1

Praworzeczowe

2

3

seria akademicka

Bronisław Ziemianin Katarzyna Anna Dadańska

2. wydanie

Praworzeczowe

4

Wydawca:Izabela Dorf

Korekta:Justyna Szumieł

Skład, łamanie:JustLuk, Łukasz Drzewiecki

© Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2008

ISBN: 978-83-7526-902-4

2. wydanie

Wydane przez:Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.

Redakcja Książek01-231 Warszawa, ul. Płocka 5atel. (022) 535 80 0031-156 Kraków, ul. Zacisze 7tel. (012) 630 46 00e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl

www.wolterskluwer.plKsięgarnia internetowa www.profinfo.pl

5

SpiS treściWykaz skrótów ........................................................................................................................11

Wstęp .......................................................................................................................................15

Rozdział pierwszy Wiadomości ogólne o prawie rzeczowym .............................................................................171. Pojęcieprawarzeczowego ....................................................................................................... 172. Przedmiotyprawrzeczowych ................................................................................................... 222.1. Rzecz ................................................................................................................................. 22

2.1.1. Pojęcierzeczy ......................................................................................................222.1.2. Klasyfikacjarzeczy ..............................................................................................242.1.3. Rzeczyoznaczonecodotożsamościicodogatunku ......................................262.1.4. Częściskładowerzeczy .......................................................................................272.1.5. Przynależności .....................................................................................................282.1.6. Pożytkizrzeczy .....................................................................................................30

2.2. Cieczeigazy ..................................................................................................................... 302.3. Kopaliny ........................................................................................................................... 312.4. Zwierzęta .......................................................................................................................... 312.5. Energia ............................................................................................................................. 322.6. Przedsiębiorstwo .............................................................................................................. 322.7. Gospodarstworolne ........................................................................................................ 34

3. Instytucjeprawarzeczowego ................................................................................................... 35

Rozdział drugi Własność .................................................................................................................................361. Treśćprawawłasności ............................................................................................................... 371.1. Uwagiogólne ................................................................................................................... 371.2. Korzystaniezrzeczyiinnychdóbrstanowiących

przedmiotwłasności ........................................................................................................ 391.3. Rozporządzanierzeczamiiinnymidobramistanowiącymiprzedmiot

własności ........................................................................................................................... 412. Ograniczeniaprawawłasności ................................................................................................. 432.1. Uwagiogólne ................................................................................................................... 432.2. Ograniczeniawłasnościwynikającezustaw .................................................................. 442.3. Ograniczeniawłasnościwynikającezzasadwspółżyciaspołecznego .......................... 462.4. Ograniczeniawłasnościwynikającezespołeczno-gospodarczego

przeznaczeniaprawa ....................................................................................................... 47

6

3. Nabyciewłasnościiutratawłasności ....................................................................................... 483.1. Uwagiogólne ................................................................................................................... 483.2. Nabyciepochodne ........................................................................................................... 48

3.2.1. Nabycieiutratarzeczyruchomej .......................................................................503.2.2. Nabycieiutratanieruchomości ..........................................................................53

3.3. Nabyciepierwotne ........................................................................................................... 643.3.1. Nabycierzeczyniczyjejprzezjejzawłaszczenie.................................................643.3.2. Nabyciewłasnościwwynikupołączenia,pomieszania

lubprzetworzeniarzeczy .....................................................................................653.3.3. Nabycienieruchomościwdrodzezasiedzenia ...................................................663.3.4. Nabycierzeczyruchomejwdrodzezasiedzenia ................................................683.3.5. Nabycienieruchomościwdrodzejejwywłaszczenia .........................................683.3.6. Nabyciewłasnościwwynikunacjonalizacji ........................................................693.3.7. Nabyciewłasnościrzeczywwynikujejznalezienia ...........................................693.3.8. Nabyciepożytkównaturalnychrzeczy ................................................................703.3.9. Nabycienieruchomościwwynikuzrzeczeniasięjej .........................................70

4. Współwłasność .......................................................................................................................... 724.1. Pojęciewspółwłasności .................................................................................................... 724.2. Rodzajewspółwłasności .................................................................................................. 73

4.2.1. Współwłasnośćłączna ..........................................................................................734.2.2. Współwłasnośćwczęściachułamkowych ...........................................................74

4.3. Treśćiwykonywaniewspółwłasności ............................................................................. 754.3.1. Zarządrzecząwspólną ........................................................................................754.3.2. Korzystaniezrzeczy .............................................................................................764.3.3. Ponoszenieciężarówzwiązanychzrzecząwspólną ...........................................764.3.4. Rozporządzanierzeczą ........................................................................................774.3.5. Dokonywanieczynnościdotyczącychzachowaniaprawwspółwłaścicieli .......... 77

4.4. Zniesieniewspółwłasności .............................................................................................. 774.4.1. Uwagiogólne ........................................................................................................774.4.2. Trybzniesieniawspółwłasności ...........................................................................784.4.3Sposobyzniesieniawspółwłasności .......................................................................78

5. Odrębnawłasnośćlokali .......................................................................................................... 815.1. Ustanowienieodrębnejwłasnościlokali ........................................................................ 81

5.1.1. Ustanowienieodrębnejwłasnościlokaliwedługu.w.l ......................................815.1.2. Ustanowienieodrębnejwłasnościlokaliwedługu.s.m. ....................................84

5.2. Prawaiobowiązkiwłaścicielilokali ............................................................................... 855.2.1. Prawaiobowiązkiwedługu.w.l. .........................................................................855.2.2. Prawaiobowiązkiwedługu.s.m. ........................................................................86

5.3. Zarządnieruchomościąwspólną ................................................................................... 875.3.1. Zarządwedługu.w.l. ............................................................................................875.3.2. Zarządwedługu.s.m. ...........................................................................................90

6. Ochronawłasności .................................................................................................................... 916.1. Uwagiogólne ................................................................................................................... 916.2. Ochronapetytoryjna........................................................................................................ 92

6.2.1. Roszczenieoustalenieprawa .............................................................................926.2.2. Roszczenieorozgraniczenienieruchomości .....................................................926.2.3. Roszczeniewindykacyjne ....................................................................................936.2.4. Roszczenienegatoryjne .......................................................................................95

7

6.2.5. Roszczeniauzupełniające ....................................................................................976.2.6. Roszczenieozwrotnakładów .............................................................................996.2.7. Roszczeniaztytułuwzniesieniabudowlinacudzymgruncie .........................101

7. StrukturawłasnościowawPolsce .......................................................................................... 1037.1. Uwagiogólne ................................................................................................................. 1037.2. Podziałsektorowywłasności ......................................................................................... 104

7.2.1. Własnośćpaństwowa .........................................................................................1047.2.2. Własnośćjednosteksamorząduterytorialnego ...............................................1057.2.3. Własnośćprywatna ............................................................................................106

Rozdział trzeci Użytkowanie wieczyste ................................................................................................................. 1071. Uwagiogólne .......................................................................................................................... 1072. Przedmiotużytkowaniawieczystego ..................................................................................... 1083. Podmiotyużytkowaniawieczystego ...................................................................................... 1094. Treśćiwykonywanieprawaużytkowaniawieczystego ......................................................... 1105. Ustanowienieużytkowaniawieczystego ............................................................................... 1125.1. Wyłanianiekandydatanaużytkownikawieczystego ................................................... 1125.2. Umowaooddaniegruntuwużytkowaniewieczyste .................................................. 1135.3. Ujawnienieużytkowaniawieczystegowksiędzewieczystej ....................................... 114

6. Innesposobynabyciaprawaużytkowaniawieczystego ....................................................... 1156.1. Dziedziczenie ................................................................................................................. 1156.2. Zniesieniewspółużytkowania ....................................................................................... 1156.3. Podziałmajątkuwspólnegomałżonków ...................................................................... 1156.4. Zasiedzenie .................................................................................................................... 1166.5. „Uwłaszczenie”użytkownikawieczystego ................................................................... 116

7. Rozporządzanieprawemużytkowaniawieczystego ............................................................ 1177.1. Przeniesienieprawaużytkowaniawieczystego ............................................................ 1177.2. Obciążenieprawaużytkowaniawieczystego ............................................................... 118

8. Wygaśnięcieprawaużytkowaniawieczystego ...................................................................... 1198.1. Upływczasu,naktóryustanowionoużytkowaniewieczyste ...................................... 1198.2. Rozwiązanieumowyooddaniegruntuwużytkowaniewieczyste ............................. 1198.3. Konfuzja ......................................................................................................................... 1208.4. Wywłaszczenie................................................................................................................ 1208.5. Zrzeczeniesięużytkowaniawieczystego ..................................................................... 121

9. Skutkiprawnewygaśnięciaużytkowaniawieczystego ......................................................... 12310.Przekształcenieużytkowaniawieczystegowprawowłasności ............................................ 123

Rozdział czwarty Prawa rzeczowe ograniczone ....................................................................................................... 1251. Uwagiogólne .......................................................................................................................... 1262. Regulacjewspólnedlawszystkichograniczonychprawrzeczowych .................................. 1272.1. Ustanowienieograniczonegoprawarzeczowego ....................................................... 1272.2. Zmianatreściograniczonegoprawarzeczowego ....................................................... 1282.3. Przeniesienieograniczonegoprawarzeczowego ........................................................ 1292.4. Kolejnośćwykonywaniaograniczonychprawrzeczowych ......................................... 1302.5. Zmianapierwszeństwaograniczonychprawrzeczowych ........................................... 1312.6. Zrzeczeniesięograniczonegoprawarzeczowego ...................................................... 132

8

2.7. Konfuzja ......................................................................................................................... 1322.8. Ochronaograniczonychprawrzeczowych................................................................... 133

3. Użytkowanie ............................................................................................................................ 1333.1. Uwagiogólne ................................................................................................................. 1333.2. Charakterystykaużytkowania ....................................................................................... 134

3.2.1. Pojęcieużytkowania ...........................................................................................1343.2.2. Przedmiotużytkowania .....................................................................................1343.2.3. Podmiotyużytkowania .......................................................................................1363.2.4. Ustanowienieużytkowania ................................................................................1363.2.5. Prawaiobowiązkistron .....................................................................................1373.2.6. Wygaśnięcieużytkowania ..................................................................................138

3.3. Poszczególnekategorieużytkowania ........................................................................... 1383.3.1. Użytkowanieprzezosobyfizyczne ....................................................................1383.3.2. Użytkowanieprzezrolniczespółdzielnieprodukcyjne ...................................1413.3.3. Użytkowanieprzezinnepodmioty ...................................................................143

4. Służebności .............................................................................................................................. 1434.1. Charakterystykaogólnasłużebności ............................................................................ 1434.2. Służebnościgruntowe .................................................................................................... 145

4.2.1. Przedmiotsłużebnościgruntowej .....................................................................1454.2.2. Powstaniesłużebnościgruntowej ......................................................................1464.2.3Podziałnieruchomościwładnącejlubobciążonej ..............................................1504.2.4. Obowiązekutrzymaniaurządzeń ......................................................................1514.2.5. Zmianatreścilubsposobuwykonywaniasłużebnościgruntowej ..................1514.2.6. Zniesieniesłużebnościgruntowej .....................................................................1524.2.7. Wygaśnięciesłużebnościgruntowej ..................................................................152

4.3. Służebnościosobiste ...................................................................................................... 1525. Spółdzielczewłasnościoweprawodolokalu ........................................................................ 1555.1. Uwagiogólne ................................................................................................................. 1555.2. Zadaniaspółdzielnimieszkaniowych ........................................................................... 1565.3. Członkowiespółdzielniiichobowiązki ....................................................................... 1575.4. Spółdzielczewłasnościoweprawodolokalu ............................................................... 159

5.4.1. Uwagiwprowadzające .......................................................................................1595.4.2. Treśćiwykonywaniespółdzielczegowłasnościowegoprawadolokalu .........1605.4.3. Rozliczeniekosztówbudowylokalu .................................................................1635.4.4. Sprzedażspółdzielczegowłasnościowegoprawadolokalu

wdrodzelicytacji ................................................................................................1635.4.5. Egzekucjazespółdzielczegowłasnościowegoprawadolokalu .....................1645.4.6. Wygaśnięciespółdzielczegowłasnościowegoprawadolokalu ......................1645.4.7. Losspółdzielczegowłasnościowegoprawadolokaluwrazie

likwidacjilubupadłościspółdzielnialboegzekucjizjejnieruchomości .......1666. Hipoteka .................................................................................................................................. 1666.1. Uwagiogólne ................................................................................................................. 1666.2. Pojęciehipoteki ............................................................................................................. 1676.3. Przedmiotyhipotek ....................................................................................................... 171

6.3.1. Hipotekananieruchomości ..............................................................................1726.3.2. Hipotekanaułamkowejczęścinieruchomości ................................................1746.3.3. Hipotekanaużytkowaniuwieczystym ..............................................................1756.3.4. Hipotekanaspółdzielczymwłasnościowymprawiedolokalu ......................175

9

6.3.5. Hipotekanawierzytelnościzabezpieczonejhipoteką ....................................1766.3.6. Hipotekamorska ................................................................................................176

6.4. Rodzajehipotek ............................................................................................................. 1776.4.1. Hipotekaumowna ..............................................................................................1776.4.2. Hipotekaprzymusowa .......................................................................................1776.4.3. Hipotekałączna..................................................................................................1796.4.4. Hipotekakaucyjna .............................................................................................180

6.5. Przelewwierzytelnościzabezpieczonejhipoteką ........................................................ 1826.6. Zaspokajanieroszczeńwierzyciela .............................................................................. 184

6.6.1. Trybzaspokajaniaroszczeń ...............................................................................1846.6.2. Warunkidopuszczalnościegzekucji ..................................................................1856.6.3. Egzekucjaznieruchomości ...............................................................................1886.6.4. Egzekucjazułamkowejczęścinieruchomości .................................................1936.6.5. Egzekucjazużytkowaniawieczystego ..............................................................1946.6.6. Egzekucjazespółdzielczegowłasnościowegoprawadolokalu .....................1946.6.7. Egzekucjazestatkumorskiego .........................................................................195

6.7. Przejściehipotekinainnąosobę .................................................................................. 1966.8. Wygaśnięciehipoteki ..................................................................................................... 197

6.8.1. Przyczynywygaśnięciahipoteki.........................................................................1976.8.2. Skutkiwygaśnięciahipoteki ..............................................................................199

7. Zastaw ...................................................................................................................................... 1997.1. Uwagiogólne ................................................................................................................. 1997.2. Pojęciezastawu .............................................................................................................. 2007.3. Przedmiotyzastawu ....................................................................................................... 2037.4. Rodzajezastawów .......................................................................................................... 2057.5. Prawaiobowiązkizastawcyizastawnika ..................................................................... 2107.6. Przeniesieniewierzytelnościzabezpieczonejzastawem ............................................. 2127.7. Zaspokojeniewierzycielazprzedmiotuzastawu ........................................................ 212

7.7.1. Zaspokojeniezastawnikazrzeczyruchomejwedługk.c. ...............................2137.7.2. Zaspokojeniezastawnikazrzeczyruchomejwedługu.z.r. ............................2167.7.3. Zaspokojeniezastawnikazprawaobciążonegozastawem............................218

7.8. Przejściezastawunainnąosobę ................................................................................... 2197.9. Wygaśnięciezastawu ..................................................................................................... 219

Rozdział piąty Posiadanie ..................................................................................................................................... 2211. Uwagiogólne .......................................................................................................................... 2212. Pojęcieposiadania .................................................................................................................. 2223. Rodzajeposiadania ................................................................................................................ 2233.1. Posiadaniesamoistneizależne ..................................................................................... 2233.2. Posiadaniewdobrejiwzłejwierze .............................................................................. 2253.3. Posiadanieprawneibezprawne ................................................................................... 2253.4. Posiadanieniewadliweiwadliwe .................................................................................. 226

4. Znaczeniepraktyczneposiadania ......................................................................................... 2265. Przedmiotposiadania ............................................................................................................. 2296. Współposiadanie ..................................................................................................................... 2297. Dzierżenie ............................................................................................................................... 2308. Nabycieiutrataposiadania ................................................................................................... 230

10

8.1. Nabycieposiadania ........................................................................................................ 2308.2. Utrataposiadania .......................................................................................................... 232

9. Ochronaposiadania ............................................................................................................... 2329.1. Uwagiogólne ................................................................................................................. 2329.2. Obronakonieczna ......................................................................................................... 2339.3. Samopomoc .................................................................................................................... 2349.4. Roszczenieoprzywróceniestanupoprzedniegoiozaniechanie

naruszeń .......................................................................................................................... 235

Rozdział szósty Księgi wieczyste. Ewidencja gruntów i budynków..................................................................... 2381. Uwagiogólne .......................................................................................................................... 2382. Księgiwieczyste ...................................................................................................................... 2392.1. Zakładanieiprowadzenieksiągwieczystych .............................................................. 2392.2. Prawaujawnianewksięgachwieczystych .................................................................... 2412.3. Wpisydoksiągwieczystych ........................................................................................... 2422.4. Pierwszeństwoprawujawnionychwksiędzewieczystej ............................................. 2452.5. Domniemaniazwiązanezwpisemdoksięgiwieczystej ............................................. 2472.6. Jawnośćksiągwieczystych............................................................................................. 2482.7. Rękojmiawiarypublicznejksiągwieczystych.............................................................. 2492.8. Zbiórdokumentów ........................................................................................................ 250

3. Ewidencjagruntówibudynków ............................................................................................. 2513.1. Istotaewidencjigruntówibudynków .......................................................................... 2513.2. Zakresprzedmiotowyipodmiotowyewidencji ........................................................... 2513.3. Znaczeniepraktyczneewidencjigruntówibudynków ............................................... 2523.4. Obowiązkipodmiotówwzakresiegromadzeniadanychdoewidencji

gruntówibudynków ...................................................................................................... 2523.5. Wpisydoewidencjigruntówibudynków .................................................................... 2523.6. Jawnośćewidencjigruntówibudynków ...................................................................... 2533.7. Prawnomaterialneznaczeniewpisówdoewidencjigruntów

ibudynków ..................................................................................................................... 253

Bibliografia ................................................................................................................................... 255

Skorowidz rzeczowy...................................................................................................................... 263

11

WYKAZ SKRÓTÓW

Ustawy k.c. – ustawazdnia23kwietnia1964r.–Kodekscywilny(Dz.U.Nr16,

poz.93zpóźn.zm.)k.k.s. – ustawazdnia10września1999r.–Kodekskarnyskarbowy

(Dz.U.Nr83,poz.930zpóźn.zm.)k.m. – ustawazdnia18września2001r.–Kodeksmorski(tekstjedn.

Dz.U.z2007r.Nr111,poz.765zpóźn.zm.)k.p.a. – ustawazdnia14czerwca1960r.–Kodekspostępowaniaad-

ministracyjnego(tekstjedn.Dz.U.z2000r.Nr98,poz.1071zpóźn.zm.)

k.p.c. – ustawazdnia17listopada1964r.–Kodekspostępowaniacywil-nego(Dz.U.Nr43,poz.296zpóźn.zm.)

k.r.o. – ustawazdnia25lutego1964r.–Kodeksrodzinnyiopiekuńczy(Dz.U.Nr9,poz.59zpóźn.zm.)

k.s.h. – ustawazdnia15września2001r.–Kodeksspółekhandlowych(Dz.U.Nr94,poz.1037zpóźn.zm.)

o.p. – ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa(tekstjedn.Dz.U.z2005r.Nr8,poz.60zpóźn.zm.)

pr.aut. – ustawazdnia4 lutego1994r.oprawieautorskimiprawachpokrewnych (tekst. jedn. Dz. U. z2006 r. Nr90, poz. 631zpóźnzm.)

pr.bank. – ustawazdnia29sierpnia1997r.–Prawobankowe(tekstjedn.Dz.U.z2002r.Nr72,poz.665zpóźn.zm.)

pr.bud. – ustawazdnia7lipca1994r.–Prawobudowlane(tekstjedn.Dz.U.z2006r.Nr156,poz.1118zpóźn.zm.)

pr.energ. – ustawazdnia10kwietnia1997r.–Prawoenergetyczne(tekst.jedn.Dz.U.z2006r.Nr89,poz.625zpóźn.zm.)

p.g.g. – ustawazdnia4lutego1994r.–Prawogeologiczneigórnicze(tekstjedn.Dz.U.z2005r.Nr228,poz.1947zpóźn.zm.)

pr.łow. – ustawazdnia13października1995r.–Prawołowieckie(tekstjedn.Dz.U.z2005r.Nr127,poz.1066zpóźn.zm.)

pr.spółdz. – ustawazdnia16września1982r.–Prawospółdzielcze(tekstjedn.Dz.U.z2003r.Nr188,poz.1848zpóźn.zm.)

12

pr.wod. – ustawazdnia18lipca2001r.–Prawowodne(tekstjedn.Dz.U.z2005r.Nr239,poz.2019zpóźn.zm.)

u.g.k. – ustawazdnia17maja1989r.–Prawogeodezyjneikartograficz-ne(Dz.U.z2005r.Nr240,poz.2027zpóźn.zm.)

u.g.n. – ustawazdnia21sierpnia1997r.ogospodarcenieruchomościa-mi(tekstjedn.Dz.U.z2004r.Nr261,poz.2603zpóźn.zm.)

u.g.n.r. – ustawazdnia19października1991r.ogospodarowaniunieru-chomościamirolnymiSkarbuPaństwa(tekstjedn.Dz.U.z2004r.Nr208,poz.2128zpóźn.zm.)

u.g.t.m.o. – ustawazdnia14lipca1961r.ogospodarceterenamiwmiastachiosiedlach(Dz.U.Nr32,poz.159zpóźn.zm.)

u.k.p. – ustawazdnia30sierpnia1996r.okomercjalizacjiiprywatyzacji(tekst.jedn.Dz.U.z2002r.Nr171,poz.1397zpóźn.zm.)

u.k.w.h. – ustawazdnia6lipca1982r.oksięgachwieczystychihipotece(tekstjedn.Dz.U.z2001r.Nr124,poz.1361zpóźn.zm.)

u.o.n.k.b. – ustawazdnia13lipca2000r.oochronienabywcówprawako-rzystaniazbudynkulubpomieszczeniamieszkalnegowozna-czonymczasiewkażdymrokuorazozmianieustawKodekscywilny,Kodekswykroczeńiustawyoksięgachwieczystychihipotece(Dz.U.Nr74,poz.855zpóźn.zm.)

u.p.p. – ustawazdnia25września1981r.oprzedsiębiorstwachpaństwo-wych(tekstjedn.Dz.U.z2002r.Nr112,poz.981zpóźn.zm.)

u.r.p.o. – ustawazdnia15lipca1987r.oRzecznikuPrawObywatelskich(tekst.jedn.Dz.U.z2001r.Nr14,poz.147zpóźn.zm.)

u.s.m. – ustawazdnia15grudnia2000r.ospółdzielniachmieszkanio-wych(tekstjedn.Dz.U.z2003r.Nr119,poz.1116zpóźn.zm.)

u.s.m.z. – ustawazdnia16czerwca2007r.ozmianieustawyospółdziel-niachmieszkaniowychorazozmianieniektórychinnychustaw(Dz.U.Nr125,poz.873)

u.w.l. – ustawazdnia24czerwca1994r.owłasnościlokali(tekstjedn.Dz.U.z2000r.Nr80,poz.903zpóźn.zm.)

u.z.p. – ustawazdnia27marca2003r.oplanowaniuizagospodarowa-niuprzestrzennym(Dz.U.Nr80,poz.717zpóźn.zm.)

u.z.r. – ustawazdnia6grudnia1996r.ozastawierejestrowymirejestrzezastawów(Dz.U.Nr149,poz.703zpóźn.zm.)

Organy promulgacyjneDz.U. – DziennikUstawM.P. – MonitorPolski

InneNBP – NarodowyBankPolskiOSN – OrzecznictwoSąduNajwyższego

13

OSNCP – OrzecznictwoSąduNajwyższegoIzbyCywilnej,PracyiUbez-pieczeńSpołecznych

OSNIC – OrzecznictwoSąduNajwyższego.IzbaCywilnaOSP – OrzecznictwoSądówPolskichOSPiKA – OrzecznictwoSądówPolskichiKomisjiArbitrażowychOTK – OrzecznictwoTrybunałuKonstytucyjnegorozp.wyk. – rozporządzeniewykonawczeRPO – RzecznikPrawObywatelskichSN – SądNajwyższyST – SamorządTerytorialnyTK – TrybunałKonstytucyjny

czasopismaDPP – DemokratycznyPrzeglądPrawniczyMoP – MonitorPrawniczyNP – NowePrawoPal. – PalestraPiP – PaństwoiPrawoPN – PrzeglądNotarialnyPS – PrzeglądSądowyRej. – RejentRPEiS – RuchPrawniczy,EkonomicznyiSocjologicznySC – StudiaCywilistyczneSP – StudiaPrawniczeWok. – WokandaZNUŁ – ZeszytyNaukoweUniwersytetuŁódzkiego

14

15

wStęp

Podręcznikjestprzeznaczonydlastudentówprawa,niemniejmożesłużyćrównieżstudentomadministracjiiekonomii,jakteżsłuchaczomstudiówpody-plomowychzzakresurzeczoznawstwamajątkowegoorazpośrednictwaizarzą-dzanianieruchomościami.

Treściąpodręcznikaobjętowszystkieinstytucjeprawarzeczowego,uregulo-wanewksiędzedrugiejk.c.orazwustawachszczególnych.Podręcznikuwzględ-niastanprawnynastyczeń2008r.

Podstawąrozważańzawartychwpodręcznikujestobowiązującepraworze-czowe.WniezbędnymzakresiewykorzystanezostałorównieżpiśmiennictwoprawniczeorazorzecznictwoSąduNajwyższego.

Autorzy

16

17

Rozdział pierwszy

wiADOMOści OGÓLNe O prAwie rZecZOwYMLiteratura:K.A.Dadańska,Prawo rzeczowe,Warszawa2007;E.Gniewek,Prawo

rzeczowe,Warszawa1997;S.Grzybowski,Prawo cywilne. Zarys prawa rzeczo-wego,Warszawa1976;J.Ignatowicz,Prawo rzeczowe,Warszawa1994;A.Kle-in,Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego,Wrocław1976;Z.K.No-wakowski,Prawo rzeczowe. Zarys wykładu,Warszawa1969;S.Rudnicki,Komentarz do kodeksu cywilnego. Własność i inne prawa rzeczowe,Warszawa2001;J.Wasilkowski,Zarys prawa rzeczowego,Warszawa1963;B.Ziemia-nin,Prawo cywilne. Część ogólna,Poznań2002.

1. pojęcie prawa rzeczowego

Termin„praworzeczowe”jestużywanywdwojakimznaczeniu:przedmiotowymipodmiotowym.„Praworzeczowe”wznaczeniuprzed-miotowymtookreślonyzespółnormprawnych,któreregulujązagadnie-niazwiązanezwłasnościąiinnymiprawamirzeczowymi(użytkowaniemwieczystym,ograniczonymiprawamirzeczowymi).„Praworzeczowe”wznaczeniupodmiotowymzaśtoprawopodmiotoweokreślonejkatego-rii(własność,użytkowaniewieczyste,użytkowanie,hipoteka,itd.)1.

Dozespołunormprawnych,któremającharakternormprawarze-czowego,zaliczasięwszczególnościnormyzawarte:

1) wart.20,21,64KonstytucjiRP;2) wart.44–554i140–352k.c.;3) wustawiezdnia6lipca1982r.oksięgachwieczystychihipotece

(tekstjedn.Dz.U.z2001r.Nr124,poz.1361zpóźn.zm.);4) wustawiezdnia15grudnia2000r.ospółdzielniachmieszkanio-

wych(tekstjedn.Dz.U.z2003r.Nr119,poz.1116zpóźn.zm.);5) wustawiezdnia21sierpnia1997r.ogospodarcenieruchomościami

(tekstjedn.Dz.U.z2004r.Nr261,poz.2603zpóźn.zm.);6) wustawiezdnia24czerwca1994r.owłasnościlokali(tekstjedn.

Dz.U.z2000r.Nr80,poz.903zpóźn.zm.).1 Zob.J.Wasilkowski,Zarys prawa rzeczowego,Warszawa1963,s.7;J.Ignatowicz,Prawo rzeczo-

we,Warszawa1994,s.11.

prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym

prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym

normy prawa rzeczowego

18

Podstawowymzespołemnormobowiązującegoprawarzeczowegosąprzepisyksięgidrugiejk.c.(art.140–335).Wedługtychprzepisówpra-wamirzeczowymisą:

1) własność(art.140–231);2) użytkowaniewieczyste(art.232–243);3) prawarzeczoweograniczone(art.244–335),wtym:a) użytkowanie(art.252–284);b) służebności(art.285–305);c) zastaw(art.306–335);d)spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (uregulowane

wu.s.m.);e) hipoteka(uregulowanawu.k.w.h.).

Wymienionewyżejprzepisyprawadefiniująposzczególnerodzajeprawrzeczowychwznaczeniupodmiotowym,natomiastżadenznichnieustalajakiejśogólnejdefinicjiprawarzeczowego.Wnauceprawacywil-negoprzyjmujesię,żeprawemrzeczowymwznaczeniupodmiotowymjesttylkotakieprawocywilne,którespełniajednocześniedwawarun-ki:popierwsze,dotyczyrzeczy;podrugie,jestprawembezwzględnym2,skutecznymwobecwszystkich(erga omnes).Wświetletejdefinicjiniejestwięcprawemrzeczowymtakieprawopodmiotowe,którealboniedoty-czyrzeczy,alboniejestprawembezwzględnym.

Upodstawtejdefinicjileżytreśćart.140k.c.Wedługtegoprzepisuwłasność,którajestnajszerszymprawempodmiotowym,odnosisiętylkodorzeczy.Przepisutegoniemożnajednakinterpretowaćwoderwaniuodinnychprzepisówprawarzeczowego,którezawartesąwk.c.iwusta-wachszczególnych.Doowychinnychprzepisówzaliczyćnależywszcze-gólności:art.265k.c.;art.327k.c.;art.65ust.3i4u.k.w.h.3;art.10ust.1pr.od.4;art.7p.g.g.5;art.2pr.łow6;art.4i5pr.energ7wzw.zart.555k.c.;art.39ust.1pkt1i2ustawyk.p.8wzw.zart.552i751§1k.c.

Wświetlepostanowieńart.140,233i251k.c.nieulegawątpliwo-ści,żepodmiotoweprawarzeczowemającharakterbezwzględny,osobyuprawnionemogąbowiemznichkorzystaćzwyłączenieminnychosób.Nieoznaczatojednak,żeprzedmiotamiprawrzeczowychmogąbyćwy-łącznierzeczywrozumieniuart.45k.c.Przepisyszczególnewskazująnato,żeprzedmiotamitymimogąbyćrównieżprawa,dobramaterialnenie-będącerzeczamiorazdobraniematerialne.

2 Zob.J.Wasilkowski,op. cit.,s.8;J.Ignatowicz,op. cit.,s.11–12;E.Gniewek,Prawo rzeczowe,Warszawa1997,s.2.

3 Ustawazdnia6lipca1982r.(tekstjedn.Dz.U.z2001r.Nr124,poz.1361zpóźn.zm.).4 Ustawazdnia18lipca2001r.(tekstjedn.Dz.U.z2005r.Nr239,poz.2019zpóźn.zm.).5 Ustawazdnia4lutego1994r.(tekstjedn.Dz.U.z2005r.Nr228,poz.1947zpóźn.zm.).6 Ustawazdnia13października1995r.(tekstjedn.Dz.U.z2005r.Nr127,poz.1066zpóźn.

zm.).7 Ustawazdnia10kwietnia1997r.(tekstjedn.Dz.U.z2006r.Nr89,poz.625zpóźn.zm.).8 Ustawazdnia30sierpnia1996r.(tekstjedn.Dz.U.z2002r.Nr171,poz.1397zpóźn.zm.).

zamknięta lista praw

rzeczowych

bezwzględny charakter praw

rzeczowych

przedmioty praw

rzeczowych

19

Księgadrugak.c.,wktórejzawartesąprzepisyprawarzeczowego,nositytuł:Własność i inne prawa rzeczowe.Wświetletegotytułunieulegawątpliwości,żewłasnośćjestprawemrzeczowym.Kwestiąsporną–natleart.140k.c.–możebyćjedynieto,czytermin„własność”mabyćod-noszonywyłączniedorzeczywrozumieniuart.45k.c.9,czymożebyćodnoszonytakżedoinnychdóbr,któreniesąrzeczami.

Rzeczamiwrozumieniuart.45k.c.sątylkoprzedmiotymaterialne.Natomiastwnauceprawacywilnegoprzyjmujesię,żerzeczamisąmate-rialneczęściprzyrodynatylezniejwyodrębnione(wsposóbnaturalnylubsztuczny),iżwstosunkachspołeczno-gospodarczychmogąwystępo-waćjakodobrasamoistne10.Wświetletychdefinicjiniesąwięcrzeczamianiprawa,anidobramaterialne,któreniezostaływyodrębnionezprzy-rody,anidobraniematerialne.Jednakżenamocyprzepisówszczególnychmogąonebyćprzedmiotamiprawrzeczowych.

Wświetleart.244k.c.jednymzograniczonychprawrzeczowychjestużytkowanie.Stosowniedotreściart.252k.c.uprawniaonodoużywaniarzeczyipobieraniazniejpożytków.Wrozdzialedotyczącymużytkowa-niazawartyjestjednakart.265k.c.,zgodniezktórymprzedmiotemużyt-kowaniamogąbyćtakżeprawa.Wświetlejegopostanowieńniemożnazasadnietwierdzić,żeprzedmiotemprawarzeczowegomożebyćtylkorzeczwrozumieniuart.45k.c.Możebowiemnimbyćrównieżwierzy-telność,akcjaczyobligacjaoddanawużytkowanie.

Ograniczonymprawemrzeczowymjestrównieżzastaw.Wedługart.306§1k.c.przedmiotemzastawumożebyćrzeczruchoma.Jednak-żeart.327k.c.stanowi,żeprzedmiotemzastawumożebyćtakżeprawo,jeżelijestzbywalne.Przedmiotemtakimmożewięcbyćudziałwspółcezograniczonąodpowiedzialnością,akcja,patentitp.,chociażniesątorze-czywrozumieniuart.45k.c.

Doograniczonychprawrzeczowychzaliczasiętakżehipoteki,któreniesązwiązanebezpośrednioznieruchomością(rzeczą),amianowicie:

1) hipotekanaużytkowaniuwieczystym;2) hipotekanaspółdzielczymwłasnościowymprawiedolokalu;3) hipotekanawierzytelnościzabezpieczonejhipoteką(art.65ust.3i4

pkt1–4ustawyoksięgachwieczystychihipotece).Przepisydotyczą-cetychhipotekpotwierdzająwpełnitezę,żeprzedmiotemprawarzeczowegoniemusibyćrzecz.

Wtytuleksięgidrugiejk.c.,którazawieraprzepisyprawarzeczowe-go,mowajestowłasnościwogóle,anieowłasnościrzeczy.Wbrewza-tempostanowieniomart.140k.c.,któryobejmujeterminem„własność”tylkorzecz,doprawarzeczowegonależyzaliczyćrównieżwszystkiete9 Por.E.Gniewek,op. cit.,s.53.10 Zob.J.Wasilkowski,op. cit.,s.8;S.Grzybowski,System prawa cywilnego, t.I, Część ogólna,Wro-

cław1974,s.402;E.Gniewek,op. cit.,s.4;J.Ignatowicz,op. cit.,s.13–14;Z.Radwański,Prawo cywilne.Część ogólna,Warszawa1997,s.111;B.Ziemianin,Prawo cywilne. Część ogólna,Poznań2003,s.133–134.

rzeczy

prawa

20

przepisyszczególne,któreregulujązagadnieniawłasnościoweniezależ-nieodk.c.Chodzitugłównieotakieprzepisy,jak:art.10ust.1pr.wod.,art.7p.g.g.orazart.2pr.łow.11.

Prawowodnewart.10ust.1stanowi:„WodystanowiąwłasnośćSkarbuPaństwa,innychosóbprawnychalboosóbfizycznych”.Wedługnaukiprawacywilnegowodyzamkniętewzbiornikachnaturalnychlubsztucznych(stawach,studniach,beczkachitp.)sąrzeczamiwrozumie-niuart.45k.c.,powinnywięcbyćocenianewpłaszczyźnieart.140k.c.,którydotyczyrzeczy.Natomiastwodyniezamkniętewzbiornikachsądobramimaterialnyminiebędącymirzeczami,musząwięcbyćocenia-nenapodstawieprzepisówpr.wod.,któresąwstosunkudoart.140k.c.przepisamiszczególnymi12.Wświetlepostanowieńart.10ust.1pr.wod.brakpodstawdotwierdzenia,żeprzedmiotemwłasnościmożebyćtylkorzecz.Okazujesiębowiem,żemożenimbyćrównieżdobromaterialneniebędącerzeczą.

Prawogeologiczneigórniczewart.7ust.1stanowi:„ZłożakopalinniestanowiąceczęściskładowychnieruchomościgruntowejsąwłasnościąSkarbuPaństwa”.Wnauceprawacywilnegozłóżkopalinnieuznajesięzarzeczy,ponieważniesąonedobramisamoistnymiwrozumieniuart.45k.c.Dobramitakimisądopieroodłączoneodzłóżkopaliny(węgiel,ruda,sól)13.Wświetleart.7ust.1pr.g.g.złożekopalinstanowiąceczęśćskłado-wąnieruchomościgruntowejniebędzieprzedmiotemodrębnejwłasności,ponieważjestczęściąskładowąrzeczy14.Natomiastbędzieprzedmiotemodrębnejwłasnościzłoże,któreniejestczęściąskładowąnieruchomości,leczstanowidobroogólnonarodowe,któregowłaścicielemjestSkarbPań-stwa.Artykuł7ust.1pr.g.g.potwierdzawpełnitezę,żedobromaterialneniebędącerzecząmożebyćprzedmiotemprawarzeczowego.

Prawołowieckiewart.2stanowi:„Zwierzętałownewstaniewol-nym,jakodobroogólnonarodowe,stanowiąwłasnośćSkarbuPaństwa”.Wnauceprawacywilnegozwierzętaniesąuznawanezarzeczy;sątrak-towanejakodobramaterialneniebędącerzeczami15.Skorowięczwierzę-tawstaniewolnymstanowiąwłasnośćSkarbuPaństwa,mimożeniesąrzeczami,należyprzyjąć,iżsąoneprzedmiotemprawarzeczowegojakodobromaterialneniebędącerzeczą.

Zpunktuwidzeniaprawarzeczowegonaodrębnąuwagęzasługu-jąrównieżtakiedobra,jakenergia,przedsiębiorstwoorazgospodarstworolne.

Energiajestdobremniematerialnym16.Wświetleart.45k.c.niemożewięcbyćuznanazarzecz.Dojejsprzedażystosujesięjednakprzepisyosprzedażyrzeczy(art.555k.c.) 11 Zob.przypisy4,5i6.12 Szerzejnatentematw§3pkt2.13 Szerzejnatentematw§3pkt3.14 Szerzejnatematczęściskładowejw§2pkt4.15 Szerzejnatentematw§3pkt4.16 Zob.§4pkt2.

wody

kopaliny

zwierzęta łowne

energia