INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
dr Marcin Mikołaj Cieśliński
Praktyka sądowa w zakresie wysłuchiwania małoletnich
w postępowaniach cywilnych w kontekście idei
przyjaznego wysłuchiwania dziecka.
Raport z badania
Warszawa 2015
Spis treści
I. Wprowadzenie ......................................................................................................... 1
II. Wykładnia pojęcia wysłuchania małoletnich dzieci w praktyce sądowej ................. 7
III. Stosunek sędziów do instytucji wysłuchania dzieci oraz ocena obowiązujących
przepisów dotyczących wysłuchania dzieci przez sędziów rodzinnych .................... 11
IV. Dane odnośnie ilości spraw, w których przeprowadzono wysłuchania dzieci ...... 15
V. Przedmiot wysłuchania dzieci .............................................................................. 17
VI. Postępowania w sprawach, w których wysłuchano dzieci ................................... 18
1. Rodzaje spraw, w których dokonano wysłuchania dzieci .................................. 18
2. Skład sądu i obecność osób trzecich w wysłuchaniach .................................... 20
3. Aktywność uczestników postępowania w zakresie zgłaszania wniosków o
wysłuchanie oraz sposobu przeprowadzenia tego dowodu .................................. 23
4. Udział pełnomocników i ich zaangażowanie w kwestii zgłaszania wniosków o
wysłuchanie oraz sposobu przeprowadzenia tego dowodu .................................. 24
5. Postępowania dowodowe ................................................................................. 26
6. Sposób zakończenia spraw .............................................................................. 27
7. Związek wysłuchania z mediacją, zawieranymi ugodami oraz rezygnacją z
dochodzenia roszczeń przez wnioskodawców ...................................................... 28
8. Znaczenie wysłuchania dziecka dla wyniku sprawy i szybkości jej rozpoznania 28
9. Podstawowe informacje dotyczące wysłuchiwanych dzieci .............................. 30
VII. Realizacja idei przyjaznego wysłuchania dzieci ................................................. 33
1. Przygotowanie wysłuchania dziecka przez sąd................................................. 38
2. Warunki, w jakich dokonywano wysłuchania ..................................................... 40
3. Sposób utrwalenie czynności wysłuchania ....................................................... 42
4. Czas wysłuchania ............................................................................................. 43
VIII. Opis wybranych spraw badanych ...................................................................... 45
Sprawa 1 ............................................................................................................... 45
ii
Sprawa 2 ............................................................................................................... 47
Sprawa 3 ............................................................................................................... 48
Sprawa 4 ............................................................................................................... 50
Sprawa 5 ............................................................................................................... 51
Sprawa 6 ............................................................................................................... 52
Sprawa 7 ............................................................................................................... 54
Sprawa 8 ............................................................................................................... 54
Podsumowanie ......................................................................................................... 56
OPIS TYPOWEGO MODELU WYSŁUCHANIA ....................................................... 61
IDEALNY MODEL WYSŁUCHANIA W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCYCH PRZEPISÓW
................................................................................................................................. 63
ZAŁĄCZNIK Nr 1 – Ankieta badawcza ....................................................................... 1
ZAŁĄCZNIK NR 2 – Ankieta wypełniona przez sędziów ............................................ 1
TABELA 1 ................................................................................................................... 1
TABELA 2 ................................................................................................................... 1
TEKST ZOSTAŁ ZANONIMIZOWANY
I. Wprowadzenie
Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych i ratyfikowana przez
Polskę Konwencja o prawach dziecka1 stanowi w art. 12, że Państwa – Strony mają
zapewnić dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów,
prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach
dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku dziecka
oraz jego dojrzałości. W celu realizacji tego postulatu dziecko ma mieć zapewnioną
możliwość wypowiadania się w postępowaniu sądowym dotyczącym dziecka
bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu2.
W sprawach cywilnych praktyczny wymiar obowiązków sądu w omawianym zakresie
w państwach członkowskich Rady Europy wyznaczają postanowienia Konwencji
Rady Europy o wykonywaniu praw dzieci3, której Polska jest również stroną.
Także Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stanowi w art. 72 ust. 3, że w toku
ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne są
obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.
Procesową podstawą wysłuchania dziecka w procesie cywilnym jest art. 216 1 k.p.c.
Przepis ten został dodany przez art. 3 pkt 6 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r.
o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw4.
Badając kwestię wysłuchania dziecka należy mieć również na uwadze także art. 576
§ 2 k.p.c., który reguluje wysłuchanie dziecka w postępowaniu nieprocesowym.
1 Dz. U. 1991, nr 120, poz.526.
2 Istnieje stosunkowo niewiele publikacji na temat wysłuchania dziecka – por. W. Stojanowska,
Dziecko w postepowaniu sądowym, Jurysta 1997/5, Marcin M. Cieśliński; Wysłuchanie dziecka w procesie cywilnym (art. 216
1 k.p.c.), Przegląd Sądowy 2012/6; A. Rydzewski, Problematyka
uczestnictwa małoletnich w postępowaniu przed sądem opiekuńczym w sprawach z zakresu „władzy rodzicielskiej”, Rejent 1997/11; E. Morawska, Ochrona praw dziecka w świetle art. 72 Konstytucji RP. Uwagi na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Kwartalnik Prawa Publicznego” 2007/; J. Zajączkowska, Głos dziecka na wokandzie – o instytucji wysłuchania małoletniego, Palestra 2013/7-8; B. Czech, Artykuł 58 k.r.o. w związku z problematyką ustawy nowelizującej z dnia 6 listopada 2008 r., Rodzina i Prawo 2009/19. 3 Dz. U. 2000/107/1128.
4 Dz. U. 2008/220/1431.
2
Należy dodać, że w ustawie procesowej przewidziano obligatoryjne wysłuchanie
dziecka w konkretnie wskazanej sprawie (postępowanie o przysposobienie – art. 118
§ 1 i 2 k.r.o.).
Prawo postępowania cywilnego jest skorelowane z prawem materialnym.
Wysłuchanie małoletnich w postępowaniu cywilnym jest bowiem także ściśle
powiązane z regulacją materialnoprawną wprowadzoną do Kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego nakazującą uwzględnienie stanowiska dziecka w ważniejszych
sprawach dotyczących jego osoby lub majątku (art. 95 § 4 k.r.o.).
Wskazane wyżej przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące wysłuchania
małoletnich mają charakter bardzo ogólny i powodują wątpliwości interpretacyjne.
Niejednolitość praktyki sądowej w zakresie wysłuchania dziecka stanowi o potrzebie
dokonania wnikliwych badań istniejącej praktyki sądowej.
O ile w postępowaniu karnym można przyjąć, że ochrona małoletnich została
zapewniona poprzez dokładną regulację odnośnie zasad przesłuchania dzieci, o tyle
brak wyczerpującego uregulowania tych kwestii w postępowaniu cywilnym rodzi
obawę, co do właściwego zapewnienia ochrony praw dzieci. Na problem ten zwrócił
uwagę Rzecznik Praw Dziecka w swoim wystąpieniu z dnia 29 października 2015 r.
do Ministra Sprawiedliwości. W piśmie tym wskazano, że rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu przygotowania
przesłuchania przeprowadzonego w trybie określonym w art. 185a-185c Kodeksu
postępowania karnego5 określa zarówno sposób przygotowania małoletniego do
przesłuchania jak i warunki jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone
do jego przeprowadzenia. Rzecznik wskazał jednak, że niepokojące jest, iż brakuje
takiej regulacji w postępowaniu cywilnym.
Ustawodawca przykłada dużą wagę do wysłuchania zdania i rozsądnych życzeń
dziecka, zapewniając dziecku w postępowaniu sądowym prawo do wysłuchania
sądowego (bezpośredniego). W przepisach nie określono jednak wyraźnie katalogu
spraw, w których normy dotyczące wysłuchania mają zastosowanie. Zarówno art.
216 1 k.p.c. jak i art. 576 § 2 k.p.c. nie precyzują też sposobu przeprowadzenia
czynności wysłuchania dziecka. Rodzi to w praktyce wiele wątpliwości i sporów.
3
Osobny problem stanowi zagadnienie, w jaki sposób sąd ma ocenić, czy rozwój
umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości pozwala w ogóle na wysłuchanie. Na
problem ten zwrócił uwagę wiceprezes jednego z sądów okręgowych, który w piśmie
do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości z dnia 23 września 2015 r. podniósł, że
kategoryczność sformułowania przepisów dotyczących wysłuchania małoletniego
zawartych w k.r.o. i k.p.c. sugeruje zastosowanie ich zawsze w każdej sprawie
dotyczącej dziecka – a „przecież wysłuchanie dziecka ma charakter względnie
obligatoryjny, a o jego dokonaniu decyduje nie charakter sprawy, lecz tylko walory
podmiotowe dziecka”.
Ustawodawca nie określił też dolnej granicy wieku, w którym dziecko może być
wysłuchane. W środowiskach prawniczych istnieją w tym zakresie kontrowersje.
Zbadania wymaga kwestia, czy w praktyce wysłuchania często bierze udział biegły
psycholog. Rzecznik Praw Dziecka wskazał, że w rozporządzeniu (dotyczącym
postępowania karnego) ustalone są dokładnie reguły przeprowadzenia czynności
przesłuchania, zapewniony jest udział psychologa w wysłuchaniu, zaś nawet takie
kwestie jak pora i czas przesłuchania powinny być według tej regulacji dopasowane
do wieku dziecka. W wystąpieniu Rzecznika zauważono, że tzw. „niebieskie pokoje”
są obligatoryjnie wykorzystywane w postępowaniu karnym, natomiast
w postępowaniu cywilnym kwestia ta zależy od dobrej woli sędziów, którzy nierzadko
z takiej możliwości nie korzystają. W konsekwencji Rzecznik stwierdził, że standard
ochrony małoletnich w procedurze karnej powinien być przeniesiony na grunt
postępowania cywilnego. Zdaniem Rzecznika, „również w postępowaniu cywilnym
dzieci zasługują na szczególne traktowanie w trakcie czynności procesowych”6.
Stosowanie art. 216 1 k.p.c. oraz art. 576 § 1 k.p.c., wobec braku szczegółowego
uregulowania sposobu przeprowadzenia wysłuchania, jak również braku określenia
katalogu spraw, w których czynność ta powinna zostać wykonana, powoduje, że
wysłuchania małoletnich w postępowaniu cywilnym są swoistym wyzwaniem dla
5 Dz. U. 2013, poz. 1642.
6 Wystąpienie Rzecznika Praw Dziecka znajduje potwierdzenie w badaniach naukowych
przeprowadzonych w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości, w ramach których zauważono, że art. 576 § 2 k.p.c. jest przepisem martwym – J. Słyk, Orzekanie w sprawach o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, Prawo w działaniu, t. 21, Warszawa 2015 r., s. 243. Podobne spostrzeżenia poczyniła E. Holewińska-Łapińska, Orzecznictwo w sprawach „odzyskania” pełnej władzy rodzicielskiej, Warszawa 2013, niepubl., s. 23. Autorka stwierdziła, że w badanych sprawach było przeprowadzonych mało wysłuchań.
4
sędziów. W takiej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera też osobowość sędziego.
Osobowość ta może mieć zarówno dodatni, jak i ujemny wpływ na wykorzystywanie
w praktyce instytucji będącej przedmiotem niniejszego opracowania7.
Wobec podniesionych wyżej kwestii dotyczących praktyki wysłuchiwania małoletnich
w postępowaniu cywilnym celowe stało się przeprowadzenie wnikliwych badań
umożliwiających wyprowadzenie ogólnych wniosków na temat funkcjonowania
instytucji wysłuchania dziecka w postępowaniu cywilnym. Przeprowadzone badanie
powinno być przydatne do wypracowania właściwej metody wysłuchiwania dzieci
w postępowaniu cywilnym oraz zgłoszenia postulatów de lege ferenda.
W celu zbadania praktyki wysłuchania małoletnich w postępowaniu cywilnym Instytut
Wymiaru Sprawiedliwości zwrócił się do wybranych losowo sądów o nadesłanie akt
spraw, w których dokonano wysłuchania małoletnich dzieci. W sumie 59 wydziałów
sądów (w tym 11 okręgowych) nadesłało 208 spraw. 184 z nich zostało
zakwalifikowanych do badania. W pozostałych 24 nie przeprowadzono wysłuchania
dziecka ani w pośredni ani bezpośredni sposób, przy czym w części tych spraw (20
spraw) sądy w ogóle nie przeprowadziły czynności wysłuchania ani nie zamierzały tej
czynności dokonać (akta być może przesłano przypadkowo) lub sąd odstąpił od
planowanego wysłuchania (3 sprawy) ze względu na stanowisko uczestnika
(cofnięcie wniosku lub zawarcie ugody). Jednej sprawy nie zakwalifikowano do
badania (pomimo dokonania wysłuchania) z uwagi na fakt, że była to sprawa o
demoralizację, co uniemożliwiało jej uznanie za sprawę cywilną. Tabela 1 stanowiąca
integralną część niniejszego Raportu zawiera dane sądów, sygnatury akt, sposób
przeprowadzenia wysłuchania, skład sądu, który przeprowadzał czynność (w
wypadkach wysłuchania sądowego), rodzaj sprawy a także płeć i wiek
wysłuchiwanych dzieci.
Jako metodę badania wybrano badanie akt spraw sądowych oraz analizę ankiet
wypełnionych przez sędziów. Z uwagi na fakt, że w większości wypadków badanie
aktowe nie dawało możliwości uzyskania istotnych danych odnośnie przebiegu
wysłuchania (a zwłaszcza miejsca wysłuchania oraz czy dochodziło do rejestracji
wysłuchania), autor przygotował ankietę dla sędziów uzupełniającą informacje
7 H. Haak, Sądownictwo rodzinne w niebezpieczeństwie, Rzeczpospolita z 13 sierpnia 2010 r.
5
uzyskane na podstawie badania akt. Przy okazji w ankiecie dla sędziów
przygotowano pytania odnośnie do przydatności instytucji wysłuchania dzieci, oceny
obowiązujących przepisów a także poproszono sędziów o wypowiedzenia się co do
tego, czy prowadzone wysłuchania miały charakter przyjazny dla dziecka. Do
Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości nadesłano w formie elektronicznej, pocztowej lub
faksowej łącznie 630 ankiet. Badanie akt w połączeniu z ankietami nadesłanymi
przez prezesów sądu umożliwiają przedstawienie praktyki wysłuchania małoletnich
w Polsce głównie w okresie styczeń 2013 – połowa roku 2015.
W Polsce nie są prowadzone oficjalne statystyki na temat ilości i sposobu
wysłuchania małoletnich dzieci, co stanowi istotne utrudnienie w zakresie wskazania
całkowitej liczby wysłuchań dokonywanych w kraju. We wszystkich pismach od
prezesów sądów zaznaczono, że podawane dane liczbowe mają charakter
orientacyjny. Okoliczność tę potwierdziła w dniu 18 września 2015 r. w rozmowie
telefonicznej z autorem raportu wiceprezes jednego z sądów okręgowych, która
stwierdziła, iż wysłuchania nie są ewidencjonowane w systemie Currenda (oraz
SAWA) i powoduje to, że dane podawane przez sądy mają w wielu wypadkach
charakter orientacyjny.
Założeniem badawczym była analiza praktyki sądowego wysłuchania dziecka przez
sąd, czyli sytuacji, w której sąd bezpośrednio stykał się z dzieckiem dokonując
wysłuchania. Jednak wobec faktu, że sądy nadesłały 13 akt spraw zawierających
wyłącznie wysłuchanie pośrednie (za pomocą ROD-K lub kuratora), a także z uwagi
na fakt, że stanowisko znacznej części środowiska sędziowskiego jest takie, że
wysłuchanie pośrednie8 spełnia również wymóg „wysłuchania dziecka” (przy czym
część sądów w ogóle nie prowadzi bezpośrednich wysłuchań dzieci), poddano
analizie także te akta. Pozwala to w sposób nieco szerszy przedstawić aktualny
model wysłuchania istniejący w postępowaniu cywilnym. Należy jednak podkreślić,
że w praktyce liczba wysłuchań pośrednich w skali kraju przeważa nad
bezpośrednimi. Z uwagi na liczbę nadesłanych akt sądowych zawierających
8 Pogląd ten pozostaje w zgodności z wypowiedziach doktryny – por. A. Czerederecka,
Psychologiczne kryteria wysłuchania dziecka w sprawach rodzinnych i opiekuńczych, Rodzina i Prawo 14-15/2010, s. 22 i nast. Autorka ta wskazuje, że bezpośredni udział dziecka w postepowaniu sądowym jest niezwykle kontrowersyjny – konsekwencje wezwania dziecka do sądu mogą być dla niego traumatyczne, a uzyskane od dziecka deklaracje mogą prowadzić do pochopnych wniosków, w konsekwencji wysłuchanie może być sprzeczne z dobrem małoletniego.
6
wysłuchania pośrednie wskazać należy, iż niniejszy Raport traktuje ten temat jedynie
marginalnie. Przepisy k.p.c. zobowiązują sąd do przeprowadzenia wysłuchania
bezpośredniego, a zatem istotą badanej problematyki pozostają wysłuchania
sądowe.
Biorąc pod uwagę powyższe należy uznać, że 184 sprawy stanowią 100% spraw
poddanych badaniu, natomiast o ile podawane dane liczbowe odnoszą się wyłącznie
do wysłuchania bezpośredniego, wartość 171 stanowi 100% spraw.
Ankietę dla sędziów rodzinnych wypełniło 630 sędziów, z tego tylko 25 nie
dokonywało nigdy czynności wysłuchania dziecka, choć również Ci ostatni
(z wyjątkiem 12) wypełnili ankiety w całości.
Rozważania o charakterze dogmatycznych zostały zredukowane do niezbędnego
minimum z uwagi na cele Raportu sprowadzające się do analizy akt sądowych oraz
opinii sędziów na temat wysłuchania dzieci.
7
II. Wykładnia pojęcia wysłuchania małoletnich dzieci w praktyce
sądowej
Ocena praktyki wysłuchania dzieci w praktyce sądowej nie jest możliwa bez
zapoznania się ze stanowiskiem środowiska sędziowskiego odnośnie rozumienia
tego pojęcia. Zarówno badanie aktowe, pisma prezesów sądów oraz ankiety
wypełnione przez sędziów dowodzą, że rozumienie pojęcia wysłuchania przez
sędziów rodzinnych jest różne i ma to zasadniczy wpływ na stosowanie omawianej
instytucji. Daje się zauważyć wprost skrajne podejście sędziów do tej instytucji
prawa. Część z nich zdaje się uważać, że wysłuchanie jest kluczowym dowodem
w sprawie dotyczącej osoby lub majątku dziecka, który ma znaczenie nadrzędne
wśród dowodów. Niektórzy prezentują odmienne stanowisko, odnosząc się
z niechęcia do wysłuchania dziecka, a nawet kontestując obowiązujące prawo
dziecka do wysłuchania. Zagadnienie to jest szczególnie widoczne w zakresie
dokonywanego wyboru co do tego, czy dokonać wysłuchania pośredniego lub
bezpośredniego. Z punktu widzenia sędziego dokonanie wysłuchania
bezpośredniego jest obciążające z punktu widzenia psychologicznego a także
czasowego, daje jednak niepowtarzalną możliwość usłyszenia głosu młodego
człowieka, który jest najważniejszą postacią postępowania.
Jak wskazano wyżej, pomimo stanowczej regulacji k.p.c. ustanawiającej
obligatoryjność wysłuchania, pojęcie to jest różnie rozumiane. Z badań aktowych
trudno jest wywnioskować w sposób nie budzący wątpliwości, czy tylko wysłuchanie
przed sądem jest traktowane przez sędziów jako „wysłuchanie”. Jest to szczególnie
utrudnione w sprawach, w których nie zostało sporządzone uzasadnienie orzeczenia
(wśród badanych spraw w zaledwie 64 sprawach, co stanowi 34,8%, sporządzono
pisemne uzasadnienie orzeczenia sądu pierwszej instancji). Nawet zresztą
w sprawach, w których sporządzono uzasadnienie pisemne, nie zawsze można
zorientować się, co sąd traktował jako wysłuchanie. Było to szczególnie trudne
w sprawach, w których wysłuchaniu sądowemu towarzyszyło badanie dziecka
w ROD-K, przez biegłych psychologów lub głos dziecka docierał do sądu także za
pośrednictwem kuratora. Częstokroć sąd stwierdzał w uzasadnieniu orzeczenia, że
„sąd uwzględnił zdanie dzieckaQ”, „małoletni wyraził wolęQ”, natomiast nie było
8
dokładnie wskazane, czy stanowisko to dotyczyło tylko bezpośredniego wysłuchania,
czy zdania dziecka przedstawionego również kuratorowi lub ROD-K.
Odpowiedź, co jest rozumiane pod pojęciem wysłuchanie dziecka, udało się uzyskać
w ankietach wypełnianych przez sędziów. Niektórzy sędziowie wskazali w nich, że
wysłuchanie oznacza wyłącznie bezpośrednie wysłuchanie dziecka. Inni sędziowie,
czasami nawet w tym samym wydziale, traktowali jako wysłuchanie także formy
pośrednie. Jednak w zakresie wysłuchań pośrednich ujawnił się inny problem. W
wielu wypadkach faktycznie kurator lub ROD-K poznawali stanowisko dziecka w
istotnej dla niego kwestii, jednak nie następowało to na skutek zlecenia sądu, lecz z
własnej inicjatywy. Dochodziło zatem do swoistego wysłuchania dzieci poza
zleceniem sądu. Uważam, że aby uznać, iż dowód z opinii ROD-K lub wywiadu
kuratora miał charakter wysłuchania, musi „wysłuchanie” to następować na skutek
zlecenia sądowi przeprowadzenia tej czynności. Np. dyskusyjne może być uznanie
jako wysłuchanie procedowanie przez jeden z sądów rejonowych, gdzie było badanie
ROD-K, w ramach którego jednak sąd nie zlecił biegłym przeprowadzenia
wysłuchania. Ustalenia ROD-K odnośnie do dziecka były lakoniczne (jest to o tyle
zrozumiałe, że dziecko miało w dacie badania 3 lata i 7 miesięcy). Czy może być
potraktowane jako wysłuchanie (w opinii napisano jedynie, że „chłopiec ujawnia
związek z obojgiem rodziców i swój dom identyfikuje z domem ojca. Chciałby, aby
mama go odwiedzała”), jest wysoce dyskusyjne. Prowadzone badania aktowe
ujawniły podstawowe różnice pomiędzy wysłuchaniami bezpośrednimi i pośrednimi.
Przeprowadzając wysłuchanie bezpośrednie sąd realizuje zasadę bezpośredniości i
skupia się na poznaniu stanowiska dziecka. Jeżeli wysłuchanie następuje przez
ROD-K lub kuratora, stanowisko dziecka jest uzyskiwane niejako „przy okazji”
badania lub wywiadu.
Przy wysłuchaniu bezpośrednim sąd nie wie dokładnie, jak wyglądało to wysłuchanie.
Biegli tworzą swoiste podsumowanie rozmów z dzieckiem. Podobnie jest
z wywiadami kuratora, które cechuje lakoniczność w zakresie przedstawiania zdania
dziecka (np. wywiad zawiera jedynie stwierdzenie: „dziecko akceptuje aktualną
sytuację”).
Przy tzw. wysłuchaniu pośrednim sądy kierowały do ROD-K przykładowo
następujące żądania w zakresie badań: „ustalenie więzi każdego z rodziców
9
z dzieckiem, predyspozycje rodziców i wpływ ich metod wychowawczych, czy celowe
jest ustalenie kontaktów z danym rodzicem”. Takie zlecenie nie stanowi jednak
o obowiązku wysłuchania dziecka. Daje się zauważyć, że w wielu tzw. wysłuchaniach
pośrednich sądy nie zlecają wyraźnie dokonania wysłuchania. Jedynie w 8 badanych
sprawach (4,3% spraw) sądy wyraźnie wskazały kuratorowi lub ROD-K, że należy
dziecka wysłuchać. Np. jeden z sądów okręgowych skierował odezwę do sądu
rejonowego o przeprowadzenie wywiadu środowiskowego i sporządzenie pisemnego
sprawozdania, „w miarę możliwości po wysłuchaniu dziecka”. Inny sąd zlecił
kuratorowi, aby „na osobności wypytał małoletniego, co do woli samego małoletniego
utrzymywania kontaktów a także propozycji samego małoletniego”, a jeszcze inny
zlecił kuratorowi „zapoznanie się ze stanowiskiem dziecka” (odnośnie woli spotkań z
ojcem oraz przyczyn nie widywania się z nim).
Praktycznie we wszystkich wypadkach ROD-K czyniło swoje ustalenia odnośnie do
zdania dzieci niezależnie od zakresu zlecenia badania wskazanego przez sąd.
Analogiczna sytuacja dała się zaobserwować przy wywiadach kuratorów. Stosownie
do operatywności i pracowitości kuratora udawało się „coś” dowiedzieć, co dziecko
sądzi o problemie rozpoznawanym przez sąd. W jakich warunkach dochodziło do
takich wysłuchań, nie sposób ustalić, o ile kurator nie był następczo przesłuchiwany
w charakterze świadka (co prawie się nie zdarzało). W skrajnych wypadkach
„wysłuchanie” sprowadzało się do przedstawienia sądowi wersji jednego z dorosłych
uczestników, nawet bez próby rozmowy z dziećmi. Taka sytuacja miała miejsce m.in.
w sprawie o ustalenie kontaktów prowadzonej przez jeden z sądów rejonowych,
w której istniały wszelkie przesłanki, aby bezpośrednio wysłuchać dziecka, natomiast
nie zapoznano się w zasadzie ze stanowiskiem małoletniego. Analiza spraw
nadesłanych do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości przez ten sąd prowadzi do
wniosku, że zasadniczo nie stosuje on przepisów o wysłuchaniu małoletnich.
Potwierdzeniem powyższej obserwacji jest treść pisma prezesa sądu okręgowego,
nadzorującego powyższy sąd (z dnia 17 września 2015 r.). Z pisma tego wynika, że
także ten sąd w ogóle nie prowadził wysłuchań w latach 2014 – 2015. Jeśli sąd
uznawał za niezbędne wysłuchanie stanowiska małoletniego, następowało
wysłuchanie pośrednie (ROD-K, psycholog, kurator). W piśmie tym wskazano
ponadto, że „przynajmniej jeden raz wysłuchano małoletniego bezpośrednio na Sali
rozpraw”. Zdarzyły się natomiast wypadki wysłuchań dzieci w podległych temu
10
sądowi okręgowemu sądach rejonowych, w szczególności w sądzie rejonowym,
o którym mowa wyżej (pozostaje to w sprzeczności z badaniami aktowymi, ale nie
można wykluczyć, iż w sądzie tym dochodziło jednak do sporadycznego wysłuchania
dzieci). Źródłem podanych informacji były rozmowy z sędziami.
Celem wyjaśnienia sposobu wykładni pojęcia „wysłuchania” przez sędziów, zbadano
to zagadnienie poprzez analizę ankiety dla sędziów. Sformułowano pytanie: „czy
tylko bezpośrednie wysłuchanie dziecka traktowane jest jako wysłuchanie, czy
również pośrednie formy (poprzez ROD-K, kuratora, psychologa) uznawane jest za
wysłuchanie?” Z 630 wypełnionych przez sędziów ankiet wynika, że 267 sędziów
(42,4%) uważa tylko bezpośrednie wysłuchanie za czynność będąca przedmiotem
niniejszego Raportu, 9 (1,4%) odpowiedziało, że trudno odpowiedzieć. W większości
(354 wypadków – 56,2%) sędziowie stwierdzili, że jako wysłuchanie traktowane jest
także pośrednie wysłuchanie dziecka. Jednocześnie analiza akt spraw prowadzi do
spostrzeżenia, że zdarzało się, że stanowisko dziecka odnośnie jego życzeń było
wyrażane przez dziecko w listach do sądu (4 wypadki), a także za pośrednictwem
takich instytucji, jak Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej (2 wypadki), Miejski
Ośrodek Pomocy Społecznej (1 wypadek), opinia wychowawcy placówki uzyskana
na rozprawie (1 wypadek), informacja ze szkoły (2 wypadki), a nawet za
pośrednictwem zeznania stron lub świadków. W żadnym wypadku sąd nie odwoływał
się do tych źródeł jako sposobów wysłuchania dziecka.
11
III. Stosunek sędziów do instytucji wysłuchania dzieci oraz ocena
obowiązujących przepisów dotyczących wysłuchania dzieci
przez sędziów rodzinnych
Kwestią ściśle powiązaną z rozumieniem instytucji wysłuchania dzieci jest stosunek
sędziów do tego środka dowodowego. Przeprowadzone badania ankietowe a także
pisma nadesłane do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości przez prezesów sądów
pozwalają na przedstawienie poglądów oraz postulatów wyrażanych na ten temat
przez sędziów rodzinnych.
Na podstawie badań ankiet wypełnionych przez sędziów rodzinnych na temat
aktualnej regulacji Kodeksu postępowania cywilnego w przedmiocie wysłuchania
można stwierdzić, że zdania środowiska sędziowskiego są podzielone. Z 630
wypełnionych ankiet 301 sędziów (47,8%) uznało bowiem, że przepisy K.p.c.
dotyczące wysłuchania dziecka w sposób wystarczający regulują przedmiotowe
kwestie. 273 sędziów (43,3%) stwierdziło natomiast, że przepisy są niewystarczające
i budzą wątpliwości interpretacyjne, natomiast 47 ankietowanych (7,5%) stwierdziło,
że trudno im ocenić obowiązujące regulacje prawne. 9 sędziów (1,4%) w ogóle na
postawione pytanie nie udzieliło odpowiedzi.
Badania aktowe nie pozwalają na wywiedzenie poglądu na temat stosunku sędziów
do wysłuchania dzieci. W niektórych sądach daje się zauważyć właściwe
zaangażowanie sędziów w wysłuchania. Zestawienia liczbowe wysłuchań
przedstawione w Tabeli 2 nie budzą jednak entuzjazmu – liczba wysłuchań jest
śladowa.
Znaczna część środowiska sędziowskiego nie chce prowadzić wysłuchań
bezpośrednich, zwłaszcza dzieci młodszych niż 13 – 15 lat. Warte przytoczenia (choć
wysoce kontrowersyjne) są poglądy wyrażone w piśmie z dnia 4 września 2015 r.
przez sędziego jednego z sądów rejonowych do prezesa tego sądu w związku ze
zbieraniem opinii sędziów na temat wysłuchiwania dzieci w postępowaniu cywilnym.
Stwierdził on mianowicie, że w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich sądu, w którym
orzeka, wysłuchanie dziecka przez sędziego odbywa się zawsze w osobnym
12
pomieszczeniu (tzw. pokoju dziecinnym) i dotyczy wyłącznie dzieci starszych, przy
czym w praktyce nie są wysłuchiwane dzieci poniżej 15 roku życia. Zaznaczono, że
czynności te podejmowane są bardzo rzadko. Zdaniem sędziego, jest to właściwa
praktyka. W przypadku bowiem dzieci w postępowaniach rodzinnych „ich
wysłuchiwanie przez sędziego winno być ograniczane i stosowane z dużym
umiarem”. Wobec „nikłej przydatności procesowej w znakomitej większości
przypadków” są to dla dzieci czynności bardzo obciążające. Zdaniem sędziego,
doświadczenia praktyczne dowodzą, że niezależnie od starań podjętych przez
sędziego i zapewnionych warunków wysłuchania, „czynności te dla dziecka nigdy nie
są obojętne, a najczęściej wiążą się z ogromnym stresem”. Wypowiedź tę
uzupełniono stwierdzeniem, że istotne jest również to, że „takie wysłuchanie otwiera
także dodatkową płaszczyznę do „pracy” nad dzieckiem przez jego skonfliktowanych
rodziców”. Zwrócono tutaj uwagę na naganne praktyki rodziców sprowadzające się
do manipulacji dziećmi. Dodatkowo wypowiedź uzupełniono stwierdzeniem, że „nie
jest możliwe, i słuszne, oparcie rozstrzygnięcia o informacje uzyskane od dziecka”.
Co istotne, przeciwko korzystaniu z wysłuchania ma przemawiać to, że „Sędzia nie
jest bowiem przygotowany do oceny na ile te informacje są rzetelne, a na ile są
projekcją wyobrażeń dziecka, jego oczekiwań, dostosowania się do oczekiwań tego
rodzica, z którym na stałe przebywa, czy wprost manipulacji jednego z rodziców.
Niezależnie więc od wysłuchania dziecka w sprawach rodzinnych musi być i tak
prowadzony dowód z opinii biegłych. Lepiej więc i dla postępowania sądowego i dla
dziecka, jeśli to biegli odbiorą i przekażą sądowi jego stanowisko”.
Zdaniem sędziego, „wypracowywane standardy nie powinny więc zmierzać do tego,
aby w każdym możliwym wypadku sędzia wysłuchiwał dziecka, co jest czynnością
mało przydatną procesowo” oraz „bardzo, obciążającą dziecko”. Dalej w omawianym
piśmie sędzia wskazał, że przy próbie wypracowywania standardów postępowania
podczas procedowania w sprawach z udziałem dzieci należy zwrócić uwagę na
problem związany z powszechnym zjawiskiem przeterapeutyzowania dzieci
skonfliktowanych rodziców. To także jest, zdaniem autora pisma, problem o skali
daleko większej niż wysłuchanie dziecka przez sędziego rodzinnego. Powszechnie
bowiem skonfliktowani rodzice niezależenie od siebie zasięgają opinii
psychologicznych. Jak twierdzą, szukają pomocy, z praktyki można jednak wnosić, iż
częściej szukają dowodów dla toczących się postępowań sądowych. Z tego względu,
13
że na rynku usług psychologicznych w zasadzie można nabyć dowolną opinię, są
one mnożone. Nakładają się na to czynności diagnostyczne czy wręcz terapeutyczne
zlecane przez sądy i prokuratury. Prowadzi to często do sytuacji, w której w imię
pomocy dziecku w istocie robi mu się krzywdę. Należy więc rozważyć potrzebę
ograniczania prowadzenia dowodów, czy w ogóle wykorzystywania w jakikolwiek
sposób, dokumentów prywatnych w postaci opinii psychologicznych uzyskanych
przez jednego z rodziców. Celowa byłaby też próba wypracowania takich standardów
pracy psychologów, które wykluczałyby w ogóle możliwość wykorzystywania opinii
sporządzonych wbrew takim standardom, to zaś mogłoby ograniczyć możliwość
nabywania na wolnym rynku opinii o treści pożądanej przez zamawiającego rodzica.
W konkluzji pada stwierdzenie, że „dążenie do narzucania sędziom rodzinnym
wysłuchiwania dziecka w większości spraw ich dotyczących jest sprzeczne z dobrem
dziecka”. Dodatkowo wskazano, że wysłuchanie dzieci stanowi dla sędziego
ogromne obciążenie, „wiąże się z ogromnym stresem i koniecznością zmierzenia się
z oczekiwaniami wobec niego w tym zakresie ze strony skonfliktowanych rodziców”.
Co więcej, sędzia dodał, że niewiele w tym zakresie zmienia „kolorowy pokój, z
misiami, książeczkami, nagrywaniem i brakiem obecności rodziców i ich
pełnomocników”. Czynność wysłuchania ma „nikłą wartość procesową, a w sprawach
i tak musi być prowadzony dowód z opinii biegłych”. Jego zdaniem, to biegli powinni
być „zobligowani do odnotowania i przekazania stanowiska i oczekiwań dziecka”.
Jedynie w sprawach o ustalenie miejsca pobytu sędzia pozytywnie zaopiniował
możliwość dokonania wysłuchania dziecka jako czynność dającą możliwość
uniknięcia prowadzenia obszernego postępowania dowodowego, o ile „taki młody
człowiek czegoś wyraźnie sobie nie będzie życzył”. Co więcej, czynność wysłuchania
może być też motywująca dla jego rodziców. Podsumowując swoje uwagi autor
obszernego listu wskazał, że wysłuchanie dziecka w sprawach cywilnych „winno być
wyjątkiem, nie regułą”. Jest to odważny głos, ale zdecydowanie contra legem. Treść
pisma wyraźnie wskazuje, że poglądy sędziego przekładają się na stosowaną przez
niego praktykę ograniczającą w istocie stosowanie przepisów prawa rangi
ustawowej.
Powyższy głos nie jest jednak wyrazem poglądów całego środowiska. Z ankiety
wypełnionej przez sędziów rodzinnych wynika, że zdaniem 506 z nich wysłuchanie
dziecka ułatwia wydanie trafnego orzeczenia – co stanowi 80,3% odpowiedzi.
14
Jedynie 32 sędziów stwierdziło, że wysłuchanie nie ułatwia wydania trafnego
orzeczenia, co stanowi 5,1% badanych. 90 badanych (14,3% badanych) stwierdziło,
że trudno powiedzieć, czy wysłuchanie dziecka ułatwia wydanie trafnego orzeczenia.
Także badania aktowe pokazały, że wysłuchanie dziecka zwiększa szanse ustalenia
w sposób właściwy okoliczności faktycznych sprawy a w konsekwencji ułatwia
wydanie trafnego orzeczenia. Warto też dodać, że przeprowadzenie wysłuchania jest
wyrazem realizacji zasady bezpośredniości i daje niepowtarzalną okazję ujawnienia
ewentualnych nieprawidłowości lub nadużyć w stosunku do dzieci, co pozwala na
właściwą ochronę praw dziecka.
Na koniec warto dodać, że zwracając się do prezesów sądów o wypełnienie ankiet
poproszono o ewentualne dodatkowe informacje, które zdaniem sędziów mogą mieć
znaczenie dla oceny instytucji wysłuchania dzieci. Część poglądów sędziowie
wyrazili na marginesie wypełnianej ankiety. Jeden z sędziów sądu rejonowego
zwrócił uwagę, że wysłuchanie dzieci powinno być rejestrowane
w systemie audiowizualnym w sposób jawny. Kilka osób zwróciło uwagę na potrzebę
dodatkowych szkoleń dla sędziów rodzinnych w zakresie psychologii.
15
IV. Dane odnośnie ilości spraw, w których przeprowadzono
wysłuchania dzieci
Nie jest możliwe precyzyjne wskazanie ilości dokonanych wysłuchań w Polsce, gdyż
ani Ministerstwo Sprawiedliwości ani sądy, co do zasady, nie prowadzą statystyki
w tym zakresie9. Możliwe jest podanie jedynie ilości orientacyjnych, które zostały
zadeklarowane przez prezesów sądów okręgowych w pismach nadesłanych do
Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości. Należy zauważyć, że nadesłane dane są w wielu
wypadkach bardzo dokładne – stosowne wyliczenia poczyniły sekretariaty sądowe
lub indywidualnie sędziowie. Pamiętać jednak trzeba, że dane szacunkowe
podawano w niektórych wypadkach wyłącznie w oparciu o pamięć sędziów
rodzinnych orzekających w sprawach, w których wysłuchano małoletnich.
Cenne okazują się dane podane przez prezesa jednego z sądów okręgowych, który
jako jedyny wskazał całkowity wpływ spraw do sądów rejonowych w postępowaniach
opiekuńczym (37 677 spraw – od początku 2013 roku do połowy roku 2015), przy
jednoczesnym szacunkowym określeniu liczby wysłuchań dokonanych w tym okresie
(480) przez 14 wydziałów rodzinnych sądów rejonowych znajdujących się w 12
sądach tego okręgu. Podane wartości wskazują, że wysłuchania dzieci dokonano
zaledwie w 1,2% prowadzonych spraw. Dane przedstawione w Tabeli 2 zdają się
potwierdzać tezę, że ilość wysłuchań jest śladowa, zaś w niektórych sądach
wysłuchanie bezpośrednie nie jest praktykowane w ogóle.
Na tle powyższych jednostek sąd okręgowy z liczbą 561 wysłuchań od początku
2013 roku do połowy roku 2015, czy też sądy rejonowe z liczbami wysłuchań: 467,
154, 152, 151, 142 od początku 2013 roku do połowy roku 2015 lub sąd rejonowy,
który podał, że szacunkowo wysłuchuje małoletnich w 30% spraw Nsm, jawią się
9 O skali zjawiska wysłuchania dzieci mogą świadczyć wcześniejsze badania aktowe prowadzone
przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości w rodzajowo wybranych sprawach. Np. w badanych sprawach o przysposobienie wysłuchania dokonywano w prawie co trzeciej sprawie (29,2%) – patrz. E. Holewińska – Łapińska, Orzekanie przysposobienia międzynarodowego z uwzględnieniem stopnia realizacji jego subsydiarności, Warszawa 2009 s. 48, niepubl. Pamiętać przy tym należy, że w sprawach o przysposobienie jest przepis szczególny zobowiązujący sąd do wysłuchania dziecka, a zatem z natury rzeczy w sprawach tych należy spodziewać się ponadprzeciętnej liczby wysłuchań.
16
jako ośrodki bardzo aktywne w sferze wysłuchiwania dzieci, choć wskazane liczby
trudno uznać za znaczne.
W niektórych sądach było możliwe dokładne ustalenie liczby przeprowadzonych
wysłuchań, ponieważ w systemie informatycznym „Sędzia 2” są już prowadzone
statystyki na ten temat. W niektórych wypadkach w ogóle nie podano danych
liczbowych10 – co też zapewne oznacza, że w części tych sądów w ogóle nie
praktykowano wysłuchania małoletnich.
Niektóre informacje przekazane przez prezesów sądów są godne odnotowania. Np.
wiceprezes jednego z sądów rejonowych podał w piśmie do prezesa sądu
okręgowego dokładne dane w oparciu o „dodatkowy rejestr prowadzony przez
sekretariat V Wydziału Rodzinnego i Nieletnich (w latach 2013 – 2015 wysłuchano w
tym wydziale 10 małoletnich). Jednocześnie VI Wydział Rodzinny i Nieletnich tego
samego sądu nie prowadził już takiego „dodatkowego rejestru”, co pokazuje
niejednolitość praktyki odnotowywania wysłuchań.
Podsumowując, brak jest oficjalnej statystyki na temat wysłuchań, wiele jednak
wydziałów sądów dysponuje dokładnymi danymi odnośnie liczy wysłuchań dzieci.
Także te sądy, które korzystają z tzw. niebieskich pokojów, dysponują ewidencją
wysłuchań wskazującą ich liczbę (zwrócił na to uwagę prezes jednego z sądów
okręgowych). Wszystkie sądy dysponujące niebieskimi pokojami powinny zatem
mieć możliwość wskazania liczby dokonywanych wysłuchań. Co najmniej 14 sądów
dysponujących takimi pokojami nie wskazało jednak liczby przeprowadzonych
wysłuchań, choćby w przybliżonym zakresie.
10
Np. prezes jednego z sądów okręgowych w piśmie z dnia 21 września 2015 adresowanym do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości wskazał, że przejrzenie akt w celu ustalenia liczby wysłuchań przekracza możliwości kadrowe sądów.
17
V. Przedmiot wysłuchania dzieci
Zgodnie z art. 2161 k.p.c. przedmiotem wysłuchania jest zdanie dziecka i jego
rozsądne życzenia. Z kolei z treści art. 576 § 2 k.p.c. wynika, że należy zbadać
rozsądne życzenia dziecka. Badania aktowe wskazują, że w 145 wypadkach
wysłuchanie dziecka umożliwiło poznanie preferencji dziecka i jego oczekiwań
(78,8% spraw). Należy jednak zauważyć, że w wielu badanych sprawach
wysłuchanie wniosło także nowe istotne ustalenia co do stanu faktycznego (139
spraw, co stanowi 75,5%), co pozwoliło na podstawie wysłuchania czynić ustalenia
faktyczne w sprawie. Zaledwie w 13 badanych sprawach (7,1% spraw) stwierdzono,
że wysłuchanie niewiele wniosło, zaś jedynie w 3 wypadkach (1,6%) wysłuchanie
oceniono jako całkowicie zbędne.
Wyniki powyższych badań aktowych znalazły potwierdzenie w analizie ankiet
wypełnionych przez sędziów, z których wynika, że przedmiotem wysłuchań były:
rozsądne życzenia (preferencje małoletniego) – 492 odpowiedzi (78,1%),
okoliczności faktyczne istotne dla sprawy – 403 odpowiedzi (64%). Większość
ankietowanych wskazała, że przedmiotem wysłuchań były zarówno rozsądne
życzenia (preferencje małoletniego) jak i okoliczności faktyczne istotne dla sprawy.
18
VI. Postępowania w sprawach, w których wysłuchano dzieci
1. Rodzaje spraw, w których dokonano wysłuchania dzieci
Szczegółowe dane dotyczące konkretnych sądów odnośnie rodzajów spraw,
w których zdarzały się wysłuchania, zostały ujęte Tabeli nr 2. W Tabeli 1 zaś, ujęto
sprawy objęte badaniem aktowym. Z tego ostatniego zestawienia wynika, że akta
spraw, w których dokonano wysłuchania dzieci dotyczą następujących spraw:
− kontakty - 86 sprawy (46,7% badanych spraw),
− rozwód - 49 spraw (26,6%),
− separację - 1 sprawa (0,5%),
− zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu
majątkiem dziecka - 1 sprawa (0,5%),
− ograniczenie władzy rodzicielskiej - 2 sprawy (1,1%),
− zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, miejsca
zamieszkania/pobytu dziecka lub kontaktów – 10 spraw (5,4%),
− ustanowienie rodziny zastępczej - 1 sprawa (0,5%),
− rozwiązanie rodziny zastępczej - 2 sprawy (1,1%),
− zmianę orzeczenia w przedmiocie władzy rodzicielskiej - 1 sprawa (0,5%),
− zmianę miejsca zamieszkania/pobytu małoletniego - 23 sprawy (12,5 %),
− rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka (inne niż ustalenie miejsca
pobytu/zamieszkania dziecka) – 23 sprawy (12,5%),
− zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem
dziecka – 1 sprawa (0,5%),
− zakaz styczności – prowadzona łącznie ze sprawą o ustalenie kontaktów.
Większość badanych spraw toczyła się jedynie przed sądami pierwszej instancji.
Jedynie w 29 sprawach toczyło się postępowanie apelacyjne (15,7%). Co do zasady
wysłuchiwanie było dokonywane 1 raz w toku całego postepowania. Jedynie w 3
przypadkach (1,6%) doszło do dwukrotnego wysłuchania tych samych dzieci, przy
czym raz zdarzyło się, że ponownego wysłuchania dokonał sąd odwoławczy.
19
Zdarzały się też sytuacje, gdy w krótkim odstępie czasu były prowadzone
postępowania, w których to samo dziecko było przesłuchiwane w dwóch sprawach
toczących się od siebie niezależnie.
Istotnym uzupełnieniem badań aktowych były informacje, w jakich sprawach w ogóle
dokonywano wysłuchania małoletnich w sądach krajowych. Prezesi sądów
okręgowych, wskazali rodzajowo sprawy (lata 2013 -2015), w których dokonywano
wysłuchań (szczegółowe zestawienie dla każdego z sądów znajduje się w Tabeli 2).
Sprawy, w których wysłuchiwano dzieci, wymieniono w pismach prezesów i są to
w szczególności postępowania:
− o rozwód,
− o separację,
− o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego
zarządu majątkiem dziecka,
− o ograniczenie władzy rodzicielskiej,
− o pozbawienie władzy rodzicielskiej,
− o przysposobienie,
− o rozwiązanie przysposobienia,
− o ustalenie kontaktów,
− o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej,
− o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie miejsca pobytu małoletniego,
− o przywrócenie władzy rodzicielskiej,
− o zawieszenie władzy rodzicielskiej,
− o ustanowienie opieki,
− o umieszczenie w rodzinie zastępczej,
− o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej,
− o rozwiązanie rodziny zastępczej,
− o zmianę miejsca pobytu małoletniego,
− o przywrócenie władzy rodzicielskiej,
− o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka,
− o wydanie dziecka,
− o zezwolenie kobiecie na zawarcie związku małżeńskiego ze względu na brak
odpowiedniego wieku,
20
− o wykonanie orzeczeń w przedmiocie kontaktów,
− o zezwolenie na wydanie paszportu,
− o alimenty (bardzo rzadko)11,
− o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
− o stwierdzenie zasadności przyjęcia do szpitala psychiatrycznego,
− o wydanie zarządzeń w sprawach opiekuńczych,
− o zakaz kontaktów,
− o nakazanie realizacji kontaktów i nałożenie kary pieniężnej z tytułu nie
wykonywania tego orzeczenia,
− o rozporządzenie majątkiem dziecka,
− o ustalenie/zaprzeczenie ojcostwa,
− o wydanie dziecka na podstawie Konwencji haskiej w sprawie uprowadzenia
lub zatrzymania
− o ustalenie bezskuteczności uznania dziecka.
Zdarzało się, że sądy dokonywały wysłuchań małoletnich w ramach odezwy
o udzielenie pomocy prawnej. W większości wypadków wysłuchania były
prowadzone w co najmniej trzech rodzajach spraw. Odnotowano jednak, że w
jednym z sądów rejonowych wykonano tylko 3 wysłuchania w badanym okresie
i wszystkie sprawy dotyczyły ustalenia miejsca pobytu dziecka.
Ogólnie można stwierdzić, że najwięcej spraw, w których wysłuchano małoletnich,
dotyczyło ustalenia kontaktów. Potwierdziły to badania aktowe.
2. Skład sądu i obecność osób trzecich w wysłuchaniach
Kolejnym ważnym zagadnieniem jest kwestia składu sądu mającego dokonać
wysłuchania. Zgodnie z art. 216 1 k.p.c. oraz art. 576 § 2 k.p.c. sąd (a nie
przewodniczący) wysłuchuje dziecka. W praktyce przy rozpoznawaniu spraw
w składach ławniczych powstaje problem, czy wysłuchania powinien dokonać
wyłącznie przewodniczący, czy pełen skład z udziałem ławników.
11
Ogólnie można powiedzieć, że w sprawach rozpoznawanych przez sądy rejonowe w trybie procesu nie dokonywano wysłuchań małoletnich.
21
Zarówno badania aktowe, jak i informacje uzyskane od prezesów sądów okręgowych
wskazują na niejednolitość praktyki w zakresie udziału ławników w wysłuchaniach.
Na podstawie badań aktowych można stwierdzić, że w dwóch sądach okręgowych, w
jednym wypadku w jeszcze jednym sądzie okręgowym oraz w jednym sądzie
rejonowym dokonywano wysłuchiwania w składach ławniczych.
W pozostałych sądach (model dominujący) wysłuchania były dokonywane przez
przewodniczącego bez udziału ławników, z ewentualnym udziałem innych osób.
Niejednolitość praktyki w zakresie składu sądu powinna budzić duże zaniepokojenie,
albowiem nieodpowiedni skład sądu powoduje nieważność postępowania. Może to
w konsekwencji prowadzić do uchylenia orzeczenia sądu I instancji i potrzeby
ponownego wysłuchania dziecka, co wydaje się wysoce niepożądane. Należy
odnotować jednak, że w żadnej ze spraw kwestia ta nie była przedmiotem badania
przez sąd odwoławczy ani z urzędu, ani na zarzut apelacyjny.
W aktualnym stanie prawnym (po nowelizacji k.p.c. z sierpnia 2015 roku12) problem
ten istnieje w postępowaniach o rozwód, separację oraz o przysposobienie,
o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia.
Problematyka ta została dostrzeżona przez prezesa jednego z sądów okręgowych,
który w piśmie do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości z dnia 15 września 2015 r.
wskazał, że w wydziałach mu podległych sprawa była dyskutowana i ostatecznie
przyjęto praktykę, że wysłuchania dokonuje sędzia bez udziału ławników.
Bardzo ważny dla zapewnienia przyjazności wysłuchania jest krąg osób
uczestniczących w wysłuchaniu. Truizmem jest stwierdzenie, że dziecko lepiej się
czuje w obecności osoby bliskiej, zwłaszcza gdy przebywa po raz pierwszy w nowym
miejscu. Z drugiej, strony udział osoby bliskiej (np. rodzica) może spowodować, że
wysłuchanie nie dostarczy sądowi obrazu prawdziwego stanu rzeczy, gdyż dziecko
uwikłane w konflikt lojalnościowy będzie dokonywać selekcji informacji
12
Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2015 r., poz. 1062), od dnia 29 sierpnia 2015 r. art. 509 k.p.c. brzmi: „Sprawy o przysposobienie sąd rozpoznaje w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.” Dotąd przepis stanowił, że sprawy o przysposobienie, o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej w pierwszej instancji sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.
22
przekazywanych sądowi. Powoduje to, że w omawianej materii należy zachować
nadzwyczajną ostrożność.
Badania aktowe nie dały możliwości odnotowania całkowicie pewnych wypadków
uczestnictwa rodziców lub członków najbliższej rodziny dziecka w wysłuchaniu.
Protokół wysłuchania dziecka jest bowiem zazwyczaj częścią protokołu rozprawy
i nie zawsze jest odnotowane np. czy rodzice opuścili salę rozpraw, gdy sąd
wysłuchiwał dziecka w sali rozpraw lub czy sąd udał się do swojego gabinetu
z dzieckiem w towarzystwie rodziców małoletniego.
Jak wskazał wiceprezes sądy okręgowego, w którym relatywnie często dokonywano
wysłuchań bezpośrednich, wysłuchanie małoletniego nie może „łączyć się z
jakimikolwiek negatywnymi dla niego konsekwencjami psychicznymi lub
emocjonalnymi” – ważne jest zatem dopuszczenie obecności przy wysłuchaniu osób
bliskich. W ankietach sędziowie wskazali, że zdarza się, iż w wysłuchaniach dzieci
uczestniczą różne osoby. Wskazywano, że w czynności wysłuchania uczestniczą
rodzice lub opiekun (98 ankietowanych sędziów wskazało, że zdarza się to
w prowadzonych przez nich wysłuchaniach). W ankietach sędziowie wskazali
również, że inne osoby „czasami” biorą udział w wysłuchaniach – wymieniono tutaj
ławników (jeden z sędziów zaznaczył, że bez prawa zadawania pytań),
pełnomocników, kuratora, prokuratora, pedagoga szkolnego, wychowawcę z domu
dziecka, biegłych z ROD-K.
W praktyce jednak z punktu widzenia właściwej oceny wysłuchania szczególnie
ważne znaczenie ma udział psychologa w tej czynności. 331 sędziów (54,7%
ankietowanych) wskazało, że w sprawach, w których wysłuchiwało małoletnich,
korzystało z pomocy psychologa (wielu z nich zaznaczyło, że czyni to tylko „czasami”
lub „jeżeli jest taka potrzeba” a także, gdy „dziecko ma zaburzenia psychiczne”).
Odpowiedź zatem sędziów można potraktować w ten sposób, że udział psychologa
ma charakter fakultatywny. 274 sędziów wypełniających ankiety (43,5% badanych)
w ogóle nie wskazało na udział psychologa w wysłuchaniu; trzeba mieć jednak na
uwadze, iż część środowiska uznaje za wysłuchanie np. rozmowę dziecka
z kuratorem, co wyklucza w praktyce udział psychologa.
23
Badania aktowe wskazały natomiast, że w 28 sprawach w wysłuchaniu
bezpośrednim uczestniczył psycholog (stanowi to 15,2% 13).
Ogólnie można stwierdzić, że dobór osób uczestniczących w wysłuchaniu był
związany z charakterem sprawy jak i wiekiem i stopniem rozwoju dziecka. Kilku
sędziów zwróciło uwagę, że ogranicza uczestnictwo innych osób niż psycholog do
stania za lustrem weneckim zapewniając ewentualnie (nie zawsze) możność zadania
pytań. Przykładem takiego udziału osób może być praktyka stosowana w jednym
z sądów rejonowych, w którym wysłuchania odbywają się w przyjaznym pokoju,
wyposażonym w aparaturę audiowizualną. Umożliwia to zadawanie dziecku pytań
przez uczestników postępowania za pośrednictwem sędziego referenta.
3. Aktywność uczestników postępowania w zakresie zgłaszania wniosków
o wysłuchanie oraz sposobu przeprowadzenia tego dowodu
Rozważając zagadnienie niewielkiej liczby wysłuchań należy wziąć pod uwagę
aktywność samych uczestników w zakresie zgłaszanych wniosków o wysłuchanie
dziecka, a także ich żądania co do sposobu przeprowadzenia tej czynności.
Badania aktowe dowodzą, że w przeważającej mierze wysłuchanie dzieci było
przeprowadzone z urzędu przez sądy (151 spraw – 82%). W 36 wypadkach
wysłuchanie zostało przeprowadzone na wniosek ojców (19 spraw – 10,3%), matek
(14 spraw – 7,4%) lub innych osób (babcie – 3 wypadki – 1,6%). Wnioski
o przeprowadzenie wysłuchania dzieci zgłaszane były zarówno w sytuacjach,
w których uczestnicy byli zastępowani przez adwokata lub radcę prawnego, jak
również w wypadkach, gdy działali bez fachowego zastępcy procesowego.
Równocześnie warto odnotować, że nie zgłaszano w zasadzie opozycji co do
wysłuchania dziecka. Jedynie w 1 wypadku (0,5%) oboje rodzice zgłaszali sprzeciw
przeciwko wysłuchaniu, zaś w 3 wypadkach oponowało jedno z nich (1,6%).
Stosunkowo rzadko sąd zakreślał stronom termin na złożenie listy pytań do dziecka
w trakcie wysłuchania (zaledwie w 4 sprawach – 2,1%). Jednak należy zauważyć, że
13
Wartość 100% stanowią w tym wypadku 173 wysłuchania bezpośrednie. 14 wysłuchań pośrednich nie zostało tutaj uwzględnionych ze względu na ich specyfikę.
24
strony miały możliwość formułowania wniosków co do sposobu wysłuchania
z własnej inicjatywy, jak również składania listy pytań, z czego jednak nie korzystały.
4. Udział pełnomocników i ich zaangażowanie w kwestii zgłaszania wniosków
o wysłuchanie oraz sposobu przeprowadzenia tego dowodu
Na 184 badane sprawy w 55 sprawach po obu stronach uczestniczyli pełnomocnicy
profesjonalni (adwokaci lub radcy prawni) – co stanowi 29,9% postępowań. W 42
sprawach (22,8%) tylko jedna ze stron była zastępowana przez pełnomocnika
fachowego. W 4 sprawach (2,1%) występował pełnomocnik procesowy inny niż
adwokat lub radca prawny. W pozostałych sprawach (w ilości 86 – co stanowi 46,7%)
nie występował żaden pełnomocnik.
W wypadku braku pełnomocnika profesjonalnego inicjatywa stron i uczestników
postępowania nie dawała się w praktyce zauważyć. W 5 sprawach (2,7%) uczestnicy
nie zastępowani przez adwokatów lub radców prawnych zgłosili jakiekolwiek wnioski
w związku z wysłuchaniem dzieci.
W wypadku pełnomocników profesjonalnych ta aktywność była większa – analiza akt
wskazuje, że w 15 wypadkach udział pełnomocnika profesjonalnego wpłynął na
dopuszczenie dowodu z wysłuchania bezpośredniego dziecka (8,1% spraw), zaś
w 26 wypadkach (14,1% spraw) zgłaszali oni jakiekolwiek wnioski co do formy
wysłuchania lub okoliczności, które mają zostać ustalone w wyniku wysłuchania,
ewentualnie odnośnie do miejsca, w którym ma być przeprowadzone wysłuchanie.
W trzech badanych sprawach pełnomocnicy domagali się, ażeby wysłuchanie
następowało w obecności biegłego psychologa (1,6%). Zaledwie w 2 sprawach
(1,1%) pełnomocnicy domagali się rejestracji wysłuchania przez sąd. Także w 2
sprawach pełnomocnicy złożyli pytania do sądu prosząc o ich zadanie dziecku.
Pomimo większej aktywności w omawianym zakresie pełnomocników
profesjonalnych, po zbadaniu akt nasuwa się spostrzeżenie, że udział ten nie miał
dużego wpływu na dopuszczanie dowodu z wysłuchania dzieci a także nie miał
dużego znaczenia dla przebiegu, formy czy miejsca wysłuchania. W większości
wypadków wysłuchanie dzieci następowało z inicjatywy sądu i wyłącznie sąd
25
planował i przygotowywał wysłuchanie małoletnich. Taka sytuacja wynika zapewne
także z tego, że w badanych sprawach ograniczona była zasada kontradyktoryjności
(sprawy opiekuńcze), zaś sąd ma zasadniczo obowiązek wysłuchać dziecka
niezależnie od inicjatywy dowodowej stron.
Wydaje się, że pełnomocnicy procesowi w sposób zupełnie niezrozumiały nie
korzystają z możliwości, jakie daje obecnie ustawodawstwo w zakresie zgłaszania
wniosków o wysłuchanie dzieci. Wyjątkiem jest na tym tle jedna ze spraw
o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach rodziny (wybór szkoły), w których
pełnomocnicy przywiązywali dużą wagę do dowodu z wysłuchania, byli aktywni co do
sposobu przeprowadzenia tego dowodu (pełnomocnik domagał się np. udziału
psychologa w wysłuchaniu). W powyższej sprawie już we wniosku wszczynającym
postępowanie pełnomocnik żądał „z ostrożności procesowej” wysłuchania
małoletniej.
W badanych sprawach dawało się natomiast zauważyć sytuacje, w których dosyć
często pełnomocnicy zmierzali (mniej lub bardziej świadomie) do tzw. wysłuchania
pośredniego, zgłaszali bowiem dowód z opinii ROD-K. Jako wyjątkowe należy
potraktować stanowisko pełnomocnika w postępowaniu przed pewnym sądem,
rejonowym, w którym to domagał się on wyraźnie wysłuchania bezpośredniego.
Zdziwienie budzi również to, że tylko w nielicznych wypadkach pełnomocnicy
wykazywali inicjatywę, co do tego, jakie pytania należy dziecku zadać. Np. w jednej
ze spraw toczącej się przed sądem rejonowym pełnomocnik i uczestniczka zostali
zapytani, czy mają pytania do dziecka, które mogą być zadane podczas wysłuchania
– zarówno pełnomocnik jak i uczestniczka nie zgłosili żadnych.
Podsumowując, bierność uczestników a także ich pełnomocników jest istotnym
czynnikiem wpływającym na małą popularność instytucji wysłuchania dziecka
w Polsce. Czynność ta natomiast (zwłaszcza w formie bezpośredniej) stwarza dla
uczestników znaczne szanse przekonania sądów do swoich racji, dotyczy to np.
ojców walczących o swoje prawa14.
14
Problematyka została dostrzeżona poprzez odwołanie się do orzecznictwa Trybunału w Strasburgu przez T. Jasudowicza, Prawa ojców w orzecznictwie strasburskim, Toruń 2008, s. 147, 186, 188, 211, 220, 310.
26
5. Postępowania dowodowe
Wysłuchanie dziecka powinno być traktowane jako czynność procesowa oraz
nazwany środek dowodowy określony w Kodeksie postepowania cywilnego.
Postępowania dowodowe w sprawach, w których dokonano wysłuchania, nie
cechowała jakaś specyfika w porównaniu do spraw rodzinnych, w których
wysłuchania nie dokonano. Badania aktowe wykazały jednak, że wysłuchanie
dziecka ma w niektórych sprawach wpływ na postępowanie dowodowe.
W szczególności po przeprowadzeniu wysłuchania i ujawnieniu jego wyników
zdarzało się, że strony rezygnowały ze zgłaszanych dalszych dowodów lub sąd
pomijał zgłoszone wnioski dowodowe uznając sprawę za dostatecznie wyjaśniona.
W niektórych wypadkach wysłuchanie umożliwiało dokonanie oceny innych
dowodów. Przykładowo świadek zeznawał na temat woli dziecka, czego nie
potwierdzało wysłuchanie małoletniego.
Z kolei w sprawach prostych, takich jak zmiana nazwiska, czy zgoda na wyrobienie
paszportu, niektórzy sędziowie ograniczali postępowanie dowodowe tylko do
krótkiego wysłuchania stron i wysłuchania dziecka. W takich sprawach wysłuchanie
było centralnym dowodem i pozwalało na rezygnację z przeprowadzania innych
dowodów.
Badania aktowe wykazały brak istnienia jakichkolwiek zasad, co do fazy
postępowania, w której dokonywano wysłuchania. Niektóre sądy już w momencie
wyznaczania pierwszego terminu rozprawy wyznaczały termin wysłuchania dziecka.
W innych wypadkach dało się zaobserwować, że wysłuchanie było ostatnim lub
jednym z końcowych dowodów przeprowadzonych w sprawie. Taka praktyka może
być o tyle uzasadniona, że w niektórych wypadkach upływało nawet kilka lat od
wszczęcia postępowania do jego zakończenia, a zatem odsunięcie w czasie
momentu wysłuchania powodowało, że sąd stykał się z dzieckiem starszym i
dojrzalszym. Z drugiej strony w wielu zbadanych sprawach daje się zauważyć, że
gdyby wysłuchanie zostało dokonane wcześniej, sprawa zakończyłaby się szybciej,
zaś strony z wysokim prawdopodobieństwem zawarłyby ugodę.
Analiza postępowań dowodowych w sprawach badanych, w których przeprowadzono
badania wskazuje, że najczęściej przeprowadzonym dowodem był dowód
27
z dokumentu (182 spraw – 98,9%). Należy dodać, że najczęściej prezentowanym
dowodem z dokumentu były odpisy aktów stanu cywilnego, w tym odpisy aktu
małżeństwa oraz odpisy aktów urodzenia dzieci (tylko w dwóch badanych sprawach
nie odnalazłem tego typu dokumentów). Bardzo często były przeprowadzane dowody
z przesłuchania świadków oraz dowód z przesłuchania stron. Rzadziej uczestnicy
postępowania składali dowody w postaci korespondencja e-mail i sms, dokumentację
lekarską oraz fotografie.
Stosunkowo często przedstawiano sądom orzeczenia sądów z innych spraw (przede
wszystkim wyroki rozwodowe), dokumenty lekarskie, opinie psychologiczne, pisma
z Ośrodków Pomocy Społecznej a także zaświadczenia i opinie ze szkoły dotyczące
dziecka.
Praktycznie we wszystkich badanych sprawach przeprowadzano (nieraz kilkakrotnie)
przesłuchanie informacyjne stron. Stosunkowo często było to powiązane ze
zgłoszonymi wnioskami o udzielenie zabezpieczenia. Czasem takie wysłuchanie
informacyjne stanowiło podstawowe źródło wiedzy sądu na temat dziecka przed jego
wysłuchaniem.
W sprawach, w których dochodziło do wysłuchania dziecka, stałym elementem były
(nieraz wielokrotne w jednej sprawie) wywiady kuratorów oraz nieco rzadziej opinie
ROD-K. Kwestia ta ma istotne znaczenie z punktu widzenia analizy wysłuchania
dzieci. Z jednej bowiem strony ROD-K i kuratorzy to podstawowe podmioty, przed
którymi dochodziło do tzw. wysłuchiwania pośredniego, z drugiej strony wywiady
kuratorskie oraz badania dzieci w ROD-K stanowiły cenne źródło wiedzy dla sądu
pozwalające we właściwy sposób ocenić wysłuchanie bezpośrednie lub umożliwić
sądowi przygotowanie się do wysłuchania.
6. Sposób zakończenia spraw
Większość badanych spraw zakończyło się orzeczeniem merytorycznym (156 spraw
– 84,7%) – wyrokiem w procesie lub postanowieniem w postępowaniu
nieprocesowym. W 31 sprawach (16,8%) doszło do zakończenia formalnego
28
postanowieniem o umorzeniu postępowania (na skutek zawartych ugód – 20 spraw
lub wskutek cofnięcia wniosków w postępowaniu nieprocesowym – 11 spraw).
Warto zauważyć, że skuteczność apelacji w sprawach, w których wysłuchano dzieci,
jest niewielka (3 sprawy – 1,6 %).
7. Związek wysłuchania z mediacją, zawieranymi ugodami oraz rezygnacją
z dochodzenia roszczeń przez wnioskodawców
Przy okazji badań aktowych zweryfikowano, w ilu z badanych spraw kierowano
strony do mediacji i czy wysłuchanie dziecka miało wpływ na ewentualne powodzenie
mediacji. W przeważającej ilości spraw nie kierowano stron do mediacji (178 spraw,
co stanowi 96,7%). Tylko w 9 sprawach (4,9%) sąd kierował strony do mediacji, przy
czym w 4 (2,2%) z nich mediacja zakończyła się powodzeniem. W toku badań nie
stwierdzono związku wysłuchania z mediacją.
Osobną kwestią był jednak zauważalny wpływ wysłuchania na zawierane ugody lub
cofnięcia wniosków. Okazuje się bowiem, że w 20 sprawach (10,9%) wysłuchanie
doprowadziło do porozumienia się zwaśnionych stron i zawarcia ugody, a w 11
sprawach (5,9%) na skutek wysłuchania wniosek został cofnięty. Świadomość
bowiem stron, że sąd poznał zdanie dziecka (w wielu wypadkach niestety dopiero
w tym momencie rodzice tę wolę poznawali), czyniła dalszy spór zbędnym. Wydaje
się, że w co najmniej 2 sprawach nie zakwalifikowanych do badania postanowienie
sądu o wysłuchaniu skłoniło stronę do wycofania wniosku, co doprowadziło do
umorzenia postępowania.
8. Znaczenie wysłuchania dziecka dla wyniku sprawy i szybkości jej
rozpoznania
Znaczenie wysłuchania dziecka dla wyniku sprawy i szybkości jej rozpoznania
wydaje się bardzo duże. Wyniki badania akt wskazują w sposób nie budzący
wątpliwości, że dowód z wysłuchania bezpośredniego dzieci (171 badanych spraw)
miał zazwyczaj istotny wpływ na wynik sprawy i doprowadził
29
z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością do uwzględnienia życzeń dziecka
wyrażonych podczas wysłuchania w 80 sprawach (46,8%), częściowego
uwzględnienia życzeń dziecka w 38 sprawach (22,2%). W wypadku 18 spraw
życzenia dziecka nie zostały w ogóle uwzględnione (10,5%)15, zaś w wypadku 37
spraw (21,6%) nie można ocenić, czy życzenia te zostały uwzględnione. Jednak w tej
ostatniej kategorii zwrócić wypada uwagę, że mieszczą się w niej sprawy, w których
zawarto ugody (20 spraw) lub cofnięto wniosek (11 spraw), co oznacza, że zaledwie
w 6 sprawach znaczenie głosu dziecka nie można przełożyć na rozwiązanie
problemu rodziny (3,5%), który został poddany pod rozstrzygnięcie sądu. W wielu
wypadkach bowiem zawarcie ugody lub cofnięcie wniosku formalnie nie pozwalało
ustalić wpływu na decyzję sądu, jednak skoro na skutek wysłuchania dochodziło do
ugody lub wycofania wniosku, można mówić o rozwiązaniu problemu rodziny być
może nawet w sposób lepszy niż orzeczeniem merytorycznym. Przykładowo, gdy
rodzic domagający się ustalenia kontaktów dowiadywał się, że dziecko powiedziało
sędziemu, iż nie chce z nim utrzymywać żadnych kontaktów, rezygnował
z prowadzenia sprawy. Zdarzały się sytuacje, gdy po wysłuchaniu dziecka rodzic
oświadczał, że respektuje wolę małoletniego.
W jednym wypadku sąd nie uwzględnił woli dziecka ze względu na zmianę
okoliczności sprawy (dziecko pokłóciło się z babcią kilka miesięcy po wysłuchaniu).
W kilkudziesięciu sprawach dawało się zauważyć wpływ wysłuchania na treść
postanowień zabezpieczających (np. w zakresie ustalanych kontaktów na czas
toczącego się postępowania).
Osobnym ważnym zagadnieniem jest kwestia wpływu wysłuchania na szybkość
postępowania w sprawie. W 97 badanych sprawach (na 171 wysłuchań
bezpośrednich) można uznać, że wysłuchanie wpłynęło na szybkość zakończenia
postępowania (52,7% spraw), w 47 sprawach (27,4% spraw) oceniono, że
wysłuchanie nie miało wpływu na szybkość zakończenia postępowania w sprawie,
zaś w 93 (54,3%) sprawach trudno było sformułować opinię na temat tego, czy
wysłuchanie dziecka wpłynęło na szybkość postępowania cywilnego.
15
Tylko w jednej ze spraw zdarzyła się sytuacja, że dzieci miały rozbieżne zdania – sąd uwzględnił zdanie jednego z nich; życzenia pozostałych dwóch nie zostały uwzględnione (chodziło o ustalenie miejsca pobytu). Przesądzające znaczenie miała w tej sprawie opinia ROD-K.
30
Szczególną moc wysłuchanie dziecka zyskiwało w wypadku, gdy było zgodne
z wnioskami biegłych ROD-K. W 39 sprawach obok wysłuchania bezpośredniego
przeprowadzono badanie ROD-K (22,5%) lub badanie przez psychologów (15
wypadków – 8,7%) i zawsze, gdy wysłuchanie dziecka prowadziło do podobnych
wniosków, co opinia biegłych, sąd orzekał zgodnie z poglądem wyrażonym przez
dziecko.
Wydaje się, że całkowicie trafna jest teza, że opinia psychologiczna zawsze ułatwiała
sędziemu właściwą ocenę wysłuchania bezpośredniego.
Badania pokazały, że gdy istnieje obawa manipulacji dzieckiem, udział biegłego
psychologa wydaje się nieodzowny (potwierdza to sprawa przed jednym z sądów
rejonowych, w której udało się ujawnić tego typu okoliczności, co pozwoliło sędziemu
na właściwą ocenę treści przekazywanych przez dziecko).
Udział psychologa okazywał się również cenny wówczas, gdy sąd musiał
podejmować trudne decyzje np. odnośnie do tego czy możliwe jest ustalenie pieczy
naprzemiennej.
Należy w tym miejscu zauważyć, że udział biegłego w wysłuchaniu małoletniego
dziecka nie wiąże się ze specjalnie dużymi kosztami. Badanie pięciu akt, w których
podano koszty sporządzenia opinii wskazuje, że średni koszt opinii biegłego
psychologa oraz jego udział w wysłuchaniu to 350,33 zł.
9. Podstawowe informacje dotyczące wysłuchiwanych dzieci
W ramach badań aktowych zebrano podstawowe informacje na temat dzieci, które
zostały wysłuchane.
We wszystkich badanych sprawach dzieci były narodowości polskiej, brak jest
natomiast informacji na temat posiadanego przez nie innego obywatelstwa.
W ramach badanych spraw wysłuchano w sposób bezpośredni lub pośredni 237
dzieci. Przedmiotem badania objęto 120 dziewczynek (51,6%) i 117 chłopców
(49,49%).
31
Najmłodsze wysłuchane dzieci miały 3 lata przy wysłuchaniu bezpośrednim oraz
2 lata w wypadku wysłuchania pośredniego. Najstarsze wysłuchiwane dzieci miały 17
lat.
W badanych sprawach przeważały wysłuchania, w których sąd zapoznawał się ze
stanowiskiem jednego dziecka (153 sprawy), co stanowi 81,8%. W 25 przypadkach
(13,4% spraw) wysłuchane zostało rodzeństwo (przy czym w dwóch sprawach
wysłuchano bliźniaków), w 9 przypadkach trojga dzieci (4,8%), dwukrotnie słuchano
czworga rodzeństwa (1,1%). W jednym wypadku wysłuchano pięciorga rodzeństwa
(przy czym wszystkich dzieci wysłuchano razem) – 0,5%.
W zaledwie w 13 sprawach w chwili wysłuchania dziecko mieszkało z obojgiem
rodziców (7%), natomiast w przeważającej ilości spraw z matką – 118 (63,1%), 43
z ojcem (23%), 7 z rodziną zastępczą (3,7%), 4 w placówkach wychowawczych
(2,1%) oraz w 2 wypadkach z opiekunem (1,1 %).
Należy zauważyć, że wysłuchanie pozwalało prawie w każdym wypadku ustalić
aktualną sytuacje opiekuńczo-wychowawczą dzieci a także relacje z rodzicami.
W ocenie badającego w 50 sprawach wysłuchanie wskazywało na poważne
zakłócenie więzi z ojcem (26,7%), w 27 z matką (14,4%). W 6 przypadkach
wysłuchanie wskazywało na poważne zakłócenie więzi pomiędzy dzieckiem
a obojgiem rodziców (3,2%). W 104 wypadkach badanie nie wskazywało na
zakłócenie tych więzi – dziecko miało prawidłowe lub co najmniej poprawne relacje
z obojgiem rodziców (55,6%).
Na potrzeby badania celowe było przyjęcie podziału na dzieci starsze (w wieku co
najmniej 13 lat) oraz dzieci młodsze (poniżej 13 roku życia). Ta granica wieku wydaje
się nieprzypadkowa, bowiem z chwilą ukończenia 13 roku życia zyskuje się
ograniczoną zdolność do czynności prawnych. W praktyce sądowej również
dostrzeżono tę istotną granicę wiekową. Jak wynika np. z pisma prezesa pewnego
sądu okręgowego z dnia 18 września 2015 r. adresowanego do Instytutu Wymiaru
Sprawiedliwości, czynności wysłuchania małoletniego dziecka były dokonywane w
jednym z sądów rejonowych z tego okręgu w stosunku do dzieci powyżej 13-tego
roku życia. Wskazano w szczególności w tym piśmie, że gdy dziecka ma 13 lat,
wysłuchuje się je przed sądem w sprawach dotyczących zezwolenia na dokonanie
32
czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu jego majątkiem. W Tabeli 2
wskazano też inne sądy, w których granica 13-roku życia otwierała dzieciom drogę
do wysłuchania.
Liczba wysłuchiwanych dzieci w wieku 13 lat lub starszych to 114 (48,1%
przypadków). Młodszych dzieci (poniżej 13-ego roku życia) było 123 (51,9%).
Wśród badanych dzieci 16 uczęszczało do przedszkola (6,8%), 115 do szkoły
podstawowej (48,5%), 72 do gimnazjum (30,4%), 17 do liceum (7,2%), 8 do
technikum (3,4%), 4 do szkoły zawodowej (1,7%), 2 dzieci z uwagi na wiek w ogóle
nie uczęszczało do żadnej placówki edukacyjnej (0,8%), zaś w stosunku do 3 dzieci
nie było w aktach danych na ten temat (1,3%).
33
VII. Realizacja idei przyjaznego wysłuchania dzieci
Wysłuchanie dziecka stanowi szczególną czynność procesową. Powszechnie
przyjmuje się, że powinno zostać dokonane w sposób zapewniający dziecku ochronę
przed negatywnymi następstwami uwikłania w sprawy dorosłych. Wizyta
małoletniego w sądzie lub w innym miejscu nie powinna wiązać się dla niego
z negatywnymi przeżyciami. Trzeba też pamiętać, że w wielu wypadkach
wysłuchanie sądowe jest pierwszym kontaktem z instytucją państwową. Pozytywne
doświadczenia wyniesione ze spotkania z sądem mogą mieć znaczący wpływ na
postrzeganie przez dziecko prawa oraz sądów. Uwzględnienie głosu dziecka
pokazuje mu, że jest szanowanym podmiotem, który może liczyć na ochronę prawną.
W konsekwencji wysłuchanie daje dziecku poczucie przynależności do
społeczeństwa i kształtuje od najmłodszych lat jego postawę obywatelską. Realizacja
idei przyjaznego wysłuchania jawić się więc powinna jako jeden z naczelnych celów
postępowania w sprawach rodzinnych i opiekuńczych.
Badanie akt sądowych nie daje możliwości uzyskania informacji, w jakim stopniu
wysłuchania miały przyjazny charakter. Samo zresztą określenie, na czym
„przyjazność” wysłuchania polega, sprawia problemy i jest różnie rozumiane przez
sędziów.
Dopiero w ramach ankiety przekazanej sędziom udało się poczynić spostrzeżenia
umożliwiające ustalenie, na ile wysłuchania małoletnich w Polsce są „przyjazne”.
W ankiecie zadano pytanie: „czy wysłuchania były prowadzone w formie przyjaznej
dla dziecka – jeżeli tak (w jaki sposób)”. Znaczna większość sędziów napisała, że
wysłuchanie było prowadzone w formie przyjaznej. 544 osoby (w 86,3% ankiet)
stwierdziły, że wysłuchania były prowadzone w formie przyjaznej dla dziecka.
Zaledwie 44 osoby (7%) napisały, że wysłuchania nie były prowadzone w formie
przyjaznej dla dziecka. 12 osób (1,9%) w ogóle nie wskazało odpowiedzi lub
postawiło znak zapytania przy tym pytaniu. Ponadto 25 ankiet sędziowskich nie
zakwalifikowano do badania w zakresie tego pytania (4% respondentów), gdyż osoby
te wskazały, że w ogóle nie przeprowadzały wysłuchania.
34
Sędziowie wskazali następujące cechy mające charakteryzować przyjazność
spotkania dziecka z sądem (cytuję dosłownie):
− właściwe pomieszczenie (pokój lub gabinet sędziego), w pomieszczeniu
znajdują się kolorowe ściany, zabawki, przybory do rysowania,
− poza salą rozpraw, dziecko siedzi na tym samym poziomie co sędzia,
− w niebieskim pokoju,
− w obecności psychologa lub pedagoga,
− brak stroju urzędowego (togi),
− bez udziału osób postronnych, bez obecności stron i pełnomocników, bez
obecności innych osób, jeżeli takie było życzenie dziecka,
− z zachowaniem wymogów k.p.c.,
− z uwzględnieniem zasad poszanowania godności wysłuchanego,
− poprzez stworzenie warunków odpowiadających domowym,
− odstąpienie od wysłuchania, gdy dziecko sobie tego życzy,
− w formie przyjaznej i zrozumiałej dla dziecka, w otoczeniu zabawek (dziecko
poczęstowano lizakiem), rozmowa dostosowana do wieku dziecka,
− sposób zwracania się do dziecka, sposób zadawania pytań i ton sędziego,
− sposób prowadzenia rozmowy z dzieckiem (np. najpierw przyjazna rozmowa
na tematy nie związane z wysłuchaniem, luźna rozmowa, bez pośpiechu, nie
ponaglano dziecka, przyjazna atmosfera, zapewniająca bezpieczeństwo
i swobodną wypowiedź, w tonie nieurzędowym, nie używanie nacisku na
dziecko, dzieciom były wyjaśniane powody, dla których sędzia z nimi
rozmawia oraz, że mogą, ale nie muszą odpowiedzieć, wysłuchanie
przeprowadzał sędzia – kobieta w delikatny sposób, w bliskiej odległości,
naprzeciw siebie),
− np. w formie zabawy (forma wywiadu),
− poprzez kuratora lub z udziałem kuratora.
Niektórzy sędziowie ograniczyli się jedynie do stwierdzenia, że wysłuchanie było
przyjazne (bez podania przyczyny takiej oceny).
Tylko nieliczni sędziowie wskazali, że wysłuchania nie były prowadzone w formie
przyjaznej z uwagi na:
35
− brak odpowiedniego pomieszczenia, w tym brak specjalnego pokoju
wysłuchań prowadzący do zaniepokojenia dziecka,
− brak niebieskiego pokoju.
Samo zapewnienie przyjazności wysłuchania nie gwarantuje uzyskania efektów
„dowodowych”. Nie wszystkie wysłuchania okazywały się efektywne. Np. w sprawie
przed jednym z sądów okręgowych 5,5-letnie dziecko opowiadało sędziemu głównie
o swoim psie. Tylko w 3 sprawach (1,7%) sąd odstąpił od wysłuchania w jego trakcie
ze względu na niemożność nawiązania właściwej komunikacji z dzieckiem. Jednak i
w tych sprawach, sąd zobaczył dziecko i miał okazję uzyskać podstawowe informacje
dotyczące tego dziecka w sposób bezpośredni, co zawsze ułatwiało wydanie
orzeczenia w sprawie.
Osobnym problemem dostrzeżonym przez sędziego z jednego z sądów rejonowych
jest poszanowanie tajemnicy rozmowy z dzieckiem. Po wysłuchaniu dziecka (sprawa
o kontakty) sędzia zreferował stronom przebieg wysłuchania małoletniej, nie
ujawniając treści rozmowy z dzieckiem (zgodnie z jej życzeniem). Zapis rozmowy był
w aktach w zaklejonej kopercie.
Ten sam sędzia, w celu nadania wysłuchaniu swobodnej formy, uczył 3,5-letnie
dziecko „gry w łapki”. Wydaje się, że dzięki temu sędzia uzyskał następnie bardzo
wiele cennych informacji na temat relacji dziecka z ojcem.
W innej sprawie w tym samym sądzie przed rozpoczęciem wysłuchania zapytano 4-
letnie dziecko, czy wyraża zgodę na wysłuchanie. Dziewczynka wyraziła zgodę.
Ciekawy komentarz zamieścił jeden z sędziów z innego sądu. Określił on
dokonywane przez siebie wysłuchania jako przyjazne dla dziecka. Napisał, że
zapewnia dziecku swobodę, poczucie bezpieczeństwa przez umożliwienie
przerwania czynności, jeżeli dziecko tego potrzebuje. Wskazał też, że wysłuchanie
odbywa się bez obecności innych uczestników, w czasie wolnym od posiedzeń i bez
pośpiechu. Co więcej, wysłuchanie łączy się z udekorowaniem pokoju wysłuchań,
zabawą oraz rozmową o zainteresowaniach dziecka.
Godnym odnotowania jest głos kolejnego sędziego, który wskazując na przyjazną
formę prowadzonych przez siebie wysłuchań stwierdził, że „wstępna rozmowa
36
sędziego zaczyna się od przedstawienia się przez sędziego, wyjaśnienia przyczyn
stawienia w sądzie – w sposób adekwatny do wieku i rozwoju dziecka”. Następnie,
zdaniem sędziego, należy ustalić, czy dziecko jest zaniepokojone lub zdenerwowane
– wówczas wyjaśnia mu się, że nie musi odpowiadać na pytania. Mówi się dziecku,
że jak czegoś nie rozumie, to postaramy się to wytłumaczyć. Sędzia zaznaczył, że
dziecko w czasie wysłuchań siedzi spokojnie koło niego i rozmawia z
przewodniczącym, podczas gdy protokolant sporządza protokół. Sędzia daje dziecku
protokół do przeczytania i podpisania, o ile dziecko umie już pisać.
W niektórych sądach problemy organizacyjne uniemożliwiają właściwe
przeprowadzenie czynności wysłuchania dzieci. Jak wskazał prezes pewnego sądu
okręgowego w piśmie z 16 września 2015 r. do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości,
sędziowie rodzinni w jednym z podległych mu sądów rejonowym „niestety”
przeprowadzali bezpośrednie wysłuchania w sali sądowej, co wynikało „z braku
należytej obsady kadry orzeczniczej Wydziału”. Prezes zauważył, że wysłuchanie w
tzw. pokoju przyjaznym nie może być przeprowadzone w toku sesji, na której
wyznaczane są rozprawy, gdyż spowodowałoby to dezorganizację pracy. Z kolei
wyznaczanie terminu wysłuchania małoletniego poza dniami sesyjnymi, zdaniem
Prezesa, byłoby możliwe „przy racjonalnym obciążeniu sędziów rodzinnych”.
Niektóre sądy pomimo posiadania niebieskich pokojów nie zawsze z nich korzystają.
W wypadku wysłuchiwania rodzeństwa lub większej liczby dzieci zdarzały się
wypadki wysłuchiwania dzieci razem (4 sprawy). Praktykę taką ocenić należy
negatywnie, gdyż wpływ, zwłaszcza starszych dzieci, prowadził do „ujednolicania
poglądów” młodszych. Taką praktykę zastosował np. pewien sąd okręgowy w dwóch
sprawach o rozwód. Na skutek takiego wysłuchania w jednej z tych spraw, drugie
dziecko ograniczyło swą wypowiedź jedynie do stwierdzenia: „ja też uważam, że te
kontakty z tatą są wystarczająceQ”, „myślę tak samo jak siostra”, „też mam kontakty
z tatą”Q Biorąc pod uwagę, że najpierw mówiła starsza siostra (lat 16) a dopiero po
niej młodsza (12 lat) istnieje prawdopodobieństwo, że młodsze dziecko było pod
wpływem starszego. Nie wydaje się również właściwa praktyka przyjęta przez inny
sąd okręgowy, w ramach której dwaj synowie stron (11-letni i 4-letni) byli
wysłuchiwani razem, przy czym raz mówił jeden raz drugi. Być może jednak udział
starszego brata miał znaczenia dla ośmielenia młodszego, w takim razie praktyka
37
przyjęta przez sędziego w tej akurat sprawie miała uzasadnienie. Także jeszcze inny
sąd okręgowy wysłuchiwał dzieci łącznie, co doprowadziło do następujących zapisów
w protokole wysłuchania: „Chłopcy obaj oświadczająQ”.
Należy zwrócić uwagę na inne zjawisko w sytuacji rodzin wielodzietnych. Sąd
ograniczał się czasem do wysłuchania wyłącznie starszego (lub starszych) dzieci16.
Tak procedował np. jeden z sądów okręgowych w sprawie o rozwód, który wysłuchał
dziecka 12-letniego, natomiast zaniechał wysłuchania jego 6-letniej siostry. Podobnie
postąpił ten sam sąd w innej sprawie o rozwód, w której wysłuchano dwojga z trójki
rodzeństwa (dzieci było w wieku 16 lat, 12 lat, 10 lat). Ten sam sąd z czworga
rodzeństwa wysłuchał tylko jednego dziecko w wieku 15 lat (pozostałe, 9-letnie, 5-
letnie i 3-letnie, nie były słuchane), z kolei w innej sprawie (o rozwód) wysłuchał
czworga rodzeństwa (15 lat, 13 lat, 12 lat, 11 lat).
Badanie wskazuje, że zdarzało się również, że małoletni byli „wysłuchiwani” przez
sąd jako świadkowie. Np. w sprawie o rozwód jeden z sądów okręgowych 16-letniego
chłopca wysłuchał poza salą rozpraw, zaś jego 17-letniego brata przesłuchał w
charakterze świadka. W jednej ze spraw odnotowano pytanie sądu do adwokata, czy
17-latka ma być wysłuchana poza salą rozpraw, czy jako świadek. Treść art. art.
2161 § 1 zdanie 2 k.p.c. oraz 576 § 2 zdanie 2 k.p.c. nie pozostawia wątpliwości, że
przesłuchanie na rozprawie nie stanowi wysłuchania.
Pewne zachowania sędziów sprowadzające czynność wysłuchania do zwykłego
źródła dowodowego osobowego nie zasługują na aprobatę. Np. pewien sędzia
pouczał dzieci o obowiązku mówienia prawdy.
Elementem wskazującym na właściwe potraktowanie dziecka może być samo
zaproszenie dziecka do sądu. Generalnie dzieci były wzywane za pośrednictwem
swoich rodziców. Jedynie w 2 wypadkach jeden z sądów okręgowych wezwał 17-
letnią córkę bezpośrednio pismem sądowym (tytuł pisma to: „wezwanie małoletniej
córki stron”). Także tenże sąd wezwał inną małoletnią (16 lat) „na adres powódki”.
Takie procedowanie może jednak dotyczyć jedynie starszych dzieci. Kierowanie
korespondencji do małych dzieci wydaje się niedopuszczalne.
16
Prowadziło to w niektórych wypadkach do sytuacji, gdy sąd poznawał wolę danego dziecka za pośrednictwem starszego rodzeństwa.
38
Przesłanką pozaustawową wysłuchania dziecka jest niesprzeczność wysłuchania
z dobrem dziecka. W piśmie do Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości wskazał na to
wiceprezes pewnego sądu okręgowego, pisząc, że pomimo kategoryczności
sformułowania przepisów dotyczących wysłuchania małoletniego (co sugeruje
zastosowanie tych przepisów zawsze i w każdej sprawie dotyczącej dziecka),
wysłuchanie - zdaniem tego sędziego - ma charakter względnie obligatoryjny, „a o
jego dokonaniu decyduje nie charakter sprawy, lecz tylko walory podmiotowe
dziecka”. Autor tego poglądu dodaje, że wysłuchanie nie może łączyć się
z jakimikolwiek negatywnymi dla niego konsekwencjami psychicznymi czy
emocjonalnymi. Na koniec sędzia stwierdza, że ważną decyzją sądu jest też
dopuszczenie do czynności wysłuchania dziecka osób mu bliskich.
Rzadko udaje się na podstawie badań aktowych ustalić, jakie przeżycia były z tą
czynnością związane – jedynie w 2 wypadkach odnotowano, że dziecko płakało, w 3
sprawach pojawił się komentarz, że dziecko wykazuje objawy zdenerwowania.
Wśród pytań zawartych w ankiecie zastosowanej do badania akt spraw rodzinnych,
w których doszło do wysłuchania dziecka, znalazło się pytanie, „czy wysłuchanie było
zgodne z dobrem dziecka?”. Analiza wysłuchań prowadzić może do wniosku, że
wysłuchania były zgodne z dobrem dzieci objętych postępowaniami, gdyż mogły się
one wypowiedzieć i w większości wypadków sąd uwzględnił ich wolę, co prowadziło
do osiągnięcia ich dobrostanu. Jednak w aktach brak jest całkowicie informacji na
temat konsekwencji wysłuchań dla dzieci oraz ich odczuć po przeprowadzeniu tych
czynności. Wyrażenie zatem poglądu (na podstawie badania aktowego), odnośnie do
tego, czy wysłuchania były zgodne z dobrem dzieci, wydaje się niemożliwe.
1. Przygotowanie wysłuchania dziecka przez sąd
Ważnym elementem skutecznego i przyjaznego wysłuchania jest należyte
przygotowanie się przez sędziego do wysłuchania. Praktycznie jednak we wszystkich
sprawach sąd przystępował do wysłuchania w dniu rozprawy. Z jednej strony
powoduje to, że sąd na „gorąco”, znając charakter sprawy, podejmuje rozmowę
z dzieckiem, z drugiej strony pojawia się ryzyko przeniesienia na dziecko emocji
sprawy przez samego sędziego lub brak należytego przemyślenia taktyki
39
prowadzenia rozmowy z dzieckiem. Kwestia ta jednak nie jest dostrzegana
w praktyce sądowej. Jedynie w jednej ze spraw przed pewnym sądem rejonowym
udało się zauważyć dostrzeżenie tego problemu. Adwokat wnosił bowiem, żeby
dziecko było wysłuchane w inny dzień niż rozprawa.
Badanie aktowe pokazało, że sędziowie w niektórych wypadkach pomimo
właściwego nawiązania kontaktu z dzieckiem nie uzyskali pełnego stanowiska
dziecka co do jego rozsądnych życzeń, skupiając się na ustaleniu wiedzy dziecka na
temat okoliczności faktycznych sprawy. Przykładowo w jednej ze spraw sędzia sądu
okręgowego nie zapytał dziecka w ogóle, czy chce kontaktów z ojcem (materiał
zgromadzony w sprawie wskazywał, że pomiędzy dzieckiem a rodzicem jest
poważnie zakłócona więź) i ewentualnie jaka miałaby być ich częstotliwość.
W konsekwencji na skutek zbyt ogólnego wysłuchania niewiele wniosło ono do
sprawy w zakresie przedstawienia ważnych oczekiwań dziecka. Właśnie szczególnie
w sprawach o kontakty jest to widoczne, bowiem z zapisu rozmów z dziećmi wynika,
że sędziowie, co do zasady, ustalają istnienie więzi i stosunek dziecka do osoby
żądającej ustalenia kontaktów, jednak jeśli chodzi o samą częstotliwość tych
kontaktów, ich miejsce i czas, unikają często dokładnych pytań, co pozwala ocenić
czynność wysłuchania jako niedokończoną.
W ramach badań aktowych podjęto próbę weryfikacji, czy sąd przygotowywał się do
wysłuchania17. Specyfika informacji zawartych w aktach spraw pozwala jedynie
stwierdzić, czy sąd zebrał informacje dotyczące dziecka przed jego wysłuchaniem.
Czynił to z inicjatywy własnej lub dzięki dokumentom przedstawianym przez strony.
W większości wypadków objętych badaniem aktowym (134 sprawy, co stanowi
78,3 %) sąd zebrał podstawowe informację na temat dziecka jeszcze przed jego
wysłuchaniem. W 39 sprawach (22,8%) sąd przed wysłuchaniem nie zebrał takich
informacji.
Badania pokazują, że w sprawach prostych, w których nie ma potrzeby prowadzenia
obszernego postępowania dowodowego, sądy dokonywały wysłuchania bez
uprzedniej weryfikacji sytuacji osobistej i zdrowotnej dziecka.
17
13 spraw nie badano pod kątem zebrania informacji o dziecku przed jego wysłuchaniem, gdyż dokonano w tych sprawach wysłuchania pośredniego.
40
O ile sąd przygotowywał się do wysłuchania, zazwyczaj czynił to dzięki wywiadowi
kuratora, opinii ROD-K lub opinii ze szkoły. Zebranie tych informacji ma o tyle ważne
znaczenie, że na ich podstawie sąd mógł jeszcze przed wysłuchaniem ocenić, czy
dziecko nadaje się do wysłuchania, tj. w szczególności czy jego rozwój, stan zdrowia
pozwala wyrazić rozsądne życzenia. Co więcej, wiedza na temat wysłuchania
dziecka pozwala odpowiednio przygotować wysłuchanie, tj. w szczególności dobrać
psychologa lub inną osobę do wysłuchania, sformułować pytania do małoletniego
a nawet dokonać właściwego wyboru miejsca wysłuchania. Należy w tym miejscu
zwrócić uwagę, że sędziowie nie w każdym wypadku uważali za konieczne
dokonywanie wysłuchania w tzw. niebieskim pokoju. Trzeba zgodzić się, że dziecko
po ukończeniu 13. roku życia, co do zasady nie potrzebuje szczególnie „przyjaznych”
warunków lokalowych dla odbycia czynności wysłuchania. Okazuje się także, że
pomimo braku niebieskich pokojów niektórzy sędziowie z powodzeniem
przeprowadzali wysłuchania dzieci, podczas gdy ich koledzy lepiej wyposażeni nawet
nie próbowali dzieci wysłuchiwać.
W niektórych wypadkach odnotowano w sądach wysłuchania „spontaniczne”, których
sąd nie planował. Np. na 21 wysłuchań dokonanych przez jeden z sądów rejonowych
dokonano kilka tego rodzaju. Takie wysłuchania nie są jednak zazwyczaj
przygotowane i nie powinny być praktykowane poza szczególnymi sytuacjami.
2. Warunki, w jakich dokonywano wysłuchania
Badania aktowe rzadko wskazywały na warunki, w jakich dokonywano wysłuchań.
Przyczyną tego stanu rzeczy są zbyt lakoniczne opisy warunków, w jakich
przeprowadzano te czynność. W aktach po prostu nie występują często opisy, gdzie
wysłuchano dziecka. W aktach badanych spraw są zazwyczaj zapisy w rodzaju:
„dziecka wysłuchano w pokoju 131” (pewien sąd okręgowy), lub „w gabinecie
sędziego” (wiele sądów) lub „dziecka wysłuchano bez strojów urzędowych poza salą
rozpraw”. Tak wskazane elementy wysłuchania nie pozwalają dokonać kwalifikacji
wysłuchania jako „przyjaznego”. W miarę dokładne opisy (pozwalające na dokonanie
takiej oceny) występowały zaledwie w 29 sprawach, co pozwalało z przekonaniem
wyrazić pogląd, że wysłuchanie odbywało się w przyjaznych dla dziecka warunkach.
41
W pozostałych 155 badanych sprawach brak jest informacje pozwalających
sformułować jakąkolwiek ocenę.
Niezbyt często wskazywano (kilkanaście wypadków), że wysłuchania dokonywano
w tzw. niebieskim pokoju, chociaż znaczna ilość sądów dysponuje możnością
korzystania z takich pomieszczeń, co potwierdza Tabela 2 stanowiąca integralną
część raportu. Zapisy w ostatniej kolumnie tabeli wskazują, że w najbliższym czasie
kilka sądów otrzyma takie „przyjazne” pomieszczenia. Niektóre sądy posiadają takie
pomieszczenia w budynkach stanowiących ich siedzibę lub mają możliwość
korzystania z niebieskich pokojów znajdujących się w innych sądach.
Na potrzeby niniejszego Raportu warto przedstawić opis takiego pokoju dokonany
przez wiceprezesa jednego z sądów okręgowych. W podległym mu sądzie
rejonowym tworzony jest właśnie taki pokój. Jest on pomalowany na pastelowy kolor,
oświetlony lampami emitującymi ciepłe światło. W pokoju przesłuchań znajdują się
fotele, pufy, stoli, krzesełka w wesołych kolorach, szafa na zabawki. Rodzaj i rozmiar
mebli pozwala na wykorzystywanie pokoju do prowadzenia wysłuchań dzieci w
różnym wieku. Zakupione zostało wyposażenie typu kredki, układanki, kolorowanki,
maskotki, tablica. Na ścianach i oknie naklejone są kolorowe naklejki.
W kontekście przyjaznego miejsca wysłuchania dzieci warto przedstawić informacje
uzyskane na podstawie ankiety wypełnionej przez 630 sędziów. Większość
wysłuchań następowała w „specjalnych pomieszczeniach”, co jest zazwyczaj
rozumiane przez sędziów jako niebieskie pokoje lub gabinety sędziego. 184 sędziów
stwierdziło, że przeprowadzano wysłuchania w budynku sądu w sali rozpraw, zaś 39
wskazało, iż następowało to poza budynkiem sądu. Sporządzone ankiety nie dają
jednak dostatecznych podstaw do wskazania dokładnej liczby wysłuchań
w niebieskich pokojach, gdyż ankietowani wskazywali gdzie najczęściej dokonywali
czynności wysłuchania. Biorąc ponadto pod uwagę, że w wielu wypadkach miało
miejsce tzw. wysłuchanie pośrednie dziecka, wyniki ankiety w związku ze sposobem
sformułowania pytania przez autora, nie mogą być miarodajne dla podania
konkretnych wartości liczbowych, tym bardziej, że niektórzy sędziowie przesłuchują
dzieci w różnych miejscach – np. starsze dzieci w salach rozpraw, a młodsze np.
poniżej 13. lub 15. roku życia w tzw. niebieskim pokoju.
42
3. Sposób utrwalenie czynności wysłuchania
Przepisy k.p.c. nie regulują kwestii utrwalania wysłuchania dzieci. Z
przeprowadzonych badań aktowych wynika, że zaledwie w 4 sprawach (2,3%)
dokonano utrwalenia wysłuchania w systemie audiowizualnym. Zaledwie w 2
sprawach (1,2%) do akt dołączona była płyta CD zawierająca utrwaloną treść
wysłuchania. Co więcej, nawet w tych 4 sprawach, w których dokonano utrwalenia,
nie wiadomo, czy czyniono to w sposób jawny, czy ukryty dla dziecka, bowiem brak
jest opisu rejestracji. W sprawach, w których dokonano rejestracji, informacja
sprowadzała się do stwierdzenia, że „dokonano utrwalenia wysłuchania na płycie
DVD w przyjaznym pokoju wysłuchań”. Wydaje się jednak, że badania aktowe nie
mogą być miarodajne w zakresie ilości utrwaleń w systemie audio lub
audiowizualnym, gdyż w sytuacji, gdy wysłuchanie następowało w niebieskim pokoju,
znajdował się tam sprzęt umożliwiający dokonanie takiego zapisu, jednak sędziowie
nie odnotowywali tego faktu. Jest ponadto możliwe, że rejestracji dokonano w
większej ilości spraw badanych, jednak nie odnotowano tego w aktach.
Cennym uzupełnieniem informacji wynikających z badań aktowych są zatem ankiety
wypełnione prze sędziów, które wskazują, że większość z nich nie rejestruje w ogóle
przebiegu wysłuchania dziecka. Jedynie 84 sędziów wskazało, że zdarzało się, że
dokonywali rejestracji w systemie audiowizualnym w sposób ukryty.
Osobną kwestią jest sporządzenie dokumentu pisemnego stwierdzającego przebieg
wysłuchania. Dla stron i uczestników a także dla sądu odwoławczego duże
znaczenia może mieć sposób opisania czynności procesowej wysłuchania dziecka.
Badania aktowe wskazują, że w przeważającej ilości wypadków sporządzano
protokół (160 spraw spośród 171, w których było wysłuchanie bezpośrednie, co
stanowi 93,6%). W 6 wypadkach (3,5%) sporządzono notatkę z wysłuchania. W 5
sprawach (2,9%) odnotowano przebieg wysłuchania „w inny sposób” np. rozmowa
z dzieckiem. W 2 wypadkach (1,1%) w aktach nie udało się odnaleźć jakiegokolwiek
materialnego zapisu przebiegu wysłuchania. W 13 wypadkach było prowadzone
wysłuchanie pośrednie, które nigdy nie jest utrwalane w postaci protokołu ani innej
formie pisemnej.
43
Powyższe dane znalazły potwierdzenie w ankietach wypełnionych przez sędziów,
którzy wskazali, że podstawowym dokumentem sporządzanym z wysłuchania jest
protokół. Spośród 605 sędziów, którzy dokonywali wysłuchań osobiście tylko 88
sędziów wskazało (14,5%), że sporządzało notatki służbowe z wysłuchań. Biorąc
jednak pod uwagę, że wielu sędziów wskazało w ankiecie często 2 lub nawet 3
praktykowane sposoby utrwalenia pisemnego wysłuchania, nie można definitywne
określić danych procentowych określających sposób utrwalenia.
Niejednolita jest praktyka w zakresie tego, kto protokół podpisuje. W przeważającej
ilości badanych spraw czynił to przewodniczący i protokolant, natomiast w ok.
połowie badanych spraw w protokole widniał też podpis dziecka – dotyczyło to
głównie dzieci starszych. Rzadko odnotowano też sprawy, w których podpis składał
wyłącznie przewodniczący (były to głównie sprawy, w których dziecka wysłuchiwał
wyłącznie przewodniczący, bez udziału protokolanta).
4. Czas wysłuchania
W większości wypadków wysłuchanie dzieci następowało w ciągu kilku miesięcy od
wpływu sprawy do sądu. W skrajnych wypadkach wysłuchanie nastąpiło po okresie
dłuższym niż 2 lata od wniesienia sprawy do sądu.
Celem zbadania czasu wysłuchania wybrano losowo 4 sądy rejonowe, z których
wybrano po 2 sprawy, w których podano czas wysłuchania, oraz dodatkowo 4 losowo
wybrane sprawy, w których wskazano czas wysłuchania (nie zawsze jest on
podawany). W wybranych 12 sprawach zbadano czas wysłuchania dziecka. Średnia
wartość to 43 minuty.
− Pierwszy Sąd (Rejonowy), pierwsza sprawa, kontakty, 45 minut,
− Pierwszy Sąd (Rejonowy), druga sprawa, kontakty, 17 minut,
− Drugi Sąd (Rejonowy), pierwsza sprawa, kontakty, 90 minut,
− Drugi Sąd (Rejonowy), druga sprawa, kontakty, 170 minut,
− Trzeci Sąd (Rejonowy), pierwsza sprawa, kontakty, 40 minut,
44
− Trzeci Sąd (Rejonowy), druga sprawa, ustalenie miejsca pobytu, 20 minut,
− Czwarty Sąd (Rejonowy), pierwsza sprawa, kontakty, 40 minut,
− Czwarty Sąd (Rejonowy), druga sprawa, kontakty, 25 minut,
− Piąty Sąd (Rejonowy), jedna sprawa, ustalenie miejsca pobytu dziecka, 10
minut,
− Szósty Sąd (Rejonowy), jedna sprawa, kontakty,15 minut,
− Siódmy Sąd (Rejonowy), jedna sprawa, o zmianę miejsca zamieszkania
dziecka, 15 minut.
− Ósmy Sąd (Okręgowy), jedna sprawa, rozwód, 30 min.
W jednym z sądów rejonowych, - 17-letnia dziewczynka stawiła się w sądzie i
powiedziała na rozprawie jedno zdanie, że zgadza się na kontakty z babcią w
terminach wskazanych przez wychowawcę ośrodka, w którym przebywała (Placówka
Opiekuńczo – Wychowawcza). „Wysłuchanie” to trwało mniej niż minutę. Było to
najkrótsze odnotowane wysłuchanie wśród badanych spraw. Najdłuższe odnotowane
wysłuchanie trwało 170 minut i zostało przeprowadzone przez sąd rejonowy.
45
VIII. Opis wybranych spraw badanych
Sprawa 1
Sprawa przed sądem rejonowym, obrazuje wysłuchanie bezpośrednie w trudnej
sprawie rodzinnej. Przedmiotem żądania była zmiana wyroku rozwodowego w
zakresie władzy rodzicielskiej i ustalenie miejsca zamieszkania dziecka (typowe
zagadnienia, w których wysłuchanie dziecka jest często stosowane). Została
wszczęta w dniu 31 marca 2014 r. Orzeczenie sądu pierwszej instancji zostało
ogłoszone w dniu 31 marca 2014 r. Strony nie były kierowane do mediacji. Około 5.
miesięcy po złożeniu wniosku przez ojca o powierzenie mu opieki nad synem,
małoletni został wysłuchany przez sąd. Rodzice byli bardzo skonfliktowani. Dziecko
było związane z obojgiem rodziców. W toku wysłuchania dziecko (11 lat)
relacjonowało o faktach, mówiło o tym, z kim spędziło wakacje, opowiadało o tym, że
chciałoby być u taty, bo było u mamy 10 lat i chciałoby zobaczyć, jak jest u taty.
Opowiadało o ulubionych zabawach, o tym, jakie posiłki lubi, wspominało o pomocy
udzielonej mu przez pedagoga. Opowiadało też o zwierzętach domowych. Mówiło
także o tym, że kłóci się z mamą; z tatą się nie kłóciło. Żaliło się, że od mamy nie
dostaje żadnej zabawki, a „przecież dobrze się uczy”. Od taty czasem dostawało
zabawki. Mówiło, że jeśli mogłoby coś u mamy zmienić to to, żeby nie krzyczała na
niego, żeby była miła dla niego. U taty chyba nie chciało nic zmieniać. Na koniec
oświadczyło: „jak wyjdę dzisiaj z sądu to pójdę z tatą, chcę wrócić z tatą”.
Dokumentem stwierdzającym wysłuchanie była kartka A4 podpisana przez sędziego
z datą. Małoletni nie podpisywał tego dokumentu. Początkowa informacja została
ograniczona do stwierdzenia, że „małoletni (imię i nazwisko) podaje”. Brak jest
jakiejkolwiek informacji co do tego, w jakim pokoju i miejscu doszło do wysłuchania.
Nie wiadomo, czy wysłuchanie zostało zarejestrowane w systemie audio-wizualnym.
Przed wysłuchaniem dziecka sąd zebrał bardzo dużo informacji na temat
małoletniego oraz rodziców, którzy są w poważnym konflikcie (odbyło się badanie
sądowo – psychiatryczne matki, ojca i dziecka). Przeprowadzono kilkukrotnie wywiad
środowiskowy przez kuratora. Sprawozdanie kuratora wskazywało, że małoletni
46
bardzo dobrze funkcjonuje u ojca, choć na co dzień mieszka z matką. Po
wysłuchaniu dziecka sąd bezzwłocznie postanowieniem zabezpieczającym ustalił
miejsce pobytu małoletniego przy ojcu (zabezpieczenie zostało udzielone z urzędu).
Niewątpliwie wynik wysłuchania miał wpływ na dalsze procesowe decyzje matki,
gdyż pierwotnie domagała się ona pozbawienia ojca władzy rodzicielskiej, a po
wysłuchaniu matka proponowała pieczę naprzemienną.
Przed wysłuchaniem dziecka przesłuchano świadków, informacyjnie przesłuchano
strony, dopuszczono szereg dowodów z dokumentu, w tym z innych akt sądowych,
także z wyroku rozwodowego. Załącznikiem akt sądowych były akta podręczne
kuratora. Sąd wysłuchał dziecka z urzędu, bez wniosku rodziców. Sędzia
wysłuchiwał dziecka bez udziału psychologa, co może budzić zastrzeżenie, gdyż
dziecko miało problemy psychologiczne – istniała potrzeba kształcenia specjalnego
(uczęszczało do klasy integracyjnej w szkole podstawowej). Rozwój emocjonalny
dziecka był prawidłowy, natomiast ze względu na kłopoty neurologiczne dziecko
zaliczone zostało do osób niepełnosprawnych. Pomimo składu ławniczego,
przewodniczący dokonał wysłuchania samodzielnie. Po dokonaniu wysłuchania sąd
przeprowadził jeszcze dowód z przesłuchania stron i zażądał opinii o uczniu.
Stanowisko dziecka zostało poznane bezpośrednio w toku wysłuchania oraz za
pośrednictwem kuratora, z którym dziecko rozmawiało. W postępowaniu strony nie
były reprezentowane przez pełnomocników.
Analiza akt pozwala na stwierdzenie, że wysłuchanie wpłynęło na szybkość
postępowania, gdyż po wysłuchaniu dziecka sąd oddalił szereg wniosków
dowodowych. W uzasadnieniu orzeczenia kończącego postępowanie w pierwszej
instancji wskazano, że sąd szczególną wagę przywiązał do wyników wysłuchania
dziecka. Matka dziecka złożyła apelację, która do dnia zakończenia badania nie
została rozpoznana.
Wysłuchanie w przedmiotowej sprawie miało bardzo istotne znaczenie dla sprawy.
Bez przeprowadzenia tego dowodu, sąd dysponowałby niepełnym obrazem sytuacji
rodziny. Jedyną rzeczą, która powinna zostać dodatkowo rozważona, jest udział
psychologa w wysłuchania. Jego opinia byłaby zapewne bardzo pomocna dla sądu.
47
Sprawa 2
Kolejną sprawą, która zasługuje na szczegółowe omówienie, jest pewien proces
przed sądem okręgowym. W sprawie tej zgłoszono żądanie rozwodu, pozew wpłynął
13 maja 2013 r. W postępowaniu przeprowadzono dowody z dokumentów (w tym
dowód z wyroku skazującego karnego). Przeprowadzono wnikliwy wywiad
środowiskowy, sporządzony przez kuratora. Tylko jedna ze stron była
reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, który został wyznaczony przez sąd
z urzędu. Strony nie były kierowane do mediacji. Istotne okoliczności faktyczne
sprawy to nadużywanie alkoholu przez pozwanego męża i bardzo zła sytuacja
materialna rodziny. W chwili wysłuchania dziecka rodzice nie zamieszkiwali razem z
trójką małoletnich dzieci (pieczę sprawowała matka). Orzeczenie uprawomocniło się
bez kontroli instancyjnej i zostało ogłoszone w dniu 5 sierpnia 2014 r. Wysłuchanie
dziecka zostało dokonane z urzędu, przy czym żadne z rodziców nie oponowało
przeciwko temu wysłuchaniu. Wszystkie dzieci w dacie wszczęcia sprawy miały mniej
niż 13 lat (odpowiednio: 12, 9, 8 lat). Wysłuchanie zostało dokonane rok po
wniesieniu sprawy do sądu. Po wysłuchaniu dzieci, sąd, co do zasady, uwzględnił ich
życzenia, chociaż wobec tego, że nie wypytano dzieci, w jaki sposób chciałyby
realizować kontakty z tatą, nie uzyskano pełnego stanowiska dzieci odnośnie
istotnych okoliczności sprawy. Tym bardziej budzi zastrzeżenie treść wyroku sądu,
który uregulował kontakty pozwanego z dziećmi w ten sposób, że będą się one
odbywać „w sposób ustalony przez strony”. Wydaje się, że taka formuła nie bierze
pod uwagę w ogóle zdania dzieci odnośnie do tego, jak chciałyby realizować
kontakty ze swoim ojcem. Należy uznać, że sąd uzyskał niezbędne dane, ażeby
dokonać wysłuchania dzieci, w szczególności przed wysłuchaniem - kurator
zawodowy zebrał podstawowe informacje na temat dzieci i nawet odbył z nimi
rozmowę. Jeśli chodzi o cechy przyjaznego wysłuchania, zostało ono dokonane poza
salą sądową, bez strojów urzędowych. W wysłuchaniu brali udział ławnicy.
Ostatecznie wysłuchano jedynie dwoje starszych dzieci. Dzieci były wysłuchane
razem. Podczas wysłuchania dzieci relacjonowały istniejącą sytuację w domu, a
także swoje stosunki z ojcem. Treść wysłuchania wskazuje, że dzieci są pogodzone
z rozstaniem rodziców. Samo wysłuchanie zostało zorganizowane w taki sposób, że
dzieci miały swobodę wypowiedzi, sąd w żaden sposób tego nie moderował, co
jednak spowodowało, że nie uzyskano wszystkich ważnych informacji, które mogły i
48
powinny być odebrane od dzieci. Wydaje się, że wysłuchanie dzieci wpłynęło na
szybsze zakończenie sprawy, bowiem po dokonaniu tej czynności sąd uznał za
zbędne dopuszczenie dowodu z opinii ROD-K i w konsekwencji oddalono wniosek
pełnomocnika pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii ROD-K. Wysłuchanie
nie zostało w żaden sposób utrwalone w systemie audiowizualnym, natomiast
sporządzono z wysłuchania pisemny protokół. Na koniec należy stwierdzić, że w
niniejszej sprawie stanowisko dzieci, które zostały wysłuchane, zostało ustalone w
sposób bezpośredni przez sąd oraz w sposób pośredni przez kuratora sądowego.
Wysłuchanie sądowe było celowe. Pozytywnie należy ocenić fakt, że sąd miał wiedzę
o dzieciach przed dokonaniem tej czynności. W sprawie należało rozważyć także
wysłuchanie najmłodszego dziecka. Dzieci nie powinny być wysłuchiwane razem.
Sąd przeprowadzając wysłuchanie powinien szczegółowo ustalić, jakie są
oczekiwania dzieci co do kontaktów z ojcem – brak inicjatywy w tym zakresie
doprowadził do niepełnego uzyskania zdania dzieci w dotyczących ich istotnych
sprawach.
Sprawa 3
Analiza aktowa pozwala na wyróżnienie jednego z sądów rejonowych i wskazanie na
ten sąd jako ten, który w sposób bardzo odważny wysłuchiwał małoletnich dzieci.
Wydaje się, że cechy osobowościowe sędziego rodzinnego orzekającego w tym
sądzie spowodowały, że wszystkie realizowane w nim wysłuchania odbiegały od tych
zazwyczaj obserwowanych na terenie kraju. Przykładem sprawy, w której
wysłuchano dziecka przed tym sądem rejonowym jest postępowanie w sprawie o
ograniczenie władzy rodzicielskiej. Postępowanie to wszczęto w dniu 21 listopada
2013 r., zaś sprawa zakończyła się umorzeniem postępowania w dniu 27 stycznia
2015 r. W sprawie przeprowadzono informacyjne wysłuchanie stron, przesłuchano
świadków, a także dopuszczono dowód z wywiadu środowiskowego
przeprowadzonego przez kuratora. W chwili wszczęcia postępowania dziecko miało
3 i pół roku, natomiast w chwili wysłuchania 4 lata i 1 miesiąc. Jest to sprawa, w
której wysłuchano szczególnie małego dziecka. W sprawie przeprowadzono również
dowód z opinii ROD-K, przy czym ROD-K stwierdziło, że wiek dziecka umożliwia
49
udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczące osoby małoletniego. Jednak ROD-K
stwierdził, że ze względu na wiek dziecka, jego wypowiedzi nie powinny być
przesłanką do określenia miejsca pobytu dziecka, gdyż relacje dziecka są
uzależnione od sytuacji i emocji. Godnym podkreślenia jest sposób zachowania się
przewodniczącego. Analiza akt prowadzi do wniosku, że przesłuchanie zostało
przeprowadzone w sposób przyjazny. Dziecka wysłuchano w tzw. niebieskim pokoju,
dziecko siedziało na kolanach sędziego, zaś sposób prowadzenia rozmowy
wskazywał na to, że sędzia w sposób spokojny, cierpliwy i miły zachęcał
małoletniego chłopca do przedstawienia informacji oraz swoich poglądów. Dziecko w
dacie przesłuchania uczęszczało do przedszkola, a rodzice sprawowali opiekę
naprzemiennie. Wobec rywalizacji rodziców, sprawa była szczególnie
skomplikowana. Sędzia zadał dziecku następujące pytanie: „Powiedz, Szymon,
gdybyś miał wybierać, to z kim wolałbyś mieszkać: z mamą czy z tatą?”. Małoletni
odpowiedział: „Z tatą”. Wysłuchanie zostało przeprowadzone z urzędu, rodzice nie
korzystali z pomocy pełnomocników i nie zgłaszali żadnych wniosków w związku z
wysłuchaniem. Ostatecznie wniosek został cofnięty, doszło bowiem do ustanowienia
rodziny zastępczej. Istotne w sprawie jest, że sędzia był należycie przygotowany do
przesłuchania, gdyż poprzez wywiad kuratorski zebrał informacji na temat rozwoju
umysłowego i stanu zdrowia dziecka. Analiza akt wskazuje, że wysłuchanie nie
zostało zarejestrowane. Wysłuchanie zostało przeprowadzone tylko przez
przewodniczącego i sporządzono protokół z wysłuchania. Należy zwrócić uwagę, że
opinia ROD-K została przeprowadzona po wysłuchaniu dziecka, co wskazuje na
szczególną dbałość sądu o ustalenie sytuacji małoletniego, co biorąc pod uwagę
wiek dziecka należy ocenić jako trafną decyzję.
Sprawa ta pokazuje, że osobowość sędziego ma kluczowe znaczenie dla sukcesu
instytucji wysłuchania dziecka. Entuzjazm i pomysłowość sędziego powinny stanowić
wzór dla sędziów rodzinnych. Sposób przeprowadzenia czynności przez sędziego
nie mógł w żadnym razie wpłynąć negatywnie na dziecko. Dziecko odbyło miłą
rozmowa z sędzią przekazując mu informacje na temat swojej sytuacji rodzinnej.
Okazuje się, że przy odpowiednim podejściu można właściwie stosować
obowiązujące przepisy prawa o wysłuchaniu i na dodatek czynić to w sposób
przyjazny dla dziecka.
50
Sprawa 4
Celowe jest bliższe przyjrzenie się sprawie prowadzonej przez jeden z sądów
rejonowych o ustalenie kontaktów z dzieckiem. Wskazać należy, że także w innych
sprawach prowadzonych przez ten sąd już w momencie zarządzenia wyznaczenia
rozprawy automatycznie ustalano termin wysłuchania małoletniego. Na tle
pozostałych sądów krajowych, praktyka tego sądu wydaje się godna polecenia. Jest
ona zgodna z obowiązującym prawem, które ustanawia co do zasady obowiązek
wysłuchania dziecka. Gdyby się jednak okazało, że dziecko nie może zostać
wysłuchane, zawsze sąd może przecież uchylić swoje postanowienie w tym zakresie.
W przedmiotowym postępowaniu strony nie były reprezentowane przez
pełnomocników. Wysłuchanie nastąpiło z urzędu, zaś rodzice nie zgłaszali żadnych
postulatów odnośnie wysłuchania. Wydaje się, że wysłuchanie doprowadziło do
szybkiego zakończenia postepowania, gdyż zaledwie 3 miesiące od wniesienia
wniosku, strony (po wysłuchania dziecka) zawarły ugodę (sprawę wszczęto 23 maja
2014, zaś ugoda została zawarta 6 sierpnia 2014 r.). Dziecko w chwili wysłuchania
miało 6 lat. Sąd zebrał niezbędne informacje na temat rozwoju umysłowego i stanu
zdrowia dziecka przed wysłuchaniem dziecka poprzez zlecenie wywiadu
środowiskowego kuratorowi. Pomimo właściwej organizacji wysłuchania oraz
przeprowadzenia czynności w formie przyjaznej dla dziecka, samo wysłuchanie
niewiele wniosło w zakresie okoliczności faktycznych sprawy oraz życzeń i
oczekiwań dziecka. W trakcie wysłuchania chłopiec oglądał magazyn „Świnka Pepa”
oraz bawił się przyniesionymi zabawkami. Należy jednak zauważyć, że dziecko miało
cechy autystyczne, co niewątpliwie mogło mieć znaczenie dla wysłuchania. W chwili
wysłuchania chłopiec zamieszkiwał z matką i uczęszczał do zerówki w szkole
podstawowej. Z wysłuchania sporządzono protokół, który dziecko podpisało swoim
imieniem „Kuba”.
Sprawa ta pokazuje, że wysłuchanie małych dzieci z problemami psychicznymi jest
możliwe i nawet pożądane. Wysłuchanie wpłynęło na możliwość zawarcia ugody
pomiędzy rodzicami. Zapewne zatem czynność ta poprawiła sytuację dziecka.
Spotkanie w sądzie nie było dla dziecka obciążające, zaś wybór miejsca i sposób
wysłuchania wskazują na właściwe predyspozycje sędziego do orzekania w
51
sprawach rodzinnych. Analizując przedmiotowe wysłuchanie trudno odnaleźć traumy
i dramaty, które mają rzekomo towarzyszyć dzieciom podczas wysłuchania. Co
więcej, sprawa pokazuje, że nawet stosunkowo mało „efektywne” wysłuchania mogą
być przydatne dla rozwiązania problemu występującego w sprawie rodzinnej.
Sprawa 5
Godnego bardziej szczegółowego opisu jest także postępowanie przed innym sądem
rejonowym,o ustalenie kontaktów. Postępowanie zostało wszczęte w dniu 26
czerwca 2013 r., zaś zostało zakończone 16 marca 2015 r. W postępowaniu
przeprowadzono szereg dowodów, w tym dowód z przesłuchania świadków, dowody
z dokumentów, a także informacyjnie wysłuchano strony. Przeprowadzono dowód z
opinii ROD-K (po wysłuchaniu dziecka), a także dowód z opinii poradni
psychologiczno-pedagogicznej. Obie strony były reprezentowane przez fachowych
pełnomocników.
Podkreślenia wymaga, że już w terminie pierwszej rozprawy sąd postanowił dopuścić
dowód z wysłuchania małoletniego. Miało to oczywisty wpływ na dalszy tok
postępowania, gdyż wpłynęło na treść udzielonego zabezpieczenia. Wysłuchanie
zostało przeprowadzone z urzędu. W opisywanej sprawie nie można jednak
stwierdzić, żeby wysłuchanie wpłynęło na szybkość zakończenia sprawy.
Postępowanie było bowiem stosunkowo długotrwałe. Ponadto, analiza akt prowadzi
do wniosku, że sąd nie zebrał informacji na temat rozwoju umysłowego i stanu
zdrowia dziecka przed jego wysłuchaniem. W sprawie jednak wysłuchaniu
towarzyszyło badanie psychologiczne dziecka oraz dowód z opinii ROD-K. Czynność
wysłuchania została dokonana w obecności psychologa, co może usprawiedliwiać
brak wcześniejszego zgromadzenia informacji na temat dziecka. Z czynności
wysłuchania sporządzono protokół, jednak nie utrwalono czynności w formie
audiowizualnej. Wysłuchanie wskazało na poważne zakłócenie więzi emocjonalnej
dziecka z ojcem. Po wysłuchaniu została sporządzona opinia biegłego psychologa
na temat wysłuchania. Dodatkowo, biegła została przesłuchana na rozprawie.
Analizując akta sprawy można dojść do wniosku, że sąd częściowo uwzględnił
życzenia dziecka. Stanowisko dziecka zostało ustalone bezpośrednio przez sąd w
52
ramach wysłuchania, a także przez biegłych z ROD-K. W aktach sprawy brak jest
informacji pozwalających na stwierdzenie czy wysłuchanie zostało dokonane w
sposób przyjazny. Dziecko zostało wysłuchane w wieku 9 lat. Na rozprawie został
dopuszczony dowód z przesłuchania psychologa na okoliczność spontaniczności i
wiarygodności twierdzeń małoletniego, związku emocjonalnego z rodzicami, a także
zdolności przedstawiania przez małoletniego odczuć co do funkcji rodziców. Mimo
podjęcia szeregu czynności dowodowych związanych z badaniem stanowiska
dziecka, sprawa ta pokazuje, że nie zawsze wysłuchanie może być dowodem
przesądzającym. W niniejszej sprawie istniało wysokie prawdopodobieństwo
manipulacji przez drugiego rodzica, co mogło prowadzić do przedstawienia przez
dziecko wersji zgodnej z oczekiwaniem jednej ze storn. W sprawie tej dało się
zauważyć istnienie konfliktu lojalnościowego u dziecka, które mogło wypaczyć obraz
rodziny i przedstawione oczekiwania. Z tego powodu duże znaczenie miał udział
biegłego psychologa w wysłuchania dziecka. Jednak sama decyzja o wysłuchaniu
dziecka była trafna – właśnie wielość dowodów w tej sprawie (w tym opinia ROD-K i
wysłuchanie dziecka) umożliwiło sądowi wydanie trafnego orzeczenia.
Sprawa 6
Interesującą sprawą, pozwalającą wskazać znaczenie wysłuchania dla postępowania
rodzinnego, jest sprawa o zmianę kontaktów. Sprawa została wszczęta w dniu 10
maja 2013 r. Orzeczenie pierwszej instancji zostało ogłoszone w dniu 6 grudnia
2013 r. Na skutek apelacji sąd odwoławczy zmienił orzeczenie sądu rejonowego
(orzeczenie ogłoszono 11 kwietnia 2014 r.). Sąd pierwszej instancji przeprowadził
szereg dowodów, poprzedzonych informacyjnym wysłuchaniem stron. Przesłuchano
świadków, przeprowadzono dowód z dokumentów, a także przeprowadzono dowód z
przesłuchania stron. W sprawie przeprowadzono wywiad środowiskowy, który
sporządził kurator. W postępowaniu nie występowali pełnomocnicy. Wysłuchanie
zostało przeprowadzone z urzędu, przy czym strony nie wykazały aktywności w
zakresie oczekiwań co do wysłuchania, a także nie oponowały przeciwko
wysłuchaniu. Dziecko w chwili wysłuchania miało 9 lat. Sąd dopuścił dowód z opinii
biegłego psychologa na okoliczność ustalenia więzi emocjonalnego małoletniego z
ojcem oraz celem ustalenia, czy z uwagi na dobro małoletniego wskazana jest
53
zmiana częstotliwości kontaktów ojca z dzieckiem. Zapytano też biegłego, czy z
uwagi na rozwój umysłowy i stopień dojrzałości należy uwzględnić rozsądne życzenia
dziecka dotyczące kontaktów. W odpowiedzi na to pytanie biegła stwierdziła m.in., że
można uwzględnić rozsądne życzenia dotyczące kontaktów, albowiem dziecko
rozumie pytania, dysponuje bogatym zasobem słów i pojęć. W konsekwencji biegła
poświadczyła, że dziecko jest w stanie przedstawić swoje poglądy. Wysłuchanie
dziecka trwało 40 minut i było dokonane w obecności biegłego psychologa. Nie
utrwalono wysłuchania w technice audiowizualnej, jedyną formą utrwalenia
wypowiedzi dziecka był protokół pisemny. Po wysłuchaniu dziecka była sporządzana
opinia pisemna przez biegłego psychologa, przy czym wysłuchanie dziecka wniosło
nowe ustalenia do istniejącego stanu faktycznego, a także umożliwiło poznanie
oczekiwań dziecka. Postępowanie sądu było zatem właściwe i wskazywało na
poszukiwanie właściwego rozwiązania sprawy. Prima facie rozstrzygnięcie sądu
pierwszej instancji było jednak bardzo zaskakujące, albowiem Sąd Rejonowy nie
uwzględnił woli dziecka wyrażonej w toku wysłuchania, pomimo pozytywnej opinii
psychologa na temat zdolności dziecka do przedstawienia swoich życzeń. Jednak na
skutek wniesionej apelacji, sąd okręgowy w sprawie zmienił zaskarżone
postanowienie i orzekł zgodnie z oczekiwaniami i postulatami małoletniego chłopca.
W toku sprawy dziecko zamieszkiwało z matką, uczęszczało do szkoły podstawowej.
W materiałach sprawy brak jest wskazania okoliczności pozwalających na ocenę, czy
wysłuchanie zostało dokonane w sposób przyjazny dla dziecka. W szczególności nie
wiadomo, gdzie dokonano wysłuchania. Warto w tym miejscu przytoczyć
oświadczenie dziecka, które znalazło się w protokole jego wysłuchania: „Teraz chcę
mieszkać z tatą. Nigdy nie chciałem mieszkać z mamą.”, „Mama krzyczy i bije. Nieraz
bije. Bije mnie ręką. Miotłą. Nie wiem za co mnie bije. Słyszałem od mamy, że tata ją
uderzył, ale nie brałem tego na poważnie. Tata nie jest taki”. Sprawa ta pokazuje, że
wysłuchanie dziecka umożliwia poznanie istotnych okoliczności dotyczących sytuacji
małoletniego, których sąd nie mógłby poznać, gdyby nie przeprowadził tej czynności.
Sprawa ta pokazuje ponadto, jak istotna może być właściwa reakcja sądu
odwoławczego dla ochrony praw dziecka - sąd drugiej instancji dokonał trafnej
zmiany orzeczenia, co doprowadziło do uwzględnienia woli małoletniego.
54
Sprawa 7
Sprawa ta została wybrana w celu opisania przykładu działania tzw. wysłuchania
pośredniego. Postępowanie zostało wszczęta w dniu 14 stycznia 2014 r. Jej
przedmiotem było ustalenie miejsca pobytu dziecka.
Postępowanie trwało niewiele ponad miesiąc. Zakończyło się postanowieniem
merytorycznym ogłoszonym w dniu 17 lutego 2014 r. Sąd przeprowadził dowód z
dokumentów i wywiadu kuratora. Wywiad kuratora jest właśnie w niniejszej sprawie
„wysłuchaniem”. Jednak sąd nie zlecił kuratorowi wysłuchania – kurator z własnej
inicjatywy odbył rozmowę z chłopcem. Rozmowa z dzieckiem wskazała na poważne
zakłócenie więzi dziecka z matką. W czasie wysłuchania dziecko mieszkało z ojcem.
Dziecko miało w chwili wysłuchania 13 lat i nie występowały jakiekolwiek przeszkody,
aby doszło do bezpośredniego jego wysłuchania. Niewątpliwie należało dziecka
wysłuchać przed sądem – wiek oraz stopień rozwoju dziecka nakazywały dokonanie
tej czynności.
Wywiad kuratora uniemożliwia wypowiedzenie się co do tego, czy dziecko
przedstawiło kompleksowe stanowisko. W moim przekonaniu, wbrew stanowisku
sądu rejonowego, który nadesłał przedmiotowe akta jako przykład sprawy, w której
wysłuchano małoletniego, nie mamy do czynienia z czynnością wysłuchania nawet w
formie pośredniej. Niestety, sprawa ta stanowi przykład często spotykanego
„wysłuchiwania” dzieci, który nie ma wiele wspólnego z tą czynnością.
Sprawa 8
W ostatnia z wybranych spraw występuje również tzw. wysłuchania pośrednie.
Sprawa była prowadzona przez sąd rejonowy, który bardzo często korzysta z
wysłuchań pośrednich. Sprawa dotyczyła ustalenia kontaktów oraz połączonej z nią
sprawy o zakaz styczności. Została wszczęta w dniu 16 kwietnia 2012 r. i zakończyła
się postanowieniem merytorycznym ogłoszonym w dniu 25 marca 2014 r.
Postępowanie było prowadzone z udziałem prokuratora. W postępowaniu
przeprowadzono dowody z przesłuchania świadków, z dokumentów (w tym z akt
sądowych). Została też w sprawie wydana opinia przez ROD-K. Jeden z uczestników
55
był reprezentowany przez fachowego pełnomocnika. Strony nie były kierowane do
mediacji. Orzeczenie uprawomocniło się bez kontroli apelacyjnej, chociaż sąd
rejonowy sporządził pisemne uzasadnienie. Stanowisko dziecko zostało poznane za
pośrednictwem kuratora zawodowego (dowód ten został dopuszczony z urzędu).
Treść rozmowy z kuratorem nie została w żaden sposób zarejestrowana. Analiza
uzasadnienia pozwala na stwierdzenie, że głos dziecka został uwzględniony. Lektura
uzasadnienia pokazuje także, że stanowisko ośmioletniej dziewczynki zostało
wyrażone przed kuratorem, natomiast nie potraktowano spotkania w ROD-K jako
wysłuchania dziecka. Sąd wyraźnie w uzasadnieniu odwoływał się bowiem jedynie
do stanowiska dziecka wyrażonego przed kuratorem. Długotrwałość postępowania
wskazuje, że uzyskanie stanowiska dziecka przed kuratorem nie miało wpływu na
szybkość postępowania.
W sprawie tej nie było żadnych przeszkód, aby dokonać wysłuchania sądowego.
Zapewne bezpośredni kontakt sądu z dziewczynką umożliwiłby poznane stanowiska
dziecka. Rozmowę z kuratorem można potraktować jako czynność przygotowująca
właściwe wysłuchanie.
Biorąc pod uwagę zasadę bezpośredniości, wysłuchanie dziecka jest niewątpliwe
najlepszym źródłem poznania woli dziecka. Tym niemniej z badania aktowego
wynika, że źródłem poznania poglądów dziecka w związku z rozstrzyganą sprawą
było także badanie ROD-K lub badanie psychologiczne. Bardzo często nawet bez
zlecenia sądu kuratorzy sądowi przedstawiali poglądy dziecka w istotnych kwestiach
dotyczących jego osoby.
56
Podsumowanie
Możliwość przedstawienia przez dziecko swojego stanowiska jest dowodem realnego
upodmiotowienia małoletnich oraz humanitaryzmu charakterystycznego dla państw
demokratycznych. Art. 2161 k.p.c. oraz 576 § 2 k.p.c. stanowią konkretyzację,
wyrażonej w Konstytucji RP oraz aktach prawa międzynarodowego, zasady
nakazującej wysłuchanie i w miarę możliwości uwzględnienie zdania dziecka w toku
ustalania jego praw.
Na podstawie badanych akt oraz ankiet wypełnionych przez sędziów można wskazać
następujące dwie metody wysłuchania dzieci: bezpośrednie przeprowadzone przez
sąd (sądowe) oraz pośrednie poprzez ROD-K, kuratora lub psychologa.
Zarówno badania aktowe jak i ankiety wypełnione przez sędziów orzekających
w sprawach rodzinnych wykazały, że wysłuchanie dzieci nie jest instytucją martwą
(przynajmniej w części okręgów sądowych) i stopniowo się rozwija, chociaż
wysłuchania, a zwłaszcza te bezpośrednie, dokonywane są bardzo rzadko. Nie
można wskazać dokładnej ilości wysłuchań dzieci w Polsce ze względu na brak
powszechnego rejestrowania tych czynności. Dane podane przez prezesów sądów
pozwalają zorientować się jednak odnośnie do przybliżonej ilości wysłuchań
dokonanych w latach 2013 – 2015 w niektórych sądach. Przedmiotowe dane zostały
wprowadzone do Tabeli 2 zamieszczonej w niniejszym Raporcie.
Mała popularność wysłuchań dzieci przez sądy wynika przede wszystkim z faktu, że
znaczna część sędziów uważa, iż tzw. wysłuchanie pośrednie zgodne jest
z wymaganiami art. 2161 k.p.c. oraz 576 § 2 k.p.c., a ponadto przepisy te nie są
traktowane jako bezwzględnie obowiązujące. Powoływanie się na dobro dzieci, jako
przesłankę uniemożliwiającą ich wysłuchanie, powoduje przerzucenie na biegłych
psychologów lub kuratorów obowiązku zapoznania się ze zdaniem małoletnich.
W moim przekonanie natomiast, wysłuchanie pośrednie w świetle przywołanych
wyżej artykułów Kodeksu postępowania cywilnego nie spełnia wymogu wysłuchania.
Obie normy prawne wyraźnie odwołują się do sądu, który „wysłucha” i „uwzględni”
zdania i rozsądne życzenia. Sąd może zlecić badanie psychologiczne dziecka lub
zwrócić się do kuratora o ustalenie pewnych okoliczności w rozmowie z dzieckiem,
57
nie stanowi to jednak wysłuchania w rozumieniu art. 2161 k.p.c. oraz art. 576 § 2
k.p.c. Pojęcie wysłuchania pośredniego może być używane co najwyżej jako termin
techniczny. W tym kontekście niepokojące są praktyki niektórych sądów, które nie
stosują po prostu obowiązującego prawa. Część przesłanych akt spaw, w których nie
dokonano w ogóle wysłuchania dzieci, ma o tyle znaczenie, że w sprawach tych
istniała możliwość (a nawet było wskazane) wysłuchanie dziecka, lecz sąd tego nie
uczynił. Wydaje się, że w niektórych sądach instytucja wysłuchania bezpośredniego
„nie przyjęła się”. Co gorsze, dokonywane w niektórych sądach wysłuchania
pośrednie cechuje przypadkowość, a mianowicie do takiego wysłuchania dochodzi,
o ile ROD-K lub kurator z własnej inicjatywy podejmą działania w tym kierunku. Sądy
bowiem w większości wysłuchań pośrednich nie zalecały wprost ROD-K lub
kuratorowi zapoznania się ze zdaniem dziecka, być może uważając, że eksperci
wiedzą, co należy robić.
Na brak aktywności w zakresie wysłuchiwania dzieci wpływa też niewątpliwie
zadziwiająco bierna postawa uczestników postepowań, w tym ich pełnomocników,
którzy w wielu wypadkach z niezrozumiałych względów okazują się bierni w tak
istotnej kwestii, jak poznanie zdanie dziecka. Doświadczenie pokazuje, że
pełnomocnicy zawodowi dopasowują się do praktyk sądu, w okręgu którego
wykonują czynności i brak im nieraz odwagi, aby próbować forsować poglądy mało
popularne wśród sędziów, z którymi pragną utrzymywać poprawne stosunki.
Badania oraz informacje otrzymane od sędziów pokazują, że problemy techniczne (w
tym głównie lokalowe) nie stanowią przeszkody do wysłuchiwania dzieci. Fakt
dysponowania przyjaznym pokojem nie powoduje automatycznie, że dzieci są
wysłuchiwane.
Istnieje potrzeba zmiany praktyki stosowania obowiązujących przepisów, a przede
wszystkim zachodzi konieczność zmian mentalności wśród sędziów i pełnomocników
zawodowych.
Niewątpliwie zgłaszany przez Rzecznika Praw Dziecka postulat, aby wzorem
postępowań karnych Minister Sprawiedliwości przygotował rozporządzenie
dotyczące przeprowadzania czynności wysłuchania dzieci w postępowaniu cywilnym,
zasługuje na uwagę. Wprowadzenie takiego rozporządzenia uporządkowałoby
58
sprawę i wyeliminowałoby zauważone w toku badania „regionalizmy”, sprowadzające
się do niepraktykowania wysłuchań dzieci w niektórych sądach. Co więcej, należy
sądzić, że pojawienie się takiego rozporządzenia spowodowałoby zwiększenie ilości
wysłuchań dzieci, bowiem ułatwiłoby wysłuchania sędziom, którzy czują potrzebę
posiadania swoistej instrukcji do przeprowadzenia wysłuchania (znaczna cześć
ankietowanych sędziów wskazywała, że w omawianym zakresie regulacja k.p.c. jest
niewystarczająca). Wykorzystanie doświadczeń z postępowania karnego
umożliwiałoby przygotowanie w sposób szybki dojrzałego aktu prawnego,
ułatwiającego pracę sądom. Przy okazji wprowadzenia rozporządzenia należałoby
ustanowić jako zasadę wysłuchiwanie małoletnich w obecności psychologa.
Wysłuchanie dziecka stanowi czynność procesową o szczególnym charakterze,
będącą swoistym wyzwaniem dla sędziego. W aktualnym stanie prawnym
lakoniczność przepisów stanowiących o wysłuchaniu małoletniego powoduje, że
sukces wysłuchania w znacznej mierze zależy od zaangażowania a nawet
pomysłowości sędziego dokonującego wysłuchania. Istotne są czynności procesowe
poprzedzające wysłuchanie. Każda rozmowa z dzieckiem jest niepowtarzalna i ma
swoją specyfikę wynikającą z osobowości, stanu zdrowia dziecka, a także charakteru
sprawy rozpoznawanej przez sąd. Sędzia musi być do spotkania z dzieckiem
przygotowany. Przede wszystkim zatem powinien zebrać informacje na jego temat.
Analiza aktowa wskazała, że najlepszym narzędziem służącym przygotowaniu
wysłuchania dziecka jest wnikliwy wywiad kuratorski, w ramach którego kurator
przeprowadza rozmowę z dzieckiem. Także zgromadzone w aktach dokumenty na
temat dziecka (zaświadczenia lekarskie, opinie ze szkoły) mogą być przydatne do
należytego przygotowania wysłuchania. Zgromadzony materiał w szczególności
pozwoli sędziemu na podjęcie decyzji, co do udziału psychologa w wysłuchaniu.
Badania wykazały, że udział psychologa nie jest bardzo kosztowny, zaś opinia
psychologiczna z wysłuchania okazuje się często niezbędna do właściwej oceny
treści przekazywanych przez dziecko. Udział eksperta jest szczególnie wskazany,
gdy istnieje obawa, że dziecko zostało uwikłane w spory rodziców.
Przyjmowany często podział na dzieci starsze i młodsze niż 13 lat, jako granica
wieku, po przekroczeniu której można wysłuchiwać dzieci, jest pozbawiona podstawy
prawnej. Badania aktowe pokazały, że nawet 4 – 5-letnie dziecko może być
z powodzeniem wysłuchane przez sąd (co zresztą nie jest niczym nadzwyczajnym
59
w praktyce sądów Unii Europejskiej). W wypadku dzieci nieco starszych (8 - 10 lat
i starszych) nie zdarzyło się, w świetle przeprowadzonych badań, aby przedstawione
przez małoletnich treści były nieprzydatne lub irracjonalne. Badania pokazują, że
przy odpowiednim podejściu i zapewnieniu właściwych warunków, dziecko w tym
wieku praktycznie w każdym wypadku było w stanie przedstawić istotne fakty mające
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a także wyrazić konkretne i rozsądne
życzenia. Nie odnotowano przy tym (zarówno w badaniach aktowych jak i ankietach
wypełnionych przez sędziów), aby kiedykolwiek dzieci przed sądem zachowywały się
w sposób niewłaściwy. Nie sposób powstrzymać się w tym miejscu od komentarza,
że wielokrotnie zachowania dorosłych uczestników postępowań (stron lub świadków)
wskazywały na zachowania nierozsądne, złośliwe, zmierzające do wprowadzenia
sądu w błąd.
Jest oczywistym, że wysłuchanie może być dla dzieci stresujące (zajęcia szkolne
również obciążają dzieci, jednak nikt z tego powodu nie sugeruje, aby uchylić
obowiązek szkolny). Tzw. wysłuchanie pośrednie jest często równie obciążające.
Sądzę jednak, że półgodzinne spotkanie z sądem nie powinno spowodować
uszczerbku na psychice dziecka, zaś możliwość wyrażenia przez dziecko zdania
umożliwia często spełnienie pragnień dziecka. W konsekwencji, nawet jeżeli dziecko
będzie się denerwować spotkaniem z sędzią, z wysokim prawdopodobieństwem jest
to warte tej ceny.
Pomimo przyjętego pierwotnie przez autora raportu założenia, że da się ustalić, czy
wysłuchania były zgodne z dobrem dzieci, ostatecznie przyjąłem, iż ocena ta może
być zbyt subiektywna i nie przedstawiłem w raporcie swoich ocen w tym zakresie.
Nie sposób jest bowiem ocenić, jakie przeżycia wiązały się z wysłuchaniem dla
dziecka (w nielicznych wypadkach z protokołu wysłuchania wynikało, że dziecko np.
płacze lub jest zdenerwowane – co przecież nie oznacza, iż wysłuchanie było
niezgodne z jego dobrem). W sprawach, w których w wysłuchaniu uczestniczył
psycholog, następnie sporządzający opinię, można było uzyskać informacje na temat
zachowań i przeżyć dziecka w trakcie wysłuchania, jednak w żadnym wypadku nie
udało się uzyskać informacji, jak wysłuchanie wpłynęło na dziecko, czy pozostawiło
negatywny ślad w jego psychice. Tego typu okoliczności pozostają, co do zasady,
poza aktami spraw. Akta te, co oczywiste, nie zawierają opisu, co dalej działo się
z dzieckiem, czy np. rodzice wyciągali konsekwencje wobec dziecka, które podawało
60
sądowi treści niezgodne z oczekiwaniami rodzica. W tym aspekcie zatem nie sposób
ocenić, czy wysłuchanie okazywało się przyjazne dla dziecka. Postuluję, aby po
wysłuchaniu dziecka sąd sprawdzał, czy w stosunku do dziecka nie stosowano
represji za przekazanie sądowi określonych treści. Celowe wydaje się zlecenie takiej
czynności kuratorowi.
Zasadnym jest również prowadzenie szkoleń dla sędziów rodzinnych, głównie
z zakresu psychologii, w celu właściwego podejścia do problemu wysłuchania dzieci.
Takich szkoleń oczekują sędziowie. Wydaje się, że w wielu wypadkach przydałyby
się im umiejętności z zakresu psychologii, wspomagające taktykę wysłuchania
małoletnich. Prezes jednego z sądów okręgowych wskazał w swoim piśmie do
Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości z dni 17 września 2015 r., że zasadnym jest
organizowanie dla sędziów szkoleń w wydziałach rodzinnych i nieletnich w zakresie
przeprowadzania wysłuchań małoletnich, „tak pod względem technik wysłuchania
dziecka jak i zagadnień związanych z aktualnie obowiązującą procedurą
wysłuchiwania małoletnich”.
W moim przekonaniu, w sprawach, w których sąd orzeka w składach ławniczych,
wysłuchanie powinno być dokonywany kolegialnie. Art. 2161 k.p.c. oraz art. 576 § 2
k.p.c. stanowią, że wysłuchania dokonuje sąd a nie przewodniczący. Ze
zrozumieniem można przyjąć głosy mówiące o tym, że udział większej ilości osób
może peszyć dziecko, jednak ustawa nie pozostawia wątpliwości, co do tego, jaki był
zamysł ustawodawcy. Celowe jest natomiast zgłoszenie postulatu de lege ferenda,
aby wysłuchania były dokonywane przez przewodniczącego lub sąd, co umożliwiłoby
podjęcie każdorazowo właściwej decyzji co do składu wysłuchującego dziecka –
zmiana prawa pozwoliłaby ponadto uniknąć groźby nieważności postępowania.
Zarówno badania aktowe jak i informacje uzyskane od środowiska sędziowskiego
wskazują, że brak jest również ujednoliconej praktyki co do tego, czy należy
rejestrować wypowiedzi małoletniego powstałe w czasie wysłuchania. W większości
wypadków sporządzano jedynie protokół z wysłuchania. Biorąc pod uwagę fakt, że
jawna rejestracja wysłuchania może być dla dziecka krępująca, zaś ukryte
nagrywanie jest złym obyczajem, który może spowodować, iż dziecko poczuje się
oszukane – sporządzanie protokołu z wysłuchania wydaje się wystarczające.
61
OPIS TYPOWEGO MODELU WYSŁUCHANIA
Badania aktowe wsparte informacjami wynikającymi z wypełnionych przez sędziów
ankiet pozwalają stworzyć opis przeciętnego (statystycznego) postępowania
w którym wysłuchano dziecka, który warto przedstawić na koniec niniejszego
Raportu. Wskazane poniżej elementy i cechy mają charakter przeważający w sposób
zdecydowany.
Najczęściej spotykana sprawa to postępowanie nieprocesowe przed sądem
rejonowym o kontakty z jednym dzieckiem. Sąd orzeka w składzie jednoosobowym.
Strony są Polakami, rodzicami i nie mieszkają razem. Dziecko zamieszkuje
zazwyczaj z matką. Sąd nie kieruje uczestników do mediacji. Postępowanie jest
jednoinstancyjne, gdyż nie jest składany środek odwoławczy (w większości
wypadków sąd nawet nie sporządza uzasadnienia orzeczenia kończącego
postępowanie). W postępowaniu obok wysłuchania przeprowadzane są dowody
z dokumentów a także przesłuchiwane są strony, rzadziej przesłuchiwani są
świadkowie. Wysłuchanie przeprowadzane jest z urzędu. Rzadko uczestniczy w nim
psycholog lub inna osoba. Sąd przystępując do wysłuchania dziecka dysponuje
podstawową wiedzą na temat dziecka głównie dzięki wywiadowi kuratora. Strony,
nawet jeżeli są reprezentowane przez fachowych pełnomocników, nie zgłaszają
żądań odnośnie sposobu wysłuchania dziecka, nie wnoszą o zadanie dziecku pytań.
Inicjatywa stron i pełnomocników w zakresie czynności wysłuchania jest
nieproporcjonalnie zredukowana, chociaż w zakresie pozostałych dowodów strony
i pełnomocnicy okazują znaczną aktywność. Rodzice nie zgłaszają też sprzeciwu, co
do wysłuchania dziecka. Czynność wysłuchania jawi się jako pole zastrzeżone do
kompetencji sądu – ani sąd ani strony i ich pełnomocnicy nie dążą do zmiany tego
stanu. Sąd po wysłuchania uwzględnia stanowisko dziecka przynajmniej częściowo,
zaś wypowiedzi dziecka wnoszą także wiele w zakresie istotnych elementów stanu
faktycznego sprawy.
Wysłuchanie wpływa na szybkość zakończenia sprawy, albowiem dzięki wysłuchaniu
sąd skłonny jest szybciej uznawać sprawę za dostatecznie wyjaśnioną. Często strony
po dowiedzeniu się, jakie treści przedstawiło dziecko podczas wysłuchania, skłonne
62
są zawrzeć ugodę lub wycofać wniosek. Wysłuchanie dziecka odbywa się w dniu
rozprawy, poza salą rozpraw, w tzw. niebieskim pokoju lub gabinecie sędziego.
Wysłuchanie przeprowadza przewodniczący wraz z protokolantem. Z wysłuchania
zostaje sporządzony protokół, który podpisuje przewodniczący i protokolant.
Wysłuchanie nie jest utrwalone w systemie audiowizualnym.
63
IDEALNY MODEL WYSŁUCHANIA W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCYCH
PRZEPISÓW
Na podstawie analizy akt, a także biorąc pod uwagę zgłaszane przez sędziów
postulaty, można spróbować skonstruować idealny model wysłuchania dziecka de
lege lata.
Zanim sąd przystąpi do wysłuchania dziecka powinien niewątpliwie uzyskać
informacje na temat stanu zdrowia dziecka i jego aktualnej sytuacji życiowej. Bardzo
dobrym środkiem uzyskania takiej wiedzy jest wywiad kuratora w miejscu
zamieszkania dziecka, zwłaszcza gdy kurator rozmawia z dzieckiem i jego
najbliższymi. Pozwala to sędziemu przygotować się do wysłuchania i przemyśleć
sposób przeprowadzenia tej czynności. Po uzyskaniu wstępnych informacji na temat
dziecka sędzia rodzinny powinien rozważyć, czy celowy jest udział psychologa
w wysłuchaniu. Zasadą powinno być przeprowadzanie wysłuchania w obecności
psychologa. Jedynie w stosunku do dzieci starszych oraz w sprawach bardzo
prostych (np. spór co do wyrobienia paszportu dla dziecka) można założyć, że udział
psychologa nie będzie konieczny.
Co do zasady nie jest celowe zwlekanie z wysłuchaniem dziecka. Wysłuchanie
dziecka wpływa na szybkość postępowania. Badania pokazują, że wysłuchanie może
skłonić strony do ugody lub do wycofania wniosku lub pozwu. W razie gdyby
wysłuchanie nie przyniosło wyraźnych rezultatów, celowe jest przeprowadzenie
dowodu z opinii psychologa, co pozwoli zweryfikować stanowisko dziecka z wiedzą
biegłych.
Przed wysłuchaniem dziecka zasadnym jest zapytanie uczestników postępowania,
czy mają pytania do dziecka lub widzą potrzebę poruszenia pewnych kwestii
z małoletnim. Sąd jednak nie jest zobowiązany tych pytań zadawać lub poruszać
kwestii sugerowanych przez uczestników. Wysłuchanie nie może bowiem być
sprzeczne z dobrem dziecka.
Ważnym elementem w kontekście przyjaznego wysłuchania małoletniego jest
potrzeba wyboru właściwego miejsca wysłuchania. O ile w stosunku do dzieci
64
starszych, kwestia ta staje się drugorzędna (gabinet sędziego wydaje się być
miejscem wystarczającym), to w wypadku dzieci młodszych zalecane jest
przeprowadzenie czynności w tzw. niebieskich pokojach, w których dzieci mogą
poczuć się swobodnie lub nawet pobawić.
Przeprowadzając wysłuchanie sędzia powinien być odpowiednio ubrany – nie
powinien pozostawać w stroju urzędowym, a także powinien unikać oficjalnego tonu.
Kluczowe znaczenie może mieć uprzejme i spokojne rozpoczęcie rozmowy, przy
czym zazwyczaj celowe jest rozpoczęcie rozmowy od tematów takich, jak
zainteresowania dziecka. Zasadnym jest zapytanie, czy dziecko godzi się na
rozmowę z sędzią. Nie należy wykluczać zabawy z dzieckiem. Konieczność
przeprowadzania wysłuchań z udziałem małoletnich pokazuje, że wyodrębnienie
organizacyjne sądów rodzinnych jest słuszne, zaś sędzia rodzinny powinien posiadać
określone cechy charakteru (cierpliwość, wrażliwość), a także po prostu lubić dzieci.
Należy dziecku zapewnić też swobodę wypowiedzi – sędzia nie powinien śpieszyć
się. Godnym rozważenia jest odejście od praktyki wysłuchiwania dzieci w dniu
rozprawy.
Sąd powinien wykorzystać możliwości poznania dzięki relacji dziecka okoliczności
faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, ale tylko w kwestiach dotyczących
dziecka (wydaje się natomiast niedopuszczalne np. ustalanie za pośrednictwem
dziecka, kto ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego – oczywiście w sposób
pośredni sąd może uzyskać dzięki dziecku taką wiedzę). Obligatoryjnie sąd powinien
uzyskać od dziecka stanowisko dotyczące jego rozsądnych życzeń, które mogą być
zrealizowane przez sąd w postępowaniu, w którym dziecko jest wysłuchiwane). Jeśli
chodzi o kwestie szczegółowe (np. ustalenie sposobu realizacji kontaktów), sąd
powinien starać się w miarę dokładnie ustalić wolę dziecka (np. odnośnie dni i godzin
spotkań, wypytując przy okazji jak przebiegały kontakty dotychczasowe).
W wypadku wysłuchiwania rodzeństwa należy, co do zasady, unikać wysłuchiwania
ich łącznie, by zapobiec sytuacji, w której dzieci starsze lub o silniejszej osobowości
narzucają swoja wolę pozostałym.
65
Obligatoryjne wydaje się sporządzenie protokołu z wysłuchania, który powinien być
podpisany przez wszystkie osoby uczestniczące w wysłuchaniu, przy czym dziecko
powinno mieć możliwość zapoznania się z tym protokołem i jego podpisania.
Dokonywanie rejestracji wysłuchania w systemie audio lub audiowizualnym powinno
być możliwe wyłącznie po uprzednim zapytaniu dziecka o zgodę. O ile dziecko życzy
sobie, aby przekazane treści pozostały niedostępne dla stron, sąd powinien
uszanować wolę dziecka i nawet odstąpić od sporządzania protokołu. W takiej
sytuacji po wysłuchaniu sąd powinien na rozprawie jedynie zwięźle zreferować
stanowisko dziecka. Należy uznać, że powtórne wysłuchanie dziecka powinno
następować w wypadkach wyjątkowych.
ZAŁĄCZNIK Nr 1 – Ankieta badawcza
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości nr ankiety
Ankieta do badania akt spraw rodzinnych w których doszło do wysłuchania dziecka
A) DANE OGÓLNE
1. Sąd ........................ w ..............................................Sygn. akt ..........................
2. Data wniesienia pozwu /wniosku ................................................
(dzień, miesiąc, rok)
Sprawa o .................................................................................................................
3. Data orzeczenia kończącego postępowania w I instancji .............................
4. Data orzeczenia kończącego postępowania w II instancji ............................
I. POSTĘPOWANIE
1. Dowody przeprowadzone przez sąd (poza wysłuchaniem dziecka)
1.1 informacyjne wysłuchanie stron 1.2 dowód z przesłuchania stron 1.3 przesłuchanie świadków 1.4 dowody z dokumentu 1.5 z innych akt sądowych 1.6 z wyroku rozwodowego 1.7 wywiad środowiskowy przeprowadzony przez kuratora 1.8 opinia ROD-K 1.9 inne
2. W postępowaniu sądowym
2.1 strony były reprezentowane przez fachowych pełnomocników 2.2 jedna strona była reprezentowana przez fachowego pełnomocnika 2.3 nie występował żaden pełnomocnik fachowy 2.4 występował inny pełnomocnik niż pełnomocnik fachowy
3. W toku postępowania
3.1 kierowano strony do mediacji i zakończyła się ona powodzeniem 3.2 kierowano strony do mediacji i nie zakończyła się ona powodzeniem 3.3 nie kierowano stron do mediacji
2
4 Czy w chwili wysłuchania dziecka rodzice zamieszkiwali wspólnie
z dzieckiem
4.1 tak 4.2 nie 4.3 brak danych
5. Narodowość rodziców dziecka (dzieci)
5.1 oboje polskie 5.2 tylko ojciec Polak 5.3 tylko matka Polka
6 Orzeczenie uprawomocniło się bez kontroli instancyjnej
6.1 tak 6.2 nie
II. WYSŁUCHANIE DZIECKA
7. Wysłuchanie dziecka odbywało się
7.1 z urzędu 7.2 na żądanie matki 7.3 na żądanie ojca 7.4 na żądanie innego podmiotu
8. Czy przeciwko wysłuchaniu dziecka
8.1 oponowali rodzice 8.2 jedno z nich 8.3 nie oponowano
9. Czy wysłuchanie dotyczyło dzieci
9.1 w wieku powyżej 13 lat 9.2 poniżej 13 lat
10. Czy wysłuchanie zostało dokonane
10.1 przed sądem I instancji 10.2 przed sądem II instancji
11. Czy wysłuchanie miało miejsce
11.1 1 raz 11.2 2 razy lub więcej razy
12. Czy wysłuchanie wpłynęło na szybkość zakończenia sprawy
12.1 tak
3
12.2 nie 12.3 trudno powiedzieć
13. Czy przed wysłuchaniem strony zgłaszały wnioski co do formy, miejsca
i treści wysłuchania
13.1 tak 13.2 nie
14. Czy przed wysłuchaniem dziecka sąd zebrał informacje na temat rozwoju
umysłowego, stanu zdrowia dziecka
14.1 tak 14.2 nie 14.3 brak danych
15. Czy wysłuchanie było zgodne z dobrem dziecka
15.1 tak 15.2 nie 15.3 trudno powiedzieć 15.4 brak danych
16. Czy wysłuchaniu dziecka towarzyszyło
16.1 badanie ROD-K 16.2 badanie psychologiczne lub psychiatryczne dziecka 16.3 było tylko wysłuchanie
17. Czy i w jaki sposób było utrwalone wysłuchania dziecka (chodzi o
nagranie)
17.1 nie było utrwalone w ogóle 17.2 było utrwalone w sposób ukryty 17.3 było utrwalone w sposób jawny
18. Czy dokonano czynności wysłuchania w obecności
18.1 psychologa 18.2 innego podmiotu 18.3 czynności dokonywał wyłącznie sąd
19. Czy wysłuchanie było dokonane
19.1 w składzie ławniczym 19.2 tylko przez przewodniczącego
20. Czy sporządzono dokument z wysłuchania
20.1 sporządzono notatkę
4
20.2 sporządzono protokół 20.3 w inny sposób odnotowano 20.4 nie sporządzono żadnego dokumentu
21. Sprawa dotyczy
21.1 jednego małoletniego dziecka, 21.2 rodzeństwa dwojga dzieci, 21.3 trojga lub więcej dzieci
22. Wysłuchanie dziecka wskazuje na
22.1 wskazuje na rozkład/poważne zakłócenia więzi emocjonalnej z ojcem 22.2 wskazuje na rozkład/poważne zakłócenia więzi emocjonalnej z matką 22.3 wskazuje na rozkład/poważne zakłócenia więzi emocjonalnej z
obojgiem rodziców 22.4 nie wskazuje na zakłócenie więzi
23. Udział pełnomocnika procesowego
23.1 wpłynął na dopuszczenie dowodu z wysłuchania dziecka 23.2 nie miał wpływu
24. Po wysłuchaniu dziecka
24.1 była sporządzona opinia biegłego na temat tego wysłuchania 24.2 nie była sporządzana
25. Wysłuchanie dziecka
25.1 wniosło nowe istotne ustalenia co do stanu faktycznego 25.2 umożliwił poznanie oczekiwań (preferencji) dziecka 25.3 niewiele wniosło 25.4 było całkowicie zbędne 25.5 inna ocena
26. Wnioski dziecka doprowadziło do
26.1 uwzględnienia przez sąd w całości życzeń dziecka 26.2 częściowego uwzględnione życzeń dziecka 26.3 nie zostały uwzględnione 26.4 nie można ocenić czy zostały uwzględnione
27. Jako wysłuchanie dziecka sąd traktował wyłącznie
27.1 bezpośrednie wysłuchanie małoletniego 27.2 wysłuchanie za pośrednictwem ROD-K 27.3 wysłuchanie za pośrednictwem kuratora 27.4 bezpośrednie wysłuchiwanie dziecka wraz z inną formą pośredniego
słuchania 27.5 inne formy
5
28. Stanowisko dziecka, którego dotyczy sprawa
28.1 zostało ustalone bezpośrednio przez sąd 28.2 zostało ustalone przez biegłych z ROD-K 28.3 zostało ustalone przez kuratora lub inny podmiot 28.4 nie zostało ustalone
29. Dokonując wysłuchania dziecka
29.1 występowały elementy przyjaznego wysłuchania 29.2 nie było takich elementów 29.3 brak danych
30. Wysłuchanie następowało
30.1 w budynku sądowym w sali rozpraw 30.2 w budynku sądowym – brak bliższych danych co do miejsca 30.3 poza budynkiem sądowym 30.4 brak danych
III. CHARATERYSTYKA DZIECKA
31. Płeć
31.1 CHŁOPIEC 31.2 DZIEWCZYNKA
32. W dacie wysłuchania osobista piecza nad dzieckiem była sprawowana
przez:
32.1 matkę 32.2 ojca 32.3 oboje rodziców 32.4 inna osoba lub instytucja
33. Placówka edukacyjna, do której dziecko uczęszcza:
33.1 przedszkole 33.2 szkoła podstawowa 33.3 gimnazjum 33.4 LO 33.5 technikum 33.6 szkoła zawodowa 33.7 inna 33.8 nie uczęszcza mimo obowiązku szkolnego 33.9 nie dotyczy – małe dziecko 33.10 brak danych
34. Wiek dziecka w chwili wszczęcia postępowania .................................. 34.1 brak danych
ZAŁĄCZNIK NR 2 – Ankieta wypełniona przez sędziów
Ankieta dla Sędziów Rodzinnych dotycząca wysłuchiwania małoletnich
w kontekście idei przyjaznego wysłuchiwania dziecka
Szanowni Państwo,
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości prowadzi projekt badawczy „Praktyka sądowa
w zakresie wysłuchiwania małoletnich w postępowaniach cywilnych w kontekście idei
przyjaznego wysłuchiwania dziecka”.
W związku z tym zwracamy się do Państwa, jako osób najlepiej zorientowanych w praktyce prowadzenia wysłuchania małoletnich, o udzielenie odpowiedzi na pytania poniższej, krótkiej ankiety. Wszystkie odpowiedzi są w pełni anonimowe i posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych.
INFORMACJE OGÓLNE
1. Jako wysłuchanie dziecka, w Państwa sądzie, traktowane jest:
1) tylko bezpośrednie wysłuchanie dziecka
2) także pośrednie wysłuchanie (poprzez ROD-K, kuratora, psychologa,
itd.)
3) trudno powiedzieć
2. Przepisy k.p.c. o wysłuchaniu dziecka:
1) w sposób wystarczający regulują przedmiotowe kwestie
2) są niewystarczające i budzą wątpliwości interpretacyjne
3) trudno powiedzieć
3. Wysłuchanie dziecka:
1) ułatwia wydanie trafnego orzeczenia
2) nie ułatwia wydania trafnego orzeczenia
3) trudno powiedzieć
INFORMACJE O PRZEPROWADZONYCH WYSŁUCHANIACH
4. Wysłuchanie dziecka przeprowadzał /a Pan /Pani najczęściej:
1) w budynku sądu w sali rozpraw
2) w budynku sądu w specjalnym pomieszczeniu
2
3) poza budynkiem sądu – w 4444444444444444..
4) nie przeprowadzałe/am wysłuchania /koniec ankiety/
5. Wysłuchania dziecka były rejestrowane (można wybrać wiele
odpowiedzi):
1) w systemie audiowizualnym w sposób ukryty
2) w systemie audiowizualnym w sposób jawny
3) w inny sposób (jaki?) 444444444444444444...
4) w ogóle nie były rejestrowane
6. Czy z wysłuchań sporządzano (można wybrać wiele odpowiedzi):
1) notatkę służbową
2) protokół
3) adnotację w ramach protokołu rozprawy
4) stenogram
5) nie sporządzono żadnego dokumentu
7. Czy wysłuchania były prowadzone w formie przyjaznej dla dziecka:
1) tak (w jaki sposób?) 4444444444444444444. 44444444444444444444444444444..
44444444444444444444444444444..
2) nie (dlaczego?) 444444444444444444444
8. Przedmiotem wysłuchań były (można wybrać wiele odpowiedzi):
1) rozsądne życzenia dziecka (preferencje małoletniego)
2) okoliczności faktyczne istotne dla sprawy
3) inne (jakie?) 4444444444444444444444..
9. W wysłuchaniach biorą najczęściej udział (można wybrać wiele
odpowiedzi):
1) przewodniczący
2) protokolant
3) psycholog
4) rodzic / opiekun dziecka
5) inne osoby (jakie?) 4444444444444444444...
Serdecznie dziękujemy za wypełnienie ankiety.
TABELA 1
Lp. Sąd/wydział Sygnatura sprawy Sposób wysłuchania
małoletniego
Rodzaj sprawy, w której dokonano czynności
wysłuchania Wiek dziecka oraz płeć Uwagi
1
Sąd Rejonowy w Wałczu III Wydział Rodzinny i
Nieletnich III Nsm 31/14
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 6 lat, chłopiec
2
Sąd Rejonowy w Kołobrzegu III Wydział Rodzinny i
Nieletnich III RNsm 439/14
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka
3
Sąd Rejonowy w Grójcu III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 163/13 bezpośrednio
przewodniczący
o zmianę wyroku
rozwodowego (miejsce
zamieszkania)
13 lat, chłopiec
4 III Nsm 122/14 bezpośrednio
przewodniczący o zmianę miejsca pobytu 16 lat, chłopiec
5 III Nsm 87/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka
6 III Nsm 277/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 i 11 lat, 2 chłopcy
7 III Nsm 25/14 bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 16 lat, chłopiec
8 III Nsm 424/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 14 lat, chłopiec
9
Sąd Rejonowy w Częstochowie VI Wydział
Rodzinny i Nieletnich
VI Nsm 977/12 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka 11 lat, chłopiec
10 VI Nsm 113/14 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (wyjazd za
granicę)
12 lat, chłopiec
2
11 VI Nsm 997/14 bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 15 lat, chłopiec
sprawa wszczęta z
urzędu
12 VI Nsm 502/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 17 lat, dziewczynka
13
Sąd Rejonowy w Wadowicach VIII
Zamiejscowy Wydział Rodzinny i Nieletnich z/s w
Suchej Beskidzkiej
VIII Nsm 147/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zmiana
nazwiska)
11 lat, dziewczynka; 8 lat,
chłopiec
14
Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku Wydział
IV Rodzinny i Nieletnich
IV RNsm 436/12 sąd odstąpił od
wysłuchania
o pozbawienie władzy
rodzicielskiej i ustalenie
miejsca pobytu
5 lat, dziewczynka
dziecka nie
wysłuchano, bo
wcześniej rodzice
zawarli ugodę
15 IV RNsm 969/12 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (szkoła) 6 lat, dziewczynka
16 IV RNsm 14/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 11 lat, dziewczynka
17
Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku III
Wydział Rodzinny i Nieletnich
V Nsm 426/14 bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 12 lat, chłopiec
18 V Nsm 506/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 13 lat, chłopiec
19 V Nsm 1226/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (wyjazd za
granicę)
11, 13, 16 lat, 3 dziewczynki
20 III RNsm 260/09 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka
21
Sąd Rejonowy w Rzeszowie III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 346/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zmiana
nazwiska)
13 lat, chłopiec
22 III Nsm 45/12 bezpośrednio
przewodniczący
zmiana wyroku
rozwodowego (miejsce
pobytu)
13 lat, chłopiec
23 III Nsm 95/14 bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 14 lat, dziewczynka
3
24 III Nsm 840/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 15 lat, chłopiec
25 III Nsm 800/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 10 lat, dziewczynka
dziecko ponownie
wysłuchano przed
sądem II instancji
(V Ca 584/14 -
bezpośrednio
przewodniczący)
26 III Nsm 283/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 8 lat, dziewczynka
27 III Nsm 659/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 11 lat, chłopiec
28 III Nsm 704/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 12 lat, dziewczynka
29 III Nsm 237/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 15 lat, chłopiec
30
Sąd Rejonowy w Gorlicach Wydział III Rodzinny i
Nieletnich III Nsm 278/14
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 17 lat, chłopiec
31
Sąd Rejonowy w Trzebnicy III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 247/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 11 lat, chłopiec
32 III RNsm 258/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 16 lat, chłopiec
33 III RNsm 145/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty
10 lat, chłopiec; 11 lat,
dziewczynka ci sami uczestnicy
i te same dzieci -
w obu sprawach
dzieci wysłuchano 34 III Nsm 201/14
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty
11 lat, chłopiec; 12 lat,
dziewczynka
35
Sąd Rejonowy w Łomży III Wydział Rodzinny i
Nieletnich III Nsm 77/14
bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (wyjazd za
granicę)
10 lat, dziewczynka
4
36 Sąd Rejonowy dla
Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu III Wydział Rodzinny i Nieletnich
III RNsm 355/14
tylko przewodniczący
(choć byli ławnicy),
bezpośrednio
o pozbawienie władzy
rodzicielskiej i ustalenie
miejsca pobytu (zmiana
wyroku rozwodowego)
11 lat, chłopiec
37 III RNsm 653/14 bezpośrednio
przewodniczący
zmiana wyroku
rozwodowego (władza
rodzicielska i miejsce
zamieszkania)
14 lat, dziewczynka
38 Sąd Okręgowy w Sieradzu Sekcja Rozwodowa I Wydziału Cywilnego
I 1 C 544/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 14 lat, dziewczynka
drugiego dziecka
w wieku 13 lat nie
wysłuchano
39 I 1 C 103/11 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 10 i 14 lat, 2 chłopcy
40
Sąd Okręgowy w Elblągu V Wydział Cywilny Rodzinny
V C 148/14
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 16, 12, 10 lat; 2 chłopcy, 1
dziewczynka
41 V C 1040/13
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 14 lat, chłopiec
42 V C 866/12
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 14 i 9 lat, 2 dziewczynki
43 V C 128/14
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 15 lat, chłopiec
pozostała trójka
dzieci (9, 5, 3 lat)
nie zostały
wysłuchane
44 V C 1360/12
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 15, 13, 12, 11 lat; 1 chłopiec
i 3 dziewczynki
45 V C 791/13
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 16 lat, dziewczynka
46 V C 450/13
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 7 lat, chłopiec
5
47 V C 1180/12
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 12 lat, dziewczynka
6-letnie dziecko
nie zostało
wysłuchane
48 V C 1088/13
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 17 lat, chłopiec
pozostała dwójka
rodzeństwa nie
została
przesłuchana (10 i
2 lat)
49 V C 349/14
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 14 lat, dziewczynka
50 Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze I Wydział Cywilny
I C 1542/12 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 16 lat, chłopiec
starszy brat (17
lat) przesłuchany
w charakterze
świadka
51
Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział
Cywilny
I C 1227/12 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 16 lat, dziewczynka
52 I C 1504/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 11 lat, chłopiec
53 I C 1109/12 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 14 lat, chłopiec
54
Sąd Okręgowy we Wrocławiu XIII Wydział Cywilny
Rodzinny
XIII RC 2171/12 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód
15, 8 i 5 lat; 2 chłopcy i 1
dziewczynka
55 XIII RC 1905/11 przewodniczący i ławnicy
bezpośrednio o rozwód
8, 12 i 13 lat; 2 dziewczynki
i 1 chłopiec
56 XIII RC 1042/14 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 14 i 17 lat; 2 dziewczynki
57 XIII RC 2563/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 7 i 16 lat; 2 dziewczynki
58 XIII RC 1285/14 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 16 lat, dziewczynka
59 XIII RC 1717/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 16 lat, dziewczynka
60 XIII RC 2955/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 10 lat, dziewczynka
6
61 XIII RC 564/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 11 i 4 lat; 2 chłopcy
62 XIII RC 2206/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 16 lat, chłopiec
63 XIII RC 547/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód
13, 10 i 8 lat; 2 chłopcy i 1
dziewczynka
64
Sąd Okręgowy w Katowicach XVIII Wydział Cywilny
Rodzinny
XVIII RC 2415/11 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 7 lat, chłopiec
65 XVIII RC 25/12 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 13 lat, chłopiec
66 XVIII RC 1717/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 12 lat, chłopiec
67 XVIII RC 360/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 11 lat, chłopiec
68
Sąd Okręgowy w Nowym Sączu I Wydział Cywilny
I C 929/10 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód
8, 11 i 12 lat; 2 chłopcy i 1
dziewczynka
69 I C 414/12
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 17, 14, 11, 10 i 3 lat; 4
chłopcy i 1 dziewczynka
70 I C 821/12
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 15 lat, dziewczynka
71 I C 1097/12
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 12 lat, 2 chłopcy (bliźniacy)
72 I C 1429/12
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 16 i 13 lat; 2 dziewczynki
73 I C 499/13
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 13 lat, dziewczynka
74 I C 603/13
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 10 i 13 lat, chłopiec,
dziewczynka
trzecie dziecko (9
lat) nie zostało
wysłuchane
7
75 I C 917/13
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 12 lat, dziewczynka
76 I C 1591/13
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o separację 14 i 12 lat; 2 chłopcy
77 I C 193/14
bezpośrednio
przewodniczący z
ławnikami
o rozwód 14 i 16 lat; 1 chłopiec i 1
dziewczynka
78
Sąd Rejonowy w Braniewie III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 184/14 brak wysłuchania
79 III Nsm 248/14 brak wysłuchania
80 III Nsm 69/13 brak wysłuchania
81 III Nsm 160/14 brak wysłuchania
82
Sąd Rejonowy w Szamotułach III Wydział
Rodzinny i Nieletnich
III Nsm 452/10 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 6 lat, dziewczynka
83 III Nsm 8/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 15 lat, chłopiec
84 III Nsm 347/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zmiana
nazwiska)
9 lat, chłopiec
85
Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi V Wydział
Rodzinny i Nieletnich V Nsm 120/13
bezpośrednio
przewodniczący
o zmianę wyroku
rozwodowego (miejsce
zamieszkania)
14 lat, chłopiec
86 Sąd Rejonowy dla Łodzi-
Widzewa w Łodzi VI Wydział Rodzinny i Nieletnich
VI Nsm 715/12 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zmiana
nazwiska)
11 lat, dziewczynka
87 VI Nsm 813/13 bezpośrednio
przewodniczący
o zmianę wyroku
rozwodowego (miejsce
zamieszkania)
17 lat, dziewczynka
8
88
Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny
I RC 1117/10 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 7 lat, chłopiec
89 I RC 1266/11 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 6 lat, dziewczynka
90 I RC 1062/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 15 lat, chłopiec
91 Sąd Okręgowy w Gliwicach II
Wydział Cywilny
II RC 1654/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 16 lat, dziewczynka
92 II RC 732/12 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 16 lat, chłopiec
93
Sąd Okręgowy w Gliwicach XII Wydział Cywilny
XII RC 1437/11 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód
10 i 7 lat; 1 chłopiec i 1
dziewczynka
94 XII RC 1523/11 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 15 lat, chłopiec
starszego syna (17
lat) przesłuchano
w charakterze
świadka
95 XII RC 30/12 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 12 lat, chłopiec
96 XII RC 562/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 15 lat, chłopiec
97
Sąd Rejonowy w Zgierzu III Wydział Rodzinny i
Nieletnich III Nsm 269/13
bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zgoda na
paszport)
17 lat, dziewczynka
98
Sąd Rejonowy w Chorzowie III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 1172/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zgoda na
dowód osobisty)
17 lat, chłopiec
99 III Nsm 794/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 13 lat, chłopiec
100 III Nsm 1342/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka
9
101 III Nsm 968/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 lat, dziewczynka
102 III Nsm 1566/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka
103 III Nsm 353/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 11 lat, dziewczynka
104 III RC 134/15 brak wysłuchania
105
Sąd Rejonowy w Oświęcimiu Wydział III Rodzinny i
Nieletnich
III Nkd 381/14 bezpośrednio
przewodniczący o demoralizację 13 lat, chłopiec
Sprawa nie
kwalifikuje się do
badania ze
względu na jej
przedmiot
106 III Nsm 288/15 bezpośrednio
przewodniczący
o rozwiązanie rodziny
zastępczej 14 lat, dziewczynka
107 III Nsm 413/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 lat, chłopiec
108 III Nsm 284/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 11 i 9 lat; 2 dziewczynki
109 Sąd Rejonowy w Ostródzie III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 347/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 14 lat, chłopiec
110 III Nsm 518/12 bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 8 lat, dziewczynka
111
Sąd Rejonowy w Środzie Wlkp. VIII Zamiejscowy
Wydział Rodzinny i Nieletnich z/s we Wrześni
VIII Nsm 121/13 bezpośrednio
przewodniczący
o ustanowienie rodziny
zastępczej 16 lat, dziewczynka
112 VIII Nsm 131/13 bezpośrednio
przewodniczący
o zmianę orzeczenia o
władzy rodzicielskiej 14 lat, chłopiec
młodszy 8-letni
brat nie został
wysłuchany
113 VIII Nsm 157/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka
114
Sąd Rejonowy w Lesznie IX Zamiejscowy Wydział
Rodzinny i Nieletnich z/s w Gostyniu
IX Nsm 115/14 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (wybór
szkoły)
16 lat, dziewczynka
10
115
Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim III Wydział
Rodzinny i Nieletnich
III RNsm 210/13 brak wysłuchania
116 III RNsm 314/14 brak wysłuchania
117 III RNsm 430/14 brak wysłuchania
118 III RNsm 43/14 wysłuchanie pośrednie –
kurator o ustalenie miejsca pobytu 13 lat, chłopiec
119 III RNsm 578/13 brak wysłuchania
120 III RNsm 1085/13 brak wysłuchania
121 III RNsm 258/12 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K o kontakty 6 lat, chłopiec
122 III RNsm 1072/14 brak wysłuchania
123 III RNsm 1089/14 brak wysłuchania
124 III RNsm 855/14 brak wysłuchania
125
Sąd Rejonowy w Kościanie III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 122/12 bezpośrednio
przewodniczący
o zmianę wyroku
rozwodowego (miejsce
zamieszkania)
11, 13 i 15 lat; 3 chłopcy
126 III Nsm 72/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty
16, 11 i 10 lat; 1 chłopiec, 2
dziewczynki
127 III Nsm 137/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty
15, 2 razy 11 i 10 lat; 2
chłopcy, 2 dziewczynki
128 III Nsm 268/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 13 lat, chłopiec
129
Sąd Rejonowy w Świebodzinie III Wydział
Rodzinny i Nieletnich III Nsm 67/13
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka
130
Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu III Wydział
Rodzinny i Nieletnich III Nsm 258/13
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty
8 i 5 lat; 1 chłopiec, 1
dziewczynka
131 Sąd Rejonowy w Stargardzie
Szczecińskim III Wydział III Nsm 774/13
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka
11
132 Rodzinny i Nieletnich
III Nsm 548/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 lat, dziewczynka
133 Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie III
Wydział Rodzinny i Nieletnich
III Nsm 274/13 bezpośrednio
przewodniczący
o zmianę miejsca
zamieszkania 17 lat, chłopiec
134 III Nsm 315/14 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka 10 lat, dziewczynka
135
Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu III Wydział
Rodzinny i Nieletnich III Nsm 89/14
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 10 lat, chłopiec
136 Sąd Rejonowy w Myśliborzu III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III RNsm 387/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 16 lat, dziewczynka
137 III Nsm 103/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka
138
Sąd Rejonowy w Zambrowie VIII Zam. Wydział Rodzinny i
Nieletnich z/s w Wysokim Mazowieckim
VIII Nsm 36/14 bezpośrednio
przewodniczący
o zezwolenie na dokonanie
czynności przekraczającej
zwykły zarząd
17 lat, dziewczynka
139 VIII Nsm 185/13 przewodniczący i ławnicy
bezpośrednio
o ograniczenie władzy
rodzicielskiej 16 lat, dziewczynka
sprawa wszczęta
z urzędu
140 VIII Nsm 224/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozwiązanie rodziny
zastępczej 14 lat, dziewczynka
141 Sąd Rejonowy w Wysokim Maz. III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 8/15 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 15 lat, dziewczynka
142 III Nsm 102/15 przewodniczący oraz
ławnicy bezpośrednio
o zmianę wyroku
rozwodowego (władza
rodzicielska)
15 i 12 lat, 2 chłopcy
143
Sąd Rejonowy w Gdyni III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 1078/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (wybór
szkoły)
10 lat, dziewczynka
144 III Ns 984/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zmiana
nazwiska)
10 lat, chłopiec
12
145 III Nsm 237/13 bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 15 lat, chłopiec
146 III Nsm 545/13 sąd odstąpił od
wysłuchania o ustalenie miejsca pobytu 10 lat chłopiec
te same strony co
sprawa III Nsm
479/14
147 III Nsm 967/13 sąd odstąpił od
wysłuchania o kontakty 11 lat, chłopiec
148 III Nsm 649/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 6 lat, chłopiec
149 III Nsm 479/14 brak wysłuchania
te same strony co
sprawa III Nsm
545/13
150 III Nsm 779/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 14 lat, dziewczynka
151 III Nsm 202/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 13 lat, dziewczynka
152 III Nsm 132/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 lat, chłopiec
153 Sąd Rejonowy w Wałbrzychu IV Wydział Rodzinny i
Nieletnich
IV Nsm 515/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 17 lat, dziewczynka
154 IV Nsm 756/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 17 lat, chłopiec
155
Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim III
Wydział Rodzinny i Nieletnich
III RNsm 125/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 i 6 lat; 2 dziewczynki
156 III RNsm 235/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zmiana
nazwiska)
9 lat, chłopiec
157 III RNsm 437/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zmiana
nazwiska)
7 lat, dziewczynka
158 III RNsm 97/14 bezpośrednio
przewodniczący
o ustalenie miejsca
zamieszkania
16 lat, 2 dziewczynki
(bliźniaczki)
13
159 Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie VIII Wydział Rodzinny i Nieletnich
VIII RNsm 716/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 lat, chłopiec
160 VIII RNsm 1323/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 12 lat, dziewczynka
161
Sąd Rejonowy w Zamościu III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 359/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zmiana
nazwiska)
9 lat, chłopiec
162 III NSm 524/14 brak wysłuchania
163 III Nsm 153/12 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K
o zmianę wyroku
rozwodowego (ustalenie
miejsca pobytu)
6 lat, dziewczynka
164 III Nsm 582/12 wysłuchanie pośrednie –
kurator o ustalenie miejsca pobytu 14 lat, dziewczynka
165 III Nsm 171/12 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K o kontakty i zakaz styczności 8 lat, dziewczynka
166 III Nsm 149/13 wysłuchanie pośrednie –
kurator o kontakty 16 lat, dziewczynka
167 III Nsm 308/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 12 lat, dziewczynka
168 III Nsm 384/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 11 lat, chłopiec
169 III Nsm 463/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 i 4 lat; 2 dziewczynki
170 III Nsm 38/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 15 lat, dziewczynka
te same strony co
w sprawie III Nsm
149/13
171 III Nsm 141/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 6 lat, dziewczynka
14
172
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie VI
Wydział Cywilny
VI Nsm 336/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (wybór
szkoły)
16 lat, chłopiec
173 VI Nsm 642/12 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka 15 lat, dziewczynka
174 VI Nsm 679/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 16 lat, dziewczynka
175 VI Nsm 67/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 14 lat, chłopiec
176 VI Nsm 663/12 bezpośrednio
przewodniczący
o zmianę wyroku
rozwodowego (miejsce
zamieszkania)
15 lat, chłopiec
177 VI Nsm 835/12 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (miejsce
zamieszkania)
15 lat, chłopiec
178
Sąd Rejonowy w Lipnie III Wydział Rodzinny i
Nieletnich III Nsm 174/13
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 lat, dziewczynka
młodsze dziecko
w wieku 6 lat nie
zostało
wysłuchane
179
Sąd Rejonowy w Nowej Soli III Wydział Rodzinny i
Nieletnich III Nsm 202/13
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 16 i 13 lat; 2 dziewczynki
180
Sąd Rejonowy w Ełku III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 7/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 4 lata, dziewczynka
181 III Nsm 87/13 bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 10 lat, dziewczynka
182 III Nsm 489/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 10 lat, dziewczynka
183 III Nsm 538/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 3 lata, dziewczynka
184 III Nsm 561/13 bezpośrednio
przewodniczący
o ograniczenie władzy
rodzicielskiej 4 lata, chłopiec
15
185 III Nsm 606/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (zmiana
nazwiska)
5 lat, chłopiec
186 III Nsm 84/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 8 lat, dziewczynka
187 III Nsm 223/14 bezpośrednio
przewodniczący
o kontakty i ustalenie
miejsca zamieszkania 4 lata, chłopiec
188 III Nsm 606/14 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 12 lat, dziewczynka
189
Sąd Rejonowy we Włocławku III Wydział Rodzinny i Nieletnich
III Nsm 147/13 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 16 i 13 lat; 2 chłopcy
190 III Nsm 582/13 bezpośrednio
przewodniczący
o rozstrzygnięcie o istotnych
sprawach dziecka (wybór
szkoły)
13 lat, dziewczynka
191 III Nsm 863/13 bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 17 lat, dziewczynka
192 III Nsm 589/14 bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 14 lat, chłopiec
193
Sąd Rejonowy w Wołominie III Wydział Rodzinny i
Nieletnich III Nsm 426/11
bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 9 lat, dziewczynka
194
Sąd Rejonowy w Słubicach III Wydział Rodzinny i
Nieletnich III Nsm 137/13
bezpośrednio
przewodniczący o ustalenie miejsca pobytu 15 lat, chłopiec
195
Sąd Rejonowy w Sosnowcu IV Wydział Rodzinny i
Nieletnich
IV Nsm 325/14 brak wysłuchania
196 IV Nsm 1024/14 brak wysłuchania
197 IV Nsm 665/14 brak wysłuchania
16
198 IV Nsm 1222/14 brak wysłuchania
199 IV Nsm 759/12 bezpośrednio
przewodniczący o kontakty 13 i 9 lat; 2 chłopcy
200 Sąd Okręgowy w Tychach XVII RC 439/13 bezpośrednio
przewodniczący o rozwód 12 lat, chłopiec
201
Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa XI Wydział
Rodzinny i Nieletnich z/s w Brzezinach
XI Nsm 41/13 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K o kontakty 6 lat, dziewczynka
202 XI Nsm 293/13 brak wysłuchania
203 XI Nsm 21/13 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K o kontakty 4 lata, dziewczynka
204
Sąd Rejonowy w Brzezinach III Wydział Rodzinny i
Nieletnich
III Nsm 135/12 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K o kontakty 6 lat, chłopiec
205 III Nsm 220/11 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K o ustalenie miejsca pobytu 3 lata, chłopiec
206 III Nsm 190/13 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K o kontakty 10 lat, dziewczynka
207 III Nsm 272/12 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K o ustalenie miejsca pobytu 2 lata, chłopiec
208 III Nsm 60/12 wysłuchanie pośrednie –
ROD-K o kontakty 2 lata, chłopiec
TABELA 2
Sąd okręgowy Sąd/wydział
Liczba wysłuchań małoletnich w
postępowaniu cywilnym (procesowym i
nieprocesowym) w latach 2013- połowa
roku 2015
Rodzaj spraw, w których dokonywano czynności wysłuchania dziecka
Dysponowanie specjalnymi warunkami (niebieskim pokojem)
Sąd Okręgowy we Wrocławiu
Sąd Okręgowy we Wrocławiu XIII Wydział Cywilny Rodzinny
17
o rozwód
brak niebieskiego pokoju (znajduje się w ROD-K), wysłuchania odbywają się w gabinecie przewodniczącej wydziału lub sędziego referenta
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej
7 (w 2015); za lata 2013-14 brak
danych
o ustalenie kontaktów, o przysposobienie, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków
ok. 36 (dane szacunkowe)
o ustalenie kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o przysposobienie
brak niebieskiego pokoju; istnieje możliwość korzystania z niebieskiego pokoju Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej, w przypadku niemożności jego wypożyczenia używany jest gabinet przewodniczącego wydziału
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia
11
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o wydanie zarządzeń dotyczących władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o alimenty
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się poza salą rozpraw w gabinetach sędziowskich bez udziału osób trzecich
Sąd Rejonowy w 11 w zakresie władzy rodzicielskiej, o brak niebieskiego pokoju
2
Oławie ustalenie kontaktów, o ustanowienie rodziny zastępczej, o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego
Sąd Rejonowy w Strzelinie
0 b.d. niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Oleśnicy
0 b.d. niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej
0 b.d. niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Wołowie
9
o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o ustalenie opieki prawnej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem nieletniego niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Trzebnicy
b.d
sprawy wynikające z przepisów prawa materialnego k.r.o. oraz we wszystkich sprawach w myśl przepisu art. 576 par. 2 k.p.c. dotyczącego osoby lub majątku dziecka sąd wysłuchuje je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stopień dojrzałości na to pozwala niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Miliczu
35
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, kontaktów z małoletnim, zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o stwierdzenie zasadności przyjęcia do szpitala psychiatrycznego oraz w trybie wykonania odezwy o udzielenie pomocy sądowej niebieski pokój
Sąd Okręgowy w Białymstoku Sąd Rejonowy w
Bielsku Podlaskim
58
o zmianę miejsca pobytu dziecka, o wydanie dowodu osobistego, o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o brak niebieskiego pokoju
3
ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ograniczenie, pozbawienie lub zawieszenie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o zmianę postanowienia w zakresie kontaktów
Sąd Rejonowy w Sokółce
59
o ustanowienie opieki nad małoletnim, o zmianę opiekuna i rodziny zastępczej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o przysposobienie, o pozbawienie, ograniczenie, przywrócenie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zmianę kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się na sali rozpraw lub w tzw. pokoju wysłuchań, którego urządzenie pozwala na wysłuchanie dziecka w bardziej sprzyjających warunkach niż na sali rozpraw; w szczególnych przypadkach wysłuchania odbywają się w niebieskim pokoju znajdującym się w siedzibie Komendy Powiatowej Policji w Sokółce
Sąd Okręgowy w Elblągu
Sąd Rejonowy w Elblągu
11 (wysłuchania w niebieskim pokoju w
2015; dane nie uwzględniają przesłuchań w gabinecie sędziego); w
latach 2013-2014 nie
o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej
brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju znajdującego się w siedzibie ROD-K w Elblągu; wysłuchania odbywają się także w gabinetach sędziów
4
prowadzono ewidencji
Sąd Rejonowy w Działdowie
19
O zezwolenie na przekroczenie zwykłego zarządu majątku małoletnich, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o wyrażenie zgody na czynności w ważniejszych sprawach, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę kontaktów niebieski pokój od sierpnia 2015r.
Sąd Rejonowy w Nowym Mieście Lubawskim
49 o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o egzekucję kontaktów z małoletnim dzieckiem
brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju znajdującego się w siedzibie Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Mieście Lubawskim
Sąd Rejonowy w Braniewie
4 (w 2015); w latach 2013-14 nie było spraw, w których miało miejsce
wysłuchanie małoletniego
o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego b.d.
Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze
Sąd Rejonowy w Złotoryi
b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, ustalenia kontaktów, o przysposobienie niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Lubaniu
52
o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o pozbawienie, zawieszenie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka niebieski pokój
5
Sąd Rejonowy w Lwówku Śląskim
142 sprawy o władzę rodzicielską, o ustalenie kontaktów, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o ustalenie ojcostwa
brak specjalnych warunków służących do wysłuchania małoletnich
Sąd Rejonowy w Zgorzelcu
28 wysłuchań w 26 sprawach W 2013 – 15
małoletnich, W 2014 – 9 W 2015 - 4
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, o ustalenie kontaktów i zmianę kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o pozbawienie, ograniczenie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o rozwiązanie przysposobienia, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Bolesławcu
b.d sprawy dotyczące zgody na rozporządzanie majątkiem, sprawy dotyczące kontaktów, o władzę rodzicielską
niebieski pokój od 2015 roku; wcześniej wysłuchania odbywały się w gabinetach sędziów w obecności protokolanta i czasem biegłego psychologa
Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze
ok. 30; od 01.01.2014 rozpoczęto nanoszenie
informacji o wysłuchaniach
małoletnich w systemie Sędzia 2, ale nie we
wszystkich sprawach
o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o zmianę orzeczeń w zakresie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o alimenty
niebieski pokój (od 2015; wcześniej wysłuchania odbywały się w gabinetach sędziów lub na salach rozpraw bez obecności stron)
Sąd Rejonowy w Kamiennej Górze
ok. 10
o przysposobienie, w sprawach ingerencji w wykonywanie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego brak niebieskiego pokoju
Sąd Okręgowy w Ostrołęce
Sąd Okręgowy w Ostrołęce
ok. 100 (łącznie w całym okręgu), w tym w Sądzie o rozwód
niebieski pokój; zdarzają się także wysłuchania w gabinetach
6
Okręgowym 6 sędziowskich
Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej
17
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o zezwolenie na wydanie paszportu, o wydanie stosownych zarządzeń niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Przasnyszu
brak wysłuchań; wysłuchania małoletnich
wyłącznie w ROD-K
Sąd Okręgowy w Krakowie
Sąd Okręgowy w Krakowie
b.d.; wysłuchania małoletnich także przez
kuratora sądowego, ROD-K i biegłych
sądowych
W okręgu tego sądu wykonuje się wysłuchania w sprawach o przysposobienie, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o uregulowanie kontaktów, o wydanie dziecka w trybie Konwencji Haskiej
niebieskie pokoje w większości sądów rejonowych, w razie ich braku - w gabinetach sędziowskich
Sąd Rejonowy w Oświęcimiu
b.d o ustalenie kontaktów, o rozwiązanie rodziny zastępczej
specjalne warunki do przesłuchiwania osób małoletnich
Sąd Okręgowy w Zielonej Górze
Sąd Rejonowy w Świebodzinie
23 (w 2015); b.d. za lata 2013-14 nie prowadzono ewidencji
wysłuchań)
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie opiekuna prawnego dla dziecka małoletniej matki niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Krośnie Odrzańskim
b.d.
sprawy dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej, sprawy dotyczące kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego; zawsze wtedy, gdy jest to
osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich
7
uzasadnione okolicznościami sprawy
Sąd Rejonowy w Żarach
112
o ustanowienie opieki, o rozporządzanie majątkiem małoletniego, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej, o zmianę orzeczenia w zakresie władzy rodzicielskiej i umieszczenie małoletniego w pieczy zastępczej, o zwolnienie małoletniego z pieczy zastępczej
brak niebieskiego pokoju, wysłuchania w gabinetach sędziów; trwa budowa nowego budynku sądu, gdzie przewidziane są odpowiednie warunki do wysłuchania małoletnich
Sąd Rejonowy w Zielonej Górze
b.d.
o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o wydanie dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o przysposobienie, o zmianę nazwiska, o rozwiązanie przysposobienia
niebieski pokój; małoletni powyżej 13 roku życia wzywani są na rozprawy w sprawach o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ich majątkiem celem zajęcia krótkiego stanowiska
Sąd Rejonowy w Żaganiu
Kilkanaście wysłuchań rocznie (dane szacunkowe)
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o przysposobienie
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinetach sędziowskich lub na sali rozpraw (w przypadku starszych dzieci)
Sąd Rejonowy we Wschowie
3 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego z udziałem kuratora sądowego
Sąd Okręgowy w Rzeszowie
Sąd Okręgowy w Rzeszowie
b.d. o rozwód, o separację (sporadycznie)
niebieski pokój; wysłuchania odbywają się także w gabinetach sędziów
Sąd Rejonowy w Dębicy
b.d.
o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca zamieszkania, o czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, o przysposobienie niebieski pokój
Sąd Rejonowy w b.d. o pozbawienie i ograniczenie władzy brak niebieskiego pokoju
8
Leżajsku rodzicielskiej, o wydanie i zmianę zarządzeń opiekuńczych wobec małoletnich
Sąd Rejonowy w Łańcucie
25 (oraz 58 wysłuchań pośrednich w ROD-K)
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, sprawy dotyczące kontaktów niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Ropczycach
49
sprawy o zmianę zarządzeń opiekuńczych, o zmianę miejsca pobytu, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o zmianę wyroku rozwodowego, o ustalenie kontaktów, o umieszczenie w rodzinie zastępczej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Rzeszowie
b.d.
o wydawanie i zmianę zarządzeń opiekuńczych, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o rozporządzanie majątkiem małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę
brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju w Sadzie Okręgowym w Rzeszowie
Sąd Rejonowy w Strzyżowie
99 sprawy nieprocesowe dotyczące osoby lub majątku dziecka (art. 576 par. 2 k.p.c.)
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania wyłącznie w gabinecie sędziego
Sąd Okręgowy w Bydgoszczy
Sąd Okręgowy w Bydgoszczy
kilkadziesiąt (dane szacunkowe) o rozwód, sprawy brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Bydgoszczy
kilka spraw miesięcznie (dane uśrednione i
szacunkowe)
o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o powierzenie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
brak niebieskiego pokoju; niebieski pokój w będącym w budowie nowym gmachu sądu
Sąd Rejonowy w Tucholi
5 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej i kontaktów
niebieski pokój (brak tzw. pokoju technicznego)
Sąd Rejonowy w Żninie
5
o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę ustalonych kontaktów, o umieszczenie w rodzinie zastępczej
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie Prezesa sądu
Sąd Rejonowy w 3 (dane szacunkowe) o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o brak niebieskiego pokoju;
9
Szubinie zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
wysłuchania w gabinecie przewodniczącego wydziału
Sąd Rejonowy w Świeciu
od kilku do kilkunastu wysłuchań rocznie o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca
pobytu małoletniego, o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinetach sędziów; trwa wyposażanie osobnego pomieszczenia do przesłuchań małoletnich w siedzibie Prokuratury Rejonowej w Świeciu
Sąd Rejonowy w Nakle nad Notecią
b.d. (szacunkowo: kilka razy w roku; kilkadziesiąt
wysłuchań rocznie w ROD-K), zasadą jest
wysłuchanie pośrednie
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, kontaktów, rozstrzygnięcia o istotnych sprawach osoby i majątku dziecka
brak niebieskiego pokoju; wysłuchanie w gabinecie sędziego
Sąd Rejonowy w Inowrocławiu
b.d.
o ustalenie kontaktów, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej, o wydanie dziecka w trybie Konwencji Haskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Mogilnie
6 sprawy opiekuńcze niebieski pokój
Sąd Okręgowy w Gdańsku
Sąd Okręgowy w Gdańsku II Wydział Cywilny
32 o rozwód niebieski pokój
Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe
b.d. o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego
niebieski pokój w siedzibie ROD-K w Gdańsku
Sąd Rejonowy w Gdyni
b.d. o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Kartuzach
b.d. (szacunkowo: ok. 30% spraw Nsm)
sprawy dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o przysposobienie, o zezwolenie na brak niebieskiego pokoju
10
dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, sprawy w postępowaniu wykonawczym (Opm)
Sąd Rejonowy w Kościerzynie
b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinetach sędziowskich lub na sali rozpraw; trwa przygotowywanie niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Kwidzynie
b.d.
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej i kontaktów, o przysposobienie
brak niebieskiego pokoju w siedzibie sądu; wysłuchania w niebieskim pokoju w siedzibie Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Kwidzynie, wysłuchania dotyczą małoletnich powyżej 13-ego roku życia
Sąd Rejonowy w Malborku
b.d., dominują wysłuchania pośrednie sprawy nieprocesowe niebieski pokój (od 2015)
Sąd Rejonowy w Sopocie
3 o wykonywanie kontaktów, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o zakaz styczności
brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju na terenie Komendy Powiatowej Policji w Sopocie, w najbliższym czasie ma zostać przygotowany niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim
30 (dane szacunkowe): w 2013 wysłuchano 3
małoletnich W 2014 – 11 W 2015 – 16
o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o zezwolenie na wydanie paszportu
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim lub w niebieskim pokoju na terenie Poradni Leczenia Uzależnień w Starogardzie Gdańskim
Sąd Rejonowy w Tczewie
ok. 10 dominują jednak
wysłuchania pośrednie
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, pieczy
osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich
11
zastępczej, kontaktów
Sąd Rejonowy w Wejherowie
b.d.
o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich
Sąd Okręgowy w Łomży
Sąd Rejonowy w Łomży
b.d.
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Grajewie
b.d.
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o opiekę prawną i rodzinę zastępczą, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim
Sąd Rejonowy w Wysokiem Mazowieckim
5
o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustanowienie rodziny zastępczej, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim
Sąd Rejonowy w Zambrowie
5
o ustanowienie opieki, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim
12
Sąd Okręgowy w Kaliszu
Sąd Okręgowy w Kaliszu
brak wysłuchań (wysłuchania wyłącznie w
ROD-K) niebieski pokój na terenie ROD-K w Kaliszu
Sąd Rejonowy w Kaliszu
b.d.
o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim
154
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o wydanie zarządzeń i zmianę czynności brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Krotoszynie
ok. 30 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Jarocinie
9 o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zagrożenie nałożenia kary pieniężnej brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Pleszewie
14
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o powierzenie władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Kępnie
Kilka o ustalenie kontaktów, o powierzenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca zamieszkania
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego lub na sali rozpraw
Sąd Rejonowy w Ostrzeszowie
6 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim; sąd ma możliwość korzystania z przyjaznego pokoju w siedzibie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Ostrzeszowie
Sąd Okręgowy w Opolu
Sąd Okręgowy w Opolu
ok. 40 (w całym okręgu) sprawy dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o zmianę
niebieskie pokoje w dwóch sądach rejonowych okręgu
13
wyroku rozwodowego, o ustalenie kontaktów, o zmianę zarządzeń opiekuńczych, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, na odrzucenie przez małoletniego spadku, o adopcję, o zezwolenie na wyjazd poza granice kraju
Sąd Okręgowy w Poznaniu
Sąd Okręgowy w Poznaniu
ok. 300 (w całym okręgu)
W okręgu tego sądu wysłuchania mają miejsce w sprawach o zezwolenie na dokonanie czynności w imieniu małoletnich, o ustanowienie rodziny zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej i umieszczenie małoletniego w placówce, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej lub ograniczenie jej wykonywania, o dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie, o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa
niebieskie pokoje w 8 sądach rejonowych okręgu, 5 sądów rejonowych korzysta z niebieskich pokoi poza swoją siedzibą, brak niebieskich pokoi w pozostałych sądach
Sąd Okręgowy w Gorzowie
Wielkopolskim
Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim I Wydział Cywilny
brak wysłuchań
Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim V Wydział Cywilny
1 wypadek odnotowany, co do zasady w postępowaniu
apelacyjnym nie są b.d. brak niebieskiego pokoju
14
Odwoławczy prowadzone wysłuchania dzieci
Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim
b.d.
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie, sprawy dotyczące zarządu majątkiem małoletnich b.d.
Sąd Rejonowy w Słubicach
b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów
niebieski pokój; niektóre wysłuchania na sali rozpraw
Sąd Rejonowy w Strzelcach Krajeńskich
21 (w 2013 - 7, w 2014 - 8, w 2015 - 6)
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, o ustalenie kontaktów, o dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie przewodniczącego wydziału (10 wysłuchań) lub na sali rozpraw (11 wysłuchań – dotyczy dzieci w wieku 15 – 17 lat))
Sąd Rejonowy w Sulęcinie
23 (w tym czasie dokonano 89 badań
zawierających wysłuchanie pośrednie w
sprawach Nsm) sprawy dotyczące zarządu majątkiem małoletniego brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu
ok. 10
o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej brak niebieskiego pokoju
Sąd Okręgowy w Częstochowie
Sąd Rejonowy w Częstochowie
b.d.
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, sprawy dotyczące kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o przysposobienie, o ustalenie bezskuteczności uznania, o rozstrzygnięcie
niebieski pokój; wysłuchania także na sali rozpraw lub w gabinecie sędziego
15
o istotnych sprawach dziecka
Sąd Rejonowy w Myszkowie
18
o ustalenie kontaktów, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zgodę na urlopowanie, o zmianę wyroku w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę sposobu kontaktów, o ograniczenie władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Lublińcu
59 o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów b.d.
Sąd Okręgowy w Łodzi
Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej
32
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustanowienie opieki, o ustalenie kontaktów, o alimenty, o zaprzeczenia ojcostwa
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w pokoju sędziowskim
Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa V Wydział Rodzinny i Nieletnich
10 o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na wyjazd za granicę, o wykonywanie kontaktów, o rozporządzanie majątkiem małoletniego brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa VI Wydział Rodzinny i Nieletnich
b.d.
Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia
32 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Łęczycy
5 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej b.d.
16
Sąd Rejonowy w Skierniewicach
7 o zmianę kontaktów, o alimenty, o pozbawienie władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Zgierzu
132
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o władzę rodzicielską, o zezwolenie na małżeństwo, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zmianę postanowienia w przedmiocie władzy rodzicielskiej
niebieski pokój – wysłuchania dotyczą dzieci, które ukończyły 13 lat
Sąd Rejonowy w Pabianicach
1 o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Łowiczu
30
o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie, o zmianę postanowienia w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Okręgowy we Włocławku
Sąd Okręgowy we Włocławku
165 wysłuchań w sądach rejonowych (w całym
okręgu)
o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zmianę kontaktów, o ograniczenie, pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zmianę rodziny zastępczej, o zmianę postanowienie i zwolnienie z placówki
niebieskie pokoje w 4 sądach rejonowych (we Włocławku, Lipnie, Rypinie i Radziejowie; brak niebieskiego pokoju w 1 sądzie (w Aleksandrowie Kujawskim)
Sąd Okręgowy we Włocławku
b.d. o rozwód
wysłuchania odbywają się w gabinetach sędziów
Sąd Okręgowy w Krośnie
Sąd Okręgowy w Krośnie
ok. 150 (w całym okręgu) sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o zezwolenie
niebieskie pokoje w 4 sądach rejonowych (w Jaśle, Lesku, Sanoku) i sądzie okręgowym; brak niebieskiego
17
na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
pokoju w 2 sądach okręgu (w Brzozowie, Krośnie)
Sąd Okręgowy w Słupsku
Sąd Okręgowy w Słupsku
15 o rozwód niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Słupsku
7 potwierdzonych wysłuchań
o przysposobienie, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zmianę orzeczenia w przedmiocie władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Lęborku
4 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o zmianę orzeczenia w przedmiocie władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Człuchowie
77
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o ustanowienie opieki nad małoletnim, o uzyskanie zezwolenia w ważnej sprawie osoby małoletniej, o zakaz kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o zmianę postanowienia w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej, o zmianę terminów kontaktów niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Chojnicach
151
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustanowienie opieki niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Miastku
brak wysłuchań (wysłuchania są
dokonywane wyłącznie
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu niebieski pokój
18
przez ROD-K i przez kuratorów)
majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów
Sąd Rejonowy w Bytowie
2 o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów niebieski pokój
Sąd Okręgowy w Koninie
Sąd Rejonowy w Koninie
16 o przysposobienie, o ustalenie kontaktów,
o rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustanowienie rodziny zastępczej lub opieki, o zezwolenie na dokonanie
czynności prawnych w imieniu małoletnich,
o rozwód
niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Kole
b.d.
brak niebieskiego pokoju; trwają prace modernizacyjne w budynku sądu mające na celu stworzenie przyjaznego pokoju przesłuchań
Sąd Rejonowy w Słupcy
12 brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Turku
2 niebieski pokój
Sąd Okręgowy w Koninie
3 brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się w pokoju sędziego
Sąd Okręgowy w Gliwicach
Sąd Okręgowy w Gliwicach
561 (511 w sądach rejonowych i 50 w sądzie
okręgowym)
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zmianę kontaktów, o ustalenie miejsca zamieszkania, o przysposobienie, o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych w imieniu małoletniego, o zezwolenie na zawarcie małżeństwa, o rozwód
niebieskie pokoje w sądach rejonowych (ale nie wiadomo czy wszystkich - brak precyzyjnej informacji Sądu Okręgowego w Gliwicach)
Sąd Okręgowy w Sąd Okręgowy w 94 (w całym okręgu) o wydanie dziecka, o zmianę orzeczenia niebieskie pokoje we wszystkich
19
Siedlcach Siedlcach odnośnie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie, o umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie, ograniczenie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie opieki prawnej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
sądach rejonowych okręgu (w Garwolinie, Mińsku Maz., Sokołowie Podlaskim i Węgrowie; brak niebieskiego pokoju w sądzie okręgowym w Siedlcach (wysłuchania w pokoju sędziowskim lub na Sali rozpraw)
Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej
Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej
50 (w okręgu) z wyjątkiem Sadu
Rejonowego w Żywcu, który nie prowadzi
statystyk w tym względzie
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego, o wydanie i zmianę zarządzeń opiekuńczych, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zezwolenie na czynność prawną w imieniu małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę, o przysposobienie, o nakazanie realizacji kontaktów
niebieskie pokoje w 2 sądach rejonowych okręgu (w Cieszynie i Żywcu); brak niebieskiego pokoju w 1 sądzie rejonowym okręgu (Sąd Rejonowy Bielsko Biała)
Sąd Okręgowy w Tarnowie
Sąd Okręgowy w Tarnowie
67 (w całym okręgu)
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o przysposobienie, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o ograniczenie i przywrócenie władzy
niebieskie pokoje we wszystkich sądach okręgu
20
rodzicielskiej, o wydanie dziecka
Sąd Okręgowy w Przemyślu
Sąd Okręgowy w Przemyślu
229
o wykonanie zarządzeń opiekuńczych, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie rodziny zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o wykonanie kontaktów, o zezwolenie na wydanie paszportu
brak niebieskich pokoi we wszystkich sądach okręgu; sądy korzystają z innych pomieszczeń w budynkach sądów na potrzeby wysłuchań
Sąd Okręgowy w Toruniu
Sąd Rejonowy w Toruniu
b.d. sprawy opiekuńcze zarejestrowane w Nsm
pokój do wysłuchań dzieci („bez specjalnych warunków”)
Sąd Rejonowy w Wąbrzeźnie
b.d. b.d. b.d.
Sąd Rejonowy w Grudziądzu
b.d. o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się w pokoju sędziego lub na Sali rozpraw
Sąd Rejonowy w Golubiu-Dobrzyniu
ok. 130
o ustanowienie rodziny zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych w imieniu małoletniego, o ustanowienie opiekuna dla małoletniego w sytuacjach, gdy matka była niepełnoletnia, o zmianę zarządzeń opiekuńczych brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Chełmnie
b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka
brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju na terenie ROD-K w Chełmnie (czasami sędziowie wysłuchują małoletnich w swoich gabinetach)
Sąd Rejonowy w Brodnicy
ok. 10 (dane szacunkowe), dominują
jednak wysłuchania
o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych w imieniu
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się w gabinecie sędziego
21
pośrednie małoletniego, o wydanie dziecka
Sąd Okręgowy w Zamościu
Sąd Okręgowy w Zamościu
19 (dane z 4 sądów okręgu)
o przysposobienie, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
niebieskie pokoje w 2 sądach okręgu; w pozostałych sądach wysłuchania odbywają się w pokoju sędziowskim
Sąd Okręgowy w Olsztynie
Sąd Okręgowy w Olsztynie
4
o rozwód, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, sprawy o ustanowienie kuratora dla małoletniego w sprawach rozporządzania majątkiem małoletnich
niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Bartoszycach
0
niektóre sądy rejonowe okręgu posiadają niebieskie pokoje lub czynią kroki w celu ich utworzenia, część korzysta z niebieskich pokoi poza siedzibą sądów (np. w ROD-K)
Sąd Rejonowy w Biskupcu
3
Sąd Rejonowy w Giżycku
11
Sąd Rejonowy w Kętrzynie
13
Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim
b.d.
Sąd Rejonowy w Mrągowie
0
Sąd Rejonowy w Nidzicy
0
Sąd Rejonowy w Olsztynie
5
Sąd Rejonowy w Piszu 54
Sąd Rejonowy w Szczytnie
9
Sąd Okręgowy w Koszalinie Sąd Okręgowy w
Koszalinie
288 (w całym okręgu)
o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o
niebieskie pokoje w 5 sądach rejonowych okręgu; 2 sądy rejonowe korzystają z niebieskich pokoi poza siedzibą
22
przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o ustanowienie rodziny zastępczej, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, o zmianę rodziny zastępczej, o zmianę kontaktów, o zmianę miejsca pobytu, o egzekucję kontaktów, o zakaz kontaktów, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zezwolenie na wyjazd za granicę, o zmianę opiekuna nad osobą małoletnią
Sąd Okręgowy w Piotrkowie
Trybunalskim Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim
87 (w całym okręgu)
o ustalenie lub zmianę kontaktów, o przysposobienie, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o zmianę orzeczeń w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej i odnośnie miejsca pobytu, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka
niebieskie pokoje we wszystkich sądach rejonowych okręgu
Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu
Sąd Rejonowy w Tarnobrzegu
165 (w całym okręgu)
o przysposobienie, o pozbawienie władzy rodzicielskiej i wydanie zarządzeń opiekuńczych, o zmianę postanowienia w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na zawarcie małżeństwa, o zmianę wyroku
niebieskie pokoje w 3 sądach rejonowych okręgu
23
rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie opieki prawnej nad małoletnim, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na wydanie paszportu, o wydanie lub zmianę zarządzeń opiekuńczych, o zakaz kontaktów
Sąd Okręgowy w Świdnicy
Sąd Rejonowy w Kłodzku
9 o zmianę zarządzeń opiekuńczych, sprawy opiekuńcze
brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z niebieskiego pokoju na terenie ROD-K w Kłodzku
Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie
b.d. (głównie dokonuje się wysłuchań pośrednich)
o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie, o wydanie zarządzeń w zakresie władzy rodzicielskiej
niebieski pokój; wysłuchania odbywają się także na Sali rozpraw, wysłuchania dotyczą bezwzględnie wyłącznie dzieci po ukończeniu 13 lat
Sąd Rejonowy w Świdnicy
b.d.
o ustalenie kontaktów, o powierzenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca zamieszkania, o zmianę orzeczeń w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę, o przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego; nie praktykuje się wysłuchań w sprawach cywilnych (np. o alimenty)
niebieski pokój; sąd korzysta również z przyjaznego pokoju w siedzibie ROD-K ze względu na wyposażenie do rejestracji obrazu i dźwięku
24
Sąd Rejonowy w Wałbrzychu
Kilkadziesiąt bezpośrednich i
pośrednich (dane szacunkowe)
o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Ząbkowicach Śląskich
9
o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów niebieski pokój
Sąd Okręgowy w Płocku
Sąd Okręgowy w Płocku
163 (w całym okręgu)
o ustanowienie/rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustanowienie opieki, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
niebieskie pokoje w 2 sądach rejonowych okręgu (w Ciechanowie i Żyrardowie; w pozostałych sądach wysłuchania odbywają się w gabinecie sędziego lub na Sali rozpraw
Sąd Okręgowy w Radomiu
Sąd Okręgowy w Radomiu
88 (w całym okręgu)
o ustalenie kontaktów, o pozbawienie, ograniczenie i przywrócenie władzy rodzicielskiej, o dysponowanie majątkiem małoletniego, o przysposobienie i rozwiązanie przysposobienia, o ustanowienie rodziny zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego
niebieskie pokoje w 3 sądach rejonowych okręgu; 4 sądy rejonowe nie posiadają niebieskiego pokoju
Sąd Okręgowy w Radomiu
17 o rozwód b.d.
Sąd Okręgowy w Suwałkach
Sąd Rejonowy w Augustowie
b.d.
o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ograniczenie/pozbawienie
niebieski pokój – (w sprawach dotyczących majątku dziecka wysłuchiwane są dzieci powyżej 13-ego roku życia)
25
władzy rodzicielskiej
Sąd Rejonowy w Ełku 66
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Olecku
b.d.
o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego
niebieski pokój (w sprawach dotyczących majątku dziecka wysłuchiwane są dzieci powyżej 13-ego roku życia)
Sąd Rejonowy w Suwałkach
367 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, sprawy dotyczące zarządu majątkiem małoletniego
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania odbywają się w pokoju sędziego
Sąd Okręgowy w Legnicy Sąd Okręgowy w
Legnicy
87 (w 3 sądach rejonowych okręgu; brak
danych z 2 sądów) sprawy z zakresu władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie
niebieskie pokoje we wszystkich sądach okręgu; wysłuchania odbywają się również w gabinetach sędziów
Sąd Okręgowy w Katowicach
Sąd Okręgowy w Katowicach
ok. 480 (dane szacunkowe z całego
okręgu)
o ustanowienie rodziny zastępczej, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka
niebieskie pokoje w 8 sądach rejonowych okręgu; w 4 sądach rejonowych oraz sądzie okręgowym wysłuchania odbywają się poza salą rozpraw (gabinety sędziowskie, pokój oczekiwań dla świadków)
Sąd Okręgowy w Katowicach
17 o rozwód
Sąd Okręgowy w Lublinie
Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej
6 o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zawiedzenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Chełmie
14 sprawy opiekuńcze
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego
Sąd Rejonowy w 30 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o brak niebieskiego pokoju; niebieski
26
Kraśniku ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka
pokój w trakcie przygotowywania
Sąd Rejonowy w Lubartowie
5 o ustalenie kontaktów, o egzekucję kontaktów, o zmianę miejsca zamieszkania dziecka
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego
Sąd Rejonowy Lublin-Wschód z/s w Świdniku
b.d. o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca zamieszkania, sprawy z zakresu pieczy zastępczej niebieski pokój
Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie
27
o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o ustanowienie rodziny zastępczej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Łukowie
b.d. b.d. brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Opolu Lubelskim
30 sprawy opiekuńcze
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego
Sąd Rejonowy w Puławach
14 sprawy opiekuńcze
niebieski pokój dostępny w innym gmachu sądu niż znajduje się wydział rodzinny
Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim
18 o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na wyjazd za granicę niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Rykach
14
o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego
Sąd Rejonowy we Włodawie
b.d. b.d.
niebieski pokój dostępny w nowym gmachu sądu (przewidywany termin oddania: 30 listopada 2015 r.)
27
Sąd Okręgowy w Sieradzu
Sąd Rejonowy w Sieradzu
10
sprawy dotyczące kontaktów, zmiany orzeczeń dotyczących kontaktów, o przysposobienie, o zmianę miejsca pobytu, o zakaz styczności brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Łasku
W 96 sprawach 110 wysłuchań łącznie (w
2013 – 25 w 21 sprawach, w 2014 – 60 w
55 sprawach, w 2015 – 25 w 20 sprawach)
o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ustanowienie opieki prawnej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie rodziny zastępczej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o zmianę opiekuna prawnego niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Wieluniu
143
o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej i ustanowienie opieki prawnej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli
90
o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o
niebieski pokój; wysłuchania dotychczasowe odbywały się jednak w gabinecie sędziego
28
przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o ustanowienie opieki, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o zmianę opieki i rodziny zastępczej, o zmianę miejsca pobytu, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie miejsca pobytu, o rozwiązanie przysposobienia
Sąd Okręgowy w Szczecinie
Sąd Okręgowy w Szczecinie X Wydział Cywilny Rodzinny
157 (w 2013 – w 32 sprawach , w 2014 – w
91 sprawach, w 2015 – w 34 sprawach) o rozwód i separację
niebieski pokój; obecnie ze względu na remont pomieszczeń wysłuchania w gabinecie sędziego
Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum
23 (w 2013 - 15, w 2014 - 6, w 2015 - 2)
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie niebieski pokój
Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód
b.d. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej i miejsca pobytu, o ustanowienie kontaktów, o przysposobienie
specjalne pomieszczenie do przesłuchiwania dorosłych ofiar przestępstw, ale nie jest to niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Choszcznie
30
o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o wydanie dziecka
niebieski pokój (poza budynkiem sądu)
Sąd Rejonowy w Goleniowie III Wydział Rodzinny i Nieletnich
b.d.
o przysposobienie, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o ustalenie kontaktów, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w 16 sprawy dotyczące wykonywania władzy niebieski pokój
29
Gryficach rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o przysposobienie
Sąd Rejonowy w Gryfinie
2 o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim
8 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o zezwolenie na wyjazd za granicę
niebieski pokój (poza budynkiem sądu)
Sąd Rejonowy w Łobzie
1 o ustalenie kontaktów niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Myśliborzu
ok. 20 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o wydanie zarządzeń opiekuńczych niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim
ok. 10 sprawy dotyczące kontaktów
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziowskim
Sąd Rejonowy w Świnoujściu III Wydział Rodzinny i Nieletnich
11 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej (przywrócenie, ograniczenie), sprawy dotyczące kontaktów
brak niebieskiego pokoju; wysłuchania w gabinecie sędziego lub prezesa sądu (niebieski pokój znajduje się w Prokuraturze Rejonowej w Świnoujściu)
Sąd Okręgowy w Kielcach
Sąd Okręgowy w Kielcach
4 o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie kontaktów
Specjalnie dostosowany pokój w siedzibie ROD-K w Kielcach
Sąd Rejonowy w Busku-Zdroju
152 (w tym 53 dotyczyło Zamiejscowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich w Kazimierzy Wielkiej
o zezwolenie na dokonanie czynności prawnej w imieniu małoletniego, o ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia w zakresie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustanowienie lub zmianę opieki, o zezwolenie na dokonanie niebieski pokój (od 2015)
30
czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka
Sąd Rejonowy w Jędrzejowie
87
sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowień opiekuńczych, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie wykonywania władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej, o ustanowienie opieki prawnej, o ustalenie kontaktów i zmianę kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o zezwolenie na zawarcie małżeństwa, o rozwiązanie przysposobienia niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Kielcach
12
o ograniczenie władzy rodzicielskiej, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Końskich
467
o ograniczenie, pozbawienie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, o ustalenie i zmianę kontaktów, o uchylenie ograniczenia władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o zmianę postanowienia w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach niebieski pokój
31
dziecka
Sąd Rejonowy w Opatowie
5 o zmianę wyroku rozwodowego, o egzekucję kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego
osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich
Sąd Rejonowy w Ostrowcu Świętokrzyskim
41
o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie i zmianę kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o powierzenie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego, o ustanowienie opieki prawnej, o ustanowienie rodziny zastępczej, o zakaz kontaktów niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Pińczowie
10
o zmianę kontaktów, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka
osobne pomieszczenie do wysłuchiwania małoletnich
Sąd Rejonowy w Sandomierzu
102
o rozwiązanie przysposobienia, o zmianę zarządzeń opiekuńczych, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o ograniczenie, pozbawienie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o zmianę wyroku rozwodowego w części dotyczącej władzy rodzicielskiej, o zezwolenie na wydanie paszportu, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ustanowienie rodziny zastępczej, o zmianę kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustanowienie opieki prawnej, o ustalenie kontaktów, o rozwiązanie rodziny niebieski pokój
32
zastępczej
Sąd Rejonowy w Skarżysku-Kamiennej
b.d. sprawy dotyczące kontaktów, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o przysposobienie niebieski pokój
Sąd Rejonowy w Starachowicach
2 o przysposobienie brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Staszowie
130
o ustalenie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia o władzy rodzicielskiej, o przysposobienie, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o rozwiązanie rodziny zastępczej
niebieski pokój (dokonano w nim 90 wysłuchań)
Sąd Rejonowy we Włoszczowie
52
o pozbawienie, ograniczenie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o zmianę postanowienia opiekuńczego, o przywrócenie władzy rodzicielskiej, o umieszczenie w rodzinie zastępczej niebieski pokój
Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w
Warszawie
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi Północ w Warszawie
mniej niż 10
sprawy dotyczące kontaktów, sprawy o zmianę/ustalenie miejsca pobytu, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, o dysponowanie majątkiem dziecka, o przysposobienie niebieski pokój
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi Południe w Warszawie
b.d.
o ustalenie kontaktów, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka niebieski pokój
Sąd Rejonowy w b.d. o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, niebieski pokój (od 2014)
33
Wołominie o ustalenie kontaktów, o wydanie zarządzeń opiekuńczych
Sąd Rejonowy w Nowym Dworze Mazowieckim
4 o umieszczenie w rodzinie zastępczej, o przysposobienie, o rozwiązanie rodziny zastępczej brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Otwocku
10 o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, o wydanie/zmianę zarządzeń opiekuńczych
brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z przyjaznego pokoju w siedzibie Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Otwocku
Sąd Rejonowy w Legionowie
13
o ustalenie kontaktów, o zmianę kontaktów, o zmianę wyroku rozwodowego, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o wydanie/zmianę zarządzeń opiekuńczych, o pozbawienie władzy rodzicielskiej, o przysposobienie brak niebieskiego pokoju
Sąd Okręgowy w Warszawie
Sąd Okręgowy w Warszawie VII Wydział Cywilny Rejestrowy
6
o rozwód przyjazny pokój w ROD-K; wysłuchania także na Sali rozpraw
Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny
2 o rozwód
wysłuchania w gabinecie lekarskim na terenie sądu
Sąd Okręgowy w Warszawie II Wydział Cywilny
ok. 5-7 rocznie
b.d.
wysłuchania w pokoju sędziowskim; sąd korzysta od 2014 roku z przyjaznego pokoju w siedzibie Fundacji Dzieci Niczyje
Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny
ok. 5 o rozwód
sąd korzysta z przyjaznego pokoju w siedzibie ROD-K nr 2 w Warszawie
Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny
ok. 10 o rozwód wysłuchania w gabinecie sędziego
Sąd Okręgowy w 7 o rozwód sąd korzysta z przyjaznego pokoju w
34
Warszawie XXIV Wydział Cywilny
siedzibie ROD-K nr 2 w Warszawie
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie Vi Wydział Rodzinny i Nieletnich
b.d.
o ustalenie miejsca zamieszkania, o ustalenie kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka, o przysposobienie, o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka
brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z przyjaznych pokoi w siedzibie ROD-K nr w 2 Warszawie lub w siedzibie Fundacji Dzieci Niczyje; wysłuchania przede wszystkim w gabinetach sędziowskich
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie III Wydział Rodzinny i Nieletnich
ok. 30 sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, sprawy dotyczące kontaktów, sprawy dotyczące miejsca zamieszkania i majątku małoletnich
brak niebieskiego pokoju; sąd korzysta z przyjaznych pokoi w siedzibie ROD-K nr w 2 Warszawie, w siedzibie Fundacji Dzieci Niczyje lub Prokuratury Rejonowej dla Warszawy-Śródmieścia; wysłuchania także w gabinetach sędziowskich
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie V Wydział Rodzinny i Nieletnich
33 (dane szacunkowe; w 2015 - ok. 12)
sprawy dotyczące pieczy zastępczej, o przysposobienie, o rozwiązanie przysposobienia, o wydanie zarządzeń opiekuńczych, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, o ustalenie kontaktów, o wykonywanie kontaktów, o ustalenie miejsca zamieszkania, o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka
brak niebiskiego pokoju; wysłuchania w gabinetach sędziowskich lub w przyjaznym pokoju w siedzibie ROD-K nr 2 w Warszawie
Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie
30 sprawy dotyczące kontaktów, o przysposobienie, sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej brak niebieskiego pokoju
Sąd Rejonowy w Piasecznie
9 o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego
brak niebieskiego pokoju, wysłuchania w gabinetach sędziowskich; sąd w trakcie realizacji specjalnego pokoju do przesłuchiwania małoletnich
Sąd Rejonowy w kilkanaście spraw w roku o zezwolenie na dokonanie czynności niebieski pokój, w praktyce nie są
35
Pruszkowie prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o ustalenie kontaktów, o ustalenie miejsca pobytu małoletniego
wysłuchiwane dzieci starsze niż 15 lat
W powyższej tabeli w zakresie określenia ilości i rodzajów spraw, w których wysłuchano małoletnich oraz opisów pomieszczeń,
zachowano co do zasady terminologię użytą w pismach sądów.