Prezentacija - Makroekonomija, Bomestar

8/10/2019 Prezentacija - Makroekonomija, Bomestar

1/170

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE (V semestar)

PREDAVANJA

Predmet:MAKROEKONOMIJA

Doc. dr Neboja Bometar [email protected]


2/170

SADRAJ PREZENTACIJE

Ciljevi izuavanja predmeta Ishodi izuavanja predmeta Sadraj predmeta Obaveze studenata

Provjera znanja

Teme dananjeg predavanja: Makroekonomija i makroekonomski procesiDrutvena proizvodnja, javni sektor, proirena reprodukcija

Ekonomija i makroekonomski agregati

2


3/170

CILJEVI I ISHODI IZUAVANJA PREDMETA

Upoznavanje sa osnovnim zakonitostima makroekonomije i odnosa na kojimafunkcionie savremena privreda

BDP, tednja, investicije, potronja, zaposlenost, spoljna trgovina, inflacija...

Profesionalan pristup i razumijevanje problematike i naina funkcionisanjasavremene privrede, donoenje zakljuaka, razvijene sposobnosti zasamostalan rad u struci i nauno-istraivakom radu, u domenumakroekonomskih istraivanja

3


4/170


5/170

EKONOMIJA

Porijeklo: Oiekonomia (grki) Oikos i Nomos domainstvo i raspodjela Ekonomija kao nauna oblast obuhvata:

ekonomsku teoriju, ekonomsku politiku i pomone ekonomske nauke (ek. filozofiju, sociologiju, etiku,

privredno pravo i dr.)Def.: Nauna oblast kojom se istrauje kako drutvo (i svi

subjekti) koriste oskudne resurse da proizvedu robe i usluge, teda ih rasporede meu razliitim subjektima drutva. Svaka ljudska djelatnost u kojoj se susree problem ogranienih

sredstava za dostizanje odabranih ciljeva

5


6/170

EKONOMIJA

Ljudske potrebeOgranienost sredstava za proizvodnju Svjesno djelovanje u pravcu zadovoljavnja potreba

3E: Ekonominost, efikasnost i efektivnost Ekonominost: Minimiziranje trokova resursa koritenih zaobavljanje aktivnosti, uvaaajui kvalitet/uraditi posao sa to jemanje mogue sredstava, bez naruavanja kvaliteta

Efikasnost: Odnos izmeu ishoda i resursa/uraditi posao na pravi nain, najbolji ishod iz dostupnih resursa Efektivnost: Obim dostizanja ciljeva/uraditi pravi posao

6


7/170

EKONOMIJA

Reprodukcija prosta (obnavljanje proizvodnje u istom obimu) proirena (obnavljanje proizvodnje u obimu veem od

prvobitnog karakteristika savremenih privrednih sistema) umanjena (obnavljanje u manjem obimu krize, ratovi,epidemije, elemetarne nepogode...)

7


8/170

MIKRO I MAKROEKONOMIJA

Mikroekonomija prouava aktivnosti pojedinanih ekonomskih jedinica (pojedinci, domainstva, preduzea) U mikroekonomiji domainstva (pojedinci) biraju potronju koja

maksimizuje njihovu korisnost , a preduzea profit Makro i mikroekonomija su neodvojivo povezane. Sve to sedeava na mikro nivou, ima svoje posljedice i na makro nivou Da bi razumjeli npr. agregatnu potronju kao makroekonomsku

kategoriju, moramo znati nain donoenja odluka pojedinihekonomskih subjekata npr. koliko domaistva troe odmah, akoliko tede (ostavljaju za buduu potronju). Na nivou preduzea, da li se sve ulae u proizvodnju ili dio ide uinvesticije, i sl.

8


9/170

MIKRO I MAKROEKONOMIJA

Makroekonomija prouava ekononmiju kao cjelinu rastdohotka, stabilnost cijena, stopu nezaposlenosti, investicije,tednju...

Uravnoteenje ponude (eng. supply S ) i tranje (demand D).Cijene fleksibilne ili rigidne (krute)?Prilagoavanje cijena, model poienog (uravnoteenog) trita Vremenski rok definie uravnoteenje trita

9


10/170

EKONOMSKI MODELI

10

Ekonomisti pokuavaju da objasne ekonomske pojavekoritenjem pojednostavljenih teorija koje se zovumodeli

Egzogene i endogene promjenljive . Egzogene ulazne veliine,endogene izlazne veliine Model trita hljeba

Qd = f (Ph, Y)Qs = f (Ph, P b)

Qd = Q s


11/170

KONOMMSKI MODELI

11

Kriva tranje pokazuje zavisnost traene koliine hljeba i njegovecijene, uz nepromijenjeni dohodak. Ima negativan nagib, jer to je vea cijena hljeba, bie manja tranja.

Kriva ponude pokazuje relaciju izmeu ponuene koliine hljebai njegove cijene, uz nepromijenjenu cijenu brana. Ima pozitivannagib, jer sa rastom cijene hljeba raste i obim proizvodnje.

Ravnotena cijena i koliina na tritu hljeba predstavljena je presjekom krivih ponude (S) i tranje (D)


12/170


13/170

EKONOMSKI MODELI

13

Rast tranje


14/170

EKONOMSKI MODELI

14

Pad ponude


15/170

FUNKCIJE

15

Qd = f (Ph, Y)Qd = 60 10P h + 2Y

f (Ph, Y) = 60 10P h + 2Y

Ako je P h = 2, a Y = 100, tada jeQd = f (Ph, Y) = 60 (10*2) + (2*100) = 60 20 + 200 = 240

Ako je P h = 3, a Y = 100, tada jeQd = f (Ph, Y) = 60 (10*3) + (2*100) = 60 30 + 200 = 230


16/170

MAKROEKONOMSKI PODACI

Bruto domai proizvod BDP ( Gross Domestic Product GDP ) Najbolji pokazatelj funkcionisanja ekonomijeIzraava vrijednost ukupne ekonomske aktivnosti; jednak jeukupnim prihodima, odnosno ukupnim rashodima u privrediGDP ukljuuje vrijednost stranih investicija i plaanja u zemlju,ali ne rauna vrijednost domaih investicija i plaanja uinostranstvu (npr. Toyota fabrika u USA)

Ukupni prihodi i ukupni rashodi su na nacionalnom nivou jednaki

16


17/170


BDP po glavi stanovnika (per capita)Ukupan iznos BDP- a u odreenoj godinise podijeli sa brojemstanovnika. Predstavlja pokazatelj bogatstva svakog stanovnika

drave (prosjek)

BDP prema paritetu kupovne moi(Purchasing Power Parity) Prema PPP teoriji, valuta mora imati istu kupovnu mo u svakojzemlji. Ova komparacija predstavlja realniji pokazatelj bogatstvazemalja, ili stanovnitva (BDP P/C PPP)

17


18/170


18

2013 GDP PPS GDP P/C PPS P/C

Mil. EUR EUR

EU28 13,068,600.5 13,068,600.5 25,700 25,700

Euro area 9,579,227.7 9,249,662.2 28,687 27,700

Bulgaria 39,940.3 86,970.7 5,511 12,000

Czech Republic 149,491.1 216,058.4 14,253 20,600

Germany 2,737,600.0 2,623,529.0 33,391 32,000

Croatia 43,127.9 66,475.8 10,121 15,600

Italy 1,560,023.8 1,541,281.8 25,506 25,200

Austria

313,066.9

280,948.8

36,995

33,200

Romania 142,245.1 278,261.4 7,106 13,900

Slovenia 35,274.9 43,788.4 17,159 21,300

Serbia 31,988.0 66,519.8 4,328 9,000


19/170

KOMPONENTE DP-a

Bruto nacionalni proizvod BNP ( Gross National Product GNP )Za razliku od GDP-a, GNP uzima u obzir vrijednost finalnih

dobara i usluga koje su proizveli dravljani jedne zemlje, bezobzira na mjesto njihovog stvaranja.Takoe, za razliku od GDP-a, on ne rauna vrijednost finalnihdobara i usluga stranih dravljana koji su ostvarili u zemlji.

19


20/170

KOMPONENTE DP-a

Sa strane trokova, BDP se moe izraunati kao: BDP = W + r + R + Pr + Dp + T

pri emu je: W = zarade (wages)r = kamatna stopa

R = renta

Pr = profit

Dp = amortizacija (depreciation)T = direktni porezi

Bez obzira da li se rauna prema proizvodnom ili potronommetodu, dobije se isti rezultat

20


21/170


Kruni tok u ekonomiji

21


22/170


Stok i tok u ekonomiji

22

Tok koliina po jedinici vremena Stok koliina mjerena u odreenoj taki (prihod-bogatstvo, broj ljudi koji gube posao-nezaposlenost,investicije- veliina kapitala, deficit budeta-dravni dug i sl.)


23/170


Pravila izraunavanja BDP-a

Tretman zaliha raste sa rastom zalihaSabiranje jabuka i kruaka koriste se trine cijene svakog pojedinanog dobra Meufazni proizvodi i dodata vrijednost DP obuhvata samovrijednost konanih proizvoda, ili zbir dodatih vrijednosti

23


24/170


Realni i nominalni BDP

Nominalni DP rauna se prema tekuim cijenama Realni DP rauna se prema stalnim cijena Primjer:(koliina jabuka iz 2013. x cijena iz 2010.) + (koliina kruaka iz 2013. x cijena iz 2010.) = realni BDP u 2013 Cijene se dre nepromijenjenim, tako da su varijacije pogodinama rezultat promjena obima proizvodnje, a ne fluktuacijacijena

24


25/170


Deflator DP-a

Vana statistika veliina koja se rauna iz nominalnog i realnogDP-a deflator DP-a ili implicitni deflatorDP deflator = nominalni DP/realni DPPredstavlja odnos cijena korpe dobara u tekuoj i baznoj godini.Omoguava nam da nominalni DP podijelimo na dva dijela: diokoji mjeri koliine i dio koji mjeri cijene, odnosno Nominalni DP = realni DP x deflator

Nominalni DP mjeri vrijednost proizvodnje u tekuim cijenamau jednoj ekonomiji, a realni mjeri vrijednost u stalnim cijenama

25


26/170

KOMPONENTE DP-a

Raspodjela DP-a: potronja stanovnitva (C), investicije (I), potronja drave (G) i neto izvoz (saldo izvoda i uvoza, X M = NX)

Y = C + I + G + NX

Ova jednaina se zoveidentitet drutvenih rauna .

26


27/170

PROIZVODNJA DOBARA I USLUGA

Faktori proizvodnje inioci koji se koriste u proizvodnji dobarai usluga. To su ulazne veliine (input ) a proizvodnja kao rezultatnjihovog kombinovanja je izlazna veliina (output )

Osnovni su rad (L) i kapital (K)Pojednostavljeno, L = L *, K = K *

Y = f (K, L)Veliina proizvodnje je odreena raspoloivim koliinama rada ikapitalaProizvodna tehnologija nain kombinovanja FP. Teh. progres vea proizvodnja uz (K, L) = const., ili Y = const uz manje (K, L

27


28/170

PROIZVODNJA DOBARA I USLUGA

Proizvodna f-ja ima const. prinose ukoliko rast svih FP zaodreen procenat ima za rezultat rast Y za isti procenat

zY = f (zK, zL)

Kob-Daglasova proizvodna f-ja (Charles Cob, Paul Douglas).Uee prinosa na rad i kapital u US privredi se ne mijenjajuznaajno tokom vremena.

Y = f (K, L) = A K L (1- )

= (0,1) = udio prinosa na rad i kapitalA > 0 = produktivnost raspoloive tehnologije Y je u kratkom roku fiksno, u dugom roku promjenljivo

28


29/170

RASPODJELA ND-a NA PROIZVODNE FAKTORE

Faktorske cijene

Raspodjela dohotka odreena je cijenama faktora, koje predstavljaju koliinu novca plaenu za njihovu upotrebu po

jedinici (zarade, profit, kamata, renta...)Ponuda FP je fiksna, tako da cijena zavisi od tranje Profit zavisi od cijene proizvoda i cijena faktora proizvodnje

Profit = PY WL - RK

29


30/170


Profit = PY WL RK pri emu su:P cijena proizvoda, Y obim proizvodnje, W (wages) cijenarada, L koliina rada (labour, broj radnih sati), R kamatnastopa, K koliina angaovanog kapitala.Poto ne moe da utie na cijene, preduzee u uslovima potpunekonkurencije bira koliine angaovanih FP da max. profit

30


31/170


31

S i D za FP


32/170


Tranja preduzea za FP

Marginalni proizvod rada (MPL) dodatna koliina proizvodadobijena zapoljavanjem dodatne koliine rada

MPL = f (K, L+1) f (K, L) Zakon opadajuih prinosa veinu proizvodnih tehnologijakarakteriu opadajui prinosi ukoliko se poveava samo jedan FP,uz drugi const.

32


33/170


33

MPL


34/170


Kada preduzee donosi odluku o zapoljavanju radnika, razmatrakakve e to posljedice imati na profit. Dakle, poredi se dodatni prihod koji je rezultat zapoljavanja dodatnog radnika i dodatni

troak njegovog angamana (plata, doprinosi...) Rast prihoda nastao kao rezultat zapoljavanja dodatne jedinicerada zavisi od marginalnog proizvoda rada (MPL) i cijene proizvoda tog preduzea (P)

Profit = prihodi trokovi Profit = (P*MPL) WSve dok je dodatni prihod (P*MPL) vei od dodatnog troka (W),dodatna jednica angaovanog rada poveava profit.

34


35/170


36/170


MPL

36


37/170


Marginalni proizvod kapitala (MPK) analogno marginalnom proizvodu rada (MPL)Rast prihoda nastao kao rezultat zapoljavanja dodatne jedinice

kapitala zavisi od marginalnog proizvoda kapitala (MPK) i cijene proizvoda tog preduzea (P) Profit = prihodi trokovi

Pr = (P*MPK) R

Sve dok je dodatni prihod (P*MPK) vei od dodatnog troka njegovog anovanja (R), dodatna jednica angaovanog rada poveava profit.

37


38/170


Preduzee e nastaviti sa dodatnim zapoljavanjem sve dok seMPK ne izjednai sa realnom faktorskom cijenom. Dakle, tranja preduzea za radom je odreena jednainom:

P*MPL = R, odnosnoMPK = R/P

gdje je R/P = realna faktorska cijena = cijena angaovanja kapitala izraena u jedinicama proizvoda.

38


39/170


Ukoliko preduzea posluju u uslovima potpune konkurencije imaksimizuju profit, tada se svaki FP plaa srazmjerno njegovommarginalnom doprinosu.

Prihod koji preostane nakon to preduzee plati FP jesteekonomski (ist) profit (EP) EP = Y (MPL*L) (MPK*K)Y = (MPL*L) + (MPK*K) + EP

Ukupan profit se dijeli na prihode rada, prihode kapitala iekonomski profit.

39


40/170


Ukoliko pretpostavimo da proizvodnu tehnologiju karakteriukonstantni prinosi, EP mora biti jednak nuliZakljuak slijedi iz Ojlerove teoreme prema kojoj, uz pretpostav

o konstantim prinosima slijedi: f (K, L) = (MPL*L) + (MPK*K)

Ukoliko je svakom FP isplaen njegov marginalni doprinos, tada je zbir ovih isplata jednak ukupnoj proizvodnji. Drugim rijeima,

konstantna tehnologija, maksimizacija profita i potpunakonkurencija impliciraju da je EP = 0.

40


41/170


Kako objasniti postojanje profita u stvarnoj ekonomiji?Vlasnici preduzea posjeduju sopstveni kapital, te ne moraju da giznajmljuju, te da za njega plaaju naknadu (R). Stoga, izraz

profit uobiajeno ukljuuje i prinos na kapital i EP Zakljuak: ND se raspodjeljuje na FP, tako to je svaki od njih plaensrazmjerno svom marginalnom proizvodu, a suma ovih isplata

jednaka je ukupnoj proizvodnjiUkupan rezultat ekonomske aktivnosti se, dakle, raspodjeljuje na plaanja kapitalu i plaanaj radu u zavisnosti od marginalne produktivnosti ovih faktora proizvodnje

41


42/170

Teme dananjeg predavanja (20.10.2014.)

RAPODJELA DOHOTKAStruktura Y u zatvorenoj ekonomijiRavnotea

Promjene

NOVAC I INFLACIJAKvatitativna teorija novcaSenjora Inflacija i kamatne stope

42


43/170

TRANJA ZA DOBRIMA I USLUGAMA

Radi pojednostavljenja, pretpostaviemo da nema razmjene dobai usluga sa inostranstvom (zatvorena ekonomija)

Y = C + I + G

Vidjeemo kako se DP alocira ka iniocima

Potronja stanovnitva (C) Najvei dio DP-a se usmjerava u potronju stanovnitva (oko 2/3DP- a, to govori o njenom znaaju) Domainstva ostvaruju prihode radom ili kao posjednici kapitalaPlaaju porez dravi, a zatim odluuju koliko e od ostatkaodvojiti za potronju, a koliko za tednju

43


44/170


Ukupni prihodi svih domainstava (jer su oni vlasnici radne snagi kapitala), jednaki su ukupnoj proizvodnji u ekonomiji (Y)Drava oporezuje veliinom (T)

Raspoloivi dohodak je (Y T), a stanovnitvo da dijeli na potronju i tednju Potronja direktno zavisi od nivoa raspoloivog dohotka. Funkcij potronje:

C = f (Y T)

44


45/170


46/170


f- ja potronje

46


47/170



48/170


Da bi neki investicioni poduhvat bio isplativ, korist ili prihodi kojise njime ostvaruju moraju nadmaiti trokove njenog preduziman Kamatna stopa mjeri troak sredstava za finansiranej investicija.

Rast (r) znai i manje isplativih investicionih poduhvata, to vodsmanjenju tranje za investicionim dobrima Nominalna i realna kamatna stopa nominalna se ugovara, a realna je stvarna (korigovana za stopu inflacije). Ona je stvarni troak pozajmljivanja novca. to je (r) vea, manja je investiciona tranjInvesticiona funkcija:

I = f (r)

48



49/170


Investiciona funkcija

49



50/170


Potronja drave (G) Drava gradi puteve, kole, plaa administraciju i sl., to predstavlaj tranju za dobrima i uslugama koje stvara drava

Tranferi stanovnitvu (domainstvima) su drugi tip (G), npr.socijalna davanja, naknade za nezaposlenost, djeiji dodatak... Ovaj tip (G) na posredan nain utiu na tranju za dobrima iuslugama, preko (C)

Rast transfera domainstvima koji je finansiran poveanimoporezivanjem ne mijenja ukupni raspoloivi dohodak

50



51/170


Definisaemo veliinu (T) kao razliku izmeu ukupnih porezakoje plaaju domainstva i ukupnih transfera koje primaju Raspoloivi dohodak (Y T) predstavlja ukupan prihod umanjen

za poreze i uvean za transfere Ukoliko su izdaci drave jednaki porezima umanjenim za tranferetada je (G = T)

Ako je G > T,

nastaje deficit budeta koji se finansira zaduivanjem drave, paraste dugAko je G < T, nastaje suficit koji se moe koristitit za npr. pokrieranijeg duga

51



52/170


Ako je G < T,nastaje suficit koji se moe koristitit za npr. pokrie ranijeg duga Neemo ulaziti u politike odluke vezano za veliinu poreza i

obim (G), ve ih uzimam kao date, odnosno kao egzogene promjenljive:G = G * i T = T *

Da bismo vidjeli kako poreska politika djeluje na potronju stanovnitva i investicije, formiraemo model u kojem suendogene promjenljive: Potronja stanovnitva (C), investicije (I) ikamatna stopa (r)

52

RAVNOTENA KAMATNA STOPA ( )


53/170

RAVNOTENA KAMATNA STOPA (r)

ta obezbjeuje da zbir (C), (I) i (G) bude jednak veliini proizvodnje dobara? Vanu ulogu igra kamatna stopa (r)

Ravnotea na tritu dobara i usluga Sledee jednaine sumiraju prethodnu analizu tranje za dobrimauslugama:

Y = C + I + G

C = f (Y T)I = I(r)G = G *

T = T *

53



54/170


Ponuda dobara i usluga odreena je raspoloivom koliinom proizvodnih faktora te postojeom proizvodnom tehnologijom:

Y = f (K *, L *) = Y *

Kad sumiramo prethodne izraze i uvrstimo u indentitet nacionalnihrauna, dobijamo: Y* = f (Y * T *)+ I(r) + G *

Jasno je da je (r) jedina varijabla koja nije unaprijed odreena u

jednaini. Prilagoava da se izjednae lijeva i desna strana jednaine, odnosno ponuda i tranja za dobrima i uslugama (Y) to je vea (r), manje su (I), a time i (Y). Ravnotena (r) izjednaava S i D za dobrima i uslugama

54



55/170


Ravnotea na finansijskom tritu Ravnotena kamatan stopa (r) je troak pozajmljivanja novanihsredstava, a istovremeno i prihod zajmodavca na fin. tritu

Y = C + I + GY C G = I

Y C G = dio dohotka koji preostane nakon (C) i (G), odnosno predstavlja nacionalnu tednju (S). Prema tome, (S) = (I).

tednju (S) dijelimo na privatnu i tednju drave, pa piemo:(Y T C) + (T G) = I

(Y T C) = rapoloivi dohodak umanjen za potronju = privatnatednja. (T G) = prihodi drave rashodi = javna (dr.) tednja

55



56/170


Ukoliko je T < G = budetski deficit a javna tednja je negativna;ukoliko je T > G = suficit

Y* f (Y * T *) G * = I(r)

S*

= I(r) Dakle, kamatna stopa se prilagoava kako bi tednja bila jednakainvesticijama, a tranja za sredstvima za finansiranje investicijabila jednaka njihovoj ponudi

Ukoliko je (r) preniska, investiciona tranja je vea od ponudesredstava, to vodi rastu (r) Ukoliko je (r) previsoka, investiciona tranja je manja od ponudesredstava, to dovodi do pada (r)

56



57/170


Promjene fiskalne politike i uticaj na (r)

Poveanje vladine potronje zaG mora se kompenzovati padom

u nekoj drugoj kategoriji tranje. Jednakost ponude i tranje, odnosno identitet nacionalnih raunamora da se zadovolji.Poto su ostali elementi (Y, C, T) fiksni, dolazi do promjene, t.j.

smanjenja (I) putem porasta (r)Znai, porast (G) istiskuje investicije (crowding-out effect )

57



58/170


Smanjenje poreza za T raspoloivi dohodak e se poveati zaT, a potronja za T *MPC. to je MPC via, vei je uticaj

snienja poreza na potronju Da bi se zadovoljila jednakost, dolazi do smanjenja investicija (I)rastom (r). Isto CO efekat

58



59/170


Promjene investicione tranje tehnoloke inovacije, zakoni (r) se prilagoava Poveanje investicione tranje poveava (r) i ravnotenu koliinu

investicijaPorast (r) dovodi do toga da domainstva troe manje i vie tede pa smanjenje potronje oslobaa resurse za investicije

59



60/170


(S), (I) i (r)

60

REZIME


61/170

REZIME

Razvili smo pojednostavljen makroekonomski model kojiobjanjava proizvodnju i alokaciju dohotka Model poiva na klasinoj pretpostavci da se cijene prilagoavajtako da se izjednai ponuda i tranja Pretpostavke: Rapoloivi rad, kapital i proizvodna tehnologija su egzogene promjenljive Proizvodni faktori su potpuno iskoriteni Uloga novca se, u ovom momentu, ne uzima u obzir Nema spoljnotrgovinke razmjene Cijene se trenutno prilagoavaju promjenama S i D, ondnosno zanemarena

je krutost cijena na kratak rok

61

REZIME


62/170

REZIME

Faktori proizvodnje i tehnologija odreuju koliinu proizvedenihdobara i uslugaPreduzea koja posluju u uslovima potpune konkurencije imaksimizuju profit zapoljavaju dodatne jedinice proizvodnihfaktora, sve do take u kojoj je MP tog FP jednak njegovoj cijeni Proizvedena dobra i usluge se koriste u potronji stanovnitva (Cinvesticijama (I) i potronji drave (G). Potronja je rastua f - ja raspoloivog dohotka Investicije su upadajua f -ja kamatne stope (r)Dravni izdaci i porezi su egzogene promjenljive odreene

poreskom politikom

62

REZIME


63/170

REZIME

Realna kamatna stopa uravnoteuje ponudu i tranju za dobrima iuslugama, putem uravnoteenja S i D za sredstvima za finansiraninvesticijaPad nivoa nacionalne tednje koji je rezultat rasta dravnihizdataka (G) ili smanjenja poreza (T) smanjuje ravnotenu veliininvesticija i poveava kamatnu stopu Rast investicione tranje izaziva rast kamatne stope Rast investicione tranje izaziva rast investicija samo ukoliko vikamatne stope podstiu rast tednje

63

NOVAC I INFLACIJA


64/170

NOVAC I INFLACIJA

Suptilno sredstvo za povezivanje sadanjosti sa budunou(Keynes, 1936.)

Ne postoji opteprihvaena definicija

Prema jednim to je oteprihvaeno plateno sredstvo, drugi dodajfinansijske instrumente (depoziti, ekovi, kartice, HoV) Definie se u smislu f -ja, prije nego kao poseban instrument:

1. sredstvo ouvanja vrijednosti(zaliha vrijednosti),2. obraunska jednica.3. sredstvo razmjene (plaanja).

64

NOVAC I INFLACIJA


65/170

NOVAC I INFLACIJA

Nastanak novca (trampa, robni novac, zlato)Razvoj platnog sistema (robni, zlato, ekovi, e-novac)Naredbodavni (fijat) novac

Primjeri drutvenih konvencija M onetarna poli tika dio ekonomske politike, skup pravila,propisa, mjera i instrumenata kojima se u monetarnoj sferiregulie nivo, struktura i dinamika novane mase i njegovacirkulacija u privrediPredmet djelovanja monetarne politike: regulisanje koliinenovca u opticaju i obima kredita, sa ciljem obezbjeenjapotrebne koliine novca i stimulisanja privrednih kretanja

65

NOVAC I INFLACIJA


66/170

NOVAC I INFLACIJA

Predstavlja primijenjenu naunu oblast koja se sastoji odemisione, kreditne i devizne politike

Usko je povezana sa fiskalnom politikom u sklopumakroekonomske politike

Pod mon. politikom se podrazumijeva ovladavanje i svjesnousmjeravanje svih oblika tokova novca u reprodukciji

Utvruje je i provodi je monetarna vlast zemlje, odnosnocentralna banka

66

NOVAC I INFLACIJA


67/170

NOVAC I INFLACIJA

M onetarni agregati Zajedniki pojam za razliite grupefinansijskih instrumenata (novac i druga slina fin. sredstva) Predstavljaju koliinu agregatne (ukupne) ponude novca u

jednoj zemlji

Gotov novac najlikvidniji finansijski instrumentStepen likvidnosti agregata zavisi od mogunosti njihoveprodaje na tritu novca i kapitala, odnosno mogunostitrgovineSkala od veeg ka manjem stepenu likvidnosti

67

NOVAC I INFLACIJA


68/170

NOVAC I INFLACIJA

Ne postoji opteprihvaena podjela monetarnih agregata, uzavisnosti od razvijenosti finansijskih trita M 1 : Gotovina (banknote i kovanice) + depoziti po vienju =transakcioni novac

M 2 : M1 + oroeni depoziti do godinu dana M 3 : M2 + oroeni depoziti preko godinudana

68

NOVAC I INFLACIJA


69/170

NOVAC I INFLACIJA

Novac posmatran kroz M1 pokazuje velike oscilacije usljedsezonskih uticaja, posebno u kraim vremenskim intervalima M2 predstavlja iri koncept, manje podloan fluktuacijama jer je tranja za njim stabilnija Veza izmeu privrednih kretanja i M2 pokazuje veukorelaciju nego u poreenju saM1

69

NOVAC I INFLACIJA


70/170

NOVAC I INFLACIJA

CBBiH

M 1 : Gotovina izvan banaka i depoziti po vienju u domaojvaluti svih domaih institucionalnihsektora

QM : Oroeni i tedni depoziti u domaoj valuti + depoziti povienju u stranoj valuti svih domaih institucioanlihsektoraM 2 : M1 + QM

70

NOVAC I INFLACIJA


71/170

NOVAC I INFLACIJA

Najvei dio novanog stoka se sastoji od depozita, a ne odgotovog novca. Makroekonomski, imaju isti efekat

Likvidnost i koliina novca u opticaju jedna novana jednicase koristi za plaanje veeg broja transakcija (primjer: kupitehljeb za 1 KM, trgovac za tu istu KM kupi hljeb od pekara,pekar nabavlja brasno sa istim novcem...)

Primjer: krediti koje banke plasiraju predstavljaju neijedepozite

Drugim rijeima, zahvaljujui likvidnosti i opticaju (eng.velocity ), vrijednost ukupnih transakcija u privredi je vea odkoliine novca u opticaju. To je l ikvidnosna def ini cija novca

71

NOVAC I INFLACIJA


72/170

NOVAC I INFLACIJA

Kvantitativna teorija novca

Veza izmeu transakcija i novca se izraava jednainom M x V = P x T

novac x brzina opticaja = cijene x transakcije

M = koliina novca,V = transakciona brzina novca (brzinaopticaja, koliko puta novanica promijeni vlasnika/god.)

P = koliina novca koja se razmjenjuje T = ukupna broj transakcija/god.

72

NOVAC I INFLACIJA


73/170

NOVAC I INFLACIJA

Primjer: 60 vekni hljeba se proda/god., P = 0,50$

Ukupnu koliinu razmijenjenog novca raunamo: P x T = 0.50$/vekna x 60 vekni/god. = 30$/god.

30$ predstavlja vrijednost svih transakcija

Ako je koliina novca u opticaju 10$, tada iz (M x V = P x T) iprethodne jednakosti slijedi

10$ x V = 30$/god; V = 3x/god .Da bi se godinje obavila transakcija od 30$ sa 10$ u novcu,svaki $ mora 3x godinje da promijeni vlasnika

73


74/170

NOVAC I INFLACIJA


75/170

NOVAC I INFLACIJA

Veza izmeu transakcija i novca se izraava jednainom M x V * = P x Y

V* = const.

Uz taj uslov, promjena M mora uzrokovati srazmjernupromjenu PY, odnosno GDP.

To je kvantitativna teorija novca

75


76/170

NOVAC I INFLACIJA


77/170

NOVAC I INFLACIJA

Odnos M i P, SAD

77

NOVAC I INFLACIJA


78/170

NOVAC I INFLACIJA

Senjora (Seigniorage )ta podstie monetarne vlasti da poveaju ponudu novanemase?

(G) putevi, zdravstvo, policija, transferna plaanja... Tri naina finansiranja dravne potronje:

1. poveanje prihoda putem poveanja poreza,

2. tampanje i prodaja obveznica (HoV) i 3. tampanje novca.

78

NOVAC I INFLACIJA


79/170

Prihod koji se poveao tampanjem novca zove se senjora(fran. Seigneur feudalni vlastel in ) pravo na kovanje novcaRaste (M), izaziva P.

tampanje novca u cilju prikupljanja prihoda izazivainf lacioni porez . Troak za sve koji posjeduju novac, gubi svojurealnu vrijednost

SAD 3%, IT, GR 10%...

U zemljama koje su iskusile hiperinflaciju, senjora je bioglavni izvor prihoda za pokrie vladinih izdataka(G) Dokazujemo da tampanje novca uzrokuje (hiper)inflaciju

79

NOVAC I INFLACIJA


80/170

Inflacija i kamatne stope

(r) je jedna od najvanijih makroekonomskih varijabli,predstavlja buduu vrijednost sadanjeg novca

Nominalna (ona koju plaa banka) i realna kamatna stopa(poveanje kupovne moi) r = i

Realna kamatna stopa = nominalna kamatna stopa inflacijaOvo je uproeno, jer se stvarna (r) rauna kao

(1+r) = (1+i)/(1+ )

80

NOVAC I INFLACIJA


81/170

Imajui u vidu da jer = i , slijedii = r +

odnosno nominalna k.s. je zbir realne k.s. i inf lacije

Fierova jednaina (I rwing F isher, 1867-1947 )Pokazuje da se ( i ) moe promijeniti iz dva razloga: (r ) i ( )Poveanje stope novanog rasta od 1% uzrokuje porast

inflacije od 1% ( kvanti tativna teori ja novca )Pomeanje stope inflacije od 1% uzrokuje poveanjenominalne kamatne stope od 1% ( Fierov efekat )

81

NOVAC I INFLACIJA


82/170

Fierov efekat: vea inflacija vodi rastu nominalne k.s. (SAD)

82

NOVAC I INFLACIJA


83/170

ex ante i ex post kamatna stopa

razlikuju se u zavisnosti od visine razlike oekivane i stvarneinflacije ( e )

i = r + e

Nominalna kamatna stopa se prilagoava oekivanoj inflacijiTranja za novcem je u f-ji nivoa dohotka i nomimalne k.s.

(M/P)d

= L(i, Y)Upravo proporcionalna (Y), obrnuto prop. (i).

83


84/170

NOVAC I INFLACIJA


85/170

Drutveni trokovi inflacije Oekivana i neoekivana inflacija, nivo i promjenljivost inf. Ekonomisti se ne slau oko veliine i znaaja drutvenih

trokova inflacije Na iznen aenje mnogih laika, neki ekonomisti tvrde datrokovi inflacije nisu veliki, bar za skromne stope rasta cijena

85

NOVAC I INFLACIJA


86/170

Oekivana inflacija Pretp.: da svakog mjeseca cijene porastu za 1%, 12% p.a.

1. Troak poderanih cipela,

2. trokovi menija, 3. trokovi neredovnog i neusaglaenog mijenjanja cijena, 4. troak naina utvrivanja poreskih obaveza,

5. naporan ivot u inflatornim uslovima.

86

NOVAC I INFLACIJA


87/170

Neoekivana inflacija Vei ruinirajui efekti od oekivane Ukoliko je inflacija vea od oekivane, dunik dobija a

zajmodavac gubi (i obrnuto)to je inflacija vie promjenljiva, vea je neizvjesnost sa kojimse suoavaju uesnici u razmjeni Svi osjete trokove inflacije

87

NOVAC I INFLACIJA


88/170

Hiperinflacija

Navedeni trokovi inflacije se mnogostruko multiplikuju Novac gubi svoju ulogu zalihe vrijednosti, obraunske jedinice

i sredstva razmjeneVraanje na trampu ili devizno poslovanje koje zamjenjujedomau valutu

88

NOVAC I INFLACIJA


89/170

RezimeNovac je stok sredstava koji se koristi u transakcijama. Sluikao blago, obraunska jedinica i i sredstvo razmjene. CB jemonetarna vlast

Kvantitativna teorija novca stabilna (V), nominalni GDP inivo cijena su srazmjerni stoku novca. Rast (M) odreuje ()Senjora prihod od tampanja novca, porez na dranje novca

Nominalna k.s. (i) je zbir relane k.s. (r) i inflacije ( ). (i) jeoportunitetni troak dranja novca. Trokovio inflacije. Hiperinflacija mnogostruki trokovi. Poinje tampanjemnovca, zavrava fiskalnim reformama

89



90/170

OTVORENA EKONOMIJAIdentitet nacionalnih rauna u otvorenoj ekonomijiMeunarodni tokovi kapitala i dobara Devizni kurs

NEZAPOSLENOSTNaputanje posla, zapoljavanje i prirodna stopa nezaposlenosti Traenje posla i frikciona nezaposlenost Rigidnost realnih zaradaOblici nezaposlenosti

90

OTVORENA EKONOMIJA


91/170

1. Identitet nacionalnih rauna u otvorenoj ekonomiji 2. Meunarodni tokovi kapitala i dobara 3. Devizni kurs

91


92/170

IDENTITET NAC. RN U OTVORENOJ EKONOMIJI


93/170

Uloga neto izvozaU otvorenoj ekonomiji izdatke na proizvedena dobra i uslugeizraavamo kao:

Y = C d + I d + G d + EX,

pri emu superskript (d) oznaava da se radi o potronjidobara i usluga proizvedenih u zemlji, a (EX) je izvoz

Ukupnu potronju (stranu i domau) C, I i G moemo izrazitikao

C = C d+C f ; I = I d+I f ; G = G d+G f

93



94/170

Kada ove izraze uvrstimo u identitet nacioanlnih rn-a, slijediY = (C C f ) + (I I f ) + (G G f ) + EX,

odnosno

Y = C + I + G + EX (C f + I f + G f )(C f + I f + G f ) predstavlja uvoz (IM), pa piemo

Y = C + I + G + (EX IM)

odnosnoY = C + I + G + NX

94



95/170

Ukoliko je domaa proizvodnja vea od potronje (NX) jepozitivna veliina, i obrnuto NX = Y (C + I + G)

GDP i GNP

GDP (Gross Domestic Product) dohodak ostvaren unutarzemlje. Obuhvata dohodak stranaca zaraen u zemlji, ali neobuhvata dohodak domaih graana zaraen u inostranstvu

GNP (Gross National Product) dogodak koji su zaradiligraani jedne zemlje. Obuhvata dohodak zaraen u zemlji idohodak zaraen u inostranstvu. Ne obuhvata dohodak proizv.faktora koji su u zemlji, ali su u vlasnitvu stranaca

95



96/170

U zavisnosti od definicije, zavisie i (NX) Kada govorimo o GDP , dohodak zaraen u inostranstvu neukljuuje se u izvoz, niti se dohodak stranaca zaraen u zemljiukljuuje u uvoz. Kada govorimo o GNP , u (NX) ukljuujemo dohodak zaraenu inostranstvu i predstavlja dio izvoza, a dohodak koji sustranci zaradili u zemlji predstavlja dio uvoza.

96


97/170



98/170

Ukoliko su (I S) > 0, domae investicije su vee od domaetednje i ulaganja se finansiraju u inostranstvu pozajmljenimsredstvima

Tekui i kapitalni bilans moraju biti u ravnotei. Ukoliko jekapitalni bilans pozitivan, tekui bilans je negativan i zemljaostvaruje suficit kapitalnog a deficit tekueg bilansa, i obrnuto Drugim rijeima, ukoliko je tednja vea od investicija, onda jei NX > 0, zemlja ostvaruje trgovinski suficit i obrnuto

Ukoliko su S I i NX = 0, zemlja se nalazi u spoljnotrgovinskombalansu, jer su vr i jednosti uvoza i i zvoza jednake

98



99/170

99

MEUNARODNI TOK DOBARA I KAPITALA


100/170

Model male otvorene ekonomije (MOE)Razvijamo model koji e nam omoguiti da ispitamoekonomsko ponaanje u otvorenoj ekonomiji, te kako se tekuii kapitalni bilans prilagoavaju mjerama ekonomske politike Osnovna razlika izmeu otvorene i zatvorene ekonomijevezana je za kamatnu stopu

U zatvorenoj ekonomiji (r) se prilagoava da izjednai S i D nafinansijskom tritu, odnosno da izjednai (S) i (I) U otvorenoj privredi investiciona potronja nije ogranienadomaom tednjom, jer postoji mogunost pozajmljivanjasredstava na svjetskom finansijskom tritu

100



101/170

Pretpostavke modela male otvorene ekonomi je:

slobodan pristup svjetskom fin. tritu, ona je mala u smislu da njena S i D fin. sredstava veomamali dio ukupne svjetske S i D, te da nema uticaj nakretanje (r) na svjetskom fin. tritu, odnosno (r = r*),proizvidni inioci i tehnologija odreuju veliinuproizvodnje, odnosno Y = f (K, L),

vei dohodak znai i veu potronju, vea (r) => manje (I)

101



102/170

Identitet tekueg i kapitalnog bilansa izraavamo: NX = - (I S)

NX = S I

NX = (Y C G) IPiemo jednaine zajedno:

Y = Y * = F(K *, L *)

C = C(Y*

T)I = I(r *)

NX = (Y C G) I

102


103/170



104/170

104



105/170

Uticaj fiskalne politike na tek. i kap. bilans1. F iskalna politika u zemlji rast dravnih izdataka Rast (G) vodi smanjenju (S). Poto je na svjetskom tritu r = r* investicije sene mijenjaju pa nastaje viak (I) nad (S). Kako bi se finansirale (I), drava sezaduuje na svjetskom fin. tritu, a ukapitalnom bilansu se javlja suf icit . Toznai da e se utekuem bilansu pojaviti deficit

Dakle, polazei od uravnoteenog kapitalnog i tekueg bilansa,mjereekonomske politike koje za rezultat imaju smanjenje tednje vode suficitukapitalnog i deficitu tekueg bilansa

Isto se odnosi i na smanjenje (T), poto takva politika vodi rastu (C), asmanjenju (S)

105



106/170

Rast (G) => smanjenj e (S) => suf icit kap. i def icit tek. bilansa

106



107/170

Uticaj fiskalne politike na tek. i kap. bilans2. F iskalna poli tika u inostranstvu r ast (r * )Na MOE moe uticati i fiskalna politika zemlje koja je dovoljno velika, dapromjene tednje u njoj izazivaju promjenu(r *) na svjetskom fin. tritu Poveanje (G) vodi smanjenju (S) u toj zemlji ali i svjetske (S) => rast (r *) nasvjetskom FT => smanjenje (I) u MOE

Poto se (S) nije promijenila dio e se plasirati u inostranstvo i zemlja (MOEe imatideficit kapitalnog, a suficit tekueg bilansa

107



108/170

F iskalna eksp. u inostr. => rast (r * ) => suf . kap. i def . tek. bilansa

108


109/170



110/170

Pomak u investicionoj tranji

110



111/170

Vrednovanje ekonomske politikeAnaliza mjera ekonomske politike je pozitivna, a ne normativna(pokazali smo ta e biti rezultat pojedinih mjera, a ne da li suone poeljen ili nisu) Definitivan stav o poeljnosti neke mjere ekonomske politike nemoe se donositi samo na osnovu njenog uticaja na tekui ikapitalni bilans

U odeenim sluajevima deficit tekueg bilansa predstavljaznak razvoja u kojem se zemlja nalazi, dok je nekada pokazateljnpr. preniske tednje

111

DEVIZNI KURS


112/170

Devizni kurs predstavlja cijenu po kojoj se obavlja razmjenaizmeu dvije zemlje Nominalni i realni devizni kurs

Nominalni devizni kurs je relativna cijena valuta dvije zemljeRealni devizni kurs je relativna cijena dobara proizvedenih udvije zemlje

= .

=

112


113/170


114/170

DEVIZNI KURS


115/170

Determinante ( ) ( ) utie na tekui bilans, osnosno (NX): Visok( ), odnosno

vrijednost dom. valute => nizak (NX); nizak ( ) => visok (NX) Tekui bilans mora biti jednak kapitalnom bilansu, to dalje nalae

da tekui bilans mora biti jednak razlici izmeu tednje iinvesticija. (S) je odreena f - jom potronje i fiskalnom politikom, a(I) su f-ja (r *)

(S- I) = viak domae (S) nad domaim (I), a istovremeno i ponudu

domae valute koja se moe razmijeniti u stranu i investirati uinostranstvu(NX) predstavlja tranju stranaca za domaom valutom koja im jepotrebna za uvoz iz nae zemlje

115


116/170

DEVIZNI KURS


117/170

Ravnoteni ( ) kao f-ja (NX) i (S I)

117

DEVIZNI KURS


118/170

Uticaj fiskalne politike na ( )1. F iskalna politika u zemlji r ast (G), smanjenj e (S)Rast (G) vodi smanjenju (S), osnosno linija (S I) se pomijera ulijevo,smanjujui ponudu domae valute za investicije u inostranstvu

Manja ponuda vodi rastu ravnotenog ( ), to ima za posljedicu rastrelativnih cijena domae robe u odnosu na inostranu

Slijedi rast uvoza i pad izvoza

118

DEVIZNI KURS


119/170

F iskalna poli tika u zemlj i r ast (G), smanjenje (S)

119

DEVIZNI KURS


120/170

Uticaj fiskalne politike na ( )2. F iskalna poli tika u inostranstvu

Na MOE moe uticati i fiskalna politika zemlje koja je dovoljno velika, dapromjene tednje u njoj izazivaju promjenu (S) i (r*) na svjetskom fin. tritu

Porast (r *) vodi smanjenju (I), poveanje (S I) i rast NX

Linija (S I) se pomijera udesno to poveava ponudu domae valute zainvesticije u inostranstvu

Ravnoteni ( ) opada, a samim tim i domaa dobra postaju relativno jetinijau odnosu na inostranu

Slijedi da se izvoz poveava, a uvoz smanjuje

120

DEVIZNI KURS


121/170

F iskalna poli tika u inostranstvu

121

DEVIZNI KURS


122/170

Uticaj fiskalne politike na ( )3. Pomak u investicionoj tranji Vlada MOE moe odluiti da podstakne investicije (npr. poreskimolakicama za ulaganja i sl.)

Dolazi do rasta investicione tranje iako je(r *) = const., te se kriva tranjepomijera navie (S) se nije promijenila, dodatne (I) se moraju finansirati zaduivanjem uinostranstvu => suficit kapitalnog i deficit tekueg bilansa

Linija (S I) se pomijera udesno, to smanjuje ponudu domae valute zainvesticije u inostranstvu

Ravnoteni ( ) raste, to vodi deficitu tekueg bilansa

122

DEVIZNI KURS


123/170

Pomak u investicionoj tranji

123

DEVIZNI KURS


124/170

Efekti spoljnotrgovinske politikeSpoljnotrgovinska politika, najire shvaena, obuhvata mjere koje suusmjerene da utiu na uvoz i izvoz. Najee se vezuju za zatitu domaeproizvodnje od inostrane konkurencije

Zatita moe biti carinska ili koliinska Ukoliko se uvede zabrana uvoza nekog dobra, uvoz e bizti manji. Oekuje sda e (NX) porasti Meutim, kriva (NX) e se pomjeriti navie to dovodi do novog ravnotenonivoa ( ). Dakle, ( ) raste, a (NX) ostaje nepromijenjen

124

DEVIZNI KURS


125/170

Efekti spoljnotrgovinske politike

125

DEVIZNI KURS


126/170

Dakle, protekcionistika politika ne utie na (NX) ve na( )Takva politika vodi rastu ( ), odnosno poskupljuje domaa u odnosu nainostranu robu, raste (IM) i ponitavaju se efekti protekcionistike politike,uz smanjen obim spoljnotrgovinske razmjene

Da bi promijenila (NX), ekonomska politika mora da utie i na kap. bilans.Kako protekcionistika politika ne utie niti na (S) niti na (I), samim tim neutie niti na kap. bilans, a time ni na tekui bilansOd protekcionistike politike korist mogu imati pojedini proizvoai ija seproizvodnaj titi, dok drutvo u cjelini gubi

126

DEVIZNI KURS


127/170

Determinante nominalnog deviznog kursaNominalni devizni kurs je relativna cijena valuta dvije zemlje.

Realni devizni kurs je relativna cijena dobara proizvedenih udvije zemlje

= .

=

127

DEVIZNI KURS


128/170

Nominalni devizni kurs moemo pisati kao: = .

=

Dakle, rast domaih cijena vodi smanjenju (e) i obrnuto % e = % + % P * % P

%

e = %

+ ( *

)Ukoliko je inflacija u stranoj zemlji visoka, za domau valutu e moi da se kupi vie strane valute, i obrnuto. Visoka ponudanovca vodi visokoj ( ), to vodi padu (e)

128

DEVIZNI KURS


129/170

Paritet kupovnih snagaJedan od principa u ekonomiji zakon jedne cijene jednodobro mora imati jednaku cijenu bez obzira na mjesto prodaje

Razliite cijene na razliitim lokacijama stimuliuspoljnotrgovinsku razmjenu, to po principu formiranja cijenana osnovu ponude i tranje, vodi opet izjednaavanju cijena Paritet kupovni h snaga ukoliko je mogua meunarodnatrgovina, bilo koja valuta treba da ima istu kupovnu mo u bilokojoj zemlji princip ponude i tranje kojim se izjednaavajucijene

129

DEVIZNI KURS


130/170

Ovaj princip podrazumijeva da je (NX) veoma osjetljiv i na male promjene( ), a ova fleksibilnost obezbjeuje da paritet kpovnih snaga bude blizak( )Mnogi ekonomisti se ne slau sa ovim konceptom, jer smatraju da polazi odnerealne predstave ekonomije

1. Mnoga dobra i usluge nisu razmjenjive (frizer)

2. Ukoliko su i razmjenjive, ne moraju biti savreni supstituti (nekipotroai preferiraju odreenog proizvoaa)

Big M ac I ndex (1986) grubi pokazatelj da li je ( ) na realnom nivou,odnosno realnu kupovnu mo stanovnitva

2013 Cijena Big Mac-a u EUR zoni 3.59 EUR, SRB 2.25 EUR. Kupovnamo u SRB je nia za 40% u odnosu na zemlje EUR zone. Moe se ugrubokoristiti i za poreenje valuta

130

REZIME


131/170

Dvije mjere dohotka u otvorenoj ekonomiji: GDP i GNPKapitalni bilans predstavlja viak (I) nad (S) i pokazuje veliinuinvesticija finansiranih pozajmljivanjem u inostranstvu

Kap. bilans je uvijek jednat tek. bilansu, koji predstavlja prihod iz

inostranstva po osnovu izvoza dobara i uslugaSve to utie na tednju i investicije fiskalna politika, (r)... utie i nakapitalni, a time i na tekui bilans Nominalni dev. kurs (e) je odnos prema kojem se jedna valuta moerazmijeniti za valutu druge zemlje. Realni dev. kurs ( ) je odnos pokojem se mogu razmijeniti dobra i usluge iz razliitih zemalja Realni dev. kurs ( ) je jednak proizvodu nominalnog dev. kursa (e) iodnosa cijena u dvije zemlje (P/P *)

131

REZIME


132/170

to je vei( ), odnosno vrijednost valute, manja je tranja za robamate zemljeKod ravnotenog ( ) tranja za neto izvozom jednaka je razliciizmeu (S) i (I). Ekvivalento, ravnoteni( ) izjednaava neto tranjuza domaom valutom namijenjenoj transakcijama u okvirukapitalnog bilansa sa ponudom domae valute namijenjenetransakcijama u okviru tekueg bilansaNominalni dev. kurs (e) odreen je realnim dev. kursom ( ) i nivoomcijena u dvije zemlje ( *). Uz sve ostalo nepromijenjeno, rastinflacije u zemlji smanjenju padu (e), odnosno vrijednosti valute

132

NEZAPOSLENOST


133/170

1. Naputanje posla, zapoljavanje i prirodna stopa nezaposlenosti 2. Traenje posla i frikciona nezaposlenost 3. Rigidnost realnih zarada

4. Oblici nezaposlenosti

133

NAPUTANJE POSLA, ZAPOLJAVANJE I PSN


134/170

Pr irodna stopa nezaposlenosti prosjena stopa nezaposlenosti okokoje nezaposlenost u nekoj ekonomiji oscilujeRanije smo pojednostavili i pretpostavili u Y = f (K, L) da su resursipotpuno iskoriteni. U stvarnosti, postoji nezaposlenost

L = E + UL = radna snaga, E = broj zaposlenih, U = broj nezaposlenih

Stopa nezaposlenosti = U/L

fU = sE

f = stopa po kojoj radnici nalaze posao, s = stopa gubitka posla

Pretpostavke: Fiksno L

134



135/170

Vidimo da je E = L U, to znai da je fU = s(L U)

Kada jednainu podijelimo sa L dobijamo fU/L = s(1 U/L), pa dobijamo

=+

Ova jednaina govori da stopa nezaposlenosti zavisi od stope po kojojse naputa posao (s) i stope po kojoj se pronalazi posao (f). Vee (s) =vea (U/L), i obrnuto Ekonomska politika mora da djeluje u pravcu sniavanja (s) i/ilipoveanja (f)

135



136/170

136

TRAENJE POSLA I FRIKCIONA NEZAPOSL.


137/170

Jedan od razloga nezaposlenosti je to traenj posla zahtijevavrijeme(informacije, konkursi, intervjui, mobilnost, raliite vjetije...) Nezaposlenost izazvana ovim razlozima (potrebnim vremenom daradnik pronae novi posao) zove sef r ikciona nezaposlenost

Neizbjena, prirodna, normalna i u odreenoj mjeri poeljna Snienje prirodne (U/L) sniavanjem frikcione nezaposlenosti(agencije, programi prekvalifikacije)

Pomo nezaposlenim poveava veliinu frikcione nezaposlenosti, asamim tim i prirodnu stopu (U/L)Rasprave dobra ili loa politika

137

RIGIDNOST REALNIH ZARADA


138/170

Drugi razlog nezaposlenosti je rigidnost (krutost) realnih zarada,odnosno nesposobnost visine zarada da se prilagode izjednaavanju(S) i (D) za radom

Nezaposlenost koja je posljedica rigidnosti realnih zarada zove sestrukturna nezaposlenost ili ekajua nezaposlenost Radnici nisu nezaposleni zato to ne mogu da nau posao, ve zbogtoga to na tom odreenom nivou zarade (W- wages), (S) > (D). Oniekaju da se otvore nova radna mjesta Rigidnost (W) smanjuje (f) i vodi porastu (U/L). Kada je relana (W)iznad nivoa koji izjednaava (S) i (D), (S) rada je vea od (D) za njim

138



139/170

Rigidnost realnih zarada i nezaposlenost

139



140/170

Uzroci rigodnosti:1. zakon o minimalnoj zaradi,

2. pregovaraka snaga sindikata i 3. naknada za efikasnost

Zakon o minimalnoj zaradi propisuje min. zaradu za odreenu vrstuposla. Za neke nije bitna, a nekima obezbjeuje veu zaradu od onekoju bi imali na tritu Sindikati pregovaraju sa poslodavcima i utvruju min. zaradu, koja je esto na viem nivou od ravnotenog. Pregovara se na nivoupreduze a, grane ili na nacionalnom nivouSukobi insajderi (dre visoke W) i autsajderi (radili bi i za nie W)

140



141/170

Naknada za efikasnost omoguava porast produktivnosti rada iprofita preduzea Visina zarade utie na produktivnost, nerazvijene zemlje (ishrana,zdravlje) i razvijene (zadravanje kvalitetne radne snage)

Negativna selekcijaMoralni hazard

Sve teorije navode da preduzee posluje bolje bolje ukoliko boljeplaa radnike. Interes samih preduzea je da odravaju zarade iznad

ravnotenog nivoa

141

NEZAPOSLENOST


142/170

Podaci o trajanju nezaposlenosti ukazuju na mogue uzroke Varijacije po starosnim grupama (U/L) vea kod mlaih (moe biti ipoeljno) Pojedinci koji su se nedavno ukljuili na trite radne snage ine oko1/3 nezaposlenihNetane statistike neki i ne trae posao ozbiljno

142


143/170



144/170

EKONOMIJA U DUGOM ROKU PRIVREDNI RASTSolowljev model rastaAkumulacija kapitalaZlatno pravilo

Rast stanovnitva

144

EKONOMSKI RAST SOLOWLJEV MODEL


145/170

Solow Growth M odel dinam ika analiza kako (S), rast stanovnitvai tehnoloki progres utiu na obim proizvodnje dobara i usluga (Y)tokom vremena

Omoguuje da se utvrdi meusobni uticaj rasta stoka kapitala, radnesnage i unapreenja tehnologije, te njihov uticaj na (Y) Kako ekonomska politika moe poveati ivotni standard Koliko potroiti odmah, a koliko ostaviti za budunost (S) Analiza trokova i koristi (cost benefi t analiza ) koju drutvo ima od

razliitih stopa tednje

145



146/170

AKUMULACIJA KAPITALAKako (S) i (D) za dobrima i uslugama utiu na akumulaciju kapitala tokomvremena

Pretpostavke: Ovim radne snage i tehnologija = const.

Y = f (K, L), zY = f (zK, zL)z = 1/L, => Y/L = f (K/L, 1)

za y = Y/L, k = K/L

proizvodna funkcija je y = f (k), gdje je f (k) = f (K, 1)

Nagib ove f-je pokazuje koliko dobijemo dodatne proizvodnje po radniku,kada kapital po radniku poveamo za jednu jedinicu, to je MPK. ZOP

MPK = f (k+1) f (k)

146



147/170

Proizvodna f-ja y = f (k) i MPK

147



148/170

Tranja za dobrima i uslugama u SM rasta potie od potronje iinvesticija, odnosno, proizvodnja po radniku (y) raspodjeljuje sena potronju po radniku (c) i investicije po radniku (i):

y = c + i

c = (1 s)y, s = stopa tednje (0 < s < 1) y = (1 s)y + i

y = y sy + 1 => y y + sy = i => i = sy

Investicije, potronja i tednja po radniku (i, c i s) suproprcionalne dohotku po radnku (y)

148



149/170

Ravnoteni nivo kapitalaDefinisanjem proizvodne i potrone f - je u SM rasta ispitaemo kakose stok kapitala mijenja tokom vremena i utie na ekonomski rast Stok kapitala se mijenja iz dva razloga:

investicije poveavaju nivo kapitala dio kapitala se troi u proizvodnom procesu (depresira)

149



150/170

Investicije po radniku su dio proizvedenih dobara, (sy). Uvrtavanjemu proizvodnu f- ju, investicije po radniku (i) izraavamo kao f -jukapitala po radniku (k):

y = f (k), i = sy => i = s f (k)

to je vei nivo kapitala (k), vei su i koliina proizvedenih dobara iusluga f (k) i investicije (i)Jednaina i = s f (k) ukljuuje i proizvodnu i potronu f -ju i povezuje postojei nivo kapitala (k) sa akumulacijom movog kapitala (i)

Odreeni dio kapitala depresira (pohaba se) svake godine po stopidepresijacije ( ). Ukoliko kapital traje npr. 25 godina, onda je stopadepresijacije = 0.04 ili 4%. Veliinu kapitala koji se pohabaoznaiemo sa (k)

150



151/170

Proizvodnja, potronja i investicije

151



152/170

Depresijacija kapitala ( k)

152



153/170

Uticaj investicija i depresijacije na veliinu stoka kapitala izaavamo: k = i k, osnosno

promjena stoka kapitala = investicije depresijacija,gdje je ( k) promjena veliine stopa kapitala jednaka investicijamasf (k) umanjenim za depresijaciju postojeeg stoka kapitala ( k)Vei stok kapitala obezbjeuje veu koliinu proizvedenih dobara iusluga i vee investicije, ali je vea i depresijacijaPostoji jedna veliina stoka kapitala u kojoj su s f (k) = k. Tu se ovedvije suprotne sile potiru i stok kapitala se ne mijenja ( k = 0)

Ovaj nivo kapitala nazivam ravnoteni nivo kapitala (k * )k1 (manji) ili k2 (vii) nivo kapitala vodi uspostavljanju ravnotee

153



154/170

Investicije, depresijacija i ravnoteni nivo

154



155/170

Promjene stope tednje Rast stope tednje pomijera krivu tednje navie i izbacuje ekonomijuiz ravnotee Porasle su investicije, ali je depresijacija ostala nepromijenjena

investicije > depresijacije, raste kapital dok se ne dovede u novoravnoteno stanje, u kojem su i (k) i (y) vei nego ranije SM pokazuje da je tednja kljuna determinanta ravnotenog nivoakapitala

Visoka (s) vodi visokom stoku kapitala i obimu proizvodnje, i obrnuto

Via (s) => ekonomski rast, ali u kratkom roku, do dostizanja novogravnotenog nivoa

155



156/170

Rast tednje i dostizanje novog ravnotenog nivoa

156



157/170

Nivo kapitala zlatno praviloKoja je optimalna veliina akumulacije? Pretpostavka: vlada moe izabrati bilo koju stopu tednje, a time iravnoteni nivo kapitala i dohotka

Kriterijum izbora maksimizacija ekonomskog blagostanja Ravnoteni novo kapitala u kojem je potronja najvea predstavlja nivozlatnog pravil a akumul acije kapitala (k gold )

Da bismo znali da li je nivo kapitala u ekonomiji u skladu sa zlatnimpravilom, moramo prvo odrediti ravnoteni nivo potronje poradniku

157



158/170

Iz identiteta nacionalnih rauna slijedi

y = c + i => c = y iodnosno, potronja je jednaka razlici proizvodnje i investicija. Ravnoteni obim proizvodnje po radniku jef (k *), gdje je (k *) ravnoteni nivo

kapitala po radnikuU ravnotenom nivou investicije su jednake depresijaciji (k *). Ureivanjemdobijamo da je ravnoteni nivo potronje po radniku:

c* = f (k *) k *

jednak razlici izmeu ravnotenog nivoa proizvodnje i ravnotenog nivoadepresijacije

Dakle, rast kapitala na veliinu proizvodnje djeluje porastom proizvodnje iporastom depresijacije

158



159/170

Ravnoteni nivo proizvodnje i depresijacije predstavljeni su razmakomizmeu krivih proizvodnje i depresijacije Postoji jedan ravnoteni nivo kapitala za koji je potronja maksimalna, nivozlatnog pravila (k gold )

159



160/170

Ravnoteni nivo proizvodnje i depresijacije

160



161/170

Nii nivo kapitala od ravnotenog u odnosu na zlatno pravilo, njegov rast epoveati proizvodnju vie nego depresijaciju, pa e ekonomija doi uravnoteno stanje Zlatno pravilo odeena je uslovom

MPK =

Na nivou kapitala koji odgovara zlatnom pravilu, MPK je jednak stopidepresijacije

Odnosno, na ovom nivou, razlika izmeu MPK i stope depresijacije = 0 tednja je faktor pomou kojeg se ekonomija prilagoava i dostie(k

gold )

161



162/170

tednaj kao faktor prilagoavanja zlatnom pravilu

162



163/170

Tranzicija ka (k gold

)

Ekonomija moe biti u ravnotenom stanju sa vie ili manje kapitala uodnosu na zlatno pravilo

Situacija sa vie kapitala u odnosu na(k gold )

Vlada treba da primijeni politiku koja destimulie tednju, kako bi sesmanjio nivo kapitala i investicija a poveala potronja do(k gold )Iako su manje (y) i (i), (c) je vee jer je na nivou(k gold )

Situacij a sa manje kapitala u odnosu na (k gold )

Vlada primjenjuje politiku stimulisanja tednje, smanjuje se potronja apoveavaju investicije. Vee investicije vode rastu kapitala do(k gold )

163



164/170

Vie (k) odnosu na(k gold

) Manje (k) odnosu na (k gold

)

164



165/170

RAST STANOVNITVA Vidjeli smo da (i) poveavaju stok kapitala, a () ga smanjujeRastom stanovnitva, odnosno poveanjem broja radnika smanjuje se (k) (n) = stopa rasta stanovnitva

R avnoteni nivo potronje (c*) izraavamo preko ravnotenog nivoaproizvodnje f (k *) i ravnotenog nivoa investicija ( + n)k *

c* = f (k *) ( + n)k *

Nivo kapitala na kojem se maksimizuje potronja je

MPK = + n, odnosno MPK = nZlatno pravilo akumulacije kapitala kae daM PK umanjen za mora biti jednak stopi rasta stanovnitva

165


166/170



167/170

TEHNOLOKI PROGRES Ukljuujemo tehnoloki progres (E), pa proizvodnu f - ju piemo kao:

Y = f (K, L x E)

(L x E) = efikasnost rada, radna snaga mjerena jednicama efikasnosti

(L) raste po stopi (n), a a (E) po stopi (g) => (L x E) raste po stopi (n + g)

k = sf(k) ( + n + g)kUkljuivanjem tehnolokog progresa moemo objasniti rast ivotnogstandarda jer vodi odrivom rastu proizvodnej po radniku

MPK = n + g

Neto MPK mora biti jednak stopi rasta ukupne proizvodnje

167

REZIME


168/170

SM rasta pokazuje da stopa tednje u ekonomiji odreuje veliinu stokakapitala, a time i nivo proizvodnje

Poveanje stope tednje ima za rezultat privremeni (kratkoroni) rast,douspostavljanja novog ravnotenog stanja.Nema uticaja na rast u digomroku

Trajan rast proizvodnje po radniku zavisi od tehnolokog progresa Nivo kapitala za koji je potronja maksimalna zove senivo zlatnog pravila.Na ovom nivou neto MPK je jednak stopi rasta proizvodnje

to je stopa rasta stanovnitva via, nii je nivo proizvodnej po radniku

168


169/170

PITANJA?

169


170/170

HVALA ZAPANJU!

Doc. dr Neboj a Bome tar

Documents

Prezentacija - Makroekonomija, Bomestar