ZJAWISKO TSUNAMI

Tsunami (fala portowa (tsu – port, przystań; nami – fala) – fala oceaniczna, wywołana podwodnym trzęsieniem ziemi, wybuchem wulkanu bądź osuwiskiem ziemi (lub dzieleniem się lodowców), rzadko w wyniku upadku meteorytu.

Wyróżnia się trzy rodzaje tsunami:lokalne – miejsce wzbudzenia fali znajduje się blisko wybrzeża, a czas jej przybycia wynosi do pół godziny;regionalne – fale mogą zagrozić większemu obszarowi przybrzeżnemu. Czas przybycia do 5 godzin od wzbudzenia;ponadregionalne (pacyficzne) – mogą objąć wiele obszarów po obu stronach Pacyfiku. Czas przybycia fali od kilku do kilkunastu godzin w zależności od odległości wzbudzenia.

Aby powstało tsunami muszą być spełnione dwa podstawowe warunki: - do akwenu musi w sposób gwałtowny i nagły zostać przekazana ogromna ilość energii. - akwen musi mieć odpowiednio dużą powierzchnię.

Tsunami nie może powstać wskutek działania wiatru (pogody). Wiatr nie

jest w stanie przekazać do morza odpowiednio dużej ilości energii w

sposób gwałtowny. Tylko pięć czynników może wytworzyć tak

ogromną ilość energii, że istnieje możliwość powstania fali portowej.

To podmorskie trzęsienia ziemi, erupcje wulkanów położonych

zarówno pod, jak i na powierzchni wody, podmorskie osunięcia ziemi,

uderzenie meteorytu oraz duże osunięcie się brzegu morskiego.

Pomimo wielkiej energii włożonej w zainicjowanie fali, tsunami na otwartym oceanie są praktycznie niezauważalne. A to dlatego, że mają długości fali rzędu kilkuset kilometrów. Im głębsza woda, tym widoczna wysokość fali na otwartych wodach jest mniejsza (do 1 metra), a prędkość zabójczo wzrasta do nawet 900 km/h! W takiej formie tsunami jest w stanie przemierzyć tysiące kilometrów.

Problem zaczyna się, gdy fala dociera do szelfu kontynentalnego, gdzie dno zaczyna się podnosić. Jak widzimy na ilustracji gdy głębokość wody zaczyna się zmniejszać, tsunami zaczyna coraz mocniej ocierać swoją podstawą o dno. Siła tarcia sprawia, że fala zwalnia. Energia skupiona do tej pory na prędkości musi się gdzieś podziać. Z tego powodu tsunami zaczyna zwiększać swoją wysokość. Poprzednio energia była skupiona na praktycznie niezauważalnym, bardzo długim wybrzuszeniu oraz na dużej prędkości. Teraz, wskutek siły tarcia, zmuszona jest skupić się w wysokiej na niejednokrotnie dziesiątki metrów ścianie wody, która z wielkim impetem wpada na brzeg niszcząc wszystko co się tam znajduje.

Grzbiet czy dolina...?Nasze życie zależy od tego, co zaobserwujemy na wybrzeżu. Jeżeli tsunami dociera do brzegu grzbietem, nie mamy większych szans na ucieczkę, bowiem nagle, bez ostrzeżenia, zza horyzontu wyłania się potężna ściana wody, która wdziera się w głąb lądu. Inaczej sytuacja wygląda gdy fala portowa zbliża się do brzegu doliną. Wtedy sygnałem ostrzegawczym jest bardzo szybko cofająca się woda, niejednokrotnie aż za horyzont. Natura daje wtedy ludziom nawet pół godziny na ucieczkę w wyżej położone tereny. Niestety, ciekawość ludzka i zafascynowanie odsłoniętym dnem morza bardzo często sprawia, że zamiast uciekać, ludzie podchodzą jeszcze bliżej. Wtedy nie ma już szansy na ratunek. Tsunami tak jak poprzednio nagle wyłania się zza horyzontu i z gigantyczną siłą niszczy i zabija wszystko co znajdzie się na jej drodze.

Są dwie możliwości uderzenia tsunami:1) Doliną2) Grzbietem

Gdzie uderzy?

Fale tsunami powstają najczęściej na Pacyfiku, ponieważ jego wybrzeża pokrywają się z najbardziej aktywnymi sejsmicznie strefami na Ziemi. Chile, Peru, Ameryka Środkowa, Kalifornia, Alaska, Aleuty. Japonia, Filipiny, Indonezja – w tych miejscach dochodzi do częstych i silnych trzęsień ziemi, w związku z tym fale tsunami są tam częste i najbardziej niebezpieczne. Na Atlantyku tsunami są rzadkie, chociaż przypadek Lizbony pokazuje, że zdarzają się także i mogą być równie groźne, jak te pacyficzne. Na Morzu Śródziemnym tsunami są częste, ale raczej nieduże, chociaż i tu przypadek tsunami po wybuchu Thery zaprzecza regule. Po Oceanie Spokojnym, najczęstsze i największe tsunami występują na Oceanie Indyjskim.

Zjawisko to jest wciąż bardzo groźne, ponieważ nie można go przewidzieć, tak jak nie daje się przewidywać trzęsień ziemi czy wybuchów wulkanów. Wprawdzie działają już systemy sieci sejsmografów, rejestrujące trzęsienia ziemi na ogromnych obszarach Pacyfiku. Gdy miejsce trzęsienia oraz jego siła są zidentyfikowane, pozwalają ocenić, czy tsunami powstanie, jak będzie silne i gdzie - mniej więcej - uderzy. Dodatkowo pracę tych systemów wspomaga obecnie sieć satelitów GPS. Te obliczenia jednak trwają i jeśli trzęsienie miało miejsce blisko lądu, tsunami może być szybsze.

Monitoring pozwala zidentyfikować tsunami i ostrzec ludność na terenach zagrożonych. To jednak wszystko, co obecnie można zrobić. Dalej, już tylko od sposobu działania odpowiednich służb zależy, czy w porę ostrzegą one jak najwięcej mieszkańców zagrożonych falą. Przykład Japonii, w przypadku której mówi się w tej chwili o kilkudziesięciu tysiącach osób, które zginęły lub zaginęły w wyniku uderzenia tsunami pokazuje, że bardzo trudno się przed tym kataklizmem skutecznie chronić. Nawet w kraju, w którym trzęsienia ziemi są męczącym elementem codzienności.Nie można też w żaden sposób uniknąć strat materialnych. Miliardów ton rozpędzonej wody, która u brzegu rośnie w wielką falę, nie da się zatrzymać w żaden sposób.

Jak zatrzymać ścianę wody?

Tsunami od najnowszych wydarzeń po najstarsze:

11 kwietnia 2012 – 1-metrowa fala tsunami uderzyła w wybrzeże Indonezji12 marca 2011 – niszczycielska fala zalała Santa Cruz Crescent City;11 marca 2011 – po silnym trzęsieniu ziemi u wybrzeży Japonii27 lutego 2010 – trzęsienie ziemi u wybrzeży Chile wywołało falę tsunami o wysokości ponad 2 m, która dotarła do: Chile, wyspy Juan Fernández, Hawajów, Polinezji Francuskiej, Nowej Zelandii i Australii;29 września 2009 – trzęsienie ziemi na Pacyfiku wywołało tsunami, które uderzyło w archipelag wysp Samoa na Oceanie Spokojnym;

28 marca 2005 – tsunami, które zabiło ok. 1000 osób, powstałe po trzęsieniu ziemi na Sumatrze;26 grudnia 2004 – trzęsienie ziemi na Oceanie Indyjskim. Zniszczyło wybrzeża kilku krajów Azji i Afryki, ok. 294 tys. zabitych;17 lipca 1998 – trzęsienie ziemi u wybrzeży Papui-Nowej Gwinei, 2200 zabitych;1993 – trzęsienie ziemi u wybrzeży Japonii, fala o wysokości 60 cm na otwartych wodach wzrosła do 30 metrów, zbliżając się do lądu;27 marca 1964 – "trzęsienie wielkopiątkowe" wywołało tsunami, które zniszczyło zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej;22 maja 1960 – trzęsienie ziemi w Chile wywołało jedną z najwyższych fal tsunami, która dotarła do wybrzeży Japonii;

9 lipca 1958 – największe zarejestrowane w historii tsunami (megatsunami, iminami) zanotowano w Lituya Bay na Alasce, fala powstała w wyniku trzęsienia ziemi, rozprysnęła się na wysokości 524m, zdzierając grunt wraz z roślinnością. Naoczni świadkowie ocenili wysokość fali na 15-30m. Bezpośrednią przyczyną uzyskania przez falę gigantycznych rozmiarów było osunięcie się gruntu wywołane trzęsieniem; 9 marca 1957 – tsunami po trzęsieniu ziemi na Alasce; 4 listopada 1952 – tsunami po trzęsieniu ziemi na Kamczatce; 1946 – trzęsienie ziemi na Aleutach, tsunami zaatakowało Hawaje i Alaskę, 196 ofiar, po tej katastrofie powstał system ostrzegania przed tsunami na Pacyfiku, gdyż Hawajczycy uznali doniesienie o tsunami za żart primaaprilisowy;

4-8 sierpnia 1946 – seria trzęsień ziemi i tsunami na Dominikanie; 11 lipca 1927 – niewielkie tsunami (fale wysokości ok. 1 m) na powierzchni Morza Martwego po trzęsieniu ziemi w Palestynie; 28 grudnia 1908 – tsunami po trzęsieniu ziemi w Mesynie; 31 stycznia 1906 – tsunami po trzęsieniu ziemi u wybrzeży Ekwadoru; 27 sierpnia 1883 – wybuch wulkanu Krakatau wywołał fale tsunami na Oceanie Indyjskim i Spokojnym; 23 grudnia 1854 – po trzęsieniu ziemi Ansei Tōkai; 1792 – tsunami po zapadnięciu się jednego ze stożków wulkanu Unzen: 100-metrowe fale zabiły ok. 15 tysięcy osób; 1 listopada 1755 – trzęsienie ziemi w Lizbonie i wywołane przez nie tsunami zniszczyło stolicę Portugalii; 16 października 1737 – tsunami po trzęsieniu ziemi na Kamczatce;

Tsunami w Japonii…

Prezentacja:

Źródła:1) http://www.polityka.pl/nauka2) http://odkrywcy.pl/3) http://pl.wikipedia.org/wiki/Tsunami4) http://www.tsunami.noaa.gov/