1

เอกสารผลงานวชาการ

เรองท 1

ความชกและปจจยเสยงของการเกดโรคเมลออยโดสสในโคนมของจงหวดชยภม

Prevalence and Risk Factors Related to Melioidosis in Dairy Cattle

in Chaiyaphum province

โดย

นางสาวทบทอง บญเตม

นางสาวตรองรก บญเตม

ทะเบยนผลงานวชาการเลขท 56(2)-0116(3)-022

สถานทด าเนนการ จงหวดชยภม

ระยะเวลาด าเนน ป พ.ศ. 2553 – 2555

การเผยแพร : จดหมายขาว ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทย

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง

ปท 10 ฉบบเดอนกมภาพนธ 2556

2

ความชกและปจจยเสยงของการเกดโรคเมลออยโดสสในโคนมของจงหวดชยภม

ทบทอง บญเตม1* ตรองรก บญเตม2

บทคดยอ

การศกษาเพอหาความชกและปจจยเสยงของการเกดโรคเมลออยโดสสในโคนมในเขตพนทจงหวด

ชยภม ระหวางป พ.ศ. 2553 ถง 2555 โดยการส ารวจหาความชกจากขอมลยอนหลงของการตรวจหาแอนตบอด

ตอเชอ Burkholderia pseudomallei จากตวอยางซรมโคนมทมอายตงแต 1 ปขนไป จ านวน 4,126 ตวอยาง

โดยวธ Indirect Haemagglutination Test (IHA) และการศกษาปจจยเสยงโดยการเกบขอมลฟารมและ

แบบสอบถามจากเกษตรกรผเลยงโคนม จ านวนทงสน 90 ฟารม ผลจากการศกษาพบตวอยางซรมทใหผลบวก

จ านวน 165 ตวอยาง จากตวอยางทงหมด 4,126 ตวอยาง คดเปนความชกเทากบรอยละ 3.99 โดยจ าแนกเปน

รายตว พบวาในป พ.ศ. 2553 ไมพบตวอยางทใหผลบวก จากตวอยางทงหมด 1,128 ตวอยาง สวนในป พ.ศ.

2554 พบตวอยางทใหผลบวก 104 ตวอยาง จากตวอยางทงหมด 1,397 ตวอยาง คดเปนความชกเทากบรอยละ

7.44 และในป พ.ศ. 2555 พบตวอยางทใหผลบวก 61 ตวอยาง จากตวอยางทงหมด 1,601 ตวอยาง คดเปน

ความชกเทากบรอยละ 3.81 สวนตวอยางฟารมทใหผลบวก พบวาในป พ.ศ. 2553 ไมพบฟารมทใหผลบวก จาก

ฟารมทงหมด 65 ฟารม สวนในป พ.ศ. 2554 พบฟารมทใหผลบวก 38 ฟารม จากฟารมทงหมด 86 ฟารม

คดเปนความชกเทากบรอยละ 44.18 และในป พ.ศ. 2555 พบฟารมทใหผลบวก 22 ฟารม จากฟารมทงหมด

90 ฟารม คดเปนความชกเทากบรอยละ 24.44 สวนปจจยเสยงทมผลตอการเกดโรคเมลออยโดสสในฟารมโคนม

คอ การทเกษตรกรผเลยงโคนมไมทราบวาสตวเลยงภายในฟารมปวยดวยโรคเมลออยโดสส พบวามความเสยง

เปน 5.88 เทา อยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 95% เมอเปรยบเทยบกบฟารมโคนมทเกษตรกร

ทราบวาสตวเลยงของตนปวยหรอไมปวยดวยโรคดงกลาว สถานการณของโรคเมลออยโดสสในฟารมโคนมใน

เขตพนทจงหวดชยภมมแนวโนมทจะเพมสงขน ดงนน หนวยงานทเกยวของจ าเปนทจะตองรวมมอกนเพอ

แกไขปญหา เฝาระวง ควบคมและปองกนโรค โดยการเสรมสรางความรความเขาใจในโรคดงกลาวใหกบ

เจาของฟารมและบคคลากรภายในฟารม การตรวจวนจฉยโรคสตวอยางตอเนองและคดแยกสตวทใหผลบวก

ออกจากฝงซงสามารถลดความเสยงตอการแพรกระจายของโรคไดตอไป

ค าส าคญ : ความชก ปจจยเสยง โรคเมลออยโดสส โคนม จงหวดชยภม

ทะเบยนผลงานวชาการเลขท 54(2) -0116(3)-002 1ส านกงานปศสตวจงหวดชยภม ต าบลในเมอง อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 36000

2ส านกงานปศสตวจงหวดพงงา ต าบลทายชาง อ าเภอเมอง จงหวดพงงา 82000

*ผรบผดชอบบทความ โทรศพท 0-4481-2334 ตอ 13 โทรสาร 0-4481-2334 ตอ 18 e-mail : k-ra-tai008@hotmail.com

3

Prevalence and Risk Factors Related to Melioidosis in Dairy Cattle

in Chaiyaphum province

Thabthong Bunterm1* Trongruk Bunterm2

Abstract

The purposes of this study were to determine the prevalence and risk factors related to melioidosis

in dairy cattle in Chaiyaphum province between 2010 and 2012. A retrospective study was performed in

dairy cattle of minimum 1 year old. Overall 4,126 cattle sera from 241 farms were tested for their antibody

against Burkholderia pseudomallei by the indirect hemagglutination test (IHA). Furthermore, the farm

records and questionnaires of 90 farmers were reviewed to estimate the risk factors for melioidosis in dairy

cattle. Of the 4,126 cattle sero-samples, 165 samples were positive so the prevalence was 3.99%.

The prevalence was varied between 0% (0/1128), 7.44% (104/1397) and 3.81% (61/1601) in 2010-2012.

As a result, farm-positive prevalence were 0% (0/65), 44.18% (38/86) and 24.44% (22/90)

from 2010 to 2012 respectively. The specific risk factor for melioidosis was significantly higher in the

unrecognized-infected farm than the one in the recognized-infected farm 5.88 times. Currently,

the melioidosis is regarded as an increased significant problem affecting dairy cattle farms in Chaiyaphum

province. Further work is required to investigate the variation of individual dairy cattle responses,

to educate the people in farm and to develop disease surveillance and diagnotic program,including, control

and preventive measures in order to make it possible to eradicate the disease in farms.

Keywords: prevalence, risk factors, melioidosis, dairy cattle, Chaiyaphum province

Scientific Paper No. : 56(2)-0116(3)-002

1Chaiyapum Provincial Livestock Office, Chaiyaphum.36000

2Phangnga Provincial Livestock Office, Phangnga.82000

*Corresponding author Tel. 0-4481-2334 to 13, Fax. 0-4481-2334 to 18 e-mail : k-ra-tai008@hotmail.com

4

บทน า

โรคเมลออยโดสส (Melioidosis) หรอโรคมงคลอเทยม เกดจากเชอแบคทเรยแกรมลบ

ชนดแทง ชอ Burkholderia pseudomallei ซงพบไดบอยในเขตรอน ระหวางละตจดท 20 องศาเหนอและ

20 องศาใต เชน เอเชยตะวนออกเฉยงใตและตอนเหนอของประเทศออสเตรเลย (Cheng and Currie, 2005)

จดเปนโรคประจ าถน (endemic area) ทส าคญของประเทศไทยทท าใหเกดอาการปวยและเสยชวตได

ทงในคนและสตว การตดตอของเชอเกดจากการสมผส การกน หรอการหายใจเอาเชอทมอยในสงแวดลอม

เขาไปโดยการตดเชอทางบาดแผลทผวหนงเปนกลไกการตดเช อทส าคญทสด เชอ B. pseudomallei

มกอาศยอยตามซากสตวทเนาเปอยและแพรกระจายอยในดนและน าโคลน เชอคงอยในดนและน าไดนาน

เปนเวลาหลายเดอนถงหลายปและสามารถมชวตอยในสงแวดลอมในสภาวะทไมสามารถเพมจ านวนได

แตสามารถกอโรคได ระยะฟกตวของโรคมไดตงแตไมกวนจนถงเปนเดอนเปนป มรายงานพบเชอ

ในสตวหลายชนด เชน โค กระบอ แพะ แกะ กวาง มา มาลาย อฐ ลา ลอ หมแพนดา จงโจ สนข แมว ลง

ชะน อรงอตง กระตาย หน หนตะเภา กระรอก แมวน า จร ะเข โลมา และนกแกว (Ketterer et al., 1986;

Currie et al., 1994; Dance et al., 1992) การเกดโรคในสตวในประเทศไทยยงมไมมากนกเนองจากสตวท

เปนโรคมกไมแสดงอาการ สตวทไวตอการตดเชอ คอ สกร แพะและแกะ (นตยา และคณะ , 2551)

อาการทพบ คอ เปนฝตามอวยวะตางๆ สตวจะผอมและตายในทสด (Ileri, 1965) ฝหนองทพบจะมลกษณะ

คลายเนยมสเขยวเหลองเปนตมเลกๆ จ านวนมากตามตอมน าเหลอง ปอด ตบ มาม และเนอเยอตางๆ

ทวรางกาย (นตยา, 2551) โรคเมลออยโดสสในสตวเคยวเอองนนเกดไดนอยมกพบเปนโรคแบบเรอรง

ในสตวทโตเตมทจะพบเชอ B. pseudomallei นอยมากเนองจากอาจมภมคมกนตอเชอท าใหการวนจฉยโรค

ท าไดชา อาการทสงเกตได คอ รางกายจะซบผอม ขอตออกเสบอยางรนแรง มไข หายใจหอบ

ปอดอกเสบ มอาการไซนสเรอรง น ามกน าลายไหล จะแสดงอาการอย 2 -3 เดอนแลวกตาย โคบางตว

อาจแสดงอาการทางระบบประสาท เชน เดนขาหล งออนไมมแรง เดนโซเซ ชนคอกและกาวราว

ในโคตวผอาจพบลกอณฑะบวมโตขางใดขางหนงเสมอ เนองจากมหนองแทรกอยระหวางลกอณฑะและ

หนงหมลกอณฑะ ในโคนมจะท าใหเกดโรคเตานมอกเสบ น านมทไดจะเปนน าใสมสเขยวหรอเหลอง

ปนหนอง (Ketterer et al., 1986) บางรายแทงลกและมดลกอกเสบเปนหนอง (นรศร และคณะ , 2540)

มรายงานการเกดโรคแบบเฉยบพลนในลกโค มอาการไขสง 105 – 108 องศาฟาเรนไฮน ชกเกรงแลวตาย

(เนตรชนกและคณะ, 2547) โรคมกมความรนแรงเมอรางกายสตวอยในสภาวะทความตานทานลดลง

ในสตวไมนยมท าการรกษาเพราะตองใชเวลานานและใชยาหลายชนด ซงอาจสงผลตอคณภาพซาก

สนเปลอง และการรกษามกไมคอยไดผล (Mollaret, 1998) โรคอาจกลบมาไดอกเมอหยดการรกษา โดยมาก

สตวปวยมกเสยชวต การใชวคซนในสตวมบางประเทศทใชแตใหผลไมแนนอน (นตยา , 2551) จงยงไมม

วคซนทไดรบอนญาตใหใชในสตว (หนวยปฏบตการวนจฉยโรคอบตใหมและโรคอบตซ าในสตว , 2555)

5

ดงนน หากพบสตวทตดเชอตองคดทงออกจากฝงเพอปองกนระบาดของโรค ส าหรบการตรวจวนจฉย

โรคเมลออยโดสสทหองปฏบตการของกรมปศสตว ใชวธ Indirect Hemagglutination test (IHA) ซงเปน

การตรวจหาแอนตบอดตอเชอ B. pseudomallei เปนวธทท าไดงาย ราคาไมแพง สามารถทราบผลไดอยาง

รวดเรว และไมตองใชเครองมอทยงยาก

โรคเมลออยโดสสนบวาเปนปญหาทางสาธารณสขทส าคญของประเทศไทย โดยเฉพาะ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและพบเปนสาเหตการตายของโรคตดเชอทมาจากชมชมมากถงรอยละ 50

(Chawagul et al., 1989; White, 2003) ถงแมวาการตดตอจากสตวสคนมเอกสารยนยนไมมากนกแตมโอกาส

เปนไปได (Naigowit et al., 1992) เนองจากเชอทแยกไดจากคน สตว และสงแวดลอมมลกษณะ

ทางพนธกรรมทคลายคลงกน และเปนทยอมรบวาเชอทตดมากบสตวทไมแสดงอาการสามารถขบออกมากบ

อจจาระหรอฝหนองของสตวและแพรเชอสสงแวดลอมได (นตยา, 2551) ดงนน โรคเมลออยโดสสจงเปน

โรคทไมอาจละเลยและควรมการเฝาระวงอยเสมอ ซงการศกษาครงนมวตถประสงคเพอหาความชกและ

ปจจยเสยงของการเกดโรคเมลออยโดสสในโคนมในเขตพนทจงหวดชยภม ในระหวางป พ.ศ. 2553 ถง

2555 ขอมลทไดจากการศกษาครงนสามารถน าไปสรางเปนองคความรและน าไปประยกตใชในการ

วางแผนการเฝาระวงโรคและวางมาตรการควบคมและปองกนโรคเมลออยโดสสในฟารมโคนม

เพอลดความเสยงตอการแพรกระจายโรคไดอยางมประสทธภาพตอไป

อปกรณและวธการ

1. การศกษาหาความชก

ตวอยางซรมสงตรวจ

เกบตวอยางซรมโคนมทมอายตงแต 1 ปขนไปจากฟารมโคนมของจงหวดชยภม ซงม

การเลยงในเขตพนท 2 อ าเภอ คอ อ าเภอเทพสถตและคอนสวรรค ในชวงระหวางป พ.ศ. 2553 ถง 2555

จ านวน 4,126 ตวอยาง

การทดสอบโรคดวยวธ Indirect Hemagglutination test (IHA)

น าซรมทตองการทดสอบหยดลงใน deep well microplate หลมละ 50 ไมโครลตร แลว

น าไป inactivate ใน water bath ท 56 องศาเซลเซยส นาน 30 นาท จากนนเตม 5% sheep red blood cell

glutaraldehehyde หลมละ 40 ไมโครลตร เขยาใหเขากนดวยเครอง shaker และ incubate ทอณหภมหองนาน

30 นาท น าไปปนเหวยงท 2,000 – 2,500 รอบตอนาท เพอใหได absorbed serum เตม PBS 50 ไมโครลตร

ลงใน U – shape 96 wells แถวท 2 ถง 11 แลว transfer absorbed serum 50 ไมโครลตร ลงใน microplate

6

แถวท 1, 2 และ 12 ท าการ dilute ซรม 50 ไมโครลตร จากแถวท 2 ถง 9 (two – folds serial dilution)

เตม 0.5 % sensitized antigen 50 ไมโครลตร ลงในแถวท 1 ถง 10 เตม 0.5 % sheep red blood cell

glutaraldehehyde หลมละ 50 ไมโครลตร ลงในแถวท 11 และ 12 เขยาใหเขากนดวยเครอง shaker ทงไวท

อณหภมหองอยางนอย 2 ชวโมง (Paupermpoonsiri et al.,1986)

การอานผล

การอานผลโดยดปฏกรยาการจบกลมระหวางแอนตเจนกบแอนตบอด โดยพ จารณาท

หลมสดทายทมการจบกลม รายงานผลเปนคาไตเตอร (IHA titer) ในการตรวจคดกรองโรค ซงสถาบน

สขภาพสตวแหงชาต กรมปศสตว ก าหนดใหใชคา IHA titer มากกวาหรอเทากบ 1: 320 เปนจดตดสน

ผลบวก (cut-off point)

2. การศกษาปจจยเสยง

โดยการเกบขอมลฟารมและสอบถามจากเกษตรกรผเลยงโคนม จ านวนทงสน 90 ฟารม

โดยแบงเกษตรกรออกเปน 2 กลมคอ กลมทมสตวทตรวจพบโรคเมลอออยโดสส จ านวน 22 ฟารม และ

กลมทไมพบสตวทตรวจพบโรคเมลออยโดสส จ านวน 68 ฟารม เพอศกษาถงปจจยเสยงทท าใหเกด

โรคภายในฟารม จ านวน 5 ปจจย คอ ขนาดของฟารม ทตงฟารม แหลงน าทใชเลยงสตว การน าสตวเขา

เลยงใหม และการทเจาของฟารมไมทราบวามสตวภายในฟารมทปวยดวยโรคเมลออยโดสส

การวเคราะหขอมล

น าขอมลมาวเคราะหหาความชกของการเกดโรคเมลออยโดสส โดยค านวณและแสดงคา

เปนรอยละของการพบสตวทใหผลบวกโดยวธ Indirect Hemagglutination test แยกเปนรายตวและรายฟารม

และหาความสมพนธของปจจยเสยงในการเกดโรคเมลออยโดสสในฟารมโคนมโดยโปรแกรมวเคราะห

ทางสถต EpiCal และแสดงความสมพนธดวย Odd Ratio (OR) และ 95% Confidence Interval (95%CI)

ผลการศกษา

ผลการตรวจหาแอนตบอดตอโรคเมลออยโดสส โดยวธ Indirect Hemagglutination test

(IHA) จากตวอยางซรมโคนมในเขตพนทจงหวดชยภม ระหวางป พ.ศ. 2553 ถง 2555 พบวาคาไตเตอร

ทพบมากทสด จะอยในชวงระหวาง 1:10 ถง 1: 80 จ านวน 2,677 ตวอยาง และผลการตรวจโดยใช

จดคดกรองท IHA titer ≥ 1: 320 เปนจดตดสนผลบวก (cut-off point) พบตวอยางซรมทใหผลบวกตอ

โรคเมลออยโดสส จ านวน 165 ตวอยาง จากตวอยางทงหมด 4,126 ตวอยาง คดเปนความชกเทากบรอยละ

3.99 โดยจ าแนกเปนรายตว พบวาในป พ.ศ. 2553 ไมพบตวอยางทใหผลบวก จากตวอยางทงหมด 1,128

7

ตวอยาง สวนในป พ.ศ. 2554 พบตวอยางทใหผลบวก 104 ตวอยาง จากตวอยางทงหมด 1,397 ตวอยาง

คดเปนความชกเทากบรอยละ 7.44 และในป พ.ศ. 2555 พบตวอยางทใหผลบวก 61 ตวอยาง จากตวอยาง

ทงหมด 1,601 ตวอยาง คดเปนความชกเทากบรอยละ 3.81 (ตารางท 1 และ 2)

ตารางท 1 แสดงระดบแอนตบอด (IHA - titer) ตอเชอ B. pseudomallei ของตวอยางซรมโคนม โดยใชระดบ

คา IHA - titer ≥ 1: 320 เปนจดตดสนผลบวก (cut-off point)

ระดบแอนตบอด

IHA - titer

ป พ.ศ. รวม

2553 2554 2555

N 857 56 73 986 < 1 : 160 265 1,033 1,379 2,677 1 : 160 6 204 88 298 1: 320 - 77 49 126 1: 640 - 23 9 32

1 : 1280 - 3 3 6 1 : 2560 - 1 - 1 รวม 1,128 1,397 1,601 4,126

หมายเหต N = Sero negative

ตารางท 2 แสดงตวอยางซรมโคนมทใหผลบวกตอโรคเมลออยโดสส จ าแนกเปนรายตว

อ าเภอ พ.ศ. 2553 พ.ศ. 2554 พ.ศ. 2555 รวมทงหมด จ านวน ผลบวก

(รอยละ) จ านวน ผลบวก

(รอยละ) จ านวน ผลบวก

(รอยละ) จ านวน ผลบวก

(รอยละ) เทพสถต 929 0(0) 1,221 65(5.32) 1,371 12(0.87) 3,521 77(2.18) คอนสวรรค 199 0(0) 176 39(22.15) 230 49(21.30) 605 88(14.54) รวม 1,128 0(0) 1,397 104(7.44) 1,601 61(3.81) 4,126 165(3.99)

ผลการตรวจหาแอนตบอดตอโรคเมลออยโดสส โดยวธ IHA จากตวอยางซรมโคนม

ในเขตพนทจงหวดชยภม ระหวางป 2553 ถง 2555 โดยจ าแนกเปนรายฟารม พบวาในป พ.ศ. 2553

ไมพบฟารมทใหผลบวก จากฟารมทงหมด 65 ฟารม สวนในป พ.ศ. 2554 พบฟารมทใหผลบวก 38 ฟารม

จากฟารมทงหมด 86 ฟารม คดเปนความชกเทากบรอยละ 44.18 และในป พ.ศ. 2555 พบฟารมทใหผลบวก

22 ฟารม จากฟารมทงหมด 90 ฟารม คดเปนความชกเทากบรอยละ 24.44 (ตารางท 3)

8

ตารางท 3 แสดงตวอยางซรมโคนมทใหผลบวกตอโรคเมลออยโดสส จ าแนกตามรายฟารม

อ าเภอ พ.ศ.2553 พ.ศ.2554 พ.ศ.2555 จ านวน ผลบวก

(รอยละ) จ านวน ผลบวก

(รอยละ) จ านวน ผลบวก

(รอยละ) เทพสถต 54 0(0) 75 29(38.66) 77 10(12.90) คอนสวรรค 11 0(0) 11 9(81.81) 13 12(92.30) รวม 65 0(0) 86 38(44.18) 90 22(24.44)

สวนผลของการศกษาเรองปจจยเสยงทท าใหเกดโรคภายในฟารมโคนม พบวา ขนาดของ

ฟารมโคนมซงจ าแนกตามขนาดของแมโครดนม ดงน ขนาดยอย (แมโครดนมนอยกวา 10 ตว) ขนาดเลก

(แมโครดนม 10 – 20 ตว) และขนาดกลาง (แมโครดนม 21 – 100 ตว) มคา Odd Ratio (95%CI)

ทแสดงความสมพนธกบการเกดโรค เทากบ 0.61(0.16-2.35) 1.19(0.45-3.18) และ 1.12 (0.43-2.95) เทา

ตามล าดบ การเลยงหรอการมอาณาเขตรวมกบฟารมอน มคา Odd Ratio(95%CI) ทแสดงความสมพนธกบ

การเกดโรค เทากบ 0.37 (0.12-1.13) เทา การใชน าบอหรอน าสระเปนแหลงน าในการใชเลยงโคนม มคา

Odd Ratio (95%CI) ทแสดงความสมพนธกบการเกดโรค เทากบ 0.39 (0.14-1.04) เทา การน าสตวเขามา

เลยงใหม มคา Odd Ratio (95%CI) ทแสดงความสมพนธกบการเกดโรค เทากบ 2.45 (0.75-8.09) เทา และ

การทเกษตรกรผเลยงโคนมไมทราบวามโคนมทปวยดวยโรคเมลออยโดสสอยในฟารมของตนเอง มคา Odd

Ratio (95%CI) ทแสดงความสมพนธกบการเกดโรค เทากบ 5.88 (1.99-16.94) เทา โดยพบวาการท

เกษตรกรผเลยงโคนมไมทราบวาสตวเลยงภายในฟารมปวยดวยโรคเมลออยโดสสมความเสยงทจะท าใหพบ

โรคหรอเกดการแพรระบาดของโรคภายในฟารม เปน 5.88 เทาเมอเปรยบเทยบกบฟารมทเกษตรกรรวา

สตวเลยงของตนปวยหรอไมปวยดวยโรคเมลออยโดสส อยางมนยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน

95 % ในขณะทปจจยอน เชน ขนาดของฟารม การเลยงหรอการมอาณาเขตรวมกบฟารมอน การใชน าบอ

หรอน าสระ และการน าสตว เข ามาเล ยงใหม พบวาปจจย เหลาน ไมใชปจจย เส ยงทท าให เกด

โรคเมลออยโดสสโดยไมมความแตกตางอยางนยส าคญทางสถตระหวางฟารมทเกดโรคและไมเกดโรค

(ตารางท 4)

9

ตารางท 4 แสดงความสมพนธระหวางปจจยเสยงและการตรวจพบโรคเมลออยโดสสภายในฟารมโคนม

ในจงหวดชยภม

ปจจยเสยง

ฟารมทใหผลบวก ตอโรคเมลออยโดสส

(n = 22)

ฟารมทใหผลลบ ตอโรคเมลออยโดสส

(n = 68)

Crude OR

(95%CI)

Exposed Unexposed Exposed Unexposed ฟารมขนาดยอย 3 19 14 54 0.61(0.16-2.35) ฟารมขนาดเลก 9 13 25 43 1.19(0.45-3.18) ฟารมขนาดกลาง 10 12 29 39 1.12(0.43-2.95) เลยงรวมหรอตดตอกบฟารมอน 5 17 30 38 0.37(0.12-1.13) ใชน าบอ/น าสระ 11 11 49 19 0.39(0.14-1.04) การน าสตวเขาเลยงใหม 18 4 44 24 2.45(0.75-8.09) เกษตรกรไมทราบวามสตวปวยอยในฟารม 11 11 10 58 5.88(1.99-16.94)

สรปและวจารณผล

ผลจากการตรวจหาแอนตบอดตอโรคเมลออยโดสส โดยวธ IHA จากตวอยางซรมโคนม

ในพนทจงหวดชยภม ระหวางป พ.ศ. 2553 ถง 2555 พบ โคนมทมแอนตบอดตอโรคนเพมขนอยางตอเนอง

ซงแอนตบอดทตรวจพบอาจบงชวาเคยมการตดเชอหรอก าลงมการตดเชอโดยทสตวไมแสดงอาการ และ

เมอพจารณาความชกเปนรายตว พบวามคาสงกวาเมอเปรยบเทยบกบการศกษาของพเชษและคณะ (2549) :

ซงพบตวอยางซรมทใหผลบวกในโคนมของพนทส านกสขศาสตรสตวและสข อนามยท 4 คดเปนความชก

เทากบรอยละ 2.92 วระวรรณและคณะ(2544) พบตวอยางซรมทใหผลบวกในโคนมของจงหวดเชยงราย คด

เปนความชกเทากบรอยละ 0.79 และ Lertrak et al. (2002) พบตวอยางซรมทใหผลบวกในโคมของจงหวด

เชยงใหม คดเปนความชกเทากบรอยละ 0.4

เมอพจารณาถงความชกของการเกดโรคเมลออยโดสสในเขตพนทจงหวดชยภม ทงแบบ

รายตวและรายฟารมนน พบวามความชกเพมขนในป พ.ศ. 2554 แตลดลงในป พ.ศ. 2555 ซงอาจเกดขนได

จากหลายปจจย เชน ชวงระยะเวลาทท าการเกบตวอยาง ในป 2554 ไดท าการเกบตวอยางในชวงฤดฝน

ซงโรคเมลออยโดสสจะพบมากในชวงฤดฝน โดยเมอฝนตกน าใตดนจะมระดบสงขน และจะพาเชอขนมาส

ระดบผวดน ในขณะทป พ.ศ. 2553 และ 2555 ไดท าการเกบตวอยางในชวงฤดแลง นอกจากน การตรวจพบ

เชอในโคนมมความสอดคลองกบความชกของการเกดโรคในคน ซงจากรายงานจ านวนปวยและตาย

(ตอแสนประชากร) ของโรคเมลออยโดสสในระบบเฝาระวง ของส านกงานสาธารณสขจงหวดชยภม พบวา

ในป พ.ศ. 2554 มอตราการปวย เทากบ 188 ราย ตอแสนประชากร ขณะทในป พ.ศ. 2553 และ 2555

10

มอตราการปวย เทากบ 100 และ 92 ราย ตอแสนประชากร ตามล าดบ ประกอบกบในป 2554 มการ

น าเขาโคนมจ านวนมากจากหลายพนทในเขตใกลเคยงเพราะความตองการเพมปรมาณการผลตน านมของ

สหกรณโคนม และเมอพจารณาแยกเปนรายพนท พบวา ในพนทอ าเภอเทพสถต มแนวโนมวาความชก

รายตวและรายฟารมลดลง ขณะทในพนทอ าเภอคอนสวรรค มแนวโนมวาความชกรายตวลดลง แตความ

ชกรายฟารมเพมขนอยางตอเนอง ทงน อาจเนองมาจากเกษตรกรผเลยงโคนมในพนทอ าเภอคอนสวรรค

มกมการแลกเปลยนหรอซอขายโคนมระหวางเกษตรกรในกลมสหกรณ โดยไมมการตรวจสอบประวตโค

นม ท าใหมการแลกเปลยนแมโคทปวยดวยโรคเมลออยโดสสวนเวยนอยในกลมเกษตรกร นอกจากนความ

แตกตางของลกษณะภมประเทศ ซงอ าเภอเทพสถตมพนทสวนใหญเปนทลมราบเชงเขาและทสง ขณะท

อ าเภอคอนสวรรคเปนพนทราบลม มความเหมาะสมในการเจรญเตบโตของเชอ B. pseudomallei มากกวา

สวนการวเคราะหความสมพนธของปจจยเสยงตอการเกดโรคเมลออยโดสสนน พบวา

โคนมทเลยงในฟารมทมขนาดแตกตางกน คอ ฟารมขนาดยอย ขนาดเลกและขนาดกลาง มโอกาสเกด

โรคเมลออยโดสสไดไมแตกตางกน แตในฟารมขนาดเลกและขนาดกลางมแนวโนมในการเกดโรคมากกวา

ฟารมขนาดยอยทความเสยง 1.19 1.12 และ 0.61 เทาตามล าดบ ทงนอาจเนองมาจากในพนทจงหวด

ชยภม เกษตรกรผเลยงโคนมเปนฟารมขนาดเลกมากทสด การเลยงโคนมโดยมอาณาบรเวณรวมหรอตดตอ

กบฟารมโคนมรายอน ๆ นน พบวา ไมมความแตกตางในการเกดโรคเมลออยโดสสเมอเปรยบเทยบกบ

ฟารมทมการแยกตวเปนฟารมเดยว สวนฟารมทมการใชน าบอหรอน าสระเปนแหลงน าในการใชเลยงโคนม

พบวาไมมความแตกตางในการพบโรคเมลออยโดสสจากการใชน าจากแหลงอน ๆ การจดหาน าสะอาด

ใหสตวมความส าคญมากในพนททมโรคเมลออยโดสส เปนโรคประจ าถน เพราะมกพบเช อ

B. pseudomallei ในน าขนและไมคอยพบในน าใสสะอาด การใชคลอรนในน าสามารถชวยลดเชอแบคทเรย

ลงได

สวนการน าสตวเขามาเลยงใหมภายในฟารมนน พบวา ไมมความแตกตางในการเกดโรค

เมลออยโดสสเมอเปรยบเทยบกบฟารมทไมมการน าสตวเขามาเลยงใหม เนองจากเชอ B. pseudomallei

เปน environmental saprophyte พบเชอไดทวไปในดนและน า สามารถอยในดนไดนาน 30 เดอน และ

สามารถพบในดนลกตงแต 0 – 90 เซนตเมตร ในประเทศไทยมรายงานการพบเชอในดนและน าอยทวไป

ในสวนต าง ๆ ของประ เทศ โ ดย เฉพาะภาคตะวนออก เฉ ยง เหนอ ซ งพบว าดนในแถบน ม

เชอ B. pseudomallei สงกวาภาคอน ๆ (พชรา,2546) ซงสตวมโอกาสทตดเชอจากสงแวดลอมมากวา

การตดตอระหวางสตวตอสตว ดงนน การน าสตวเขามาเลยงใหมภายในฟารม จงไมพบวามความเสยงของ

การเกดโรคเมลออยโดสสมากกวาฟารมทไมไดมการน าสตวเขามาเลยงใหม นอกจากน เกษตรกรมกไมให

ความส าคญกบการตรวจสขภาพ จะสงเกตเพยงลกษณะภายนอกและการใหน านมเทานน จงควรมการให

11

ความรกบเกษตรกรใหตระหนกถงความส าคญของการตรวจสขภาพโคนมกอนมการน าสตวเขามาเลยง

ภายในฟารมตอไป

และการทเจาของฟารมไมทราบวาสตวเลยงในฟารมของตนนนปวยหรอไมปวยดวย

โรคเมลออยโดสสนน มโอกาสทจะท าใหโคนมในฟารมดงกลาวเสยงตอการเกดโรค 5.88 เทา อยางม

นยส าคญทางสถตทระดบความเชอมน 95% ซงการทราบวาสภาวะสขภาพของสตวเลยงภายในฟารมของตน

บงบอกถงความเอาใจใสตอสตวเลยงภายในฟารม ถงแมวาเกษตรกรสวนใหญยงขาดความเขาใจเกยวกบ

โรคเมลออยโดสสแตเมอพบวาสตวเลยงภายในฟารมของตนปวยดวยโรคดงกลาว จะมการเฝาระวงสตว

เหลานนเพมมากขน และควรมการแนะน าใหเกษตรกรหากพบสตวทเปนโรคใหแยกสตวทแสดงอาการปวย

ออกจากฝง ถาไมคดออกเชอจะอาศยอยในสตวทเปนพาหะน าโรคและแพรโรคไปยงสตวอนตอไปตลอดจน

มความเปนไปไดทจะมการตดตอจากสตวสคน

ในปจจบน ส าหรบการตรวจวนจฉยโรคเมลออยโดสสทหองปฏบตการของกรมปศสตว

ใชวธ Indirect Hemagglutination test (IHA) ซงวธดงกลาวไมสามารถแยกสตวทอยระหวางการตดเชอ

ปจจบนหรอการตดเชอทหายแลวได เนองจากระดบแอนตบอดของแตละพนทไมเทากน ท าใหคาเกณฑใน

การใหผลบวกแตกตางกนออกไปในแตละพนท เปนผลใหการใชระดบแอนตบอดในการวนจฉยโรคเปนไป

ดวยความยงยาก สตวทตรวจพบระดบแอนตบอดสง จะอยในชวงทรบเชอระยะแรกซงรางกายจะสราง

แอนตบอดออกมามาก แตสตวจะไมแสดงอาการให เหนและไมพบวการเพราะเปนระยะทเชออาจอยใน

กระแสโลหต หรอกรณทพบวการ คอ พบฝหนองทอวยวะภายใน เชน ปอด มาม ไต ตอมน าเหลอง

แตโอกาสทจะเพาะแยกเชอมนอยมาก เนองจากวการของโรคคลายโรคอน ๆ เชน วณโรค บรเซลโลสส

ไทฟอยด เปนตน และการศกษาของนตยา (2551) พบวา ในขณะทสตวแสดงวการของโรคเมลออยโดสส

ระดบแอนตบอด IgG ไดลดลงแลว ท าใหการตรวจหาระดบแอนตบอดไดนอยหรอไมพบ ในขณะทสตว

ไดรบเชออาจมระดบ IgG สง โดยทสตวยงไมแสดงอาการหรอยงไมพบระยะโรค เหลานจงเปนปญหาใน

การตรวจวนจฉยโรคเมลออยโดสสในสตวเพอยนยนการเปนโรคหรอไดรบเชอทแนนอนได นอกจากนจาก

การเปรยบเทยบระดบไตเตอรของโคนมพบวาในแตละปมระดบไตเตอรตอโรคเมลออยโดสสไมแนนอน

บางปพบในระดบทใหผลบวกตอการเกดโรคแตในปตอมามระดบของไตเตอรอยในระดบปกต อยางไรก

ตามการตรวจหาระดบภมคมกนตอเชอกอโรค มประโยชนในการชวยวนจฉยโรคเมลออยโดสส

อยางรวดเรวโดยเฉพาะในสตว แตการวนจฉยโรคทางซรมวทยาปจจบนยงคงเปนค าถามอย โดยเฉพาะใน

พนททมโรคนเปนโรคประจ าถน ซงในสตวทมสขภาพแขงแรงอาจจะมการตรวจพบระดบของแอนตบอด

ตอโรคนไดโดยไมมอาการปวย ดงนน โคนมทใหผลบวกตอโรคเมลออยโดสส ควรไดรบการเฝาระวงโรค

และท าการทดสอบโรคซงตองใชวการทางซรมวทยาอนทมความไวและจ าเพาะสงกวาวธ IHA หรอเปนวธท

สามารถยนยนวา มการตดเชออยในขณะนน เชน วธ complement fixation test ซงใชไดผลดในสกรและ

12

แพะ (Thomas et al., 1988; Thomas et al., 1990) วธ indirect fluorescent antibody test หรอ ELISA หรอ

Dot Immunoassay ส าหรบตรวจหา IgG หรอ IgM ซงใชไดผลดในคน (Ashdown et al., 1989; Khupulsup

and Petchclai, 1986; Wongratanacheewin et al., 1995) ซงวธดงกลาวอาจชวยใหสามารถคดแยกโคนมท

เปนโรคแตไมแสดงอาการหรอแสดงอาการไมเดนชดออกไปจากฝง อยางไรกตามการทดสอบทางซรม

วทยาอาจมประโยชนตอการตรวจสอบการตดเชอแบบเรอรงได (O’Brien et al., 2004) และจ าเปนทจะตองม

การพฒนาวธการทดสอบโรคทใหทงความไว ความจ าเพาะ ความแมนย า ความถกตองใหสงยงขนตอไป

ขอเสนอแนะ

จากการศกษาความชกและปจจยเสยงของการเกดโรคเมลออยโดสสในโคนมของจงหวด

ชยภม พบวา สถานการณของโรคเมลออยโดสสในฟารมโคนมในเขตพนทจงหวดชยภมมแนวโนมทจะ

เพมสงขน ดงนน การเฝาระวง ควบคมและปองกนการเกดโรคเมลออยโดสสในโคนมของจงหวดชยภม

ควรมการวางมาตรการอยางชดเจน เชน ควรมการตรวจเลอดซ าทก 1 เดอนในโคนมทใหผลบวก ตดตอกน

3 ครง หากพบวายงใหผลบวกตอการเกดโรค ควรแนะน าใหเกษตรกรคดสตวดงกลาวออกจากฟารมและ

หลงจากการคดทงควรท าการฆาเชอทวทงพนท นอกจากนยงตองเขมงวดในการควบคมการเคลอนยายสตว

ทตดเชอและการน าสตวเขามาเลยงใหมภายในฟารม ตรวจเชคสขภาพสตวอยางนอยปละ 1 ครง

ท าความสะอาดพนคอก ปลอยใหพนแหงเพราะถาคอกสกปรก มการเปยกแฉะเสมอจะท าใหเปนทอยของ

เชอแบคทเรยตวนไดด บรเวณกบเทาของสตวควรสะอาดไมเปนทสะสมของเชอได (Naigowit et al., 1992)

นอกจากนการประชาสมพนธใหความรแก เกษตรกรและประชาชนเร องโรคและผลกระทบของ

โรคเมลออยโดสสทสามารถตดตอมาสคนเพอใหมการระมดระวงมใหเกดโรคกบคนและสตว การจดท า

มาตรฐานฟารมและฟารมปลอดโรคอยางตอเนองรวมทงการสรางแรงจงใจใหกบเกษตรกรในการเขารวม

โครงการดงกลาว เชน เพมราคาในการรบซอน านมดบจากฟารมโคนมทไดมาตรฐาน (มรวรอบฟารมท

สามารถปองกนสตวพาหะ มระบบปองกนและท าลายเชอโรค ควบคมบคคลและยานพาหนะเขา – ออก

มการก าจดของเสยโดยไมกอใหเกดมลภาวะ มระบบการจดเกบขอมล และมการท าเครองหมาย

ประจ าตวสตว) การน าระบบภมศาสตรสารสนเทศมาใชในการบรหารและวางแผนควบคมก าจดโรค นาจะ

เปนวธการทสามารถลดการเกดโรคนได รวมทงมการบรณาการระหวางหนวยงานทเกยวของเพอวางแผน

ในการควบคมปองกนโรคระหวางคนและสตวในพนทจงหวดชยภม นอกจากนการศกษาครงนยงไม

สามารถเชอมโยงปจจยเสยงกบการเกดโรคเมลออยโดสสในโคนมไดอยางชดเจน จงจ าเปนตองท าการศกษา

ความชกและปจจยเสยงเพมเตม เพอทจะสามารถเชอมโยงปจจยทมผลตอการ แพรระบาดของ

โรคเมลออยโดสสในโคนมตอไป

13

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงศรสมย โชตวนช ปศสตวจงหวดชยภม นายสตวแพทย

บญญกฤช ปนประสงค หวหนากลมพฒนาสขภาพสตว ทใหความสนบสนนและความเหนชอบในการ

เสนอผลงาน เจาหนาทกลมงานพฒนาสขภาพสตว เจาหนาทจากส านกงานปศสตวอ าเภอคอนสวรรค

เจาหนาทจากส านกงานปศสตวอ าเภอเทพสถต ส านกงานปศสตวจงหวดชยภม และเกษตรกรผเลยงโคนม

ในพนทจงหวดชยภมทใหความรวมมอในการเกบตวอยางซรมและตอบแบบสอบถาม เจาหนาทศนยวจย

และพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง จงหวดสรนทรทอนเคราะหในการตรวจ

วเคราะหซรม

14

เอกสารอางอง

นรศร นางาม ฐตมา ไชยทา ประพนธศกด ฉวราช พทกษ นอยเมล นภดล มมาก และพชน สขเสรม.

2540. ระบาดวทยาของการพบเชอ B. pseudomallei ในสตวและในสงแวดลอมในบรเวณทมผปวยและ

สตวทเปนโรคเมลออยโดสสทจงหวดขอนแกน. [Online]. Available :http://research.trf.or.th/node/865

( June 3,2012 )

นตยา ศรแกวเขยว. 2551. วทยานพนธ การตรวจหาแอนตบอดตอเชอ Burkholderia pseudomallei

โดยวธ ELISA และ วธ Indirect Haemagglutination Test. [Online]. Available :

http://kucon.lib.ku.ac.th/Fulltext/KC4603014.pdf ( June 3,2012 )

นตยา ศรแกวเขยว ลขณา รามรน เบญจลกษณ รตนอรดนทร และสรย ธรรมศาสตร. 2551.

การศกษาทางซรมวทยาตอโรคเมลออยโดซสในปศสตวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ระหวางป

พ.ศ. 2550 -2551. [Online]. Available : http:www.dld.go.th/niah, V3 N2

(September – December 2008) ( June 3,2012 )

เนตรชนก จวากานนท อดม เจอจนทร พเชฐ ทองปน ชาตชาย แกวเรอง และนยมศกด อปทม. 2547.

โรคเมลออยโดซสในปศสตวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอระหวางป 2541 – 2546. [Online]. Available :

http://www.docstoc.com/docs/120848528/Melioidosis-in-Livestock-in-Northeast-of-Thailand-

between-1998-2003 ( June 4,2012 )

พชรา เผอกเทศ. 2546. โรคเมลออยโดซส (Melioidosis). หนงสอประกอบการฝกอบรม โรคตดตอ

ระหวางสตวและคน (Zoonosis) สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรมปศสตว. หนา 151 – 155.

พเชษ ทองปน ลกษณาภรณ จงขจรพงษ และอภรมย เจรญไชย. 2549. การส ารวจทางซรมวทยาของ

โรคเมลออยโดซสในโคนมและโคเนอ ในพนทส านกสขศาสตรสตวและสขอนามยท 4.

[Online]. Available : http:www.dld.go.th/niah, V1 N1 (May – August 2006) ( June 3,2012 )

หนวยปฏบตการวจยโรคอบตใหมและโรคอบตซ าในสตว คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

(CU - EIDAs) พ.ศ. 2555.2555. โรคทเกดจากแบคทเรย โรคมงคลอเทยม.โรคสตวสคนทควรร 2

(ฉบบนกวชาการ). หนา 145-158.

วระวรรณ ตวะนนทกร ชลพร ศกดสงาวงษ ขวญชาย เครอสคนธ จ านง สนกวาน การณ ชนะชย

และเกรยงศกด พมพงาม. 2546. การศกษาหาความชกของโรคมงคลอเทยมโดยวธ

อนไดเรกฮมแมกกลตเนชนในโคนมของจงหวดเชยงราย. [Online]. Available :

http:www.dld.go.th/niah, V1 N1 (May – August 2006) ( June 3,2012 )

15

Ashdown, L.r. Jhonson, r.W., Koehler, J.M. and Cooney, C.A.1989. enzyme – Linked immunorbent assay for the diagnosis of clinical and subclinical melioidosis. J. Infect. Dis. 160 (2) : 253 – 260.

Chawagul, W., White, N.J., Dance D.A., Wattanagoon, Y., naigowit,P. and Davis, T.M.1989. Melioidosisi

: a major course of community – acquired septicemia in northeastern Thailand. J Infect Dis . 159 :

890 – 899.

Cheng, A.C. and Currie, B.J. 2005. Melioidosis : epidemiology, pathophysiology and management. Clin.

Microbial. Rev. 18 : 383 – 416.

Currie, B., Smith – Vanghan, H., Golledge, C., Buller, N., Sriprakash, K.S. and Kemp, D.J.1994.

Pseudomanas pseudomallei isolates collected over 25 years from a non – tropical endemic focus

show clonality on the basis of ribotyping. Epidemiol. Infect. 113 : 307 – 312.

Dance, D.A., King, C. Aucken, H., Knott, C.D., West, P.G. and Pitt, T.L.1992. An outbreak of melioidosis

in imported primates in Britain. Vet Rec 13 : 525 – 529.

Kettere, P.J., Webster. W.R., Shield,J., Arthur, R.J.,Blackall, P.J. and Thomas, A.D. 1986.Melioidosis in

Intensive piggeries in south eastern Queensland. Aust. Vet. J. 63 : 146 – 149.

Khupulsup, K. and Petchclai, b.1986. Application of indirect hemagglutination test and indirect

fluorescent antibody test for IgM antibody for diagnosis of melioidosis in Thailand.

Am.J.Trop.Med.Hyg.35(2) 366 – 369.

Ileri, S.Z. 1965. The indirect heamagglutination test in the diagnosis of melioidosis in goats. Br. Vet. J.

121 : 164 – 170.

16

Lertrak Srikitjakarn Anucha Sirimalaisuwan Ratch Khattiya Kwanchai Krueasukhon and Malee Mekaprateep. 2002. SEROPREVALENCE OF MELIOIDOSIS IN DAIRY CATTLE IN CHIANG MAI PROVINCE, NORTHERN THAILAND. SOUTHEAST ASIAN J TROP MED PUBLIC HEALTH. Vol 33 No.4 december 2002 : p 739 – 741

Mollaret, H.1998. L’ Affaire du jardin des plantes. Medecine et Maladies Infectieuses Special November :

643 – 654

Naigowit, P. T. Kurata, P. Wongroongsub, V. Petkanjanapong, E. Kondo and K. Kanai.1992.

Application of indirect immunofluorescence microscopy to colony identification of

Pseudomonas pseudomallei. Asian Pacific J. Allergy Immunol. 11: 149 – 154.

O’Brien, M., Freeman, K., Lum, g., Cheng, A.c., Jacups, S.p. and Currie, b.j. 2004. Further

Evaluation of a rapid diagnostic test of melioidosis in an area of endemicity. J. Clin.Microbiol.

42 : 2239 – 2240.

Paupermpoonsiri, S., P. Paupermpoonsiri, K. Bhuripanyo, C. vilachai and A. Auncharoen.1986.

Indirect hemaggutination antibody titer to Pseudomonas pseudomallei in patients with melioidosis.

In : Proceedings of National Workshop on melioidosis.Bangkok Medical

Publisher.Bangkok,Thailand. p 193 - 196

Thomas, A.D., Spinks, G.A. D’Arcy, T.L., Norton, J.H. and Trueman, K.F. 1988.Evaluation of four

Serological tests for the diagnosis of caprine melioidosis. Aust. Vet J. 65(9) 261 - 264

Thomas, A.D., Spinks, G.A. D’Arcy, T.L. and Hoffman, D. 1990.Evaluation of modified complement

fixation test and indirect hemaggutination tes for the serodiagnosis of melioidosis in pig. J. Clin.

Microbiol. 28(8) : 1874 – 1875.

White, N.J.2003.Melioidosis. Lancet. 361 : 1715 – 1722.

Wongratanacheewin, S., Amornpunt, S., Sermswan, R.W., Tattawasart, U. and wongwajana, S. 1995.

Use of culture-filtrated antigen in an ELISA and a dot immunoassay for the diagnosis of

melioidosis.Southeast Asia.J. trop Med. Public Health. 26 (2) : 329 – 334.

17

ภาคผนวก

แบบสอบถามเรองปจจยเลยงในการเกดโรคเมลออยโดสส

1.ขอมลทวไป

1.1 ชอ – นามสกล..............................................................................................1.2 อาย....................ป

1.3 เพศ □ หญง □ ชาย 1.4 อาชพ........................................................................

1.5 ทอย.........................................................................................1.6 หมายเลขโทรศพท....................

1.7 การศกษา □ ประถมศกษา □ มธยมศกษาปท 3 □ มธยมศกษาปท 6 / ปวช.

□ อนปรญญา/ปวส. □ ปรญญาตร □ อน

ๆ...............................................

2.รปแบบการเลยงโคนม

2.1 ชอฟารม...........................................................................................................................................

2.2 จ านวนแมโครดนม □ < 10 ตว □ 10 – 20 ตว □ 21 – 100 ตว □ > 100 ตว

2.3 ลกษณะของการเลยง □ ยนโรงคอกปน □ ปลอยคอกหรอปลอยลานพนดน/พนปน

□ ปลอยในแปลงหญาภายในฟารม □ ปลอยแปลงหญาสาธารณะ

□ อน ๆ ................................................................................

2.4 การท าความสะอาดคอกพกสตว/โรงเรอน ทก..........................

2.5 การจดการมลสตว □ บอกาซชวภาพ □ จ าหนาย □ ปยแปลงหญา □ อน ๆ....................

2.6 แปลงหญาเลยงสตว □ ม จ านวน..................แปลง................ไร □ ไมม

2.7 □ ไมมสตวชนดอนใชแปลงหญาดวย

□ มสตวอน (ระบ)...............จ านวน........ตว ใชแปลงหญารวมดวย

2.8 การหมนเวยนแปลงหญา □ ม ทก....................เดอน □ ไมม

2.9 แหลงน าทใชเลยงสตว □ น าประปา □ น าบาดาล □ น าบอ/น าสระ □ อน

ๆ……………..

2.10 ลกษณะของน าทใชเลยงสตว □ ใส □ ขน □ อน

ๆ..............................................................

2.11 อาณาเขตของฟารม □ ตดตอกบฟารม.......................................................................................

□ อยในอาณาเขตเดยวกนกบฟารม................................................... □ แยกเปนฟารมเดยว

2.12 การน าสตวเขามาเลยงใหม ในระยะเวลา 3 ปทผานมา (2553 - 2555)

18

□ แลกเปลยนกบฟารม...................................................................................

□ ซอมาจาก...................................................................................................

□ ผลตเอง ไมมการน าสตวเขามาเลยงใหม

2.13 การจดการสตว/ซากสตวทปวย/ตายภายในฟารม

□ เผา □ ฝง

□ ขายสตว/ซากสตวออกจากฟารม (พอคา/โรงฆา มขอสงเกตเกยวกบโคนมหรอไม อยางไร)

3.ความรเรองโรคเมลออยโดสส

3.1 รจกโรคเมลออยโดสส □ ร ( ∆ รวาโรคตดคนได ∆ สตวทเปนโรคตองคดทง)

□ ไมร

3.2 เคยปวย/มคนในครอบครวปวยดวยโรคเมลออยโดสส □ เคย □ ไมเคย

3.3 เคยปวยแบบไมทราบสาเหตดวยอาการ □ ไขสง หนาวสน □ ไอเรอรง ปอดอกเสบ

□ กอนฝทตอมน าเหลอง/อวยวะภายใน/ผวหนง □ ขอหรอกระดกอกเสบเรอรง ขาเจบ

□ ไมเคย

3.4 การปฏบตงานเกยวกบโคนม ไดใชในอปกรณในการปองกนตนเองหรอไม

□ ใช แวนตา หนากากอนามย ถงมอ รองเทาบท □ ไมใช

3.5 หลงการปฏบตงานเกยวกบโคนม มการปฏบตตนอยางไร

□ ลางมอดวยน าสะอาด □ ลางมอดวยสบ/น ายาฆาเชอโรค □ อาบน า □ ไมไดท าอะไร

3.6 โคนมภายในฟารมปวยดวยโรคเมลออยโดสสหรอไม □ ปวย □ ไมปวย □ ไมทราบ

(ถาไมมโคนมปวยดวยโรคเมลอยโดสสใหจบแบบสอบถามทขอ 3.5)

3.7 โคนมทปวยดวยโรคเมลออยโดสสมแหลงทมาจาก

□ ผลตเอง □ ซอมาจาก...........................................................................................................

□ แลกเปลยนกบฟารม.................................□ อน ๆ .................................................................

3.8 โคนมทปวยดวยโรคเมลออยโดสสแสดงอาการผดปกตอยางไร

□ ซบผอม □ ไอเรอรง □ เตานมอกเสบ/น านมลด □ พบกอนฝตามรางกาย

□ ผสมไมตด/แทงลก/อณฑะบวม □ ไมแสดงอาการผดปกต

3.9 การจดการกบโคนมทปวยเปนโรคเมลอออยโดสส

□ ไมไดท าอะไร เพราะโคไมไดแสดงอาการผดปกต □ ขายใหฟารมอน (ระบ)............................................................................

19

□ ขายเขาโรงฆา (ระบ)............................................................................ □ อน ๆ........................................................................................................................

***********************************

การวเคราะหขอมล

หาความสมพนธของปจจยเสยงในการเกดโรคเมลออยโดสสในฟารมโคนมโดยโปรแกรม

วเคราะหทางสถต EpiCal และแสดงความสมพนธดวย Odd Ratio (OR) และ 95% Confidence Interval

(95%CI) โดยการเกบขอมลฟารมและสอบถามจากเกษตรกรผเลยงโคนม จ านวนทงสน 90 ฟารม โดยแบง

เกษตรกรออกเปน 2 กลมคอ กลมทมสตวทตรวจพบโรคเมลอออยโดสส จ านวน 22 ฟารม และกลมทไม

พบสตวทตรวจพบโรคเมลออยโดสส จ านวน 68 ฟารม เพอศกษาถงปจจยเสยงทท าใหเกด

โรคภายในฟารม จ านวน 5 ปจจย คอ ขนาดของฟารม ทตงฟารม แหลงน าทใชเลยงสตว การน าสตวเขา

เลยงใหม และการทเจาของฟารมไมทราบวามสตวภายในฟารมทปวยดวยโรคเมลออยโดสส

การวดความสมพนธในการศกษาชนด Case – control จะใช Odd ratio (OR) เปนตววด

ซงสามารถค านวณโดย

มปจจย

(Exposed)

ไมมปจจย

(Unexposed)

Case A B A+B

Control C D C+D

A+C B+D A+B+C+D

โดยท A คอ จ านวนสตวทเปนโรคทสมผสกบปจจย

B คอ จ านวนสตวทเปนโรคทไมไดสมผสกบปจจย

C คอ จ านวนสตวทไมเปนโรคทสมผสกบปจจย

D คอ จ านวนสตวทไมเปนโรคทไมไดสมผสกบปจจย

โอกาสของการสมผสกบปจจยในกลม Case ตอโอกาสของการสมผสกบปจจยในกลม Control

(Odds ratio) = (A/B)/(C/D) = A*D/B*C

20

การแปลผล

คา OR > 1 ถอวาปจจยนนนาจะเปนปจจยทมความสมพนธกบการระบาดในครงน ยงคา OR สงเทาไร

ปจจยนนยงมโอกาสมความสมพนธกบการระบาดสง

คา OR < 1 ถอวาปจจยนนนาจะเปนปจจยปองกน (Prevantive risk) การระบาดในครงน

ขอพงระวง การแปลผลคา OR นน ตองแปลควบคไปกบอกคาหนงคอ คาความเชอมน 95% ซงตองม

คาทไมเทากบ 1 ดวยเชนกน ซงคานตองมากกวา 1 ในกรณของปจจยเสยง และนอยกวา 1 ในกรณของปจจย

ปองกน

คาความเชอมน 95% (95% Confidence interval) หมายความวา ถาท าการศกษาแบบน 100 ครง

เชอมนวาม 95 ครงทผลลพธทไดจะอยระหวางคาต าสด (lower limit) และคาสงสด (upper limit) น ถาคานม 1

อยดวยแสดงวาการเกดโรคหรอภาวะทสนใจศกษานน ไมสมพนธกบการมหรอไมมปจจยเสยง