INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

dr Marcin Mikołaj Cieśliński

Praktyka sądowa w zakresie wysłuchiwania małoletnich

w postępowaniach cywilnych w kontekście idei

przyjaznego wysłuchiwania dziecka.

Raport z badania

Warszawa 2015

Spis treści

I. Wprowadzenie ......................................................................................................... 1

II. Wykładnia pojęcia wysłuchania małoletnich dzieci w praktyce sądowej ................. 7

III. Stosunek sędziów do instytucji wysłuchania dzieci oraz ocena obowiązujących

przepisów dotyczących wysłuchania dzieci przez sędziów rodzinnych .................... 11

IV. Dane odnośnie ilości spraw, w których przeprowadzono wysłuchania dzieci ...... 15

V. Przedmiot wysłuchania dzieci .............................................................................. 17

VI. Postępowania w sprawach, w których wysłuchano dzieci ................................... 18

1. Rodzaje spraw, w których dokonano wysłuchania dzieci .................................. 18

2. Skład sądu i obecność osób trzecich w wysłuchaniach .................................... 20

3. Aktywność uczestników postępowania w zakresie zgłaszania wniosków o

wysłuchanie oraz sposobu przeprowadzenia tego dowodu .................................. 23

4. Udział pełnomocników i ich zaangażowanie w kwestii zgłaszania wniosków o

wysłuchanie oraz sposobu przeprowadzenia tego dowodu .................................. 24

5. Postępowania dowodowe ................................................................................. 26

6. Sposób zakończenia spraw .............................................................................. 27

7. Związek wysłuchania z mediacją, zawieranymi ugodami oraz rezygnacją z

dochodzenia roszczeń przez wnioskodawców ...................................................... 28

8. Znaczenie wysłuchania dziecka dla wyniku sprawy i szybkości jej rozpoznania 28

9. Podstawowe informacje dotyczące wysłuchiwanych dzieci .............................. 30

VII. Realizacja idei przyjaznego wysłuchania dzieci ................................................. 33

1. Przygotowanie wysłuchania dziecka przez sąd................................................. 38

2. Warunki, w jakich dokonywano wysłuchania ..................................................... 40

3. Sposób utrwalenie czynności wysłuchania ....................................................... 42

4. Czas wysłuchania ............................................................................................. 43

VIII. Opis wybranych spraw badanych ...................................................................... 45

Sprawa 1 ............................................................................................................... 45

ii

Sprawa 2 ............................................................................................................... 47

Sprawa 3 ............................................................................................................... 48

Sprawa 4 ............................................................................................................... 50

Sprawa 5 ............................................................................................................... 51

Sprawa 6 ............................................................................................................... 52

Sprawa 7 ............................................................................................................... 54

Sprawa 8 ............................................................................................................... 54

Podsumowanie ......................................................................................................... 56

OPIS TYPOWEGO MODELU WYSŁUCHANIA ....................................................... 61

IDEALNY MODEL WYSŁUCHANIA W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCYCH PRZEPISÓW

................................................................................................................................. 63

ZAŁĄCZNIK Nr 1 – Ankieta badawcza ....................................................................... 1

ZAŁĄCZNIK NR 2 – Ankieta wypełniona przez sędziów ............................................ 1

TABELA 1 ................................................................................................................... 1

TABELA 2 ................................................................................................................... 1

TEKST ZOSTAŁ ZANONIMIZOWANY

I. Wprowadzenie

Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych i ratyfikowana przez

Polskę Konwencja o prawach dziecka1 stanowi w art. 12, że Państwa – Strony mają

zapewnić dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów,

prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach

dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku dziecka

oraz jego dojrzałości. W celu realizacji tego postulatu dziecko ma mieć zapewnioną

możliwość wypowiadania się w postępowaniu sądowym dotyczącym dziecka

bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu2.

W sprawach cywilnych praktyczny wymiar obowiązków sądu w omawianym zakresie

w państwach członkowskich Rady Europy wyznaczają postanowienia Konwencji

Rady Europy o wykonywaniu praw dzieci3, której Polska jest również stroną.

Także Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stanowi w art. 72 ust. 3, że w toku

ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne są

obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.

Procesową podstawą wysłuchania dziecka w procesie cywilnym jest art. 216 1 k.p.c.

Przepis ten został dodany przez art. 3 pkt 6 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r.

o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw4.

Badając kwestię wysłuchania dziecka należy mieć również na uwadze także art. 576

§ 2 k.p.c., który reguluje wysłuchanie dziecka w postępowaniu nieprocesowym.

1 Dz. U. 1991, nr 120, poz.526.

2 Istnieje stosunkowo niewiele publikacji na temat wysłuchania dziecka – por. W. Stojanowska,

Dziecko w postepowaniu sądowym, Jurysta 1997/5, Marcin M. Cieśliński; Wysłuchanie dziecka w procesie cywilnym (art. 216

1 k.p.c.), Przegląd Sądowy 2012/6; A. Rydzewski, Problematyka

uczestnictwa małoletnich w postępowaniu przed sądem opiekuńczym w sprawach z zakresu „władzy rodzicielskiej”, Rejent 1997/11; E. Morawska, Ochrona praw dziecka w świetle art. 72 Konstytucji RP. Uwagi na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Kwartalnik Prawa Publicznego” 2007/; J. Zajączkowska, Głos dziecka na wokandzie – o instytucji wysłuchania małoletniego, Palestra 2013/7-8; B. Czech, Artykuł 58 k.r.o. w związku z problematyką ustawy nowelizującej z dnia 6 listopada 2008 r., Rodzina i Prawo 2009/19. 3 Dz. U. 2000/107/1128.

4 Dz. U. 2008/220/1431.

2

Należy dodać, że w ustawie procesowej przewidziano obligatoryjne wysłuchanie

dziecka w konkretnie wskazanej sprawie (postępowanie o przysposobienie – art. 118

§ 1 i 2 k.r.o.).

Prawo postępowania cywilnego jest skorelowane z prawem materialnym.

Wysłuchanie małoletnich w postępowaniu cywilnym jest bowiem także ściśle

powiązane z regulacją materialnoprawną wprowadzoną do Kodeksu rodzinnego

i opiekuńczego nakazującą uwzględnienie stanowiska dziecka w ważniejszych

sprawach dotyczących jego osoby lub majątku (art. 95 § 4 k.r.o.).

Wskazane wyżej przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące wysłuchania

małoletnich mają charakter bardzo ogólny i powodują wątpliwości interpretacyjne.

Niejednolitość praktyki sądowej w zakresie wysłuchania dziecka stanowi o potrzebie

dokonania wnikliwych badań istniejącej praktyki sądowej.

O ile w postępowaniu karnym można przyjąć, że ochrona małoletnich została

zapewniona poprzez dokładną regulację odnośnie zasad przesłuchania dzieci, o tyle

brak wyczerpującego uregulowania tych kwestii w postępowaniu cywilnym rodzi

obawę, co do właściwego zapewnienia ochrony praw dzieci. Na problem ten zwrócił

uwagę Rzecznik Praw Dziecka w swoim wystąpieniu z dnia 29 października 2015 r.

do Ministra Sprawiedliwości. W piśmie tym wskazano, że rozporządzenie Ministra

Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu przygotowania

przesłuchania przeprowadzonego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeksu

postępowania karnego5 określa zarówno sposób przygotowania małoletniego do

przesłuchania jak i warunki jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone

do jego przeprowadzenia. Rzecznik wskazał jednak, że niepokojące jest, iż brakuje

takiej regulacji w postępowaniu cywilnym.

Ustawodawca przykłada dużą wagę do wysłuchania zdania i rozsądnych życzeń

dziecka, zapewniając dziecku w postępowaniu sądowym prawo do wysłuchania

sądowego (bezpośredniego). W przepisach nie określono jednak wyraźnie katalogu

spraw, w których normy dotyczące wysłuchania mają zastosowanie. Zarówno art.

216 1 k.p.c. jak i art. 576 § 2 k.p.c. nie precyzują też sposobu przeprowadzenia

czynności wysłuchania dziecka. Rodzi to w praktyce wiele wątpliwości i sporów.

3

Osobny problem stanowi zagadnienie, w jaki sposób sąd ma ocenić, czy rozwój

umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości pozwala w ogóle na wysłuchanie. Na

problem ten zwrócił uwagę wiceprezes jednego z sądów okręgowych, który w piśmie

do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości z dnia 23 września 2015 r. podniósł, że

kategoryczność sformułowania przepisów dotyczących wysłuchania małoletniego

zawartych w k.r.o. i k.p.c. sugeruje zastosowanie ich zawsze w każdej sprawie

dotyczącej dziecka – a „przecież wysłuchanie dziecka ma charakter względnie

obligatoryjny, a o jego dokonaniu decyduje nie charakter sprawy, lecz tylko walory

podmiotowe dziecka”.

Ustawodawca nie określił też dolnej granicy wieku, w którym dziecko może być

wysłuchane. W środowiskach prawniczych istnieją w tym zakresie kontrowersje.

Zbadania wymaga kwestia, czy w praktyce wysłuchania często bierze udział biegły

psycholog. Rzecznik Praw Dziecka wskazał, że w rozporządzeniu (dotyczącym

postępowania karnego) ustalone są dokładnie reguły przeprowadzenia czynności

przesłuchania, zapewniony jest udział psychologa w wysłuchaniu, zaś nawet takie

kwestie jak pora i czas przesłuchania powinny być według tej regulacji dopasowane

do wieku dziecka. W wystąpieniu Rzecznika zauważono, że tzw. „niebieskie pokoje”

są obligatoryjnie wykorzystywane w postępowaniu karnym, natomiast

w postępowaniu cywilnym kwestia ta zależy od dobrej woli sędziów, którzy nierzadko

z takiej możliwości nie korzystają. W konsekwencji Rzecznik stwierdził, że standard

ochrony małoletnich w procedurze karnej powinien być przeniesiony na grunt

postępowania cywilnego. Zdaniem Rzecznika, „również w postępowaniu cywilnym

dzieci zasługują na szczególne traktowanie w trakcie czynności procesowych”6.

Stosowanie art. 216 1 k.p.c. oraz art. 576 § 1 k.p.c., wobec braku szczegółowego

uregulowania sposobu przeprowadzenia wysłuchania, jak również braku określenia

katalogu spraw, w których czynność ta powinna zostać wykonana, powoduje, że

wysłuchania małoletnich w postępowaniu cywilnym są swoistym wyzwaniem dla

5 Dz. U. 2013, poz. 1642.

6 Wystąpienie Rzecznika Praw Dziecka znajduje potwierdzenie w badaniach naukowych

przeprowadzonych w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości, w ramach których zauważono, że art. 576 § 2 k.p.c. jest przepisem martwym – J. Słyk, Orzekanie w sprawach o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, Prawo w działaniu, t. 21, Warszawa 2015 r., s. 243. Podobne spostrzeżenia poczyniła E. Holewińska-Łapińska, Orzecznictwo w sprawach „odzyskania” pełnej władzy rodzicielskiej, Warszawa 2013, niepubl., s. 23. Autorka stwierdziła, że w badanych sprawach było przeprowadzonych mało wysłuchań.

4

sędziów. W takiej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera też osobowość sędziego.

Osobowość ta może mieć zarówno dodatni, jak i ujemny wpływ na wykorzystywanie

w praktyce instytucji będącej przedmiotem niniejszego opracowania7.

Wobec podniesionych wyżej kwestii dotyczących praktyki wysłuchiwania małoletnich

w postępowaniu cywilnym celowe stało się przeprowadzenie wnikliwych badań

umożliwiających wyprowadzenie ogólnych wniosków na temat funkcjonowania

instytucji wysłuchania dziecka w postępowaniu cywilnym. Przeprowadzone badanie

powinno być przydatne do wypracowania właściwej metody wysłuchiwania dzieci

w postępowaniu cywilnym oraz zgłoszenia postulatów de lege ferenda.

W celu zbadania praktyki wysłuchania małoletnich w postępowaniu cywilnym Instytut

Wymiaru Sprawiedliwości zwrócił się do wybranych losowo sądów o nadesłanie akt

spraw, w których dokonano wysłuchania małoletnich dzieci. W sumie 59 wydziałów

sądów (w tym 11 okręgowych) nadesłało 208 spraw. 184 z nich zostało

zakwalifikowanych do badania. W pozostałych 24 nie przeprowadzono wysłuchania

dziecka ani w pośredni ani bezpośredni sposób, przy czym w części tych spraw (20

spraw) sądy w ogóle nie przeprowadziły czynności wysłuchania ani nie zamierzały tej

czynności dokonać (akta być może przesłano przypadkowo) lub sąd odstąpił od

planowanego wysłuchania (3 sprawy) ze względu na stanowisko uczestnika

(cofnięcie wniosku lub zawarcie ugody). Jednej sprawy nie zakwalifikowano do

badania (pomimo dokonania wysłuchania) z uwagi na fakt, że była to sprawa o

demoralizację, co uniemożliwiało jej uznanie za sprawę cywilną. Tabela 1 stanowiąca

integralną część niniejszego Raportu zawiera dane sądów, sygnatury akt, sposób

przeprowadzenia wysłuchania, skład sądu, który przeprowadzał czynność (w

wypadkach wysłuchania sądowego), rodzaj sprawy a także płeć i wiek

wysłuchiwanych dzieci.

Jako metodę badania wybrano badanie akt spraw sądowych oraz analizę ankiet

wypełnionych przez sędziów. Z uwagi na fakt, że w większości wypadków badanie

aktowe nie dawało możliwości uzyskania istotnych danych odnośnie przebiegu

wysłuchania (a zwłaszcza miejsca wysłuchania oraz czy dochodziło do rejestracji

wysłuchania), autor przygotował ankietę dla sędziów uzupełniającą informacje

7 H. Haak, Sądownictwo rodzinne w niebezpieczeństwie, Rzeczpospolita z 13 sierpnia 2010 r.

5

uzyskane na podstawie badania akt. Przy okazji w ankiecie dla sędziów

przygotowano pytania odnośnie do przydatności instytucji wysłuchania dzieci, oceny

obowiązujących przepisów a także poproszono sędziów o wypowiedzenia się co do

tego, czy prowadzone wysłuchania miały charakter przyjazny dla dziecka. Do

Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości nadesłano w formie elektronicznej, pocztowej lub

faksowej łącznie 630 ankiet. Badanie akt w połączeniu z ankietami nadesłanymi

przez prezesów sądu umożliwiają przedstawienie praktyki wysłuchania małoletnich

w Polsce głównie w okresie styczeń 2013 – połowa roku 2015.

W Polsce nie są prowadzone oficjalne statystyki na temat ilości i sposobu

wysłuchania małoletnich dzieci, co stanowi istotne utrudnienie w zakresie wskazania

całkowitej liczby wysłuchań dokonywanych w kraju. We wszystkich pismach od

prezesów sądów zaznaczono, że podawane dane liczbowe mają charakter

orientacyjny. Okoliczność tę potwierdziła w dniu 18 września 2015 r. w rozmowie

telefonicznej z autorem raportu wiceprezes jednego z sądów okręgowych, która

stwierdziła, iż wysłuchania nie są ewidencjonowane w systemie Currenda (oraz

SAWA) i powoduje to, że dane podawane przez sądy mają w wielu wypadkach

charakter orientacyjny.

Założeniem badawczym była analiza praktyki sądowego wysłuchania dziecka przez

sąd, czyli sytuacji, w której sąd bezpośrednio stykał się z dzieckiem dokonując

wysłuchania. Jednak wobec faktu, że sądy nadesłały 13 akt spraw zawierających

wyłącznie wysłuchanie pośrednie (za pomocą ROD-K lub kuratora), a także z uwagi

na fakt, że stanowisko znacznej części środowiska sędziowskiego jest takie, że

wysłuchanie pośrednie8 spełnia również wymóg „wysłuchania dziecka” (przy czym

część sądów w ogóle nie prowadzi bezpośrednich wysłuchań dzieci), poddano

analizie także te akta. Pozwala to w sposób nieco szerszy przedstawić aktualny

model wysłuchania istniejący w postępowaniu cywilnym. Należy jednak podkreślić,

że w praktyce liczba wysłuchań pośrednich w skali kraju przeważa nad

bezpośrednimi. Z uwagi na liczbę nadesłanych akt sądowych zawierających

8 Pogląd ten pozostaje w zgodności z wypowiedziach doktryny – por. A. Czerederecka,

Psychologiczne kryteria wysłuchania dziecka w sprawach rodzinnych i opiekuńczych, Rodzina i Prawo 14-15/2010, s. 22 i nast. Autorka ta wskazuje, że bezpośredni udział dziecka w postepowaniu sądowym jest niezwykle kontrowersyjny – konsekwencje wezwania dziecka do sądu mogą być dla niego traumatyczne, a uzyskane od dziecka deklaracje mogą prowadzić do pochopnych wniosków, w konsekwencji wysłuchanie może być sprzeczne z dobrem małoletniego.

6

wysłuchania pośrednie wskazać należy, iż niniejszy Raport traktuje ten temat jedynie

marginalnie. Przepisy k.p.c. zobowiązują sąd do przeprowadzenia wysłuchania

bezpośredniego, a zatem istotą badanej problematyki pozostają wysłuchania

sądowe.

Biorąc pod uwagę powyższe należy uznać, że 184 sprawy stanowią 100% spraw

poddanych badaniu, natomiast o ile podawane dane liczbowe odnoszą się wyłącznie

do wysłuchania bezpośredniego, wartość 171 stanowi 100% spraw.

Ankietę dla sędziów rodzinnych wypełniło 630 sędziów, z tego tylko 25 nie

dokonywało nigdy czynności wysłuchania dziecka, choć również Ci ostatni

(z wyjątkiem 12) wypełnili ankiety w całości.

Rozważania o charakterze dogmatycznych zostały zredukowane do niezbędnego

minimum z uwagi na cele Raportu sprowadzające się do analizy akt sądowych oraz

opinii sędziów na temat wysłuchania dzieci.

7

II. Wykładnia pojęcia wysłuchania małoletnich dzieci w praktyce

sądowej

Ocena praktyki wysłuchania dzieci w praktyce sądowej nie jest możliwa bez

zapoznania się ze stanowiskiem środowiska sędziowskiego odnośnie rozumienia

tego pojęcia. Zarówno badanie aktowe, pisma prezesów sądów oraz ankiety

wypełnione przez sędziów dowodzą, że rozumienie pojęcia wysłuchania przez

sędziów rodzinnych jest różne i ma to zasadniczy wpływ na stosowanie omawianej

instytucji. Daje się zauważyć wprost skrajne podejście sędziów do tej instytucji

prawa. Część z nich zdaje się uważać, że wysłuchanie jest kluczowym dowodem

w sprawie dotyczącej osoby lub majątku dziecka, który ma znaczenie nadrzędne

wśród dowodów. Niektórzy prezentują odmienne stanowisko, odnosząc się

z niechęcia do wysłuchania dziecka, a nawet kontestując obowiązujące prawo

dziecka do wysłuchania. Zagadnienie to jest szczególnie widoczne w zakresie

dokonywanego wyboru co do tego, czy dokonać wysłuchania pośredniego lub

bezpośredniego. Z punktu widzenia sędziego dokonanie wysłuchania

bezpośredniego jest obciążające z punktu widzenia psychologicznego a także

czasowego, daje jednak niepowtarzalną możliwość usłyszenia głosu młodego

człowieka, który jest najważniejszą postacią postępowania.

Jak wskazano wyżej, pomimo stanowczej regulacji k.p.c. ustanawiającej

obligatoryjność wysłuchania, pojęcie to jest różnie rozumiane. Z badań aktowych

trudno jest wywnioskować w sposób nie budzący wątpliwości, czy tylko wysłuchanie

przed sądem jest traktowane przez sędziów jako „wysłuchanie”. Jest to szczególnie

utrudnione w sprawach, w których nie zostało sporządzone uzasadnienie orzeczenia

(wśród badanych spraw w zaledwie 64 sprawach, co stanowi 34,8%, sporządzono

pisemne uzasadnienie orzeczenia sądu pierwszej instancji). Nawet zresztą

w sprawach, w których sporządzono uzasadnienie pisemne, nie zawsze można

zorientować się, co sąd traktował jako wysłuchanie. Było to szczególnie trudne

w sprawach, w których wysłuchaniu sądowemu towarzyszyło badanie dziecka

w ROD-K, przez biegłych psychologów lub głos dziecka docierał do sądu także za

pośrednictwem kuratora. Częstokroć sąd stwierdzał w uzasadnieniu orzeczenia, że

„sąd uwzględnił zdanie dzieckaQ”, „małoletni wyraził wolęQ”, natomiast nie było

8

dokładnie wskazane, czy stanowisko to dotyczyło tylko bezpośredniego wysłuchania,

czy zdania dziecka przedstawionego również kuratorowi lub ROD-K.

Odpowiedź, co jest rozumiane pod pojęciem wysłuchanie dziecka, udało się uzyskać

w ankietach wypełnianych przez sędziów. Niektórzy sędziowie wskazali w nich, że

wysłuchanie oznacza wyłącznie bezpośrednie wysłuchanie dziecka. Inni sędziowie,

czasami nawet w tym samym wydziale, traktowali jako wysłuchanie także formy

pośrednie. Jednak w zakresie wysłuchań pośrednich ujawnił się inny problem. W

wielu wypadkach faktycznie kurator lub ROD-K poznawali stanowisko dziecka w

istotnej dla niego kwestii, jednak nie następowało to na skutek zlecenia sądu, lecz z

własnej inicjatywy. Dochodziło zatem do swoistego wysłuchania dzieci poza

zleceniem sądu. Uważam, że aby uznać, iż dowód z opinii ROD-K lub wywiadu

kuratora miał charakter wysłuchania, musi „wysłuchanie” to następować na skutek

zlecenia sądowi przeprowadzenia tej czynności. Np. dyskusyjne może być uznanie

jako wysłuchanie procedowanie przez jeden z sądów rejonowych, gdzie było badanie

ROD-K, w ramach którego jednak sąd nie zlecił biegłym przeprowadzenia

wysłuchania. Ustalenia ROD-K odnośnie do dziecka były lakoniczne (jest to o tyle

zrozumiałe, że dziecko miało w dacie badania 3 lata i 7 miesięcy). Czy może być

potraktowane jako wysłuchanie (w opinii napisano jedynie, że „chłopiec ujawnia

związek z obojgiem rodziców i swój dom identyfikuje z domem ojca. Chciałby, aby

mama go odwiedzała”), jest wysoce dyskusyjne. Prowadzone badania aktowe

ujawniły podstawowe różnice pomiędzy wysłuchaniami bezpośrednimi i pośrednimi.

Przeprowadzając wysłuchanie bezpośrednie sąd realizuje zasadę bezpośredniości i

skupia się na poznaniu stanowiska dziecka. Jeżeli wysłuchanie następuje przez

ROD-K lub kuratora, stanowisko dziecka jest uzyskiwane niejako „przy okazji”

badania lub wywiadu.

Przy wysłuchaniu bezpośrednim sąd nie wie dokładnie, jak wyglądało to wysłuchanie.

Biegli tworzą swoiste podsumowanie rozmów z dzieckiem. Podobnie jest

z wywiadami kuratora, które cechuje lakoniczność w zakresie przedstawiania zdania

dziecka (np. wywiad zawiera jedynie stwierdzenie: „dziecko akceptuje aktualną

sytuację”).

Przy tzw. wysłuchaniu pośrednim sądy kierowały do ROD-K przykładowo

następujące żądania w zakresie badań: „ustalenie więzi każdego z rodziców

9

z dzieckiem, predyspozycje rodziców i wpływ ich metod wychowawczych, czy celowe

jest ustalenie kontaktów z danym rodzicem”. Takie zlecenie nie stanowi jednak

o obowiązku wysłuchania dziecka. Daje się zauważyć, że w wielu tzw. wysłuchaniach

pośrednich sądy nie zlecają wyraźnie dokonania wysłuchania. Jedynie w 8 badanych

sprawach (4,3% spraw) sądy wyraźnie wskazały kuratorowi lub ROD-K, że należy

dziecka wysłuchać. Np. jeden z sądów okręgowych skierował odezwę do sądu

rejonowego o przeprowadzenie wywiadu środowiskowego i sporządzenie pisemnego

sprawozdania, „w miarę możliwości po wysłuchaniu dziecka”. Inny sąd zlecił

kuratorowi, aby „na osobności wypytał małoletniego, co do woli samego małoletniego

utrzymywania kontaktów a także propozycji samego małoletniego”, a jeszcze inny

zlecił kuratorowi „zapoznanie się ze stanowiskiem dziecka” (odnośnie woli spotkań z

ojcem oraz przyczyn nie widywania się z nim).

Praktycznie we wszystkich wypadkach ROD-K czyniło swoje ustalenia odnośnie do

zdania dzieci niezależnie od zakresu zlecenia badania wskazanego przez sąd.

Analogiczna sytuacja dała się zaobserwować przy wywiadach kuratorów. Stosownie

do operatywności i pracowitości kuratora udawało się „coś” dowiedzieć, co dziecko

sądzi o problemie rozpoznawanym przez sąd. W jakich warunkach dochodziło do

takich wysłuchań, nie sposób ustalić, o ile kurator nie był następczo przesłuchiwany

w charakterze świadka (co prawie się nie zdarzało). W skrajnych wypadkach

„wysłuchanie” sprowadzało się do przedstawienia sądowi wersji jednego z dorosłych

uczestników, nawet bez próby rozmowy z dziećmi. Taka sytuacja miała miejsce m.in.

w sprawie o ustalenie kontaktów prowadzonej przez jeden z sądów rejonowych,

w której istniały wszelkie przesłanki, aby bezpośrednio wysłuchać dziecka, natomiast

nie zapoznano się w zasadzie ze stanowiskiem małoletniego. Analiza spraw

nadesłanych do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości przez ten sąd prowadzi do

wniosku, że zasadniczo nie stosuje on przepisów o wysłuchaniu małoletnich.

Potwierdzeniem powyższej obserwacji jest treść pisma prezesa sądu okręgowego,

nadzorującego powyższy sąd (z dnia 17 września 2015 r.). Z pisma tego wynika, że

także ten sąd w ogóle nie prowadził wysłuchań w latach 2014 – 2015. Jeśli sąd

uznawał za niezbędne wysłuchanie stanowiska małoletniego, następowało

wysłuchanie pośrednie (ROD-K, psycholog, kurator). W piśmie tym wskazano

ponadto, że „przynajmniej jeden raz wysłuchano małoletniego bezpośrednio na Sali

rozpraw”. Zdarzyły się natomiast wypadki wysłuchań dzieci w podległych temu

10

sądowi okręgowemu sądach rejonowych, w szczególności w sądzie rejonowym,

o którym mowa wyżej (pozostaje to w sprzeczności z badaniami aktowymi, ale nie

można wykluczyć, iż w sądzie tym dochodziło jednak do sporadycznego wysłuchania

dzieci). Źródłem podanych informacji były rozmowy z sędziami.

Celem wyjaśnienia sposobu wykładni pojęcia „wysłuchania” przez sędziów, zbadano

to zagadnienie poprzez analizę ankiety dla sędziów. Sformułowano pytanie: „czy

tylko bezpośrednie wysłuchanie dziecka traktowane jest jako wysłuchanie, czy

również pośrednie formy (poprzez ROD-K, kuratora, psychologa) uznawane jest za

wysłuchanie?” Z 630 wypełnionych przez sędziów ankiet wynika, że 267 sędziów

(42,4%) uważa tylko bezpośrednie wysłuchanie za czynność będąca przedmiotem

niniejszego Raportu, 9 (1,4%) odpowiedziało, że trudno odpowiedzieć. W większości

(354 wypadków – 56,2%) sędziowie stwierdzili, że jako wysłuchanie traktowane jest

także pośrednie wysłuchanie dziecka. Jednocześnie analiza akt spraw prowadzi do

spostrzeżenia, że zdarzało się, że stanowisko dziecka odnośnie jego życzeń było

wyrażane przez dziecko w listach do sądu (4 wypadki), a także za pośrednictwem

takich instytucji, jak Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej (2 wypadki), Miejski

Ośrodek Pomocy Społecznej (1 wypadek), opinia wychowawcy placówki uzyskana

na rozprawie (1 wypadek), informacja ze szkoły (2 wypadki), a nawet za

pośrednictwem zeznania stron lub świadków. W żadnym wypadku sąd nie odwoływał

się do tych źródeł jako sposobów wysłuchania dziecka.

11

III. Stosunek sędziów do instytucji wysłuchania dzieci oraz ocena

obowiązujących przepisów dotyczących wysłuchania dzieci

przez sędziów rodzinnych

Kwestią ściśle powiązaną z rozumieniem instytucji wysłuchania dzieci jest stosunek

sędziów do tego środka dowodowego. Przeprowadzone badania ankietowe a także

pisma nadesłane do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości przez prezesów sądów

pozwalają na przedstawienie poglądów oraz postulatów wyrażanych na ten temat

przez sędziów rodzinnych.

Na podstawie badań ankiet wypełnionych przez sędziów rodzinnych na temat

aktualnej regulacji Kodeksu postępowania cywilnego w przedmiocie wysłuchania

można stwierdzić, że zdania środowiska sędziowskiego są podzielone. Z 630

wypełnionych ankiet 301 sędziów (47,8%) uznało bowiem, że przepisy K.p.c.

dotyczące wysłuchania dziecka w sposób wystarczający regulują przedmiotowe

kwestie. 273 sędziów (43,3%) stwierdziło natomiast, że przepisy są niewystarczające

i budzą wątpliwości interpretacyjne, natomiast 47 ankietowanych (7,5%) stwierdziło,

że trudno im ocenić obowiązujące regulacje prawne. 9 sędziów (1,4%) w ogóle na

postawione pytanie nie udzieliło odpowiedzi.

Badania aktowe nie pozwalają na wywiedzenie poglądu na temat stosunku sędziów

do wysłuchania dzieci. W niektórych sądach daje się zauważyć właściwe

zaangażowanie sędziów w wysłuchania. Zestawienia liczbowe wysłuchań

przedstawione w Tabeli 2 nie budzą jednak entuzjazmu – liczba wysłuchań jest

śladowa.

Znaczna część środowiska sędziowskiego nie chce prowadzić wysłuchań

bezpośrednich, zwłaszcza dzieci młodszych niż 13 – 15 lat. Warte przytoczenia (choć

wysoce kontrowersyjne) są poglądy wyrażone w piśmie z dnia 4 września 2015 r.

przez sędziego jednego z sądów rejonowych do prezesa tego sądu w związku ze

zbieraniem opinii sędziów na temat wysłuchiwania dzieci w postępowaniu cywilnym.

Stwierdził on mianowicie, że w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich sądu, w którym

orzeka, wysłuchanie dziecka przez sędziego odbywa się zawsze w osobnym

12

pomieszczeniu (tzw. pokoju dziecinnym) i dotyczy wyłącznie dzieci starszych, przy

czym w praktyce nie są wysłuchiwane dzieci poniżej 15 roku życia. Zaznaczono, że

czynności te podejmowane są bardzo rzadko. Zdaniem sędziego, jest to właściwa

praktyka. W przypadku bowiem dzieci w postępowaniach rodzinnych „ich

wysłuchiwanie przez sędziego winno być ograniczane i stosowane z dużym

umiarem”. Wobec „nikłej przydatności procesowej w znakomitej większości

przypadków” są to dla dzieci czynności bardzo obciążające. Zdaniem sędziego,

doświadczenia praktyczne dowodzą, że niezależnie od starań podjętych przez

sędziego i zapewnionych warunków wysłuchania, „czynności te dla dziecka nigdy nie

są obojętne, a najczęściej wiążą się z ogromnym stresem”. Wypowiedź tę

uzupełniono stwierdzeniem, że istotne jest również to, że „takie wysłuchanie otwiera

także dodatkową płaszczyznę do „pracy” nad dzieckiem przez jego skonfliktowanych

rodziców”. Zwrócono tutaj uwagę na naganne praktyki rodziców sprowadzające się

do manipulacji dziećmi. Dodatkowo wypowiedź uzupełniono stwierdzeniem, że „nie

jest możliwe, i słuszne, oparcie rozstrzygnięcia o informacje uzyskane od dziecka”.

Co istotne, przeciwko korzystaniu z wysłuchania ma przemawiać to, że „Sędzia nie

jest bowiem przygotowany do oceny na ile te informacje są rzetelne, a na ile są

projekcją wyobrażeń dziecka, jego oczekiwań, dostosowania się do oczekiwań tego

rodzica, z którym na stałe przebywa, czy wprost manipulacji jednego z rodziców.

Niezależnie więc od wysłuchania dziecka w sprawach rodzinnych musi być i tak

prowadzony dowód z opinii biegłych. Lepiej więc i dla postępowania sądowego i dla

dziecka, jeśli to biegli odbiorą i przekażą sądowi jego stanowisko”.

Zdaniem sędziego, „wypracowywane standardy nie powinny więc zmierzać do tego,

aby w każdym możliwym wypadku sędzia wysłuchiwał dziecka, co jest czynnością

mało przydatną procesowo” oraz „bardzo, obciążającą dziecko”. Dalej w omawianym

piśmie sędzia wskazał, że przy próbie wypracowywania standardów postępowania

podczas procedowania w sprawach z udziałem dzieci należy zwrócić uwagę na

problem związany z powszechnym zjawiskiem przeterapeutyzowania dzieci

skonfliktowanych rodziców. To także jest, zdaniem autora pisma, problem o skali

daleko większej niż wysłuchanie dziecka przez sędziego rodzinnego. Powszechnie

bowiem skonfliktowani rodzice niezależenie od siebie zasięgają opinii

psychologicznych. Jak twierdzą, szukają pomocy, z praktyki można jednak wnosić, iż

częściej szukają dowodów dla toczących się postępowań sądowych. Z tego względu,

13

że na rynku usług psychologicznych w zasadzie można nabyć dowolną opinię, są

one mnożone. Nakładają się na to czynności diagnostyczne czy wręcz terapeutyczne

zlecane przez sądy i prokuratury. Prowadzi to często do sytuacji, w której w imię

pomocy dziecku w istocie robi mu się krzywdę. Należy więc rozważyć potrzebę

ograniczania prowadzenia dowodów, czy w ogóle wykorzystywania w jakikolwiek

sposób, dokumentów prywatnych w postaci opinii psychologicznych uzyskanych

przez jednego z rodziców. Celowa byłaby też próba wypracowania takich standardów

pracy psychologów, które wykluczałyby w ogóle możliwość wykorzystywania opinii

sporządzonych wbrew takim standardom, to zaś mogłoby ograniczyć możliwość

nabywania na wolnym rynku opinii o treści pożądanej przez zamawiającego rodzica.

W konkluzji pada stwierdzenie, że „dążenie do narzucania sędziom rodzinnym

wysłuchiwania dziecka w większości spraw ich dotyczących jest sprzeczne z dobrem

dziecka”. Dodatkowo wskazano, że wysłuchanie dzieci stanowi dla sędziego

ogromne obciążenie, „wiąże się z ogromnym stresem i koniecznością zmierzenia się

z oczekiwaniami wobec niego w tym zakresie ze strony skonfliktowanych rodziców”.

Co więcej, sędzia dodał, że niewiele w tym zakresie zmienia „kolorowy pokój, z

misiami, książeczkami, nagrywaniem i brakiem obecności rodziców i ich

pełnomocników”. Czynność wysłuchania ma „nikłą wartość procesową, a w sprawach

i tak musi być prowadzony dowód z opinii biegłych”. Jego zdaniem, to biegli powinni

być „zobligowani do odnotowania i przekazania stanowiska i oczekiwań dziecka”.

Jedynie w sprawach o ustalenie miejsca pobytu sędzia pozytywnie zaopiniował

możliwość dokonania wysłuchania dziecka jako czynność dającą możliwość

uniknięcia prowadzenia obszernego postępowania dowodowego, o ile „taki młody

człowiek czegoś wyraźnie sobie nie będzie życzył”. Co więcej, czynność wysłuchania

może być też motywująca dla jego rodziców. Podsumowując swoje uwagi autor

obszernego listu wskazał, że wysłuchanie dziecka w sprawach cywilnych „winno być

wyjątkiem, nie regułą”. Jest to odważny głos, ale zdecydowanie contra legem. Treść

pisma wyraźnie wskazuje, że poglądy sędziego przekładają się na stosowaną przez

niego praktykę ograniczającą w istocie stosowanie przepisów prawa rangi

ustawowej.

Powyższy głos nie jest jednak wyrazem poglądów całego środowiska. Z ankiety

wypełnionej przez sędziów rodzinnych wynika, że zdaniem 506 z nich wysłuchanie

dziecka ułatwia wydanie trafnego orzeczenia – co stanowi 80,3% odpowiedzi.

14

Jedynie 32 sędziów stwierdziło, że wysłuchanie nie ułatwia wydania trafnego

orzeczenia, co stanowi 5,1% badanych. 90 badanych (14,3% badanych) stwierdziło,

że trudno powiedzieć, czy wysłuchanie dziecka ułatwia wydanie trafnego orzeczenia.

Także badania aktowe pokazały, że wysłuchanie dziecka zwiększa szanse ustalenia

w sposób właściwy okoliczności faktycznych sprawy a w konsekwencji ułatwia

wydanie trafnego orzeczenia. Warto też dodać, że przeprowadzenie wysłuchania jest

wyrazem realizacji zasady bezpośredniości i daje niepowtarzalną okazję ujawnienia

ewentualnych nieprawidłowości lub nadużyć w stosunku do dzieci, co pozwala na

właściwą ochronę praw dziecka.

Na koniec warto dodać, że zwracając się do prezesów sądów o wypełnienie ankiet

poproszono o ewentualne dodatkowe informacje, które zdaniem sędziów mogą mieć

znaczenie dla oceny instytucji wysłuchania dzieci. Część poglądów sędziowie

wyrazili na marginesie wypełnianej ankiety. Jeden z sędziów sądu rejonowego

zwrócił uwagę, że wysłuchanie dzieci powinno być rejestrowane

w systemie audiowizualnym w sposób jawny. Kilka osób zwróciło uwagę na potrzebę

dodatkowych szkoleń dla sędziów rodzinnych w zakresie psychologii.

15

IV. Dane odnośnie ilości spraw, w których przeprowadzono

wysłuchania dzieci

Nie jest możliwe precyzyjne wskazanie ilości dokonanych wysłuchań w Polsce, gdyż

ani Ministerstwo Sprawiedliwości ani sądy, co do zasady, nie prowadzą statystyki

w tym zakresie9. Możliwe jest podanie jedynie ilości orientacyjnych, które zostały

zadeklarowane przez prezesów sądów okręgowych w pismach nadesłanych do

Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości. Należy zauważyć, że nadesłane dane są w wielu

wypadkach bardzo dokładne – stosowne wyliczenia poczyniły sekretariaty sądowe

lub indywidualnie sędziowie. Pamiętać jednak trzeba, że dane szacunkowe

podawano w niektórych wypadkach wyłącznie w oparciu o pamięć sędziów

rodzinnych orzekających w sprawach, w których wysłuchano małoletnich.

Cenne okazują się dane podane przez prezesa jednego z sądów okręgowych, który

jako jedyny wskazał całkowity wpływ spraw do sądów rejonowych w postępowaniach

opiekuńczym (37 677 spraw – od początku 2013 roku do połowy roku 2015), przy

jednoczesnym szacunkowym określeniu liczby wysłuchań dokonanych w tym okresie

(480) przez 14 wydziałów rodzinnych sądów rejonowych znajdujących się w 12

sądach tego okręgu. Podane wartości wskazują, że wysłuchania dzieci dokonano

zaledwie w 1,2% prowadzonych spraw. Dane przedstawione w Tabeli 2 zdają się

potwierdzać tezę, że ilość wysłuchań jest śladowa, zaś w niektórych sądach

wysłuchanie bezpośrednie nie jest praktykowane w ogóle.

Na tle powyższych jednostek sąd okręgowy z liczbą 561 wysłuchań od początku

2013 roku do połowy roku 2015, czy też sądy rejonowe z liczbami wysłuchań: 467,

154, 152, 151, 142 od początku 2013 roku do połowy roku 2015 lub sąd rejonowy,

który podał, że szacunkowo wysłuchuje małoletnich w 30% spraw Nsm, jawią się

9 O skali zjawiska wysłuchania dzieci mogą świadczyć wcześniejsze badania aktowe prowadzone

przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości w rodzajowo wybranych sprawach. Np. w badanych sprawach o przysposobienie wysłuchania dokonywano w prawie co trzeciej sprawie (29,2%) – patrz. E. Holewińska – Łapińska, Orzekanie przysposobienia międzynarodowego z uwzględnieniem stopnia realizacji jego subsydiarności, Warszawa 2009 s. 48, niepubl. Pamiętać przy tym należy, że w sprawach o przysposobienie jest przepis szczególny zobowiązujący sąd do wysłuchania dziecka, a zatem z natury rzeczy w sprawach tych należy spodziewać się ponadprzeciętnej liczby wysłuchań.

16

jako ośrodki bardzo aktywne w sferze wysłuchiwania dzieci, choć wskazane liczby

trudno uznać za znaczne.

W niektórych sądach było możliwe dokładne ustalenie liczby przeprowadzonych

wysłuchań, ponieważ w systemie informatycznym „Sędzia 2” są już prowadzone

statystyki na ten temat. W niektórych wypadkach w ogóle nie podano danych

liczbowych10 – co też zapewne oznacza, że w części tych sądów w ogóle nie

praktykowano wysłuchania małoletnich.

Niektóre informacje przekazane przez prezesów sądów są godne odnotowania. Np.

wiceprezes jednego z sądów rejonowych podał w piśmie do prezesa sądu

okręgowego dokładne dane w oparciu o „dodatkowy rejestr prowadzony przez

sekretariat V Wydziału Rodzinnego i Nieletnich (w latach 2013 – 2015 wysłuchano w

tym wydziale 10 małoletnich). Jednocześnie VI Wydział Rodzinny i Nieletnich tego

samego sądu nie prowadził już takiego „dodatkowego rejestru”, co pokazuje

niejednolitość praktyki odnotowywania wysłuchań.

Podsumowując, brak jest oficjalnej statystyki na temat wysłuchań, wiele jednak

wydziałów sądów dysponuje dokładnymi danymi odnośnie liczy wysłuchań dzieci.

Także te sądy, które korzystają z tzw. niebieskich pokojów, dysponują ewidencją

wysłuchań wskazującą ich liczbę (zwrócił na to uwagę prezes jednego z sądów

okręgowych). Wszystkie sądy dysponujące niebieskimi pokojami powinny zatem

mieć możliwość wskazania liczby dokonywanych wysłuchań. Co najmniej 14 sądów

dysponujących takimi pokojami nie wskazało jednak liczby przeprowadzonych

wysłuchań, choćby w przybliżonym zakresie.

10

Np. prezes jednego z sądów okręgowych w piśmie z dnia 21 września 2015 adresowanym do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości wskazał, że przejrzenie akt w celu ustalenia liczby wysłuchań przekracza możliwości kadrowe sądów.

17

V. Przedmiot wysłuchania dzieci

Zgodnie z art. 2161 k.p.c. przedmiotem wysłuchania jest zdanie dziecka i jego

rozsądne życzenia. Z kolei z treści art. 576 § 2 k.p.c. wynika, że należy zbadać

rozsądne życzenia dziecka. Badania aktowe wskazują, że w 145 wypadkach

wysłuchanie dziecka umożliwiło poznanie preferencji dziecka i jego oczekiwań

(78,8% spraw). Należy jednak zauważyć, że w wielu badanych sprawach

wysłuchanie wniosło także nowe istotne ustalenia co do stanu faktycznego (139

spraw, co stanowi 75,5%), co pozwoliło na podstawie wysłuchania czynić ustalenia

faktyczne w sprawie. Zaledwie w 13 badanych sprawach (7,1% spraw) stwierdzono,

że wysłuchanie niewiele wniosło, zaś jedynie w 3 wypadkach (1,6%) wysłuchanie

oceniono jako całkowicie zbędne.

Wyniki powyższych badań aktowych znalazły potwierdzenie w analizie ankiet

wypełnionych przez sędziów, z których wynika, że przedmiotem wysłuchań były:

rozsądne życzenia (preferencje małoletniego) – 492 odpowiedzi (78,1%),

okoliczności faktyczne istotne dla sprawy – 403 odpowiedzi (64%). Większość

ankietowanych wskazała, że przedmiotem wysłuchań były zarówno rozsądne

życzenia (preferencje małoletniego) jak i okoliczności faktyczne istotne dla sprawy.

18

VI. Postępowania w sprawach, w których wysłuchano dzieci

1. Rodzaje spraw, w których dokonano wysłuchania dzieci

Szczegółowe dane dotyczące konkretnych sądów odnośnie rodzajów spraw,

w których zdarzały się wysłuchania, zostały ujęte Tabeli nr 2. W Tabeli 1 zaś, ujęto

sprawy objęte badaniem aktowym. Z tego ostatniego zestawienia wynika, że akta

spraw, w których dokonano wysłuchania dzieci dotyczą następujących spraw:

− kontakty - 86 sprawy (46,7% badanych spraw),

− rozwód - 49 spraw (26,6%),

− separację - 1 sprawa (0,5%),

− zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu

majątkiem dziecka - 1 sprawa (0,5%),

− ograniczenie władzy rodzicielskiej - 2 sprawy (1,1%),

− zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, miejsca

zamieszkania/pobytu dziecka lub kontaktów – 10 spraw (5,4%),

− ustanowienie rodziny zastępczej - 1 sprawa (0,5%),

− rozwiązanie rodziny zastępczej - 2 sprawy (1,1%),

− zmianę orzeczenia w przedmiocie władzy rodzicielskiej - 1 sprawa (0,5%),

− zmianę miejsca zamieszkania/pobytu małoletniego - 23 sprawy (12,5 %),

− rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka (inne niż ustalenie miejsca

pobytu/zamieszkania dziecka) – 23 sprawy (12,5%),

− zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem

dziecka – 1 sprawa (0,5%),

− zakaz styczności – prowadzona łącznie ze sprawą o ustalenie kontaktów.

Większość badanych spraw toczyła się jedynie przed sądami pierwszej instancji.

Jedynie w 29 sprawach toczyło się postępowanie apelacyjne (15,7%). Co do zasady

wysłuchiwanie było dokonywane 1 raz w toku całego postepowania. Jedynie w 3

przypadkach (1,6%) doszło do dwukrotnego wysłuchania tych samych dzieci, przy

czym raz zdarzyło się, że ponownego wysłuchania dokonał sąd odwoławczy.

19

Zdarzały się też sytuacje, gdy w krótkim odstępie czasu były prowadzone

postępowania, w których to samo dziecko było przesłuchiwane w dwóch sprawach

toczących się od siebie niezależnie.

Istotnym uzupełnieniem badań aktowych były informacje, w jakich sprawach w ogóle

dokonywano wysłuchania małoletnich w sądach krajowych. Prezesi sądów

okręgowych, wskazali rodzajowo sprawy (lata 2013 -2015), w których dokonywano

wysłuchań (szczegółowe zestawienie dla każdego z sądów znajduje się w Tabeli 2).

Sprawy, w których wysłuchiwano dzieci, wymieniono w pismach prezesów i są to

w szczególności postępowania:

− o rozwód,

− o separację,

− o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego

zarządu majątkiem dziecka,

− o ograniczenie władzy rodzicielskiej,

− o pozbawienie władzy rodzicielskiej,

− o przysposobienie,

− o rozwiązanie przysposobienia,

− o ustalenie kontaktów,

− o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej,

− o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie miejsca pobytu małoletniego,

− o przywrócenie władzy rodzicielskiej,

− o zawieszenie władzy rodzicielskiej,

− o ustanowienie opieki,

− o umieszczenie w rodzinie zastępczej,

− o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej,

− o rozwiązanie rodziny zastępczej,

− o zmianę miejsca pobytu małoletniego,

− o przywrócenie władzy rodzicielskiej,

− o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka,

− o wydanie dziecka,

− o zezwolenie kobiecie na zawarcie związku małżeńskiego ze względu na brak

odpowiedniego wieku,

20

− o wykonanie orzeczeń w przedmiocie kontaktów,

− o zezwolenie na wydanie paszportu,

− o alimenty (bardzo rzadko)11,

− o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,

− o stwierdzenie zasadności przyjęcia do szpitala psychiatrycznego,

− o wydanie zarządzeń w sprawach opiekuńczych,

− o zakaz kontaktów,

− o nakazanie realizacji kontaktów i nałożenie kary pieniężnej z tytułu nie

wykonywania tego orzeczenia,

− o rozporządzenie majątkiem dziecka,

− o ustalenie/zaprzeczenie ojcostwa,

− o wydanie dziecka na podstawie Konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia

lub zatrzymania

− o ustalenie bezskuteczności uznania dziecka.

Zdarzało się, że sądy dokonywały wysłuchań małoletnich w ramach odezwy

o udzielenie pomocy prawnej. W większości wypadków wysłuchania były

prowadzone w co najmniej trzech rodzajach spraw. Odnotowano jednak, że w

jednym z sądów rejonowych wykonano tylko 3 wysłuchania w badanym okresie

i wszystkie sprawy dotyczyły ustalenia miejsca pobytu dziecka.

Ogólnie można stwierdzić, że najwięcej spraw, w których wysłuchano małoletnich,

dotyczyło ustalenia kontaktów. Potwierdziły to badania aktowe.

2. Skład sądu i obecność osób trzecich w wysłuchaniach

Kolejnym ważnym zagadnieniem jest kwestia składu sądu mającego dokonać

wysłuchania. Zgodnie z art. 216 1 k.p.c. oraz art. 576 § 2 k.p.c. sąd (a nie

przewodniczący) wysłuchuje dziecka. W praktyce przy rozpoznawaniu spraw

w składach ławniczych powstaje problem, czy wysłuchania powinien dokonać

wyłącznie przewodniczący, czy pełen skład z udziałem ławników.

11

Ogólnie można powiedzieć, że w sprawach rozpoznawanych przez sądy rejonowe w trybie procesu nie dokonywano wysłuchań małoletnich.

21

Zarówno badania aktowe, jak i informacje uzyskane od prezesów sądów okręgowych

wskazują na niejednolitość praktyki w zakresie udziału ławników w wysłuchaniach.

Na podstawie badań aktowych można stwierdzić, że w dwóch sądach okręgowych, w

jednym wypadku w jeszcze jednym sądzie okręgowym oraz w jednym sądzie

rejonowym dokonywano wysłuchiwania w składach ławniczych.

W pozostałych sądach (model dominujący) wysłuchania były dokonywane przez

przewodniczącego bez udziału ławników, z ewentualnym udziałem innych osób.

Niejednolitość praktyki w zakresie składu sądu powinna budzić duże zaniepokojenie,

albowiem nieodpowiedni skład sądu powoduje nieważność postępowania. Może to

w konsekwencji prowadzić do uchylenia orzeczenia sądu I instancji i potrzeby

ponownego wysłuchania dziecka, co wydaje się wysoce niepożądane. Należy

odnotować jednak, że w żadnej ze spraw kwestia ta nie była przedmiotem badania

przez sąd odwoławczy ani z urzędu, ani na zarzut apelacyjny.

W aktualnym stanie prawnym (po nowelizacji k.p.c. z sierpnia 2015 roku12) problem

ten istnieje w postępowaniach o rozwód, separację oraz o przysposobienie,

o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia.

Problematyka ta została dostrzeżona przez prezesa jednego z sądów okręgowych,

który w piśmie do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości z dnia 15 września 2015 r.

wskazał, że w wydziałach mu podległych sprawa była dyskutowana i ostatecznie

przyjęto praktykę, że wysłuchania dokonuje sędzia bez udziału ławników.

Bardzo ważny dla zapewnienia przyjazności wysłuchania jest krąg osób

uczestniczących w wysłuchaniu. Truizmem jest stwierdzenie, że dziecko lepiej się

czuje w obecności osoby bliskiej, zwłaszcza gdy przebywa po raz pierwszy w nowym

miejscu. Z drugiej, strony udział osoby bliskiej (np. rodzica) może spowodować, że

wysłuchanie nie dostarczy sądowi obrazu prawdziwego stanu rzeczy, gdyż dziecko

uwikłane w konflikt lojalnościowy będzie dokonywać selekcji informacji

12

Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2015 r., poz. 1062), od dnia 29 sierpnia 2015 r. art. 509 k.p.c. brzmi: „Sprawy o przysposobienie sąd rozpoznaje w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.” Dotąd przepis stanowił, że sprawy o przysposobienie, o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej w pierwszej instancji sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.

22

przekazywanych sądowi. Powoduje to, że w omawianej materii należy zachować

nadzwyczajną ostrożność.

Badania aktowe nie dały możliwości odnotowania całkowicie pewnych wypadków

uczestnictwa rodziców lub członków najbliższej rodziny dziecka w wysłuchaniu.

Protokół wysłuchania dziecka jest bowiem zazwyczaj częścią protokołu rozprawy

i nie zawsze jest odnotowane np. czy rodzice opuścili salę rozpraw, gdy sąd

wysłuchiwał dziecka w sali rozpraw lub czy sąd udał się do swojego gabinetu

z dzieckiem w towarzystwie rodziców małoletniego.

Jak wskazał wiceprezes sądy okręgowego, w którym relatywnie często dokonywano

wysłuchań bezpośrednich, wysłuchanie małoletniego nie może „łączyć się z

jakimikolwiek negatywnymi dla niego konsekwencjami psychicznymi lub

emocjonalnymi” – ważne jest zatem dopuszczenie obecności przy wysłuchaniu osób

bliskich. W ankietach sędziowie wskazali, że zdarza się, iż w wysłuchaniach dzieci

uczestniczą różne osoby. Wskazywano, że w czynności wysłuchania uczestniczą

rodzice lub opiekun (98 ankietowanych sędziów wskazało, że zdarza się to

w prowadzonych przez nich wysłuchaniach). W ankietach sędziowie wskazali

również, że inne osoby „czasami” biorą udział w wysłuchaniach – wymieniono tutaj

ławników (jeden z sędziów zaznaczył, że bez prawa zadawania pytań),

pełnomocników, kuratora, prokuratora, pedagoga szkolnego, wychowawcę z domu

dziecka, biegłych z ROD-K.

W praktyce jednak z punktu widzenia właściwej oceny wysłuchania szczególnie

ważne znaczenie ma udział psychologa w tej czynności. 331 sędziów (54,7%

ankietowanych) wskazało, że w sprawach, w których wysłuchiwało małoletnich,

korzystało z pomocy psychologa (wielu z nich zaznaczyło, że czyni to tylko „czasami”

lub „jeżeli jest taka potrzeba” a także, gdy „dziecko ma zaburzenia psychiczne”).

Odpowiedź zatem sędziów można potraktować w ten sposób, że udział psychologa

ma charakter fakultatywny. 274 sędziów wypełniających ankiety (43,5% badanych)

w ogóle nie wskazało na udział psychologa w wysłuchaniu; trzeba mieć jednak na

uwadze, iż część środowiska uznaje za wysłuchanie np. rozmowę dziecka

z kuratorem, co wyklucza w praktyce udział psychologa.

23

Badania aktowe wskazały natomiast, że w 28 sprawach w wysłuchaniu

bezpośrednim uczestniczył psycholog (stanowi to 15,2% 13).

Ogólnie można stwierdzić, że dobór osób uczestniczących w wysłuchaniu był

związany z charakterem sprawy jak i wiekiem i stopniem rozwoju dziecka. Kilku

sędziów zwróciło uwagę, że ogranicza uczestnictwo innych osób niż psycholog do

stania za lustrem weneckim zapewniając ewentualnie (nie zawsze) możność zadania

pytań. Przykładem takiego udziału osób może być praktyka stosowana w jednym

z sądów rejonowych, w którym wysłuchania odbywają się w przyjaznym pokoju,

wyposażonym w aparaturę audiowizualną. Umożliwia to zadawanie dziecku pytań

przez uczestników postępowania za pośrednictwem sędziego referenta.

3. Aktywność uczestników postępowania w zakresie zgłaszania wniosków

o wysłuchanie oraz sposobu przeprowadzenia tego dowodu

Rozważając zagadnienie niewielkiej liczby wysłuchań należy wziąć pod uwagę

aktywność samych uczestników w zakresie zgłaszanych wniosków o wysłuchanie

dziecka, a także ich żądania co do sposobu przeprowadzenia tej czynności.

Badania aktowe dowodzą, że w przeważającej mierze wysłuchanie dzieci było

przeprowadzone z urzędu przez sądy (151 spraw – 82%). W 36 wypadkach

wysłuchanie zostało przeprowadzone na wniosek ojców (19 spraw – 10,3%), matek

(14 spraw – 7,4%) lub innych osób (babcie – 3 wypadki – 1,6%). Wnioski

o przeprowadzenie wysłuchania dzieci zgłaszane były zarówno w sytuacjach,

w których uczestnicy byli zastępowani przez adwokata lub radcę prawnego, jak

również w wypadkach, gdy działali bez fachowego zastępcy procesowego.

Równocześnie warto odnotować, że nie zgłaszano w zasadzie opozycji co do

wysłuchania dziecka. Jedynie w 1 wypadku (0,5%) oboje rodzice zgłaszali sprzeciw

przeciwko wysłuchaniu, zaś w 3 wypadkach oponowało jedno z nich (1,6%).

Stosunkowo rzadko sąd zakreślał stronom termin na złożenie listy pytań do dziecka

w trakcie wysłuchania (zaledwie w 4 sprawach – 2,1%). Jednak należy zauważyć, że

13

Wartość 100% stanowią w tym wypadku 173 wysłuchania bezpośrednie. 14 wysłuchań pośrednich nie zostało tutaj uwzględnionych ze względu na ich specyfikę.

24

strony miały możliwość formułowania wniosków co do sposobu wysłuchania

z własnej inicjatywy, jak również składania listy pytań, z czego jednak nie korzystały.

4. Udział pełnomocników i ich zaangażowanie w kwestii zgłaszania wniosków

o wysłuchanie oraz sposobu przeprowadzenia tego dowodu

Na 184 badane sprawy w 55 sprawach po obu stronach uczestniczyli pełnomocnicy

profesjonalni (adwokaci lub radcy prawni) – co stanowi 29,9% postępowań. W 42

sprawach (22,8%) tylko jedna ze stron była zastępowana przez pełnomocnika

fachowego. W 4 sprawach (2,1%) występował pełnomocnik procesowy inny niż

adwokat lub radca prawny. W pozostałych sprawach (w ilości 86 – co stanowi 46,7%)

nie występował żaden pełnomocnik.

W wypadku braku pełnomocnika profesjonalnego inicjatywa stron i uczestników

postępowania nie dawała się w praktyce zauważyć. W 5 sprawach (2,7%) uczestnicy

nie zastępowani przez adwokatów lub radców prawnych zgłosili jakiekolwiek wnioski

w związku z wysłuchaniem dzieci.

W wypadku pełnomocników profesjonalnych ta aktywność była większa – analiza akt

wskazuje, że w 15 wypadkach udział pełnomocnika profesjonalnego wpłynął na

dopuszczenie dowodu z wysłuchania bezpośredniego dziecka (8,1% spraw), zaś

w 26 wypadkach (14,1% spraw) zgłaszali oni jakiekolwiek wnioski co do formy

wysłuchania lub okoliczności, które mają zostać ustalone w wyniku wysłuchania,

ewentualnie odnośnie do miejsca, w którym ma być przeprowadzone wysłuchanie.

W trzech badanych sprawach pełnomocnicy domagali się, ażeby wysłuchanie

następowało w obecności biegłego psychologa (1,6%). Zaledwie w 2 sprawach

(1,1%) pełnomocnicy domagali się rejestracji wysłuchania przez sąd. Także w 2

sprawach pełnomocnicy złożyli pytania do sądu prosząc o ich zadanie dziecku.

Pomimo większej aktywności w omawianym zakresie pełnomocników

profesjonalnych, po zbadaniu akt nasuwa się spostrzeżenie, że udział ten nie miał

dużego wpływu na dopuszczanie dowodu z wysłuchania dzieci a także nie miał

dużego znaczenia dla przebiegu, formy czy miejsca wysłuchania. W większości

wypadków wysłuchanie dzieci następowało z inicjatywy sądu i wyłącznie sąd

25

planował i przygotowywał wysłuchanie małoletnich. Taka sytuacja wynika zapewne

także z tego, że w badanych sprawach ograniczona była zasada kontradyktoryjności

(sprawy opiekuńcze), zaś sąd ma zasadniczo obowiązek wysłuchać dziecka

niezależnie od inicjatywy dowodowej stron.

Wydaje się, że pełnomocnicy procesowi w sposób zupełnie niezrozumiały nie

korzystają z możliwości, jakie daje obecnie ustawodawstwo w zakresie zgłaszania

wniosków o wysłuchanie dzieci. Wyjątkiem jest na tym tle jedna ze spraw

o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach rodziny (wybór szkoły), w których

pełnomocnicy przywiązywali dużą wagę do dowodu z wysłuchania, byli aktywni co do

sposobu przeprowadzenia tego dowodu (pełnomocnik domagał się np. udziału

psychologa w wysłuchaniu). W powyższej sprawie już we wniosku wszczynającym

postępowanie pełnomocnik żądał „z ostrożności procesowej” wysłuchania

małoletniej.

W badanych sprawach dawało się natomiast zauważyć sytuacje, w których dosyć

często pełnomocnicy zmierzali (mniej lub bardziej świadomie) do tzw. wysłuchania

pośredniego, zgłaszali bowiem dowód z opinii ROD-K. Jako wyjątkowe należy

potraktować stanowisko pełnomocnika w postępowaniu przed pewnym sądem,

rejonowym, w którym to domagał się on wyraźnie wysłuchania bezpośredniego.

Zdziwienie budzi również to, że tylko w nielicznych wypadkach pełnomocnicy

wykazywali inicjatywę, co do tego, jakie pytania należy dziecku zadać. Np. w jednej

ze spraw toczącej się przed sądem rejonowym pełnomocnik i uczestniczka zostali

zapytani, czy mają pytania do dziecka, które mogą być zadane podczas wysłuchania

– zarówno pełnomocnik jak i uczestniczka nie zgłosili żadnych.

Podsumowując, bierność uczestników a także ich pełnomocników jest istotnym

czynnikiem wpływającym na małą popularność instytucji wysłuchania dziecka

w Polsce. Czynność ta natomiast (zwłaszcza w formie bezpośredniej) stwarza dla

uczestników znaczne szanse przekonania sądów do swoich racji, dotyczy to np.

ojców walczących o swoje prawa14.

14

Problematyka została dostrzeżona poprzez odwołanie się do orzecznictwa Trybunału w Strasburgu przez T. Jasudowicza, Prawa ojców w orzecznictwie strasburskim, Toruń 2008, s. 147, 186, 188, 211, 220, 310.

26

5. Postępowania dowodowe

Wysłuchanie dziecka powinno być traktowane jako czynność procesowa oraz

nazwany środek dowodowy określony w Kodeksie postepowania cywilnego.

Postępowania dowodowe w sprawach, w których dokonano wysłuchania, nie

cechowała jakaś specyfika w porównaniu do spraw rodzinnych, w których

wysłuchania nie dokonano. Badania aktowe wykazały jednak, że wysłuchanie

dziecka ma w niektórych sprawach wpływ na postępowanie dowodowe.

W szczególności po przeprowadzeniu wysłuchania i ujawnieniu jego wyników

zdarzało się, że strony rezygnowały ze zgłaszanych dalszych dowodów lub sąd

pomijał zgłoszone wnioski dowodowe uznając sprawę za dostatecznie wyjaśniona.

W niektórych wypadkach wysłuchanie umożliwiało dokonanie oceny innych

dowodów. Przykładowo świadek zeznawał na temat woli dziecka, czego nie

potwierdzało wysłuchanie małoletniego.

Z kolei w sprawach prostych, takich jak zmiana nazwiska, czy zgoda na wyrobienie

paszportu, niektórzy sędziowie ograniczali postępowanie dowodowe tylko do

krótkiego wysłuchania stron i wysłuchania dziecka. W takich sprawach wysłuchanie

było centralnym dowodem i pozwalało na rezygnację z przeprowadzania innych

dowodów.

Badania aktowe wykazały brak istnienia jakichkolwiek zasad, co do fazy

postępowania, w której dokonywano wysłuchania. Niektóre sądy już w momencie

wyznaczania pierwszego terminu rozprawy wyznaczały termin wysłuchania dziecka.

W innych wypadkach dało się zaobserwować, że wysłuchanie było ostatnim lub

jednym z końcowych dowodów przeprowadzonych w sprawie. Taka praktyka może

być o tyle uzasadniona, że w niektórych wypadkach upływało nawet kilka lat od

wszczęcia postępowania do jego zakończenia, a zatem odsunięcie w czasie

momentu wysłuchania powodowało, że sąd stykał się z dzieckiem starszym i

dojrzalszym. Z drugiej strony w wielu zbadanych sprawach daje się zauważyć, że

gdyby wysłuchanie zostało dokonane wcześniej, sprawa zakończyłaby się szybciej,

zaś strony z wysokim prawdopodobieństwem zawarłyby ugodę.

Analiza postępowań dowodowych w sprawach badanych, w których przeprowadzono

badania wskazuje, że najczęściej przeprowadzonym dowodem był dowód

27

z dokumentu (182 spraw – 98,9%). Należy dodać, że najczęściej prezentowanym

dowodem z dokumentu były odpisy aktów stanu cywilnego, w tym odpisy aktu

małżeństwa oraz odpisy aktów urodzenia dzieci (tylko w dwóch badanych sprawach

nie odnalazłem tego typu dokumentów). Bardzo często były przeprowadzane dowody

z przesłuchania świadków oraz dowód z przesłuchania stron. Rzadziej uczestnicy

postępowania składali dowody w postaci korespondencja e-mail i sms, dokumentację

lekarską oraz fotografie.

Stosunkowo często przedstawiano sądom orzeczenia sądów z innych spraw (przede

wszystkim wyroki rozwodowe), dokumenty lekarskie, opinie psychologiczne, pisma

z Ośrodków Pomocy Społecznej a także zaświadczenia i opinie ze szkoły dotyczące

dziecka.

Praktycznie we wszystkich badanych sprawach przeprowadzano (nieraz kilkakrotnie)

przesłuchanie informacyjne stron. Stosunkowo często było to powiązane ze

zgłoszonymi wnioskami o udzielenie zabezpieczenia. Czasem takie wysłuchanie

informacyjne stanowiło podstawowe źródło wiedzy sądu na temat dziecka przed jego

wysłuchaniem.

W sprawach, w których dochodziło do wysłuchania dziecka, stałym elementem były

(nieraz wielokrotne w jednej sprawie) wywiady kuratorów oraz nieco rzadziej opinie

ROD-K. Kwestia ta ma istotne znaczenie z punktu widzenia analizy wysłuchania

dzieci. Z jednej bowiem strony ROD-K i kuratorzy to podstawowe podmioty, przed

którymi dochodziło do tzw. wysłuchiwania pośredniego, z drugiej strony wywiady

kuratorskie oraz badania dzieci w ROD-K stanowiły cenne źródło wiedzy dla sądu

pozwalające we właściwy sposób ocenić wysłuchanie bezpośrednie lub umożliwić

sądowi przygotowanie się do wysłuchania.

6. Sposób zakończenia spraw

Większość badanych spraw zakończyło się orzeczeniem merytorycznym (156 spraw

– 84,7%) – wyrokiem w procesie lub postanowieniem w postępowaniu

nieprocesowym. W 31 sprawach (16,8%) doszło do zakończenia formalnego

28

postanowieniem o umorzeniu postępowania (na skutek zawartych ugód – 20 spraw

lub wskutek cofnięcia wniosków w postępowaniu nieprocesowym – 11 spraw).

Warto zauważyć, że skuteczność apelacji w sprawach, w których wysłuchano dzieci,

jest niewielka (3 sprawy – 1,6 %).

7. Związek wysłuchania z mediacją, zawieranymi ugodami oraz rezygnacją

z dochodzenia roszczeń przez wnioskodawców

Przy okazji badań aktowych zweryfikowano, w ilu z badanych spraw kierowano

strony do mediacji i czy wysłuchanie dziecka miało wpływ na ewentualne powodzenie

mediacji. W przeważającej ilości spraw nie kierowano stron do mediacji (178 spraw,

co stanowi 96,7%). Tylko w 9 sprawach (4,9%) sąd kierował strony do mediacji, przy

czym w 4 (2,2%) z nich mediacja zakończyła się powodzeniem. W toku badań nie

stwierdzono związku wysłuchania z mediacją.

Osobną kwestią był jednak zauważalny wpływ wysłuchania na zawierane ugody lub

cofnięcia wniosków. Okazuje się bowiem, że w 20 sprawach (10,9%) wysłuchanie

doprowadziło do porozumienia się zwaśnionych stron i zawarcia ugody, a w 11

sprawach (5,9%) na skutek wysłuchania wniosek został cofnięty. Świadomość

bowiem stron, że sąd poznał zdanie dziecka (w wielu wypadkach niestety dopiero

w tym momencie rodzice tę wolę poznawali), czyniła dalszy spór zbędnym. Wydaje

się, że w co najmniej 2 sprawach nie zakwalifikowanych do badania postanowienie

sądu o wysłuchaniu skłoniło stronę do wycofania wniosku, co doprowadziło do

umorzenia postępowania.

8. Znaczenie wysłuchania dziecka dla wyniku sprawy i szybkości jej

rozpoznania

Znaczenie wysłuchania dziecka dla wyniku sprawy i szybkości jej rozpoznania

wydaje się bardzo duże. Wyniki badania akt wskazują w sposób nie budzący

wątpliwości, że dowód z wysłuchania bezpośredniego dzieci (171 badanych spraw)

miał zazwyczaj istotny wpływ na wynik sprawy i doprowadził

29

z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością do uwzględnienia życzeń dziecka

wyrażonych podczas wysłuchania w 80 sprawach (46,8%), częściowego

uwzględnienia życzeń dziecka w 38 sprawach (22,2%). W wypadku 18 spraw

życzenia dziecka nie zostały w ogóle uwzględnione (10,5%)15, zaś w wypadku 37

spraw (21,6%) nie można ocenić, czy życzenia te zostały uwzględnione. Jednak w tej

ostatniej kategorii zwrócić wypada uwagę, że mieszczą się w niej sprawy, w których

zawarto ugody (20 spraw) lub cofnięto wniosek (11 spraw), co oznacza, że zaledwie

w 6 sprawach znaczenie głosu dziecka nie można przełożyć na rozwiązanie

problemu rodziny (3,5%), który został poddany pod rozstrzygnięcie sądu. W wielu

wypadkach bowiem zawarcie ugody lub cofnięcie wniosku formalnie nie pozwalało

ustalić wpływu na decyzję sądu, jednak skoro na skutek wysłuchania dochodziło do

ugody lub wycofania wniosku, można mówić o rozwiązaniu problemu rodziny być

może nawet w sposób lepszy niż orzeczeniem merytorycznym. Przykładowo, gdy

rodzic domagający się ustalenia kontaktów dowiadywał się, że dziecko powiedziało

sędziemu, iż nie chce z nim utrzymywać żadnych kontaktów, rezygnował

z prowadzenia sprawy. Zdarzały się sytuacje, gdy po wysłuchaniu dziecka rodzic

oświadczał, że respektuje wolę małoletniego.

W jednym wypadku sąd nie uwzględnił woli dziecka ze względu na zmianę

okoliczności sprawy (dziecko pokłóciło się z babcią kilka miesięcy po wysłuchaniu).

W kilkudziesięciu sprawach dawało się zauważyć wpływ wysłuchania na treść

postanowień zabezpieczających (np. w zakresie ustalanych kontaktów na czas

toczącego się postępowania).

Osobnym ważnym zagadnieniem jest kwestia wpływu wysłuchania na szybkość

postępowania w sprawie. W 97 badanych sprawach (na 171 wysłuchań

bezpośrednich) można uznać, że wysłuchanie wpłynęło na szybkość zakończenia

postępowania (52,7% spraw), w 47 sprawach (27,4% spraw) oceniono, że

wysłuchanie nie miało wpływu na szybkość zakończenia postępowania w sprawie,

zaś w 93 (54,3%) sprawach trudno było sformułować opinię na temat tego, czy

wysłuchanie dziecka wpłynęło na szybkość postępowania cywilnego.

15

Tylko w jednej ze spraw zdarzyła się sytuacja, że dzieci miały rozbieżne zdania – sąd uwzględnił zdanie jednego z nich; życzenia pozostałych dwóch nie zostały uwzględnione (chodziło o ustalenie miejsca pobytu). Przesądzające znaczenie miała w tej sprawie opinia ROD-K.

30

Szczególną moc wysłuchanie dziecka zyskiwało w wypadku, gdy było zgodne

z wnioskami biegłych ROD-K. W 39 sprawach obok wysłuchania bezpośredniego

przeprowadzono badanie ROD-K (22,5%) lub badanie przez psychologów (15

wypadków – 8,7%) i zawsze, gdy wysłuchanie dziecka prowadziło do podobnych

wniosków, co opinia biegłych, sąd orzekał zgodnie z poglądem wyrażonym przez

dziecko.

Wydaje się, że całkowicie trafna jest teza, że opinia psychologiczna zawsze ułatwiała

sędziemu właściwą ocenę wysłuchania bezpośredniego.

Badania pokazały, że gdy istnieje obawa manipulacji dzieckiem, udział biegłego

psychologa wydaje się nieodzowny (potwierdza to sprawa przed jednym z sądów

rejonowych, w której udało się ujawnić tego typu okoliczności, co pozwoliło sędziemu

na właściwą ocenę treści przekazywanych przez dziecko).

Udział psychologa okazywał się również cenny wówczas, gdy sąd musiał

podejmować trudne decyzje np. odnośnie do tego czy możliwe jest ustalenie pieczy

naprzemiennej.

Należy w tym miejscu zauważyć, że udział biegłego w wysłuchaniu małoletniego

dziecka nie wiąże się ze specjalnie dużymi kosztami. Badanie pięciu akt, w których

podano koszty sporządzenia opinii wskazuje, że średni koszt opinii biegłego

psychologa oraz jego udział w wysłuchaniu to 350,33 zł.

9. Podstawowe informacje dotyczące wysłuchiwanych dzieci

W ramach badań aktowych zebrano podstawowe informacje na temat dzieci, które

zostały wysłuchane.

We wszystkich badanych sprawach dzieci były narodowości polskiej, brak jest

natomiast informacji na temat posiadanego przez nie innego obywatelstwa.

W ramach badanych spraw wysłuchano w sposób bezpośredni lub pośredni 237

dzieci. Przedmiotem badania objęto 120 dziewczynek (51,6%) i 117 chłopców

(49,49%).

31

Najmłodsze wysłuchane dzieci miały 3 lata przy wysłuchaniu bezpośrednim oraz

2 lata w wypadku wysłuchania pośredniego. Najstarsze wysłuchiwane dzieci miały 17

lat.

W badanych sprawach przeważały wysłuchania, w których sąd zapoznawał się ze

stanowiskiem jednego dziecka (153 sprawy), co stanowi 81,8%. W 25 przypadkach

(13,4% spraw) wysłuchane zostało rodzeństwo (przy czym w dwóch sprawach

wysłuchano bliźniaków), w 9 przypadkach trojga dzieci (4,8%), dwukrotnie słuchano

czworga rodzeństwa (1,1%). W jednym wypadku wysłuchano pięciorga rodzeństwa

(przy czym wszystkich dzieci wysłuchano razem) – 0,5%.

W zaledwie w 13 sprawach w chwili wysłuchania dziecko mieszkało z obojgiem

rodziców (7%), natomiast w przeważającej ilości spraw z matką – 118 (63,1%), 43

z ojcem (23%), 7 z rodziną zastępczą (3,7%), 4 w placówkach wychowawczych

(2,1%) oraz w 2 wypadkach z opiekunem (1,1 %).

Należy zauważyć, że wysłuchanie pozwalało prawie w każdym wypadku ustalić

aktualną sytuacje opiekuńczo-wychowawczą dzieci a także relacje z rodzicami.

W ocenie badającego w 50 sprawach wysłuchanie wskazywało na poważne

zakłócenie więzi z ojcem (26,7%), w 27 z matką (14,4%). W 6 przypadkach

wysłuchanie wskazywało na poważne zakłócenie więzi pomiędzy dzieckiem

a obojgiem rodziców (3,2%). W 104 wypadkach badanie nie wskazywało na

zakłócenie tych więzi – dziecko miało prawidłowe lub co najmniej poprawne relacje

z obojgiem rodziców (55,6%).

Na potrzeby badania celowe było przyjęcie podziału na dzieci starsze (w wieku co

najmniej 13 lat) oraz dzieci młodsze (poniżej 13 roku życia). Ta granica wieku wydaje

się nieprzypadkowa, bowiem z chwilą ukończenia 13 roku życia zyskuje się

ograniczoną zdolność do czynności prawnych. W praktyce sądowej również

dostrzeżono tę istotną granicę wiekową. Jak wynika np. z pisma prezesa pewnego

sądu okręgowego z dnia 18 września 2015 r. adresowanego do Instytutu Wymiaru

Sprawiedliwości, czynności wysłuchania małoletniego dziecka były dokonywane w

jednym z sądów rejonowych z tego okręgu w stosunku do dzieci powyżej 13-tego

roku życia. Wskazano w szczególności w tym piśmie, że gdy dziecka ma 13 lat,

wysłuchuje się je przed sądem w sprawach dotyczących zezwolenia na dokonanie

32

czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu jego majątkiem. W Tabeli 2

wskazano też inne sądy, w których granica 13-roku życia otwierała dzieciom drogę

do wysłuchania.

Liczba wysłuchiwanych dzieci w wieku 13 lat lub starszych to 114 (48,1%

przypadków). Młodszych dzieci (poniżej 13-ego roku życia) było 123 (51,9%).

Wśród badanych dzieci 16 uczęszczało do przedszkola (6,8%), 115 do szkoły

podstawowej (48,5%), 72 do gimnazjum (30,4%), 17 do liceum (7,2%), 8 do

technikum (3,4%), 4 do szkoły zawodowej (1,7%), 2 dzieci z uwagi na wiek w ogóle

nie uczęszczało do żadnej placówki edukacyjnej (0,8%), zaś w stosunku do 3 dzieci

nie było w aktach danych na ten temat (1,3%).

33

VII. Realizacja idei przyjaznego wysłuchania dzieci

Wysłuchanie dziecka stanowi szczególną czynność procesową. Powszechnie

przyjmuje się, że powinno zostać dokonane w sposób zapewniający dziecku ochronę

przed negatywnymi następstwami uwikłania w sprawy dorosłych. Wizyta

małoletniego w sądzie lub w innym miejscu nie powinna wiązać się dla niego

z negatywnymi przeżyciami. Trzeba też pamiętać, że w wielu wypadkach

wysłuchanie sądowe jest pierwszym kontaktem z instytucją państwową. Pozytywne

doświadczenia wyniesione ze spotkania z sądem mogą mieć znaczący wpływ na

postrzeganie przez dziecko prawa oraz sądów. Uwzględnienie głosu dziecka

pokazuje mu, że jest szanowanym podmiotem, który może liczyć na ochronę prawną.

W konsekwencji wysłuchanie daje dziecku poczucie przynależności do

społeczeństwa i kształtuje od najmłodszych lat jego postawę obywatelską. Realizacja

idei przyjaznego wysłuchania jawić się więc powinna jako jeden z naczelnych celów

postępowania w sprawach rodzinnych i opiekuńczych.

Badanie akt sądowych nie daje możliwości uzyskania informacji, w jakim stopniu

wysłuchania miały przyjazny charakter. Samo zresztą określenie, na czym

„przyjazność” wysłuchania polega, sprawia problemy i jest różnie rozumiane przez

sędziów.

Dopiero w ramach ankiety przekazanej sędziom udało się poczynić spostrzeżenia

umożliwiające ustalenie, na ile wysłuchania małoletnich w Polsce są „przyjazne”.

W ankiecie zadano pytanie: „czy wysłuchania były prowadzone w formie przyjaznej

dla dziecka – jeżeli tak (w jaki sposób)”. Znaczna większość sędziów napisała, że

wysłuchanie było prowadzone w formie przyjaznej. 544 osoby (w 86,3% ankiet)

stwierdziły, że wysłuchania były prowadzone w formie przyjaznej dla dziecka.

Zaledwie 44 osoby (7%) napisały, że wysłuchania nie były prowadzone w formie

przyjaznej dla dziecka. 12 osób (1,9%) w ogóle nie wskazało odpowiedzi lub

postawiło znak zapytania przy tym pytaniu. Ponadto 25 ankiet sędziowskich nie

zakwalifikowano do badania w zakresie tego pytania (4% respondentów), gdyż osoby

te wskazały, że w ogóle nie przeprowadzały wysłuchania.

34

Sędziowie wskazali następujące cechy mające charakteryzować przyjazność

spotkania dziecka z sądem (cytuję dosłownie):

− właściwe pomieszczenie (pokój lub gabinet sędziego), w pomieszczeniu

znajdują się kolorowe ściany, zabawki, przybory do rysowania,

− poza salą rozpraw, dziecko siedzi na tym samym poziomie co sędzia,

− w niebieskim pokoju,

− w obecności psychologa lub pedagoga,

− brak stroju urzędowego (togi),

− bez udziału osób postronnych, bez obecności stron i pełnomocników, bez

obecności innych osób, jeżeli takie było życzenie dziecka,

− z zachowaniem wymogów k.p.c.,

− z uwzględnieniem zasad poszanowania godności wysłuchanego,

− poprzez stworzenie warunków odpowiadających domowym,

− odstąpienie od wysłuchania, gdy dziecko sobie tego życzy,

− w formie przyjaznej i zrozumiałej dla dziecka, w otoczeniu zabawek (dziecko

poczęstowano lizakiem), rozmowa dostosowana do wieku dziecka,

− sposób zwracania się do dziecka, sposób zadawania pytań i ton sędziego,

− sposób prowadzenia rozmowy z dzieckiem (np. najpierw przyjazna rozmowa

na tematy nie związane z wysłuchaniem, luźna rozmowa, bez pośpiechu, nie

ponaglano dziecka, przyjazna atmosfera, zapewniająca bezpieczeństwo

i swobodną wypowiedź, w tonie nieurzędowym, nie używanie nacisku na

dziecko, dzieciom były wyjaśniane powody, dla których sędzia z nimi

rozmawia oraz, że mogą, ale nie muszą odpowiedzieć, wysłuchanie

przeprowadzał sędzia – kobieta w delikatny sposób, w bliskiej odległości,

naprzeciw siebie),

− np. w formie zabawy (forma wywiadu),

− poprzez kuratora lub z udziałem kuratora.

Niektórzy sędziowie ograniczyli się jedynie do stwierdzenia, że wysłuchanie było

przyjazne (bez podania przyczyny takiej oceny).

Tylko nieliczni sędziowie wskazali, że wysłuchania nie były prowadzone w formie

przyjaznej z uwagi na:

35

− brak odpowiedniego pomieszczenia, w tym brak specjalnego pokoju

wysłuchań prowadzący do zaniepokojenia dziecka,

− brak niebieskiego pokoju.

Samo zapewnienie przyjazności wysłuchania nie gwarantuje uzyskania efektów

„dowodowych”. Nie wszystkie wysłuchania okazywały się efektywne. Np. w sprawie

przed jednym z sądów okręgowych 5,5-letnie dziecko opowiadało sędziemu głównie

o swoim psie. Tylko w 3 sprawach (1,7%) sąd odstąpił od wysłuchania w jego trakcie

ze względu na niemożność nawiązania właściwej komunikacji z dzieckiem. Jednak i

w tych sprawach, sąd zobaczył dziecko i miał okazję uzyskać podstawowe informacje

dotyczące tego dziecka w sposób bezpośredni, co zawsze ułatwiało wydanie

orzeczenia w sprawie.

Osobnym problemem dostrzeżonym przez sędziego z jednego z sądów rejonowych

jest poszanowanie tajemnicy rozmowy z dzieckiem. Po wysłuchaniu dziecka (sprawa

o kontakty) sędzia zreferował stronom przebieg wysłuchania małoletniej, nie

ujawniając treści rozmowy z dzieckiem (zgodnie z jej życzeniem). Zapis rozmowy był

w aktach w zaklejonej kopercie.

Ten sam sędzia, w celu nadania wysłuchaniu swobodnej formy, uczył 3,5-letnie

dziecko „gry w łapki”. Wydaje się, że dzięki temu sędzia uzyskał następnie bardzo

wiele cennych informacji na temat relacji dziecka z ojcem.

W innej sprawie w tym samym sądzie przed rozpoczęciem wysłuchania zapytano 4-

letnie dziecko, czy wyraża zgodę na wysłuchanie. Dziewczynka wyraziła zgodę.

Ciekawy komentarz zamieścił jeden z sędziów z innego sądu. Określił on

dokonywane przez siebie wysłuchania jako przyjazne dla dziecka. Napisał, że

zapewnia dziecku swobodę, poczucie bezpieczeństwa przez umożliwienie

przerwania czynności, jeżeli dziecko tego potrzebuje. Wskazał też, że wysłuchanie

odbywa się bez obecności innych uczestników, w czasie wolnym od posiedzeń i bez

pośpiechu. Co więcej, wysłuchanie łączy się z udekorowaniem pokoju wysłuchań,

zabawą oraz rozmową o zainteresowaniach dziecka.

Godnym odnotowania jest głos kolejnego sędziego, który wskazując na przyjazną

formę prowadzonych przez siebie wysłuchań stwierdził, że „wstępna rozmowa

36

sędziego zaczyna się od przedstawienia się przez sędziego, wyjaśnienia przyczyn

stawienia w sądzie – w sposób adekwatny do wieku i rozwoju dziecka”. Następnie,

zdaniem sędziego, należy ustalić, czy dziecko jest zaniepokojone lub zdenerwowane

– wówczas wyjaśnia mu się, że nie musi odpowiadać na pytania. Mówi się dziecku,

że jak czegoś nie rozumie, to postaramy się to wytłumaczyć. Sędzia zaznaczył, że

dziecko w czasie wysłuchań siedzi spokojnie koło niego i rozmawia z

przewodniczącym, podczas gdy protokolant sporządza protokół. Sędzia daje dziecku

protokół do przeczytania i podpisania, o ile dziecko umie już pisać.

W niektórych sądach problemy organizacyjne uniemożliwiają właściwe

przeprowadzenie czynności wysłuchania dzieci. Jak wskazał prezes pewnego sądu

okręgowego w piśmie z 16 września 2015 r. do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości,

sędziowie rodzinni w jednym z podległych mu sądów rejonowym „niestety”

przeprowadzali bezpośrednie wysłuchania w sali sądowej, co wynikało „z braku

należytej obsady kadry orzeczniczej Wydziału”. Prezes zauważył, że wysłuchanie w

tzw. pokoju przyjaznym nie może być przeprowadzone w toku sesji, na której

wyznaczane są rozprawy, gdyż spowodowałoby to dezorganizację pracy. Z kolei

wyznaczanie terminu wysłuchania małoletniego poza dniami sesyjnymi, zdaniem

Prezesa, byłoby możliwe „przy racjonalnym obciążeniu sędziów rodzinnych”.

Niektóre sądy pomimo posiadania niebieskich pokojów nie zawsze z nich korzystają.

W wypadku wysłuchiwania rodzeństwa lub większej liczby dzieci zdarzały się

wypadki wysłuchiwania dzieci razem (4 sprawy). Praktykę taką ocenić należy

negatywnie, gdyż wpływ, zwłaszcza starszych dzieci, prowadził do „ujednolicania

poglądów” młodszych. Taką praktykę zastosował np. pewien sąd okręgowy w dwóch

sprawach o rozwód. Na skutek takiego wysłuchania w jednej z tych spraw, drugie

dziecko ograniczyło swą wypowiedź jedynie do stwierdzenia: „ja też uważam, że te

kontakty z tatą są wystarczająceQ”, „myślę tak samo jak siostra”, „też mam kontakty

z tatą”Q Biorąc pod uwagę, że najpierw mówiła starsza siostra (lat 16) a dopiero po

niej młodsza (12 lat) istnieje prawdopodobieństwo, że młodsze dziecko było pod

wpływem starszego. Nie wydaje się również właściwa praktyka przyjęta przez inny

sąd okręgowy, w ramach której dwaj synowie stron (11-letni i 4-letni) byli

wysłuchiwani razem, przy czym raz mówił jeden raz drugi. Być może jednak udział

starszego brata miał znaczenia dla ośmielenia młodszego, w takim razie praktyka

37

przyjęta przez sędziego w tej akurat sprawie miała uzasadnienie. Także jeszcze inny

sąd okręgowy wysłuchiwał dzieci łącznie, co doprowadziło do następujących zapisów

w protokole wysłuchania: „Chłopcy obaj oświadczająQ”.

Należy zwrócić uwagę na inne zjawisko w sytuacji rodzin wielodzietnych. Sąd

ograniczał się czasem do wysłuchania wyłącznie starszego (lub starszych) dzieci16.

Tak procedował np. jeden z sądów okręgowych w sprawie o rozwód, który wysłuchał

dziecka 12-letniego, natomiast zaniechał wysłuchania jego 6-letniej siostry. Podobnie

postąpił ten sam sąd w innej sprawie o rozwód, w której wysłuchano dwojga z trójki

rodzeństwa (dzieci było w wieku 16 lat, 12 lat, 10 lat). Ten sam sąd z czworga

rodzeństwa wysłuchał tylko jednego dziecko w wieku 15 lat (pozostałe, 9-letnie, 5-

letnie i 3-letnie, nie były słuchane), z kolei w innej sprawie (o rozwód) wysłuchał

czworga rodzeństwa (15 lat, 13 lat, 12 lat, 11 lat).

Badanie wskazuje, że zdarzało się również, że małoletni byli „wysłuchiwani” przez

sąd jako świadkowie. Np. w sprawie o rozwód jeden z sądów okręgowych 16-letniego

chłopca wysłuchał poza salą rozpraw, zaś jego 17-letniego brata przesłuchał w

charakterze świadka. W jednej ze spraw odnotowano pytanie sądu do adwokata, czy

17-latka ma być wysłuchana poza salą rozpraw, czy jako świadek. Treść art. art.

2161 § 1 zdanie 2 k.p.c. oraz 576 § 2 zdanie 2 k.p.c. nie pozostawia wątpliwości, że

przesłuchanie na rozprawie nie stanowi wysłuchania.

Pewne zachowania sędziów sprowadzające czynność wysłuchania do zwykłego

źródła dowodowego osobowego nie zasługują na aprobatę. Np. pewien sędzia

pouczał dzieci o obowiązku mówienia prawdy.

Elementem wskazującym na właściwe potraktowanie dziecka może być samo

zaproszenie dziecka do sądu. Generalnie dzieci były wzywane za pośrednictwem

swoich rodziców. Jedynie w 2 wypadkach jeden z sądów okręgowych wezwał 17-

letnią córkę bezpośrednio pismem sądowym (tytuł pisma to: „wezwanie małoletniej

córki stron”). Także tenże sąd wezwał inną małoletnią (16 lat) „na adres powódki”.

Takie procedowanie może jednak dotyczyć jedynie starszych dzieci. Kierowanie

korespondencji do małych dzieci wydaje się niedopuszczalne.

16

Prowadziło to w niektórych wypadkach do sytuacji, gdy sąd poznawał wolę danego dziecka za pośrednictwem starszego rodzeństwa.

38

Przesłanką pozaustawową wysłuchania dziecka jest niesprzeczność wysłuchania

z dobrem dziecka. W piśmie do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości wskazał na to

wiceprezes pewnego sądu okręgowego, pisząc, że pomimo kategoryczności

sformułowania przepisów dotyczących wysłuchania małoletniego (co sugeruje

zastosowanie tych przepisów zawsze i w każdej sprawie dotyczącej dziecka),

wysłuchanie - zdaniem tego sędziego - ma charakter względnie obligatoryjny, „a o

jego dokonaniu decyduje nie charakter sprawy, lecz tylko walory podmiotowe

dziecka”. Autor tego poglądu dodaje, że wysłuchanie nie może łączyć się

z jakimikolwiek negatywnymi dla niego konsekwencjami psychicznymi czy

emocjonalnymi. Na koniec sędzia stwierdza, że ważną decyzją sądu jest też

dopuszczenie do czynności wysłuchania dziecka osób mu bliskich.

Rzadko udaje się na podstawie badań aktowych ustalić, jakie przeżycia były z tą

czynnością związane – jedynie w 2 wypadkach odnotowano, że dziecko płakało, w 3

sprawach pojawił się komentarz, że dziecko wykazuje objawy zdenerwowania.

Wśród pytań zawartych w ankiecie zastosowanej do badania akt spraw rodzinnych,

w których doszło do wysłuchania dziecka, znalazło się pytanie, „czy wysłuchanie było

zgodne z dobrem dziecka?”. Analiza wysłuchań prowadzić może do wniosku, że

wysłuchania były zgodne z dobrem dzieci objętych postępowaniami, gdyż mogły się

one wypowiedzieć i w większości wypadków sąd uwzględnił ich wolę, co prowadziło

do osiągnięcia ich dobrostanu. Jednak w aktach brak jest całkowicie informacji na

temat konsekwencji wysłuchań dla dzieci oraz ich odczuć po przeprowadzeniu tych

czynności. Wyrażenie zatem poglądu (na podstawie badania aktowego), odnośnie do

tego, czy wysłuchania były zgodne z dobrem dzieci, wydaje się niemożliwe.

1. Przygotowanie wysłuchania dziecka przez sąd

Ważnym elementem skutecznego i przyjaznego wysłuchania jest należyte

przygotowanie się przez sędziego do wysłuchania. Praktycznie jednak we wszystkich

sprawach sąd przystępował do wysłuchania w dniu rozprawy. Z jednej strony

powoduje to, że sąd na „gorąco”, znając charakter sprawy, podejmuje rozmowę

z dzieckiem, z drugiej strony pojawia się ryzyko przeniesienia na dziecko emocji

sprawy przez samego sędziego lub brak należytego przemyślenia taktyki

39

prowadzenia rozmowy z dzieckiem. Kwestia ta jednak nie jest dostrzegana

w praktyce sądowej. Jedynie w jednej ze spraw przed pewnym sądem rejonowym

udało się zauważyć dostrzeżenie tego problemu. Adwokat wnosił bowiem, żeby

dziecko było wysłuchane w inny dzień niż rozprawa.

Badanie aktowe pokazało, że sędziowie w niektórych wypadkach pomimo

właściwego nawiązania kontaktu z dzieckiem nie uzyskali pełnego stanowiska

dziecka co do jego rozsądnych życzeń, skupiając się na ustaleniu wiedzy dziecka na

temat okoliczności faktycznych sprawy. Przykładowo w jednej ze spraw sędzia sądu

okręgowego nie zapytał dziecka w ogóle, czy chce kontaktów z ojcem (materiał

zgromadzony w sprawie wskazywał, że pomiędzy dzieckiem a rodzicem jest

poważnie zakłócona więź) i ewentualnie jaka miałaby być ich częstotliwość.

W konsekwencji na skutek zbyt ogólnego wysłuchania niewiele wniosło ono do

sprawy w zakresie przedstawienia ważnych oczekiwań dziecka. Właśnie szczególnie

w sprawach o kontakty jest to widoczne, bowiem z zapisu rozmów z dziećmi wynika,

że sędziowie, co do zasady, ustalają istnienie więzi i stosunek dziecka do osoby

żądającej ustalenia kontaktów, jednak jeśli chodzi o samą częstotliwość tych

kontaktów, ich miejsce i czas, unikają często dokładnych pytań, co pozwala ocenić

czynność wysłuchania jako niedokończoną.

W ramach badań aktowych podjęto próbę weryfikacji, czy sąd przygotowywał się do

wysłuchania17. Specyfika informacji zawartych w aktach spraw pozwala jedynie

stwierdzić, czy sąd zebrał informacje dotyczące dziecka przed jego wysłuchaniem.

Czynił to z inicjatywy własnej lub dzięki dokumentom przedstawianym przez strony.

W większości wypadków objętych badaniem aktowym (134 sprawy, co stanowi

78,3 %) sąd zebrał podstawowe informację na temat dziecka jeszcze przed jego

wysłuchaniem. W 39 sprawach (22,8%) sąd przed wysłuchaniem nie zebrał takich

informacji.

Badania pokazują, że w sprawach prostych, w których nie ma potrzeby prowadzenia

obszernego postępowania dowodowego, sądy dokonywały wysłuchania bez

uprzedniej weryfikacji sytuacji osobistej i zdrowotnej dziecka.

17

13 spraw nie badano pod kątem zebrania informacji o dziecku przed jego wysłuchaniem, gdyż dokonano w tych sprawach wysłuchania pośredniego.

40

O ile sąd przygotowywał się do wysłuchania, zazwyczaj czynił to dzięki wywiadowi

kuratora, opinii ROD-K lub opinii ze szkoły. Zebranie tych informacji ma o tyle ważne

znaczenie, że na ich podstawie sąd mógł jeszcze przed wysłuchaniem ocenić, czy

dziecko nadaje się do wysłuchania, tj. w szczególności czy jego rozwój, stan zdrowia

pozwala wyrazić rozsądne życzenia. Co więcej, wiedza na temat wysłuchania

dziecka pozwala odpowiednio przygotować wysłuchanie, tj. w szczególności dobrać

psychologa lub inną osobę do wysłuchania, sformułować pytania do małoletniego

a nawet dokonać właściwego wyboru miejsca wysłuchania. Należy w tym miejscu

zwrócić uwagę, że sędziowie nie w każdym wypadku uważali za konieczne

dokonywanie wysłuchania w tzw. niebieskim pokoju. Trzeba zgodzić się, że dziecko

po ukończeniu 13. roku życia, co do zasady nie potrzebuje szczególnie „przyjaznych”

warunków lokalowych dla odbycia czynności wysłuchania. Okazuje się także, że

pomimo braku niebieskich pokojów niektórzy sędziowie z powodzeniem

przeprowadzali wysłuchania dzieci, podczas gdy ich koledzy lepiej wyposażeni nawet

nie próbowali dzieci wysłuchiwać.

W niektórych wypadkach odnotowano w sądach wysłuchania „spontaniczne”, których

sąd nie planował. Np. na 21 wysłuchań dokonanych przez jeden z sądów rejonowych

dokonano kilka tego rodzaju. Takie wysłuchania nie są jednak zazwyczaj

przygotowane i nie powinny być praktykowane poza szczególnymi sytuacjami.

2. Warunki, w jakich dokonywano wysłuchania

Badania aktowe rzadko wskazywały na warunki, w jakich dokonywano wysłuchań.

Przyczyną tego stanu rzeczy są zbyt lakoniczne opisy warunków, w jakich

przeprowadzano te czynność. W aktach po prostu nie występują często opisy, gdzie

wysłuchano dziecka. W aktach badanych spraw są zazwyczaj zapisy w rodzaju:

„dziecka wysłuchano w pokoju 131” (pewien sąd okręgowy), lub „w gabinecie

sędziego” (wiele sądów) lub „dziecka wysłuchano bez strojów urzędowych poza salą

rozpraw”. Tak wskazane elementy wysłuchania nie pozwalają dokonać kwalifikacji

wysłuchania jako „przyjaznego”. W miarę dokładne opisy (pozwalające na dokonanie

takiej oceny) występowały zaledwie w 29 sprawach, co pozwalało z przekonaniem

wyrazić pogląd, że wysłuchanie odbywało się w przyjaznych dla dziecka warunkach.

41

W pozostałych 155 badanych sprawach brak jest informacje pozwalających

sformułować jakąkolwiek ocenę.

Niezbyt często wskazywano (kilkanaście wypadków), że wysłuchania dokonywano

w tzw. niebieskim pokoju, chociaż znaczna ilość sądów dysponuje możnością

korzystania z takich pomieszczeń, co potwierdza Tabela 2 stanowiąca integralną

część raportu. Zapisy w ostatniej kolumnie tabeli wskazują, że w najbliższym czasie

kilka sądów otrzyma takie „przyjazne” pomieszczenia. Niektóre sądy posiadają takie

pomieszczenia w budynkach stanowiących ich siedzibę lub mają możliwość

korzystania z niebieskich pokojów znajdujących się w innych sądach.

Na potrzeby niniejszego Raportu warto przedstawić opis takiego pokoju dokonany

przez wiceprezesa jednego z sądów okręgowych. W podległym mu sądzie

rejonowym tworzony jest właśnie taki pokój. Jest on pomalowany na pastelowy kolor,

oświetlony lampami emitującymi ciepłe światło. W pokoju przesłuchań znajdują się

fotele, pufy, stoli, krzesełka w wesołych kolorach, szafa na zabawki. Rodzaj i rozmiar

mebli pozwala na wykorzystywanie pokoju do prowadzenia wysłuchań dzieci w

różnym wieku. Zakupione zostało wyposażenie typu kredki, układanki, kolorowanki,

maskotki, tablica. Na ścianach i oknie naklejone są kolorowe naklejki.

W kontekście przyjaznego miejsca wysłuchania dzieci warto przedstawić informacje

uzyskane na podstawie ankiety wypełnionej przez 630 sędziów. Większość

wysłuchań następowała w „specjalnych pomieszczeniach”, co jest zazwyczaj

rozumiane przez sędziów jako niebieskie pokoje lub gabinety sędziego. 184 sędziów

stwierdziło, że przeprowadzano wysłuchania w budynku sądu w sali rozpraw, zaś 39

wskazało, iż następowało to poza budynkiem sądu. Sporządzone ankiety nie dają

jednak dostatecznych podstaw do wskazania dokładnej liczby wysłuchań

w niebieskich pokojach, gdyż ankietowani wskazywali gdzie najczęściej dokonywali

czynności wysłuchania. Biorąc ponadto pod uwagę, że w wielu wypadkach miało

miejsce tzw. wysłuchanie pośrednie dziecka, wyniki ankiety w związku ze sposobem

sformułowania pytania przez autora, nie mogą być miarodajne dla podania

konkretnych wartości liczbowych, tym bardziej, że niektórzy sędziowie przesłuchują

dzieci w różnych miejscach – np. starsze dzieci w salach rozpraw, a młodsze np.

poniżej 13. lub 15. roku życia w tzw. niebieskim pokoju.

42

3. Sposób utrwalenie czynności wysłuchania

Przepisy k.p.c. nie regulują kwestii utrwalania wysłuchania dzieci. Z

przeprowadzonych badań aktowych wynika, że zaledwie w 4 sprawach (2,3%)

dokonano utrwalenia wysłuchania w systemie audiowizualnym. Zaledwie w 2

sprawach (1,2%) do akt dołączona była płyta CD zawierająca utrwaloną treść

wysłuchania. Co więcej, nawet w tych 4 sprawach, w których dokonano utrwalenia,

nie wiadomo, czy czyniono to w sposób jawny, czy ukryty dla dziecka, bowiem brak

jest opisu rejestracji. W sprawach, w których dokonano rejestracji, informacja

sprowadzała się do stwierdzenia, że „dokonano utrwalenia wysłuchania na płycie

DVD w przyjaznym pokoju wysłuchań”. Wydaje się jednak, że badania aktowe nie

mogą być miarodajne w zakresie ilości utrwaleń w systemie audio lub

audiowizualnym, gdyż w sytuacji, gdy wysłuchanie następowało w niebieskim pokoju,

znajdował się tam sprzęt umożliwiający dokonanie takiego zapisu, jednak sędziowie

nie odnotowywali tego faktu. Jest ponadto możliwe, że rejestracji dokonano w

większej ilości spraw badanych, jednak nie odnotowano tego w aktach.

Cennym uzupełnieniem informacji wynikających z badań aktowych są zatem ankiety

wypełnione prze sędziów, które wskazują, że większość z nich nie rejestruje w ogóle

przebiegu wysłuchania dziecka. Jedynie 84 sędziów wskazało, że zdarzało się, że

dokonywali rejestracji w systemie audiowizualnym w sposób ukryty.

Osobną kwestią jest sporządzenie dokumentu pisemnego stwierdzającego przebieg

wysłuchania. Dla stron i uczestników a także dla sądu odwoławczego duże

znaczenia może mieć sposób opisania czynności procesowej wysłuchania dziecka.

Badania aktowe wskazują, że w przeważającej ilości wypadków sporządzano

protokół (160 spraw spośród 171, w których było wysłuchanie bezpośrednie, co

stanowi 93,6%). W 6 wypadkach (3,5%) sporządzono notatkę z wysłuchania. W 5

sprawach (2,9%) odnotowano przebieg wysłuchania „w inny sposób” np. rozmowa

z dzieckiem. W 2 wypadkach (1,1%) w aktach nie udało się odnaleźć jakiegokolwiek

materialnego zapisu przebiegu wysłuchania. W 13 wypadkach było prowadzone

wysłuchanie pośrednie, które nigdy nie jest utrwalane w postaci protokołu ani innej

formie pisemnej.

43

Powyższe dane znalazły potwierdzenie w ankietach wypełnionych przez sędziów,

którzy wskazali, że podstawowym dokumentem sporządzanym z wysłuchania jest

protokół. Spośród 605 sędziów, którzy dokonywali wysłuchań osobiście tylko 88

sędziów wskazało (14,5%), że sporządzało notatki służbowe z wysłuchań. Biorąc

jednak pod uwagę, że wielu sędziów wskazało w ankiecie często 2 lub nawet 3

praktykowane sposoby utrwalenia pisemnego wysłuchania, nie można definitywne

określić danych procentowych określających sposób utrwalenia.

Niejednolita jest praktyka w zakresie tego, kto protokół podpisuje. W przeważającej

ilości badanych spraw czynił to przewodniczący i protokolant, natomiast w ok.

połowie badanych spraw w protokole widniał też podpis dziecka – dotyczyło to

głównie dzieci starszych. Rzadko odnotowano też sprawy, w których podpis składał

wyłącznie przewodniczący (były to głównie sprawy, w których dziecka wysłuchiwał

wyłącznie przewodniczący, bez udziału protokolanta).

4. Czas wysłuchania

W większości wypadków wysłuchanie dzieci następowało w ciągu kilku miesięcy od

wpływu sprawy do sądu. W skrajnych wypadkach wysłuchanie nastąpiło po okresie

dłuższym niż 2 lata od wniesienia sprawy do sądu.

Celem zbadania czasu wysłuchania wybrano losowo 4 sądy rejonowe, z których

wybrano po 2 sprawy, w których podano czas wysłuchania, oraz dodatkowo 4 losowo

wybrane sprawy, w których wskazano czas wysłuchania (nie zawsze jest on

podawany). W wybranych 12 sprawach zbadano czas wysłuchania dziecka. Średnia

wartość to 43 minuty.

− Pierwszy Sąd (Rejonowy), pierwsza sprawa, kontakty, 45 minut,

− Pierwszy Sąd (Rejonowy), druga sprawa, kontakty, 17 minut,

− Drugi Sąd (Rejonowy), pierwsza sprawa, kontakty, 90 minut,

− Drugi Sąd (Rejonowy), druga sprawa, kontakty, 170 minut,

− Trzeci Sąd (Rejonowy), pierwsza sprawa, kontakty, 40 minut,

44

− Trzeci Sąd (Rejonowy), druga sprawa, ustalenie miejsca pobytu, 20 minut,

− Czwarty Sąd (Rejonowy), pierwsza sprawa, kontakty, 40 minut,

− Czwarty Sąd (Rejonowy), druga sprawa, kontakty, 25 minut,

− Piąty Sąd (Rejonowy), jedna sprawa, ustalenie miejsca pobytu dziecka, 10

minut,

− Szósty Sąd (Rejonowy), jedna sprawa, kontakty,15 minut,

− Siódmy Sąd (Rejonowy), jedna sprawa, o zmianę miejsca zamieszkania

dziecka, 15 minut.

− Ósmy Sąd (Okręgowy), jedna sprawa, rozwód, 30 min.

W jednym z sądów rejonowych, - 17-letnia dziewczynka stawiła się w sądzie i

powiedziała na rozprawie jedno zdanie, że zgadza się na kontakty z babcią w

terminach wskazanych przez wychowawcę ośrodka, w którym przebywała (Placówka

Opiekuńczo – Wychowawcza). „Wysłuchanie” to trwało mniej niż minutę. Było to

najkrótsze odnotowane wysłuchanie wśród badanych spraw. Najdłuższe odnotowane

wysłuchanie trwało 170 minut i zostało przeprowadzone przez sąd rejonowy.

45

VIII. Opis wybranych spraw badanych

Sprawa 1

Sprawa przed sądem rejonowym, obrazuje wysłuchanie bezpośrednie w trudnej

sprawie rodzinnej. Przedmiotem żądania była zmiana wyroku rozwodowego w

zakresie władzy rodzicielskiej i ustalenie miejsca zamieszkania dziecka (typowe

zagadnienia, w których wysłuchanie dziecka jest często stosowane). Została

wszczęta w dniu 31 marca 2014 r. Orzeczenie sądu pierwszej instancji zostało

ogłoszone w dniu 31 marca 2014 r. Strony nie były kierowane do mediacji. Około 5.

miesięcy po złożeniu wniosku przez ojca o powierzenie mu opieki nad synem,

małoletni został wysłuchany przez sąd. Rodzice byli bardzo skonfliktowani. Dziecko

było związane z obojgiem rodziców. W toku wysłuchania dziecko (11 lat)

relacjonowało o faktach, mówiło o tym, z kim spędziło wakacje, opowiadało o tym, że

chciałoby być u taty, bo było u mamy 10 lat i chciałoby zobaczyć, jak jest u taty.

Opowiadało o ulubionych zabawach, o tym, jakie posiłki lubi, wspominało o pomocy

udzielonej mu przez pedagoga. Opowiadało też o zwierzętach domowych. Mówiło

także o tym, że kłóci się z mamą; z tatą się nie kłóciło. Żaliło się, że od mamy nie

dostaje żadnej zabawki, a „przecież dobrze się uczy”. Od taty czasem dostawało

zabawki. Mówiło, że jeśli mogłoby coś u mamy zmienić to to, żeby nie krzyczała na

niego, żeby była miła dla niego. U taty chyba nie chciało nic zmieniać. Na koniec

oświadczyło: „jak wyjdę dzisiaj z sądu to pójdę z tatą, chcę wrócić z tatą”.

Dokumentem stwierdzającym wysłuchanie była kartka A4 podpisana przez sędziego

z datą. Małoletni nie podpisywał tego dokumentu. Początkowa informacja została

ograniczona do stwierdzenia, że „małoletni (imię i nazwisko) podaje”. Brak jest

jakiejkolwiek informacji co do tego, w jakim pokoju i miejscu doszło do wysłuchania.

Nie wiadomo, czy wysłuchanie zostało zarejestrowane w systemie audio-wizualnym.

Przed wysłuchaniem dziecka sąd zebrał bardzo dużo informacji na temat

małoletniego oraz rodziców, którzy są w poważnym konflikcie (odbyło się badanie

sądowo – psychiatryczne matki, ojca i dziecka). Przeprowadzono kilkukrotnie wywiad

środowiskowy przez kuratora. Sprawozdanie kuratora wskazywało, że małoletni

46

bardzo dobrze funkcjonuje u ojca, choć na co dzień mieszka z matką. Po

wysłuchaniu dziecka sąd bezzwłocznie postanowieniem zabezpieczającym ustalił

miejsce pobytu małoletniego przy ojcu (zabezpieczenie zostało udzielone z urzędu).

Niewątpliwie wynik wysłuchania miał wpływ na dalsze procesowe decyzje matki,

gdyż pierwotnie domagała się ona pozbawienia ojca władzy rodzicielskiej, a po

wysłuchaniu matka proponowała pieczę naprzemienną.

Przed wysłuchaniem dziecka przesłuchano świadków, informacyjnie przesłuchano

strony, dopuszczono szereg dowodów z dokumentu, w tym z innych akt sądowych,

także z wyroku rozwodowego. Załącznikiem akt sądowych były akta podręczne

kuratora. Sąd wysłuchał dziecka z urzędu, bez wniosku rodziców. Sędzia

wysłuchiwał dziecka bez udziału psychologa, co może budzić zastrzeżenie, gdyż

dziecko miało problemy psychologiczne – istniała potrzeba kształcenia specjalnego

(uczęszczało do klasy integracyjnej w szkole podstawowej). Rozwój emocjonalny

dziecka był prawidłowy, natomiast ze względu na kłopoty neurologiczne dziecko

zaliczone zostało do osób niepełnosprawnych. Pomimo składu ławniczego,

przewodniczący dokonał wysłuchania samodzielnie. Po dokonaniu wysłuchania sąd

przeprowadził jeszcze dowód z przesłuchania stron i zażądał opinii o uczniu.

Stanowisko dziecka zostało poznane bezpośrednio w toku wysłuchania oraz za

pośrednictwem kuratora, z którym dziecko rozmawiało. W postępowaniu strony nie

były reprezentowane przez pełnomocników.

Analiza akt pozwala na stwierdzenie, że wysłuchanie wpłynęło na szybkość

postępowania, gdyż po wysłuchaniu dziecka sąd oddalił szereg wniosków

dowodowych. W uzasadnieniu orzeczenia kończącego postępowanie w pierwszej

instancji wskazano, że sąd szczególną wagę przywiązał do wyników wysłuchania

dziecka. Matka dziecka złożyła apelację, która do dnia zakończenia badania nie

została rozpoznana.

Wysłuchanie w przedmiotowej sprawie miało bardzo istotne znaczenie dla sprawy.

Bez przeprowadzenia tego dowodu, sąd dysponowałby niepełnym obrazem sytuacji

rodziny. Jedyną rzeczą, która powinna zostać dodatkowo rozważona, jest udział

psychologa w wysłuchania. Jego opinia byłaby zapewne bardzo pomocna dla sądu.

47

Sprawa 2

Kolejną sprawą, która zasługuje na szczegółowe omówienie, jest pewien proces

przed sądem okręgowym. W sprawie tej zgłoszono żądanie rozwodu, pozew wpłynął

13 maja 2013 r. W postępowaniu przeprowadzono dowody z dokumentów (w tym

dowód z wyroku skazującego karnego). Przeprowadzono wnikliwy wywiad

środowiskowy, sporządzony przez kuratora. Tylko jedna ze stron była

reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, który został wyznaczony przez sąd

z urzędu. Strony nie były kierowane do mediacji. Istotne okoliczności faktyczne

sprawy to nadużywanie alkoholu przez pozwanego męża i bardzo zła sytuacja

materialna rodziny. W chwili wysłuchania dziecka rodzice nie zamieszkiwali razem z

trójką małoletnich dzieci (pieczę sprawowała matka). Orzeczenie uprawomocniło się

bez kontroli instancyjnej i zostało ogłoszone w dniu 5 sierpnia 2014 r. Wysłuchanie

dziecka zostało dokonane z urzędu, przy czym żadne z rodziców nie oponowało

przeciwko temu wysłuchaniu. Wszystkie dzieci w dacie wszczęcia sprawy miały mniej

niż 13 lat (odpowiednio: 12, 9, 8 lat). Wysłuchanie zostało dokonane rok po

wniesieniu sprawy do sądu. Po wysłuchaniu dzieci, sąd, co do zasady, uwzględnił ich

życzenia, chociaż wobec tego, że nie wypytano dzieci, w jaki sposób chciałyby

realizować kontakty z tatą, nie uzyskano pełnego stanowiska dzieci odnośnie

istotnych okoliczności sprawy. Tym bardziej budzi zastrzeżenie treść wyroku sądu,

który uregulował kontakty pozwanego z dziećmi w ten sposób, że będą się one

odbywać „w sposób ustalony przez strony”. Wydaje się, że taka formuła nie bierze

pod uwagę w ogóle zdania dzieci odnośnie do tego, jak chciałyby realizować

kontakty ze swoim ojcem. Należy uznać, że sąd uzyskał niezbędne dane, ażeby

dokonać wysłuchania dzieci, w szczególności przed wysłuchaniem - kurator

zawodowy zebrał podstawowe informacje na temat dzieci i nawet odbył z nimi

rozmowę. Jeśli chodzi o cechy przyjaznego wysłuchania, zostało ono dokonane poza

salą sądową, bez strojów urzędowych. W wysłuchaniu brali udział ławnicy.

Ostatecznie wysłuchano jedynie dwoje starszych dzieci. Dzieci były wysłuchane

razem. Podczas wysłuchania dzieci relacjonowały istniejącą sytuację w domu, a

także swoje stosunki z ojcem. Treść wysłuchania wskazuje, że dzieci są pogodzone

z rozstaniem rodziców. Samo wysłuchanie zostało zorganizowane w taki sposób, że

dzieci miały swobodę wypowiedzi, sąd w żaden sposób tego nie moderował, co

jednak spowodowało, że nie uzyskano wszystkich ważnych informacji, które mogły i

48

powinny być odebrane od dzieci. Wydaje się, że wysłuchanie dzieci wpłynęło na

szybsze zakończenie sprawy, bowiem po dokonaniu tej czynności sąd uznał za

zbędne dopuszczenie dowodu z opinii ROD-K i w konsekwencji oddalono wniosek

pełnomocnika pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii ROD-K. Wysłuchanie

nie zostało w żaden sposób utrwalone w systemie audiowizualnym, natomiast

sporządzono z wysłuchania pisemny protokół. Na koniec należy stwierdzić, że w

niniejszej sprawie stanowisko dzieci, które zostały wysłuchane, zostało ustalone w

sposób bezpośredni przez sąd oraz w sposób pośredni przez kuratora sądowego.

Wysłuchanie sądowe było celowe. Pozytywnie należy ocenić fakt, że sąd miał wiedzę

o dzieciach przed dokonaniem tej czynności. W sprawie należało rozważyć także

wysłuchanie najmłodszego dziecka. Dzieci nie powinny być wysłuchiwane razem.

Sąd przeprowadzając wysłuchanie powinien szczegółowo ustalić, jakie są

oczekiwania dzieci co do kontaktów z ojcem – brak inicjatywy w tym zakresie

doprowadził do niepełnego uzyskania zdania dzieci w dotyczących ich istotnych

sprawach.

Sprawa 3

Analiza aktowa pozwala na wyróżnienie jednego z sądów rejonowych i wskazanie na

ten sąd jako ten, który w sposób bardzo odważny wysłuchiwał małoletnich dzieci.

Wydaje się, że cechy osobowościowe sędziego rodzinnego orzekającego w tym

sądzie spowodowały, że wszystkie realizowane w nim wysłuchania odbiegały od tych

zazwyczaj obserwowanych na terenie kraju. Przykładem sprawy, w której

wysłuchano dziecka przed tym sądem rejonowym jest postępowanie w sprawie o

ograniczenie władzy rodzicielskiej. Postępowanie to wszczęto w dniu 21 listopada

2013 r., zaś sprawa zakończyła się umorzeniem postępowania w dniu 27 stycznia

2015 r. W sprawie przeprowadzono informacyjne wysłuchanie stron, przesłuchano

świadków, a także dopuszczono dowód z wywiadu środowiskowego

przeprowadzonego przez kuratora. W chwili wszczęcia postępowania dziecko miało

3 i pół roku, natomiast w chwili wysłuchania 4 lata i 1 miesiąc. Jest to sprawa, w

której wysłuchano szczególnie małego dziecka. W sprawie przeprowadzono również

dowód z opinii ROD-K, przy czym ROD-K stwierdziło, że wiek dziecka umożliwia

49

udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczące osoby małoletniego. Jednak ROD-K

stwierdził, że ze względu na wiek dziecka, jego wypowiedzi nie powinny być

przesłanką do określenia miejsca pobytu dziecka, gdyż relacje dziecka są

uzależnione od sytuacji i emocji. Godnym podkreślenia jest sposób zachowania się

przewodniczącego. Analiza akt prowadzi do wniosku, że przesłuchanie zostało

przeprowadzone w sposób przyjazny. Dziecka wysłuchano w tzw. niebieskim pokoju,

dziecko siedziało na kolanach sędziego, zaś sposób prowadzenia rozmowy

wskazywał na to, że sędzia w sposób spokojny, cierpliwy i miły zachęcał

małoletniego chłopca do przedstawienia informacji oraz swoich poglądów. Dziecko w

dacie przesłuchania uczęszczało do przedszkola, a rodzice sprawowali opiekę

naprzemiennie. Wobec rywalizacji rodziców, sprawa była szczególnie

skomplikowana. Sędzia zadał dziecku następujące pytanie: „Powiedz, Szymon,

gdybyś miał wybierać, to z kim wolałbyś mieszkać: z mamą czy z tatą?”. Małoletni

odpowiedział: „Z tatą”. Wysłuchanie zostało przeprowadzone z urzędu, rodzice nie

korzystali z pomocy pełnomocników i nie zgłaszali żadnych wniosków w związku z

wysłuchaniem. Ostatecznie wniosek został cofnięty, doszło bowiem do ustanowienia

rodziny zastępczej. Istotne w sprawie jest, że sędzia był należycie przygotowany do

przesłuchania, gdyż poprzez wywiad kuratorski zebrał informacji na temat rozwoju

umysłowego i stanu zdrowia dziecka. Analiza akt wskazuje, że wysłuchanie nie

zostało zarejestrowane. Wysłuchanie zostało przeprowadzone tylko przez

przewodniczącego i sporządzono protokół z wysłuchania. Należy zwrócić uwagę, że

opinia ROD-K została przeprowadzona po wysłuchaniu dziecka, co wskazuje na

szczególną dbałość sądu o ustalenie sytuacji małoletniego, co biorąc pod uwagę

wiek dziecka należy ocenić jako trafną decyzję.

Sprawa ta pokazuje, że osobowość sędziego ma kluczowe znaczenie dla sukcesu

instytucji wysłuchania dziecka. Entuzjazm i pomysłowość sędziego powinny stanowić

wzór dla sędziów rodzinnych. Sposób przeprowadzenia czynności przez sędziego

nie mógł w żadnym razie wpłynąć negatywnie na dziecko. Dziecko odbyło miłą

rozmowa z sędzią przekazując mu informacje na temat swojej sytuacji rodzinnej.

Okazuje się, że przy odpowiednim podejściu można właściwie stosować

obowiązujące przepisy prawa o wysłuchaniu i na dodatek czynić to w sposób

przyjazny dla dziecka.

50

Sprawa 4

Celowe jest bliższe przyjrzenie się sprawie prowadzonej przez jeden z sądów

rejonowych o ustalenie kontaktów z dzieckiem. Wskazać należy, że także w innych

sprawach prowadzonych przez ten sąd już w momencie zarządzenia wyznaczenia

rozprawy automatycznie ustalano termin wysłuchania małoletniego. Na tle

pozostałych sądów krajowych, praktyka tego sądu wydaje się godna polecenia. Jest

ona zgodna z obowiązującym prawem, które ustanawia co do zasady obowiązek

wysłuchania dziecka. Gdyby się jednak okazało, że dziecko nie może zostać

wysłuchane, zawsze sąd może przecież uchylić swoje postanowienie w tym zakresie.

W przedmiotowym postępowaniu strony nie były reprezentowane przez

pełnomocników. Wysłuchanie nastąpiło z urzędu, zaś rodzice nie zgłaszali żadnych

postulatów odnośnie wysłuchania. Wydaje się, że wysłuchanie doprowadziło do

szybkiego zakończenia postepowania, gdyż zaledwie 3 miesiące od wniesienia

wniosku, strony (po wysłuchania dziecka) zawarły ugodę (sprawę wszczęto 23 maja

2014, zaś ugoda została zawarta 6 sierpnia 2014 r.). Dziecko w chwili wysłuchania

miało 6 lat. Sąd zebrał niezbędne informacje na temat rozwoju umysłowego i stanu

zdrowia dziecka przed wysłuchaniem dziecka poprzez zlecenie wywiadu

środowiskowego kuratorowi. Pomimo właściwej organizacji wysłuchania oraz

przeprowadzenia czynności w formie przyjaznej dla dziecka, samo wysłuchanie

niewiele wniosło w zakresie okoliczności faktycznych sprawy oraz życzeń i

oczekiwań dziecka. W trakcie wysłuchania chłopiec oglądał magazyn „Świnka Pepa”

oraz bawił się przyniesionymi zabawkami. Należy jednak zauważyć, że dziecko miało

cechy autystyczne, co niewątpliwie mogło mieć znaczenie dla wysłuchania. W chwili

wysłuchania chłopiec zamieszkiwał z matką i uczęszczał do zerówki w szkole

podstawowej. Z wysłuchania sporządzono protokół, który dziecko podpisało swoim

imieniem „Kuba”.

Sprawa ta pokazuje, że wysłuchanie małych dzieci z problemami psychicznymi jest

możliwe i nawet pożądane. Wysłuchanie wpłynęło na możliwość zawarcia ugody

pomiędzy rodzicami. Zapewne zatem czynność ta poprawiła sytuację dziecka.

Spotkanie w sądzie nie było dla dziecka obciążające, zaś wybór miejsca i sposób

wysłuchania wskazują na właściwe predyspozycje sędziego do orzekania w

51

sprawach rodzinnych. Analizując przedmiotowe wysłuchanie trudno odnaleźć traumy

i dramaty, które mają rzekomo towarzyszyć dzieciom podczas wysłuchania. Co

więcej, sprawa pokazuje, że nawet stosunkowo mało „efektywne” wysłuchania mogą

być przydatne dla rozwiązania problemu występującego w sprawie rodzinnej.

Sprawa 5

Godnego bardziej szczegółowego opisu jest także postępowanie przed innym sądem

rejonowym,o ustalenie kontaktów. Postępowanie zostało wszczęte w dniu 26

czerwca 2013 r., zaś zostało zakończone 16 marca 2015 r. W postępowaniu

przeprowadzono szereg dowodów, w tym dowód z przesłuchania świadków, dowody

z dokumentów, a także informacyjnie wysłuchano strony. Przeprowadzono dowód z

opinii ROD-K (po wysłuchaniu dziecka), a także dowód z opinii poradni

psychologiczno-pedagogicznej. Obie strony były reprezentowane przez fachowych

pełnomocników.

Podkreślenia wymaga, że już w terminie pierwszej rozprawy sąd postanowił dopuścić

dowód z wysłuchania małoletniego. Miało to oczywisty wpływ na dalszy tok

postępowania, gdyż wpłynęło na treść udzielonego zabezpieczenia. Wysłuchanie

zostało przeprowadzone z urzędu. W opisywanej sprawie nie można jednak

stwierdzić, żeby wysłuchanie wpłynęło na szybkość zakończenia sprawy.

Postępowanie było bowiem stosunkowo długotrwałe. Ponadto, analiza akt prowadzi

do wniosku, że sąd nie zebrał informacji na temat rozwoju umysłowego i stanu

zdrowia dziecka przed jego wysłuchaniem. W sprawie jednak wysłuchaniu

towarzyszyło badanie psychologiczne dziecka oraz dowód z opinii ROD-K. Czynność

wysłuchania została dokonana w obecności psychologa, co może usprawiedliwiać

brak wcześniejszego zgromadzenia informacji na temat dziecka. Z czynności

wysłuchania sporządzono protokół, jednak nie utrwalono czynności w formie

audiowizualnej. Wysłuchanie wskazało na poważne zakłócenie więzi emocjonalnej

dziecka z ojcem. Po wysłuchaniu została sporządzona opinia biegłego psychologa

na temat wysłuchania. Dodatkowo, biegła została przesłuchana na rozprawie.

Analizując akta sprawy można dojść do wniosku, że sąd częściowo uwzględnił

życzenia dziecka. Stanowisko dziecka zostało ustalone bezpośrednio przez sąd w

52

ramach wysłuchania, a także przez biegłych z ROD-K. W aktach sprawy brak jest

informacji pozwalających na stwierdzenie czy wysłuchanie zostało dokonane w

sposób przyjazny. Dziecko zostało wysłuchane w wieku 9 lat. Na rozprawie został

dopuszczony dowód z przesłuchania psychologa na okoliczność spontaniczności i

wiarygodności twierdzeń małoletniego, związku emocjonalnego z rodzicami, a także

zdolności przedstawiania przez małoletniego odczuć co do funkcji rodziców. Mimo

podjęcia szeregu czynności dowodowych związanych z badaniem stanowiska

dziecka, sprawa ta pokazuje, że nie zawsze wysłuchanie może być dowodem

przesądzającym. W niniejszej sprawie istniało wysokie prawdopodobieństwo

manipulacji przez drugiego rodzica, co mogło prowadzić do przedstawienia przez

dziecko wersji zgodnej z oczekiwaniem jednej ze storn. W sprawie tej dało się

zauważyć istnienie konfliktu lojalnościowego u dziecka, które mogło wypaczyć obraz

rodziny i przedstawione oczekiwania. Z tego powodu duże znaczenie miał udział

biegłego psychologa w wysłuchania dziecka. Jednak sama decyzja o wysłuchaniu

dziecka była trafna – właśnie wielość dowodów w tej sprawie (w tym opinia ROD-K i

wysłuchanie dziecka) umożliwiło sądowi wydanie trafnego orzeczenia.

Sprawa 6

Interesującą sprawą, pozwalającą wskazać znaczenie wysłuchania dla postępowania

rodzinnego, jest sprawa o zmianę kontaktów. Sprawa została wszczęta w dniu 10

maja 2013 r. Orzeczenie pierwszej instancji zostało ogłoszone w dniu 6 grudnia

2013 r. Na skutek apelacji sąd odwoławczy zmienił orzeczenie sądu rejonowego

(orzeczenie ogłoszono 11 kwietnia 2014 r.). Sąd pierwszej instancji przeprowadził

szereg dowodów, poprzedzonych informacyjnym wysłuchaniem stron. Przesłuchano

świadków, przeprowadzono dowód z dokumentów, a także przeprowadzono dowód z

przesłuchania stron. W sprawie przeprowadzono wywiad środowiskowy, który

sporządził kurator. W postępowaniu nie występowali pełnomocnicy. Wysłuchanie

zostało przeprowadzone z urzędu, przy czym strony nie wykazały aktywności w

zakresie oczekiwań co do wysłuchania, a także nie oponowały przeciwko

wysłuchaniu. Dziecko w chwili wysłuchania miało 9 lat. Sąd dopuścił dowód z opinii

biegłego psychologa na okoliczność ustalenia więzi emocjonalnego małoletniego z

ojcem oraz celem ustalenia, czy z uwagi na dobro małoletniego wskazana jest

53

zmiana częstotliwości kontaktów ojca z dzieckiem. Zapytano też biegłego, czy z

uwagi na rozwój umysłowy i stopień dojrzałości należy uwzględnić rozsądne życzenia

dziecka dotyczące kontaktów. W odpowiedzi na to pytanie biegła stwierdziła m.in., że

można uwzględnić rozsądne życzenia dotyczące kontaktów, albowiem dziecko

rozumie pytania, dysponuje bogatym zasobem słów i pojęć. W konsekwencji biegła

poświadczyła, że dziecko jest w stanie przedstawić swoje poglądy. Wysłuchanie

dziecka trwało 40 minut i było dokonane w obecności biegłego psychologa. Nie

utrwalono wysłuchania w technice audiowizualnej, jedyną formą utrwalenia

wypowiedzi dziecka był protokół pisemny. Po wysłuchaniu dziecka była sporządzana

opinia pisemna przez biegłego psychologa, przy czym wysłuchanie dziecka wniosło

nowe ustalenia do istniejącego stanu faktycznego, a także umożliwiło poznanie

oczekiwań dziecka. Postępowanie sądu było zatem właściwe i wskazywało na

poszukiwanie właściwego rozwiązania sprawy. Prima facie rozstrzygnięcie sądu

pierwszej instancji było jednak bardzo zaskakujące, albowiem Sąd Rejonowy nie

uwzględnił woli dziecka wyrażonej w toku wysłuchania, pomimo pozytywnej opinii

psychologa na temat zdolności dziecka do przedstawienia swoich życzeń. Jednak na

skutek wniesionej apelacji, sąd okręgowy w sprawie zmienił zaskarżone

postanowienie i orzekł zgodnie z oczekiwaniami i postulatami małoletniego chłopca.

W toku sprawy dziecko zamieszkiwało z matką, uczęszczało do szkoły podstawowej.

W materiałach sprawy brak jest wskazania okoliczności pozwalających na ocenę, czy

wysłuchanie zostało dokonane w sposób przyjazny dla dziecka. W szczególności nie

wiadomo, gdzie dokonano wysłuchania. Warto w tym miejscu przytoczyć

oświadczenie dziecka, które znalazło się w protokole jego wysłuchania: „Teraz chcę

mieszkać z tatą. Nigdy nie chciałem mieszkać z mamą.”, „Mama krzyczy i bije. Nieraz

bije. Bije mnie ręką. Miotłą. Nie wiem za co mnie bije. Słyszałem od mamy, że tata ją

uderzył, ale nie brałem tego na poważnie. Tata nie jest taki”. Sprawa ta pokazuje, że

wysłuchanie dziecka umożliwia poznanie istotnych okoliczności dotyczących sytuacji

małoletniego, których sąd nie mógłby poznać, gdyby nie przeprowadził tej czynności.

Sprawa ta pokazuje ponadto, jak istotna może być właściwa reakcja sądu

odwoławczego dla ochrony praw dziecka - sąd drugiej instancji dokonał trafnej

zmiany orzeczenia, co doprowadziło do uwzględnienia woli małoletniego.

54

Sprawa 7

Sprawa ta została wybrana w celu opisania przykładu działania tzw. wysłuchania

pośredniego. Postępowanie zostało wszczęta w dniu 14 stycznia 2014 r. Jej

przedmiotem było ustalenie miejsca pobytu dziecka.

Postępowanie trwało niewiele ponad miesiąc. Zakończyło się postanowieniem

merytorycznym ogłoszonym w dniu 17 lutego 2014 r. Sąd przeprowadził dowód z

dokumentów i wywiadu kuratora. Wywiad kuratora jest właśnie w niniejszej sprawie

„wysłuchaniem”. Jednak sąd nie zlecił kuratorowi wysłuchania – kurator z własnej

inicjatywy odbył rozmowę z chłopcem. Rozmowa z dzieckiem wskazała na poważne

zakłócenie więzi dziecka z matką. W czasie wysłuchania dziecko mieszkało z ojcem.

Dziecko miało w chwili wysłuchania 13 lat i nie występowały jakiekolwiek przeszkody,

aby doszło do bezpośredniego jego wysłuchania. Niewątpliwie należało dziecka

wysłuchać przed sądem – wiek oraz stopień rozwoju dziecka nakazywały dokonanie

tej czynności.

Wywiad kuratora uniemożliwia wypowiedzenie się co do tego, czy dziecko

przedstawiło kompleksowe stanowisko. W moim przekonaniu, wbrew stanowisku

sądu rejonowego, który nadesłał przedmiotowe akta jako przykład sprawy, w której

wysłuchano małoletniego, nie mamy do czynienia z czynnością wysłuchania nawet w

formie pośredniej. Niestety, sprawa ta stanowi przykład często spotykanego

„wysłuchiwania” dzieci, który nie ma wiele wspólnego z tą czynnością.

Sprawa 8

W ostatnia z wybranych spraw występuje również tzw. wysłuchania pośrednie.

Sprawa była prowadzona przez sąd rejonowy, który bardzo często korzysta z

wysłuchań pośrednich. Sprawa dotyczyła ustalenia kontaktów oraz połączonej z nią

sprawy o zakaz styczności. Została wszczęta w dniu 16 kwietnia 2012 r. i zakończyła

się postanowieniem merytorycznym ogłoszonym w dniu 25 marca 2014 r.

Postępowanie było prowadzone z udziałem prokuratora. W postępowaniu

przeprowadzono dowody z przesłuchania świadków, z dokumentów (w tym z akt

sądowych). Została też w sprawie wydana opinia przez ROD-K. Jeden z uczestników

55

był reprezentowany przez fachowego pełnomocnika. Strony nie były kierowane do

mediacji. Orzeczenie uprawomocniło się bez kontroli apelacyjnej, chociaż sąd

rejonowy sporządził pisemne uzasadnienie. Stanowisko dziecko zostało poznane za

pośrednictwem kuratora zawodowego (dowód ten został dopuszczony z urzędu).

Treść rozmowy z kuratorem nie została w żaden sposób zarejestrowana. Analiza

uzasadnienia pozwala na stwierdzenie, że głos dziecka został uwzględniony. Lektura

uzasadnienia pokazuje także, że stanowisko ośmioletniej dziewczynki zostało

wyrażone przed kuratorem, natomiast nie potraktowano spotkania w ROD-K jako

wysłuchania dziecka. Sąd wyraźnie w uzasadnieniu odwoływał się bowiem jedynie

do stanowiska dziecka wyrażonego przed kuratorem. Długotrwałość postępowania

wskazuje, że uzyskanie stanowiska dziecka przed kuratorem nie miało wpływu na

szybkość postępowania.

W sprawie tej nie było żadnych przeszkód, aby dokonać wysłuchania sądowego.

Zapewne bezpośredni kontakt sądu z dziewczynką umożliwiłby poznane stanowiska

dziecka. Rozmowę z kuratorem można potraktować jako czynność przygotowująca

właściwe wysłuchanie.

Biorąc pod uwagę zasadę bezpośredniości, wysłuchanie dziecka jest niewątpliwe

najlepszym źródłem poznania woli dziecka. Tym niemniej z badania aktowego

wynika, że źródłem poznania poglądów dziecka w związku z rozstrzyganą sprawą

było także badanie ROD-K lub badanie psychologiczne. Bardzo często nawet bez

zlecenia sądu kuratorzy sądowi przedstawiali poglądy dziecka w istotnych kwestiach

dotyczących jego osoby.

56

Podsumowanie

Możliwość przedstawienia przez dziecko swojego stanowiska jest dowodem realnego

upodmiotowienia małoletnich oraz humanitaryzmu charakterystycznego dla państw

demokratycznych. Art. 2161 k.p.c. oraz 576 § 2 k.p.c. stanowią konkretyzację,

wyrażonej w Konstytucji RP oraz aktach prawa międzynarodowego, zasady

nakazującej wysłuchanie i w miarę możliwości uwzględnienie zdania dziecka w toku

ustalania jego praw.

Na podstawie badanych akt oraz ankiet wypełnionych przez sędziów można wskazać

następujące dwie metody wysłuchania dzieci: bezpośrednie przeprowadzone przez

sąd (sądowe) oraz pośrednie poprzez ROD-K, kuratora lub psychologa.

Zarówno badania aktowe jak i ankiety wypełnione przez sędziów orzekających

w sprawach rodzinnych wykazały, że wysłuchanie dzieci nie jest instytucją martwą

(przynajmniej w części okręgów sądowych) i stopniowo się rozwija, chociaż

wysłuchania, a zwłaszcza te bezpośrednie, dokonywane są bardzo rzadko. Nie

można wskazać dokładnej ilości wysłuchań dzieci w Polsce ze względu na brak

powszechnego rejestrowania tych czynności. Dane podane przez prezesów sądów

pozwalają zorientować się jednak odnośnie do przybliżonej ilości wysłuchań

dokonanych w latach 2013 – 2015 w niektórych sądach. Przedmiotowe dane zostały

wprowadzone do Tabeli 2 zamieszczonej w niniejszym Raporcie.

Mała popularność wysłuchań dzieci przez sądy wynika przede wszystkim z faktu, że

znaczna część sędziów uważa, iż tzw. wysłuchanie pośrednie zgodne jest

z wymaganiami art. 2161 k.p.c. oraz 576 § 2 k.p.c., a ponadto przepisy te nie są

traktowane jako bezwzględnie obowiązujące. Powoływanie się na dobro dzieci, jako

przesłankę uniemożliwiającą ich wysłuchanie, powoduje przerzucenie na biegłych

psychologów lub kuratorów obowiązku zapoznania się ze zdaniem małoletnich.

W moim przekonanie natomiast, wysłuchanie pośrednie w świetle przywołanych

wyżej artykułów Kodeksu postępowania cywilnego nie spełnia wymogu wysłuchania.

Obie normy prawne wyraźnie odwołują się do sądu, który „wysłucha” i „uwzględni”

zdania i rozsądne życzenia. Sąd może zlecić badanie psychologiczne dziecka lub

zwrócić się do kuratora o ustalenie pewnych okoliczności w rozmowie z dzieckiem,

57

nie stanowi to jednak wysłuchania w rozumieniu art. 2161 k.p.c. oraz art. 576 § 2

k.p.c. Pojęcie wysłuchania pośredniego może być używane co najwyżej jako termin

techniczny. W tym kontekście niepokojące są praktyki niektórych sądów, które nie

stosują po prostu obowiązującego prawa. Część przesłanych akt spaw, w których nie

dokonano w ogóle wysłuchania dzieci, ma o tyle znaczenie, że w sprawach tych

istniała możliwość (a nawet było wskazane) wysłuchanie dziecka, lecz sąd tego nie

uczynił. Wydaje się, że w niektórych sądach instytucja wysłuchania bezpośredniego

„nie przyjęła się”. Co gorsze, dokonywane w niektórych sądach wysłuchania

pośrednie cechuje przypadkowość, a mianowicie do takiego wysłuchania dochodzi,

o ile ROD-K lub kurator z własnej inicjatywy podejmą działania w tym kierunku. Sądy

bowiem w większości wysłuchań pośrednich nie zalecały wprost ROD-K lub

kuratorowi zapoznania się ze zdaniem dziecka, być może uważając, że eksperci

wiedzą, co należy robić.

Na brak aktywności w zakresie wysłuchiwania dzieci wpływa też niewątpliwie

zadziwiająco bierna postawa uczestników postepowań, w tym ich pełnomocników,

którzy w wielu wypadkach z niezrozumiałych względów okazują się bierni w tak

istotnej kwestii, jak poznanie zdanie dziecka. Doświadczenie pokazuje, że

pełnomocnicy zawodowi dopasowują się do praktyk sądu, w okręgu którego

wykonują czynności i brak im nieraz odwagi, aby próbować forsować poglądy mało

popularne wśród sędziów, z którymi pragną utrzymywać poprawne stosunki.

Badania oraz informacje otrzymane od sędziów pokazują, że problemy techniczne (w

tym głównie lokalowe) nie stanowią przeszkody do wysłuchiwania dzieci. Fakt

dysponowania przyjaznym pokojem nie powoduje automatycznie, że dzieci są

wysłuchiwane.

Istnieje potrzeba zmiany praktyki stosowania obowiązujących przepisów, a przede

wszystkim zachodzi konieczność zmian mentalności wśród sędziów i pełnomocników

zawodowych.

Niewątpliwie zgłaszany przez Rzecznika Praw Dziecka postulat, aby wzorem

postępowań karnych Minister Sprawiedliwości przygotował rozporządzenie

dotyczące przeprowadzania czynności wysłuchania dzieci w postępowaniu cywilnym,

zasługuje na uwagę. Wprowadzenie takiego rozporządzenia uporządkowałoby

58

sprawę i wyeliminowałoby zauważone w toku badania „regionalizmy”, sprowadzające

się do niepraktykowania wysłuchań dzieci w niektórych sądach. Co więcej, należy

sądzić, że pojawienie się takiego rozporządzenia spowodowałoby zwiększenie ilości

wysłuchań dzieci, bowiem ułatwiłoby wysłuchania sędziom, którzy czują potrzebę

posiadania swoistej instrukcji do przeprowadzenia wysłuchania (znaczna cześć

ankietowanych sędziów wskazywała, że w omawianym zakresie regulacja k.p.c. jest

niewystarczająca). Wykorzystanie doświadczeń z postępowania karnego

umożliwiałoby przygotowanie w sposób szybki dojrzałego aktu prawnego,

ułatwiającego pracę sądom. Przy okazji wprowadzenia rozporządzenia należałoby

ustanowić jako zasadę wysłuchiwanie małoletnich w obecności psychologa.

Wysłuchanie dziecka stanowi czynność procesową o szczególnym charakterze,

będącą swoistym wyzwaniem dla sędziego. W aktualnym stanie prawnym

lakoniczność przepisów stanowiących o wysłuchaniu małoletniego powoduje, że

sukces wysłuchania w znacznej mierze zależy od zaangażowania a nawet

pomysłowości sędziego dokonującego wysłuchania. Istotne są czynności procesowe

poprzedzające wysłuchanie. Każda rozmowa z dzieckiem jest niepowtarzalna i ma

swoją specyfikę wynikającą z osobowości, stanu zdrowia dziecka, a także charakteru

sprawy rozpoznawanej przez sąd. Sędzia musi być do spotkania z dzieckiem

przygotowany. Przede wszystkim zatem powinien zebrać informacje na jego temat.

Analiza aktowa wskazała, że najlepszym narzędziem służącym przygotowaniu

wysłuchania dziecka jest wnikliwy wywiad kuratorski, w ramach którego kurator

przeprowadza rozmowę z dzieckiem. Także zgromadzone w aktach dokumenty na

temat dziecka (zaświadczenia lekarskie, opinie ze szkoły) mogą być przydatne do

należytego przygotowania wysłuchania. Zgromadzony materiał w szczególności

pozwoli sędziemu na podjęcie decyzji, co do udziału psychologa w wysłuchaniu.

Badania wykazały, że udział psychologa nie jest bardzo kosztowny, zaś opinia

psychologiczna z wysłuchania okazuje się często niezbędna do właściwej oceny

treści przekazywanych przez dziecko. Udział eksperta jest szczególnie wskazany,

gdy istnieje obawa, że dziecko zostało uwikłane w spory rodziców.

Przyjmowany często podział na dzieci starsze i młodsze niż 13 lat, jako granica

wieku, po przekroczeniu której można wysłuchiwać dzieci, jest pozbawiona podstawy

prawnej. Badania aktowe pokazały, że nawet 4 – 5-letnie dziecko może być

z powodzeniem wysłuchane przez sąd (co zresztą nie jest niczym nadzwyczajnym

59

w praktyce sądów Unii Europejskiej). W wypadku dzieci nieco starszych (8 - 10 lat

i starszych) nie zdarzyło się, w świetle przeprowadzonych badań, aby przedstawione

przez małoletnich treści były nieprzydatne lub irracjonalne. Badania pokazują, że

przy odpowiednim podejściu i zapewnieniu właściwych warunków, dziecko w tym

wieku praktycznie w każdym wypadku było w stanie przedstawić istotne fakty mające

znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a także wyrazić konkretne i rozsądne

życzenia. Nie odnotowano przy tym (zarówno w badaniach aktowych jak i ankietach

wypełnionych przez sędziów), aby kiedykolwiek dzieci przed sądem zachowywały się

w sposób niewłaściwy. Nie sposób powstrzymać się w tym miejscu od komentarza,

że wielokrotnie zachowania dorosłych uczestników postępowań (stron lub świadków)

wskazywały na zachowania nierozsądne, złośliwe, zmierzające do wprowadzenia

sądu w błąd.

Jest oczywistym, że wysłuchanie może być dla dzieci stresujące (zajęcia szkolne

również obciążają dzieci, jednak nikt z tego powodu nie sugeruje, aby uchylić

obowiązek szkolny). Tzw. wysłuchanie pośrednie jest często równie obciążające.

Sądzę jednak, że półgodzinne spotkanie z sądem nie powinno spowodować

uszczerbku na psychice dziecka, zaś możliwość wyrażenia przez dziecko zdania

umożliwia często spełnienie pragnień dziecka. W konsekwencji, nawet jeżeli dziecko

będzie się denerwować spotkaniem z sędzią, z wysokim prawdopodobieństwem jest

to warte tej ceny.

Pomimo przyjętego pierwotnie przez autora raportu założenia, że da się ustalić, czy

wysłuchania były zgodne z dobrem dzieci, ostatecznie przyjąłem, iż ocena ta może

być zbyt subiektywna i nie przedstawiłem w raporcie swoich ocen w tym zakresie.

Nie sposób jest bowiem ocenić, jakie przeżycia wiązały się z wysłuchaniem dla

dziecka (w nielicznych wypadkach z protokołu wysłuchania wynikało, że dziecko np.

płacze lub jest zdenerwowane – co przecież nie oznacza, iż wysłuchanie było

niezgodne z jego dobrem). W sprawach, w których w wysłuchaniu uczestniczył

psycholog, następnie sporządzający opinię, można było uzyskać informacje na temat

zachowań i przeżyć dziecka w trakcie wysłuchania, jednak w żadnym wypadku nie

udało się uzyskać informacji, jak wysłuchanie wpłynęło na dziecko, czy pozostawiło

negatywny ślad w jego psychice. Tego typu okoliczności pozostają, co do zasady,

poza aktami spraw. Akta te, co oczywiste, nie zawierają opisu, co dalej działo się

z dzieckiem, czy np. rodzice wyciągali konsekwencje wobec dziecka, które podawało

60

sądowi treści niezgodne z oczekiwaniami rodzica. W tym aspekcie zatem nie sposób

ocenić, czy wysłuchanie okazywało się przyjazne dla dziecka. Postuluję, aby po

wysłuchaniu dziecka sąd sprawdzał, czy w stosunku do dziecka nie stosowano

represji za przekazanie sądowi określonych treści. Celowe wydaje się zlecenie takiej

czynności kuratorowi.

Zasadnym jest również prowadzenie szkoleń dla sędziów rodzinnych, głównie

z zakresu psychologii, w celu właściwego podejścia do problemu wysłuchania dzieci.

Takich szkoleń oczekują sędziowie. Wydaje się, że w wielu wypadkach przydałyby

się im umiejętności z zakresu psychologii, wspomagające taktykę wysłuchania

małoletnich. Prezes jednego z sądów okręgowych wskazał w swoim piśmie do

Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości z dni 17 września 2015 r., że zasadnym jest

organizowanie dla sędziów szkoleń w wydziałach rodzinnych i nieletnich w zakresie

przeprowadzania wysłuchań małoletnich, „tak pod względem technik wysłuchania

dziecka jak i zagadnień związanych z aktualnie obowiązującą procedurą

wysłuchiwania małoletnich”.

W moim przekonaniu, w sprawach, w których sąd orzeka w składach ławniczych,

wysłuchanie powinno być dokonywany kolegialnie. Art. 2161 k.p.c. oraz art. 576 § 2

k.p.c. stanowią, że wysłuchania dokonuje sąd a nie przewodniczący. Ze

zrozumieniem można przyjąć głosy mówiące o tym, że udział większej ilości osób

może peszyć dziecko, jednak ustawa nie pozostawia wątpliwości, co do tego, jaki był

zamysł ustawodawcy. Celowe jest natomiast zgłoszenie postulatu de lege ferenda,

aby wysłuchania były dokonywane przez przewodniczącego lub sąd, co umożliwiłoby

podjęcie każdorazowo właściwej decyzji co do składu wysłuchującego dziecka –

zmiana prawa pozwoliłaby ponadto uniknąć groźby nieważności postępowania.

Zarówno badania aktowe jak i informacje uzyskane od środowiska sędziowskiego

wskazują, że brak jest również ujednoliconej praktyki co do tego, czy należy

rejestrować wypowiedzi małoletniego powstałe w czasie wysłuchania. W większości

wypadków sporządzano jedynie protokół z wysłuchania. Biorąc pod uwagę fakt, że

jawna rejestracja wysłuchania może być dla dziecka krępująca, zaś ukryte

nagrywanie jest złym obyczajem, który może spowodować, iż dziecko poczuje się

oszukane – sporządzanie protokołu z wysłuchania wydaje się wystarczające.

61

OPIS TYPOWEGO MODELU WYSŁUCHANIA

Badania aktowe wsparte informacjami wynikającymi z wypełnionych przez sędziów

ankiet pozwalają stworzyć opis przeciętnego (statystycznego) postępowania

w którym wysłuchano dziecka, który warto przedstawić na koniec niniejszego

Raportu. Wskazane poniżej elementy i cechy mają charakter przeważający w sposób

zdecydowany.

Najczęściej spotykana sprawa to postępowanie nieprocesowe przed sądem

rejonowym o kontakty z jednym dzieckiem. Sąd orzeka w składzie jednoosobowym.

Strony są Polakami, rodzicami i nie mieszkają razem. Dziecko zamieszkuje

zazwyczaj z matką. Sąd nie kieruje uczestników do mediacji. Postępowanie jest

jednoinstancyjne, gdyż nie jest składany środek odwoławczy (w większości

wypadków sąd nawet nie sporządza uzasadnienia orzeczenia kończącego

postępowanie). W postępowaniu obok wysłuchania przeprowadzane są dowody

z dokumentów a także przesłuchiwane są strony, rzadziej przesłuchiwani są

świadkowie. Wysłuchanie przeprowadzane jest z urzędu. Rzadko uczestniczy w nim

psycholog lub inna osoba. Sąd przystępując do wysłuchania dziecka dysponuje

podstawową wiedzą na temat dziecka głównie dzięki wywiadowi kuratora. Strony,

nawet jeżeli są reprezentowane przez fachowych pełnomocników, nie zgłaszają

żądań odnośnie sposobu wysłuchania dziecka, nie wnoszą o zadanie dziecku pytań.

Inicjatywa stron i pełnomocników w zakresie czynności wysłuchania jest

nieproporcjonalnie zredukowana, chociaż w zakresie pozostałych dowodów strony

i pełnomocnicy okazują znaczną aktywność. Rodzice nie zgłaszają też sprzeciwu, co

do wysłuchania dziecka. Czynność wysłuchania jawi się jako pole zastrzeżone do

kompetencji sądu – ani sąd ani strony i ich pełnomocnicy nie dążą do zmiany tego

stanu. Sąd po wysłuchania uwzględnia stanowisko dziecka przynajmniej częściowo,

zaś wypowiedzi dziecka wnoszą także wiele w zakresie istotnych elementów stanu

faktycznego sprawy.

Wysłuchanie wpływa na szybkość zakończenia sprawy, albowiem dzięki wysłuchaniu

sąd skłonny jest szybciej uznawać sprawę za dostatecznie wyjaśnioną. Często strony

po dowiedzeniu się, jakie treści przedstawiło dziecko podczas wysłuchania, skłonne

62

są zawrzeć ugodę lub wycofać wniosek. Wysłuchanie dziecka odbywa się w dniu

rozprawy, poza salą rozpraw, w tzw. niebieskim pokoju lub gabinecie sędziego.

Wysłuchanie przeprowadza przewodniczący wraz z protokolantem. Z wysłuchania

zostaje sporządzony protokół, który podpisuje przewodniczący i protokolant.

Wysłuchanie nie jest utrwalone w systemie audiowizualnym.

63

IDEALNY MODEL WYSŁUCHANIA W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCYCH

PRZEPISÓW

Na podstawie analizy akt, a także biorąc pod uwagę zgłaszane przez sędziów

postulaty, można spróbować skonstruować idealny model wysłuchania dziecka de

lege lata.

Zanim sąd przystąpi do wysłuchania dziecka powinien niewątpliwie uzyskać

informacje na temat stanu zdrowia dziecka i jego aktualnej sytuacji życiowej. Bardzo

dobrym środkiem uzyskania takiej wiedzy jest wywiad kuratora w miejscu

zamieszkania dziecka, zwłaszcza gdy kurator rozmawia z dzieckiem i jego

najbliższymi. Pozwala to sędziemu przygotować się do wysłuchania i przemyśleć

sposób przeprowadzenia tej czynności. Po uzyskaniu wstępnych informacji na temat

dziecka sędzia rodzinny powinien rozważyć, czy celowy jest udział psychologa

w wysłuchaniu. Zasadą powinno być przeprowadzanie wysłuchania w obecności

psychologa. Jedynie w stosunku do dzieci starszych oraz w sprawach bardzo

prostych (np. spór co do wyrobienia paszportu dla dziecka) można założyć, że udział

psychologa nie będzie konieczny.

Co do zasady nie jest celowe zwlekanie z wysłuchaniem dziecka. Wysłuchanie

dziecka wpływa na szybkość postępowania. Badania pokazują, że wysłuchanie może

skłonić strony do ugody lub do wycofania wniosku lub pozwu. W razie gdyby

wysłuchanie nie przyniosło wyraźnych rezultatów, celowe jest przeprowadzenie

dowodu z opinii psychologa, co pozwoli zweryfikować stanowisko dziecka z wiedzą

biegłych.

Przed wysłuchaniem dziecka zasadnym jest zapytanie uczestników postępowania,

czy mają pytania do dziecka lub widzą potrzebę poruszenia pewnych kwestii

z małoletnim. Sąd jednak nie jest zobowiązany tych pytań zadawać lub poruszać

kwestii sugerowanych przez uczestników. Wysłuchanie nie może bowiem być

sprzeczne z dobrem dziecka.

Ważnym elementem w kontekście przyjaznego wysłuchania małoletniego jest

potrzeba wyboru właściwego miejsca wysłuchania. O ile w stosunku do dzieci

64

starszych, kwestia ta staje się drugorzędna (gabinet sędziego wydaje się być

miejscem wystarczającym), to w wypadku dzieci młodszych zalecane jest

przeprowadzenie czynności w tzw. niebieskich pokojach, w których dzieci mogą

poczuć się swobodnie lub nawet pobawić.

Przeprowadzając wysłuchanie sędzia powinien być odpowiednio ubrany – nie

powinien pozostawać w stroju urzędowym, a także powinien unikać oficjalnego tonu.

Kluczowe znaczenie może mieć uprzejme i spokojne rozpoczęcie rozmowy, przy

czym zazwyczaj celowe jest rozpoczęcie rozmowy od tematów takich, jak

zainteresowania dziecka. Zasadnym jest zapytanie, czy dziecko godzi się na

rozmowę z sędzią. Nie należy wykluczać zabawy z dzieckiem. Konieczność

przeprowadzania wysłuchań z udziałem małoletnich pokazuje, że wyodrębnienie

organizacyjne sądów rodzinnych jest słuszne, zaś sędzia rodzinny powinien posiadać

określone cechy charakteru (cierpliwość, wrażliwość), a także po prostu lubić dzieci.

Należy dziecku zapewnić też swobodę wypowiedzi – sędzia nie powinien śpieszyć

się. Godnym rozważenia jest odejście od praktyki wysłuchiwania dzieci w dniu

rozprawy.

Sąd powinien wykorzystać możliwości poznania dzięki relacji dziecka okoliczności

faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, ale tylko w kwestiach dotyczących

dziecka (wydaje się natomiast niedopuszczalne np. ustalanie za pośrednictwem

dziecka, kto ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego – oczywiście w sposób

pośredni sąd może uzyskać dzięki dziecku taką wiedzę). Obligatoryjnie sąd powinien

uzyskać od dziecka stanowisko dotyczące jego rozsądnych życzeń, które mogą być

zrealizowane przez sąd w postępowaniu, w którym dziecko jest wysłuchiwane). Jeśli

chodzi o kwestie szczegółowe (np. ustalenie sposobu realizacji kontaktów), sąd

powinien starać się w miarę dokładnie ustalić wolę dziecka (np. odnośnie dni i godzin

spotkań, wypytując przy okazji jak przebiegały kontakty dotychczasowe).

W wypadku wysłuchiwania rodzeństwa należy, co do zasady, unikać wysłuchiwania

ich łącznie, by zapobiec sytuacji, w której dzieci starsze lub o silniejszej osobowości

narzucają swoja wolę pozostałym.

65

Obligatoryjne wydaje się sporządzenie protokołu z wysłuchania, który powinien być

podpisany przez wszystkie osoby uczestniczące w wysłuchaniu, przy czym dziecko

powinno mieć możliwość zapoznania się z tym protokołem i jego podpisania.

Dokonywanie rejestracji wysłuchania w systemie audio lub audiowizualnym powinno

być możliwe wyłącznie po uprzednim zapytaniu dziecka o zgodę. O ile dziecko życzy

sobie, aby przekazane treści pozostały niedostępne dla stron, sąd powinien

uszanować wolę dziecka i nawet odstąpić od sporządzania protokołu. W takiej

sytuacji po wysłuchaniu sąd powinien na rozprawie jedynie zwięźle zreferować

stanowisko dziecka. Należy uznać, że powtórne wysłuchanie dziecka powinno

następować w wypadkach wyjątkowych.

ZAŁĄCZNIK Nr 1 – Ankieta badawcza

Instytut Wymiaru Sprawiedliwości nr ankiety

Ankieta do badania akt spraw rodzinnych w których doszło do wysłuchania dziecka

A) DANE OGÓLNE

1. Sąd ........................ w ..............................................Sygn. akt ..........................

2. Data wniesienia pozwu /wniosku ................................................

(dzień, miesiąc, rok)

Sprawa o .................................................................................................................

3. Data orzeczenia kończącego postępowania w I instancji .............................

4. Data orzeczenia kończącego postępowania w II instancji ............................

I. POSTĘPOWANIE

1. Dowody przeprowadzone przez sąd (poza wysłuchaniem dziecka)

1.1 informacyjne wysłuchanie stron 1.2 dowód z przesłuchania stron 1.3 przesłuchanie świadków 1.4 dowody z dokumentu 1.5 z innych akt sądowych 1.6 z wyroku rozwodowego 1.7 wywiad środowiskowy przeprowadzony przez kuratora 1.8 opinia ROD-K 1.9 inne

2. W postępowaniu sądowym

2.1 strony były reprezentowane przez fachowych pełnomocników 2.2 jedna strona była reprezentowana przez fachowego pełnomocnika 2.3 nie występował żaden pełnomocnik fachowy 2.4 występował inny pełnomocnik niż pełnomocnik fachowy

3. W toku postępowania

3.1 kierowano strony do mediacji i zakończyła się ona powodzeniem 3.2 kierowano strony do mediacji i nie zakończyła się ona powodzeniem 3.3 nie kierowano stron do mediacji

2

4 Czy w chwili wysłuchania dziecka rodzice zamieszkiwali wspólnie

z dzieckiem

4.1 tak 4.2 nie 4.3 brak danych

5. Narodowość rodziców dziecka (dzieci)

5.1 oboje polskie 5.2 tylko ojciec Polak 5.3 tylko matka Polka

6 Orzeczenie uprawomocniło się bez kontroli instancyjnej

6.1 tak 6.2 nie

II. WYSŁUCHANIE DZIECKA

7. Wysłuchanie dziecka odbywało się

7.1 z urzędu 7.2 na żądanie matki 7.3 na żądanie ojca 7.4 na żądanie innego podmiotu

8. Czy przeciwko wysłuchaniu dziecka

8.1 oponowali rodzice 8.2 jedno z nich 8.3 nie oponowano

9. Czy wysłuchanie dotyczyło dzieci

9.1 w wieku powyżej 13 lat 9.2 poniżej 13 lat

10. Czy wysłuchanie zostało dokonane

10.1 przed sądem I instancji 10.2 przed sądem II instancji

11. Czy wysłuchanie miało miejsce

11.1 1 raz 11.2 2 razy lub więcej razy

12. Czy wysłuchanie wpłynęło na szybkość zakończenia sprawy

12.1 tak

3

12.2 nie 12.3 trudno powiedzieć

13. Czy przed wysłuchaniem strony zgłaszały wnioski co do formy, miejsca

i treści wysłuchania

13.1 tak 13.2 nie

14. Czy przed wysłuchaniem dziecka sąd zebrał informacje na temat rozwoju

umysłowego, stanu zdrowia dziecka

14.1 tak 14.2 nie 14.3 brak danych

15. Czy wysłuchanie było zgodne z dobrem dziecka

15.1 tak 15.2 nie 15.3 trudno powiedzieć 15.4 brak danych

16. Czy wysłuchaniu dziecka towarzyszyło

16.1 badanie ROD-K 16.2 badanie psychologiczne lub psychiatryczne dziecka 16.3 było tylko wysłuchanie

17. Czy i w jaki sposób było utrwalone wysłuchania dziecka (chodzi o

nagranie)

17.1 nie było utrwalone w ogóle 17.2 było utrwalone w sposób ukryty 17.3 było utrwalone w sposób jawny

18. Czy dokonano czynności wysłuchania w obecności

18.1 psychologa 18.2 innego podmiotu 18.3 czynności dokonywał wyłącznie sąd

19. Czy wysłuchanie było dokonane

19.1 w składzie ławniczym 19.2 tylko przez przewodniczącego

20. Czy sporządzono dokument z wysłuchania

20.1 sporządzono notatkę

4

20.2 sporządzono protokół 20.3 w inny sposób odnotowano 20.4 nie sporządzono żadnego dokumentu

21. Sprawa dotyczy

21.1 jednego małoletniego dziecka, 21.2 rodzeństwa dwojga dzieci, 21.3 trojga lub więcej dzieci

22. Wysłuchanie dziecka wskazuje na

22.1 wskazuje na rozkład/poważne zakłócenia więzi emocjonalnej z ojcem 22.2 wskazuje na rozkład/poważne zakłócenia więzi emocjonalnej z matką 22.3 wskazuje na rozkład/poważne zakłócenia więzi emocjonalnej z

obojgiem rodziców 22.4 nie wskazuje na zakłócenie więzi

23. Udział pełnomocnika procesowego

23.1 wpłynął na dopuszczenie dowodu z wysłuchania dziecka 23.2 nie miał wpływu

24. Po wysłuchaniu dziecka

24.1 była sporządzona opinia biegłego na temat tego wysłuchania 24.2 nie była sporządzana

25. Wysłuchanie dziecka

25.1 wniosło nowe istotne ustalenia co do stanu faktycznego 25.2 umożliwił poznanie oczekiwań (preferencji) dziecka 25.3 niewiele wniosło 25.4 było całkowicie zbędne 25.5 inna ocena

26. Wnioski dziecka doprowadziło do

26.1 uwzględnienia przez sąd w całości życzeń dziecka 26.2 częściowego uwzględnione życzeń dziecka 26.3 nie zostały uwzględnione 26.4 nie można ocenić czy zostały uwzględnione

27. Jako wysłuchanie dziecka sąd traktował wyłącznie

27.1 bezpośrednie wysłuchanie małoletniego 27.2 wysłuchanie za pośrednictwem ROD-K 27.3 wysłuchanie za pośrednictwem kuratora 27.4 bezpośrednie wysłuchiwanie dziecka wraz z inną formą pośredniego

słuchania 27.5 inne formy

5

28. Stanowisko dziecka, którego dotyczy sprawa

28.1 zostało ustalone bezpośrednio przez sąd 28.2 zostało ustalone przez biegłych z ROD-K 28.3 zostało ustalone przez kuratora lub inny podmiot 28.4 nie zostało ustalone

29. Dokonując wysłuchania dziecka

29.1 występowały elementy przyjaznego wysłuchania 29.2 nie było takich elementów 29.3 brak danych

30. Wysłuchanie następowało

30.1 w budynku sądowym w sali rozpraw 30.2 w budynku sądowym – brak bliższych danych co do miejsca 30.3 poza budynkiem sądowym 30.4 brak danych

III. CHARATERYSTYKA DZIECKA

31. Płeć

31.1 CHŁOPIEC 31.2 DZIEWCZYNKA

32. W dacie wysłuchania osobista piecza nad dzieckiem była sprawowana

przez:

32.1 matkę 32.2 ojca 32.3 oboje rodziców 32.4 inna osoba lub instytucja

33. Placówka edukacyjna, do której dziecko uczęszcza:

33.1 przedszkole 33.2 szkoła podstawowa 33.3 gimnazjum 33.4 LO 33.5 technikum 33.6 szkoła zawodowa 33.7 inna 33.8 nie uczęszcza mimo obowiązku szkolnego 33.9 nie dotyczy – małe dziecko 33.10 brak danych

34. Wiek dziecka w chwili wszczęcia postępowania .................................. 34.1 brak danych

ZAŁĄCZNIK NR 2 – Ankieta wypełniona przez sędziów

Ankieta dla Sędziów Rodzinnych dotycząca wysłuchiwania małoletnich

w kontekście idei przyjaznego wysłuchiwania dziecka

Szanowni Państwo,

Instytut Wymiaru Sprawiedliwości prowadzi projekt badawczy „Praktyka sądowa

w zakresie wysłuchiwania małoletnich w postępowaniach cywilnych w kontekście idei

przyjaznego wysłuchiwania dziecka”.

W związku z tym zwracamy się do Państwa, jako osób najlepiej zorientowanych w praktyce prowadzenia wysłuchania małoletnich, o udzielenie odpowiedzi na pytania poniższej, krótkiej ankiety. Wszystkie odpowiedzi są w pełni anonimowe i posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych.

INFORMACJE OGÓLNE

1. Jako wysłuchanie dziecka, w Państwa sądzie, traktowane jest:

1) tylko bezpośrednie wysłuchanie dziecka

2) także pośrednie wysłuchanie (poprzez ROD-K, kuratora, psychologa,

itd.)

3) trudno powiedzieć

2. Przepisy k.p.c. o wysłuchaniu dziecka:

1) w sposób wystarczający regulują przedmiotowe kwestie

2) są niewystarczające i budzą wątpliwości interpretacyjne

3) trudno powiedzieć

3. Wysłuchanie dziecka:

1) ułatwia wydanie trafnego orzeczenia

2) nie ułatwia wydania trafnego orzeczenia

3) trudno powiedzieć

INFORMACJE O PRZEPROWADZONYCH WYSŁUCHANIACH

4. Wysłuchanie dziecka przeprowadzał /a Pan /Pani najczęściej:

1) w budynku sądu w sali rozpraw

2) w budynku sądu w specjalnym pomieszczeniu

2

3) poza budynkiem sądu – w 4444444444444444..

4) nie przeprowadzałe/am wysłuchania /koniec ankiety/

5. Wysłuchania dziecka były rejestrowane (można wybrać wiele

odpowiedzi):

1) w systemie audiowizualnym w sposób ukryty

2) w systemie audiowizualnym w sposób jawny

3) w inny sposób (jaki?) 444444444444444444...

4) w ogóle nie były rejestrowane

6. Czy z wysłuchań sporządzano (można wybrać wiele odpowiedzi):

1) notatkę służbową

2) protokół

3) adnotację w ramach protokołu rozprawy

4) stenogram

5) nie sporządzono żadnego dokumentu

7. Czy wysłuchania były prowadzone w formie przyjaznej dla dziecka:

1) tak (w jaki sposób?) 4444444444444444444. 44444444444444444444444444444..

44444444444444444444444444444..

2) nie (dlaczego?) 444444444444444444444

8. Przedmiotem wysłuchań były (można wybrać wiele odpowiedzi):

1) rozsądne życzenia dziecka (preferencje małoletniego)

2) okoliczności faktyczne istotne dla sprawy

3) inne (jakie?) 4444444444444444444444..

9. W wysłuchaniach biorą najczęściej udział (można wybrać wiele

odpowiedzi):

1) przewodniczący

2) protokolant

3) psycholog

4) rodzic / opiekun dziecka

5) inne osoby (jakie?) 4444444444444444444...

Serdecznie dziękujemy za wypełnienie ankiety.

TABELA 1

Lp. Sąd/wydział Sygnatura sprawy Sposób wysłuchania

małoletniego

Rodzaj sprawy, w której dokonano czynności

wysłuchania Wiek dziecka oraz płeć Uwagi

1

Sąd Rejonowy w Wałczu III Wydział Rodzinny i

Nieletnich III Nsm 31/14

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 6 lat, chłopiec

2

Sąd Rejonowy w Kołobrzegu III Wydział Rodzinny i

Nieletnich III RNsm 439/14

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka

3

Sąd Rejonowy w Grójcu III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 163/13 bezpośrednio

przewodniczący

o zmianę wyroku

rozwodowego (miejsce

zamieszkania)

13 lat, chłopiec

4 III Nsm 122/14 bezpośrednio

przewodniczący o zmianę miejsca pobytu 16 lat, chłopiec

5 III Nsm 87/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka

6 III Nsm 277/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 i 11 lat, 2 chłopcy

7 III Nsm 25/14 bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 16 lat, chłopiec

8 III Nsm 424/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 14 lat, chłopiec

9

Sąd Rejonowy w Częstochowie VI Wydział

Rodzinny i Nieletnich

VI Nsm 977/12 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka 11 lat, chłopiec

10 VI Nsm 113/14 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (wyjazd za

granicę)

12 lat, chłopiec

2

11 VI Nsm 997/14 bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 15 lat, chłopiec

sprawa wszczęta z

urzędu

12 VI Nsm 502/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 17 lat, dziewczynka

13

Sąd Rejonowy w Wadowicach VIII

Zamiejscowy Wydział Rodzinny i Nieletnich z/s w

Suchej Beskidzkiej

VIII Nsm 147/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zmiana

nazwiska)

11 lat, dziewczynka; 8 lat,

chłopiec

14

Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku Wydział

IV Rodzinny i Nieletnich

IV RNsm 436/12 sąd odstąpił od

wysłuchania

o pozbawienie władzy

rodzicielskiej i ustalenie

miejsca pobytu

5 lat, dziewczynka

dziecka nie

wysłuchano, bo

wcześniej rodzice

zawarli ugodę

15 IV RNsm 969/12 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (szkoła) 6 lat, dziewczynka

16 IV RNsm 14/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 11 lat, dziewczynka

17

Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku III

Wydział Rodzinny i Nieletnich

V Nsm 426/14 bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 12 lat, chłopiec

18 V Nsm 506/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 13 lat, chłopiec

19 V Nsm 1226/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (wyjazd za

granicę)

11, 13, 16 lat, 3 dziewczynki

20 III RNsm 260/09 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka

21

Sąd Rejonowy w Rzeszowie III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 346/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zmiana

nazwiska)

13 lat, chłopiec

22 III Nsm 45/12 bezpośrednio

przewodniczący

zmiana wyroku

rozwodowego (miejsce

pobytu)

13 lat, chłopiec

23 III Nsm 95/14 bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 14 lat, dziewczynka

3

24 III Nsm 840/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 15 lat, chłopiec

25 III Nsm 800/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 10 lat, dziewczynka

dziecko ponownie

wysłuchano przed

sądem II instancji

(V Ca 584/14 -

bezpośrednio

przewodniczący)

26 III Nsm 283/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 8 lat, dziewczynka

27 III Nsm 659/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 11 lat, chłopiec

28 III Nsm 704/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 12 lat, dziewczynka

29 III Nsm 237/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 15 lat, chłopiec

30

Sąd Rejonowy w Gorlicach Wydział III Rodzinny i

Nieletnich III Nsm 278/14

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 17 lat, chłopiec

31

Sąd Rejonowy w Trzebnicy III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 247/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 11 lat, chłopiec

32 III RNsm 258/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 16 lat, chłopiec

33 III RNsm 145/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty

10 lat, chłopiec; 11 lat,

dziewczynka ci sami uczestnicy

i te same dzieci -

w obu sprawach

dzieci wysłuchano 34 III Nsm 201/14

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty

11 lat, chłopiec; 12 lat,

dziewczynka

35

Sąd Rejonowy w Łomży III Wydział Rodzinny i

Nieletnich III Nsm 77/14

bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (wyjazd za

granicę)

10 lat, dziewczynka

4

36 Sąd Rejonowy dla

Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu III Wydział Rodzinny i Nieletnich

III RNsm 355/14

tylko przewodniczący

(choć byli ławnicy),

bezpośrednio

o pozbawienie władzy

rodzicielskiej i ustalenie

miejsca pobytu (zmiana

wyroku rozwodowego)

11 lat, chłopiec

37 III RNsm 653/14 bezpośrednio

przewodniczący

zmiana wyroku

rozwodowego (władza

rodzicielska i miejsce

zamieszkania)

14 lat, dziewczynka

38 Sąd Okręgowy w Sieradzu Sekcja Rozwodowa I Wydziału Cywilnego

I 1 C 544/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 14 lat, dziewczynka

drugiego dziecka

w wieku 13 lat nie

wysłuchano

39 I 1 C 103/11 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 10 i 14 lat, 2 chłopcy

40

Sąd Okręgowy w Elblągu V Wydział Cywilny Rodzinny

V C 148/14

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 16, 12, 10 lat; 2 chłopcy, 1

dziewczynka

41 V C 1040/13

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 14 lat, chłopiec

42 V C 866/12

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 14 i 9 lat, 2 dziewczynki

43 V C 128/14

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 15 lat, chłopiec

pozostała trójka

dzieci (9, 5, 3 lat)

nie zostały

wysłuchane

44 V C 1360/12

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 15, 13, 12, 11 lat; 1 chłopiec

i 3 dziewczynki

45 V C 791/13

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 16 lat, dziewczynka

46 V C 450/13

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 7 lat, chłopiec

5

47 V C 1180/12

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 12 lat, dziewczynka

6-letnie dziecko

nie zostało

wysłuchane

48 V C 1088/13

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 17 lat, chłopiec

pozostała dwójka

rodzeństwa nie

została

przesłuchana (10 i

2 lat)

49 V C 349/14

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 14 lat, dziewczynka

50 Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze I Wydział Cywilny

I C 1542/12 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 16 lat, chłopiec

starszy brat (17

lat) przesłuchany

w charakterze

świadka

51

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział

Cywilny

I C 1227/12 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 16 lat, dziewczynka

52 I C 1504/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 11 lat, chłopiec

53 I C 1109/12 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 14 lat, chłopiec

54

Sąd Okręgowy we Wrocławiu XIII Wydział Cywilny

Rodzinny

XIII RC 2171/12 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód

15, 8 i 5 lat; 2 chłopcy i 1

dziewczynka

55 XIII RC 1905/11 przewodniczący i ławnicy

bezpośrednio o rozwód

8, 12 i 13 lat; 2 dziewczynki

i 1 chłopiec

56 XIII RC 1042/14 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 14 i 17 lat; 2 dziewczynki

57 XIII RC 2563/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 7 i 16 lat; 2 dziewczynki

58 XIII RC 1285/14 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 16 lat, dziewczynka

59 XIII RC 1717/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 16 lat, dziewczynka

60 XIII RC 2955/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 10 lat, dziewczynka

6

61 XIII RC 564/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 11 i 4 lat; 2 chłopcy

62 XIII RC 2206/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 16 lat, chłopiec

63 XIII RC 547/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód

13, 10 i 8 lat; 2 chłopcy i 1

dziewczynka

64

Sąd Okręgowy w Katowicach XVIII Wydział Cywilny

Rodzinny

XVIII RC 2415/11 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 7 lat, chłopiec

65 XVIII RC 25/12 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 13 lat, chłopiec

66 XVIII RC 1717/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 12 lat, chłopiec

67 XVIII RC 360/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 11 lat, chłopiec

68

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu I Wydział Cywilny

I C 929/10 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód

8, 11 i 12 lat; 2 chłopcy i 1

dziewczynka

69 I C 414/12

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 17, 14, 11, 10 i 3 lat; 4

chłopcy i 1 dziewczynka

70 I C 821/12

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 15 lat, dziewczynka

71 I C 1097/12

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 12 lat, 2 chłopcy (bliźniacy)

72 I C 1429/12

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 16 i 13 lat; 2 dziewczynki

73 I C 499/13

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 13 lat, dziewczynka

74 I C 603/13

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 10 i 13 lat, chłopiec,

dziewczynka

trzecie dziecko (9

lat) nie zostało

wysłuchane

7

75 I C 917/13

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 12 lat, dziewczynka

76 I C 1591/13

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o separację 14 i 12 lat; 2 chłopcy

77 I C 193/14

bezpośrednio

przewodniczący z

ławnikami

o rozwód 14 i 16 lat; 1 chłopiec i 1

dziewczynka

78

Sąd Rejonowy w Braniewie III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 184/14 brak wysłuchania

79 III Nsm 248/14 brak wysłuchania

80 III Nsm 69/13 brak wysłuchania

81 III Nsm 160/14 brak wysłuchania

82

Sąd Rejonowy w Szamotułach III Wydział

Rodzinny i Nieletnich

III Nsm 452/10 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 6 lat, dziewczynka

83 III Nsm 8/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 15 lat, chłopiec

84 III Nsm 347/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zmiana

nazwiska)

9 lat, chłopiec

85

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi V Wydział

Rodzinny i Nieletnich V Nsm 120/13

bezpośrednio

przewodniczący

o zmianę wyroku

rozwodowego (miejsce

zamieszkania)

14 lat, chłopiec

86 Sąd Rejonowy dla Łodzi-

Widzewa w Łodzi VI Wydział Rodzinny i Nieletnich

VI Nsm 715/12 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zmiana

nazwiska)

11 lat, dziewczynka

87 VI Nsm 813/13 bezpośrednio

przewodniczący

o zmianę wyroku

rozwodowego (miejsce

zamieszkania)

17 lat, dziewczynka

8

88

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

I RC 1117/10 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 7 lat, chłopiec

89 I RC 1266/11 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 6 lat, dziewczynka

90 I RC 1062/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 15 lat, chłopiec

91 Sąd Okręgowy w Gliwicach II

Wydział Cywilny

II RC 1654/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 16 lat, dziewczynka

92 II RC 732/12 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 16 lat, chłopiec

93

Sąd Okręgowy w Gliwicach XII Wydział Cywilny

XII RC 1437/11 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód

10 i 7 lat; 1 chłopiec i 1

dziewczynka

94 XII RC 1523/11 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 15 lat, chłopiec

starszego syna (17

lat) przesłuchano

w charakterze

świadka

95 XII RC 30/12 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 12 lat, chłopiec

96 XII RC 562/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 15 lat, chłopiec

97

Sąd Rejonowy w Zgierzu III Wydział Rodzinny i

Nieletnich III Nsm 269/13

bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zgoda na

paszport)

17 lat, dziewczynka

98

Sąd Rejonowy w Chorzowie III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 1172/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zgoda na

dowód osobisty)

17 lat, chłopiec

99 III Nsm 794/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 13 lat, chłopiec

100 III Nsm 1342/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka

9

101 III Nsm 968/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 lat, dziewczynka

102 III Nsm 1566/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka

103 III Nsm 353/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 11 lat, dziewczynka

104 III RC 134/15 brak wysłuchania

105

Sąd Rejonowy w Oświęcimiu Wydział III Rodzinny i

Nieletnich

III Nkd 381/14 bezpośrednio

przewodniczący o demoralizację 13 lat, chłopiec

Sprawa nie

kwalifikuje się do

badania ze

względu na jej

przedmiot

106 III Nsm 288/15 bezpośrednio

przewodniczący

o rozwiązanie rodziny

zastępczej 14 lat, dziewczynka

107 III Nsm 413/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 lat, chłopiec

108 III Nsm 284/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 11 i 9 lat; 2 dziewczynki

109 Sąd Rejonowy w Ostródzie III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 347/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 14 lat, chłopiec

110 III Nsm 518/12 bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 8 lat, dziewczynka

111

Sąd Rejonowy w Środzie Wlkp. VIII Zamiejscowy

Wydział Rodzinny i Nieletnich z/s we Wrześni

VIII Nsm 121/13 bezpośrednio

przewodniczący

o ustanowienie rodziny

zastępczej 16 lat, dziewczynka

112 VIII Nsm 131/13 bezpośrednio

przewodniczący

o zmianę orzeczenia o

władzy rodzicielskiej 14 lat, chłopiec

młodszy 8-letni

brat nie został

wysłuchany

113 VIII Nsm 157/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka

114

Sąd Rejonowy w Lesznie IX Zamiejscowy Wydział

Rodzinny i Nieletnich z/s w Gostyniu

IX Nsm 115/14 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (wybór

szkoły)

16 lat, dziewczynka

10

115

Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim III Wydział

Rodzinny i Nieletnich

III RNsm 210/13 brak wysłuchania

116 III RNsm 314/14 brak wysłuchania

117 III RNsm 430/14 brak wysłuchania

118 III RNsm 43/14 wysłuchanie pośrednie –

kurator o ustalenie miejsca pobytu 13 lat, chłopiec

119 III RNsm 578/13 brak wysłuchania

120 III RNsm 1085/13 brak wysłuchania

121 III RNsm 258/12 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K o kontakty 6 lat, chłopiec

122 III RNsm 1072/14 brak wysłuchania

123 III RNsm 1089/14 brak wysłuchania

124 III RNsm 855/14 brak wysłuchania

125

Sąd Rejonowy w Kościanie III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 122/12 bezpośrednio

przewodniczący

o zmianę wyroku

rozwodowego (miejsce

zamieszkania)

11, 13 i 15 lat; 3 chłopcy

126 III Nsm 72/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty

16, 11 i 10 lat; 1 chłopiec, 2

dziewczynki

127 III Nsm 137/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty

15, 2 razy 11 i 10 lat; 2

chłopcy, 2 dziewczynki

128 III Nsm 268/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 13 lat, chłopiec

129

Sąd Rejonowy w Świebodzinie III Wydział

Rodzinny i Nieletnich III Nsm 67/13

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka

130

Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu III Wydział

Rodzinny i Nieletnich III Nsm 258/13

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty

8 i 5 lat; 1 chłopiec, 1

dziewczynka

131 Sąd Rejonowy w Stargardzie

Szczecińskim III Wydział III Nsm 774/13

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka

11

132 Rodzinny i Nieletnich

III Nsm 548/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 lat, dziewczynka

133 Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie III

Wydział Rodzinny i Nieletnich

III Nsm 274/13 bezpośrednio

przewodniczący

o zmianę miejsca

zamieszkania 17 lat, chłopiec

134 III Nsm 315/14 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka 10 lat, dziewczynka

135

Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu III Wydział

Rodzinny i Nieletnich III Nsm 89/14

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 10 lat, chłopiec

136 Sąd Rejonowy w Myśliborzu III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III RNsm 387/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 16 lat, dziewczynka

137 III Nsm 103/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka

138

Sąd Rejonowy w Zambrowie VIII Zam. Wydział Rodzinny i

Nieletnich z/s w Wysokim Mazowieckim

VIII Nsm 36/14 bezpośrednio

przewodniczący

o zezwolenie na dokonanie

czynności przekraczającej

zwykły zarząd

17 lat, dziewczynka

139 VIII Nsm 185/13 przewodniczący i ławnicy

bezpośrednio

o ograniczenie władzy

rodzicielskiej 16 lat, dziewczynka

sprawa wszczęta

z urzędu

140 VIII Nsm 224/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozwiązanie rodziny

zastępczej 14 lat, dziewczynka

141 Sąd Rejonowy w Wysokim Maz. III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 8/15 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 15 lat, dziewczynka

142 III Nsm 102/15 przewodniczący oraz

ławnicy bezpośrednio

o zmianę wyroku

rozwodowego (władza

rodzicielska)

15 i 12 lat, 2 chłopcy

143

Sąd Rejonowy w Gdyni III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 1078/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (wybór

szkoły)

10 lat, dziewczynka

144 III Ns 984/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zmiana

nazwiska)

10 lat, chłopiec

12

145 III Nsm 237/13 bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 15 lat, chłopiec

146 III Nsm 545/13 sąd odstąpił od

wysłuchania o ustalenie miejsca pobytu 10 lat chłopiec

te same strony co

sprawa III Nsm

479/14

147 III Nsm 967/13 sąd odstąpił od

wysłuchania o kontakty 11 lat, chłopiec

148 III Nsm 649/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 6 lat, chłopiec

149 III Nsm 479/14 brak wysłuchania

te same strony co

sprawa III Nsm

545/13

150 III Nsm 779/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka

151 III Nsm 202/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka

152 III Nsm 132/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 lat, chłopiec

153 Sąd Rejonowy w Wałbrzychu IV Wydział Rodzinny i

Nieletnich

IV Nsm 515/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 17 lat, dziewczynka

154 IV Nsm 756/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 17 lat, chłopiec

155

Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim III

Wydział Rodzinny i Nieletnich

III RNsm 125/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 i 6 lat; 2 dziewczynki

156 III RNsm 235/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zmiana

nazwiska)

9 lat, chłopiec

157 III RNsm 437/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zmiana

nazwiska)

7 lat, dziewczynka

158 III RNsm 97/14 bezpośrednio

przewodniczący

o ustalenie miejsca

zamieszkania

16 lat, 2 dziewczynki

(bliźniaczki)

13

159 Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie VIII Wydział Rodzinny i Nieletnich

VIII RNsm 716/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 lat, chłopiec

160 VIII RNsm 1323/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 12 lat, dziewczynka

161

Sąd Rejonowy w Zamościu III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 359/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zmiana

nazwiska)

9 lat, chłopiec

162 III NSm 524/14 brak wysłuchania

163 III Nsm 153/12 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K

o zmianę wyroku

rozwodowego (ustalenie

miejsca pobytu)

6 lat, dziewczynka

164 III Nsm 582/12 wysłuchanie pośrednie –

kurator o ustalenie miejsca pobytu 14 lat, dziewczynka

165 III Nsm 171/12 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K o kontakty i zakaz styczności 8 lat, dziewczynka

166 III Nsm 149/13 wysłuchanie pośrednie –

kurator o kontakty 16 lat, dziewczynka

167 III Nsm 308/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 12 lat, dziewczynka

168 III Nsm 384/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 11 lat, chłopiec

169 III Nsm 463/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 i 4 lat; 2 dziewczynki

170 III Nsm 38/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 15 lat, dziewczynka

te same strony co

w sprawie III Nsm

149/13

171 III Nsm 141/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 6 lat, dziewczynka

14

172

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie VI

Wydział Cywilny

VI Nsm 336/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (wybór

szkoły)

16 lat, chłopiec

173 VI Nsm 642/12 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka 15 lat, dziewczynka

174 VI Nsm 679/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 16 lat, dziewczynka

175 VI Nsm 67/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 14 lat, chłopiec

176 VI Nsm 663/12 bezpośrednio

przewodniczący

o zmianę wyroku

rozwodowego (miejsce

zamieszkania)

15 lat, chłopiec

177 VI Nsm 835/12 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (miejsce

zamieszkania)

15 lat, chłopiec

178

Sąd Rejonowy w Lipnie III Wydział Rodzinny i

Nieletnich III Nsm 174/13

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 lat, dziewczynka

młodsze dziecko

w wieku 6 lat nie

zostało

wysłuchane

179

Sąd Rejonowy w Nowej Soli III Wydział Rodzinny i

Nieletnich III Nsm 202/13

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 16 i 13 lat; 2 dziewczynki

180

Sąd Rejonowy w Ełku III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 7/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 4 lata, dziewczynka

181 III Nsm 87/13 bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 10 lat, dziewczynka

182 III Nsm 489/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 10 lat, dziewczynka

183 III Nsm 538/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 3 lata, dziewczynka

184 III Nsm 561/13 bezpośrednio

przewodniczący

o ograniczenie władzy

rodzicielskiej 4 lata, chłopiec

15

185 III Nsm 606/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (zmiana

nazwiska)

5 lat, chłopiec

186 III Nsm 84/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 8 lat, dziewczynka

187 III Nsm 223/14 bezpośrednio

przewodniczący

o kontakty i ustalenie

miejsca zamieszkania 4 lata, chłopiec

188 III Nsm 606/14 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 12 lat, dziewczynka

189

Sąd Rejonowy we Włocławku III Wydział Rodzinny i Nieletnich

III Nsm 147/13 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 16 i 13 lat; 2 chłopcy

190 III Nsm 582/13 bezpośrednio

przewodniczący

o rozstrzygnięcie o istotnych

sprawach dziecka (wybór

szkoły)

13 lat, dziewczynka

191 III Nsm 863/13 bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 17 lat, dziewczynka

192 III Nsm 589/14 bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 14 lat, chłopiec

193

Sąd Rejonowy w Wołominie III Wydział Rodzinny i

Nieletnich III Nsm 426/11

bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 9 lat, dziewczynka

194

Sąd Rejonowy w Słubicach III Wydział Rodzinny i

Nieletnich III Nsm 137/13

bezpośrednio

przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 15 lat, chłopiec

195

Sąd Rejonowy w Sosnowcu IV Wydział Rodzinny i

Nieletnich

IV Nsm 325/14 brak wysłuchania

196 IV Nsm 1024/14 brak wysłuchania

197 IV Nsm 665/14 brak wysłuchania

16

198 IV Nsm 1222/14 brak wysłuchania

199 IV Nsm 759/12 bezpośrednio

przewodniczący o kontakty 13 i 9 lat; 2 chłopcy

200 Sąd Okręgowy w Tychach XVII RC 439/13 bezpośrednio

przewodniczący o rozwód 12 lat, chłopiec

201

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa XI Wydział

Rodzinny i Nieletnich z/s w Brzezinach

XI Nsm 41/13 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K o kontakty 6 lat, dziewczynka

202 XI Nsm 293/13 brak wysłuchania

203 XI Nsm 21/13 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K o kontakty 4 lata, dziewczynka

204

Sąd Rejonowy w Brzezinach III Wydział Rodzinny i

Nieletnich

III Nsm 135/12 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K o kontakty 6 lat, chłopiec

205 III Nsm 220/11 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K o ustalenie miejsca pobytu 3 lata, chłopiec

206 III Nsm 190/13 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K o kontakty 10 lat, dziewczynka

207 III Nsm 272/12 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K o ustalenie miejsca pobytu 2 lata, chłopiec

208 III Nsm 60/12 wysłuchanie pośrednie –

ROD-K o kontakty 2 lata, chłopiec

TABELA 2

Sąd okręgowy Sąd/wydział

Liczba wysłuchań małoletnich w

postępowaniu cywilnym (procesowym i

nieprocesowym) w latach 2013- połowa

roku 2015

Rodzaj spraw, w których dokonywano czynności wysłuchania dziecka

Dysponowanie specjalnymi warunkami (niebieskim pokojem)

Sąd Okręgowy we Wrocławiu

Sąd Okręgowy we Wrocławiu XIII Wydział Cywilny Rodzinny

17

o rozwód

brak niebieskiego pokoju (znajduje się w ROD-K), wysłuchania odbywają się w gabinecie przewodniczącej wydziału lub sędziego referenta

Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej

7 (w 2015); za lata 2013-14 brak

danych

o ustalenie kontaktów, o przysposobienie, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków

ok. 36 (dane szacunkowe)

o ustalenie kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o przysposobienie

brak niebieskiego pokoju; istnieje możliwość korzystania z niebieskiego pokoju Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej, w przypadku niemożności jego wypożyczenia używany jest gabinet przewodniczącego wydziału

Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia

11

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o wydanie zarządzeń dotyczących władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o alimenty

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się poza salą rozpraw w gabinetach sędziowskich bez udziału osób trzecich

Sąd Rejonowy w 11 w zakresie władzy rodzicielskiej, o brak niebieskiego pokoju

2

Oławie ustalenie kontaktów, o ustanowienie rodziny zastępczej, o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

Sąd Rejonowy w Strzelinie

0 b.d. niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Oleśnicy

0 b.d. niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej

0 b.d. niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Wołowie

9

o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o ustalenie opieki prawnej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem nieletniego niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Trzebnicy

b.d

sprawy wynikające z przepisów prawa materialnego k.r.o. oraz we wszystkich sprawach w myśl przepisu art. 576 par. 2 k.p.c. dotyczącego osoby lub majątku dziecka sąd wysłuchuje je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stopień dojrzałości na to pozwala niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Miliczu

35

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, kontaktów z małoletnim, zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o stwierdzenie zasadności przyjęcia do szpitala psychiatrycznego oraz w trybie wykonania odezwy o udzielenie pomocy sądowej niebieski pokój

Sąd Okręgowy w Białymstoku Sąd Rejonowy w

Bielsku Podlaskim

58

o zmianę miejsca pobytu dziecka, o wydanie dowodu osobistego, o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o brak niebieskiego pokoju

3

ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ograniczenie, pozbawienie lub zawieszenie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o zmianę postanowienia w zakresie kontaktów

Sąd Rejonowy w Sokółce

59

o ustanowienie opieki nad małoletnim, o zmianę opiekuna i rodziny zastępczej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o przysposobienie, o pozbawienie, ograniczenie, przywrócenie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zmianę kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się na sali rozpraw lub w tzw. pokoju wysłuchań, którego urządzenie pozwala na wysłuchanie dziecka w bardziej sprzyjających warunkach niż na sali rozpraw; w szczególnych przypadkach wysłuchania odbywają się w niebieskim pokoju znajdującym się w siedzibie Komendy Powiatowej Policji w Sokółce

Sąd Okręgowy w Elblągu

Sąd Rejonowy w Elblągu

11 (wysłuchania w niebieskim pokoju w

2015; dane nie uwzględniają przesłuchań w gabinecie sędziego); w

latach 2013-2014 nie

o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej

brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju znajdującego się w siedzibie ROD-K w Elblągu; wysłuchania odbywają się także w gabinetach sędziów

4

prowadzono ewidencji

Sąd Rejonowy w Działdowie

19

O zezwolenie na przekroczenie zwykłego zarządu majątku małoletnich, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o wyrażenie zgody na czynności w ważniejszych sprawach, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę kontaktów niebieski pokój od sierpnia 2015r.

Sąd Rejonowy w Nowym Mieście Lubawskim

49 o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o egzekucję kontaktów z małoletnim dzieckiem

brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju znajdującego się w siedzibie Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Mieście Lubawskim

Sąd Rejonowy w Braniewie

4 (w 2015); w latach 2013-14 nie było spraw, w których miało miejsce

wysłuchanie małoletniego

o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego b.d.

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze

Sąd Rejonowy w Złotoryi

b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, ustalenia kontaktów, o przysposobienie niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Lubaniu

52

o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o pozbawienie, zawieszenie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka niebieski pokój

5

Sąd Rejonowy w Lwówku Śląskim

142 sprawy o władzę rodzicielską, o ustalenie kontaktów, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o ustalenie ojcostwa

brak specjalnych warunków służących do wysłuchania małoletnich

Sąd Rejonowy w Zgorzelcu

28 wysłuchań w 26 sprawach W 2013 – 15

małoletnich, W 2014 – 9 W 2015 - 4

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, o ustalenie kontaktów i zmianę kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o pozbawienie, ograniczenie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o rozwiązanie przysposobienia, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Bolesławcu

b.d sprawy dotyczące zgody na rozporządzanie majątkiem, sprawy dotyczące kontaktów, o władzę rodzicielską

niebieski pokój od 2015 roku; wcześniej wysłuchania odbywały się w gabinetach sędziów w obecności protokolanta i czasem biegłego psychologa

Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze

ok. 30; od 01.01.2014 rozpoczęto nanoszenie

informacji o wysłuchaniach

małoletnich w systemie Sędzia 2, ale nie we

wszystkich sprawach

o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o zmianę orzeczeń w zakresie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o alimenty

niebieski pokój (od 2015; wcześniej wysłuchania odbywały się w gabinetach sędziów lub na salach rozpraw bez obecności stron)

Sąd Rejonowy w Kamiennej Górze

ok. 10

o przysposobienie, w sprawach ingerencji w wykonywanie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego brak niebieskiego pokoju

Sąd Okręgowy w Ostrołęce

Sąd Okręgowy w Ostrołęce

ok. 100 (łącznie w całym okręgu), w tym w Sądzie o rozwód

niebieski pokój; zdarzają się także wysłuchania w gabinetach

6

Okręgowym 6 sędziowskich

Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej

17

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o zezwolenie na wydanie paszportu, o wydanie stosownych zarządzeń niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Przasnyszu

brak wysłuchań; wysłuchania małoletnich

wyłącznie w ROD-K

Sąd Okręgowy w Krakowie

Sąd Okręgowy w Krakowie

b.d.; wysłuchania małoletnich także przez

kuratora sądowego, ROD-K i biegłych

sądowych

W okręgu tego sądu wykonuje się wysłuchania w sprawach o przysposobienie, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o uregulowanie kontaktów, o wydanie dziecka w trybie Konwencji Haskiej

niebieskie pokoje w większości sądów rejonowych, w razie ich braku - w gabinetach sędziowskich

Sąd Rejonowy w Oświęcimiu

b.d o ustalenie kontaktów, o rozwiązanie rodziny zastępczej

specjalne warunki do przesłuchiwania osób małoletnich

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze

Sąd Rejonowy w Świebodzinie

23 (w 2015); b.d. za lata 2013-14 nie prowadzono ewidencji

wysłuchań)

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie opiekuna prawnego dla dziecka małoletniej matki niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Krośnie Odrzańskim

b.d.

sprawy dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej, sprawy dotyczące kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego; zawsze wtedy, gdy jest to

osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich

7

uzasadnione okolicznościami sprawy

Sąd Rejonowy w Żarach

112

o ustanowienie opieki, o rozporządzanie majątkiem małoletniego, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej, o zmianę orzeczenia w zakresie władzy rodzicielskiej i umieszczenie małoletniego w pieczy zastępczej, o zwolnienie małoletniego z pieczy zastępczej

brak niebieskiego pokoju, wysłuchania w gabinetach sędziów; trwa budowa nowego budynku sądu, gdzie przewidziane są odpowiednie warunki do wysłuchania małoletnich

Sąd Rejonowy w Zielonej Górze

b.d.

o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o wydanie dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o przysposobienie, o zmianę nazwiska, o rozwiązanie przysposobienia

niebieski pokój; małoletni powyżej 13 roku życia wzywani są na rozprawy w sprawach o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ich majątkiem celem zajęcia krótkiego stanowiska

Sąd Rejonowy w Żaganiu

Kilkanaście wysłuchań rocznie (dane szacunkowe)

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o przysposobienie

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinetach sędziowskich lub na sali rozpraw (w przypadku starszych dzieci)

Sąd Rejonowy we Wschowie

3 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego z udziałem kuratora sądowego

Sąd Okręgowy w Rzeszowie

Sąd Okręgowy w Rzeszowie

b.d. o rozwód, o separację (sporadycznie)

niebieski pokój; wysłuchania odbywają się także w gabinetach sędziów

Sąd Rejonowy w Dębicy

b.d.

o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca zamieszkania, o czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, o przysposobienie niebieski pokój

Sąd Rejonowy w b.d. o pozbawienie i ograniczenie władzy brak niebieskiego pokoju

8

Leżajsku rodzicielskiej, o wydanie i zmianę zarządzeń opiekuńczych wobec małoletnich

Sąd Rejonowy w Łańcucie

25 (oraz 58 wysłuchań pośrednich w ROD-K)

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, sprawy dotyczące kontaktów niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Ropczycach

49

sprawy o zmianę zarządzeń opiekuńczych, o zmianę miejsca pobytu, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o zmianę wyroku rozwodowego, o ustalenie kontaktów, o umieszczenie w rodzinie zastępczej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Rzeszowie

b.d.

o wydawanie i zmianę zarządzeń opiekuńczych, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o rozporządzanie majątkiem małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę

brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju w Sadzie Okręgowym w Rzeszowie

Sąd Rejonowy w Strzyżowie

99 sprawy nieprocesowe dotyczące osoby lub majątku dziecka (art. 576 par. 2 k.p.c.)

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania wyłącznie w gabinecie sędziego

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy

kilkadziesiąt (dane szacunkowe) o rozwód, sprawy brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy

kilka spraw miesięcznie (dane uśrednione i

szacunkowe)

o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o powierzenie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

brak niebieskiego pokoju; niebieski pokój w będącym w budowie nowym gmachu sądu

Sąd Rejonowy w Tucholi

5 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej i kontaktów

niebieski pokój (brak tzw. pokoju technicznego)

Sąd Rejonowy w Żninie

5

o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę ustalonych kontaktów, o umieszczenie w rodzinie zastępczej

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie Prezesa sądu

Sąd Rejonowy w 3 (dane szacunkowe) o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o brak niebieskiego pokoju;

9

Szubinie zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

wysłuchania w gabinecie przewodniczącego wydziału

Sąd Rejonowy w Świeciu

od kilku do kilkunastu wysłuchań rocznie o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca

pobytu małoletniego, o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinetach sędziów; trwa wyposażanie osobnego pomieszczenia do przesłuchań małoletnich w siedzibie Prokuratury Rejonowej w Świeciu

Sąd Rejonowy w Nakle nad Notecią

b.d. (szacunkowo: kilka razy w roku; kilkadziesiąt

wysłuchań rocznie w ROD-K), zasadą jest

wysłuchanie pośrednie

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, kontaktów, rozstrzygnięcia o istotnych sprawach osoby i majątku dziecka

brak niebieskiego pokoju; wysłuchanie w gabinecie sędziego

Sąd Rejonowy w Inowrocławiu

b.d.

o ustalenie kontaktów, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej, o wydanie dziecka w trybie Konwencji Haskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Mogilnie

6 sprawy opiekuńcze niebieski pokój

Sąd Okręgowy w Gdańsku

Sąd Okręgowy w Gdańsku II Wydział Cywilny

32 o rozwód niebieski pokój

Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe

b.d. o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego

niebieski pokój w siedzibie ROD-K w Gdańsku

Sąd Rejonowy w Gdyni

b.d. o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Kartuzach

b.d. (szacunkowo: ok. 30% spraw Nsm)

sprawy dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o przysposobienie, o zezwolenie na brak niebieskiego pokoju

10

dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, sprawy w postępowaniu wykonawczym (Opm)

Sąd Rejonowy w Kościerzynie

b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinetach sędziowskich lub na sali rozpraw; trwa przygotowywanie niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Kwidzynie

b.d.

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej i kontaktów, o przysposobienie

brak niebieskiego pokoju w siedzibie sądu; wysłuchania w niebieskim pokoju w siedzibie Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Kwidzynie, wysłuchania dotyczą małoletnich powyżej 13-ego roku życia

Sąd Rejonowy w Malborku

b.d., dominują wysłuchania pośrednie sprawy nieprocesowe niebieski pokój (od 2015)

Sąd Rejonowy w Sopocie

3 o wykonywanie kontaktów, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o zakaz styczności

brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju na terenie Komendy Powiatowej Policji w Sopocie, w najbliższym czasie ma zostać przygotowany niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim

30 (dane szacunkowe): w 2013 wysłuchano 3

małoletnich W 2014 – 11 W 2015 – 16

o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o zezwolenie na wydanie paszportu

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim lub w niebieskim pokoju na terenie Poradni Leczenia Uzależnień w Starogardzie Gdańskim

Sąd Rejonowy w Tczewie

ok. 10 dominują jednak

wysłuchania pośrednie

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, pieczy

osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich

11

zastępczej, kontaktów

Sąd Rejonowy w Wejherowie

b.d.

o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich

Sąd Okręgowy w Łomży

Sąd Rejonowy w Łomży

b.d.

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Grajewie

b.d.

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o opiekę prawną i rodzinę zastępczą, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim

Sąd Rejonowy w Wysokiem Mazowieckim

5

o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustanowienie rodziny zastępczej, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim

Sąd Rejonowy w Zambrowie

5

o ustanowienie opieki, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim

12

Sąd Okręgowy w Kaliszu

Sąd Okręgowy w Kaliszu

brak wysłuchań (wysłuchania wyłącznie w

ROD-K) niebieski pokój na terenie ROD-K w Kaliszu

Sąd Rejonowy w Kaliszu

b.d.

o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim

154

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o wydanie zarządzeń i zmianę czynności brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Krotoszynie

ok. 30 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Jarocinie

9 o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zagrożenie nałożenia kary pieniężnej brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Pleszewie

14

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o powierzenie władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Kępnie

Kilka o ustalenie kontaktów, o powierzenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca zamieszkania

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego lub na sali rozpraw

Sąd Rejonowy w Ostrzeszowie

6 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim; sąd ma możliwość korzystania z przyjaznego pokoju w siedzibie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Ostrzeszowie

Sąd Okręgowy w Opolu

Sąd Okręgowy w Opolu

ok. 40 (w całym okręgu) sprawy dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o zmianę

niebieskie pokoje w dwóch sądach rejonowych okręgu

13

wyroku rozwodowego, o ustalenie kontaktów, o zmianę zarządzeń opiekuńczych, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, na odrzucenie przez małoletniego spadku, o adopcję, o zezwolenie na wyjazd poza granice kraju

Sąd Okręgowy w Poznaniu

Sąd Okręgowy w Poznaniu

ok. 300 (w całym okręgu)

W okręgu tego sądu wysłuchania mają miejsce w sprawach o zezwolenie na dokonanie czynności w imieniu małoletnich, o ustanowienie rodziny zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej i umieszczenie małoletniego w placówce, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej lub ograniczenie jej wykonywania, o dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie, o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa

niebieskie pokoje w 8 sądach rejonowych okręgu, 5 sądów rejonowych korzysta z niebieskich pokoi poza swoją siedzibą, brak niebieskich pokoi w pozostałych sądach

Sąd Okręgowy w Gorzowie

Wielkopolskim

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim I Wydział Cywilny

brak wysłuchań

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim V Wydział Cywilny

1 wypadek odnotowany, co do zasady w postępowaniu

apelacyjnym nie są b.d. brak niebieskiego pokoju

14

Odwoławczy prowadzone wysłuchania dzieci

Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim

b.d.

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie, sprawy dotyczące zarządu majątkiem małoletnich b.d.

Sąd Rejonowy w Słubicach

b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów

niebieski pokój; niektóre wysłuchania na sali rozpraw

Sąd Rejonowy w Strzelcach Krajeńskich

21 (w 2013 - 7, w 2014 - 8, w 2015 - 6)

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, o ustalenie kontaktów, o dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie przewodniczącego wydziału (10 wysłuchań) lub na sali rozpraw (11 wysłuchań – dotyczy dzieci w wieku 15 – 17 lat))

Sąd Rejonowy w Sulęcinie

23 (w tym czasie dokonano 89 badań

zawierających wysłuchanie pośrednie w

sprawach Nsm) sprawy dotyczące zarządu majątkiem małoletniego brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu

ok. 10

o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej brak niebieskiego pokoju

Sąd Okręgowy w Częstochowie

Sąd Rejonowy w Częstochowie

b.d.

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, sprawy dotyczące kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o przysposobienie, o ustalenie bezskuteczności uznania, o rozstrzygnięcie

niebieski pokój; wysłuchania także na sali rozpraw lub w gabinecie sędziego

15

o istotnych sprawach dziecka

Sąd Rejonowy w Myszkowie

18

o ustalenie kontaktów, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zgodę na urlopowanie, o zmianę wyroku w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę sposobu kontaktów, o ograniczenie władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Lublińcu

59 o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów b.d.

Sąd Okręgowy w Łodzi

Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej

32

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustanowienie opieki, o ustalenie kontaktów, o alimenty, o zaprzeczenia ojcostwa

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa V Wydział Rodzinny i Nieletnich

10 o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na wyjazd za granicę, o wykonywanie kontaktów, o rozporządzanie majątkiem małoletniego brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa VI Wydział Rodzinny i Nieletnich

b.d.

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia

32 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Łęczycy

5 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej b.d.

16

Sąd Rejonowy w Skierniewicach

7 o zmianę kontaktów, o alimenty, o pozbawienie władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Zgierzu

132

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o władzę rodzicielską, o zezwolenie na małżeństwo, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zmianę postanowienia w przedmiocie władzy rodzicielskiej

niebieski pokój – wysłuchania dotyczą dzieci, które ukończyły 13 lat

Sąd Rejonowy w Pabianicach

1 o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Łowiczu

30

o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie, o zmianę postanowienia w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Okręgowy we Włocławku

Sąd Okręgowy we Włocławku

165 wysłuchań w sądach rejonowych (w całym

okręgu)

o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zmianę kontaktów, o ograniczenie, pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zmianę rodziny zastępczej, o zmianę postanowienie i zwolnienie z placówki

niebieskie pokoje w 4 sądach rejonowych (we Włocławku, Lipnie, Rypinie i Radziejowie; brak niebieskiego pokoju w 1 sądzie (w Aleksandrowie Kujawskim)

Sąd Okręgowy we Włocławku

b.d. o rozwód

wysłuchania odbywają się w gabinetach sędziów

Sąd Okręgowy w Krośnie

Sąd Okręgowy w Krośnie

ok. 150 (w całym okręgu) sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o zezwolenie

niebieskie pokoje w 4 sądach rejonowych (w Jaśle, Lesku, Sanoku) i sądzie okręgowym; brak niebieskiego

17

na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

pokoju w 2 sądach okręgu (w Brzozowie, Krośnie)

Sąd Okręgowy w Słupsku

Sąd Okręgowy w Słupsku

15 o rozwód niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Słupsku

7 potwierdzonych wysłuchań

o przysposobienie, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zmianę orzeczenia w przedmiocie władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Lęborku

4 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o zmianę orzeczenia w przedmiocie władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Człuchowie

77

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o ustanowienie opieki nad małoletnim, o uzyskanie zezwolenia w ważnej sprawie osoby małoletniej, o zakaz kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o zmianę postanowienia w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej, o zmianę terminów kontaktów niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Chojnicach

151

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustanowienie opieki niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Miastku

brak wysłuchań (wysłuchania są

dokonywane wyłącznie

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu niebieski pokój

18

przez ROD-K i przez kuratorów)

majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów

Sąd Rejonowy w Bytowie

2 o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów niebieski pokój

Sąd Okręgowy w Koninie

Sąd Rejonowy w Koninie

16 o przysposobienie, o ustalenie kontaktów,

o rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustanowienie rodziny zastępczej lub opieki, o zezwolenie na dokonanie

czynności prawnych w imieniu małoletnich,

o rozwód

niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Kole

b.d.

brak niebieskiego pokoju; trwają prace modernizacyjne w budynku sądu mające na celu stworzenie przyjaznego pokoju przesłuchań

Sąd Rejonowy w Słupcy

12 brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Turku

2 niebieski pokój

Sąd Okręgowy w Koninie

3 brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się w pokoju sędziego

Sąd Okręgowy w Gliwicach

Sąd Okręgowy w Gliwicach

561 (511 w sądach rejonowych i 50 w sądzie

okręgowym)

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zmianę kontaktów, o ustalenie miejsca zamieszkania, o przysposobienie, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych w imieniu małoletniego, o zezwolenie na zawarcie małżeństwa, o rozwód

niebieskie pokoje w sądach rejonowych (ale nie wiadomo czy wszystkich - brak precyzyjnej informacji Sądu Okręgowego w Gliwicach)

Sąd Okręgowy w Sąd Okręgowy w 94 (w całym okręgu) o wydanie dziecka, o zmianę orzeczenia niebieskie pokoje we wszystkich

19

Siedlcach Siedlcach odnośnie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie, o umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie, ograniczenie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie opieki prawnej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

sądach rejonowych okręgu (w Garwolinie, Mińsku Maz., Sokołowie Podlaskim i Węgrowie; brak niebieskiego pokoju w sądzie okręgowym w Siedlcach (wysłuchania w pokoju sędziowskim lub na Sali rozpraw)

Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej

Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej

50 (w okręgu) z wyjątkiem Sadu

Rejonowego w Żywcu, który nie prowadzi

statystyk w tym względzie

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego, o wydanie i zmianę zarządzeń opiekuńczych, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zezwolenie na czynność prawną w imieniu małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę, o przysposobienie, o nakazanie realizacji kontaktów

niebieskie pokoje w 2 sądach rejonowych okręgu (w Cieszynie i Żywcu); brak niebieskiego pokoju w 1 sądzie rejonowym okręgu (Sąd Rejonowy Bielsko Biała)

Sąd Okręgowy w Tarnowie

Sąd Okręgowy w Tarnowie

67 (w całym okręgu)

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o przysposobienie, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o ograniczenie i przywrócenie władzy

niebieskie pokoje we wszystkich sądach okręgu

20

rodzicielskiej, o wydanie dziecka

Sąd Okręgowy w Przemyślu

Sąd Okręgowy w Przemyślu

229

o wykonanie zarządzeń opiekuńczych, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie rodziny zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o wykonanie kontaktów, o zezwolenie na wydanie paszportu

brak niebieskich pokoi we wszystkich sądach okręgu; sądy korzystają z innych pomieszczeń w budynkach sądów na potrzeby wysłuchań

Sąd Okręgowy w Toruniu

Sąd Rejonowy w Toruniu

b.d. sprawy opiekuńcze zarejestrowane w Nsm

pokój do wysłuchań dzieci („bez specjalnych warunków”)

Sąd Rejonowy w Wąbrzeźnie

b.d. b.d. b.d.

Sąd Rejonowy w Grudziądzu

b.d. o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się w pokoju sędziego lub na Sali rozpraw

Sąd Rejonowy w Golubiu-Dobrzyniu

ok. 130

o ustanowienie rodziny zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych w imieniu małoletniego, o ustanowienie opiekuna dla małoletniego w sytuacjach, gdy matka była niepełnoletnia, o zmianę zarządzeń opiekuńczych brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Chełmnie

b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka

brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju na terenie ROD-K w Chełmnie (czasami sędziowie wysłuchują małoletnich w swoich gabinetach)

Sąd Rejonowy w Brodnicy

ok. 10 (dane szacunkowe), dominują

jednak wysłuchania

o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych w imieniu

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się w gabinecie sędziego

21

pośrednie małoletniego, o wydanie dziecka

Sąd Okręgowy w Zamościu

Sąd Okręgowy w Zamościu

19 (dane z 4 sądów okręgu)

o przysposobienie, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

niebieskie pokoje w 2 sądach okręgu; w pozostałych sądach wysłuchania odbywają się w pokoju sędziowskim

Sąd Okręgowy w Olsztynie

Sąd Okręgowy w Olsztynie

4

o rozwód, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, sprawy o ustanowienie kuratora dla małoletniego w sprawach rozporządzania majątkiem małoletnich

niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Bartoszycach

0

niektóre sądy rejonowe okręgu posiadają niebieskie pokoje lub czynią kroki w celu ich utworzenia, część korzysta z niebieskich pokoi poza siedzibą sądów (np. w ROD-K)

Sąd Rejonowy w Biskupcu

3

Sąd Rejonowy w Giżycku

11

Sąd Rejonowy w Kętrzynie

13

Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim

b.d.

Sąd Rejonowy w Mrągowie

0

Sąd Rejonowy w Nidzicy

0

Sąd Rejonowy w Olsztynie

5

Sąd Rejonowy w Piszu 54

Sąd Rejonowy w Szczytnie

9

Sąd Okręgowy w Koszalinie Sąd Okręgowy w

Koszalinie

288 (w całym okręgu)

o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o

niebieskie pokoje w 5 sądach rejonowych okręgu; 2 sądy rejonowe korzystają z niebieskich pokoi poza siedzibą

22

przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o ustanowienie rodziny zastępczej, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, o zmianę rodziny zastępczej, o zmianę kontaktów, o zmianę miejsca pobytu, o egzekucję kontaktów, o zakaz kontaktów, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zezwolenie na wyjazd za granicę, o zmianę opiekuna nad osobą małoletnią

Sąd Okręgowy w Piotrkowie

Trybunalskim Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim

87 (w całym okręgu)

o ustalenie lub zmianę kontaktów, o przysposobienie, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o zmianę orzeczeń w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej i odnośnie miejsca pobytu, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka

niebieskie pokoje we wszystkich sądach rejonowych okręgu

Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu

Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu

165 (w całym okręgu)

o przysposobienie, o pozbawienie władzy rodzicielskiej i wydanie zarządzeń opiekuńczych, o zmianę postanowienia w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na zawarcie małżeństwa, o zmianę wyroku

niebieskie pokoje w 3 sądach rejonowych okręgu

23

rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie opieki prawnej nad małoletnim, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na wydanie paszportu, o wydanie lub zmianę zarządzeń opiekuńczych, o zakaz kontaktów

Sąd Okręgowy w Świdnicy

Sąd Rejonowy w Kłodzku

9 o zmianę zarządzeń opiekuńczych, sprawy opiekuńcze

brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju na terenie ROD-K w Kłodzku

Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie

b.d. (głównie dokonuje się wysłuchań pośrednich)

o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie, o wydanie zarządzeń w zakresie władzy rodzicielskiej

niebieski pokój; wysłuchania odbywają się także na Sali rozpraw, wysłuchania dotyczą bezwzględnie wyłącznie dzieci po ukończeniu 13 lat

Sąd Rejonowy w Świdnicy

b.d.

o ustalenie kontaktów, o powierzenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca zamieszkania, o zmianę orzeczeń w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę, o przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego; nie praktykuje się wysłuchań w sprawach cywilnych (np. o alimenty)

niebieski pokój; sąd korzysta również z przyjaznego pokoju w siedzibie ROD-K ze względu na wyposażenie do rejestracji obrazu i dźwięku

24

Sąd Rejonowy w Wałbrzychu

Kilkadziesiąt bezpośrednich i

pośrednich (dane szacunkowe)

o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Ząbkowicach Śląskich

9

o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów niebieski pokój

Sąd Okręgowy w Płocku

Sąd Okręgowy w Płocku

163 (w całym okręgu)

o ustanowienie/rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustanowienie opieki, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

niebieskie pokoje w 2 sądach rejonowych okręgu (w Ciechanowie i Żyrardowie; w pozostałych sądach wysłuchania odbywają się w gabinecie sędziego lub na Sali rozpraw

Sąd Okręgowy w Radomiu

Sąd Okręgowy w Radomiu

88 (w całym okręgu)

o ustalenie kontaktów, o pozbawienie, ograniczenie i przywrócenie władzy rodzicielskiej, o dysponowanie majątkiem małoletniego, o przysposobienie i rozwiązanie przysposobienia, o ustanowienie rodziny zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego

niebieskie pokoje w 3 sądach rejonowych okręgu; 4 sądy rejonowe nie posiadają niebieskiego pokoju

Sąd Okręgowy w Radomiu

17 o rozwód b.d.

Sąd Okręgowy w Suwałkach

Sąd Rejonowy w Augustowie

b.d.

o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ograniczenie/pozbawienie

niebieski pokój – (w sprawach dotyczących majątku dziecka wysłuchiwane są dzieci powyżej 13-ego roku życia)

25

władzy rodzicielskiej

Sąd Rejonowy w Ełku 66

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Olecku

b.d.

o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego

niebieski pokój (w sprawach dotyczących majątku dziecka wysłuchiwane są dzieci powyżej 13-ego roku życia)

Sąd Rejonowy w Suwałkach

367 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, sprawy dotyczące zarządu majątkiem małoletniego

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się w pokoju sędziego

Sąd Okręgowy w Legnicy Sąd Okręgowy w

Legnicy

87 (w 3 sądach rejonowych okręgu; brak

danych z 2 sądów) sprawy z zakresu władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie

niebieskie pokoje we wszystkich sądach okręgu; wysłuchania odbywają się również w gabinetach sędziów

Sąd Okręgowy w Katowicach

Sąd Okręgowy w Katowicach

ok. 480 (dane szacunkowe z całego

okręgu)

o ustanowienie rodziny zastępczej, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka

niebieskie pokoje w 8 sądach rejonowych okręgu; w 4 sądach rejonowych oraz sądzie okręgowym wysłuchania odbywają się poza salą rozpraw (gabinety sędziowskie, pokój oczekiwań dla świadków)

Sąd Okręgowy w Katowicach

17 o rozwód

Sąd Okręgowy w Lublinie

Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej

6 o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zawiedzenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Chełmie

14 sprawy opiekuńcze

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego

Sąd Rejonowy w 30 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o brak niebieskiego pokoju; niebieski

26

Kraśniku ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka

pokój w trakcie przygotowywania

Sąd Rejonowy w Lubartowie

5 o ustalenie kontaktów, o egzekucję kontaktów, o zmianę miejsca zamieszkania dziecka

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego

Sąd Rejonowy Lublin-Wschód z/s w Świdniku

b.d. o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca zamieszkania, sprawy z zakresu pieczy zastępczej niebieski pokój

Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie

27

o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o ustanowienie rodziny zastępczej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Łukowie

b.d. b.d. brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Opolu Lubelskim

30 sprawy opiekuńcze

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego

Sąd Rejonowy w Puławach

14 sprawy opiekuńcze

niebieski pokój dostępny w innym gmachu sądu niż znajduje się wydział rodzinny

Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim

18 o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na wyjazd za granicę niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Rykach

14

o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego

Sąd Rejonowy we Włodawie

b.d. b.d.

niebieski pokój dostępny w nowym gmachu sądu (przewidywany termin oddania: 30 listopada 2015 r.)

27

Sąd Okręgowy w Sieradzu

Sąd Rejonowy w Sieradzu

10

sprawy dotyczące kontaktów, zmiany orzeczeń dotyczących kontaktów, o przysposobienie, o zmianę miejsca pobytu, o zakaz styczności brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Łasku

W 96 sprawach 110 wysłuchań łącznie (w

2013 – 25 w 21 sprawach, w 2014 – 60 w

55 sprawach, w 2015 – 25 w 20 sprawach)

o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ustanowienie opieki prawnej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie rodziny zastępczej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o zmianę opiekuna prawnego niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Wieluniu

143

o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej i ustanowienie opieki prawnej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli

90

o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o

niebieski pokój; wysłuchania dotychczasowe odbywały się jednak w gabinecie sędziego

28

przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie opieki, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zmianę opieki i rodziny zastępczej, o zmianę miejsca pobytu, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie miejsca pobytu, o rozwiązanie przysposobienia

Sąd Okręgowy w Szczecinie

Sąd Okręgowy w Szczecinie X Wydział Cywilny Rodzinny

157 (w 2013 – w 32 sprawach , w 2014 – w

91 sprawach, w 2015 – w 34 sprawach) o rozwód i separację

niebieski pokój; obecnie ze względu na remont pomieszczeń wysłuchania w gabinecie sędziego

Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum

23 (w 2013 - 15, w 2014 - 6, w 2015 - 2)

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie niebieski pokój

Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód

b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej i miejsca pobytu, o ustanowienie kontaktów, o przysposobienie

specjalne pomieszczenie do przesłuchiwania dorosłych ofiar przestępstw, ale nie jest to niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Choszcznie

30

o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o wydanie dziecka

niebieski pokój (poza budynkiem sądu)

Sąd Rejonowy w Goleniowie III Wydział Rodzinny i Nieletnich

b.d.

o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o ustalenie kontaktów, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w 16 sprawy dotyczące wykonywania władzy niebieski pokój

29

Gryficach rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie

Sąd Rejonowy w Gryfinie

2 o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim

8 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę

niebieski pokój (poza budynkiem sądu)

Sąd Rejonowy w Łobzie

1 o ustalenie kontaktów niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Myśliborzu

ok. 20 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o wydanie zarządzeń opiekuńczych niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim

ok. 10 sprawy dotyczące kontaktów

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziowskim

Sąd Rejonowy w Świnoujściu III Wydział Rodzinny i Nieletnich

11 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej (przywrócenie, ograniczenie), sprawy dotyczące kontaktów

brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego lub prezesa sądu (niebieski pokój znajduje się w Prokuraturze Rejonowej w Świnoujściu)

Sąd Okręgowy w Kielcach

Sąd Okręgowy w Kielcach

4 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie kontaktów

Specjalnie dostosowany pokój w siedzibie ROD-K w Kielcach

Sąd Rejonowy w Busku-Zdroju

152 (w tym 53 dotyczyło Zamiejscowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich w Kazimierzy Wielkiej

o zezwolenie na dokonanie czynności prawnej w imieniu małoletniego, o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustanowienie lub zmianę opieki, o zezwolenie na dokonanie niebieski pokój (od 2015)

30

czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka

Sąd Rejonowy w Jędrzejowie

87

sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowień opiekuńczych, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustanowienie opieki prawnej, o ustalenie kontaktów i zmianę kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o zezwolenie na zawarcie małżeństwa, o rozwiązanie przysposobienia niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Kielcach

12

o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Końskich

467

o ograniczenie, pozbawienie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o ustalenie i zmianę kontaktów, o uchylenie ograniczenia władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o zmianę postanowienia w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach niebieski pokój

31

dziecka

Sąd Rejonowy w Opatowie

5 o zmianę wyroku rozwodowego, o egzekucję kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego

osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich

Sąd Rejonowy w Ostrowcu Świętokrzyskim

41

o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie i zmianę kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o powierzenie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego, o ustanowienie opieki prawnej, o ustanowienie rodziny zastępczej, o zakaz kontaktów niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Pińczowie

10

o zmianę kontaktów, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka

osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich

Sąd Rejonowy w Sandomierzu

102

o rozwiązanie przysposobienia, o zmianę zarządzeń opiekuńczych, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o ograniczenie, pozbawienie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w części dotyczącej władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na wydanie paszportu, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ustanowienie rodziny zastępczej, o zmianę kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustanowienie opieki prawnej, o ustalenie kontaktów, o rozwiązanie rodziny niebieski pokój

32

zastępczej

Sąd Rejonowy w Skarżysku-Kamiennej

b.d. sprawy dotyczące kontaktów, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o przysposobienie niebieski pokój

Sąd Rejonowy w Starachowicach

2 o przysposobienie brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Staszowie

130

o ustalenie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia o władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej

niebieski pokój (dokonano w nim 90 wysłuchań)

Sąd Rejonowy we Włoszczowie

52

o pozbawienie, ograniczenie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia opiekuńczego, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej niebieski pokój

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w

Warszawie

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi Północ w Warszawie

mniej niż 10

sprawy dotyczące kontaktów, sprawy o zmianę/ustalenie miejsca pobytu, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o dysponowanie majątkiem dziecka, o przysposobienie niebieski pokój

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi Południe w Warszawie

b.d.

o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka niebieski pokój

Sąd Rejonowy w b.d. o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, niebieski pokój (od 2014)

33

Wołominie o ustalenie kontaktów, o wydanie zarządzeń opiekuńczych

Sąd Rejonowy w Nowym Dworze Mazowieckim

4 o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o przysposobienie, o rozwiązanie rodziny zastępczej brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Otwocku

10 o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o wydanie/zmianę zarządzeń opiekuńczych

brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z przyjaznego pokoju w siedzibie Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Otwocku

Sąd Rejonowy w Legionowie

13

o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o wydanie/zmianę zarządzeń opiekuńczych, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie brak niebieskiego pokoju

Sąd Okręgowy w Warszawie

Sąd Okręgowy w Warszawie VII Wydział Cywilny Rejestrowy

6

o rozwód przyjazny pokój w ROD-K; wysłuchania także na Sali rozpraw

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

2 o rozwód

wysłuchania w gabinecie lekarskim na terenie sądu

Sąd Okręgowy w Warszawie II Wydział Cywilny

ok. 5-7 rocznie

b.d.

wysłuchania w pokoju sędziowskim; sąd korzysta od 2014 roku z przyjaznego pokoju w siedzibie Fundacji Dzieci Niczyje

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny

ok. 5 o rozwód

sąd korzysta z przyjaznego pokoju w siedzibie ROD-K nr 2 w Warszawie

Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny

ok. 10 o rozwód wysłuchania w gabinecie sędziego

Sąd Okręgowy w 7 o rozwód sąd korzysta z przyjaznego pokoju w

34

Warszawie XXIV Wydział Cywilny

siedzibie ROD-K nr 2 w Warszawie

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie Vi Wydział Rodzinny i Nieletnich

b.d.

o ustalenie miejsca zamieszkania, o ustalenie kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka

brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z przyjaznych pokoi w siedzibie ROD-K nr w 2 Warszawie lub w siedzibie Fundacji Dzieci Niczyje; wysłuchania przede wszystkim w gabinetach sędziowskich

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie III Wydział Rodzinny i Nieletnich

ok. 30 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, sprawy dotyczące kontaktów, sprawy dotyczące miejsca zamieszkania i majątku małoletnich

brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z przyjaznych pokoi w siedzibie ROD-K nr w 2 Warszawie, w siedzibie Fundacji Dzieci Niczyje lub Prokuratury Rejonowej dla Warszawy-Śródmieścia; wysłuchania także w gabinetach sędziowskich

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie V Wydział Rodzinny i Nieletnich

33 (dane szacunkowe; w 2015 - ok. 12)

sprawy dotyczące pieczy zastępczej, o przysposobienie, o rozwiązanie przysposobienia, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o ustalenie miejsca zamieszkania, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka

brak niebiskiego pokoju; wysłuchania w gabinetach sędziowskich lub w przyjaznym pokoju w siedzibie ROD-K nr 2 w Warszawie

Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie

30 sprawy dotyczące kontaktów, o przysposobienie, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej brak niebieskiego pokoju

Sąd Rejonowy w Piasecznie

9 o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego

brak niebieskiego pokoju, wysłuchania w gabinetach sędziowskich; sąd w trakcie realizacji specjalnego pokoju do przesłuchiwania małoletnich

Sąd Rejonowy w kilkanaście spraw w roku o zezwolenie na dokonanie czynności niebieski pokój, w praktyce nie są

35

Pruszkowie prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego

wysłuchiwane dzieci starsze niż 15 lat

W powyższej tabeli w zakresie określenia ilości i rodzajów spraw, w których wysłuchano małoletnich oraz opisów pomieszczeń,

zachowano co do zasady terminologię użytą w pismach sądów.