Prilozi instituta za istoriju u Sarajevu [godina 16 djelimična, 1980.]

8/13/2019 Prilozi instituta za istoriju u Sarajevu [godina 16 djelimična, 1980.]

http://slidepdf.com/reader/full/prilozi-instituta-za-istoriju-u-sarajevu-godina-16-djelimicna-1980 1/7

N ST TU T ZA STOR J U

PRILOZI

GODINA XVI

Broj 7

S R JEVO1980



S DRZ J

CLANCI I RASPRAVEStr.

Dr Drago B o r o v č a n i n Uloga Josipa Broza Tita u izgradnji bosansko-

h e r c e g o v a č k e driavnosti 11Dr Enver . I m a m o v i ć M e đ a š n i natpisi na p o d r u č j u rimske provincije

Dalmacije • 7

Mr Boris N i l e v i ć U č e š ć e vojvode Petra i kneza Nikole P a v l o v i ć a up o l i t i č k o m životu srednjovjekovne Bosne • 61

Dr Bogul:nil Hrabak Trebinje, Popovo i Donja Neretva u h a j d u č k o mvojevanju za vreme morejskog rata . 69

Mr Enes. Pelidija Pohodi bosanskih paša na Crnu Goru od 1706 1714.

godine . 101

Mr Ahmed A l i č i ć Desetina u Bosni polovinom 19 vijeka . 129

Ibrahim Kemura Kongres Muslimana intelektualaca u Sarajevu 1928.

godine . . 175

Branko Latas potpukovnik Saradnja č e t n i k a i Nemaca u borbama protiv

glavne operativne grupe NOV] u dolini Neretve februar mart1943 191

PRILOZI

Mr Behija Zlatar Podaci o stanovništvu Sarajeva u popisu bosanskogsandžaka 1604. godine . • 7

Mr Ibrahim T e p i ć Zbirka Mihaila D. Hmirova o jugoslovenskim zem

ljama u XIX vijeku • 39

Risto B e s a r o v i ć Pokušaj organizovanog djelovanja književnika u Bosnii Hercegovini 1878 1918. 251

Mr M o m č i l o R a d o v i ć trajk ž e l j e z n i č a r a u Hercegovini aprila 1920 . 271

Dušanka o v a ~ i ć ~ Organizacija KPJ u P o d g r m e č u za vrijeme n a r ~ i t ~ - ; - ~o s l o b o d i l a č k eborbe / 283



t>ISKUSIJAStr.

Dr Branislav Đ u r đ e v , R i j e č - dvije povodom odgovora Mirjane Gross~ P r i l o z i god. xy, 16, 239-261) 305

Dr Mirjana Gross, Dva nespojiva svijeta . 309

PRIKAZI I OSVRTI

o r a đ a n j u novog društva i civilizacije u djelu prof. Desanke K o v a č e v i ć ·. K o j i ć , Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države. I. P.»VeSelin Masleša, Sarajevo 1978. (s. 421 - (mr Boris N i l e v i ć ) 311

Hilandar Jugoslovenska .revi-ja, Beograd 1978. (str. 224), (mr BorisN i l e v i ć ) 313

'

Veljan A t a n ~ s o v s k i Pad Hercegovine lItO »Narodna knjiga«', Istorijskiinstitut ll Beogradu, Beograd 1979, str. 262 - {Vojka B e s a r o v i ć 316

Dr Luka Đ a k o v i ć Prilozi za dem9grafsku i o n o m a s t i č k u gradu Bosnei Hercegovine I, ANU BiH, knj. 23, Odjeljenje d.ruštvenih nauka,

Sarajevo 1979. (697), (dr Pavo 2 i v k o v i ć . 318

Ljiljana A l e b i ć . P e j k o v i ć , Politika /talije prema Srbiji do 1870. godineIzd. » N a u č n a knjiga«, Istorijski .institut u Beogradu, Beograd 1979,s. 389; ć i r . (mr. Dušan B e r i ć ) . ' 322 '

Dr Branislav G l i g o r i j e v i ć Parlament i p o l i t i č k e stranke u Jugoslavi;i

(1919-1929), l'llsd1lut za savremenu istoriju ,j Narodna knjiga, Beo-grad 1979, str. 420., (Dr Nusret S e h i ć ) . 327

Dr Milan V e s o v i ć , Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba Hrvata iSlovenaca 1918-1929. godine Institut z savremenu istoriju, Deo-'grad 1980. god., str. 342 (%eljka 'Vrdoljak) 334

Dr Ibrahim K a r a b e g o v i ć , R e f o r m i s t i č k t pravac u r a d n i č k o m pokretuBosne Hercegovine 1919-1941. »Svjetlost«, Sarajevo 1979, str. 306(dr Nusret S e h i ć ) . 336

Jovanka Kecman, Zene Jugoslavije u r a d n i č k o m pokretu i ženskim orga

nizacijama 1918-1941, Narodna ~ n j i g a i Insutut za savremenuistoI'iju, Beograd 1978. (str. 475 (Senija Penava) . 340

Dr Dmgo B o r o v č a n i n , Izgradnja b o s a n s k o h e r c e g o v a č k e državnosti uuslovima NOR- l, »Svjetlost«, Sarajevo 1979, str. 300 (Vera Kac) 343

Dr Vojislav K e c m a n o v i ć - Đ e d o , Zabilješke iz ratnih dana (dr DragoB o r o v č a n : i t n ) 347

SKOJ 1919-1948. Hronološki pregled u ,tri knjige: Dr Slavoljub Cvetk o v i ć , SKOJ 1919-1929; Dr Miroljub V a s i ć , SKOJ 1929-1941;

Dr .Petar K a č a v e n d a , SKOJ 1941-1948. Beograd, »Mladost«, 1979.(Biblioteka » M o n Q g r a . f i , j e ~ ) (Katica T a d i ć . 351

6



Str.

»Zbornik 4«, Studije, arhivska i memoarska g r a đ a o Jevrejima Jugo-slavije, Jevrejski muzej, Beograd 1979. (Voj;ka B e s a r o v i ć ) . 353

Godišnjak društva i s t o r i č a r a Bosne i Hercegovine godina XXVIII--XXX, 1977-1979, Sarajevo 1979, str. 356 (Senija Penava) . 356

Zbornik dokumenata i podataka o n a r o d n o o s l o b o d i l a č k o m ratu narodaJugoslavije tom XII, knj. 4, izdanje Vojnoistor.ijskog instituta,Beograd 1979, str. 1330. Ddkumenti j e m a Č k o g Rajha iz 1944. i1945. godine (Adem Maslo) 359

N a u č n i s up »Istorijski z n a č a j srpske revolucije 1804 godine« mr DušanB e r i ć ) 362

P o d g r m e č u NOB-i i s o c i j a l i s t i č k o j revoluciji 1 9 4 1 - 1 9 4 5 , n a u Č l 1 i sIrupBosanska, Kn1pa 10, ll,· i, .12. XII 1979. god. (mr Rafael B r č i ć ) 366

. . , . - . . .

-. - : .••.• o . IZ INSTITUTA' o ·0.· -'. ' .

Dr Drago B . o r o v č a n i Rad Instituta u 1979. godini

.1, · , . • ;. . ..

• oo

r _,'-, '1: '

. . \ .

. , , ' : ~

. . , , 0_

1. o

-; .-

......

. -:'.

.



kontinuitet. Arhivska dokumenta knjige u m j e t n i č k i predmeti slikarstvo i arhitektura ovog manastira č i j a historija traje od Stefana i Save

N e m a n j i ć a do XIX s t o l j e ć a kada Hilandar postaje duhovnom baštinomsrpskog naroda pružaju neiscrpne m o g u ć n o s t i za pisanje novih studija.

Mr BorisN i l e v i ć

Veljan Atallasovski PAD HERCEGOVINE IRO »Narodna knjiga«Istorijski institut u Beogradu Beograd 1979 262 str.

U našoj istoriografiji dosta je pisano o posljednjim decenijama bo

sanske samostalnosti i padu Bosne 1463. U tim radovima oblast Hercegovine pominjana je samo uzgredno. Knjiga »Pad Hercegovine« odnosise na period i z m e đ u 1466 kada je umro herceg Stjepan V u k č i ć - K o s a č agospodar Hercegovine i 1481 kada je k o n a č n o predana u turske ruke.

Djelo je r a đ e n o na osnovu brojnih objavljenih ili neobjavljenihdokumenata iz d u b r o v a č k o g i venecijanskog arhiva onih koji su ugarskog porijekla kao i d o m a ć i h i stranih hronika. Izneseni su napori za

o č u v a n j e jedino preostalog samostalnog dijela nekadašnje bosanske kraljevine obrazložena je p o l i t i č k a pa i ekonomska situacija upozorenona složenost u odnosima sa drugim zemljama a u svemu n a r o č i t o istaknuta uloga i z n a č a j vlasteoske porodice K o s a č a .

Uvodni dio odnosi se na vrijeme hercega Stjepana i pojavu Turaka

u ovim krajevima. Sredinom 15 s t o l j e ć a bosanski feudalci u m e đ u s o b nim o b r a č u n i m a č e s t o pozivaju p o m o ć turske odrede. Nakon što sudefinitivno pokorili Bosnu Turci sve agresivnije nastupaju i prema susjednim obla stima. Herceg Stjepan pokušava da ih odbije samostalnim

akcijama kao i č v r š ć i m povezivanjem sa najbližim i n a j m o ć n i j i m hriš ć a n s k i m zemljama Ugarskom i Venecijom.

Njegov srednji sin i nasljednik Vlatko centralna je l i č n o s t knjige.Na više mjesta autor opširno govori o dugotrajnoj diplomatskoj borbisa D u b r o v č a n i m a oko njegovog dijela nasljedstva. Kada napokon i z i đ eiz nje kao pobjednik b i ć e to »po skupu cenu - po cenu priznanja turskevrhovne vlasti«. Tada p o č i n j e hercegovo p o l i t i č k o laviranje i z m e đ u Turaka i h r i š ć a n s k i h zemalja. S vremena na vrijeme s k l a p a ć e kratkotrajnesaveze sa jednima ili drugima a sve bez v e ć e g rezultata u pogledu o č u -vanja teritorije.

Velika pažnja p o s v e ć e n a je razvoju sukoba hercega Vlatka i nje·govog starijeg brata Vladislava. Mada je to o č e k i v a o Vladislavu nikadanije pošlo za rukom da ozbiljnije ugrozi bratovljeve pozicije u zemlji.Uspio sc jedino znatno približiti kralju Matiji od koga je dobio nekeposjede u Ugarskoj.

B u d u ć i da su Turci u ovo vrijeme bili u postepenom ali neprestanom nadi-ranju a herceg Vlatko nije imao dovoljno raspoloživih mate-316



rijainih sredstava i ljudstva da im se suprotstavlja uvijek sasvim sam,to su se oko odbrane pojedinih strateški važnih t a č a k a angažovali drugi

č l a n o v i njegove porodice, susjedni feudalci, pa i strane države. Atanasovski p o d v l a č i da mu je iz tih razloga najviše p o t e š k o ć a u radu č i n i l o

u t v r đ i v a n j e granica Hercegovine.

Uprkos n e o b i č n o s r č a n o m otporu koji je pružan gotovo petnaestgodina, samoj Hercegovini je iz dana u d n bivalo sve manje teritorije koja nije bila pod posrednom ili neposrednom turskom v l a š ć u .Herceg Vlatko im je 1481. predao i posljednje i najvažnije uporište, centar svoje države - Novi. Prema nekim podacima on je i dalje ostao uHercegovini, nominalno na vlasti, a stvarno kao sultanov podanik. 1486.stavio se pod m l e t a č k u zaštitu i otišao na Rab gdje je umro p o č e t k o m1489.

O c j e n j u j u ć i l i č n o s t hercega Vlatka K o s a č e kao vladara, autor uzima u obzir vdjeme i prilike u kojima se nalazio. Mada na jednom mjestu kaže: »Vlatko je uporno branio svaki svoj položaj i jurišao je naTurke kad god mu je to situacija dozvoLila, da bi u svakoj novoj prilicijoš uvek nalazio i novog samopouzdanja i novih, ma kako skromnih

sredstava. Ta Istaina Vlatkova težnja da oslobodi Hercegovinu, ma kolikose, i n a č e pokazala varljivom, u svakom s l u č a j u zaslužuje da se p o d v u č ea to je, izgleda, i najviše što istorija može da p.rizna poslednjem herceguod sv. Save na prestolu«, autor ipak, konstatuje da » m e đ u znatnijim

l i č n o s t i m a XV veka, našim i okolnih naroda hercegu Vlatku može pripasti samo skromno mesto«.

Poglavlja koja slijede odnose se na potomke Vladislava Hercegov i ć a l i č n o s t i bez v e ć e g p o l i t i č k o g z n a č a j a koje uglavnom žive na svojimposjedima u Ugarskoj. Od venecijanskih K o s a č a direktnih Vlatkovihpotomaka najviše pažnje p o s v e ć e n o je njegovom sinu Jovanu, č l a n uVelikog v i j e ć a i oficiru m l e t a č k e vojske.

Ahmet-paša H e r c e g o v i ć u stvari Vlatkov n a j m l a đ i brat Stjepanmožda je i najzanimljivija l i č n o s t cijele p o r o d i č n e loze K o s a č a . Vrlorano primio je islam i otišao u Carigrad. Stekao je znatan uticaj naPorti, »služio tri sultana postao carski z ~ t i pored mnogih drugih visokih zvanja u hijerarhiji osmanskoj zauzimao i položaj velikog vezira,i to nekoliko puta.« U više navrata intervenisao je kod ,sultana u koristhercega Vlatka. U č e s t v o v a o je u borbama sa h r i š ć a n i m a a n a j v e ć i do

prinos dao je pri sklapanju mira sa M l e č a n i m a .Atanasovski u knjizi objavljuje još pet priloga na talijanskom l

latinskom Ikoji se odnose na pojedine č l a n o v e porodice K o s a č a . To su:Anonimna hronika K o s a č a m a (Steffano Cosazza, Duca di S. Sabba), Marsiljijev kompilativni zapis o Hercegovini i K o s a č a m a (Ad tabulam genealogicam Cassaciorum, Ducum de Sancto Sabba), Pismo iz Kotora upu

ć e n o 22. X 1474. m l e t a č k o m poslaniku u Milanu, sa vestima o ratnimpripremama Turaka o situaciji u kojoj se našao herceg Vlatko i o držanju njegova brata na Porti (Copia di lettera scripta al M. M. DomenegoGradanico oratore de Venetia), Posveta F r a n č e s k a Sansovina Vlatku III

K o s a č i (All Illvstrissimo et Eccellentiss. Signore, Il. S. Vlatico CossazzaDvca di Libvrnia et di Santo Sava etc.) i Potvrda negdašnjih privilegija

317



Alfonsu K o s a č i Pascalis Ciconia dei gratia Dvx Venetiarvm etc.). Pri-lozi p o t i č u iz venecijanskih arhiva i uz neke od njih nalaze se neop-hodni komentari.

Slijedi spisak izvora i literature, z a k l j u č a k na talijanskom i nje-m a č k o m jeziku, kao i indeks imena i geografskih pojmova.

»Pad Hercegovine« nesumnjivo predstavlja plod dugogodišnjeg au-torovog interesovanja i n a u č n o g istraživanja. Posebnu vrijednost ovomdjelu daje niz podataka indirektno vezanih za osnovnu misao, ali koji

se vješto uklapaju u autorovu koncepciju, te tako doprinose još intenziv-nijem p r o u č a v a n j u n a z : n a č e n i h problema.

Vojka Besarovi?

r Luka Đ a k o v i ć PRILOZI ZA DEMOGRAFSKU I O N O M S T I Č K UG R Đ U BOSNE I HERCEGOVINE I, ANUBiH, G r a đ a knj. 23, Odjeljenje

društvenih nauka, Sarajevo 1979. 697)

U 3 knjizi G r a đ e izdala je Akademija nauka i umjetnosti Bosne

Hercegovine I svesku Priloga za demografsku i o n o m a s t i č k u g r a đ uBosne i Hercegovine, na osnovu popisa k a t o l i č k o g stanovništva 1743.godine. Poznati naš i s t o r i č a r dr Luka i k o v i ć vrlo a k t r i b i Č l l o je prepisao iuredio rukopise izvještaja biskupa Pavla D r a g i ć e v i ć a za 1743. godinu. Po

svojoj kompletnosti i originalnosti ovaj popis je prvi i jedinstveni izvorte vrste. Autor je u istorijskoj nauci, prvi puta, primijenio kompjutorski

n a č i n obrade, d a j u ć i podatke o prezimenima, imenima kao i cjelokupnom

popisu k a t o l i č k o g stanovništva u Bosni i Hercegovini za navedenu go-dinu i to po abecednom redu. Ono što posebno treba i s t a ć i u ovom radui zbog č e g a autoru treba odati dužno priznanje, jeste to što prilikom pro

gramiranja kompjutorske obrade nije nijednog momenta zanemario z-vornost dokumenata što djelu d ~ j e mnogo na n a u č n o j težini. Kako bi seimao što bolji uvid i u paleografske osobine rukopisa, dr Luka Đ a k o v i ćje u drugom dijelu knjige priložio faksimile cjelokupnog popisa. Time

se i s t r a ž i v a č i m a pružila prilika da provjere vjerodostojnost transkripcije,

koja je prema našem zapažanju besprijekorna.

Nije ovdje r i j e č samo o kompletnoj obradi i objavljivanju izvje-štaja biskupa D r a g i ć e v i ć a nego se radi i o vrlo uspješnom pristupu isto-rijskoj statistici koja u to s o sigurni, poslužiti kao dragocjeni materijal kod p r o u č a v a n j a : istorije, etnologije, onomastike, demografije, or-tografije, paleografije, istorije jezika i drugih n a u č n i h disciplina. Da bi

i s t r a ž i v a č i m a što više olakšao posao, autor daje i vrlo preglednu kartuk a t o l i č k i h župa iz 1762. godine.

Knjiga g r a đ e u obradi dr Luke Đ a k o v i ć a sadrži: Uvodne napomene,kratice i grafiju, Popis k a t o l i č k o g stanovništva u Bosni i Hercegovini

prema izvještajiima biskupa D r a g i ć e v i ć a i B o g d a n o v i ć a 1743. i 1768. str.9-14), Kartu k a t o l i č k i h župa iz 1762. godine, K a t o l i č k e obitelji u Bosni

318

Documents

Prilozi instituta za istoriju u Sarajevu [godina 16 djelimična, 1980.]