Projekat USAID-a Investiranje u sektor energije (EIA)Konferencija o sigurnosti snabdijevanja gasom u Bosni i

Hercegovini

PREDUZEĆE I SISTEM ZA TRANSPORT PRIRODNOG GASA OSNOVNE INFORMACIJE

ODP „GAS PROMET“ AD PALEPREZENTACIJA

Termag Hotel Jahorina, Pale2.-3. juli 2018.

Preduzeće: GAS PROMET AD, Srpskih ratnika 17, 71340 Pale, BiH

Osnovna djelatnost: Transport prirodnog gasa (TPG)Ukupna količina transportovanog gasa: 241 miliona cm (2017, 100% gasa koji je ušao na teritoriju BiH)Drugi OTS: 176 miliona cm (2017, za 2 OTS: BH Gas i Sarajevogas AD)Osnovan: 1998. godine www.gaspromet.com

Republika SrpskaSistem za transport PG

Godina izgradnje: 1979.

Izjava o svojstvima: 50 bar WP: 45 bar (maks.)

Q = 0.7 bcm/godišnje P = 750 MW

Dužina: 60 km (20 + 40)

D = 16’’ (406.4 mm) Δ = 6.35 mm

Jednosmjerni tok iz SRB

CS: Batajnica, Beograd, SRB

Ulazne tačke: 1. Izlazne tačke: 0

CTP: Državna granica, rijeka Drina

PPS: MS Karakaj, Zvornik

UGS: nema , LNG: nema

Garantovani parametri isporuke na PPS Karakaj, Zvornik:

WP: ≥ 30 bar

Q: 1 860 000 cm/dnevno

( na udaljenosti od CS:136 km)

Korisnici sistema (u protekle 3 godine):

3 iz inostranstva, 3 iz BiH

Izlazi: Sarajevo, CNG, distribucije

БС

„Шепак“

МС „Кладањ“

Улаз из

Србије

L=19.700 m

NO 400 (Ø16“)

ППС „Каракај“

Qmax=110.302 Sm3/h

p=20(50) bar

ГМРС „Бирач“

Qmax=26.000 Sm3/h

pulaz=20(50) bar

pizlaz=3 bar

МС „Каракај“

Qmax=12.000 Sm3/h

p=16(50) bar

МС „Инд. зона“

Qmax=1.000 Sm3/h

p=3 bar МС „Сарајево“

Qmax=100.000 Sm3/h

p=20(50) bar

МС „КПГ станица“

Qmax=20.000 Sm3/h

P=20(50) bar

БС

„Шековићи

L=40.000 m

NO 400 (Ø16“)

Ентитетска линија

Излаз за

Сарајево

и Зеницу

L=3.073 m

NO 150 (Ø6“)

L=1.687 m

NO 100 (Ø4“)

Одвојак за

Братунац

Излаз за Алумина д.о.о.

Излаз за Индустријску зону

Излаз за компресорску станицу

ГМРС „Зворник“

Qmax=10.000 Sm3/h

pulaz=16(50) bar

pizlaz=3 bar за Мали

Зворник

pizlaz=3 bar за Зворник (топлане)

pizlaz=0,2 bar за Зворник

(домаћинства)

Легенда

БС – блок станица

ППС – примо-предајна станица

ГМРС – главна мјерно-регулациона станица

МС – мјерна станица

Sistem za transport prirodnog gasa u BiH

Godina izgradnje: 1979.

Izjava o svojstvima: 50 bar

WP: 45 bar (maks.)

Q: 700 miliona cm/godišnje (η ≈ 1/3)

P: 750 MW

Dužina: 195 km (20 + 40 + 135)

D: 16’’ (406.4 mm)

Δ: 6.35 mm (5 XL52, API)

Jednosmjerni tok iz SRB

CS: Batajnica, Beograd, SRB

Ulazne tačke: 1 (jedna)

Izlazne tačke: 0 (nema)

CTP: Državna granica, rijeka Drina

CMP: MS Karakaj, Zvornik

UGS: nema

LNG: nema

Garantovani parametri isporuke na PPS Karakaj, Zvornik:

WP: ≥ 30 bar

Q : 1 860 000 cm/dnevno

( na udaljenosti od CS od 136 km)

Potrošnja energije u Bosni i Hercegovini

Ukupna potrošnja energije

po energentu (gornja cifra)

Ukupna potrošnja energije po energentu, kilotona ekvivalenta nafte (ktoe)

Uvezena goriva:

Nafta i prirodni gas

Prirodni gas (≈3%)

(grijanje i industrija)

241 miliona cm/godišnje (2017.)

UgaljNafta

Plin

Obnovljivi izvori

energije

Električna

energijaUkupno

2008

.3.860 1.331 351 575 -142 5,975

2009

.3.880 1.502 190 719 -257 6,034

2010

.4,026 1,635 199 874 -329 6,405

2011

.4.747 1,689 227 560 -128 7.095

2012

.4,373 1.549 209 543 -4 6.670

65 64 6367 66

6 33

3 3

78

98 8

22 25 28 24 23

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2008 2009 2010 2011 2012

Nafta/ Oil

Obnovljivi izvori energije/ RES

Plin/ Gas

Ugalj/ Coal

Potrošnja prirodnog gasa BiH i Republici Srpskoj (1996.-2017. u milionima cm)

ПОТРОШЊА ПРИРОДНОГ ГАСА У БОСНИ И ХЕРЦЕГОВИНИ И РЕПУБЛИЦИ СРПСКОЈ

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Босна и Херцеговина Република Српска

Struktura potrošnje prirodnog gasa u Republici Srpskoj (1996.-2009.)

(glavna industrija Al2O3 postrojenje u Zvorniku)

Potrošnja PG u Republici Srpskoj po sektorima(period 2008.-2017.)

0

10,000,000

20,000,000

30,000,000

40,000,000

50,000,000

60,000,000

70,000,000

80,000,000

90,000,000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Industrija

Distribucija

Godišnja varijacija potrošnje PG u Republici Srpskoj(na osnovu mjesečnog prosjeka u proteklih 10 godina, u cm)

0

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

3,000,000

3,500,000

4,000,000

4,500,000

5,000,000

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrija

Distribucija

Budući razvoj Sistema za transport PG u Republici Srpskoj

Predviđena potražnja u 2030.g. 0.9-1.0 milijardi

cm/godišnje

Najvažniji prioritet:

“horizontalna povezanost”

(Sava, južni tok, ...)

Drugi prioritet:

“vertikalna povezanost”

Zenica-Doboj (gasni prsten)

U izgradnji:

Šepak - Bijeljina (25km)

Buduća potrošnja PG u Republici Srpskoj (2005.-2030.)Rast BDP-a (S1-visok, S2-umjeren, S3 –nizak), u milionima cm/godišnje

Izvor: Strategija razvoja energetike Republike Srpske (2005.-2030.)

HIDRAULIČNI PRORAČUN PROŠIRENJA PROTOKA GASA

(ZA OTS GPP SISTEMA ZA TRANSPORT )

Struktura: jedan cjevovod, bez prstenova, bez UGS-a, 1 KS, jednosmjerni tokUkupna dužina = 176 km* (136 + 20 + 40)Promjer = 16“ (DN 400)DP = 50 barOP = 45 bar (maks. na KS Batajnica, Beograd)Broj KS = 1 Batajnica KS, Beograd, Srbija (na početku transportnog pravca)Maksimalni protok = 100% opterećenje = 77.500 m3/na sat (na MS Zvornik)Pritisak pri isporuci = 30 bar (min. na MS Zvornik, tj. na 136 km od KS)Z faktor prema AGA NX-19 (korigovan)λ faktor (hidraulično trenje) obračun zasnovan na Re brojuSimulirano kao povećan protok kompresibilne tečnosti Simulirano za niz od 8 ulaznih pritisaka sa opterećenjem od 100%,75%,66% i 33%Rezultati: Dijagrami p, v, Z i ρ

Pitanje 1: Sadašnji kapacitet u odnosu na projektovani

• Ulazna tačka PG za BiH: PPS ZV (Zvornik, Karakaj)

Garantovani parametri isporuke na PPS Karakaj, Zvornik:

- Protok: Qmax = 1.940.000 cm/dnevno (≈ 80k cm/na sat)

- pritisak: pmin = 30 b, pmax = 45 b (g), (Δp ≈ 13b/136 km)

• Transportni kapacitet: Q ≈ 710 m cm/godišnje (ƞ ≈ 0.34)

• Godina posljednjeg čišćenja i pregleda: 2011.

• 241 mcm u 2017.g: (RS: 68.7 FBiH: 172, SRB: 0.4) na (2.4 mcm/d, 50b):

• Qy ≈ 880 m cm/godišnje (Δp ≈ 18b/136 km)

0

10

20

30

40

50

1

18

2

36

3

54

4

72

5

90

6

10

87

12

68

14

49

16

30

18

11

19

92

21

73

23

54

25

35

27

16

28

97

30

78

32

59

34

40

36

21

38

02

39

83

41

64

43

45

45

26

47

07

48

88

50

69

52

50

54

31

56

12

57

93

59

74

61

55

63

36

65

17

66

98

68

79

70

60

72

41

74

22

76

03

77

84

79

65

81

46

83

27

85

08

86

89

Pritisak PG na ulaznoj tački u BiH PPS Zvornik, januar 2017, (bar, g)

Series1 Series2

Pitanje 2: Je li trenutni kapacitet gasovoda dovoljan za BiH?

• Da, za umjerenu potražnju, (u 2017.g: ƞTR = 242/710 ≈ 0.34), ali • Jedva pokriva dnevni maksimum u zimskom periodu: (jan. 2017.g: 1.87

mcm/dnevno)• Prosječna dnevna potrošnja (2017.): 241/365 = 66 mcm/dnevno• Dnevni angažman kapaciteta (2018.): (ƞBK = 0.927) 1.8 od 1.94 mcm/dnevno• Angažman kapaciteta (2018.): 5/6 FBiH, 1/6 RS (je li ovo pravedno?)• Starost cjevovoda 39, (1979.) (2/3 prosječnog očekivanog životnog vijeka)

Tehničke mjere za ublažavanje ove situacije (angažmana):

- ublažavanje vršne potrošnje u zimskom periodu (korištenjem zamjenskih goriva)

- rekonstrukcija slabih tačaka cjevovoda (do DP = 50 b)- izgradnja kompresorske stanice/a (Δp ≈ 1/3 at PPS Zvornik)- izgradnja UGS u BiH (ukoliko je izvodivo/potrebno)- napraviti “gasne prstenove” radi boljeg korištenja mreže (gdje god je izvodivo) - izgradnja nove infrastrukture prirodnog gasa (u narednih 10-15 g.)

Pitanje 3: Da li je neophodna rekonstrukcija i sanacija cjevovoda?

• Redovno održavanje se provodi, čišćenje i pregled uskoro slijedi.

• U zavisnosti od budućih rješenja, (prethodni slajd):

- treba provesti pametno kracovanje (pregled cijevi)

- na osnovu rezultata se može izračunati preostali životni vijek cijevi

- moguće je da će biti potrebni dodatni radovi na rekonstrukciji i sanaciji

- Treba provesti studiju izvodivosti, uključujući svaki prijedlog:

- izgradnja nove kompresorske stanice/a

- izgradnja UGS-a u BiH (rudnik soli u Tuzli)

- napraviti strukturu “gasnih prstenova” gdje god je moguće

- izgradnja nove infrastrukture

• Da li bi ova (Studija izvodivosti) mogla biti težište Projekta u sektoru prirodnog gasa USAID EIA(?)

Pitanje 4: Planirate li izgradnju novog cjevovoda?

• Izgradnja cjevovoda Šepak-Bijeljina (L=25 km)

• Razmatra se: Cjevovod Batajnica-Bijeljina 20’‘ 102km

• 3 cjevovoda bi na kraju napravila (Δ) kružnu strukturu

sa:

- postojećim cjevovodom Batajnica-Zvornik,

- cjevovodom Šepak-Bijeljina (u izgradnji) i

- cjevovodom Batajnica-Bijeljina (u izgradnji).

• Kružna struktura (Batajnica-Bijeljina-Šepak) bi umanjila pritisak transporta na postojećem cjevovodu Batajnica-Zvornik

• Ovo bi mogao biti način da se izbjegne izgradnja CS kao i da se osigura druga ulazna tačka (blizu Bijeljine) za BiH/RS.

• Ova ulazna tačka je za “horizontalno povezivanje RS” (slajd 10)

BG-BN-ZV kružna (Δ) struktura cjevovoda, simulacija

PROGRAM ZA PRORAČUN GASNE PETLJE BEOGRAD-BIJELJINA-ŠEPAK-BEOGRAD

PRVI PRORAČUN ZATVORENE GASNE PETLJE N-ti PRORAČUN ZATVORENE GASNE PETLJE

ULAZI IZLAZI PROTOCI

[m3/dan] PRITISCI [bar]

[m3/dan] PRITISCI [bar]

1. ULAZI: BATAJNICA Q1= 2.000.000.000000 p1= 40.000.000 Q1= 2.000.000.000000 p1= 40.00000000

2. IZLAZ: BIJELJINA Q2= 0.000000 p2= 40.000000 Q2= 0.000000 p2= 37.19656454

3. IZLAZ: ŠEPAK Q3= 2.000.000.000000 p3= 21.607448 Q3= 2.000.000.000000 p3= 36.47475045

4. PROTOK: BAT-ŠEPAK Q13= 2.000.000.000000 Δp13= 18.392552 Q13= 982.807.000000 Δp13= 3.52524955

5. PROTOK: BAT-BN Q12= 0.000000 Δp12= 0.000000 Q12= 1.017.193.000000 Δp12= -2.80343546

6. PROTOK BN-ŠEPAK Q23= 0.000000 Δp23= 0.000000 Q23= 1.017.193.000000 Δp23= -0.72296041

UKUPAN ΔP (TREBA TEŽITI NULA U ČVORU ŠEPAK) = Δpij= 18.39255176 Δpij= -0.00114632

Kapitalni i operativni troškovi gasovoda kao funkcija kapaciteta- Cjevovod malog promjera (DN400) sa relativno malim kapitalnim troškovima - Povećanje kapaciteta nalaže veće operativne troškove (kompresorska st.)- Veći nivo održavanja (cjevovod koji stari, 39 godina) sa ƞTR ≈ 1/3- Fiksni troškovi bez obzira na ƞTR , utiču na cijene transporta

Problemi vezani za postojeći gasovod -Rekapitulacija

• Gasovod je nedovoljno iskorišten, ali pretjerano angažovan (ƞ ≈ 34%)

• Za starije cijevi (39 godina) potreban je viši nivo održavanja

• U BiH nema UGS, stalni volumen fluida u cjevovodu je ograničen (L, D, p)

• Ogromne razlike po sezonama (1:10 ≥ 1:15) • Pad pritiska je posljedica hidraulike (L,D,Q,OP)• Nedostaje NEKOLIKO kompresorskih stanica (min. 1)• OP granica do sada bez značajnog učinka (pmax=45 b)• Na teritoriji BiH nema povratnog toka, nema gasnih

prstenova • Nema dodatnih ulaznih tačaka (za (n-1), SOS)

PRIRODNI GAS NA ENERGETSKOM TRŽIŠTU BiH

• (90+) % energetski sektor BiH zasnovan na fosilnim gorivima (66% ugalj, 25% nafta, 3% prirodni gas) (slajd 5)(13% ugalj, 43% nafta, 24% prirodni gas, 14% NE, 6% R) (EU 2003.)

• Nepovoljni odnosi cijena (električna energija u odnosu na PG):

(trebalo bi biti ≈ 3:1 po kWh, ƞTE ≈ 1/3) • Ograničen potencijal rasta tržišta PG

(nema stvarnog razvoja bez energije iz TEP i industrije) (izvor: studije Rambǿl, NERA, WB, EBRD)

• Neizvjesnost u pogledu puteva snabdijevanja gasom za EU i JIE

• Geopolitičke i ekonomske okolnosti, tržište gasa EU (Reg1%)

ODP GAS PROMET – PREDSTOJEĆE AKTIVNOSTI

- Poboljšanje sistema mjerenja (ulazna tačka u državu u Zvorniku) USM

- Uvođenje kvalitetnog mjerenja (ulazna tačka u državu u Zvorniku) PGC

- Balansiranje, raspodjela i pitanja stalnog volumena fluida u cijevi w/OTS

- Gasifikacija područja Bijeljine (gasovod DN400 u izgradnji)

- CNG i LNG kao način da se poveća stepen gasifikacije i potrošnje

- Koordinacija razvoja sistema OTS (sa regionalnom mrežom)

- Izgradnja nove infrastrukture w/nove ulazne tačke: (narednih 10 g)

- Unapređenje tehničkog SOS (n-1), (2. ulazna tačka, BN),

- Provedba novog Zakona o gasu Republike Srpske

- Provedba 3. Paketa energetskih propisa EU/EZ

Pitanja?

Hvala na pažnji

G. Asonja,

ODP Gas Promet AD

Srpskih ratnika 17, 71340 Pale

Republika Srpska, Bosna i Hercegovina

direkcija@gaspromet.com

ots@gaspromet.com

www.gaspromet.com