Upload
trinhnguyet
View
217
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
rednia doroso
Zesp Personalitas nad podstawie
Olejnik, M. (2011). rednia doroso. W: J. Trempaa (red.), Psychologia rozwoju czowieka. Podrcznik akademicki (s. 312-325). Warszawa: PWN.
Wyznaczniki
Granice redniej dorosoci: 35/40 60/65 lat
Wejcie w drug poow ycia
Czas podsumowa i refleksji nad swoim yciem
Najsabiej poznany okres rozwojowy
Rozwj w tym okresie nie ma charakteru normatywnego, jest plastyczny
Ro
zw
j fiz
yczn
y Zmiany w zakresie funkcji czuciowych w redniej dorosoci Pogarszanie si wzroku (obnianie si ostroci widzenia, gorsze
zdolnoci akomodacyjne gaki ocznej, mniejsza tolerancja na sabe owietlenie, wzrost cinienia rdgakowego, itp.)
Pogarszanie si suchu (obnianie si wydolnoci aparatu suchowego, mniejsza zdolno syszenia dwikw o wysokiej czstotliwoci)
Pogarszanie si zmysu smaku i wchu (obnianie si wraliwoci smakowej)
Niewielkie zmiany regresywne mona korygowa np. za pomoc okularw, aparatw suchowych, itp.
Funkcje czucia
W trzeciej dekadzie ycia obnia si sia mini i koordynacja ruchowa, jednak nie jest to rwnoznaczne ze spadkiem kondycji w redniej dorosoci
Moliwa jest kompensacja deficytw w zakresie elementarnych sprawnoci psychomotorycznych
Ro
zw
j fiz
yczn
y Funkcje
psychomotoryczne
Stan zdrowia dobry, cho obserwowalne jest due zrnicowanie indywidualne spowodowane czynnikami demograficznymi, rodowiskowymi i kulturowymi
Niekorzystne zmiany fizyczne, np. spadek iloci krwi pompowanej przez serce, obniona sprawno nerek, itp.
Typowe choroby w redniej dorosoci: choroby ukadu krenia, oddechowego, trawienia, choroby psychiczne, artretyzm, reumatyzm, zaburzenia suchu, wzroku, itd. R
ozw
j f
izyc
zny
Oglny stan zdrowia
Zdrowie a pe:
Wskaniki zdrowia maj zwizek z pci i s uwarunkowane spoecznie i biologicznie
Kobiety wczeniej dostrzegaj u siebie symptomy choroby i czciej chodz do lekarza (Nathanson, Lorenz, 1982)
Kobiety s bardziej wiadome swojego ciaa ze wzgldu na cie i cykl menstruacyjny
Przekwitanie:
Okres zatrzymania funkcji prokreacyjnych u kobiet
Klimakterium (2-5 lat przed przekwitaniem) zmniejszone wydzielanie estrogenu, co skutkuje wikszym prawdopodobiestwem osteoporozy
U mczyzn w takim wieku mona zauway podobne objawy, co moe wskazywa na ich kulturowe pochodzenie (staro jest postrzegana jako zagroenie i rdo stresu)
Ro
zw
j fiz
yczn
y Oglny stan
zdrowia
rednia doroso jako czas nie tylko stabilizacji wczeniej zdobytych zdolnoci
intelektualnych, ale wrcz ich rozwoju
Ro
zw
j po
znaw
czy
Badania wskazuj, e inteligencja pynna ulega regresji w wieku dojrzaym, co nie oznacza pogorszenia funkcjonowania caej sfery intelektualnej (Baltes, Schaie, 1976, 1977), poniewa funkcje adaptacyjne przejmuje inteligencja skrystalizowana
Potrzeba zwrcenia uwagi na czynnik generacyjny w wielkoci obserwowanych zmian midzypokoleniowych w zakresie rnych zdolnoci
Rne przyczyny i rda interindywidualnego zrnicowania zmian intraindywidualnych, np. choroby sercowo-naczyniowe, korzystne, stymulujce rodowisko, wysoka plastyczno osobowoci (Schaie, 1983, 2005)
Ro
zw
j po
znaw
czy
Inteligencja psychometryczna
Nie mona zrozumie inteligencji bez uwzgldnienia tego, jak ona si przejawia (Sternberg, 1983, 1985)
Zmiana natury inteligencji w kadym okresie ycia ze wzgldu na rne zadania rozwojowe i problemy, jakie musi rozwizywa czowiek
Osobiste teorie inteligencji okrelaj to, jakie problemy rozwizywane w danym okresie rozwojowym odrniaj osob inteligentn od nieinteligentnej Z wiekiem nastpuje wzrost roli zdolnoci zwizanych z
rozwizywaniem problemw praktycznych, codziennych, a obnia si znaczenie zdolnoci bdcych wyrazem inteligencji pynnej (Sternberg, 1985, Berg, Sternberg, 1992)
Ro
zw
j po
znaw
czy
Osobiste teorie inteligencji
Problemy stojce przed czowiekiem w okresie redniej dorosoci: problemy natury spoecznej, nieokrelone, moliwe do rozwizania na wiele sposobw (mylenie formalne jest niewystarczajce)
Wiedza o rzeczywistoci ma charakter relatywny i zaleny od kontekstu (Perry, 1970; Sinnot, 1984, 1998)
Mylenie postformalne cechuje si umiejtnoci relatywistycznego ujmowania zjawisk oraz dialektycznego przekraczania pojawiajcych si sprzecznoci i paradoksw (Riegel, 1973; Basseches, 1984; Kramer, 1987, 1989)
Znaczenie osobowoci (struktury Ja) w rozwoju inteligencji integrowanie i koordynacja
Ro
zw
j po
znaw
czy
Mylenie postformalne
W badaniach nad ekspertywnoci kluczowe zagadnienie w rozwoju poznawczym w dorosoci to analiza procesu ksztatowania si i rozwoju specyficznych treciowo dziaw wiedzy Model pozwala zrozumie to, e nie obnia si poziom
podstawowych procesw przetwarzania informacji
Model pozwala wyjani wiele mechanizmw kompensujcych ubytki w sferze intelektualnej w dorosoci
Podstawa bada nad mdroci (Pietrasiski, 2001, Baltes, Glck, Kunzman, 2004)
Podkrelanie wieloci i rnorodnoci dowiadcze, praktyki jako podstawy perfekcji
Mdro jako ekspertywno w zakresie rozwizywania problemw zwizanych z codziennym yciem
Ro
zw
j po
znaw
czy
Wiedza ekspertywna
Kryzys wieku redniego
Termin uyty po raz pierwszy przez Jacquesa (1965, 1993)
Moment, w ktrym ludzie uwiadamiaj sobie realno wasnej mierci i przemijania
Zwizany z licznymi negatywnymi odczuciami i przekonaniami (Shek, 1996), a take z obarczon niepokojem i niepewnoci perspektyw wkroczenia w drug poow ycia (Levinson, 1978)
Cechuje si zaburzeniami autopercepcji, samooceny, poczucia sensu ycia, a nawet zachowania
Ma nienormatywny charakter
Dwa wymiary (tworzce cztery sposoby) rozwizywania kryzysu wieku redniego: cigo-zmiana, refleksja-dziaanie (Ole, 2000)
Ro
zw
j em
ocj
on
aln
y
i sp
oe
czn
y
Kryzys wieku redniego
Optymalna pozycja zawodowa, najwiksze osignicia zawodowe
Najwicej korzyci osobistych z pracy
Dzielenie si z innymi swoj wiedz i dowiadczeniem
Moe wiza si z kryzysem, jeli istnieje rozbieno midzy oczekiwaniami wobec pracy a tym, w jakim stopniu praca spenia te
oczekiwania (Levinson, 1986, Vaillant, 1977). Kryzys ten moe skutkowa zmian pracy, zawodu lub syndromem wypalenia
zawodowego.
Ro
zw
j em
ocj
on
aln
y
i sp
oe
czn
y
Rozwj uczestnictwa
w pracy zawodowej
Stres w pracy:
Zadowolenie z pracy koreluje z dugoci ycia i jest podstaw zadowolenia z ycia (Holt, 1993)
Syndrom wypalenia zawodowego:
Szczeglny przypadek stresu zwizanego z prac.
Cechy: wyczerpanie emocjonalne, poczucie utraty moliwoci efektywnego wykonywania pracy i zaangaowania w nie
Objawy: zmczenie, bezsenno, objawy blowe, naduywanie alkoholu
Trzy fazy wypalenia zawodowego: faza wyczerpania emocjonalnego, faza depersonalizacji, faza braku poczucia wasnych osigni
Przyczyna: nieumiejtno radzenia sobie z dugotrwaym stresem (nie sam stres) (Sk, 1991)
Ro
zw
j em
ocj
on
aln
y
i sp
oe
czn
y
Rozwj uczestnictwa
w pracy zawodowej
Utrata pracy:
Jeden z najwaniejszych czynnikw stresogennych w redniej dorosoci
Czste rdo zaburze zachowania, problemw zdrowotnych lub dysfunkcji rodzinnych
Konsekwencje: finansowe i psychologiczne
Szczeglnie trudne dowiadczenie dla mczyzn (Voydanoff, 1983)
Czynniki uatwiajce radzenie sobie z utrat pracy: dodatkowe rda zarobkowania, wsparcie ze strony rodziny, osobista interpretacja tej sytuacji, poziom rozwoju psychospoecznego osoby
Ro
zw
j em
ocj
on
aln
y
i sp
oe
czn
y
Rozwj uczestnictwa
w pracy zawodowej
Zmiana roli rodzicw wobec dorastajcych dzieci
Zadania rodzicw: jednoczesne akceptowanie wikszej potrzeby autonomii u dziecka i zaspokajanie jego potrzeby wsparcia i pomocy
Faza opuszczonego gniazda; moe wiza si z:
Prbami odroczenia odejcia dzieci z domu
Uczuciem pustki, smutku, niemonoci pogodzenia si z odejciem dziecka
Ro
zw
j em
ocj
on
aln
y
i sp
oe
czn
y
Aktywno spoeczna w rodzinie
Opieka nad starzejcymi si rodzicami:
Wyraz historii wzajemnych relacji
Postrzeganie wasnych rodzicw w sposb bardziej realistyczny
Coraz silniejsze obustronne wizi czce osoby w rednim wieku i ich rodzicw mimo trudnoci (Cicirelli, 1977, Cantor, 1983)
Opieka jest czciej dyktowana mioci i trosk ni poczuciem obowizku
Zwizek zego stanu zdrowia rodzicw z ywieniem do nich negatywnych emocji przez dzieci
Rnice pciowe czciej opieki podejmuj si crki (Coward, Dwyer, 1990)
Ro
zw
j em
ocj
on
aln
y
i sp
oe
czn
y
Aktywno spoeczna w rodzinie
Niespjny obraz zmian, jakim podlega osobowo
Dwie tradycje zajmujce si opisem zmian w osobowoci:
Stabilno osobowoci (strukturalne teorie cech)
Zmiany w osobowoci, gwnie o charakterze rozwojowym (teorie narracyjne i teorie skupiajce si na deniach, celach i wartociach)
Ro
zw
j oso
bo
wo
ci
STABILNO MIAR PRZECITNYCH:
Ocena istotnoci zwizanych z wiekiem rnic midzy przecitnymi poziomami nasilenia okrelonych cech
Badania poprzeczne:
Niewysokie wspczynniki korelacji midzy picioma czynnikami osobowoci teorii Wielkiej Pitki a wiekiem
Ludzie z wiekiem staj si bardziej stablini emocjonalnie (mniej neurotyczni), bardziej ugodowi i sumienni oraz mniej otwarci na nowe dowiadczenia i mniej esktrawertywni
Na wyniki bada wpyw mg mie nie tylko wiek, ale take rnice generacyjne
Ro
zw
j oso
bo
wo
ci
Modele stabilnoci
Stabilno rnic midzyosobniczych
Ocena rnic interindywidualnych
Badania podune:
Tym wysze wskaniki stabilnoci cech, im mniejsza rozpito wieku osb badanych
50% osb nie zmienia swojego miejsca w populacji pod wzgldem okrelonej cechy osobowoci, biorc pod uwag wyniki w swojej grupie wiekowej
Ro
zw
j oso
bo
wo
ci
Modele stabilnoci
Stabilno strukturalna
Ocena staoci kowariancji zaoonych w badaniu cech osobowoci
Baltes postulowa przeprowadzenie bada z zakresu teorii Wielkiej Pitki sprawdzajcych czy w kadej grupie wiekowej mona wyodrbni te pi czynnikw
Badania prowadzone wrd modziey wskazuj na obecno dwch czynnikw (aktywnoci i draliwoci), ktrych nie mona sprowadzi do ekstrawersji i neurotyzmu charakerystycznych dla dorosych (John, Caspi, Robbins, Moffit, Stouthamer-Loeber, 1994)
Badania w nurcie teorii cech wskazuj na stabilny charakter osobowoci w wieku rednim jak i caym dorosym okresie ycia czowieka R
ozw
j o
sob
ow
oc
i Modele stabilnoci
Podkrelanie niecigoci i zmiany w osobowoci czowieka podejcie oparte na modelach wzrostu osobowoci (teorie Junga, Bhler, Eriksona, Levinsona, Labouvie-Vief, Loevinger)
Gwne zaoenie osobowo zmienia si, a zmiany te zwizane s z odmiennym jakociowo poziomem akceptacji jednostki oraz organizacj jej zachowania
Badania podune w nurcie modeli wzrostu osobowoci (trwajce ponad 50 lat):
Wyodrbnienie szeciu czynnikw (wiara w siebie, asertywno, ciepo, spolegliwo, bezporednio, zaangaowanie)
Niewysokie wspczynniki stabilnoci rnic midzyosobniczych (w zalenoci od czynnika od 0,14 do 0,37)
Wzrost wartoci czynnika ciepa po 40 r..
Ro
zw
j oso
bo
wo
ci
Modele wzrostu
Badania prowadzone w nurcie teorii Murraya (analiza zmian motyww i de osb dorosych):
Badania Veroffa, Reumanna i Feld (1984)
Po 40 r.. u kobiet obnianie si afiliacji i motywacji osigni, utrzymujcy si poziom obawy przed saboci
Po 40 r.. u mczyzn szczeglnie wysoki poziom nadziei pozostawania silnym i witalnym
Badania Stevensa i Edwardsa
Wzrost znaczenia potrzeby osigni, autonomii i dominacji oraz spadek znaczenia potrzeby afiliacji w wieku rednim
Ro
zw
j oso
bo
wo
ci
Modele wzrostu
Badania w nurcie teorii Eriksona:
Badania zwizane z generatywnoci: w redniej dorosoci nastpuje zmiana preferencji i potrzeb z tych o partykularnym, osobistym charakterze na te, ktre s wyrazem troski o przysze pokolenia (McAdams, St. Aubin, 1992, Ochse, Plug, 1986)
Badania nad integracj Ja (dojrzaoci):
Kontrola emocjonalna - szczeglny wyraz integracji Ja
Wzrost umiejtnoci rozwizywania problemw emocjonalnych z wiekiem (Blanchard-Fields, 1986, Cornelius, Caspi, 1987, Staudinger, 1989)
Najwyszy poziom rozwojowy w zakresie rozumienia i kontrolowania emocji (Labouvie-Vief, DeVoe, Bulka, 1989)
Ro
zw
j oso
bo
wo
ci
Modele wzrostu
Badania Ryff (1989, 1995, Ryff, Keyes, 1995):
Potwierdzaj tez o wspwystpowaniu przejaww wzrostu i stabilizacji
Dodatnia korelacja autonomii i orientacji w rodowisku (environmental mastery) z wiekiem przy przejciu od wczesnej do pnej dorosoci
Ujemna korelacja celu ycia i rozwoju osobistego z wiekiem przy przejciu od wczesnej do pnej dorosoci
Ro
zw
j oso
bo
wo
ci
Modele wzrostu
Wiek redni doskonale ilustruje zasad wielowymiarowoci, wielokierunkowoci i plastycznoci rozwoju
Wszystkie zasadnicze obszary rozwoju mog wykazywa wzrost, spadek lub stabilizacj, co jest wyrazem wielu moliwoci pojawiajcych si w tym okresie rozwojowym
Po
dsu
mo
wan
ie