Përfitimi Pasiv - Udhëzuesi Teknik i Aplikimit të Masave ...€¦ · nënshtruar ndonjë procesi shndërrimi apo transformimi të energjisë; Konsumi primar i energjisë -është

Ky dokument ka për qëllim që të shërbej si udhëzues për aplikimin e masave për efiçiencë të energjisë në ndërtesat publike të menaxhuara nga niveli Komunal i Komunave të Republikës së Kosovës. Përmbajtja e këtij udhëzuesi ka për qëllim zbërthimin, kuptimin dhe sqarimin e faktorëve, të cilët ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë apo jo drejtpërdrejtë në performancën energjetike të ndërtesës dhe krijimin e kushteve të komoditetit termik si dhe udhëzime lidhur me masat për efiçiencë të energjisë.

Udhëzuesi ofron të dhëna të mjaftueshme lidhur me sektorin e ndërtesave publike, efiçiencën e energjisë, legjislacionin aktual relevant për efiçiencën e energjisë në ndërtesa, politikat drejt arritjes së nZEB standardeve dhe masat e nevojshme teknike për arritjen e efiçiencës së energjisë në ndërtesat ekzistuese dhe të reja.

Ky udhëzues ofron të dhëna të detajuara lidhur me kalkulimet bazike për aplikimin e masave izoluese, si një nga komponentet kryesore për arritjen e performancës minimale të lejuar sipas rreguloreve ne fuqi, duke kontribuar në arritjen e kritereve minimale të kërkuara dhe obligative ne Kosovë, për arritjen e efiçiencës energjetike në ndërtesat publike të menaxhuara nga niveli komunal.

Shfrytëzuesit e udhëzuesit

Ky udhëzues mund të shfrytëzohet si referencë nga të gjithë akterët e përfshirë në proceset e planifikimit, monitorimit dhe aprovimit të projekteve të reja ndërtimore apo renovuese të ndërtesave ekzistuese publike nën menaxhimin e nivelit komunal në Republikën e Kosovës, për ngritjen e performancës energjetike në ndërtesat publike si: ndërtesat komunale, qendrat e mjekësisë familjare, shkollat, çerdhet, etj.

Termet Arkitekturore/Inxhinierike

Energjia - nënkupton çdo formë të prodhuar të energjisë (energjia elektrike, energjia termike ose gazi natyror, apo çfarëdo forme tjetër të energjisë) me qëllim të furnizimit ose të shitjes

Efiçienca e energjisë - raport mes performansës, shërbimit, produktit, apo energjisë së fituar dhe energjisë së shpenzuar për këtë qëllim;

Energjia bazë - është konsumi mesatar i energjisë dhe kostot e energjisë për një periudhë adekuate prej së paku dy (2) viteve para zbatimit të investimit, siç llogaritet përmes Auditimit të Energjisë. Energjia bazë normalizohet duke përdorur variabla që ndikojnë në konsumin e energjisë, siç janë niveli i komoditetit termik, ndriçimi, ventilimi dhe nivelet e tjera të komoditetit siç përcaktohet me rregullat dhe rregulloret në fuqi, kushtet mesatare klimatike në lokacion dhe variabla të tjerë relevantë. Normalizimi i energjisë bazë do të bëhet sipas praktikave të mira inxhinierike dhe në përputhje me standardet përkatëse ndërkombëtare për menaxhimin e energjisë dhe auditimin e energjisë.

Energji primare - energji nga burime të ripërtitëshme dhe jo të ripërtritëshme e cila nuk i është nënshtruar ndonjë procesi shndërrimi apo transformimi të energjisë;

Konsumi primar i energjisë - është konsumi bruto i energjisë, duke përjashtuar përdorimin për nevoja joenergjike;

Performanca energjetike e ndërtesës - sasia e llogaritur e energjisë për të përmbushur kërkesat energjetike lidhur me përdorimin e zakonshëm të ndërtesës, e cila ndër të tjera përfshinë energjinë e përdorur për ngrohje, ftohje, ventilim, ujë të ngrohtë sanitar dhe ndriçim;

Mbështjellësi termik - Elementet ndërtimore të cilat formësojnë vëllimin e ndërtesës dhe krijojnë ndarjen fizike në mes hapësirë së brendshme të kondicionuar të ndërtesës dhe mjedisit të jashtëm.

Komoditeti termik - Komoditeti termik është gjendje e mendjes që shpreh kënaqësi me mjedisin termik niveli i të cilit përcaktohet nga faktorët e jashtëm fizik si temperatura, lagështia relative, rrymimi i ajrit, nxehtësia e rrezatuar si dhe nga faktorët fiziologjik të individit.

Masa termike - Masa termike e materialit paraqet aftësinë e materialit që të akumulojë eneregji termike në vetvete nga ndonjë burim tjetër (rrezatimi) dhe të njëjtën ta lirojë kur ambienti rrethues ka temperaturë më të ulët se vet materiali.

Përfitimi Pasiv - Paraqet përfitimet e energjisë termike nga burimet si rrezatimi i drejtpërdrejtë diellor, përmes sipërfaqeve transparente e cila ndikon në ngrohjen e hapësirave të brendshme pa pa shfrytëzuar forma tjera të energjisë. Përfitim pasiv konsiderohet gjithashtu rrymimi i ajrit nga erërat, i cili arrinë të ulë temperaturat e brendshme të ndërtesës pa shfrytëzuar forma tjera të energjisë.

Faktori i formës së ndërtesës fo - Paraqet raportin e sipërfaqes së mbështjellësit termik të ndërtesës dhe vëllimit të brendshëm të kondicionuar të ndërtesës.

nZEB - Nearly Zero Energy Building/Standardi i ndërtesave afër zero energji.

Termografia – Fotografi/imazhe artificiale të krijuara në bazë të rrezatimit infra të kuq.

Kamera termografike - Pajisje me senzor të ndjeshëm ndaj rrezeve infra të kuqe, të cilat realizojnë imazhet artificiale të dukshme për syrin e njeriut.

Ura termike - Pjesë të elementeve ndërtimore në kuadër të mbështjellësit termik, në të cilat shtresa izoluese është e shkëputur apo penetruar nga element ndërtimorë me përçueshmëri të lartë termike.

Përdorimi efiçent i energjisë, ose ndryshe, “Efiçenca e Energjise”, cilësohet proçesi i konsumit të energjisë për të plotësuar nevojat tona jetësore duke arritur të njëjtat rezultate, por duke përdorur më pak energji.

Një nga problemet më të mëdha me të cilat po ballafaqohet bota sot është sfida e shkaktuar nga rritja e konsumit të energjisë dhe rritja e emetimeve të gazrave serrë. Kostot vazhdimisht në rritje dhe ndikimi mjedisor i prodhimit, transmetimit dhe konsumit të energjisë janë një shqetësim i madh për qeveritë, industrinë dhe shoqërinë. Mungesa e burimeve të mjaftueshme të energjisë dhe kapitalit për t’i shfrytëzuar ato burime, ka ngritur nevojën për shfrytëzim sa më efiçient të sasisë ekzistuese të energjisë. Duke i pasur parasysh këto sfida, efiçienca e energjisë shihet si një metodë e mirë për të reduktuar dhe për të vënë nën kontroll nxitimin enorm në shfrytëzimin e energjisë.

Kështu sfida në drejtim të uljes së nivelit të konsumit global të energjisë ka influencuar marrëveshje dhe politika të reja për shumë shtete dhe organizata ndërkombëtare. Në vitin 1998, Protokolli i Kyotos për Konventën Kornizë të Kombeve të Bashkuara mbi Ndryshimet Klimatike, ka përcaktuar që çdo shtet duhet të marrë masa për të rritur efiçiencën e energjisë në nivelin kombëtar1. Si rezultat, në drejtim të përmbushjes së këtyre objektivave për efiçiencën e energjisë kanë filluar të merren masa në shumë vende të botës.

Efiçienca e energjisë është një fushë e gjerë dhe një objektiv jo i lehtë për t’u arritur, qënënkupton uljen e konsumit të energjisë në një territor të caktuar. Tregues i nivelit të efiçiencës së energjisë konsiderohet sasia e konsumuar e energjisë në vit nëkrahasim me nivelin e bruto produktit vjetor për kokë banori (GDP)2. Një krahasim i tillëmundëson vlerësimin e sasisë së energjisë së harxhuar për totalin e prodhimeve në vend, dukeparaqitur gjendjen e efiçiencës në një vend.

Është e rëndësishme për të shqyrtuar dhe për të kuptuar se çfarë me të vërtetë ndodh kur efiçienca e energjisë përmirësohet. Nëse përmirësimi i efiçiencës së energjisë arrin shumë më tepër sesa thjesht uljen e konsumit të energjisë dhe jep përfitime më të gjëra publike, mbase duhet të mendohet më seriozisht në investimet në këtë fushë. Investimet në aspektin teknik, masat stimuluese, informimi dhe vetëdijesimi në këtë fushë janëpikat kryesore në rritjen e efiçiencës. Investimet teknike në funksion të prodhimit dhedistribucionit efiçient të energjisë janë të një rëndësie të madhe në një kohë kur shumë shtetehumbasin sasi të mëdha të energjisë gjatë procesit të shpërndarjes.

Përfitimet që i atribuohen efiçiencës së energjisë janë të shumëfishta dhe variojnë nga përfitimet e lokalizuara, të tilla si mundësia e energjisë se përballueshme, zhvillimi shoqëror dhe përmirësimi i shëndetit dhe mirëqenies, deri te përfitimet sektoriale, siç është prodhimi industrial, vlerat e përmirësuara të aseteve dhe zvogëlimi i dëmtimit mjedisor. Rezultatet në mbarë ekonominë, siç janë siguria e energjisë, konkurrueshmëria kombëtare, zbutja e gazrave serrë dhe zbutja e varfërisë në vendet e zhvilluara dhe ato në zhvillim, i atribuohen gjithashtu masave të efiçiencës së energjisë (shih fig.1). Për këtë arsye po hartohen politika të shumta publike me qëllim të rritjes së nivelit të kursimit të energjisë.

Udhëzuesi Teknik i Aplikimittë Masave të Efiçiencës së

Energjisë në Ndërtesa Publike

Implementuar nga:Mbështetur nga:
























































Udhëzuesi Teknik i Aplikimittë Masave të Efiçiencës së

Energjisë në Ndërtesa Publike




























Udhëzuesi Teknik i Aplikimit të Masave tëEfiçiencës së Energjisë në Ndërtesa Publike Botuarnga Asociacioni i Arkitektëve të Kosovës

Asociacioni i Arkitektëve të Kosovës (a-a-k)[email protected]. Fehmi Agani, nr. 165, ex.eup,10000 Prishtina, Kosova

AutorëMeral Hallaqi Radoniqi, archDr. Sc Petrit Ahmeti, arch

EditorMSc.,MBA Blerta Vula Rizvanolli, arch

Dizajni GrafikMates LLC

Mbështetur nga:

Qershor, 2020




























Asociacioni i Arkitektëve të Kosovës (a-a-k)

Është organizatë joqeveritare, joprofitabile dhe profesionale në bazë vullnetare në të cilën janë tëbashkuar arkitektë të Republikës së Kosovës. Qëllimi i a-a-k është bashkimi i arkitektëve për krijimindhe zhvillimin e ambientit kreativ në Kosovë; për krijimin e zërit të përbashkët që do të flas në emërtë shumicës, për të gjitha çështjet me rëndësi për profesionin, shoqërinë dhe ambientin jetësor; përzhvillimin dhe avancimin e profesionit të arkitektëve dhe statusit të tyre në shoqëri duke ruajturreputacionin e profesionit, nderin dhe të drejtat e arkitektëve, e njëkohësisht duke iu mundësuar dheavancuar kushtet për ushtrimin e profesionit të arkitektit në mënyrë cilësore; për avancimin einfrastrukturës ligjore për profesionin e arkitekturës; për realizimin e interesave të gjëra dhe tëpërgjithshme shoqërore përmes profesionit të arkiktekturës; për promovimin dhe ruajtjen e vleravetë trashëgimisë së tërësive urbane, arkitektonike dhe vlerave të tjera shpirtërore e materiale tëkulturës së vendit; për vetëdijesimin,mbrojtjen dhe ruajtjen e mjedisit përmes formave të ndryshmetë angazhimit dhe promovimin e urbanizmit dhe të arkitekturës së gjelbër.Projekti i mbështetur nga Balkan Green Foundation, bën pjesë në qëllimet kryesore të funksionimit tëorganizatës dhe rezultatet e tij, përfshirë edhe këtë Udhëzues Teknik, do të shërbejnë si mjetndihmës dhe lehtësues për organizmat vendimarrës lokal dhe qendror, në implementimin e masavetë Efiçiencës së Energjisë në ndërtesa me karakter publik.

Balkan Green Foundation (BGF) dhe Instituti për Politika Zhvillimore (INDEP) - Mbështetësit

Në kuadër të projektit ”Empower – Engage – Build Ownership”, financuar nga Zyra e Bashkimit Europian ne Kosove, BGF në bashkëpunim me INDEP kanë mbështetur Asociacionin e Arkitektëve të Kosovës (a-a-k). Mbështetja konsiston në projektin për realizimin e 3 trajnimeve me temë – Circular Economy si dhe me realizimin dhe publikim e Udhëzuesit Teknik për impementimin e masave të Eficiencës së Energjisë në Objekte Publike. Qëllimi i këtij projekti është bashkëpunimi dhe përfshirja e insitucioneve vendimarrëse të nivelit lokal dhe qendror, si dhe inkurajimi i tyre në implementimin e këtyre masave gjatë intervenimit në objekte publike.Balkan Green Foundation (BGF) është organizatë rajonale që promovon zhvillimin e qëndrueshëm të barabartë dhe gjithëpërfshirës në kuadër të Ballkanit Perëndimor, ndërsa Instituti për Politika Zhvillimore (INDEP) është think-tank dhe qendër avokimi që ofron zgjidhje strategjike bazuar në hulumtime të pavaruara. BGF dhe INDEP janë organizata të ndara, por që të dyjat fokusohen në avokimin për promovimin e politikave të gjelbra dhe zgjidhjeve që promovojnë politikat zhvillimore, në përputhje me zhvillimet më të fundit në botë, sfidat globale dhe agjendat kombëtare për integrimin në BE. Dy organizatat janë partnere strategjike për institucionet, organizatat dhe komunitetet rajonale dhe globale në promovimin e zhvillimit të qëndrueshëm, shndërrimin e koncepteve inovative në zgjidhje të fuqishme dhe forcimin e partneriteteve rajonale dhe globale.




























Udhëzuesi Teknik i Aplikimit të Masave të Efiçiencës së Energjisë në Ndërtesa Publike 3

Energjia është shfaqur si një çështje kritike ekonomike dhe përparësi kryesore për politikë bërësit. Furnizimi dhe kërkesa e paqëndrueshme për energji kanë implikime serioze në çdo sferë, nga buxhetet e familjeve deri në marrëdhëniet ndërkombëtare. Ndërtesat janë në vijën e parë të kësaj çështje për shkak të konsumit të lartë të energjisë.

Energjia është një aspekt i rëndësishëm i ndërtesave. Ajo është përbërëse në materiale ndërtimore dhe e nevojshme për ndriçim dhe instalime elektrike, si dhe për ngrohje dhe ftohje. Sasia e energjisë e cila nevojitet për të gjitha ndërtesat, mund të reduktohet. Urgjenca për zhvillim të vazhdueshëm kërkon përdorimin e resurseve natyrore në mënyrë që gjeneratat e reja t’i plotësojnë kushtet e tyre siç i plotësojmë ne tani. Njëra nga këto resurset është energjia. Energjia e sotme prodhohet kryesisht nga resurset fosile siç janë thëngjilli, nafta dhe gazi natyral, mirëpo rezervat e këtyre janë të kufizuara. Statistikat tregojnë se 40% të shpenzimit të energjisë në Evropë përdorët për ndërtesa edhe nga shfrytezuesit e tyre. Për këtë arsye kërkesat më të ulëta do të mundësonin kursime të mëdha të energjisë. Zhvillimi i vazhdueshëm nuk do të thotë ndryshim i tërë i mënyrës si jetojmë dhe veprojmë, mirëpo, ai na obligon që të përdorim energjinë në mënyrën e duhur. Sektorët e ndryshëm të ndërtesave kanë edhe kërkesa dhe specifika të ndryshme. Përpos sektorit rezidencial edhe ndërtesat ku ne punojmë apo marrim shërbime janë konsumues të energjisë. Ndërtesat publike paraqesin një potencial të mirë dhe lehtë të qasshëm për kursim të energjisë.

HYRJE

4




























Udhëzuesi Teknik i Aplikimit të Masave të Efiçiencës së Energjisë në Ndërtesa Publike

OBJEKTIVA E UDHËZUESIT























































1Organizata e Kombeve të Bashkuara. Protokolli i Kyotos, Konventa Kornizë e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimin Klimatik. (1998)2Këshilli Botëror i Energjisë. Efçienca e Energjisë: Një Plan për Sukses. (2010)


EFIÇIENCA E ENERGJISË

6 Udhëzuesi Teknik i Aplikimit të Masave të Efiçiencës së Energjisë në Ndërtesa Publike




























Synimi i Zhvillimit të Qëndrueshëm i Kombeve të Bashkuara, i miratuar në vitin 2015, përcakton objektivin ambicioz për të dyfishuar nivelin e përmirësimit të efiçiencës së energjisë, brenda qëllimit më të gjerë për të arritur qasje universale në energji të pastër dhe të përballueshme deri në vitin 2030.3

Fig. 1 Përfitimet e shumta nga efiçienca e energjisë (burimi: www.mdpi.com)

3Progresi Drejt Energjisë Së Qëndrueshme 2015. Global Tracking Frameworkhttp://seforall.org/sites/default/files/GTF-2105-Full-Report.pdf





























Objektivat e BE-së në sektorin e energjisë

Në vitin 2012, BE vendosi një Direktivë të Efiçiencës së Energjisë (2012/27 / EU) që përcaktoi një sërë masash detyruese për të ndihmuar në arritjen e një përmirësimi të efiçiencës së energjisë deri në vitin 2020.

Në sektorin e energjisë qëllimet e vitit 2020 u bazuan në tre shtyllat kryesore të politikës evropiane të energjisë: Siguria e furnizimit, tregjet konkurruese dhe qëndrueshmëria. Objektivat për vitin 2020 ishin:

• 20% ulje në emetimet e gazrave serë (krahasuar me nivelet ne vitin 1990)• 20% e energjisë së BE-së, në bazë të konsumit, të sigurohet nga burimet e ripërtëritshme• 20% rritje të eficiences se energjisë4

Sipas statistikave të publikuara nga Eurostat për të dhënat deri në vitin 2018, BE-ja ishte në rrugën e duhur për të arritur objektivat e saj të vitit 2020 në emetimet e gazrave serrë dhe energjisë së ripërtëritshme, ndërsa objektivi i efiçiencës së energjisë nuk ishte arrit për shkak te ndryshimit të trendit të konsumit të energjisë në vitin 2014. Në 2018, konsumi i energjisë primare në BE ishte 4.9% mbi nivelin e efikasitetit për vitin 2020 dhe 22.0% larg nga objektivi i vitit 2030.

Për më tepër, masat e efiçiencës së energjisë mund të ndihmojnë në arritjen e pothuajse 50% të objektivit të reduktimit të emetimeve të gazrave serrë 2030 (GHG) të përcaktuara në marrëveshjen e arritur nga Konferenca e 21-të e Palëve (COP21) në Konventën Kuadër të KB për Ndryshimet Klimatike (UNFCCC ), e njohur si Marrëveshja e Parisit COP21 (UNFCCC, 2018).

Ku jemi, dhe ku duhet të arrijmë?

Emetimet egazrave serrë

2020 -20%

≤ -40% ≥ 32%

Klauzola e rishikimit tutje nga 2023

≥ 32.5% 15% 25%

20% 20% 10% 20%2014-2020

2021-2027-37.5%

Vetura

Furgon -31%Kamion -30%

2030

Energjia eripertritshme

Efiçenca eenergjisë

Klima nëprogramet efinancuara

C02

nga:Ndër-lidhja

Fig. 2 Objektivat e BE-së per vitin 20305

4Komisioni Evropian. Paketa 2020 për Energji dhe Klimë.https://ec.europa.eu/clima/policies/strategies/2020_en5Komisioni Evropian. Factsheet per Planet Kombetare per Energji dhe Klimë (Qershor 2019)https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/national_energy_and_climate_plans_v4.pdf





























Kështu në vitin 2018, BE vuri re që përpjekjet e bëra nuk ishin të mjaftueshme dhe ndryshuan direktivën, duke botuar një Direktivë të re të Efiçiencës së Energjisë (2018/2002). Elementi kryesor i Direktivës 2018 janë objektivat e reja deri në vitin 2030:

• Të paktën 40% ulje në emetimet e gazrave serrë (krahasuar me nivelet në vitin 1990)• Të paktën 32% pjesëmarrje të energjisë të ripërtëritshme• Të paktën 32.5% përmirësim në efiçiencën e energjisë6

BE synon të jetë neutrale ndaj klimës deri në vitin 2050 - një ekonomi me net-zero emetime të gazrave serrë. E gjithë kjo në mënyrë që të mbahet ngritja e temperaturave mesatare globale "shumë nën 2 gradë Celsius" mbi nivelet para-industriale dhe të përpiqemi të kufizojmë ngrohjen globale në 1.5˚C7.

6Komisioni Evropian. Kuadri 2030 për Energji dhe Klimë.https://ec.europa.eu/clima/policies/strategies/2030_en7Komisioni Evropian. Strategjia afat gjatë 2050.https://ec.europa.eu/clima/policies/strategies/2050_en





























Avancimi i efiçiencës së energjisë

Pesë pytjet kryesor?

Pse ka rëndësi efiçienca e energjisë?

Pa përmirësime të efiçiencës së energjisë, bota do të kishte përdorur 12% më shumë energji në vitin 2016 - ekuivalentet me konsumin e të gjithë Bashkimit Evropian (IEA, 2017).

Çfarë të përfitojmë ne?

Efiçienca e energjisë sjell përfitime për njerëzit, ekonominë dhe klimën. Përparësitë që ajo sjell janë gjithëpërfshirëse, dhe në përputhje me interesat strategjik të shumicës së kombeve: prosperitetin ekonomik dhe konkurrencën, uljen e ndotjes, shëndetin më të mirë dhe sigurinë e energjisë.

Cila është mundësia?

Potenciali i konsiderueshëm i efiçiencës së energjisë mbetet akoma i pashfrytezuar në sektorë ku kërkesa për energji mund të zvogëlohet prej 60% deri në 80% përmes masave të zbatueshme ekonomike (IEA, 2017).

Pse është sfiduese?

Barrierat per zbatimin e masave të efiçiencës së energjisë përfshijnë mungesën e vetëdijes, kompleksitetin dhe shkallën e sfidës - përfshirë gamën e sektorëve të përfshirë - dhe pasigurinë në lidhje me kostot dhe kthimet e investimeve.

Çfarë duhet për zbatimin e masave të efiçiencës së energjisë?

Efiçienca e energjisë kërkon aftësi specifike njerëzore, institucionale, ligjore, teknike dhe financiare. Pa mbështetje për zhvillimin dhe vendosjen e një kapaciteti të tillë, do të jetë e pamundur të zbatohen masa të efiçiencës të energjisë. Studime të shumta tregojnë se investimet në këtë fushë do të sjellin përfitime të mëdha për shoqërinë, duke tejkaluar shumë kthimet e çdo investimi tjetër në sektorin e energjisë.

Burimi: The International Partnership of Energy Efficiency Co-operation (IPEEC). Avancimi i efiçiencës së energjisë në axhendën globale. Rarporti i aktiviteteve 2009 - 2019.





























Rëndësia e Efiçiencës së Energjisë për Kosovën

Rritja e vazhdueshme ekonomike (edhe pse shumë më pak se sa nevojitet për rimëkëmbjen ekonomike të vendit) dhe rritja e numrit të popullsisë, ka bërë që të rriten edhe kërkesat për energji në Kosovë.Prodhimi i energjisë elektrike në Kosovë mbështetet kryesisht në energjinë e prodhuar nga termocentralet (TC Kosova A dhe B). Linjiti është resursi më i rëndësishëm energjetik i Kosovës, i cili furnizon rreth 95% të prodhimit total të energjisë elektrike kurse pjesa e mbetur rreth 5% e prodhimit të energjisë kryesisht realizohet nga hidrocentralet e vogla të ndërtuara në periudha të ndryshme kohore. Kërkesa për energji elekrtike në Kosovë tejkalon furnizimin, andaj edhe Kosova duhet të mbështetet në importe jo të besueshme të energjisë elektrike.Sa i përket furnizimit me ngrohje në Kosovë, burimet kryesore të energjisë për ngrohjen e hapësirës dhe ujit në ndërtesa janë biomasa (kryesisht dru zjarri) dhe energjia elektrike, ku së bashku mbulojnë mbi 80% të konsumit të ngrohjes. Konsumi i lartë i drunjëve të zjarrit në menyrë të pakontrolluar dhe të parregulluar mund të na shpie drejt degradimit të pyjeve, duke shkaktuar ndikime të pafavorshme mjedisore, ekonomike dhe shëndetësore.Ngrohja me energji elektrike është shumë joefikase dhe përkeqëson ndërprerjet e furnizimit me energji elektrike, veçanërisht gjatë sezonit të ngrohjes. Kosova është veçanërisht e kufizuar gjatë muajve të dimrit për shkak të kërkesës për energji elektrike për ngrohje.Duke i marrë parasysh ato që u ceken më lartë dhe duke ia shtuar edhe faktin e ndotjes së ajrit në vitet e fundit në vendin tonë, shihet qartë se efiçienca e energjisë (EE) duhet të jetë një prej objektivave thelbësore në strategjinë energjetike të Kosovës për të mbështetur rritjen e saj ekonomike si dhe përmbushjen e obligimeve globale për zbutjen e ndryshimeve klimatike dhe qëndrueshmërinë e mjedisit.Intensiteti i energjisë së Kosovës, për sa i përket përdorimit të energjisë për njësi të produktit të brendshëm bruto (GDP), është më shumë se tre herë më i lartë (0.46 TPES/000 $ GDP) se ai i vendeve të Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD)8(fig.3), duke treguar potencial të konsiderueshëm për përmirësimin e EE. Për më tepër, përdorimi i energjisë për kokë banori ne Kosovës është rreth një e treta e vendeve të OECD-së, kështu që intensiteti i tij energjetik ka të ngjarë të rritet më tej me rritjen e të ardhurave9(IEA 2015).

8Agjencia e Statistikave të Kosovës (ASK). Balanca Vjetore e Energjisë në Republikën e Kosovës 20189Po aty

11

Fig. 3 Intensiteti energjetik i Kosovës dhe vendeve tjera ( IEA 2015)





























25%

26%1% 1%

47% Thëngjill

Produkte nafte

Biomasë

Biokarburante

Energji elektrike

Energji solare

Ngrohje epërfituar

Fig. 4 Pjesëmarrja e sektorëve të ekonomisë në konsumin e energjisë (%)

Fig. 5 Pjesëmarrja në konsum e të gjitha burimeve të enerjise (%)

12

Sektori i industrisë30% 19%

40%9%

2%

Sektori i amvisërisë

Sektori i shërbimeve

Sektori i bujqësisë

Sektori i transportit

19%

40%

9%

2%

30%

1% 0%

1%47%

0%

25%

26%

Konsumi i energjisë në sektorë

Sektori i banimit në Kosovë paraqet sektorin me konsum më të madh të energjisë (rreth 40%) ku pastaj vijnë industria me 19%, transporti 30%, dhe shërbimet (përfshirë sektorin publik) që konsumojnë 9%. Pjesa e mbetur konsumit rreth 2% i takon sektorit bujqësor. Sipas ASK konsumi final i energjisë për vitin 2018 ka qenë 1441.5 ktoe. Produkti energjetik më i konsumuari ka qenë produkti i derivateve të naftës, në sasinë prej 681.48 ktoe që përbën rreth 47% të konsumit total të të gjitha produkteve energjetike, pastaj vjen biomasa në sasi prej 370.16 ktoe, ose rreth 26% e kështu me radhë10.

10Agjencia e Statistikave të Kosovës (ASK). Balanca Vjetore e Energjisë në Republikën e Kosovës 2018





























Sektori i ndërtesave publike dhe përfitimet nga Efiçienca e Energjisë Sektori publik në Kosovë (i cili përfshin ndërtesat e nivelit lokal dhe ato të nivelit qendror, përfshirë ndriçimin rrugor) është një përdorues i madh i energjisë. Sipërfaqja totale e ndërtesave publike në Kosovë eshtë afërsisht 2.3 milion m2 e cila paraqet rreth 5% te sipërfaqes totale të stokut të ndërtesave në Kosovë që është rreth 45 milion m2 (përfshi sektorin rezidencial dhe atë privat dhe komercial).

Sipas studimit të Institutit të Bankës Botërore(WBI) vlerësohet se kursimet e mundshme për ndërtesat publike mund të sillen nga 38 deri në 47% në ndërtesat komunale dhe 49% në ndërtesat e nivelit qendror. Këto kursime ofrojnë kursime të konsiderueshme buxhetore kur mirret parasysh që Qeveria e Kosovës shpenzon çdo vjet rreth 24.3 milion € për energji në ndërtesat e saj, dhe kështu mund të kursejë 20 -30% në vit përmes masave me kosto efektive për EE (Banka Botërore 2015). Periudha e thjeshtë e kthimit në ndërtesat komunale dhe qeveritare vlerësohet të jetë 4.9 deri në 5.3 vjet (Banka Botërore 2013), duke treguar që këto ndërtesa mund të ofrojnë potencial brenda sektorit të ndërtesave dhe mund të demonstrojnë qëndrueshmëri për financimin tregtar në sektorë të tjerë11.

Përfitimi kryesor i EE në rastin e ndërtesave publike është fakti se kursimet në kostot e energjisë sjellin balancimin fiskal të përmirësuar të vendit. Prandaj EE paraqet një mundësi për qeverinë dhe sektorin publik të zvogëloj buxhetin për kostot e energjisë sidomos për nërtesat që duhet të renovohen. Stoku i ndërtesave publike karakterizohet kryesisht (më shumë se gjysma) me ndërtime që janë realizuar para vitit 1985, në të cilat kërkohen investime të menjëhershme për izolimin e tyre termik, xham efikas të dyfishtë ose trefishtë të dritareve, dhe ngrohjen efikase të hapësirës dhe sistemet e ujit të nxehtë, për të të ruajë vlerën e pronës dhe për të përmirësuar komoditetin e shfrytëzuesve në ndërtesë. Kjo paraqet një mundësi ideale për investime në EE.

Kështu veprimet qeveritare për të përmirësuar efiçiencën e energjisë në ndërtesat publike sjellin besueshmëri të rritur dhe siguri të furnizimit me energji dhe demonstrojnë gatishmërinë e qeverisë për të qenë një shembull për të promovuar axhendën kombëtare për EE.Përfitimet e kursimeve të energjisë nuk mund të kufizohen vetëm ne sektorin e ndërtesave por ato do të kontribojne në të gjithë ekonominë e vendit në shkallë makroekonomike duke mundesuar kështu edhe krijimin e vendeve te reja te punës.

Ndërtesat janë bërë një burim kryesor i emetimeve të gazrave serë (GHG) për shkak të konsumit të energjisë primare, veçanërisht kur përdoren për të arritur kushte e komoditetit termik. Përmirësimi i efiçiencës së energjisë në ndërtesat publike çon në zvogëlimin e konsumit të energjisë, e cila nga ana tjetër kontribuon në uljen e emetimeve të gazrave serrë (GHG). Aplikimi i masave ka ndikim të drejtperdrejtë edhe në shëndetin tonë (ngritja e kualitetit te ajrit). Për më tepër, efiçienca më e lartë energjetik e ndërtesave publike (p.sh. përmes ngrohjes dhe pajisjeve efikase) ndihmon në uljen e kërkesës për energji duke zvogëluar ngarkesën në kohën e pikut dhe kështu lehtëson integrimin e burimeve të ripërtëritshme në rrjet. Ideja e marrjes së masave për rritjen e efiçensës së energjisë në sektorin e ndërtesave bëhet me qëllim të reduktimit te konsumit të të gjitha formave të energjisë në ndërtesë.

11Banka Botërore. Studimi i Opsionit të Financimit të Efiçiencës së Energjisë së Evropës dhe Azisë Qendrore.2016

13Udhëzuesi Teknik i Aplikimit të Masave të Efiçiencës së Energjisë në Ndërtesa Publike




























Kost-benefiti i masave të efiçiencës së energjisë në ndërtesë Aplikimi i masave të ndryshme te EE në ndërtesa ka kosto dhe benefite të ndryshme dhe po ashtu edhe periudha e kthimit ekonomik te investimit ndryshon.

Ne raportin e Bankës Botërore për Studimin Kombëtar të Eficiences së Energjisë në Ndërtesa për Kosovë është dhënë një analizë e kost-benefitit të masave të EE në sektorin e ndërtesave publike. Për këto analiza janë studiuar nje numër i ndërtesave në të cilat është zhvillu procesi i auditimit. Një seri e masave të EE janë analizur në terma të performancës së energjisë dhe kthimit ekonomik (Periudha e Shlyerjes (PBP) dhe Shkalla e Brendshme e Kthimit (IRR)) që mund të jepte.

Raporti përmend që disa nga vlerat e ulta të shkallës të brendshme të kthimit (IRR) që janë regjistruar ishin për shkak të mangësive strukturore në ndërtesat në fjalë (p.sh. kulmet që kërkojnë zëvendësim total, kryesisht për arsye stabiliteti / sigurie dhe për të eleminuar lagështira dhe rrjedhje sesa për përfitime nga EE, stabiliteti i muret e jashtme, cilësia e dritareve, duke përmirësuar furnizimin me ujë të nxehtë dhe të ftohtë). Gama paraqet vlerat minimale dhe maksimale që priten për secilin investim. Gama e madhe e vlerave për Shkallën e Brendshme te Kthimit (IRR) dhe Periudhës së Shlyerjes (PBP) mund t'i atribuohet paqartësive kur përshkallëzohet kjo analizë nga poshtë-lart12.

Tre vlera janë paraqitur në tabelën e mëposhtme(tab.1), midis të cilave dy nivele per Shkallën e Brendshme te Kthimit (IRR) që përfaqësojnë dy realitete të ndryshme:

Potenciali teknik (d.m.th. zbatimi i të gjitha masave të EE) dhe; Potenciali financiar i EE (d.m.th. zbatimi i vetëm masave me kosto efektive të EE). Periudha e Shlyerjes të secilit investim induvial.





























(*Shenim; FIRR - shkalla e kthimit të brendshëm financiar, EIRR- shkalla e kthimit të brendshëm ekonomik, PBP- periudha e shlyerjes)

Aplikimi imasave te EE në ndërtesa ka ndikime në performancën energjetike të ndërtesës. Në bazë të studimtimit të Bankës Botërore del që potenciali i kursimit të energjisë për ndërtesa qeveritare qëndron në intervalin 40-45% ndërsa për ato komunale 34-37%.

Ndërtesat publike komunale

Masat EE

Dritare dhe dyer të jashtmetë reja EE

Izolimi termik i kulmit

Izolimi termik i mureve 4%-31% 17%-33% 3.4 – 24 vite

5.2 – 20 vite

4.3 – 33.3 vite

3.3 – 7.5 vite

3.2 – 4.8 vite

3.8 – 12.5 vite

3.8 – 8 vite

1.45 – 4.7 vite

4 – 9.2 vite

4.8 – 7.4 vite

6 – shumë gjatë

15%-28%

11%-28%

15%-35%

25%-36%

14%-29%

18%-29%

26%-64%

14%-29%

16%-26%

12%-23%

5%-21%

3%-24%

13%-31%

21%-34%

13%-27%

8%-27%

21%-60%

11%-26%

13%-22%

2%-17%

Sistemi solar i ngrohjes së ujit

Zëvendësimi i pajisjevepër zierjeZëvendësimi dhe instalimii ndriçimit të ri

Aplikimi i ftohjes (frigorifer)EE

Aplikimi i makinave të larjes EE

Aplikimi i kondicionimittë ajrit EE

Zëvendësimi i sistemeve tëngrohjesZëvendësimi i boileritelektrik të UNS

FIRR EIRR PBP

Ndërtesat publike Qendrore

25%-47% 25%-32% 2.4 – 4.2 vite

3.3 – 7.1 vite

0.2 – 3.5 vite

4.2 – 9.4 vite

5.4 – 8.5 vite

3.5 – 7.2 vite

3.4 – 5.2 vite

1.2 – 7.2 vite

3.5 – 5.4 vite

4.2 – 7.0 vite

2.5 – 3.1 vite

18%-34%

13%-27%

15%-29%

15%-23%

14%-21%

15%-26%

23%-69%

11%-19%

10%-18%

37%-42%

14%-34%

13%-21%

11%-24%

12%-19%

12%-28%

14%-29%

16%-63%

19%-27%

14%-26%

35%-38%

FIRR EIRR PBP

Tab. 1 Analiza e kost-benefitit - vlerat maksimale dhe minimale të treguesve financiarë dhe ekonomikë13

13Po aty

15Udhëzuesi Teknik i Aplikimit të Masave të Efiçiencës së Energjisë në Ndërtesa Publike

Korniza institucionale dhe legjislative

Institucionet bazë përgjegjëse për drejtimin e Sektorit të Energjisë në Kosovë janë Ministria e Ekonomisë dhe Ambientit (MEA) në kuadër të së cilës është edhe Agjencioni I Kosovës për Efiçiencë të Energjisë(AKEE) dhe Zyra e Rregullatorit të Energjisë (ZRrE). Përgjegjësi tjera të rëndësishme në fushën e Energjisë bartin Ministria e Infrastrukturës (MI), Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural(MBPZhR) si dhe niveli lokal.

Agjencia e Kosovës për Efiçiencë të Energjisë - AKEE është institucion ekzekutiv në kuadër të Ministrisë së Ekonomisë, Punësimit, Tregtisë, Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Investimeve Strategjike (MEPTINIS). AKEE zbaton politikat e Efiçiencës së Energjisë përmes vlerësimit të mundësive të kursimit të energjisë dhe zbatimit të masave të efiçiencës së energjisë në të gjithë sektorët e konsumit të energjisë. Kjo agjensi ka draftuar kornizën legjislative per Eficiencën e Energjisë me qëllim të implementimit të praktikave më të mira të BE-së.

Përveç institucioneve qeveritare, entitetet tjera të cilat kanë ndikim të madh në Sektorin e Energjisë janë kompanitë e mëdha energjetike. Kompanitë dominuese në këtë sektor janë: Korporata Energjetike e Kosovës (KEK), Operatori i Sistemit, Transmisionit dhe Tregut të Energjisë Elektrike të Republikës së Kosovës (KOSTT), Operatori për furnizimi me energji (KESCO), Operatori për distribuim të energjisë (KEDS) dhe Kompanitë e Ngrohjes nga Largësia (në Prishtinë, Gjakovë, Mitrovicë dhe Zveçan) dhe Fondi Kosovar për Efiçiencë të Energjisë (FKEE).

Kosova është palë nënshkruese e Traktatit të Komunitetit të Energjisë dhe ka për obligim të harmonizojë ligjshmërinë e saj me direktivat përkatëse evropiane. Gjithashtu Kosova është pjesëmarrëse aktive në takimet e Komunitetit të energjisë dhe në Grupin Koordinues për EE.

Bazuar në Direktivën për Efiçiencën e Energjisë 2018/2002/EU, që ka hyrë në fuqi më 11 dhjetor 2018, Bashkimi Evropian ka vendosur që objektivi për efiçiencë të energjisë deri në vitin 2030 të jetë së paku 32,5%. Kosova si palë nënshkruese e TKE duhet të kontribuojë në arritjen e objektivave të efiçiencës së energjisë, duke krijuar politika adekuate dhe stimuj për kursimin e energjisë. Mos zbatimi i Traktatit, ka edhe pasojat ndëshkuese për shtetet anëtare të saj, që do të thotë se Kosova duhet të harmonizoj legjislacionin e saj me atë të Bashkimit Evropian në fushën e efiçiencës së energjisë.

Për më tepër, Republika e Kosovës dhe institucionet e saj përgjegjëse në fushën e efiçiencës së energjisë kanë shpreh vullnetin e tyre drejt përmbushjes së këtyre kërkesave, gjë që reflektohet edhe në Planin e veprimit të Kosovës për Efiçiencë të Energjisë (PVKEE) 2010-2018, Plani i dytë afatmesëm Kombëtar i Veprimit për Efiçiencë të Energjisë (PVKEE) 2013-2015, Plani i tretë afatmesëm Kombëtar i Veprimit për Efiçiencë të Energjisë (PVKEE) 2016-2018, Plani i Katërt Kombëtar i Veprimit për Efiçiencë të Energjisë (PVKEE) 2019-2021 (ende i pa aprovuar) – i cili do të integrohet më pas në Planin afatgjatë Kombëtar për Energji dhe Klimë (2021-2030), si dhe Plani i Veprimit për Renovimin e Ndërtesave të Nivelit Qëndror (2019-2021) - i cili pritet të aprovohet sivjet.

POLITIKAT NË FUSHËN EEFIÇIENCËS SË ENERGJISË


Më poshtë janë përmendur disa nga dokumente legjislative të rëndësishme sa i përket fushës së EE:

Politikat

Legjislacioni

Udhëzime Administrative (UA) dhe rregullore të ndryshme

Strategjia Kombëtare e Zhvillimit 2016-2021Programin e Qeverisë 2017-2021Strategjia e Energjisë e Republikës së Kosovës 2017-2026Programi i Zbatimit të Strategjisë së Energjisë 2018-2020Programi Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim AsociimitAgjenda e Reformave Evropiane

Udhëzimi Administrativ nr. 14/2012 për promovimin e efiçiencës së energjisë të përdoruesit fundor dhe shërbimet energjetike;Udhëzimi Administrativ nr. 09/2012 për pajisjet e etiketimit që përdorin energjinëUdhëzimi Administrativ nr. 01/2012 për Auditimin e Energjisë;Udhëzimi Administrativ nr. 09/2017 për Zyrat Komunale të EnergjisëUdhëzimi Administrativ nr. 05/2017 për Caqet e Energjisë nga Burimet e Ripërtëritshme;Udhëzimi Administrativ nr. 06/2017 për Promovimin e Shfrytëzimit të Energjisë nga Burimet e Ripërtëritshme;Rregullorja nr. 05/2020 për sistemin e ofruesve të shërbimit energjetik dhe kriteret minimale për auditimin energjetik;Rregullorja nr.02/18 për metodologjinë kombëtare për kalkulimin e përformancës së integruar energjetike të ndërtesave;Rregullorja nr.03/18 për procedurën e çertifikimit të përformancës energjetike në ndërtesë;Rregullorja nr.04/18 për kërkesat minimale të përformancës energjetike të ndërtesave;Rregullorja nr. 01/2018 për inspektimin e sistemeve të ngrohjes dhe sistemeve për kondicionim të ajrit.Rregullorja nr.03/09 për Kursimin e Energjisë Termike dhe Mbrojtjen Termike në Ndërtesa

Ligji Nr. 06/L-079 Për Efiçiencë Të EnergjisëLigji Nr. 05/L-101 Për Performancën Energjetike në NdërtesaLigji Nr. 05/L 052 -Për Energjinë TermikeLigji Nr. 05/L-084 Për Rregullatorin E EnergjisëLigji Nr. 05 L - 085 Për Energjinë ElektrikeLigji Nr. 05/L -081 Për EnergjinëLigji Nr. 05/L-082 Për Gazin NatyrorLigji Nr. 06/L-031- Ligji Për Pajisjet Nën PresionLigji 03/L-116 për Ngrohje qendrore Ligji Nr.03/L-138 për ndrysh. dhe plot. e Ligjit Nr.2004/5 për Tregt. me Naftë dhe Derivate të Naftës Ligji Nr. 04/L-174 për Planifikimin HapësinorLigji 04/L-110 për Ndërtim Ligji 03/L-025 për Mbrojtjen e Mjedisit Ligji 03/L-230 Ligji për vlerësimin strategjik mjedisor Ligji 03/L-214 Ligji për vlerësimin e ndikimit në mjedis


Përpos dokumenteve legjislative të përmendura më larte gjatë viti 2020 pritet të finalizohen së shpejti edhe dy dokumente tjera të rëndesishme e që janë: Strategjia Kombëtare e Renovimit të Ndërtesave dhe Plani Kombëtar për Energji dhe Klimë (PKEK) 2021-2030.

Strategjia Kombëtare e Renovimit të Ndërtesave paraqet veprimet e gjëra që duhet ti ndërmarrin vendet që planifikojnë të nxisin investimet në renovimin e stokut të ndërtesave. Këto strategji janë pjesë e Planeve Kombëtare të Veprimit për Efiçiencën e Energjisë apo Planeve Kombëtare për Energji dhe Klimë. Ato ofrojnë një përmbledhje të stokut kombëtar të vendit, identifikojnë politikat kryesore që vendi ka ndërmend të përdorë për të stimuluar renovimet dhe sigurojnë një vlerësim të kursimeve të pritshme të energjisë që do të vijnë nga renovimet.

Plani Kombëtar për Energji dhe Klimë (PKEK) 2021-2030 parqet një ndër dokumentet kryesore në fushën e energjisë që do të mbulojë periudhën 10 vjeçare deri në vitin 2030 (pas PKVEE 2019-2021). Plani Kombëtar për Energji dhe Klimë (plani i integruar) siguron një përmbledhje të sistemit aktual të energjisë dhe situatës së politikave. Në kuadër të këtij plani caktohen objektivat kombëtare për secilën nga pesë dimensionet e Unionit të Energjisë sic jane: Siguria e Energjisë, Tregu i Brendshëm i Energjisë, Efiçienca e Energjisë, Dekarbonizimi, Hulumtimi, Inovacioni dhe Konkurrenca, duke perfshirë edhe politikat dhe masat përkatëse për përmbushjen e këtyre objektivave. Një tranzicion i pranueshëm shoqëror dhe i drejtë në një ekonomi të qëndrueshme me karbon të ulët kërkon ndryshime në sjelljen e investimeve, si për investimet publike ashtu edhe për ato private, dhe stimuj në të gjithë spektrin e politikave. Plani duhet të jetë i qëndrueshem për të siguruar transparencën dhe parashikueshmërinë e politikave dhe masave kombëtare për sigurinë e investimeve.


Niveli Lokal

Angazhimet në nivel lokal për reduktimin e kërkesës për energji luajnë një rol të madh në menaxhimin e përdorimit të energjisë që rezulton në uljen e kostos për furnizim me energji. Involvimi i komunave në çështjet e efiçiencës ë energjisë sjellë përfitime në rritjen e aftësisë konkuruese të ekonomisë lokale dhe në zhvillimin ekonomik lokal përmes hapjes së vendeve të reja të punës sidomos në fushën e ofrimit të shërbimeve të konsulencës. Vlerësohet se në mesatare projektet për efiçiencë të energjisë gjenerojnë më shumë vende pune për një euro të shpenzuar sesa furnizimi me energji. Përmes mbështetjes komunale të programeve të efiçiencës së energjisë ndikohet në uljen e shpenzimeve energjetike si pjesë e shpenzimeve operative të biznesit. Ulja e pjesëmarrjes së shpenzimeve operative mëtutje ndikon në uljen e shpenzimeve të përgjithshme të prodhimit, gjë e cila ndikon në rritjen e aftësisë konkurruese të ndërmarrjeve vendase. Rritja e efiçiencës së energjisë poashtu ndikon në krijimin e një ambienti më të pastër.

Kështu aktivitetet në nivel lokal luajnë një rol të rëndësishëm në arritjen e objektivave të që ka vendi ynë. Komunat janë të obliguara që për arritjen e cakut nacional për kursim të energjisë të hartojnë Planet Komunale të Veprimit për EE, bazuar në nenin 6 të ligjit për EE Nr. 06/L-079. Po ky ligj parasheh edhe funksionalizimin e zyreve komunale të energjisë me personel të kualifikuar për menaxhimin e energjisë, me qëllim të zbatimit të sistemit komunal të menaxhimit të energjisë.

Në nivelin lokal pothuajse gjitha Komunat e Kosovës kanë të aprovuar në Asambletë e tyre Komunale Planet Komunale të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë (PKVEE) për periudhën 2019-2021. PKVEE-të paraqesin një dokument që analizon situatën aktuale dhe rekomandon veprimet dhe ndryshimet që duhet të ndërmerren për të ardhmen në sektorët e ndryshëm të shërbimeve komunale në lidhje me konsumin e energjisë. Objektivi i përgjithshëm i PKVEE është zvogëlimi i konsumit të energjisë në ndërtesat publike, flotën komunale dhe ndriçimin publik, rritja e nivelit të rehatisë, zvogëlimi i kostos së shpenzimeve të energjisë si dhe krijimi i sistemit për menaxhimin e energjisë në Komuna. Me këto plane Komunat zotohen për implementimin e politikave për EE në nivel lokal, e cila ka ndikim në zvogëlimin e konsumit të gjithembarshëm të energjisë.

Komunat kanë të instaluar edhe softuerin për Menaxhim Komunal të Energjisë ku mundësohet futja e të dhënave për gjendjen e stokut të ndërtesave që i kanë në menaxhim, duke identifikuar gjendjen ekzistuese të tyre dhe konsumin e energjisë si dhe informatat për ndriçim publik. Po ashtu në këtë softuer iu mundësohet edhe futja e të dhënave pas aplikimit të masave dhe niveli i kursimit të energjisë e po ashtu të përcillet edhe realizimi i PKVEE-ve për të arritur objektivat qe janë vendos në këto plane.

Komunat kanë për obligim edhe të raportojnë për realizimin e objektivave në periudhën 1 vjeçare dhe investimet që kanë ndërmarr në këtë periudhë. Ky raportim do të bëhet përmes platformës online për Monitorim dhe Verifikim (MVP).


Politikat e reja për promovimin e efiçiencës së energjisë në ndërtesa

Në vitet e fundit BE-ja ka prezanuar politika të reja ambicioze për të ndihmuar shtetet anëtare drejt efikasitetit më të mirë të energjisë në ndërtesa. Duke e ditur se kostoja është shpesh pengesa kryesore për renovimin, rregullat e reja gjithashtu lehtësojnë qasjen në financim për përmirësimin e stokut të ndërtesave.

Direktiva e Performancës së Energjisë së Ndërtesave (EPBD) 2010/31 / BE dhe Direktiva e Efiçiencës të Energjisë (EED) 2012/27 / BE u rishikuan në vitin 2018 (EU 2018/884), si pjesë e energjisë së pastër për të gjithë evropianët, për të pasqyruar më mirë qëllimin e BE-së drejtimi i tranzicionit të energjisë së pastër.

Disa nga objektivat që potencohen në direktivën e rishikuar janë:• fuqizimi i strategjive afatgjata të renovimit • ndërtesa gati me zero energji• çertifikatat e performancës energjetike në ndërtesa• konsideratë për shëndetin dhe mirëqenien (ndotja e ajrit), e-mobiliteti (pikat e karikimit elektronik) dhe teknologjia inteligjente (njehsorët e zgjuar, pajisjet e vetë-rregullimit) në ndërtesa të reja

Ndërtesat afë zero energji

Direktiva së Performancës së Energjisë së Ndërtesave (EPBD) prezantoi, në nenin 9, "ndërtesa afër zero-energji" (nZEB) si një kërkesë e ardhshme që është paraparë të zbatohet nga 2019 e tutje për ndërtesat publike dhe nga 2021 e tutje për të gjitha ndërtesat e reja. EPBD përcakton se: “Një Ndërtesë afër Zero Energjisë është një ndërtesë që ka një performancë shumë të lartë të energjisë. Sasia gati zero ose shumë e ulët e energjisë së kërkuar duhet në një masë shumë të konsiderueshme të mbulohet nga energjia nga burimet e ripërtëritshme, përfshirë energjinë e ripërtëritshme të prodhuar në vend ose afër saj. "

Në udhëzimin për nZEB janë përcaktuar synimet aktuale për energji primare kWh / m2.v, në zonat me klimë kontinetale, për llojet e ndërtesave:

• shtëpi të vetme familjare: 20-40 kWh / (m2.v) e energjisë primare neto me, zakonisht,50-70 kWh / (m2.v) të përdorimit të energjisë primare të mbuluar nga 30 kWh / (m2.v) me burime të ripërtëritshme në vend.• zyret: 40-55 kWh / (m2.v) të energjisë primare neto me, zakonisht, 85-100 kWh / (m2.v) të përdorimit të energjisë primare të mbuluar nga 45 kWh / (m2.v) nga burimet e ripërtëritshme në vend14.

Standardi nZEB në Kosovë planifikohet të aplikohet fillimisht për ndërtesat publike (nga fillimi i vitit 2021) e pastaj për gjitha ndërtesat tjera. Po ashtu aplikimi i standardeve nZEB do të vlejë edhe në renovimet e ndërtesave publike kur më shumë se 25% e sipërfaqes se mbështjellësit të ndërtestes i nënshtrohet renovimit.

14EU4Energy. Ndërtesat NZEB buildings dhe CPNtë.https://www.energycharter.org/fileadmin/DocumentsMedia/EU4Energy/AM-NZEB-A.Baggioli-17.10.19.pdf


Çfarë mungon???

Kosova ende nuk e ka të finalizuar Kodin Unik të Ndërtimit sipas nenit 6 të ligjit për Ndërtim Nr. 04/L-110. Qëllimi i Kodit është vendosja e kërkesave minimale për mbrojtjen e shëndetit publik, sigurisë dhe mirëqenies së përgjithshme përmes rezistencës së nevojshme të strukturës së hapësirave të emergjencës, ekuilibrit dhe stabilitetit, sanitarisë, menaxhimit të mbeturinave ndërtimore, ndriçimit adekuat dhe ventilimit, masave për efiçiencë dhe kursim të energjisë, dhe sigurisë së jetës dhe pronës nga zjarri dhe rreziqeve tjera që i atribuohen mjedisit ndërtimor si dhe t’i krijoj siguri zjarrfikësve dhe përgjegjësve tjerë në raste të emergjencave. Kodi do të vendos çfarëdo kërkese tjetër teknike që parimisht konsiderohet çështje relevante teknike.

Auditimi i energjisë në ndërtesa

Auditimi i energjisë në Ligjin për EE me Nr.06/L-079 përkufizohet si një procedurë sistemike e realizuar nga një auditor i energjisë, qëllimi i së cilës është sigurimi i informatave të domosdoshme lidhur me profilin e konsumit të energjisë nga një ndërtesë apo grup ndërtesash, një veprimtari, instalim industrial apo komercial, apo një shërbim privat apo publik, me të cilin identifikohen dhe kuantifikohen mundësitë e kursimit kosto-efektiv të energjisë dhe raportohen rezultatet.

Auditimi i energjisë konsiston kryesisht në mbledhjen dhe matjen e të dhënave nga auditorë të certifikuar, që janë të vlefshme për vlerësimin e energjisë që konsumon një ndërtesës. Qëllimi i tij kryesor është të bëjë një studim fillestar të energjisë dhe të identifikojë procedurat e funksionimit dhe mirëmbajtjes. Shtrirja e tij kryesore është të përshkruajë dhe vlerësojë kërkesën dhe konsumin aktual të energjisë, të identifikojë përmirësimet e mundshme dhe më të rëndësishme të menaxhimit të energjisë, dhe në mënyrë ideale, të ofrojë një plan të menaxhimit të energjisë .

Të dhënat e mbledhura gjatë auditimit të energjisë, si nga vëzhgimi / matje e ndërtesës, grumbullimi i të dhënave dhe gjithashtu intervistimi i shfrytëzuesëve, duhet të përshkruajnë kërkesën për energji të ndërtesës, e cila preket kryesisht nga përdorimi i ndërtesës dhe mbështjellësi i ndërtesës, si dhe konsumi i energjisë, i cili ndikohet nga pajisjet dhe lloji i energjisë që përdoret për ngrohjen, ftohjen, ventilimin, ndriçimin e ndërtesës, si dhe për ngrohjen e ujit të ngrohtë sanitar. Duke zbatuar proçeset e auditimit energjetik, vlerësimin e përdorimit të energjisë që përdoret brenda një ndërtese ose zone të caktuar, ne mund të identifikojmë me saktësi mundësitë për të reduktuar konsumin.

Auditimet e energjisë janë hapi i parë për të përmirësuar efiçiencën e energjisë të ndërtesave, ndriçimit publik dhe objekteve industriale.


Çertifikimi i Performanës Energjetike në Ndërtesë

Çertifikimi i Performanës Energjetike në Ndërtesë(CPEN) nënkupton procesin në të cilin, për një ndërtesë ekzistuese apo pjesë të ndërtesës duhet të lëshohet çertifika e EE, ose për një ndërtesë apo pjesë të saj të përcaktuar për t’u dizajnuar, rindërtuar apo renovuar, efiçienca e planifikuar e energjisë duhet të vlerësohet dhe duhet të lëshohet çertifikata e performancës energjetike15.

Çertifikatat e performancës së energjisë janë një skemë vlerësimi për të përmbledhur efikasitetin e energjisë së ndërtesave. Ndërtesës i jepet një vlerësim midis A (Shumë efikas) - G (joefikas), në bazë të performancës së ndërtesës që vlerësohet në terma të efiçiencës së energjisë bazuar në përdorimin primar të energjisë për m2 të sipërfaqes së dyshemesë dhe ndikimit në mjedis bazuar në emetimet e CO2. CPEN-të gjithashtu duhet të përfshijnë këshilla me kosto më efektive dhe mënyra për të përmirësuar vlerësimin e energjisë në ndërtesa.

Qëllimi i CPE-ve është ; • Informimi i qiramarrësit dhe blerësit të ardhshëm për kostot e pritshme te shpenzimeve;• Krijimi i ndërgjegjësimit publik;• Të veprojë si një parakusht i masave për të përmirësuar efiçiencën e energjisë;• Të influencojë stimuj, gjobitje ose procedura ligjore.

Fig. 6 Çertifikata e Performancës Energjetike në Ndërtesa e gjeneruar nga iSBEMxk

15MEA.Rregullorja nr.03/18 për procedurën e çertifikimit të përformancës energjetike në ndërtesë.https://gzk.rks-gov.net/ActDocumentDetail.aspx?ActID=18296


Sipas Rregullores Nr. 03/18 për procedurën e çertifikimit të përformancës energjetike në ndërtesë, lëshimi i Çertifikatave të Performancës së Energjisë është i mundur vetëm përmes përdorimit të Regjistrit Kombëtar të Performancës së Energjisë në Ndërtesa(RKPEN). CPEN-të përgatiten nga Vlerësuesit e Energjisë të licencuar si rezultat i procesit të vlerësimit të performancës energjetike sipas Kodit të praktikës së vlerësuesve dhe Metodologjisë Kombëtare të Kalkulimit dhe përdorimit të programit të aprovuar për llogaritje.


BARRIERAT DHE FINANCIMI I MASAVETË EFIÇIENCËS SË ENERGJISË

Barrierat në realizimin e projekteve

Ekzistojnë një numër barrierash me të cilat qeveritë, sidomos ato lokale mund të përballen kur planifikojnë dhe zbatojnë projekte për implementim të masave të efiçiencës së energjisë sidomos në ndërtesat komunale-publike. Disa nga to janë:

Përfshirja e akterëve të shumtë - Projektet e përmirësimit të efiçiencës së energjisë shpesh kërkojnë bashkëpunimin e një numri të madh të akterëve të interesuar. Ofruesit e shumëfishtë të shërbimeve - ndërmarrjet e ndërtimit, ndërmarrjet e shërbimit të energjisë, shërbimet e energjisë - shpesh duhet të bëhen së bashku për të ofruar projekte të ndërtesave me efiçience te energjisë, duke kërkuar më shumë aftësi menaxhuese nga pushteti vendor.

Barrierat e tregut - Barrierat e tregut gjithashtu mund të dekurajojnë investimet me efiçiencë të energjisë. Vlera e projekteve të efiçiencës së energjisë mund të mos vlerësohet plotësisht sidomos kur tarifat e energjisë janë të ulta.

Sfidat teknike dhe teknologjike - Një sfidë kryesore teknike për implementimin e masave te EE në projektet e ndërtesave komunale mund të jetë mungesa e teknologjive të përballueshme dhe të gatshme të efiçiencës së energjisë (ose përvojës teknike) të përshtatshme për kushtet lokale, si dhe kapacitetin e mirëmbajtjes së gjatë.

Qasje e kufizuar në financa - Qeveritë lokale që kanë një buxhet të kufizuar për efiçiencë të energjisë ose qasje të kufizuar në kredi të jashtme mund të kenë aftësi të kufizuar për të përballuar kostot e larta, përfitimet e shpërndara operacionale ose kthimet e kufizuara të investimeve në projektet e EE. Kapaciteti i kufizuar institucional ose përvoja - Kapaciteti i kufizuar institucional (përfshirë financiar, stafin, kohën dhe buxhetin) të qeverive lokale mund t'i parandalojë ata të mbledhin informacion bazë të besueshëm dhe të mjaftueshëm për performancën energjetike të ndërtesave dhe potencialin e tyre të EE në rastet kur studimet e krahasimeve nuk janë të mundshme. Përvoja e kufizuar me projekte të ngjashme mund te jetë sfiduese për komunën në zhvillimin, implementimin dhe mirëmbajtjen e investimeve për EE ose tërheqjen e investimeve. Mungesa e koordinimit me departamentet tjera, gjithashtu mund të ketë si pasojë mosrespektimin e politikave, qëllimet konfliktuale dhe konkurrencën për fondet. Më në fund, kapacitetet e kufizuara për të bashkëpunuar me sektorin privat brenda partneriteteve publiko -private gjithashtu mund të zvogëlojë qëndrueshmërinë financiare të projekteve te EE.

Mungesa e mbështetjes politike - Një mjedis i pafavorshëm politik mund të kufizojë gjithashtu aftësinë e qeverisë vendore për të zhvilluar rregullore, kode ose standarde që mbështesin EE, veçanërisht nëse legjislacioni kombëtar nuk është i adaptuar mirë kotekstit lokal apo edhe i pakompletuar.

Informacion dhe vetëdijësim i kufizuar – Vetëdijësimi i qytetarëve për përfitimet e EE është thelbësore për zhvillimin e projekteve të suksesshme të EE me ndikime të qëndrueshme. Kjo për faktin se një pjesë e madhe e fitimeve të EE varen nga sjellja e shfrytëzuesëve.


Modeli dhe burimet e financimit të implementimit të masave të EE

Implementimi i masave te EE kërkon investime në shkallë të gjerë. Për këto investime duhet siguruar mekanizma të financimit. Gama e mekanizmave të financimit të disponueshëm për një komunë varet nga shumë faktorë, të tilla si forca financiare dhe besueshmëria e tij, parashikueshmëria e të ardhurave dhe transferimet e buxhetit, korniza ligjore dhe rregulloret lokale, mjedisi i financimit tregtar, natyra e projektit te EE, kapaciteti i zbatimit, dhe mekanizmat e disponueshëm të shpërndarjes. Shumica e këtyre faktorëve ndikohen nga madhësia e një komune. Disa nga modelet dhe burimet e mundshme te financimit te projekteve te EE nëpër Komuna janë:

- Financimi nga Buxheti Komunal dhe Qendror- Fondi (rrotullues) i Kosovës për Efiçiencës të Energjisë - Kontratat e performancës së energjisë(EPC) dhe kompanitë e shërbimeve energjetike(ESCO)- Skemat obligative dhe masat alternative për efiçiencë të energjisë

Financimi nga Buxheti Komunal dhe Qendror

Financimi i projekteve të EE nga buxheti Komunal nuk ka munguar vitet e fundit, ndonëse vlera e investimeve nuk ka qenë e madhe. Me aprovimin e Planeve Komunale të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë(PKVEE) ato janë zotuar që te realizojnë një numër projektesh për realizimin e implementimit të masve të EE në ndërtesa dhe ndriçim publik. Problemi i planifikimit të investimeve për periudhë më të gjate vjen si pasojë qe Komunat zakonisht planifikojnë buxhetin e tyre për periudhë 1 vjeçare. Hapësira vjetore e një buxheti vjetor është shumë e shkurtër për të rregulluar prioritetet e shpenzimeve. Megjithate investimet ne EE do të sjellin benefite për buxhetin komunal, ku paratë e kursyera nga reduktimi I faturave për energji të shpenzuar në ndërtesa mund të përdoren për investime në projektet tjera.Investimet kapitale zakonisht realizohen përmes buxhetit qëndror. Niveli qendror ka ndërrmar investime të konsiderueshme sa i përket EE në ndërtesa publike.Realizimi I projekteve të EE është bërë kryesisht nga MEPTINIS. Investimet e tilla nga niveli qendror janë bërë edhe ne kordinim dhe me perkrahje nga donator të ndryshëm si dhe nga vet programet e veçanta të këtyre donatorëve si : Banka Gjermane për Zhvillim( KfW), Banka Botërore(WB), Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim(EBRD), USAID, zyrja e Komisionit Europian në Kosovë, Organizata Gjermane për Bashkëpunim Ndërkombëtar (GIZ), etj. Financimi i më tutjeshëm nga niveli qendror do të bëhe përmes Fondit të Kosovës për EE i themeluar vitin e kaluar.


Fondi i Kosovës për Efiçiencës të Energjisë (FKEE)

Fondi i Efiçiencës së Energjisë është themeluar në Janar te vitit 2019 i cili fillimisht do të realizojë dhënien e investimeve për ndërtesat komunale dhe ndriçim publik për të rritur efiçiencën e energjisë për të vazhduar më tutje edhe me sektorët tjerë. Buxheti fillestar i Fondit është 17 milion euro.

Fondi i Kosovës për Efiçiencës së Energjisë është themeluar si entitet i pavarur, autonom dhe i qëndrueshëm, për të mundësuar që Qeveria e Kosovës të arrijë objektivat politike të saj për efiçiencën e energjisë përmes promovimit, mbështetjes dhe ose zbatimit të masave të efiçiencës së energjisë si dhe tërheqjes dhe menaxhimit të burimeve financiare për të financuar dhe zbatuar projektet e investimeve në fushën e efiçiencës së energjisë në mënyrë të qëndrueshme.

Duke qenë se mënyra e funksionimit te FKEE do të jetë si një fond rrotullues (revolving fund), ai do të shërbej mbi bazën e gjenerimit të mjeteve nga faturimi i shërbimeve që i ofron. Kështu, FKEE hyn në marrëdhënie të rregullta kontraktuese me organizatat buxhetore (komunat ne këtë rast), kontrata të cilat përpilohen në bazë të planit të investimit në ndërtesën publike, me qëllim të shndërrimit të ndërtesës publike në ndërtesë me përdorim efiçient të energjisë. Fondi lidh kontratë disa vjecare me organizatën buxhetore, gjatë të cilës periudhë Fondi e faturon organizatën buxhetore në baza mujore. Për më tepër, faturimi mujor nga FKEE për organizatën buxhetore bëhet në bazë të kontratës në mes të FKEE dhe organizatës buxhetore, ndërsa pagesa e faturës nga organizata buxhetore bëhet si për cdo shpenzim dhe shërbim të marr komunal. Koncepti i faturimit nga Fondi do të njihet si “Fatura e Efiçiencës së Energjisë”, e cila nuk e ngarkon buxhetin e organizatës buxhetore pasi që reflekton kursimin e energjisë nga njëra anë, dhe nga ana tjetër i ofron mundësi Fondit të kthej mjetet, shpenzimet e saj dhe të ketë mundësi të vazhdoj të mbaj dhe rrotulloj investimet për organizatat tjera buxhetore (komunale ose qendrore) si dhe të rrisë gamën dhe e produkteve të ofruara nga FEE në të ardhmen. Në këtë mënyrë, mjetet e investuara kthehen dhe u ofrohen organizatave të tjera buxhetore që të përmbushin edhe ato kërkesën për renovim të objekteve për efiçiencë të energjisë. Në bazë të krusimeve të pritura pastaj përcaktohet periudha kohore e kthimit te investimit nga Organizata Buxhetore tek fondi përmes pagesave fikse mujore. Hapi i fundit para-kontraktual do të verifikoj të gjithë parametrat teknik dhe ata financiar që do të përcaktojnë saktësisht vlerën e pagesës fikse mujore për periudhën e parashikuar në bazë të kursimeve të fituara me implementimin e investimit.


Kontratat e performancës së energjisë(EPC) dhe kompanitë e shërbimeve energjetike(ESCO)

Masat e efiçiencës së energjisë financohen, instalohen dhe mirëmbahen nga një palë e tretë që garanton kursime dhe pagesa bazuar në ato kursime. Kontratat e performancës së energjisë (EPC) në përgjithësi janë financime ose qira operative të siguruara nga një kompani e shërbimit të energjisë (ESCO) ose prodhuesi i pajisjeve.. Sipas një kontrate të performancës energjetike, ESCO siguron një paketë shërbimesh që zakonisht përfshin projektimin dhe inxhinierinë, financimin, instalimin dhe mirëmbajtjen e masave për të përmirësuar efiçiencën e energjisë. Në kontratën e performancës, kursimet e pritshme duhet të definohen saktësisht dhe duke pasur parasysh se si nivelet e ardhshme të çmimit të energjisë mund të ndikojnë në kursimet e realizuara. Po ashtu duhet marre parasysh edhe kërkesat e ngritura të komoditetit si dhe ndryshimet e mundshme të kushteve klimatike. Ekziston edhe një rrezik teknik nese masat e instaluara nuk do të mund të ofrojnë masën e përfitimit te pritur. Të gjitha këto pasiguri duhet të adresohen në kontratën e performancës, duke e bërë atë akoma me te komplikuar për tender dhe për krahasimin e ofertave. Në shumicën e rasteve, ESCO financon projektet EE sipas tre modeleve: kursimet e garantuara, kursimet e përbashkëta dhe të furnizimit të shërbimeve te energjisë.

ESCO është një kompani që ofron një paketë të plotë të shërbimit të eficences se energjisë për klientët të cilët dëshirojnë te zbatojne masat EE. Paketa perfshin instalimin teknik dhe shërbime operative, si dhe mbështetje financiare për një periudhë të rënë dakord. Klienti (pronari i ndërtesës apo biznesit industrial) nuk ka nevojë për up-front te kapitalit pasi ESCO mbulon kostot e saj duke mbajtur një pjesë të kursimeve të energjisë të klientit të krijuara si rezultat i investimeve ndërmarra të EE. Ripagimi shpërndahet normalisht gjatë një periudhe prej 5-8 vjet dhe në fund të kontratës ESCO nga marrëveshja asetet e instalimit i mbeten klientit. Kompanitë e tilla mund të jenë organizata publike ose private dhe shpesh zhvillojnë/ndryshojne nga llojet e tjera të bizneseve që operojnë në sektorin e energjisë.

Skemat obligative dhe masat alternative për efiçiencë t të energjisë

Shumica e vendeve të BE-së, përpos themelimit të fondit, kanë ndërtuar edhe mekanizma tjerë, siç janë: Skemat obligative (kërkesë e direktivës së re) dhe masa tjera alternative për të promovuar investimet në EE.Skemat obligative – janë model i financimit të masave të EE, që obligojnë kompanitë shpërndarëse, ato të shitjes me pakicë të energjisë për të arritur kursime të reja të energjisë çdo vit nga 0.5% (vitet 2017, 2018) dhe 0.7% (vitet 2019, 2020) të totalit të shitjes së energjisë finale të konsumatorët fundor, e llogaritur nga mesatarja e shitjes në tri vitet e fundit (para 1 Janar 2016)16. Kompanitë e obliguara mund të zgjedhin të arrijnë kursim të energjisë në mënyrë të pavarur apo nëpërmjet partneritetit me ofrues të shërbimeve energjetike. Ky model është ngarkesë për kompanitë që obligohen, mirëpo në aspektin e investimeve është një formë shumë e përshtatshme për të targetuar konsumatorët fundor.Masat alternative - ofrojnë fleksibilitet më të madh dhe ato gjithashtu zbatohen me qëllim të zvogëlimit të konsumit të energjisë finale të konsumatorët fundor. Skema alternative mund të jenë: taksa në energji apo në CO2, skemat dhe instrumentet e financimit ose stimulimet fiskale që çojnë në aplikimin e teknologjisë ose teknikave efiçiente të energjisë, rregulloret dhe marrëveshjet vullnetare, standardet dhe normat që kanë për qëllim përmirësimin e efiçiencës së energjisë të produkteve dhe shërbimeve, skemat e etiketimit të energjisë, ofrimin e trajnimeve dhe edukimit duke përfshirë programe këshillëdhënëse si dhe masat tjera politike.

16 LIGJI Nr. 06/L -079 Për Efiçiencë Të Energjisë.Neni 10


Planifikimi dhe ndërtimi i qëndrueshëm

Planifikimi dhe ndërtimi i qëndrueshëm është një nga pikat më të rëndësishme të zhvillimit të qëndrueshëm dhe kjo përfshin planifikimin e mirë urban dhe përdorimin e materialeve të ndërtimit të cilat nuk e dëmtojnë mjedisin, efiçiencën e energjisë në ndërtesa dhe menaxhimin e mire të tyre. Planifikimi i qëndrueshëm zbatohet së bashku me një model të qëndrueshëm dhe përfshin të njëjtin theks në qëndrueshmërinë mjedisore, ekonomike dhe sociale, por, në përgjithësi, shikon një zhvillim në një kontekst më të madh dhe se si bashkëvepron një zhvillim me mjedisin përreth.

Potenciali për humbje të energjisë për shkak të planifikimit joefektiv është i gjerë për shkak të ndërtimit të vazhdueshëm. Si rrjedhojë, zbatimi i politikave të planifikimit të cilat marrin parasysh planifikimin e qëndrueshëm, paraqesin një mundësi për të përmirësuar efiçiencën e përgjithshëm të energjisë në komunitetet tona.

Në kontekstin e zhvillimit të qëndrueshëm, ndërtimi i qëndrueshëm duhet të sigurojë struktura ndërtimore të projektuar mirë që do të jenë financiarisht, ekonomikisht dhe ekologjikisht të pranueshme. Duke marrë parasysh efiçiencën e energjisë, në fazën e projektimit duhet të mirren ne konsideratë dhe te planifikohen mirë çështjet e tilla si kompaktësia, orientimi dhe izolimi, menaxhimi dhe ndikimet mjedisore. Kjo do të maksimizojë përfitimet që do të fitohen, pa sjellë kosto të tepërt. Megjithëse dizajni i qëndrueshëm merr në konsideratë një larmi aspektesh, stilin e jetesës, ambienti rrethues dhe karakteristikat vizuale të ndërtesave, aplikimi i parimeve të dizajnit të qëndrueshëm mund të ketë efekte shumë të mëdha përsa i përket efiçiencës të energjisë.

Parimet e përgjithshme të dizajnit të qëndrueshëm përfshijnë:- Përdorimin e materialeve me ndikim të ulët mjedisorë.- Efiçiencën e energjisë.- Dizajnin për ripërdorim dhe riciklim.- Cilësinë dhe qëndrueshmërinë.- Përdorimi e materialeve të ripërtëritshme.

Zbatimi i këtyre parimeve në ndërtim mund të:

- zgjas jetën e një ndërtese duke rritur fleksibilitetin, duke e bërë atë më të adaptueshëm dhe, si rezultat , më të aftë për të përmbushur nevojat në ndryshim të shfrytëzuesëve. Zgjedhja e materialit do të ndikojë gjithashtu në jetëgjatësinë e ndërtesave. Materiali më i qëndrueshëm do të rezultojë në më pak punë mirëmbajtjeje dhe riparimi gjatë gjithë jetës së një ndërtese.

- ul kërkesën për energji të ndërtesës duke përdorur orientimin e duhur për të maksimizuar përfitimin diellor, ose duke përmirësuar izolimin. Konsiderimi i teknologjive të ripërtëritshme për ngrohje, do të ndikojë në zvogëlimin e varësisë nga karburantet fosile. Dizajni i qëndrueshëm mund të rrisë efiçiencën e energjisë të ndërtesave me 40%.

- ul emetimet e përgjithshme gjatë ndërtimit të ndërtesës duke marrë parasysh materialet e prodhuara në vend si dhe standardet e aplikuara.

EFIÇIENCA E ENERGJISËNË NDËRTESA


- kufizoj përdorimin e materialeve jo të riciklueshme Zgjedhja e materialeve të qëndrueshme gjithashtu do të zvogëlojë nevojën për zëvendësim në të ardhmen.

- ndihmoj për të minimizuar prodhimin e mbeturinave gjatë procesit të ndërtimit dhe të parashikohet riciklimi i mbeturinave të ndërtimit dhe mbetjeve të krijuara gjatë mirëmbajtjes së ndërtesës.

Përmes planifikimit, projektimit dhe ndërtimit me standardeve më të larta, do të mundësohet ulja e konsumit të energjisë në sektorin e ndërtimit .

Objektivat e efiçiencës së energjisë në ndërtesa

Që të sigurohet efiçienca e energjisë, qëllimi kryesor për sektorin e ndërtesave është të arrihet një ulje e kërkesës për energji që mund të përmirësojë efektet e zhvillimit urban dhe infrastrukturës së dobët të rrjetit.

Ndërtesat me efiçiencë të energjisë (ndërtime të reja ose ndërtesa ekzistuese të renovuara) mund të përkufizohen si ndërtesa që janë krijuar për të siguruar një ulje të konsiderueshme të nevojës për energji për ngrohje dhe ftohje, në mënyrë të pavarur nga energjia dhe pajisjet që do të zgjidhen për ngrohjen ose ftohjen e ndërtimit.

Strategjitë kryesore për arritjen e uljes së ndjeshme të kërkesës për energji, ndërsa ruajnë dhe madje ngrisin rehatinë njerëzore, bazohen në:

1. Dizajni arkitektonik bioklimatik për të zvogëluar kërkesën për energji. Dizajni bioklimatik i referohet modelit arkitektonik të ndërtesave që kërkon të optimizoj performancën e e tij duke përshtatur modelin në klimën lokale dhe të arrijë një ndërtesë më shfrytëzim sa më efikas të burimeve. 2. Planifikimi i sistemeve mekanike me efiçiencë të energjisë bazuar në kërkesë të ulët. Krahas masave bioklimatike, sisteme aktive siç është ajri i kondicionuar mund të kërkohen për të garantuar komoditetin e banorëve. Në përputhje me qëllimin për të qenë efikas në burime, sistemet dhe pajisjet efikase të energjisë duhet të kenë prioritet në përzgjedhje.

3. Mbulimi i kërkesës së mbetur të energjisë (pjesërisht) nga burimet e ripërtëritshme. Pasi që kërkesa të jetë zvogëluar nga modeli pasiv dhe sistemet e nevojshme mekanike të jenë të dizajnuara dhe të zgjedhura për të optimizuar performancën dhe efiçiencën e tyre, atëherë gjenerimi i energjisë nga burimet e ripërtërtshme mund të shtojë edhe më shumë performancën e ndërtesës.

Një qasje gjithëperfshirëse e kërkesave që u cekën më lartë duhet te sigurohet kur kemi parasysh realizimin e projekteve të ndërtesave me efiçiencë të energjisë.


Tab. 2 Parametrat klimatik

Klima

Klima është tërësia e kushteve meteorologjike mesatare dhe dukurive atmosferike gjatë një periudhe kohe të caktuar (javë, muaj, vite, dekada, njëqind ose njëmijëvjeçare) në një zonë të caktuar17. Klima ndikohet nga disa faktorë si: gjerësia gjeografike e një lokacioni, relievi dhe lartësia mbidetare, bota bimore në atë lokacion, pozita ndaj sipërfaqeve ujore, rrymimet ajrore she ujore, si dhe nga vet njeriu.

Rajonet që kanë veçori të ngjashme karakteristike të klimës, grupohen nën një zonë klimatike. Bazuar në parametrat klimatik shtetet mund ti kenë disa zona klimatike. Kosova i takon një zonë klimatike (klima kontinentale).

Parametrat kryesorë klimatik që duhet të merren parasysh për një lokacion janë dhënë në tabelën më poshtë(tab.2).

Keto te dhëna klimatike mund te sigurohen nga institutet meteorologjike.

Klima ka një rol të rëndësishëm dhe ndikim në konsumin e energjisë në ndërtesa, andaj për të dizajnuar një ndërtese me EE, fillimisht duhet bërë analizat e parametrave klimatike te cilët kanë ndikim në përcaktimin e nivelit të komoditetit në ndërtesë , formën dhe orientimin e ndërtesës, karakterisitkat e mbështjellësit e deri te përzgjedhja e sistemeve ne ndërtesë.

E gjithë kjo lidhet me termin e dizajnit bioklimatik i cili merr parasysh të dhënat për klimë për të siguruar nivelin e komoditetit për banorët me përdorim minimal të burimeve, duke mos lënë anash aspektet e sjelljes dhe ato psikologjike.

Të dhëna

Temperatura e ajrit (T) ˚C

kWh/m²

%

m/s,(˚)

mm

°D

˚

Rrezatimi diellor (direkt dhe difuz)

Këndi i rrezatimit te diellit

Lagështia relative (RH)

Shpejtësia dhe drejtimi i erës

Ditë gradë me diell

Rreshjet

Njësitë

17 https://sq.wikipedia.org/wiki/Klima


Komoditeti termik në ndërtesa

Komoditeti termik është gjendje e mendjes që shpreh kënaqësi me mjedisin termik18 niveli i të cilit përcaktohet nga vlerësimi subjektiv. Niveli i komoditetit termik paraqet balansin e faktorëve fizik të përcaktuar nga sistemet mekanike si dhe faktorët fiziologjik të individit bazuar në metabolizmin, gjendjen psikologjike dhe aktivitetit të tij. Niveli i komoditetit termik është nivel variabil varësisht nga përjetimi individual i temperaturës dhe faktorëve tjerë të jashtëm fizik, i cili mundëson zhvillimin normal të aktiviteteve përkatëse përbrenda ndërtesës. Varësisht nga destinimi i hapësirave dhe aktiviteteve të parapara të zhvillohen në hapësirën apo ndërtesën përkatëse, komoditeti termik përcaktohet nga nivele të ndryshme të temperaturës, lagështisë relative dhe rrymimit të ajrit si rezultat i këmbimit të ajrit.Për krijim të komoditetit dhe stabilitet termik të hapësirës së kondicionuar të ndërtesës, duhet krijuar balans në mes humbjeve termike dhe përfitimeve të mundshme pasive dhe burimeve të brendshme. Për arritjen e balansit termik në ndërtesë duhet të kujdesemi për 5 faktorët kryesor (Fig.7):

- Humbjet termike përmes transmisionit, të cilat ndodhin përmes mbështjellësit termik- humbjeve termike përmes ventilimit, të cilat ndodhin përmes procesit të ventilimit dhe rrjedhjeve të pakontrolluara të ajrit,- përfitimeve pasive diellore nga rrezatimi i drejtpërdrejtë diellor në hapësirat e brendshme- përfitimeve të brendshme termike, të cilat vijnë si rezultat i gjenerimit termik nga puna e pajisjeve të ndryshme shtëpiake dhe vet trupit të njeriut- sistemit të ngrohjes, instalim i cili ka për qëllim ngrohjen e hapësirës së brendshme të ndërtesës

Fig. 7 Faktorët kryesor në balansin termik të ndërtesës (burimi: autorët)

18 BJARNE W. OLESEN, KIM HAGSTRÖM, Thermal Comfort, in Industrial Ventilation Design Guidebook, 2001


Për të arritur këtë balans duhet pasur në konsideratë:1. Formën e ndërtesës2. Orientimin e ndërtesës dhe përfitimin pasiv3. Izolimi termik dhe kontrolli i rrjedhjeve të ajrit4. Eliminimi i urave termike5. Dritaret dhe dyert6. Sistemet makinerike (ngrohje, ventilim dhe ftohje)7. Uji i ngrohtë sanitar

Forma e ndërtesës/Faktori i formës

Forma e ndërtesës paraqet një faktor të rëndësishëm në raport me humbjet termike të ndërtesës dhe përfitimin pasiv të nxehtësisë. Forma apo gjeometria e ndërtesës përcaktohet nga forma e shputës/planit të ndërtesës dhe lartësisë/etazhiteteve së saj. Në varësi nga forma e planimetrisë së ndërtesës përcaktohet raporti në mes sipërfaqes së mbështjellësit termik “S” dhe vëllimit apo hapësirës së brendshme të kondicionuar “V”. Ky raport quhet faktori i formës “fo” , i cili mund të jetë i favorshëm apo i pafavorshëm në kuptim të ruajtjes së energjisë termike varësisht nga raporti i krijuar. Bazuar në zgjidhjen e planimetrisë së dyshemeve dhe thyerjeve të aplikuara në muret perimetrike (fasada) dhe kulm të ndërtesës, mund të krijohet faktor i ndryshëm i formës së ndërtesës për të njëjtin vëllim të brendshëm dhe në këtë mënyrë të krijojmë faktorë të ndryshëm të formës. Raporti i sipërfaqes mbështjellëse ndaj vëllimit të brendshëm do të duhej të ishte i vogël në mënyrë që të minimizohen humbjet termike (Fig 7) ku rasti A prezanton zgjidhjen më të favorshme në raport me rastin B dhe C.


Fig. 8 Ndikimi i formës së ndërtesës në faktorin e formës dhe humbjet e energjisë termike (burimi: autorët)

Forma e ndërtesës gjithashtu luan rol të rendësishëm në përfitimin pasiv të nxehtësisë nga rrezatimi i drejtpërdrejtë diellor. Varësisht nga shtrierja e ndësrtesës dhe orientimi i fasadave përkatëse, mund të maksimalizohet apo minimizohet mundësia e përfitimeve pasive. Thyerjet e shumta krijojnë hijëzime në sipërfaqet e fasadave, të cilat e pamundësojnë rrezatimin e drejtpërdrejtë diellor, kurse format me shtrirje të rregullt mundësojnë rrezatim të drejtpërdrejtë në sipërfaqe të mëdha të fasadës, (Fig 8), ku rasti A arrinë të sigurojë rrezatimin maksimal të drejtrdrejtë diellor, në raport me rastin B dhe C, në të cilat krijohen hijëzime si rezultat i formës dhe thyerjeve.


Fig. 9 Ndikimi i formës së ndërtesës në përfitimet pasive nga rrezatimi diellor (burimi: autorët)

Orientimi i ndërtesës

Në kushte të përgjithshme, orientimi i ndërtesës paraqet një komponentë të rëndësishme në kuptimin e qëndrueshmërisë së ndërtesave, si në kuptim energjetik, por gjithashtu në kuptim të komoditetit dhe aspektit shëndetësor e psikologjik. Orientimi i ndërtesës ndikon në mundësimin e maksimalizimit të përfitimit të nxehtësisë nga rrezatimi diellor apo siç njihet edhe Përfitimi Pasiv nga rrezatimi diellor. Përfitimi pasiv i nxehtësisë quhet përfitim i energjisë duke mos përdorur ndonje sistem mekanik apo duke mos konsumuar energji për të. Kjo konsiderohet si një nga komponentet kryesore në kuptim të përfitimeve si masë komplementare krahas komponentëve tjerë, të cilët ndërlidhen me konzervimin e energjisë termike në ndërtesa.

Orientimi i ndërtesës mund të trajtohet apo të parashikohet në rastet e ndërtimeve të reja, ku mund të paracaktohet pas analizave të lokacionit dhe mundësive për orientim sa më të favorshëm për përfitime termike. Kjo komponentë nuk mund të paracaktohet tek ndërtesat ekzistuese, por e njejta mund të merret në konsideratë për shfrytëzim maksimal të energjisë termike në formë pasive.


Përfitimet pasive do të jenë të mundshme në hapësira përkatëse të ndërtesës duke mundësuar ngrohjen e pjesërishme të saj (Fig 10).

Përfitimet pasive do të jenë të mundshme në hapësira përkatëse të ndërtesës duke mundësuar ngrohjen e pjesërishme të saj. Shpërndarja e nxehtësisë së përfituar në mënyrë pasive duhet të jetë e menduar me kohë, duke krijuar lidhje në mes hapësirave të brendshme pa barriera fizike, në rastet ku është e mundshme (Fig. 11). Në rastet e përfshirjes së instalimeve makinerike të ventilimit, ky proces mund të realizohet përmes sistemit shpërndarës të ventilimit.

Fig. 10 Përfitimet pasive nga rrezatimi i drejtpërdrejtë diellor gjatë stinës së dimrit (burimi: autorët)

Fig. 11 Shpërndarja e nxehtësisë (burimi: autorët)


Mbrojtja nga rrezatimi diellor

Në përputhje të plotë me rregullat e projektimit të ndërtesave publike (administrative, arsimore, shëndetësore, etj), në kuptim të orientimit të hapësirave të brendshme dhe ndërtesës në tërësi, duhet t’i kushtohet kujdes i veçantë mundësisë së tejngrohjes së hapësirave të brendshme, gjatë periudhave të ngrohta apo kur rrezatimi diellor arrinë intensitet më të lartë si rezultat i ndryshimit të këndit të rrezatimit diellor (Fig. 12). Orientimi jugor i fasadave ofron potiencial të lartë të përfitime pasive diellore, por i cili krijon tejngrohjen e brendshme gjatë stinës së verës. Mbrojtja nga diellosja verore është e domosdoshme, në mënyrë që të mos krijohen ngarkesa të pa nevojshme për ftohje të hapësirave. Kjo mund të arrihet përmes elementeve hijëzuese horizontale apo vertikale të projektuara në forma dhe dimensione të përshtatshme për reduktimin e diellosjes apo kontrollim të diellosjes, si: konzolat, elementet montuese metalike për hijëzim, etj.

Në raste specifike bimësia e lartë gjethrënëse në afërsi të ndërtesës, ka ndikim pozitiv në kontrollimin e diellosjes në ndërtesë gjatë ciklit vjetor në mënyrë natyrale, duke kufizuar diellosjen në periudha të gjelbërimit maksimal të tyre dhe duke mundësuar diellosje të mjaftueshme gjatë dimrit kur gjelbërimi mungon (Fig 13).

Fig. 12 Mbrojtja nga rrezatimi i panevojshëm diellor përmes hijëzuesve, gjatë stinës së verës (burimi: autorët)

Fig. 13 Mbrojtja nga rrezatimi diellor përmes bimësisë së lartë (burimi: autorët)


Inercioni termik/masa termike

Krahas zvogëlimit të humbjeve termike përes aplikimit të materialeve adekuate në mbështjellës termik, materialet ndërtimore mundësojnë gjithashtu akumulimin e energjisë termike, e cila lirohet nga elementet ndërtimore gjatë renies së temperaturave, duke kontribuar në ngrojen e hapësirës (Fig 14). Ky fenomen njihet si inercionit termik, i cili përfaqëson masën termike të një materiali. Masa termike e materialit varet nga dendësia e tij, duke mundësuar akumulim të lartë termik nga materialet me dendësi të lartë si betoni masiv, tullat e plota solide, gurët nayral etj. dhe akumulin të ulët nga materialet e lehta si druri, karton gipsi, plastika etj.

Fig. 14 Akumulimi dhe lirimi i nxehtësisë nga materialet me masë termike (burimi: autorët)


Padepërtueshmëria ajërore e mbështjellësit

Padepërtueshmëria ajërore e mbështjellësit paraqet aftësinë e mbështjellësit termik që të jetë i padepërtueshëm nga ajri. Kjo cilësi e mbështjellësit eliminon humbjet e pakontrolluara të energjisë termike përmes rrjedhjeve të ajrit nga brenda jashtë dhe anasjelltas. Si masë preventive e paraqitjes së depërtueshmërisë ajërore është edhe trajtimi i pozicioneve kritike ku elementet konstruktive mund të krijojnë plasaritje si dhe depërtimet e planifikuara të sistemeve (ujësjellës, elektrik, makinerik etj). Çdo depërtim i planifikuar i mbështjellësit termik duhet të trajtohet përmes elementeve të parafabrikuara për depërtime fizike pa rrjedhje ajërore në to si dhe në pozicionet kritike këndore të elementeve konstruktive përmes lyerjeve me shtresa, membranave apo shiritëve specifike të padepërtueshme nga ajri (Fig 15, Fig 16 dhe Fig 17).

Fig. 15 Aplikimi i lyerjes me shtresë të tëpadepërtueshme (burimi: www.blowerproof.co.uk)

Fig. 16 Aplikimi i membranave në depërtime nga ajri(burimi: www.foursevenfive.com)

Fig. 17 Aplikimi i shiritëve të padepërtueshëm nga ajri (burimi: www.passivehous-esystems.ie)


Humbjet termike

Humbje termike konsiderojmë kalimin e pandalshëm të energjisë termike nga ambientet e ngrohura në hapësirat e pangrohura dhe ato të jashtme. Niveli i humbjeve termike varët nga disa faktorë, të cilët ndërlidhen me format e transferimit të energjisë termike nga një ambient në një ambient tjeter me temperaturë më të ulët. Në ndërtesa humbjet termike manifestohen në tri format kryesore:

a) Përçushmëria,b) Konveksioni c) Rrezatimi

Këto forma të transferimit të energjisë termike paraqiten kryesisht në pozicione të ndryshme të ndërtesës, të cilat kërkojnë trajtim të ndryshme.

Përçueshmëria - Humbjet më të mëdha në një ndërtesë konsiderohen të jenë ato të cilat ndodhin pëmes përçueshmërisë termike në pjesët solide jo-transparente të mbështjellësit termik. Kjo formë e humbjeve termike paraqitet tek materialet solide me kontakt të drejtpërdrejtë fizik në mes tyre. Kjo humbje mbetet e vazhdueshme kur ekziston ndryshimi temik në mes ambienteve të brendshme dhe të jashtme. Ky fenomen vërehet përmes temperaturës rrezatuese të sipërfaqeve të brendshme të mureve, kulmit dhe dyshemesë.

Konveksioni - Humbjet termike përmes konveksionit janë të pranishme në rastet e rrjedhjes apo infiltrimit të ajrit përmes pikave të dobëta në mbështjellësin termik, si: lidhja në mes dritares dhe hapjes së murit, plasaritjeve në mure, lidhjeve jo të mira në mes materieleve dhe elementeve ndërtimore dhe përmes sistemeve të ventilimit makinerik. Ky fenomen vërehet përmes rrymimeve të ajrit të ftohtë në hapësiren e brendshme

Rrezatimi - Humbjet termike në formë rrezatimi janë gjithmonë prezente në sipërfaqet transparente si xhami apo materialet tjera kompozite. Humbjet apo përfitimet termike na paraqiten në sipërfaqen e xhamit dhe e cila vërehet përmes temperaturës rrezatuese nga sipërfaqet e brendshme, në këtë rast xhamit të dritareve.

Masat mbrojtese nga humbjet termike

Masat për mbrojtje nga humbjet termike në ndërtesa janë të domosdoshëm dhe qasja ndaj këtyre humbjeve ndryshon varësisht nga forma e manifestuar e tyre.Mbrojtja nga humbjet përmes përçueshmërisë – Mbrojtja më efikase nga humbjet e energjisë termike përmes përçueshmërisë në mbështjellësin termik është apliki i shtresës termoizoluese nga faqja e jashtme e elementit ndërtimor. Në varësi nga pozicionet e elementeve të mbështjellësit termik aplikohen materiale me cilësi të ndryshme fiziko-kimike, të përshtatshme për kushtet në të cilat i ekspozohet.


Mbrojtja nga humbjet termike përmes konveksionit – Masat për mbrojtje nga humbjet e energjisë termike në formë të konveksionit janë ndërhyrjet në plasaritjet apo lidhjet e dështuara në mes materialeve dhe elementeve ndërtimore psh: plasaritjet e thella në mure, lidhja e dobët në mes dritares dhe hapjes së mureve, depërtimet e instalimeve nga hapësirat e jashtme në të brendshme etj.

Në rastet e humbjeve termike përmes sistemeve të ventilimit mekanik, masa e vetme për mbrojtje nga humbjet mbetet instalimi i njësive të këmbyesve termik efikas me rikuperim termik, të cilët arrijnë të ruajnë energji termike pëbrenda ndërtesës edhe gjatë procesit të këmbimit të ajërit.

Mrojtja nga humbjet termike përmes rrezatimit – Mbrojtja nga humbjet termike rrezatuese mund të bëhet vetëm përmes rreflektimit të rrezatimit, i cili është bëhet përmes aplikimit të folieve përkatëse në kuadër të xhamit të dritares. Kjo formë arrinë të zvogëlojë konsiderueshëm këtë formë të humbjes termike.

Performanca e energjisë në ndërtesa

Performanca energjetike në ndërtesa pasqyron nivelin e konsumit të energjisë si rezultat i kërkesës për procese të ndryshme bazuar në llojin dhe destiminin e ndërtesës. Niveli i konsumit të energjisë në ndërtesa rezulton nga kërkesa e sistemeve të instaluara në ndërtesë si: Sistemi i ngrohjes, sistemi i ftohjes, sistemet ventiluese mekanike, pajisjet e ndriçimit dhe pajisjet tjera elektrike. Niveli i konsumt të energjisë nga sistemet e ngrohjes/ftohjes dhe ventilimit makinerik të ndërtesës derivon nga 2 faktorët kyç:

1. Niveli i humbjeve termike përmes elementeve të mbështjellësit termik,2. Efiçiencës së vetë sistemit ngrohës/ftohës.

Sa i përket konsumit të energjisë nga pajisjet e ndriçimit dhe pajisjet tjera elektrike, niveli i konsumit derivon nga efiçienca e pajisjeve dhe trupave ndriçues si dhe nga mënyra apo shprehia e shfrytëzimit të tyre.

Kriteret minimale të performancës së energjisë kanë për qëllim përcaktimin e kushteve minimale të disa nga kriteret themelore teknike për të arritur një nivel optimal të efiçiencës së energjisë përmes minimizimit të humbjeve termike. Duke konsideruar se pjesa me e madhe e energjisë së konsumuar nga ndërtesat derivon nga konsumi i energjisë për ngrohje të hapësirës dhe ngrohje të ujit, atëherë kriteret minimale për performansën e energjisë i dedikohen zvogëlimit të humbjeve të energjisë termike me masa për konzervim të saj dhe arritje më të larta të efiçiencës.


Fig. 18 Konzervimi i energjisë termike (burimi: autorët)

Kriteret minimale të performancës së energjisë në ndërtesa në Kosovë përcaktohen përmes Rregullores nr.04/18 për kërkesat minimale të përformancës energjetike të ndërtesave, e cila përcakton kriteret teknike të komponentëve të mbështjellësit termik të ndërtesës dhe kërkesat minimale për konzervimin e energjisë apo humbjeve termike. Kjo rregullore përcakton kërkesat minimale për performancën energjetike të ndërtesave të reja dhe në ndërtesat dhe njësitë e ndërtesave të cilat renovohen apo rindërtohen dhe e cila aplikohet për kategori të ndryshme të ndërtesave. Kjo rregullore është pjesërisht në përputhje me Direktivën për Performancë Energjetike në Ndërtesa (2010/31.EU).

Rregullorja nr.04/18 për kërkesat minimale të përformancës energjetike të ndërtesave, përcakton masat të cilat duhet tëparashihen paraprakisht dhe të implementohen në ndërtesat e reja dhe ato të renovuara, të cilat përfishjnë:

• Izolimin termik të elementeve të mbështjellësit termik të ndërtesës si: muret, kulmi, dyshemetë, si masë për uljen e humbjeve termike përmes përçueshmërisë, si dhe zëvendësimi i dritareve, • Sistemet efiçiente të ngrohjes së hapësirës • Sistemet e ventilimit• Sistemet e ngrohjes së ujit,• Sistemin e ndriçimit,• Aplikimi i sistemeve të energjisë nga burimet ripërtëritëshme,

Mbështjellësi termik

Mbështjellësi termik është barriera fizike në mes mjedisit të jashtëm dhe atij të brendshëm të kondicionuar të ndërtesës19. Është pjesa më e rëndësishme e ndërtesës në kuptim të konzervimit të energjisë termike dhe efiçiencës së energjisë në ndërtesa (Fig 18). Mbështjellësi termik përbëhet nga një numër i elementeve apo komponentëve, të cilët mundësojnë mbrojtjen e hapësirës së brendshme nga ndikimet e jashtme atmosferike si temperatura, shtypja e ajrit, reshiet, erërat, lagështia dhe rrezatimi. Mbështjellësi termik përbëhet nga elementët bazikë si: 1. Muret, kulmi, dyshemetë dhe dritaret/dyert. Këta elementë grupohen në elementë solid jo-transparent dhe elentët transparentë.

19 C.E. Hagentoft, An Introduction to Building Physics, 1st ed. Studentlitteratur AB, 2001


Fig. 19 Humbjet termike përmes elementëve të mbështjellësit termik (burimi: autorët)

Karakteristikat kryesore të elementëve solid jo-transparent janë cilësitë e tyre fizike dhe kimike, përmes së cilëve mundësohet transmetimi termik përmes përçueshmërisë apo transmisionit nga hapësirat brenda-jashtë apo anasjelltas. Varësisht nga struktura e tyre fizike dhe kimike, materialet e përdorura në pjesën solide jo-transparente të ndëtesës përcaktohet edhe niveli apo sasia e energjisë termike, e cila kalon në formë të përçueshmërisë dhe e cila njihet si humbje termike.Sipas studimeve të ndryshme rezulton se humbjet më të mëdha termike në ndërtesë ndodhin përmes pjesës solide jo-transparente të mbështjellësit termik. Rreth 65% e humbjeve te pergjithshme termike ndodhin përmes sipërfaqeve solide jo-transparente të mbështjellësit të ndërtesës, nga të cilat 35% përmes mureve, 20% përmes kulmit dhe 10% përmes dyshemesë20(fig. 19). Rreth 35% të humbjeve tjera ndoshin përmes sipërfaqeve transparente dhe rrjedhjeve të ajrit.Humbjet e termike përmes përçueshmërisë në sipërfaqet solide të ndërtesës janë humbje të para kalkulueshme dhe gjithashtu të matshme, të cilat shprehen me vlerës “U”, e njihet si njësia matëse për kalueshmërinë termike.

20 Heat loss - Designing Buildings Wiki; https://www.designingbuildings.co.uk/wiki/Heat_loss


Tab. 3 Rezistenca e sipërfaqes së brendshme, Rsi (m2K/W)

Kalueshmëria termike “U”

Humbja termike përmes transmisionit apo kalueshmëria termike paraqet energjinë termike, e cila kalon nga ambientet e ngrohta në ambientet e ftohta, në formë të përçueshmërisë, përmes materialeve solide. Humbja apo kalueshmeria termike shprehet me vlerën “U”, e cila paraqet sasine e humbur të energjisë termike në Watt [W], për 1 meter katror [m2] të siprfaqes së materialit (mur, kulm, dysheme), kur ndryshimi termik në mes dy mjediseve është 1 Kalvin [K], e shprehur me njësinë matëse [W/m2K].

Kjo vlerë gjenerohet si herësi në mes vlerës 1 me shumën e të gjitha rezistencave termike të materialeve në kuadër të elementit të trajtuar të mbështjellësit termik (mur, kulm, dysheme, etj).

U = 1/ΣR [W/m2K]

Shuma e rezistencave termike “ΣR” të elementit të trajtuar të mbështjellësit paraqet shumën e rezistencave vetanake të secilit material përbërës së një elementi të mbështjellësit “R

1, R

2, R

3,...R

n”

dhe rezistencës termike të sipërfaqeve të brendshme “Rsi” dhe jashtme të “Rse” të elementit.

ΣR = Rsi + R1 + R2 + R3 +...+Rn + Rse [m2K/W]

Rezistenca termike e një materiali paraqet rezistencën e tij ndaj kalueshmërisë termike, e cila manifestohet në atë material, nga hapësira me temperaturë më të lartë në drejtim të hapësirës me temperaturë më të ulët, në formë të përçueshmërisë. Rezistenca termike e një materiali përcaktohet nga raporti në mes trashësisë së materialit “d”[m] dhe koeficientit të tij të përçueshmërisë “λ” [W/mK].

R = d/λ [m2K/W]

Koeficienti i përçueshmërisë termike i materialve “λ” është koeficient i cili përcaktohet nga dendësia e materialit dhe përmbajtja e lagështisë në të. Pra janë struktura fizike dhe ajo kimike e materialit. Sa më poroz dhe i thatë të jetë materiali aq më e ulët është përçueshmëria e tij termike dhe rrjedhimisht cilësitë e tij termoizoluese.

Rezistencat termike të sipëfaqes së jashtme dhe të brendshme të elementit të mbështjellësit termik, konsiderohen si fenomenet fizike, të cilat paraqiten në sipërfaqet e elementeve në kontakt me ajrin . Ky fenomen varion nga madhësia, ekspozimi dhe lloji i materialit, por që vlerat e këtyre rezistencave termike janë përvetësuar si vlera konstante për pozicionet e ndryshme të elementeve të mbështjellësit termik. Sipas EN ISO 6946, këto vlera të parakalkuluara përcaktohen si konstante varësisht nga drejtimi i lëvizjes së energjisë termike respektivisht pozita e elementit të mbështjellësit termik, siç janë paraqitur në Tabela 3 dhe Tabela 4.

Elementi i ndërtimor

Mur Horizontale 0.13

0.10

0.17

Lartë

Poshtë

Tavan, kulm, dysheme

Tavan, dysheme

Drejtimi i lëvizjes së nxehtësisë Vlerat e projektuara sipas EN ISO 6946


Elementi i ndërtesës U vlera maksimale elejueshme (W/m2K)

Muri i jashtëm 0.35

0.50

0.50

0.30

0.30

0.30

Muri në kontakt me tokën

Dyshemeja në kontakt me tokën

Dyshemeja e ekspozuar ndaj mjedisit të jashtëm

Kulmi i pjerrët i pangrohur

Kulmi i pjerrët i ngrohur

0.30Kulmi i rrafshët

0.50Pllaka mes kateve që kufizohet me hapësirë të pangrohur

0.90Pllaka me kateve të ngrohura

0.80Muri në mes dy hapësirav të banimit

1.60Komponentët e qelqit (dritare, dritare në kulm, dyer nga qelqi,muret ndarëse nga qelqi etj.)

Tab. 4 Rezistenca e sipërfaqes së jashtme, Rse

(m2K/W)

Tab. 5 Përcaktimi i koeficientit të transmetimit termik “më të lartë të pranueshëm” (U [W/m2K]) për elementet e veçanta të ndërtesave të reja në ndërtim

Elementi i ndërtimor

Mur Horizontale 0.04

0.04

0.04

0.00

Lartë

Poshtë

Kulm

Dysheme

Dysheme dhe mure nëkontakt me tokën

Drejtimi i lëvizjes së nxehtësisë Vlerat e projektuara sipas EN ISO 6946

Në Kosovë, sikurse edhe në vendet e BE-së, shkalla e humbjeve të lejuara termike përmes elementeve të mbështjellësit termik, përcaktohet me vlerat e kalueshmërisë termike “U” të secilit element. Për dallim, SHBA, Britania e Madhe dhe disa vende tjera, këtë e përcaktojnë me vlerat e rezistencës termike “R”, e cila është vlera inverse e vlerës “U”.

Në Kosovë, vlerat e lejuara maksimale të humbjeve temrmike “U” përcaktohen në Rregulloren nr.04/18 për kërkesat minimale të përformancës energjetike të ndërtesave, Shtojca 1, Tabela 5 dheTabela 6.


Tab. 6 Përcaktimi i koeficientit të transmetimit termik (U [W/m2K]) për elementet e veçanta të ndërtesave, të cilat i nënshtrohen përmirësimit/renovimit (sipas nenit 9.2 të rregullores nr.04/18)

Elementi i ndërtesës U vlera maksimale elejueshme (W/m2K)

Muri i jashtëm 0.35

0.50

0.50

0.30

0.30

0.30

Muri në kontakt me tokën

Dyshemeja në kontakt me tokën

Dyshemeja e ekspozuar ndaj mjedisit të jashtëm

Kulmi i pjerrët i pangrohur

Kulmi i pjerrët i ngrohur

0.30Kulmi i rrafshët

0.50Pllaka mes kateve që kufizohet me hapësirë të pangrohur

0.90Pllaka me kateve të ngrohura

0.80Muri në mes dy hapësirav të banimit

1.60Komponentët e qelqit (dritare, dritare në kulm, dyer nga qelqi,muret ndarëse nga qelqi etj.)


Fig. 20 Mur i paizoluar nga tullat e plota të argjilës

Shtresëzimi i murit të jashtëm ekzistues (Figura 18)

Nr Emertimi i materialit

Shtresë suvatimime bazë gëlqerore

Rsb 0.13 m2K/W

0.0282 m2K/W

0.5333 m2K/W

0.020 m2K/W

0.04 m2K/W

R1 d1/λ1 = 0.02/0.71

d2/λ2 = 0.31/0.60

d3/λ3 = 0.02/1.00

R2

R3

Rsj

2.00

31.00

2.00

0.71

0.60

1.00

Muratim me tulla tëplota nga argjilaSuvatim i jashtëm mebazë çimentoje

Trashësia [cm] Koef. i përçueshmërisëtermike [W/mK]

1.

2.

3.

Shembull 1: Kalkulimi i kalueshmërisë termike në mure ekzistuese dhe pas aplikimit të masave termoizoluese.

Mur i jashtëm ekzistues me përmbajtje:

Rezistencat termike të materialeve dhe sipërfaqeve të jashtme dhe të brendshme të murit

Shuma e rezistencave termike/Rezistenca e tërësishme termike e murit:

ΣR = Rsb+R1+R2+R3+Rsj = 0.13+0.0282+0.5333+0.02+0.04 = 0.7515 m2K/W

Kalueshmëria termike e murit:

U = 1/ ΣR = 1/ Rsb+R1+R2+R3+Rsj = 1/0.13+0.0282+0.5333+0.02+0.04 = 1.330 W/m2K

Bazuar në vlerën maksimale të lejuar të kalueshmërisë termike U sipas Rregullores nr.04/18 për kërkesat minimale të përformancës energjetike të ndërtesave, Shtojca 1, duhet të jetë U = 0.35 W/m2K.Bazuar në rezultatin e kalkulimeve, rezulton se vlera “U” e murit ekzistues i tejkalon mbi 3 here vlerën maksimale dhe se masat për uljen e humbjeve janë të domosdoshme.


Në rastin konkret aplikimi i materialit termoizolues është i domosdoshëm dhe trashësia e tij përcaktohet varësisht nga koeficienti i përçueshmërisë termike të cilin ka materiali. Në këtë rast aplikojmë material termoizolues me koeficient të përçueshmërisë termike λ = 0.036 W/mK (Figura 21). Gjithashtu në kalkulim eliminojmë shtresën e jashtme të suvasë si rezultat i vjetërsise dhe degradimit të materialit dhe kalkulojmë:

Shuma e rezistencave termike/Rezistenca e tërësishme termike e murit:

ΣR = Rsb+R1+R2+R3+R4+Rsj = 0.13+0.0282+0.5333+2.222+0.0073+0.04 = 2.960 m2K/W

Fig. 21 Mur i zioluar nga tullat e plota të argjilës

Rsb 0.13 m2K/W

0.0282 m2K/W

0.5333 m2K/W

2.222 m2K/W

0.0073 m2K/W

R1 d1/λ1 = 0.02/0.71

d2/λ2 = 0.31/0.60

d3/λ3 = 0.08/0.036

d4/λ4 = 0.008/1.10

R2

R3

R4

0.04 m2K/WRsj

Rezistencat termike të materialeve dhe sipërfaqeve të jashtme dhe të brendshme të murit


Kalueshmëria termike e murit:

U = 1/ ΣR = 1/ Rsb+R1+R2+R3+R4+Rsj=1/0.13+0.0282+0.5333+2.222+0.073 + 0.04 = 0.3377 W/m2K

Bazuar në kalkulim rezulton se aplikimi i materialit termoizolues me trashësi d = 8.00 cm dhe koeficient të përçueshmërisë termike λ = 0.036 W/mK, arrinë të zvogëlojë humbjet termike në U = 0.3377 W/m2K, vlerë e cila është nën vlerën maksimale të lejuar sipas Rregullores nr.04/18 për kërkesat minimale të përformancës energjetike të ndërtesave, Shtojca 1.

Shembull 2: Kalkulimi i kalueshmërisë termike në pllakën e nën-kulmit së pashfrytëzueshme ekzistuese dhe pas aplikimit të masave termoizoluese.

Shtresëzimi i pllakës ekzistuese të nën-kulit të pashfrytëzueshme (Figura 20)

Nr Emërtimi i materialit

Shtresë suvatimime bazë gëlqerore 2.00 0.71

20.00 2.60Pllakë ngabetoni i armuar

Trashësia [cm]

Koef. ipërçueshmërisëtermike [W/mK]

1

2

Suvatim i brendshëm me bazë gëlqerore 2 cm, muratim me tulla të plota argjilore 31 cm, suvatim i jashtëm me bazë çimentoje 2 cm.

Rt = 0.751

U = 1.330

Suvatim i brendshëm me bazë gëlqerore 2 cm, muratim me tulla të plota argjilore 31 cm, shtresë termoizoluese 8 cm (λ=0.036 W/mK),

shtresë fasadimi 0.8 cm.

Rt = 2.960

U = 0.3377

Tab. 6 Nivelet e humbjeve termike në mure para dhe pas aplikimit të shtresës termoizoluese

Fig. 22 Pllakë nën kulm, e pa izoluar

Pllakë e nënkulit të pashfrytëzueshme ekzistues me përmbajtje:


Rsb 0.10 m2K/W

0.0282 m2K/W

0.769 m2K/W

0.04 m2K/W

R1 d1/λ1 = 0.02/0.71

d2/λ2 = 0.320/2.60R2

Rsj

Rezistencat termike të materialeve dhe sipërfaqeve të jashtme dhe të brendshme të tavanit

Shuma e rezistencave termike/Rezistenca e tërësishme termike e pllakës së nën-kulit të pashfrytëzueshme:

ΣR = Rsb+R1+R2+Rsj = 0.10+0.0282+0.0769+0.04 = 0.245 m2K/W

Kalueshmëria termike e e pllakës së nën-kulmit të pashfrytëzueshme:

U = 1/ ΣR = 1/ Rsb+R1+R2+Rsj = 1/0.10+0.0282+0.0769+0.04 = 4.08 W/m2K

Në rastin konkret aplikimi i materialit termoizolues është i domosdoshëm dhe trashësia e tij përcaktohet varësisht nga koeficienti i përçueshmërisë termike të cilin ka materiali. Në këtë rast aplikojmë material termoizolues me koeficient të përçueshmërisë termike � = 0.038 W/mK dhe kalkulojmë (Figura 23 ):

Fig. 23 Pllakë nën kulm, e pa izoluar


Tab. 7 Nivelet e humbjeve termike në pllakën e nën-kulmit para dhe pas aplikimit të shtresës termoizoluese

Rsb 0.10 m2K/W

0.0282 m2K/W

0.769 m2K/W

3.1579 m2K/W

R1 d1/λ1 = 0.02/0.71

d2/λ2 = 0.320/2.60

d3/λ3 = 0.12/0.038

R2

R3

0.04 m2K/WRsj

Rezistencat termike të materialeve dhe sipërfaqeve të jashtme dhe të brendshme të tavanit

Shuma e rezistencave termike/Rezistenca e tërësishme termike e pllakës së nën-kulmit të pashfrytëzueshme:

ΣR = Rsb+R1+R2+Rsj = 0.10+0.0282+0.0769+3.1579+0.04 = 3.402 m2K/W

Kalueshmëria termike e e pllakës së nën-kulmit të pashfrytëzueshme:

U = 1/ ΣR = 1/ Rsb+R1+R2+R3+Rsj = 1/0.10+0.0282+0.0769+3.1579+0.04 = 0.293 W/m2K

Suvatim i brendshëm me bazë gëlqerore 2.0 cm, pllakë nga betoni i armuar 20.0 cm.

Rt = 0.245 m2K/W

U = 1.330

Suvatim i brendshëm me bazë gëlqerore 2.0 cm, pllakë nga betoni i armuar 20.0 cm, shtresë

termoizoluese 12 cm (λ=0.038 W/mK)

Rt = 3.40 m2K/W

U = 0.293 W/m2K


Izol

imi i

mur

eve

Fasa

dë E

TIC

SPë

rbër

ja e

sht

resa

ve

Car

itas

Luxe

mbo

urg

1. S

uvat

imi i

bre

ndsh

ëm,

2. M

urat

im n

ga tu

llat a

pobl

loqe

t t=2

0cm

3. Iz

olim

i ter

mik

lesh

gur

it m

in=1

0cm

(λm

ax=0

.04W

/mK)

4. S

htre

sa fi

nale

/fasa

da,

5. M

bajtë

s pl

astik

,

Car

itas

Luxe

mbo

urg

1. S

uvat

imi i

bre

ndsh

ëm2.

Mur

atim

nga

tulla

t apo

bllo

qet t

=20c

m3.

Izol

imi t

erm

ik le

sh g

uri

t min=1

0cm

(λm

ax=0

.04W

/ mK)

dhe

folie

ant

ikon

denz

uese

,4.

Hap

ësirë

5. M

bajtë

si p

last

ik,

6. F

asad

a ve

ntilu

ese

Fasa

dë e

ven

tilua

rPë

rbër

ja e

sht

resa

ve

U =

0.3

23 W

/m2 K

Um

ax e

leju

ar =

0.3

5 W

/m2 K

U =

0.3

23 W

/m2 K

Um

ax e

leju

ar =

0.3

5 W

/m2 K

Izol

imi i

kul

mve

Car

itas

Luxe

mbo

urg

1. S

uvat

imi i

bre

ndsh

ëm2.

Kon

stru

kcio

ni m

eska

tësh

3. M

embr

ana

kund

ër a

vujv

edh

e hi

droi

zolu

ese

4. Iz

olim

term

ikXP

S t=

10cm

(λ

=0.0

32W

/mK)

5. P

VC fo

lie,

6. B

eton

për

rëni

e t=

8-16

cm,

6. H

idro

izol

im,

7. G

jeot

ekst

il,8.

Zha

vor.

Car

itas

Luxe

mbo

urg

1. P

llaka

rigi

psi,

2. K

onst

rukc

ion

drur

i,3.

Fol

ie e

pad

epër

tues

hme

nga

avuj

t dhe

Izol

im te

rmik

lesh

gru

t min=1

2cm

( λm

ax=0

.04W

/mk)

,4.

Hap

ësirë

ajër

ore/

vent

ilues

e,5.

Mbu

lesa

U =

0.2

85 W

/m2 K

Um

ax e

leju

ar =

0.3

0 W

/m2 K

U =

0.3

31 W

/m2 K

Um

ax e

leju

ar =

0.3

0 W

/m2 K

Tab. 9 Aplikimi i masave izoluese në mure dhe kulm për plotësimin e kritereve minimale për humbjet termike sipas Rregullores nr.04/18 për kërkesat minimale të përformancës energjetike të ndërtesave


Izol

imi i

plla

kës

nën

kulm

të p

angr

ohur

dhe

tera

së m

bi h

apës

irë të

ngr

ohur

1. S

uvat

imi i

bre

ndsh

ëm2.

Kon

stru

kcio

ni m

eska

tësh

3. M

embr

ana

kund

ër a

vujv

edh

e hi

droi

zolu

ese

4. Iz

olim

term

ik X

PSt m

in=1

0cm

(λm

ax=0

.032

W/m

K)5.

Bet

on p

er rë

nie

+PVC

folie

t=8-

16cm

6. H

idro

izol

im7.

Ngj

itës

8. P

llaka

1. S

uvat

imi i

bre

ndsh

ëm2.

Mur

atim

nga

tulla

t apo

bllo

qet t

min=2

0cm

3. Iz

olim

i ter

mik

lesh

gur

it m

in=1

0cm

(λm

ax=0

.04W

/mK)

4. S

htre

sat f

inal

e të

fasa

dës

U =

0.2

83 W

/m2 K

Um

ax e

leju

ar =

0.3

0 W

/m2 K

U =

0.2

96 W

/m2 K

Um

ax e

leju

ar =

0.3

0 W

/m2 K

Izol

imi i

dys

hem

eve

mbi

tokë

dhe

mbi

hap

ësira

të p

angr

ohur

a

1. S

htre

sa fi

nale

edy

shem

esë

2. B

eton

për

rraf

shim

+ PV

C t=

5cm

3. Iz

olim

term

ikXP

S t m

in=6

cm

(λm

ax=0

.032

W/m

K)4.

Hid

roiz

olim

5. P

llaka

kon

stru

ktiv

e

1. P

llakë

rigi

psi

2. Iz

olim

term

ik le

sh g

uri

t min=8

cm

(λm

ax=0

.04W

/mK)

3. K

onst

rukc

ioni

mes

katë

sh4.

Bet

on p

er rr

afsh

im t=

5cm

5. S

htre

sa fi

nale

e dy

shem

esë

U =

0.4

62 W

/m2 K

Um

ax e

leju

ar =

0.5

0 W

/m2 K

U =

0.4

20 W

/m2 K

Um

ax e

leju

ar =

0.3

0 W

/m2 K

Tab. 10 Aplikimi i masave renovuese në pllakën nën kulm, terasë mbi hapësirë të ngrohur dhe dysheme për plotësimin e kritereve minimale për humbjet termike sipas Rregullores nr.04/18 për kërkesat minimale të përformancës energjetike të ndërtesave


Urat termike

Urat termike janë pozicionet ndërtimore ku elementet konstruktive me përçueshmëri të lartë termike depërtojnë izolimin termik apo nuk arrijnë të izolohen. Këto pozicione ndikojnë në rritjen e humbjeve termike nga hapësirat e brendshme të ngrohura në hapësirat e jashtme në vende specifike dhe në këtë mënyrë humbja termike përqëndrohet në sipërfaqe më të vogla. Urat termike kryesisht paraqiten në lidhjet apo nyjet konstruktive, si: konzola, traje, konstruksione meskatëshe, lidhje të dritares me parapet/mure (Figura 24) . Në varësi nga forma e paraqitjes së urave termike, dallojmë dy format bazike të tyre: Urat termike gjeometrike apo të formës dhe urat termike bazuar në materiale (Fig 25).Urat termike gjeometrike paraqiten si rezultat i krijimit të këndeve të jashtme në kuadër të gabariti të ndërtesës, si në mure apo kulm edhe nëse përbëhen nga materialet e njëjta. Urat termike në bazë të materialeve paraqiten si rezultat i aplikimit të materialeve me rezistenca të ndryshme termike si psh: Muratim me blloqe dhe shtyllat nga betoni.

Fig. 24 Paraqitja e urës termike si rezultat i mungesës së izolimit termik (burimi: www.google.com)

Fig. 25 Llojet e urave termike: Ura termike gjeometrike dhe ura termike në bazë të materialeve (burimi: Ernst Heiduk)


Ndryshimet e tilla të mëdha të temparaturave në një pjesë të sipërfaqes së brendshme paraqesin rrezik potencial të kondenzimit dhe prezencës së lagështisë dhe mykut në elementet konstruktive (Figura 26).

Trajtimi i urave termike duhet të perfshijë trajtimin gjeometrik, formën e elementit ndërtimor dhe atë në bazë të materialeve, pasi që paraqitja e urave termike vie në bazë të formës dhe materialit. Në rastet e ndërtimeve të reja, urat termike mund të eliminohen që në fazën e projektimit duke trajtuar detajisht nyjet konstruktive, kur në rastet e ndërtesave ekzistuese, urat termike eliminohen duke aplikuar izolimin termik apo duke e zvogëluar efektin e tyre përmes izolimeve të pjesshme.Në ndërtesat ekzistuese, identifikimi i urave termike nuk është i mundëshem përmes inspektimeve pa pajisjet e veçanta, pasi që ndryshimi termik i sipërfaqeve të jashtme të mureve/pllakave është i padukshëm. Në raste të tilla përdorimi i kamerave termografike është i domosdoshëm, të cilat mundësojnë gjenerimin e fotografive bazuar në rrezatim infra të kuq dhe si rezultat urat termike bëhen të “dukshme” (Figura 27). Identifikimi i urave termike përmes termografisë mundëson trajtimin e duhur të secilës nyje konstruktive në mënyrë përkatëse, por edhe mundëson inspektimin pas ndërhyrjeve me masa izoluese dhe konfirmimin e eliminimit të tyre.

Fig. 26 Paraqitja e kondenzit dhe mykut si rezultat i prezencës së urës termike ga trajet (burimi: www.schoeck.co.uk)

Fig. 27 Pamje termografike të urave termike (Burimi: Erns Heiduk)


Dritaret janë elemente pëbërëse të mbështjellësit termik. Ato paraqesin barrierën termike në mes mjedisit të jashtëm dhe mjedisit të brendshëm të kondicionuar, në sipërfqet e hapura të mbështjellësit termik. Dritaret konsiderohen si elementet më komplekse të mbështjellësit termik, si rezultat i funksionit të dyfishtë:

a. Izolimit termik dhe mbrojtje nga ndikimet e jashtme klimatike dhe akustike,b. Përfitimin pasiv i energjisë termike nga rrezatimi diellor (Figura 28).

Fig. 28 Procesi i humbjeve dhe përfitimeve termike përmes dritares (burimi: autorët)

Për dallim nga vlera e kalueshmërisë termike “U” në elementet solide jo-transparente, e cila duhet të kalkulohet nga përpiluesi i projektit, vlera e kalueshmërisë termike e dritareve paracaktohet nga prodhuesit, të cilët gjenerojnë vlerën e përgjithshme të kalueshmërisë termike të dritares “Uw”, varësisht nga lloji i kornizës dhe shtresëzimet e xhamit. Sipas Rregullores nr.04/18 për kërkesat minimale të përformancës energjetike të ndërtesave “U” vlerën maksimale të lejuar parashihet të jetë jo më e lartë se 1.60 W/m2K. Komponentet bazike të dritares, të cilat përcaktojnë cilësinë termike të dritaes janë:

a. Materiali dhe trashesia e kornizës b. Numri i shtresave të xhamit dhe distanca e tyrec. Gazi mbushes në hapësirat në mes shtresave të xhamitd. Folia “Low-E”e. Numri i gominave


a. Kornizat e dritares përbëhen nga material të ndryshme, të cilat gjejnë aplikim të ndryshëm. Aktualisht materialet më të zakonshme janë: druri, plastika, alumini dhe kombinimi i tyre.Aplikimi i materialeve të kornizave varion edhe nga zgjidhja arkitektonike, tipologjia e ndërtesës dhe periudha e ndërtimit të ndërtesës në rastet e renovimeve. Cilësia termike e kornizave përcaktohet nga trashesia e saj, hapësirat (dhomëzat) përbrenda kornizës dhe mbushja e dhomëzave me material termoizoluese. Cilësia termike e kornizës përcaktohet me vlerën Uf [W/m2K] (Tabela 11).

Kornizë nga druri Kornizë nga druri

Kornizë nga alumini Kornizë me materiale të kombinuara

Tab. 11 Llojet e kornizave të dritareve (burimi: http://www.finestreinternorm.it)


b. Numri i shtresave të xhamit ka për qëllim mbrojtjen nga humbjet termike dhe akustike, duke krijuar hapësirat ajërore në mes shtresave të xhamit. Numri më i madh i shtresave të xhamit ofron mbrojtje më të mirë termike dhe akustike por edhe peshë më të madhe të dritares (Figura 29). Cilësia termike e xhamit përcaktohet me vlerën Ug [W/m2K]

c. Gazi mbushës është një komponentë plotësuese në ngritjen e cilësisë termike të pjesës transparente të dritares. Kjo ndihmoin në ngadalësimin e humbjeve termike në formë të konveksionit. Gazërat mbushës në dritare janë gazëra fisnikë si: Argoni, Xenoni apo Kriptoni.

d. Folia “Low-E” është shtresë metalike e cila vendoset në sipërfaen e xhamit. Kjo shtresë metalike mund të jetë nga Zinku apo Argjendi, e cila ka ndikim të theksuar në uljen e humbjeve termike në formë të rrezatimit, duke thyer energjinë rrezatuese. Duke pasur parasysh se rreth 60% e humbjeve termike në dritare ndodhin në frmë të rrezatimit, atëherë folia “Low-E” konsiderohet si një nga komponentët kyç në ruajtjen e energjisë termike.

e. Numri i gominave luan rol të parandalimit të rrjedhjeve të ajrit në pikat kontaktuese në mes të kornizave, duke parandaluar humbjet termike në formë të konveksionit dhe ndikimeve akustike. Një kornizë mund të ketë 1, 2 apo 3 barriera të gominave.

2 Shtresa xhami 3 Shtresa xhami 4 Shtresa xhami

Fig. 29 Shtresëzimet e xhamit në dritare (burim: www.shutterstock.com)


Vendosja e dritares ka rëndësi jetike në kontrollimin e humbjeve termike në formë të konveksionit apo rrjedhjeve të ajrit dhe përçueshmërisë. Duke konsideruar se korniza e dritares luan rolin e urës termike, në rast se ajo ka kontakt të drejtpërdrejtë me muret, atëherë ky kontakt fizik duhet të eliminohet në format dhe materialet e duhura.

Në varësi nga sistemet konstruktive dhe materialet ndërtimore të mureve dritarja mund të vendoset përbrenda hapjes në kuadër të murit apo jashtë hapjes në kuadër të murit (Figura 30).

Varërisht nga metoda e vendosjes së dritares, aplikohen zgjidhjet e ndryshme të eliminimit të kontaktit fizik me mure dhe eliminimit të rrjedhjeve të ajrit përmes aplikimit të materieleve termoizoluese në pikat kontaktuese në mes dritares dhe mureve si: shkuma nga poliuretani, shiriti i parapresuar, shiriti i padepërtueshëm nga ajri etj (Figura 31 dhe Figura 32).

Fig. 30 Vendosja e dritares në mur (burimi: Ernst Heiduk)

Fig. 31 Aplikimi i shkumës së poliuretanit të mbrojtur nga shiriti i padepërtueshëm nga ajri (burimi: www.bm-online.de)


Fig. 32 Aplikimi i shiritit të paraizoluar (burimi: www.instalumin.es)

Fig. 33 Vendosja e duhur e pikorës nën dritare (burimi: autorët)

Për ruajtjen nga dëmet e shkaktuara nga uji në parapetin e dritare, pikorja luan një rëndësi thelbësore. Vendosa e pikores në mënyrë të gabueshme duke e mbështetur në pjesën ballore të kornizës së dritares dhe lidhja e saj me vida, përbën rrezik potencial të dështimit të mbrojtjes nga reshjet. Vendosja e pikores duhet të bëhet duke e vendosur pjesën e pasme të pikores nën kornizën e dritares duke e lidhur me kanalin përkatës në të. Ti përcaktohet pjerrësia adekuate dhe në lidhet me parapet me shkumë poliuretani me aftësi ngjitëse, duke mos përdorur vida (Figura 33).


Sistemet e instalimeve

Në kuadër të masave për EE në ndërtesa bëjnë pjesë të rëndësishme edhe sistemet termoteknike dhe elektrike të instaluara në ndërtesa, të cilat kanë një pjesëmarrje të konsiderueshme në konsumin e energjisë dhe veçmas në emetimin e CO2. Sistemet e instalimeve të cilat duhet ti nënshtrohen masave të EE janë:

Sistemet e ngrohjes së hapsirës, Sistemet e ftohjes së hapsirës (kondicionimi i ajrit) Ventilimi, Sistemet e ngrohjes se ujit, Ndriçimi në ndertesa , Burimet e ripërtëritshme të energjisë – kolektorët diellorë termik dhe panelet fotovoltaike Paisjet elektrike në ndërtesa Sistemet për menaxhim të energjisë në ndërtesa

Sistemet e ngrohjes

Sistemet e ngrohjes përbëjnë një nga komponentet më të rëndësishme në performancën energjetike të ndërtesës. Bazuar në efiçiencën e sistemeve dhe burimeve të shfrytëzuara për gjenerim të energjisë termike, përcaktojmë nivelin e performancës energjetike të ndërtesës si dhe nivelin e emetimit të CO2 në mjedis. Edhe pse ndërtesat mund të ngrohen apo ftohen në nivel të mjaftueshëm të komoditetit, kjo nuk do të thotë se ngrohet apo ftohet në mënyrë efiçiente.22

Aktualisht ekzistojnë veriacione të sistemeve të ngrohjes të bazuara në një burime të ndryshme të energjisë dhe kombinime të tyre në një sistem. Sistemet e bazuara në biomasë janë sistemet më të zakonshme të cilat bazohen në sistemet e ngrohjes së hapësirës përmes ujit. Sisteme më efiçiente të ngrohjes së hapësirës, sot konsiderohen të jenë sistemet me pompa termike të bazuara në ujë apo ajër. Pompat termike gjenerojne energji termike në temperature të ulëta (ngrohja e ujit bëhet në rreth 50 0C, prandaj kur vendoset të përdoren pompat termike, duhet që ndërtesa të jetë termikisht mire e izoluar në mure, dysheme dhe tavan, si dhe të ketë dritare të jashtme dhe dyer të jashtme me vlerë të ulët të koeficientit të kalimit të nxehtësisë.

Sistemet e deritanishme të ngrohjes së ndërtesave publike janë përberë nga sistemet qëndrore me radiatorë dhe të bazuara në burimet fosile të energjisë si nafta (vaji për ngrohje) apo thëngjilli.Ndonëse kaldajat (gjeneratorët e energjisë për ngrohje) me vaj për ngrohje (naftë) kanë efiçiencën më të madhe se sa kaldajat me biomasë (pellet), emetimet e CO2 dhe çmimi i lartë i lëndës djegëse bëjnë qe këto sisteme te jënë jo te favorshme ne aspektin ekonomik dhe shëndetesorë.

22 Universiteti iMariborit, Fakulteti i Teknologjisë së Energjisë, Material trajnimi për EE dhe BRE në infrastrukturat publike, Mars 2017, pp25


Sistemet ekzistuese qendrore me radiatorë mund të jenë të shfrytëzueshëm duke kombinuar sistemin shpërndarës me gjenerues effiçient të energjisë termike të bazuara në burime të ripërtëritëshme. Sistemet e rrjeteve ekzistuese lehtësisht mund të përshtaten me gjenerues të energjisë termike të bazuara në djegie të biomasës/peletit.

Sistemet në ndërtesa të reja mund të jenë të bazuara në sisteme të ngohjes me pompa termike me furnizim alternativ mbështetës nga rrjeti i energjisë elektrike apo kaldasë me biomasë, sisteme të cilat ofrojnë ngrohje me nivel të lartë të efiçiencës. Këto sisteme mund të jenë sisteme të bazuara në ngrohje me ujë apo ajër, në varësi nga specifikat, destinimin dhe madhësinë e ndërtesës.

Në rastet e instalimit të sistemit me kolektorë diellor termik, energjia e gjeneruar termike mund të shfrytëzohet për ngrohjen e ujit sanitar, por edhe për t’i ndihmuar sistemit të ngrohjes së hapsirës. Nëse sistemet për ngrohje të ujit me energji diellore (solare) përdoren për të ndihmuar ngrohjen e hapsirës, atëherë ata duhet të jenë të projektuar dhe të instaluar edhe për këtë qëllim.

Ventilimi

Ventilimi i ndërtesave është i bazuar në ventilimin natyror dhe atë mekanik, në varësi nga shumë faktor. Ventilimi i ndërtesave mundëson këmbimin e ajrit të brendshëm me atë të fresket duke ndihmuar në nivelin e cilësisë së ajrit por edhe balansimit të lagështisë së ajrit përbrenda ndërtesave. Në varësi nga niveli i aktiviteteve, numrit të shfrytëzuesve, kohëzgjatjes së shfrytëzimit të ndërtesës dhe shumë faktrëve tjerë, niveli dhe nevoja për ventilimin e ndërtesës varion. Keta fatorë ndikojnë edhe në përcaktimin e mënyrës së ventilimit të ndërtesës, në atë natyror apo mekanik.

Ventilimi natyror mund të realizohet në tri forma: Ventilimi në-anësor, ventilimi i kryqëzuar dhe ventilimi me efektin e oxhakut (Fig. 34) Në varësi nga zgjidhja funksionale dhe gabariti i ndërtesës, ajo mund të ventilohet në mënyrë efikase përmes ventilimit natyror duke mundësuar ventilimin e kryqëzuar, i cili përshkon vëllimin e tërësishëm përmes rrymimit të ajrit në formë të kryqëzimit.

Ventilimi natyror me efektin e oxhakut, i cili mundëson ventilim shumë efikas në ndërtesat me vëllim të madh, shtrirje horizontale dhe etazhitet të lartë. Ky lloj ventilimi është i mundshëm nëse ndërtesa përmban galeri të brendshme me hapje në kulm apo përmes aplikimit të fasadave të dyfishta strukturale.

Fig. 34 Format e ventilimit natyror (burimi: Ernst Heiduk)

Ventilimi i kryqëzuar Ventilimi me efektin e oxhakutVentilimi një-anësor


Ventilimi mekanik ofron ventilim të vazhdueshëm të ndërtesës. Sistemet mekanike të ventilimit rekomandohen në ndërtesa ku ventilimi përmes dritareve nuk është i mundshëm apo nuk është i rekomandueshëm. Këto sisteme janë të bazuara në shpërndarje të kanaleve të ajrit të fresket (funrnizim) dhe ajrit të “kontaminuar” (në nxjerrje). Sistemet e tilla funksionojnë përmes ventilatorëve. Sitemet makinerike të ventilimit ofrojnë mundësinë e ventilimit efikas por dhe zvogëlimit të humbjeve termike nga ventilimi përmes këmbyesve termik (rekuperatorit). Sistemet e tilla mundësojnë këmbimin e energjisë termike në mes ajrit të ngrohte ne dalje dhe atij te fresët në hyrje, duke ruajtur nxehtësinë brenda ndërtesës. Niveli i efiçiencës përcaktohet nga njësia e këmbyesit termik (rekuperatorit).

Sistemet e ngrohjes së ujit

Sistemi i ujit të ngohtë sanitar (UNS) është sistemi i ngrohjes së ujit për nevojat e shfrytëzuesve të ndërtesës. Ky sistem krijon konsum të konsiderueshëm të energjisë elektike.

Një përqindje e lartë e ndërtesave ekzistuese publike në Kosovë, UNS e kanë të bazuar në ngrohje lokale përmes bojlerëve individual për hapsirat përkatëse. Sistemi i decentralizuar krijon shpenzime të mëdha të energjisë termike si rezultat i numri të madh të bojlerëve por edhe humbjeve termike.

Sistemet qendrore të UNS ofrojnë zgjidhje më effiçiente duke mundësuar ngrohjen e ujit nga një bojler. Bojlerët e tillë ofrojnë ngrohje të UNS me konsum më efikas të energjisë si rezultat i aplikimit të izolimeve përkatëse por dhe sistemit të instaluar. Sistemet e tilla mund të jenë të aplikueshme në ndërtesa të reja si dhe ato ekzistuese përmes disa modifikimeve në sistemin e ujit. Sistemet qendrëre të UNS mundësojnë edhe lidhjen me sistemet me kolektorët diellorë, ku përmes këmbimit të energjisë termike në kolektor, mundësohet ulje e konsiderueshme e shfrytëzimit të energjisë elektrike për ngrohje të ujit.

Ndriçimi në ndërtesa

Ndriçmi artificial i ndërtesave paraqet një sistem thelbësor në krijimin e kushteve të punsë në ndërtesat publike. Në ndërtesat ekzistuese, ndriçimi artificial është i bazuar plotësisht në furnizimin me energji elektrike dhe ka pjesëmarrje të konsiderueshme në konsumin e gjithmbarshëm të energjisë elektrike në ndërtesa. Teknologjia e prodhimit të ndriçuesve ka mundësuar rritjen e cilësisë së ndriçimit duke ulur konsiderueshëm konsumin e energjisë elektrike. Sistemi më i zakonshëm efiçient i ndriçimit artificial sot konsiderohet sistemi LED (light emitting diode), i cili ofron cilësi të njëjtë ndriçimi me rreth 86% konsum më të ulët se ndriçuesit inkadeshent. Sistemi LED ësthë kompatibil me sistemin e furnizimit konvencional me energji elektrike dhe në këtë mënyrë nuk paraqet vështirësi në aplikimin e tij.

Zëvendësimi i ndriçuesve klasik me ndriçues LED në ndërtesat publike to të mund të zvogëlonte konsumit e energjisë elektrike për ndriçim artificial me rreth 80-90%.


Burimet e ripërtëritshme të energjisë – kolektorët diellor termik dhe panelet fotovoltaike

Krahas masave të shumta për arritjen e efiçiencës së energjisë dhe performancës së mirë energjetike të ndërtesës, përmes izolimit cilësor, dritareve cilësore, ventilimit efikas etj., sistemet e gjenerimit të energjisë nga burimet e ripërtëritshme konsiderohen si sisteme plotësuese, të cilat ndikojnë në rritjen e efiçiencës në ndërtesa. Sistemet e paneleve diellore termike dhe atyre fotovoltaike, ofrojnë sasi të caktuara të energjisë për nevojat e ndryshme të ndërtesës.

Kolektorët diellor termik – Janë të bazuara në ngrohjen e ujit nga rrezatimi i drejtpërdrejt diellor. Ofrojnë kapje të energjisë termike nga rrezatimi diellor, ku përmes ngohjes së ujit dhe qarkullimit të tij mundësojnë ngrohjen e UNS si dhe energji plotësuese për sistemet e ngrohjes gjatë sezonës së ngrohjes. Në varësi nga kërkesat e ndërtesës instalimi i sistemit mund të përfshijë një numër të caktuar të kolektorëve diellor termik (Fig 35).

Panelet fotovoltaik (PV) – Janë të bazuara në kapjen e energjisë së dritës nga rrezatimi diellor, i cili përmes një procesi kimik që ndodh në materialin gjysëmpërçues që gjendet në panel, konvertohet në energji elektrike dhe si e tillë mund të shfrytëzohet nga sistemi elektrik i ndërtesës apo të akumulohet në bateri përkatësë për shfrytëzim të mëvonshëm.

Fig. 35 Sistemi diellor i ngrohjes së UNS dhe sist. të ngrohjes (burimi: www.scienceabc.com)


Pajisjet elektrike në ndërtesa

Çdo ndërtesë është e pajisur me pajisje elektrike për nevoja dhe shërbime të ndryshme, qofshin ato pajisje për punët administrative, amvisërie, teknologjile etj. Numri i madh i pajisjeve në ndërtesat publike mund të krijojë ngarkesë dhe konsum të konsiderueshëm, në rast se ato nuk i përkasin rangimit adekuat të konsumit të energjisë. Bazuar në standardet për konsum të energjisë elektrike nga pajisjet, tashmë secila pajisje ka klasifikim të konsumit të energjisë elektrike të bazuar në kategoritë: A, B, C, D, E, F, G apo ato me efiçiencë të lartë me A+, A++,A+++23(Fig 36). Instalimi dhe përdorimi i pajisjeve me rangim të lartë të energjisë konsiderohet kontribut pozitiv në rritjen e efiçiencës së përgjithshme energjetike të ndërtesës. Ne figurën e më poshtme është dhënë një shembull se si ka ndryshuar konsumi i pajisjeve ndër vite si dhe nje krahasim midis konsumit ne kategoritë A dhe A+++. Shihet qartë që niveli i konsumit ne kategorinë A+++ është për 2.5 herë ma i ulët se në kategorinë A.

(*Shënim: Klasifikimi televizorit me dimenzion të njëjtë(107cm) në periudhën 2011-2020. Në vitin 2011 klasifikimi ka qenë nga klasa A deri në G , ndërsa me kalimin e viteve shtohen kategoritë reja A+, A++, A+++)24

23European Commissionhttps://ec.europa.eu/energy/topics/energy-efficiency/energy-label-and-ecodesign/energy-label-generator_en24Juraj Krivošík. Etiketa e energjisë në TV: Si duhet të vihet në dispozicion të konsumatorëve në pikën e shitjes.SEVEn, Qendra për Eficience te Energjisë, Republika Çeke.

Fig. 36 Klasifikimi i pajisjeve sipas konsumit të energjisë (burimi: www.google.com)


Sistemi për menaxhim të energjisë në ndërtesa

Përdorimi i teknologjive në ndërtesa për menaxhim të konsumit të energjisë ka treguar një interesim dhe aplikim të madh viteve të fundit. E gjithë kjo falë efikasitetit që kanë treguar këto paisje në reduktimin e kursimit të energjisë dhe proceve tjera.

Sistemi për menaxhim të energjisë në ndërtesa (SMEN), i njohur ndryshe si një sistem i automatizimi të ndërtesave (SAN), është një sistem kontrolli i bazuar në kompjuter i instaluar në ndërtesa që kontrollon dhe monitoron pajisjet mekanike dhe elektrike të ndërtesës siç janë ventilimi, ndriçimi, sistemet e energjisë, sistemet e zjarrit , dhe sistemet e sigurisë25. Aplikimi i sistemeve të menaxhimit të energjisë në ndërtesa lidhet posaçërisht me sistemet që konsumojnë energji.

Ndërtesat e vogla mund të kenë kontrolle të pavarura për sistemet e energjisë, por për ndërtesat më të mëdha ose më komplekse, institucionet me një numër ndërtesash ose organizatat me ndërtesa në disa lokacione, integrimi i funksionimit të sistemeve përmes një sistemi të vetëm të menaxhimit të energjisë në ndërtese ofron kontroll më të madh dhe mundëson kursime të konsiderueshme.

SMEN siguron monitorim në distancë në kohë reale dhe kontroll të integruar të një game të gjerë të sistemeve të lidhura, duke lejuar që mënyrat e funksionimit, përdorimi i energjisë, kushtet mjedisore etj., të monitorohen dhe të funksionojnë në orar të caktuar, me limite të kufizuara për të optimizuar performancën dhe komoditetin në ndërtesë. SMN gjithashtu mund të shkaktojë alarm, në disa raste duke parashikuar probleme dhe informimin e programeve të mirëmbajtjes. Ato lejojnë që regjistrat e performancës të mbahen në mënyrë kronologjike, të mundësojnë krahasimin e performancës kundër ndërtesave ose vendeve të tjera dhe të ndihmojnë në automatizimin e raportimit.

Kërkesat për shkallën e kursimeve që mund të arrihen nga SMEN shkojnë nga 10% në 25%. Funksionimi korrekt i tyre, mundëson që përdorimi i energjisë të optimizohet pa kompromentuar komoditetin ose performancën. Sidoqoftë, kjo kërkon një kuptim tërësor të mënyrës se si ndërtesat duhet të performojnë, dhe se si bashkëveprojnë sisteme të ndryshme brenda tyre.26

Menaxhimi i konsumit të energjisë do të ishte më i lehtë për ndërtesat publike qoftë për nivelin lokal e po ashtu edhe për atë qendror, duke përcjell në kohë reale performancën e ndërtesave dhe ketin. Andaj aplikimi i këtyre sistemeve cilësohet si një masë e rëndësishme për EE.

25Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Building_management_system26https://www.designingbuildings.co.uk/wiki/Building_energy_management_systems_BEMS


Aplikimi i masave të EE në ndërtesat e trashëgimisë kulturore

Çdo ndërtesë përdor energji - për energji elektrike, për ngrohje ose ftohje të hapësirës, për ngrohje të ujit sanitar. Kështu edhe ndërtesat e trashëgimisë kulturore kanë një nivel të lartë të joefikasitetit të energjisë, për shkak të mënyrës së ndërtimit të tyre (modelimi dhe materiali i përdorur) dhe vjetërsisë, andaj kostot e energjisë shpesh janë të larta dhe komoditei është shumë i ulët. Ndonëse këto ndërtesa përbëjnë një përqindje të vogël të stokut të përgjithshëm të ndërtesave ato kanë një potencial kursimi mjaft të madh në krahasim me ndërtesat e reja.

Rëndësia e trashëgimisë është një kombinim i të gjitha vlerave të trashëgimisë që i janë caktuar një ndërtese. Vlerat e trashëgimisë mund të jenë të një natyre estetike, historike, shkencore, kulturore, sociale ose shpirtërore, të cilat mund të përfshijnë aspektet arkitektonike, artistike, ekonomike, sociale, simbolike dhe teknologjike. Është më se i rëndësishem identifikimi i të gjitha vlerave që një ndërtesë mund të ketë. Kuptimi i origjinalitetit, integritetit dhe rëndësisë së trashëgimisë së ndërtesës mundëson përcaktimin e elementeve karakteristike që duhet të mbrohen.

Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ka të evidnetuar një numër të konsiderueshëm të ndërtesave që janë në mbrojtje të trashëgimisë kulturore, për të cilat duhet të kërkohet pëlqim i posaqëm për çfarëdo intervenimi që duhet bërë në to, andaj edhe kërkohet një qasje më e kujdesshme dhe me përgjegjësi e profesionalizëm të madh. Masat që aplikohen në këto ndërtesa duhet të jenë në përputhje me parimet e ruajtjes së ndërtesave të përshkruara në kartat ndërkombëtare dhe udhëzimet kombëtare. Mirëmbajtja vlerësohet si masa më e mirë e ruajtjes; çdo masë përmirësimi duhet të lehtësojë mirëmbajtjen e vazhdueshme të elementeve dhe materialeve të shtuara. Cdo ndërhyrje në një ndërtesë të tillë duhet të respektojë konfigurimin hapësinor ekzistues të ndërtesës, pamjen dhe pëlhurën e ndërtimit si bartës të rëndësisë së trashëgimisë. Cdo masë që shkakton dëme në elementët përcaktues të karakterit duhet të shmanget. Shkalla dhe thellësia e çdo ndërhyrje duhet të minimizohet. Rëndësia e trashëgimisë duhet të ruhet dhe duhet të njihen mundësitë për ta zbuluar ose forcuar atë për gjeneratat e tanishme dhe të ardhshme.27

27Draft BS EN 16883 Ruajtja e trashëgimisë kulturore - Udhëzime për përmirësimin e performancës energjetike të ndërtesave historike.https://www.cibse.org/getmedia/bad5b290-969c-4961-8d0c-cb71f2dcd875/Draft-BS-EN-16883-Conservation-of-Cultural-HeritageGuidelines-for-improving-energy-performance-of-historic-buildings.pdf.aspx


[P1] BJARNE W. OLESEN, ... KIM HAGSTRÖM, Thermal Comfort, in Industrial Ventilation Design Guidebook, 2001[P2] John Willoughby, in Plant Engineer's Reference Book (Second Edition), 2002.

Manfred Hegger, Matthias Fuchs, Thomas Stark, Martin Zeumer. Energy Mannual: Sustainable Architecture. 2008

A Guide To Developing Strategies For Building Energy Renovation. Buildings Performance Institute Europe (BPIE). 2013Dardan Abazi, Darsei Canhasi, Burim Ejupi dhe Rinora Gojani - Efiçienca e energjisë në Kosovë. INDEP.2012

MEA - Raporti final per Studim parafizibiliteti teknik për analizimin e potencialit te kursimit te energjisë si dhe mundësit e zbatimit te tij përmes fondeve te efiçiences se energjisë. 2016

MEA -Startegjia e energjisë e Republikës së Kosovës 2016-2027. 2017

Renilde Becqué, Eric Mackres, Jennifer Layke, Nate Aden, Sifan Liu, Katrina Managan,Clay Nesler, Susan Mazur-Stommen, Ksenia Petrichenko, And Peter Graham. - Accelerating Building Efficiency. World Resources Institute.

Banka Boterore. Studimi Kombetar i Eficiences se Energjise ne Ndertesa per Kosove. Eptisa, Prishtina, 2013.

Agjencia e Statistikave të Kosovës (ASK). Balanca Vjetore e Energjisë në Republikën e Kosovës 2018

World Bank. Europe and Central Asia Energy Efficiency Financing Option Papers for Kosovo.2016

MEA. Ligji Nr. 06/L -079 Për Efiçiencë Të Energjisë – 2018. http://mzhe-ks.net/repository/docs/LIGJI_NR._06_L-079_P%C3%8BR_EFI%C3%87IENC%C3%8B_T%C3%8B_ENERGJIS%C3%8B_(1).pdf

MEA.LIGJI Nr. 05/L-101 Për Performancën Energjetike Në Ndërtesa. https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=13176

Gent Ahmetaj, Burim Ejupi, Rinora Gojani. Financimi i Efiçiencës së Energjisë në Kosovë : përfitimet dhe pengesat. - Prishtinë : INDEP, 2015.

MEA.Plani i Tretë Kombëtar i Efiçiencës së Energjisë në Kosovë(NEEAP).2016

REFERENCAT

