają dwie kolejne polityki szczegółowe: politykę handlu zagranicznego politykę dochodową – oddziaływanie państwa na kształtowanie się dochodów nominalnych i realnych

społeczeństwaTrudniejsza do zdefiniowania i scharakteryzowania jest polityka mikroekonomiczna ze względu na kontrowersje związane z ujmowaniem tej kwestii.Polityka makroekonomiczna oraz polityka mikroekonomiczna powiązane są z jedną z funkcji polityki gospodarczej – funkcją stabilizacyjną. Skoro pojawił się ten wątek, scharakteryzujmy teraz funkcje polityki gospodarczej. Pierwsza z nich to funkcja stabilizacyjna. Jej istotą jest zapewnienie takiego ładu ekonomicznego, który będzie gwarantował efektywne funkcjonowanie systemu gospodarczego. Ten z kolei ma prowadzić do wzrostu dochodów indywidualnych i zbiorowych a całość ma mieć charakter długookresowy. W ramach funkcji stabilizacyjnej państwo ma doprowadzać do zapewnienia przewagi ciśnienia nad ssaniem w systemie gospodarczym (w uproszczeniu chodzi o to, żeby konkurencja występowała między producentami a nie nabywcami i żeby nie występowały niedobory środków produkcji, czyli ma być mniej więcej tak jak w IIIRP a nie jak w PRL – sklepy mają bić się o klientów a nie klienci o dostęp do sklepów i towaru). Funkcja stabilizacyjna dotyczy stabilizacji w wymiarach wymienionych powyżej, w związku z charakterystyką celów stabilizacyjnych polityki gospodarczej. Kolejne dwie funkcje polityki gospodarczej to funkcja alokacyjna i redystrybucyjna, które omówione zostaną łącznie. Dotyczą one udziału władz w podziale dochodów w celu realizacji zadań sektora publicznego. Chodzi o opłacane przez obywateli w sposób pośredni działanie państwa w celu zapewnienia obywatelom dostępu do dóbr publicznych. Innymi słowy państwo pobiera od obywateli daniny publiczne, z których finansuje usługi i przedsięwzięcia takie jak: publiczna służba zdrowia, publiczna edukacja, budowa dróg, obrona narodowa, system pomocy społecznej i wiele innych. Istnieją dwie podstawowe płaszczyzny realizacji funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej: korygowanie rynkowego podziału wytworzonych w systemie gospodarczym dochodów oraz kreowanie dóbr publicznych i odnowa środków ogólnodostępnych.Należy zauważyć, że skuteczność realizacji jednej funkcji, zależy od realizacji innej. Efektywność funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej zależy od podjętych w ramach funkcji stabilizacyjnej decyzji długoterminowych. Z kolei realizacja funkcji stabilizacyjnej musi być poparta prawidłową realizacją funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej.Charakteryzując funkcje polityki gospodarczej natknęliśmy się na pojęcie dobra publicznego, które należy wyjaśnić. Jest to takie dobro, które finansowane jest z funduszy publicznych i oferowane odbiorcom na zasadzie kryterium nieodpłatności. Obywatele nie płacą za dobra te bezpośrednio ale pośrednio, w formie danin publicznych (darmowe szkolnictwo nie jest rzeczywiście darmowe ale opłacane przez każdego obywatela w podatkach). Dobra publiczne w przeciwieństwie do dóbr prywatnych mogą być użytkowane przez daną jednostkę bez jednoczesnego uniemożliwiania korzystania z nich innym jednostką (po prywatnej działce może chodzić tylko jej właściciel, po publicznym chodniku wiele osób).Następne zagadnienie to instrumenty polityki gospodarczej. Podzielone są one na cztery grupy, zaczynając od charakterystycznych dla systemów gospodarczych o największej swobodzie gospodarczej, kończąc na charakterystycznych dla systemów gospodarczych scentralizowanych i opartych na narzuconym przez organy państwa planie. Grupa pierwsza to instrumenty klasyczne. Stosowane są one w państwach od początku ich istnienia aż po dzień dzisiejszy. Instrumenty klasyczne wiążą się z klasyczną szkołą ekonomii założoną przez Adama Smitha. Należą do nich: podatki cła (będące w zasadzie również podatkiem) opłaty stemplowe (skarbowe) sterowanie podażą i kursem pieniądza (w zasadzie jest to już instrument interwencyjny, jednak przedstawiciele

neoklasycznej chicagowskiej szkoły ekonomii zaliczają go do klasycznych)Kolejna grupa to instrumenty interwencyjne. Przy ich pomocy państwo ingeruje w procesy gospodarcze i mechanizmy rynkowe. Jest ich bardzo wiele. Niektóre to: roboty publiczne (najstarszy z instrumentów interwencyjnych) zasiłki dla bezrobotnych świadczenia socjalne ustalenie płacy minimalnej i płacy maksymalnej w sektorze publicznym wpływanie na ceny np. przez organizowanie skupu interwencyjnego

2

ograniczenia wejścia do systemu gospodarczego (wymaganie w niektórych dziedzinach działalności koncesji, licencji i zezwoleń)

limity produkcyjne kwoty wwozowe dopłaty eksportoweGrupa trzecia to instrumenty etatystyczne będące de facto podgrupą grupy instrumentów interwencyjnych wchodzących w zakres stosunków własnościowych. Etatyzm polega na występowaniu państwa w roli podmiotu gospodarczego. Jego przejawy to: przejmowanie przez państwo przedsiębiorstw zagospodarowanie przez państwo gałęzi gospodarki, które nie są dochodowe ale niezbędne pod względem

gospodarczym, społecznym lub politycznym występowanie państwa w roli wierzyciela (gdy przedsiębiorstwo zadłużone jest w banku państwowym)Ostatnia grupa to instrumenty nakazowo – rozdzielcze (administracyjne). Charakterystyczne są dla gospodarek centralnie planowanych państw socjalistycznych i służą głębokiej ingerencji państwa w mechanizmy rynkowe. Przykładem może być reglamentacja żywności. Instrumenty administracyjne sprawdzają się też w państwach demokratycznych w sytuacjach nadzwyczajnych jak okres wojny.Przejdźmy teraz do funkcji państwa w gospodarce. Podzielone są one na dwie grupy. Pierwsza z nich uznawana jest zarówno przez zwolenników doktryny liberalnej jak i etatystycznej. Funkcje z drugiej grupy natomiast uznawane są jedynie przez etatystów. Do funkcji powszechnie uznawanych należą:

1. utrzymywanie istniejącego ładu ekonomicznego – z niego wynika ład polityczny. Konstytucja RP mówi w tej kwestii o zabezpieczeniu prawa własności i dziedziczenia.

2. ochrona środowiska i zdrowia człowieka – hamowanie nadmiernego rozwoju i rozprzestrzeniania się gospodarki, które mogłyby zagrozić środowisku (np. zakaz nadmiernej emisji gazów cieplarnianych)

3. organizacja systemu pieniężnego – państwo ustala reguły działania instytucji finansowychWięcej jest funkcji nieuznawanych przez liberałów. Należą do nich:

1. gospodarowanie dobrami publicznymi niemieszczącymi się w funkcjach wymienionych wyżej – problemem pozostaje jednak wyznaczenie granicy między dobrami publicznymi a prywatnymi

2. stabilizacja systemu gospodarczego3. pobudzanie aktywności gospodarczej – należy w tym miejscu jednak nawiązać do funkcji stabilizacyjnej.

Wzrost gospodarczy nie może być zbyt duży ponieważ prowadzi to do wysokiej skokowości cyklu koniunkturalnego.

4. protekcjonizm gospodarczy – polega na wspieraniu określonych grup podmiotów gospodarczych (następuje to zawsze kosztem innych podmiotów). Może polegać na przykład na wspieraniu rozwoju gospodarki w danym regionie przez tworzenie specjalnych stref ekonomicznych jednak jest w pierwszym rzędzie kojarzony z wywodzącą się z XVII – wiecznej Francji doktryną merkantylizmu na arenie międzynarodowej.

5. protekcjonizm socjalny – skierowany jest do określonych podmiotów. Realizacji tej funkcji towarzyszy często progresywny system podatkowy. Do instrumentów protekcjonizmu socjalnego należą: podatki, subsydia, dotacje, kredyty o niskim oprocentowaniu itp.

6. protekcjonistyczna polityka handlowa (w stosunkach z zagranicą) – jej narzędziami są cła, kwoty importowe i eksportowe, kartelizacja organizacji zajmujących się obrotem zagranicznym

7. utrzymywanie sektora przedsiębiorstw państwowychKolejne zagadnienie to gospodarka rynkowa. Rozumiemy przez nią taki system gospodarczy, w którym istnieją rynki na wszystkie czynniki produkcji łącznie z finansowymi a decyzje podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze kierujące się własnym interesem. Rynek to z kolei ogół podmiotów reprezentujących podaż i popyt, które dokonując transakcji zakupu i sprzedaży decydują o poziomie cen.

Część II – zagadnienia łączące część teoretyczną z częścią historyczną.Kryteria konwergencji określone w Traktacie o Unii Europejskiej, podpisanym 7 lutego 1992 roku w Maastricht: deficyt nieprzekraczający 3% PKB dług publiczny nieprzekraczający 60% PKB inflacja większa maksymalnie o 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji 3 państw członkowskich o

najstabilniejszym poziomie cen stopy procentowe na kredyty średnio- i długoterminowe nie mogą przekroczyć o więcej niż 2 punkty procentowe

średniej tego wskaźnika w państwach wymienionych w kryterium dotyczącym inflacji zasada niedewaluowania walut względem siebie – pasmo wahań kursowych powinno zawierać się w przedziale <-

2,25%; 2,25%> maksymalne wykorzystanie czynników wytwórczych, pożądane bezrobocie w okolicach 4%Podstawy konstytucyjne polityki gospodarczej w IIIRP:

I. Zasady o charakterze ogólnym:

3

1. zasada demokratycznego państwa prawa – działanie władzy publicznej oparte jest na prawie. Konstytucja jest nadrzędna w stosunku do wszystkich pozostałych aktów prawa. Szczególna jest rola ustawy. Obowiązuje zasada vacatio legis, dzięki której podmioty gospodarcze nie są zaskakiwane nowym stanem prawnym. Chronione są prawa nabyte i budowana jest zaufanie obywateli do państwa.

2. zasada państwa społecznego – w związku z tym, że celem państwa jest stworzenie wszystkim warunków do godnego życia, nie należy tak samo traktować podmiotów pełnosprawnych i niepełnosprawnych. Zasada ta powinna być rozpatrywana razem z zasadą równości a w przypadku zaistnienia sprzeczności mieć nad nią prymat.

3. zasada pomocniczości – wszelka działalność publiczna ma być prowadzona jak najbliżej obywatela a jeżeli jednostka niższa nie radzi sobie z realizacją danego zadania, obowiązek pomocy ma jednostka wyższa.

4. zasada równości – przewiduje równość praw, ochrony prawnej i równość wobec prawa. Poza tym, wszystkie podmioty mają być tak samo traktowane przez aparat administracyjny, mieć równy dostęp do rynku, na którym z kolei nikt nie jest szczególnie uprzywilejowany.

II. Zasady o charakterze szczegółowym: 1. zasada społecznej gospodarki rynkowej – opiera się na tezie o niedoskonałości wolnego rynku, który

prowadzi do konfliktów społecznych. W związku z tym państwo ma tworzyć reguły co do funkcjonowania rynku i przez to chronić społeczeństwo. Zasada ta może być pojmowana w sposób liberalny jako samo ustalanie przez państwo reguł rywalizacji na rynku lub w inny sposób – jako zliberalizowana wersja państwa opiekuńczego. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego wspiera ten drugi tryb rozumowania.

2. zasada wolności gospodarczej – nieingerowanie państwa w sferę podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. W praktyce nie jest to wolność absolutna. Ograniczeniem jest choćby wymaganie koncesji na niektóre rodzaje działalności, konieczność spełnienia wymogów BHP czy przeciwpożarowych.

3. zasada własności prywatnej – jest to jeden z filarów społecznej gospodarki rynkowej. Własność prywatna ma być podstawą całego systemu gospodarczego.

4. zasada solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych – podkreśla się głównie dwa ostatnie elementy tej zasady, solidarność uznając jedynie za etyczne wskazanie przy rozwiązywaniu konfliktów społecznych. Wyrazem realizacji tej zasady jest powstanie i działalność Komisji Trójstronnej.

5. uznanie rodzinnych gospodarstw rolnych za podstawę struktury agralnej kraju – przy konstruowaniu postulatów polityki gospodarczej państwa, interes rodzinnych gospodarstw rolnych powinien być szczególnie brany pod uwagę. Za rodzinne gospodarstwo rolne uznaje się takie, które spełnia następujące warunki:− praca w gospodarstwie stanowi główne źródło utrzymania dla członków rodziny− w gospodarstwie nie pracują dodatkowi pracownicy najemni− gospodarstwo daje prace wszystkim członkom rodziny− właściciel gospodarstwa posiada kwalifikacje rolnicze

6. zasada niezależności banku centralnego od rządu – Narodowy Bank Polski ma wyłączność na emisję pieniądza i prowadzenie polityki pieniężnej. Zdanie rządu nie musi być przy tym brane pod uwagę. Niezależność NBP zabezpieczona jest przez sposób powoływania jego organów.

7. konstytucyjny katalog praw gospodarczych – zawarty jest w dwóch pierwszych rozdziałach, z naciskiem na rozdział II.

Część III – zagadnienia historyczne.Ostatnia dekada PRL, reforma gospodarcza, rząd Mieczysława Rakowskiego, obrady Okrągłego Stołu.

Gospodarka PRL była niewydolna. Cyklicznie pojawiały się kryzysy gospodarcze prowadzące do kryzysów społeczno – politycznych. Najpoważniejszy był kryzys z przełomu lat 70. i 80. Wtedy to po raz pierwszy można było mówić o recesji. Od roku 1979 do 1982 dochód narodowy systematycznie spadał i nie osiągnął poziomu z roku 1978 aż do końca PRL. Kolejny kryzys wywołał tendencje reformistyczne wewnątrz PZPR. 25 września 1981 roku uchwalone zostały dwie ważne ustawy – o przedsiębiorstwach państwowych oraz o samorządzie pracowniczym. Był to początek I etapu reformy gospodarczej, której część dotycząca przedsiębiorstw nazywana była „trzy S” (samodzielność, samorządność, samofinansowanie). Miała ona doprowadzić do decentralizacji gospodarki i zastąpienia centralnego planowania zarządzaniem przedsiębiorstwami za pomocą narzędzi gospodarczych. Państwo miało utrzymać jednak rolę dominującą jeżeli chodzi o własność środków produkcji. Reforma nie została wdrożona głównie z powodu wprowadzenia stanu wojennego. Bezpośrednio po jego zakończeniu pojawił się wzrost gospodarczy jednak nie świadczył on tyle o poprawie sytuacji gospodarczej ale o jej tragicznym wcześniejszym położeniu. Utrzymanie wzrostu okazało się bardzo trudne. Pomimo niezrealizowanego I etapu reformy gospodarczej władze zdecydowały się na rozpoczęcie II etapu reformy gospodarczej. Miała ona stworzyć równe warunki ekonomiczne dla wszystkich sektorów własności oraz wspierać małe firmy prywatne. W celu zdobycia legitymacji społecznej dla zmian rozpisano referendum. Odbyło się ono 29 listopada 1987 roku i chociaż większość głosujących opowiedziała się za reformami to wynik nie był wiążący. Mimo to

4

przystąpiono do wprowadzania zmian. W ramach reformy gospodarczej miała miejsce administracyjna podwyżka cen co wywołało niezadowolenie społeczne i doprowadziło do zastąpienia rządu Messnera gabinetem Mieczysława Rakowskiego. Za jego czasów akcentowane było coraz mocniej hasło porozumienia narodowego co miało na celu podzielenie się winą za sytuacje gospodarczą przez PZPR z innymi podmiotami. Istotnym dokumentem jaki powstał za czasów rządu Rakowskiego była ustawa z 23 grudnia 1988 roku o działalności gospodarczej, która znosiła Komisję Planowania przy Radzie Ministrów i wprowadzała zasadę wolności gospodarczej ograniczoną jedynie koniecznością zdobycia koncesji na działalność w następujących dziedzinach gospodarki: przemysł wydobywczy przetwórstwo i obrót kamieniami i metalami szlachetnymi przemysł farmaceutyczny przemysł zbrojeniowy produkcja alkoholu i wyrobów tytoniowych transport morski i lotniczy usługi lotnicze usługi z zakresu ochrony osób i mienia usługi detektywistyczne prowadzenie biur paszportowych obrót dobrami kultury sprzed 9 maja 1945 roku obrót zagraniczny określonymi towaramiUrzędowanie gabinetu Mieczysława Rakowskiego to także czas dialogu z opozycją demokratyczną, który doprowadził do rozmów Okrągłego Stołu.Obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły się 6 lutego 1989 roku w Warszawie. Powołano wtedy trzy zespoły robocze: do spraw gospodarki i polityki społecznej, do spraw pluralizmu związkowego i do spraw reformy politycznej. Obrady trwały do 5 kwietnia 1989 roku. W ramach polityki gospodarczej interesują nas postanowienia pochodzące z zespołu roboczego do spraw gospodarki i polityki społecznej, na którego czele stali Władysław Baka (z ramienia rządu) i Witold Trzeciakowski (z ramienia opozycji). Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy: postanowienia dotyczące zmian systemowych polskiej gospodarki jakie miały nastąpić po Okrągłym Stole oraz postanowienia dotyczące zmian w bieżącej polityce gospodarczej państwa. Do postanowień tworzących nowy ład ekonomiczny zaliczamy: rozwój samorządności i partycypacji pracowniczej swobodne kształtowanie się struktury własnościowej rozwój stosunków rynkowych i konkurencji likwidowanie pozostałości systemu nakazowo – rozdzielczego i ograniczanie centralnego planowania jednolita polityka finansowa wobec wszystkich przedsiębiorstw niezależnie od panujących w nich stosunków

własnościowych podporządkowanie systemu selekcji kadr kierowniczych w przedsiębiorstwach kryterium kompetencji fachowych

(w miejsce klucza partyjnego) pluralizm własnościowy prywatyzacjaJeżeli natomiast chodzi o postanowienia związane z bieżącą polityką gospodarczą to wymienić możemy: poprawę warunków zaopatrywania rynku i warunków życia ludności

Miało to następować przez dostosowanie produkcji do popytu, przeprofilowanie produkcji zbrojnej na konsumpcyjną, zmniejszenie udziału w gospodarce sektora paliwowo – energetycznego oraz racjonalizację eksportu.

stabilizację gospodarki i ograniczenie inflacjiNależało ograniczyć popyt i zwiększyć podaż a także zmniejszyć deficyt budżetowy. Urealniono (podwyższono) ceny oraz podniesiono stopy procentowe co miało zachęcić społeczeństwo do składania depozytów zamiast ponownego wprowadzania pieniądza na rynek.

ochrona ludności przed skutkami inflacji i polityki równoważeniaGłównym narzędziem była indeksacja płac ustalona na poziomie 0,8 co oznacza, że na każdy 100% wzrostu inflacji gwarantowano 80% wzrostu płac.

ochrona warunków pracy i zatrudnieniaLepsze warunki kształtowano przez odpowiednie programy szczegółowe dotyczące na przykład pracy w nocy czy limitu godzin nadliczbowych.

Po wyborach z 4 czerwca 1989 roku, rząd Rakowskiego nadal działał. Przygotował w porozumieniu z ekspertami z Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Banku Światowego program gospodarczy na lata 1989 – 1992. Do dymisji podał się 4 lipca 1989 roku jednak została ona przyjęta przez Sejm 1 sierpnia 1989 roku jednak w obliczu nieudanej próby sformowania rządu przez Czesława Kiszczaka, gabinet Rakowskiego urzędował do 12 września 1989 roku, kiedy to powołano rząd Tadeusza Mazowieckiego.

Rząd Tadeusza Mazowieckiego (12 września 1989 – 12 stycznia 1991)

5

Misja tworzenia rządu została powierzona Tadeuszowi Mazowieckiemu już 24 sierpnia 1989 roku w odpowiedzi na nieudaną misję stworzenia rządu przez Czesława Kiszczaka. Początkowo miał on dużo problemy z obsadzeniem stanowiska wicepremiera do spraw gospodarczych i ministra finansów. Ostatecznie funkcja ta została obsadzona przez Leszka Balcerowicza. Zaprzysiężenie Rady Ministrów w składzie zaproponowanym przez Mazowieckiego nastąpiło ostatecznie 12 września 1989 roku. Już następnego dnia odbyło się pierwsze posiedzenie.Prace rządu w 1989 roku w zakresie polityki gospodarczej koncentrowały się na dwóch grupach spraw: rozwiązywaniu bieżących problemów gospodarczych oraz przygotowywaniu podstaw reform jakie miały być realizowane od początku 1990 roku.Do spraw bieżących możemy zaliczyć w pierwszej kolejności kwestie związane z budżetem państwa na rok 1989. Dokument odziedziczony po rządzie Mieczysława Rakowskiego nie przystawał do rzeczywistości. Przystąpiono więc do przygotowania prowizorium na październik oraz nowelizacji budżetu na ostatnie dwa miesiące 1989 roku. Oba dokumenty opierały się na tych samych założeniach. Założono wyższy od pierwotnego deficyt budżetowy, który sięgnął 5 200 000 000 000 (5,2 biliona) ówczesnych złotych. Określono też źródła dodatkowych wpływów do budżetu: opodatkowanie kantorów wymiany walut, wzrost opłat celnych oraz automatyczne ściąganie należnych podatków z przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego. Prowizorium na październik zostało przyjęte przez Sejm 29 września 1989 roku, natomiast nowelizacja budżetu na 1989 rok 30 października 1989 roku. Kolejną kwestią z zakresu spraw bieżących była regulacja płac. W obliczu zagrożenia hiperinflacją, indeksacja automatyczna wywalczona przez związki zawodowe przy Okrągłym Stole zastąpiona została indeksacją wyrównawczą. Oznacza to, że wskaźnik ustalany był teraz w stosunku do płac na końcu a nie jak wcześniej na początku kwartału. Taka decyzja wskazywała na to, że rząd nie będzie dostosowywał swojej polityki gospodarczej do nierealnych żądań społeczeństwa. Na postawę to wskazywał także kolejny element z zakresu spraw bieżących, to jest podnoszenie cen. Podwyżki dotyczyły: paliw silnikowych, alkoholu, taryf pasażerskich w PKP i PKS, wyrobów przemysłu farmaceutycznego, usług pocztowych i telekomunikacyjnych, energii (elektrycznej i cieplnej) a także produktów żywnościowych. Kolejną kwestią jaką regulował rząd w zakresie spraw bieżących było wstrzymywanie prywatyzacji. Może się to wydawać niekonsekwentne w porównaniu z ogólnym profilem polityki rządu Mazowieckiego, jednak chodzi to o nieuregulowaną jeszcze w dostateczny sposób dziką prywatyzację, na której bogacili się dotychczasowi kierownicy przedsiębiorstw państwowych, a więc osoby związane z władzą komunistyczną.Przejdźmy teraz do działań przygotowujących reformę gospodarczą Polski, jakie podejmował rząd Tadeusza Mazowieckiego jeszcze w 1989 roku. Działania te możemy podzielić na trzy nurty. Pierwszy z nich to prace nad dokumentem programowym określającym generalne kierunki polityki gospodarczej rządu. Chodzi tu w zasadzie o plan Balcerowicza jaka to nazwa jest najbardziej znana czy też plan Sachsa – Balcerowicza – Gomułki jak określany jest przez niektórych, w tym prof. Stefana Stępnia. Za pierwszą wersję planu można uważać exposé premiera Mazowieckiego. Druga wersja została ustalona w Waszyngtonie przez Leszka Balcerowicza w porozumieniu już z Międzynarodowym Funduszem Walutowym oraz Bankiem Światowym. Wersja trzecia została przedstawiona na konferencji prasowej 5 października 1989 roku i opublikowana w Rzeczpospolitej. Czwarta wreszcie wersja to dokument rządowy zatytułowany Założenia polityki gospodarczo – społecznej przedstawiony do zaakceptowania przez Sejm wraz z pakietem ustaw reformatorskich 17 grudnia 1989 roku. Drugi nurt działań rządu w ramach przygotowania reformy to właśnie samo przygotowanie projektów ustaw reformatorskich zmieniających zasadniczo system gospodarczy państwa. Sejmowi przedstawiono ich 17 grudnia 11, jednak uchwalone zostało tylko 10 z nich z powodu niedopracowania ustawy o praktykach antymonopolistycznych. Ostatecznie ustawy uchwalone przez Sejm 27 grudnia 1989 roku i podpisane przez prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego 30 grudnia 1989 roku to: ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych ustawa o prawie bankowym ustawa o kredytowaniu ustawa o podatku od wzrostu wynagrodzeń ustawa o nowych zasadach opodatkowania ustawa o działalności gospodarczej prowadzonej przez inwestorów zagranicznych ustawa o prawie dewizowym ustawa o prawie celnym ustawa o zatrudnieniu ustawa o szczególnych warunkach zwalniania pracownikówTrzecim nurtem działań reformatorskich rządu w 1989 roku było opracowanie projektu budżetu na rok 1990. Był on oparty na identycznych założeniach, jak te ustalone z Międzynarodowym Funduszem Walutowym. Planowany był wzrost cen i spadek produkcji, płac realnych oraz spożycia.Polityka gospodarcza w 1990 roku była przez rząd Tadeusza Mazowieckiego prowadzona w sposób, który pozwala na podzielenie jej na dwa zasadnicze rodzaje polityki gospodarczej – politykę stabilizacyjną i politykę systemową.W ramach polityki stabilizacyjnej najważniejszym celem jaki stawiał przed sobą rząd była walka z inflacją, którą uznano za największy problem polskiej gospodarki. W ramach tejże, stosowano wysokie stopy procentowe, które miały doprowadzić do zahamowania wydatków ludności i zachęcenia jej do zwiększenia oszczędności w złotych. Za jedną z głównych przyczyn inflacji uznawano nadmierny wzrost płac. Rząd postanowił więc o ścisłej kontroli wzrostu płac

6

przez politykę fiskalną wobec przedsiębiorstw, a konkretniej podtrzymanie popiwku (PPWW – podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń). Hamowaniu inflacji pomagać też miała polityka stałego kursu walutowego. Od 1 stycznia 1990 roku zaczął obowiązywać sztywny kurs złotówki do dolara amerykańskiego. Kurs ustalono na poziomie 9 500 złotych za jednego dolara. Kolejnym narzędziem walki z inflacją było zmniejszanie deficytu budżetowego. W tym celu, rząd zaprzestał przekazywania subsydiów nierentownym przedsiębiorstwom. Aby złagodzić skutki reform gospodarczych dla społeczeństwa, po raz pierwszy od II wojny światowej wprowadzono system zasiłków dla bezrobotnych.W skutek reform gospodarczych z początku 1990 roku, rozwiązane zostały w dużej mierze problemy z zaopatrzeniem rynku. Pojawił się handel uliczny a aktywność importerów przyniosła niedostępne dotąd towary z Zachodu. Zniknęło zjawisko gigantycznych kolejek i pustych półek sklepowych. Problemem był jednak brak pieniędzy w społeczeństwie. Było to źródłem dużego niezadowolenia. W ramach prac rządu w drugim kwartale 1990 roku przeważały trzy grupy zagadnień: możliwość zwiększenia wydatków budżetowych, liberalizacja handlu zagranicznego (obniżenie ceł do poziomu 5%) oraz restrukturyzacja wielkich przedsiębiorstw. Efektem było obniżenie inflacji w sierpniu do poziomu 1,8%. Była to jednak zmiana krótkotrwała, we wrześniu stopa inflacji urosła znów do 6,8%.Jeżeli chodzi o politykę systemową w roku 1990 to opierała się ona na zamienianiu systemu gospodarki scentralizowanej w społeczną gospodarkę rynkową. Działania rządu w tym zakresie następowały na pięciu głównych obszarach. Pierwszym było ograniczenie zakresu centralnych parametrów regulacyjnych co oznaczało po prostu nie ingerowanie w gospodarkę, uwolnienie wskaźników aby rynek sterował nimi sam. Jak wiemy jednak rząd nie prowadził takiej polityki na całej linii. Cały czasz sterował przecież kursem waluty. Drugi obszar to zmiany instytucjonalne upodabniające gospodarkę do systemu rynkowego. Chodzi tu głównie o reformę systemu bankowego, zapoczątkowaną jeszcze przez gabinet Mieczysława Rakowskiego, który dokonał podziału NBP na dziewięć państwowych banków komercyjnych oraz centralę NBP mającą z czasem nabrać w pełni charakteru banku centralnego. Mazowiecki miał zamiar umocnić pozycję NBP jako banku centralnego, usprawnić działanie państwowych banków komercyjnych oraz promować procesy tworzenia nowych banków. Trzeci obszar działania w ramach polityki systemowej to przemiany własnościowe. W połowie marca 1990 roku Rada Ministrów przyjęła dwa projekty ustaw z tego zakresu – ustawę prywatyzacyjną i ustawę o powołaniu Ministra Przekształceń Własnościowych. Stanowisko to objął jako pierwszy Waldemar Kuczyński. Jeszcze w 1990 roku udało mu się sprywatyzować metodą kapitałową pięć przedsiębiorstw i opracować założenia pierwszego programu powszechnej prywatyzacji. Dwa pozostałe obszary działania Rady Ministrów to próba zagwarantowania warunków konkurencji oraz likwidacja centralnego systemu zasilania podmiotów gospodarczych.Tadeusz Mazowiecki złożył dymisję 25 listopada 1990 roku z powodu swojej porażki już w I turze wyborów prezydenckich. Została ona przyjęta przez Sejm 14 grudnia 1990 roku, jednak gabinet działał aż do powołania rządu Jana Krzysztofa Bieleckiego 12 stycznia 1991 roku. W tym czasie udało się między innymi przygotować projekt ustawy budżetowej na rok 1991.

Rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego (12 stycznia 1991 – 23 grudnia 1991)Początkowo drugim premierem IIIRP zostać miał Jan Olszewski. To on otrzymał misję utworzenia rządu od prezydenta – elekta Lecha Wałęsy, jednak 18 grudnia 1990 roku oficjalnie ogłoszono, że zakończyła się ona niepowodzeniem. 26 grudnia 1990 roku kolejna misja sformowania rządu powierzona została szerzej dotąd nieznanemu politykowi z Gdańska, którym był Jan Krzysztof Bielecki.Gabinet został powołany przez Sejm 12 stycznia 1991 roku. Stanowisko ministra finansów objął ponownie Leszek Balcerowicz, co wskazywało na plan kontynuacji polityki gospodarczej zapoczątkowanej przez Tadeusza Mazowieckiego. Musiało to spowodować napięcia społeczne, ponieważ w kraju dominowały głosy oczekujące odejścia od reform. Przejawem tego był wynik wyborów prezydenckich z 1990 roku, a konkretniej spektakularna porażka Tadeusza Mazowieckiego w pierwszej turze.Protesty społeczne z jakimi spotkał się nowy gabinet dotyczyły w pierwszej kolejności popiwku. O ile związkowcy żądali jego zniesienia to rząd uważał go za jedno z istotniejszych narzędzi prowadzonej przezeń polityki antyinflacyjnej. Z protestującymi rozpoczęto negocjacje, w których stanowisko rządu było jednak nieugięte. Konflikt podgrzewany był przez informację, że ekonomiści z otoczenia prezydenckiego są przeciwnikami popiwku. Na początku lutego 1991 roku doszło jednak do spotkania Lecha Wałęsy z Leszkiem Balcerowiczem, po którym prezydent publicznie poparł całą politykę gospodarczą rządu.Wiosną 1991 roku pojawiła się kolejna grupa protestujących, obok przeciwników popiwku. Byli to rolnicy, których wystąpienia zmusiły rząd do zajęcia się polityką rolną państwa. System wyniesiony z PRL był nieefektywny i po rozpoczęciu kształtowania wolnego rynku doprowadził do problemów ze zbytem produktów rolnych, wzrostu cen środków produkcji rolniczej oraz podwyżki kosztów kredytów rolniczych. Protestujący domagali się tańszych kredytów i wprowadzenia polityki protekcyjnej w handlu zagranicznym płodami rolnymi. Rząd Bieleckiego ugiął się i wprowadził wyższe stawki celne na importowaną żywność i zaostrzoną jej kontrolę. Takie działanie pogłębiało tylko nieefektywną strukturę rolnictwa.W kwietniu rząd zdecydował, że w obliczu negatywnych wskaźników ekonomicznych oraz rosnącego niezadowolenia społecznego, nie da się utrzymać dotychczasowego kursu polityki gospodarczej. Rozpoczęto prace nad założeniami polityki antyrecesyjnej. Jej owocem był skierowany do Sejmu 18 maja 1991 roku dokument pod tytułem Zadania

7

rządu w dziedzinie restrukturyzacji gospodarki. Skupiał się on na kwestiach prywatyzacji, ponieważ za główną przyczynę niepowodzenia reform uznano nieprzystosowanie przedsiębiorstw państwowych do nowych warunków gospodarczych.Istotnym momentem w czasie urzędowania gabinetu Bieleckiego była nocna dewaluacja złotówki, która nastąpiła o północy z 16 na 17 maja 1991 roku. Taka nagła zmiana w środku nocy podyktowana była chęcią uniknięcia spekulacji. Sama zaś dewaluacja konieczna była z powodu osłabienia się dolara (z którym złotówka była sztywno powiązana) na rynkach światowych. Nowy kurs wyniósł 11 000 złotych za dolara.W drugiej połowie 1991 roku rząd nie mógł cieszyć się silnym oparciem w Sejmie z powodu zbliżającej się kampanii wyborczej. Członkowie izby zamiast zajmować się reformami i poprawą kondycji państwa, byli raczej zainteresowani zapewnieniem sobie sukcesu wyborczego. Mimo to udało się przegłosować ustawę o podatku od osób fizycznych, która zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 1992 roku. Wprowadziła ona trzy stawki podatkowe: 20%, 30% i 40%.W czasie urzędowania gabinetu Bieleckiego powstała Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. Akt jej założenia podpisano 22 kwietnia 1991 roku. Wzorem dla nowej giełdy warszawskiej był giełda w Lyonie. Jednocześnie z otwarciem giełdy, powołano Komisję Papierów Wartościowych.Jeżeli chodzi o kwestie związane z budżetem to omawiany rząd rozpoczął działalność bez budżetu na rok, w którym przyszło mu objąć władzę. Istniał jedynie projekt, który zdążyła uchwalić poprzednia Rada Ministrów i to on stał się przyczółkiem do prac nad nowym dokumentem. Do uchwalenia budżetu przez Sejm doszło już w połowie lutego 1991 roku jednak pojawił się problem – deficyt wymagający korekty budżetu. Wynikał on głównie z błędnych prognoz gospodarczych. W marcu już było wiadomo, że budżet jest niewykonalny. Pierwszy projekt jego nowelizacji jednak pojawił się dopiero pod koniec sierpnia. Kampania wyborcza powodowała jednak, że debata nad projektem była nieefektywna. Na jesieni rząd nadal siedział nad nowelizacją budżetu na 1991 rok. Do tego jeszcze został zobowiązany do przygotowania prowizorium na pierwszy kwartał 1992 roku, co pociągało za sobą przygotowanie Założeń polityki gospodarczej i społecznej na 1992 rok. Prace nad tymi dokumentami trwały, chociaż w międzyczasie odbyły się wybory parlamentarne, których wynik jasno wskazywał na brak możliwość przetrwania rządu. 5 grudnia przyjęta została dymisja Bieleckiego a misja utworzenia rządu przypadła ponownie w udziale Janowi Olszewskiemu. Istniejący rząd działać miał do sformowania nowego. W tym czasie udało się między innymi uchwalić 12 grudnia 1991 roku projekt prowizorium budżetowego na pierwszy kwartał kolejnego roku.Urzędowanie gabinetu Jana Krzysztofa Bieleckiego uznać należy za nieudane ze względu na niewypełnienie podstawowego zadania każdego rządu – przygotowania budżetu na kolejny rok. Co ciekawe, nieistniejący już rząd uzyskał mimo to absolutorium od Sejmu w październiku 1992 roku.

Rząd Jana Olszewskiego (23 grudnia 1991 – 5 czerwca 1992)Rząd Jana Olszewskiego rodził się w bólach. Chociaż już 16 grudnia 1991 roku premier przedstawił prezydentowi jego skład, to ten stwierdził, że nie jest on zdolny do wypełnienia swojej misji. W związku z tym, dwa dni później Olszewski podał się do dymisji, która nie została jednak przyjęta przez Sejm. Ta groźba okazała się skuteczna rząd został powołany 23 grudnia 1991 roku. Ministrem finansów został Karol Lutkowski, chociaż obsadzenie tego stanowiska nie należało do łatwych zadań. Piastował on swoje stanowisko tylko do 28 lutego 1992 roku, kiedy to został zastąpiony przez Andrzeja Olechowskiego.Założenia polityki gospodarczej przedstawione przez Jana Olszewskiego w sejmowym exposé były bardzo ogólnikowe ponieważ rząd ten skupić się chciał nie na gospodarce a na dekomunizacji państwa. Jednym z ciekawszych postulatów dotyczących gospodarki była zapowiedź zniesienia popiwku, chociaż nie podano żadnej konkretnej daty kiedy miałoby to zostać wprowadzone w życie.Chociaż gabinet Olszewskiego odziedziczył po swoich poprzednikach prowizorium budżetowe na pierwszy kwartał 1992 roku, to wciąż brak było ustaleń co do ogólnych założeń polityki gospodarczej na kolejny rok. W ramach tworzenia takiego całościowego dokumentu, powstawały programy odcinkowe, jak kierunki polityki rolnej (ustalenie sytuacji PGRów, zwiększenie udziału rolników w przetwórstwie i handlu żywnością, przywrócenie spółdzielczości) czy zagadnienia prywatyzacji (przyśpieszenie, powołanie organu do uporządkowania stosunków własnościowych, zachęcanie kapitału polonijnego do napływu do kraju). Ostateczny i całościowy dokument Założenia polityki gospodarczo – społecznej na 1992 rok został zatwierdzony przez rząd 14 lutego 1992 roku.Budżet na rok 1992 nie istniał, a jedyne czym nowy rząd dysponował to projekt prowizorium budżetowego na pierwszy kwartał 1992 roku odziedziczony po poprzedniej ekipie. 2 stycznia 1992 roku został on przedstawiony do przyjęcia Sejmowi bez żadnych poprawek ze strony gabinetu Olszewskiego. Razem z nim wniesiono projekty czterech ustaw: o zasadach gospodarki finansowej państwa, o zmianie ustawy prawo budżetowe, o podatku dochodowym i o zmianie kodeksu pracy. Wszystkie te ustawy, wraz z prowizorium uzyskały akceptację Sejmu 25 stycznia 1991 roku, jednak dopiero po wniesieniu poprawek. Ostateczną wersję budżetu rząd przyjął 20 marca 1992 roku. Został on jednak uchwalony przez Sejm dopiero po dymisji gabinetu.Rząd Jana Olszewskiego był tym, za którego urzędowania nastąpił pierwszy konflikt z NBP. Objawił on się krytyką projektu założeń polityki pieniężnej na 1992 rok przez Jerzego Eysymontta (kierownika Centralnego Urzędu Planowania). Konflikt ten został zażegnany jednak w ciągu dwóch tygodni. Zwraca się na niego uwagę ze względu na to, że w PRL bank centralny był podporządkowany rządowi i takie konflikty były niemożliwe.

8

Rząd Olszewskiego odszedł częściowo od zapoczątkowanej przez Bieleckiego polityki protekcjonizmu luzując bariery celne dla importu, głównie surowców i dóbr inwestycyjnych.Istotnym projektem ustawy opracowanym przez omawiany rząd był zatwierdzony 19 maja 1992 roku projekt ustawy o podatku VAT i akcyzowym.Rząd Jana Olszewskiego upadł w nocy z 4 na 5 czerwca 1992 roku z powodów niezwiązanych z gospodarką a wyniku polityki lustracyjnej i dekomunizacyjnej. W związku z tym, nie będziemy się w bezpośrednie przyczyny upadku zagłębiać.

Nieudana misja utworzenia rządu przez Waldemara Pawlaka (5 czerwca 1992 – 2 lipca 1992)Chociaż pierwsza misja utworzenia rządu przez Waldemara Pawlaka zakończyła się niepowodzeniem, warto wspomnieć o jej przebiegu.Pawlak deklarował chęć stworzenia takiego programu, który mógłby zyskać poparcie większości ugrupowań Sejmowych. W swoim wystąpieniu sejmowym za najważniejsze uznał 3 sprawy: stworzenie możliwości efektywnego funkcjonowania tym przedsiębiorstwom, które miały szansę dostosowania się

do nowych warunków gospodarczych i konkurencji międzynarodowej stworzenie gwarancji minimum socjalnego integrację Polski z Unią EuropejskąRząd, gdyby powstał, miał realizować obowiązujący budżet odziedziczony po gabinecie Jana Olszewskiego. Niewykluczona była jednak jego nowelizacja jesienią.Uruchomiony miał zostać program ratunkowy dla rolnictwa i gospodarki żywnościowej.Wystąpienie Waldemara Pawlaka nie zostało zaakceptowane przez parlament, w związku z czym wystąpił on do prezydenta o zwolnienie z misji tworzenia rządu.

Rząd Hanny Suchockiej (11 lipca 1992 – 26 października 1993)Hanna Suchocka została powołana przez Sejm 11 lipca 1992 roku na stanowisko premiera. Została pierwszą kobietą w historii Polski, która objęła to stanowisko.W swoim programie Suchocka nawiązywała do exposé Tadeusza Mazowieckiego, mówiąc o dążeniach do wprowadzenia społecznej gospodarki rynkowej jako ustroju ekonomicznego. Ogólnie jednak w programie Suchockiej trudno było dostrzec spójną koncepcję polityki gospodarczej.Mówiąc o składzie osobowym gabinetu Suchockiej należy zwrócić uwagę na występowanie tzw. resortów prezydenckich, to jest obsadzenia przez Lecha Wałęsę ministerstwa obrony narodowej, ministerstwa spraw wewnętrznych i ministerstwa spraw zagranicznych. Ministrem finansów został Jerzy Osiatyński.Sytuacja społeczna w momencie obejmowania przez Suchocką urzędu była trudna. Po pierwsze, przez kraj przelewała się fala strajków oraz gróźb podjęcia strajków na tle płacowym. Po drugie, 75% kraju dotknęła susza niszcząca zbiory rolników, co doprowadziło do podwyżek cen żywności.W dziedzinie rozładowywania napięcia strajkowego, Suchocka podjęła rozmowy ze związkami zawodowymi. W ich wyniku zapowiedziano między innymi stopniowe odchodzenie od popiwku. Innym charakterystycznym zagadnieniem związanym ze związkami zawodowymi w tym okresie jest powstawanie dokumentu zatytułowanego Pakt o przedsiębiorstwie państwowym. Miała to być podstawa do szerokich rozmów na temat przedsiębiorstw państwowych i gospodarki. Powstawanie tego dokumentu było jednym wielkim problemem. Do prac zaproszono oprócz przedstawicieli rządu, pracodawców i 11 związków zawodowych. To właśnie związkowcy byli tam źródłem wszelkiego zła. Początkowo powołano trzy zespoły robocze, jednak w obliczu zastrzeżeń ze strony związków, zdecydowano się ostatecznie na negocjacje w formie plenarnej. Prace nad dokumentem uznano za zakończone 14 listopada 1992 roku, jednak już 20 listopada 1992 roku związkowcom coś się odwidziało i siedem central związkowych odmówiło parafowania dokumentu z powodu niespełnienia przez rząd wymogów formalnych. Światełko w tunelu zabłysło znowu 9 grudnia 1992 roku, kiedy OPZZ ogłosił, że pakt podpisze. Niestety 21 grudnia 1992 roku władze związkowe zmieniły zdanie argumentując to kontynuowaniem przez rząd polityki wywołującej masowe protesty. 4 stycznia 1993 roku rząd rozpatrywał możliwość skierowania do Sejmu części aktów prawnych powiązanych z Paktem... jeszcze przed jego podpisaniem, ponieważ istniała obawa, że do takiego podpisania może w ogóle nie dojść. W końcu jednak, 22 lutego 1992 roku, doszło do podpisania dokumentu ze związkowcami. Co prawda dokumenty różnej treści podpisano z NSZZ Solidarność, OPZZ i 7 centralami branżowymi ale kto by się czepiał takich szczegółów. 20 kwietnia 1993 roku rząd zdecydował się na skierowanie do Sejmu sześciu ustaw z Paktu o przedsiębiorstwie państwowym.Polityka budżetowa w czasach rządu Suchockiej okazała się bardzo trudna do realizacji. Już w lipcu 1992 roku okazało się, że istnieją ogromne zaległości w ściąganiu podatków. Największymi dłużnikami były duże przedsiębiorstwa jak PKP, zakłady Ursus czy PLL LOT. Również wpływy z tytułu prywatyzacji i sprzedaży obligacji były niższe od oczekiwanych. Istniała groźba powiększenia deficytu budżetowego o kolejne 20 bilionów złotych. Konieczna była oczywiście nowelizacja budżetu. Rząd przyjął jej projekt 10 października 1992 roku. Deficyt budżetowy miał być powiększony o 25%. Po wprowadzeniu poprawek przez komisje sejmowe, projekt nowelizacji budżetu na rok 1992 został przyjęty 6 listopada 1992 roku.

9

Równolegle z pracami nad nowelizacją budżetu, prowadzone były prace nad budżetem na rok 1993. Wraz z nim opracowywano Założenia polityki społeczno – gospodarczej, zgodnie z którymi podniesiona miała być skala podatkowa, przyspieszona dewaluacja złotówki i wprowadzony podatek VAT. Założenia te zostały przyjęte przez Sejm w nocy z 10 na 11 października 1992 roku. Na uchwalenie przez Sejm budżetu na rok 1993, z licznymi wprowadzonymi poprawkami, czekać trzeba było aż 12 lutego 1993 roku.Istotną decyzją podjętą przez gabinet Hanny Suchockiej było prowadzenie polityki protekcyjnej. Już 16 lipca 1992 roku wydano rozporządzenie o wprowadzeniu kontyngentów celnych w imporcie. W rolnictwie powodem zastosowania protekcjonizmu była susza. Wbrew temu, że susza oznacza mniejsze plony i deficyt płodów rolnych na rynku krajowym, rząd nie zdecydował się na promowanie importu ale na politykę antyimportową. Na żywność pochodzącą z zagranicy nałożono wyższą stawkę podatku obrotowego. Zdecydowano się też na wprowadzenie preferencyjnych kredytów dla rolnictwa oraz subsydiowanie paliwa dla rolników. W ramach polityki protekcyjnej wprowadzono od 1 stycznia 1993 roku podatki na wszystkie importowane do Polski towary. 8 kwietnia 1993 roku, w związku z epidemią pryszczycy, zakazano importu do kraju towarów, które mogły być skażone chorobą. 13 kwietnia natomiast, po protestach rybaków, zablokowano import ryb do Polski.Urzędowanie gabinetu Suchockiej to też okres wzrostu cen. Podwyżki dotknęły między innymi leków, benzyny, biletów PKP i PKS, energii cieplnej oraz energii elektrycznej.W dziedzinie przekształceń własnościowych Suchocka kontynuowała politykę Bieleckiego. Trwała prywatyzacja PGRów. 16 listopada 1992 roku PLL LOT, który przynosił państwu ogromne straty, został przekształcony w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. 29 sierpnia 1992 roku do Sejmu trafił projekt ustawy o powszechnej prywatyzacji i Narodowych Funduszach Inwestycyjnych. Prace nad nim jednak znacznie się przeciągały aby w końcu 18 marca 1993 roku Sejm ustawę odrzucił. Mimo to, rząd nie wycofywał się z programu powszechnej prywatyzacji. Już 30 marca 1993 roku Rada Ministrów zaakceptowała zmieniony projekt ustawy, noszącej tym razem tytuł Ustawa o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji. 29 kwietnia 1993 roku ustawa została uchwalona. 6 kwietnia 1993 roku rozpoczął się proces prywatyzacji banków komercyjnych wydzielonych z NBP. Doszło do zakupu pierwszej emisji akcji Wielkopolskiego Banku Kredytowego S.A.W omawianym okresie umacniała się niezależność NBP od rządu. Z jednej strony było to zjawisko pozytywne, nieodłączny element przekształceń w dziedzinie gospodarki. Z drugiej jednak dochodziło do sytuacji, w których polityka NBP była sprzeczna z planami rządu. Przykładem może być samodzielna decyzja NBP z początku listopada 1992 roku o ustaleniu średniego kursu dolara na ponad 15 000 złotych, podczas gdy według założeń rządu kwota ta miała nie być przekroczona.Na styku polityki gospodarczej i polityki zagranicznej, w pierwszej połowie lutego 1993 roku, rządowi udało się po dwuletniej przerwie wznowić negocjacje z Klubem Londyńskim (banki komercyjne będące wierzycielami Polski) na temat obsługi i redukcji długu. Od 1 marca 1993 roku zaczęło obowiązywać Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA), które podpisane było 21 grudnia 1992 roku w Krakowie pomiędzy Polską, Węgrami, Czechami i Słowacją (wtedy w zasadzie jeszcze Czechosłowacją).28 maja 1993 roku doszło do przegłosowania w Sejmie wotum nieufności dla gabinetu Hanny Suchockiej. Prezydentowi jednak nie spodobała się wizja dymisji rządu więc zdecydował się na rozwiązanie parlamentu i polecenie dotychczasowemu rządowi dalszego działania aż do wyłonienia jego następców. W tym czasie rząd zajął się przygotowaniem listy 200 przedsiębiorstw, które miały jako pierwsze zostać objęte programem powszechnej prywatyzacji. Poza tym, w okresie działania rządu bez parlamentu, weszła w życie ustawa o podatku od towarów i usług z 12 maja 1993 roku. Tym samym od 5 lipca 1993 roku zaczął w Polsce obowiązywać podatek VAT. W sierpniu rząd prowadził prace nad budżetem na rok 1994. Od 1 września 1993 roku weszły w życie przepisy o banderolowaniu importowanych wyrobów tytoniowych i spirytusowych. Towary wyprodukowane w kraju miały być objęte tym obowiązkiem od 1 stycznia 1994 roku.Ostatecznie rząd podał się do dymisji 15 października 1993 roku a pracował do 26 października 1993 roku, kiedy to władzę przejął gabinet Waldemara Pawlaka.

Rząd Waldemara Pawlaka (26 października 1993 – 1 marca 1995)Rząd Waldemara Pawlaka był wynikiem koalicji Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy. Koalicyjni eksperci wśród zadań nowego rządu wymieniali: uzdrowienie finansów publicznych, zwiększenie konkurencyjności polskiej gospodarki przez inwestycje i promowanie eksportu, walkę z bezrobociem i szarą strefą, łagodzenie różnic dochodowych społeczeństwa, stopniowe obniżanie inflacji i deficytu budżetowego. Waldemar Pawlak na stanowisko premiera został desygnowany 18 października 1993 roku i rozpoczął dobieranie odpowiednich osób do swojego gabinetu. Stanowisko ministra finansów objął Marek Borowski, chociaż już wtedy rozważana była kandydatura Grzegorza Kołodki. Ostatecznie zastąpił on Borowskiego na tym stanowisku 28 kwietnia 1994 roku (w między czasie kierownikiem resortu finansów od 8 lutego 1994 roku do 28 kwietnia 1994 roku był Henryk Chmielak). Wotum zaufania rząd otrzymał 10 listopada 1993 roku.Waldemar Pawlak nie zamierzał kontynuować polityki poprzedniego rządu, czego wyrazem było wycofanie z Sejmu 55 projektów ustaw rządu Suchockiej tuż po objęciu władzy. Wyrazem braku zaufania do poprzedniego gabinetu była też polityka budżetowa. Nowy rząd miał sam wypracować projekt budżetu, w związku z czym był zmuszony o zwrócenie

10

się do Sejmu z prośbą o przesunięcie terminu przygotowania projektu ustawy. Ostateczną wersję projektu ustawy budżetowej na rok 1994 rząd przyjął 27 grudnia 1993 roku. 5 marca 1994 roku została ona uchwalona przez Sejm. Istotne były też ustawy okołobudżetowe. 9 grudnia 1993 roku Sejm znowelizował ustawę o podatku od towarów i usług i podatku akcyzowym. 16 grudnia 1993 roku natomiast znowelizowana została ustawa o podatku od osób fizycznych. W myśl nowelizacji wprowadzone zostały nowe stawki podatkowe – 21%, 33% i 45%.Od maja 1994 roku Ministerstw Finansów przyspieszyło prace nad projektem ustawy budżetowej na rok 1995. Zostały one zakończone 4 listopada 1994 roku. Wszystko szło gładko do momentu, gdy prezydent Wałęsa zgłosił weto w stosunku do ustawy podatkowej. Co prawda zostało ono 2 grudnia 1994 roku odrzucone przez Sejm, jednak prezydent zdecydował się 9 grudnia 1994 roku wysłać ustawę do Trybunału Konstytucyjnego. Ten odroczył rozprawę na 12 stycznia 1995 roku, skutkiem czego nowe stawki podatkowe nie mogłyby obowiązywać już od stycznia 1995 roku. Rada Ministrów wybrnęła z tej sytuacji wprowadzając autopoprawkę do budżetu – zostały do niego wpisane najważniejsze postanowienia ustawy podatkowej a także ustawy o wynagrodzeniach sfery budżetowej. Jednakże i tym razem się nie udało. Sejm przyjął budżet na rok 1995 już 29 grudnia 1994 roku, jednak wcześniej wprowadził poprawki odrzucające autopoprawkę rządu. Desperacką reakcją ministra finansów Grzegorza Kołodki było wydanie tego samego dnia obwieszczenia, według którego od początku 1995 roku miały obowiązywać stawki PIT 21%, 33% i 45%. Jak się z czasem okazało, obwieszczenie to było sprzeczne z konstytucją i ustawami.Za czasów rządu Pawlaka powróciła kwestia Paktu o przedsiębiorstwie państwowym. 26 listopada 1993 roku Sejm zaakceptował propozycję rządu w sprawie odrzucenia projektu ustawy prywatyzacyjnej pochodzącego z Paktu.... Było to powiązane z wspominaną wcześniej niechęcią rządu do kontynuowania polityki swoich poprzedników. 20 grudnia 1993 roku doszło do nieoczekiwanego spotkania między premierem Waldemarem Pawlakiem a przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Marianem Krzaklewskim. Ten drugi domagał się realizacji Paktu... a w szczególności powołania komisji trójstronnej oraz konsultacji ze związkami zawodowymi w sprawach projektów ustaw pochodzących od rządu. 10 stycznia 1994 roku doszło do nawiązania interesującej współpracy między NSZZ „Solidarność” a Konfederacją Pracodawców Polskich. Organizacje miały teraz wspólnie naciskać na rząd w sprawie wdrożenia Paktu....Kwestią powiązaną z Paktem o przedsiębiorstwie państwowym był popiwek, a konkretniej jego zniesienie. Miało to się odbyć 31 marca 1994 roku. Rząd Pawlaka nie chciał jednak całkowicie uwolnić wzrostu płac a jedynie wprowadzić nową ustawę go kontrolującą. Plany rządu zostały poparte przez Sejm uchwaleniem odpowiedniej ustawy 17 grudnia 1993 roku. W miejsce popiwku, rząd zaproponował regulację nazywaną przez niektórych popiwkiem bis lub neopopiwkiem. Odpowiednią ustawę przyjęto 18 marca 1994 roku. Problem pojawił się gdy prezydent ustawy nie podpisał. Na horyzoncie pojawiło się widmo niekontrolowanego wzrostu płac od początku kwietnia. W związku z tym, już 12 kwietnia 1994 roku rząd przyjął nowy projekt ustawy neopopiwkowej, która została ostatecznie przegłosowana przez Sejm 9 czerwca 1994 roku.Rząd Waldemara Pawlaka nie uniknął konfliktu z NBP, jednak bardziej istotnym wydarzeniem na tej linii jest decyzja o denominacji złotego. Została przyjęta przez Radę Ministrów 31 maja 1994 roku. Denominacja została zaplanowana na 1 stycznia 1995 roku. Sejm bez problemu przyjął ustawę i od początku kolejnego roku rozpoczęła się wymiana po kursie 10 000 starych złotych za 1 nowy złoty.Rząd Pawlaka kontynuował program powszechnej prywatyzacji. 29 marca 1994 roku do programu zakwalifikowane było już 367 przedsiębiorstw a lista kolejnych 110 była gotowa. 13 kwietnia 1994 roku Ministerstwo Przekształceń Własnościowych przedstawiło premierowi program komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych, zakładający szybkie przekształcenie ich w efektywnie działające spółki skarbu państwa. Dokumentem, który miał wyznaczać drogę prywatyzacji były Kierunki prywatyzacji na 1995 rok.Należy wspomnieć o wydarzeniach w polityce zagranicznej z czasów rządu Pawlaka. 1 lutego 1994 roku w życie wszedł układ stowarzyszeniowy Polski ze wspólnotami europejskimi, podpisany 16 grudnia 1991 roku. 1 lutego 1994 roku również, Polska złożyła wniosek o przyjęcie do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). 11 marca 1994 roku w wyniku negocjacji Klub Londyński umorzył 45,2% polskiego zadłużenia. 8 kwietnia 1994 roku, Polska złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej. 14 kwietnia 1994 roku przyniósł pozytywny finał negocjacji z Klubem Paryskim, który umorzył 50% polskiego długu.Chociaż premier Waldemar Pawlak pochodził z Polskiego Stronnictwa Ludowego a więc partii agrarnej, to polityka rolna jego gabinetu nie była bardzo rozbudowana czy rewolucyjna. Najistotniejszym jej elementem było powołanie 18 kwietnia 1994 roku Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która miała zająć się sprawami kredytowania rolników oraz budowania infrastruktury (wodociągi, kanalizacja, telekomunikacja) na terenach wiejskich.Bardzo istotnym dokumentem, który stał się podstawą polityki gospodarczej rządu była Strategia dla Polski sporządzona i przedstawiona 27 maja 1994 roku przez ministra Grzegorza Kołodkę. Dokument składał się z części ogólnej oraz dziesięciu programów:

1. Partnerskie stosunki i negocjacyjny mechanizm regulacji płac2. Reforma systemu zabezpieczenia społecznego3. Przeciwdziałanie bezrobociu4. Rozwój obszarów wiejskich5. Inwestowanie w kapitał ludzki6. Zarządzanie majątkiem państwowym oraz procesy przekształceń własnościowych

11

7. Średniookresowa strategia finansowa8. Rozwój i reforma sektora finansowego9. Bezpieczeństwo obrotu gospodarczego oraz absorpcja szarej strefy10. Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki

24 czerwca 1994 roku Sejm przyjął program rządowy. Była ona bardzo wysoko oceniana przez przedsiębiorców a także wspólnoty europejskie.Rząd Waldemara Pawlaka został odwołany w drodze konstruktywnego wotum nieufności wyrażonego przez Sejm 1 marca 1995 roku. Premiera z PSL zastąpił reprezentant drugiej partii koalicyjnej – Józef Oleksy z Sojuszu Lewicy Demokratycznej.

Rząd Józefa Oleksego (1 marca 1995 – 8 lutego 1996)Rząd Józefa Oleksego miał zamiar kontynuować politykę gospodarczą rządu Waldemara Pawlaka. Wyrazem tego było zatrzymanie na stanowisku ministra finansów Grzegorza Kołodki.Działania z zakresu polityki budżetowej Oleksy zaczął od apelu do prezydenta Wałęsy o podpisanie budżetu. Premier otrzymał też w tej sprawie poparcie Sejmu. Pod takim naciskiem prezydent ugiął się i 7 marca 1995 roku wycofał z Trybunału Konstytucyjnego i podpisał ustawę. Kolejną komplikacją było orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 15 marca 1995 roku o niekonstytucyjności ustawy o podatku dochodowym na 1995 rok z powodu uchwalenia nowych stawek już w trakcie roku podatkowego. Mimo tego orzeczenia rząd postanowił przeforsować ustawę. Doszło do głosowania w Sejmie nad odrzuceniem orzeczenia Trybunału. W jego wyniku stawki podatkowe zostały utrzymane na poziomie 21%, 33% i 45%.Prowadzone były też prace nad budżetem na rok 1996. 12 czerwca 1995 roku okazało się, że pomimo deficytu na poziomie 9,7 miliarda złotych, budżet nie dopina się na kolejne 5 miliardów złotych. Poszukiwano więc wyjścia z zaistniałej sytuacji. Drogą jaka poparta została przez Sejm była zmiana systemu podatkowego i wprowadzenie sześciostopniowej skali podatku od osób fizycznych. 13 października 1995 roku uchwalona została odpowiednia nowelizacja ustawy, która jednak spotkała się z prezydenckim wetem 25 listopada 1995 roku. Z tej sytuacji skorzystał minister finansów, wydając rozporządzenie zgodnie z którym obowiązywać miały trzy stawki – 21%, 33% i 45%. Co prawda weto prezydenckie zostało 1 grudnia 1995 roku odrzucone ale już 8 grudnia ustawa trafiła do Trybunału Konstytucyjnego, który 28 grudnia 1995 roku stwierdził jej niezgodność z konstytucją. Budżet na rok 1996 został w końcu uchwalony 11 stycznia 1996 roku, dzięki czemu rząd mógł rozpocząć pracę nad budżetem na rok 1997.Rząd Oleksego był tym, który rozpoczął reformę tzw. centrum gospodarczego, to jest zmianę struktury rządu. Między innymi Urząd Rady Ministrów miał być zastąpiony przez Ministerstwo Administracji Publicznej i Kancelarię Premiera. Ponieważ ostateczny postanowienia reformy uległy zmianie podczas urzędowania kolejnego gabinetu, nie należy się na razie w nie zagłębiać.Kolejną reformą planowaną przez rząd Oleksego była reforma ubezpieczeń społecznych. Nie podjęto jednak zbyt konkretnych kroków na drodze do jej wprowadzenia. Zapowiedziano jedynie, że konieczne będzie przygotowanie około 20 ustaw w tym celu co może nastąpić w okolicach 1998 roku.Pozostawienie w rządzie Grzegorza Kołodki na stanowisku ministra finansów wskazywało jasno, że kontynuowana będzie Strategia dla Polski. Jednym z filarów tego dokumentu była polityka antyinflacyjna. W ramach pakietu antyinflacyjnego, który przyjęty został przez Radę Ministrów 6 czerwca 1995 roku ustanowiono kontyngenty na pszenicę, cukier i sery, podniesiono cła na 19% importowanych artykułów żywnościowych a na 45% tych artykułów je obniżono. Dodatkowo postanowiono o zwiększeniu kontroli cen u monopolistów. Pierwsze analizy skuteczności Strategii dla Polski wskazywały na sukces większy od przewidywanego.W ramach polityki własnościowej omawiany gabinet zapowiedział wznowienie i przyspieszenie prac nad ustawą prywatyzacyjną. Rzeczywiście taka ustawa powstała bardzo szybko jednak najpierw została zawetowana przez prezydenta a po odrzuceniu weta przez Sejm, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że jest ona niezgodna z konstytucją.Nie sposób też nie zwrócić uwagi na inne istotne wydarzenie, jakie miało miejsce na koniec marca 1995 roku – 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych zostało wpisanych do rejestru handlowego i otrzymało osobowość prawną. 4 lipca 1995 roku ustalono, że w programie tym udział brać będzie 413 spółek. 26 września 1995 roku liczba ta urosła do 514. Kolejną kwestią związaną z polityką własnościową była prywatyzacja banków komercyjnych związanych z NBP. Zgodnie z postanowieniem rządu miały zostać sprywatyzowane do końca 1995 roku. Na koniec warto wspomnieć o koncepcji referendum uwłaszczeniowego, jaka zrodziła się w głowie prezydenta Lecha Wałęsy. Do rozpisania referendum prezydent potrzebował zgody Senatu. Otrzymał ją po drugim wniosku. Referendum miało się odbyć 18 lutego 1996 roku. W związku z tym, jego wynik zostanie omówiony przy następnym rządzie.Jeżeli chodzi o stosunki rządu z NBP to należy pamiętać, że wciąż ciągnął się konflikt powstały między prezes Hanną Gronkiewicz – Waltz a ministrem Grzegorzem Kołodką jeszcze w czasie rządu Waldemara Pawlaka. Józef Oleksy chciał konflikt ten załagodzić. W związku z tym, 25 kwietnia 1995 roku doszło do spotkania obu stron, w czasie którego udało się porozumieć w sprawie przedziału wahań kursu złotego oraz zasad interwencji NBP. W maju 1995 roku, NBP wprowadził system płynnego kursu walutowego sterowanego przez bank centralny. Oznacza to, że kurs złotego był ustalany przez banki ale ramach wytyczonych przez NBP. W lipcu znów pojawił się spór. NBP nie chciał zgodzić się z koncepcją rządu, zakładającą powołanie niezależnej instytucji zajmującej się nadzorem bankowym

12

(później pomysł wykiełkował w Komisję Nadzoru Bankowego). Sejm nie był zadowolony z konfliktu, czemu dał wyraz w czasie rozpatrywania sprawozdania z działalności NBP w 1994 roku, dokonując zastrzeżenia, że współpraca NBP z rządem, nie jest satysfakcjonująca.Dymisja Józefa Oleksego nastąpiła 24 stycznia 1996 roku, po tym gdy prokuratura wojskowa wszczęła przeciwko niemu postępowanie. Miał on jednak sprawować obowiązki aż do powołania nowego rządu, czyli jak się okazało do 8 lutego 1996 roku. Jeszcze po dymisji trwały istotne prace nad nowym dziełem ministra Grzegorza Kołodki Strategia dla Polski – Pakiet 2000.

Rząd Włodzimierza Cimoszewicza (8 lutego 1996 – 31 października 1997)Włodzimierz Cimoszewicz otrzymał od prezydenta misję tworzenia rządu już 1 lutego 1996 roku. Na stanowisko ministra finansów powołany został ponownie Grzegorz Kołodko. Jednak nie dotrwał on do końca urzędowania gabinetu. 4 lutego 1997 roku został zastąpiony przez Marka Belkę. W swoim exposé wygłoszonym 13 lutego 1996 roku, Cimoszewicz zapowiedział utrzymanie dyscypliny finansowej państwa, wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, wzmacnianie konkurencyjności polskiej gospodarki, przyspieszenie restrukturyzacji podstawowych jej dziedzin oraz ograniczenie fiskalizmu. Wskazywał też na utrzymanie kursu polityki prywatyzacyjnej. Wotum zaufania rząd otrzymał 15 lutego 1996 roku.Konsekwencją działań poprzedników Cimoszewicza było referendum uwłaszczeniowe, które odbyło się 18 lutego 1996 roku. Okazało się ono niewiążące ze względu na niską frekwencję. Mimo to, rząd zapowiedział uwzględnienie woli tych obywateli, którzy w głosowaniu wzięli udział. Pytań w referendum zadano pięć. Dotyczyły one samego pomysłu powszechnego uwłaszczenia, jak i sposobu jego dokonania.W dziedzinie polityki fiskalnej zarówno premier w exposé, jak i minister finansów w Pakiecie 2000 przewidywali obniżenie podatków. Według przyjętego projektu ustawy, stawki podatku dochodowego od osób fizycznych miały spaść do poziomu 20%, 30%, 40%. Z kolei stawka CIT miała spaść do poziomu 38%. Kosztem obniżenia stawek miała być jednak rezygnacja z wielu ulg. Nowa ordynacja podatkowa została w końcu uchwalona dopiero 3 sierpnia 1997 roku. Zgodnie z nią stawki miały spaść do poziomu 19%, 30%, 40% ale dopiero od 1998 roku.Rząd Cimoszewicza dokonał reformy centrum gospodarczego i administracyjnego. Opierała się ona na ustawach uchwalonych przez Sejm 21 czerwca 1996 roku. Charakterystyczne było wprowadzenie do nich przez Sejm ponad 100 poprawek. Reforma centrum zakładała likwidację: Urzędu Rady Ministrów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ministerstwa Przekształceń Własnościowych Ministerstwo Przemysłu Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą Ministerstwo Budownictwa Centralny Urząd PlanowaniaW ich miejsce powołano: Kancelaria Premiera Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Ministerstwo Gospodarki Rządowe Centrum Studiów Strategicznych Centralny Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju MiastJeszcze pod koniec okresu urzędowania poprzedniego gabinetu minister Grzegorz Kołodko opracował program Strategia dla Polski – Pakiet 2000. Jednak to dopiero rząd Włodzimierza Cimoszewicza program ten przyjął. Miało to miejsce 16 kwietnia 1996 roku. Pakiet 2000 był prognozą oraz planem pięcioletnim, obejmował lata 1996 – 2000.W zakresie polityki zagranicznej miało miejsce istotne wydarzenie – 22 listopada 1996 roku w Paryżu Polska została oficjalnie przyjęta do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).Rząd Cimoszewicza zliberalizował politykę celną. Na lata 1996 i 1997 zawieszono cła na wiele produktów rolnych. Podyktowane było to chęcią uniknięcia wzrostu cen artykułów spożywczych.W czerwcu 1996 roku pojawiły się oznaki zapowiadające problemy rządu z realizacją budżetu. Jednak bardzo szybko ministerstwo finansów zapewniło, że żadnych zagrożeń nie ma. Przyspieszono również prace nad budżetem na rok 1997. Zakończyły się one w listopadzie, chociaż cały czas niepewna była sytuacja dotycząca stawek podatkowych. Projekt został przyjęty przez Sejm 24 stycznia 1997 roku. Jednak już w pierwszej połowie 1997 roku pojawiły się problemy z jego wykonaniem. 18 lipca 1997 roku Sejm przegłosował nowelizację budżetu, w której znacznie ograniczono wydatki budżetowe a część środków przeznaczono na likwidację skutków powodzi w południowo – zachodniej części Polski.Rząd Włodzimierza Cimoszewicza dotrwał do końca kadencji parlamentarnej. Premier podał swój gabinet do dymisji 17 października 1997 roku (pierwszy dzień obowiązywania nowej Konstytucji) jednak prezydent powierzył mu pełnienie obowiązków zaprzysiężenia nowego składu Rady Ministrów, to jest do 31 października 1997 roku.

Rząd Jerzego Buzka (31 października 1997 – 19 października 2001)

13

Wybory parlamentarne w 1997 roku przyniosły zmianę koalicji rządzącej. Stery objęła Akcja Wyborcza „Solidarność” w porozumieniu z Unią Wolności. Misja tworzenia rządu powierzona została 17 października 1997 roku Jerzemu Buzkowi, który miał się okazać pierwszym premierem III RP, który utrzyma swoje stanowisko przez całą kadencję parlamentu. 10 listopada 1997 roku premier wygłosił exposé, natomiast dzień później, 11 listopada 1997 roku otrzymał od Sejmu wotum zaufania. Przez gabinet Buzka przewinęło się trzech ministrów finansów. Pierwszy stanowisko to zajął Leszek Balcerowicz. 8 czerwca 2000 roku zastąpiony został przez Jarosława Bauca. Ten z kolei ustąpił 28 sierpnia 2001 roku miejsca Halinie Wasilewskiej – Trenkner.Najważniejszą decyzją Jerzego Buzka jako premiera było wprowadzenie czterech reform. Pierwsza z nich, reforma emerytalna, zmieniła zastany system umowy międzypokoleniowej oparty o ZUS (nazwany I filarem) uzupełniając go o kapitałowe ubezpieczenie emerytalne składające się z części obowiązkowej (II filar) i fakultatywnej (III filar). Druga reforma dotyczyła szkolnictwa. Zmieniła ona jego strukturę mając na celu upowszechnienie wykształcenia średniego, podniesienie jego poziomu, zintegrowanie szkolnictwa zawodowego i zwiększenie mobilności zawodowej Polaków. Trzecią była reforma administracyjna. Zmieniła ona podział terytorialny Polski oraz stworzyła strukturę samorządu odpowiadającą postanowieniom Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego. Ostatnią reformą była reforma służby zdrowia. Wprowadziła ona zdecentralizowane jednostki ubezpieczeniowe zwane Kasami Chorych. Reformy niestety się nie udały. Emeryci mieli być bogatsi, uczniowie mądrzejsi, administracja tańsza i sprawniejsza a służba zdrowia lepiej dotowana. Wyszło mniej więcej odwrotnie.Kalendarium rządu Jerzego Buzka: 23 lutego 1998 roku – ratyfikacja konkordatu z Watykanem 31 marca 1998 roku – rozpoczęcie rozmów akcesyjnych z Unią Europejską 8 lutego 1999 roku – zakończenie porozumieniem negocjacji z rolnikami protestującymi przeciwko nieopłacalności

produkcji żywności 12 marca 1999 roku – przyjęcie Polski do NATO 6 czerwca 2000 roku – opuszczenie rządu przez Unię Wolności (rząd nabiera charakteru mniejszościowego) 4 listopada 2000 roku – TVP wyemitowała pierwszy odcinek serialu M jak Miłość 22 grudnia 2000 roku – objęcie stanowiska prezesa NBP przez Leszka BalcerowiczaRząd Jerzego Buzka ustąpił 19 października 2001 roku po przegranych wyborach parlamentarnych.

Część IV – zestawienia statystyczne.Przyrost PKB:1989 – 0,99%1990 – 0,88%1991 – 0,93%1992 – 2,60%1993 – 3,80%

1994 – 5,20%1995 – 7,00%1996 – 6,00%1997 – 6,80%1998 – 5,00%

1999 – 4,50%2000 – 4,30%2001 – 1,20%2002 – 1,40%2003 – 3,90%

2004 – 5,30%2005 – 3,60%2006 – 6,20%2007 – 6,60%2008 – 4,80%

Udział sektorów w tworzeniu PKB:Sektor\Rok 1989 1990 1992 1993 1997 2002 2006 2008

prywatny 29,0% 30,9% 47,2% 53,0% 64,4% 72,0% 75,0% 78,0%

publiczny 71,0% 69,1% 52,8% 47,0% 33,6% 28,0% 25,0% 22,0%

Udział sektorów w strukturze zatrudnienia:Sektor\Rok 1989 1990 1993 1997 2001 2005 2006 2007 2008

prywatny 29,7% 47,9% 58,9% 67,7% 73,7% 71,6% 72,2% 73,3% 74,4%

publiczny 70,3% 52,1% 41,1% 32,3% 26,3% 28,4% 27,8% 26,7% 25,6%

Stopa bezrobocia:1990 – 6,5%1991 – 12,2%1992 – 14,3%1993 – 16,4%1994 – 16,0%

1995 – 14,9%1996 – 13,2%1997 – 10,5%1998 – 10,6%1999 – 13,9%

2000 – 15,1%2001 – 17,4%2002 – 18,1%2003 – 20,0%2004 – 19,1%

2005 – 17,6%2006 – 14,9%2007 – 11,4%2008 – 9,5%2009 – 11,4%

14