SELEKCIJA I SEMENARSlVO"PLANT BREEDING AND SEED PRODUCTION. VOL. VII, No . 3-4 (2000). STR. 135-139. NOVI SAD

PRINOS I KVALITET SEMENA BELE SLACICEU ZAVISNOSTI OD ROKOVA SETVE

]EVDOVIC, R., PAVLOVIC, R., MALETIC RADO]KAI

IZVOD : Pracen je uticaj rokoua setue i zetue na prinos i kualitet semena bele slacice.Poljski ogledi obauljeni su U uegetacionoj sezoni 1999. godine na parcelama Instituta za

lekouito biljeDrJosifPanCic na lokalitetu Panceuo. Ueksperimentu su testirana dua roka setue, prui StI

zasniuanjern useua u mesecu martu i drugi rok kadaje direktna selva obauljena krajem maja, nakouskidanja useua kamilice. Tokom uegetacionog perioda primenjena je uobicajena tebnologijaproizuodnje semenskog useua bele slacice. ietva semenskog useua kotlprllog roka setue obauljenaje 1.jula , a kod druge setue 15. septembra.

Dobijeni naturalni semenski materijalnakon dettnr , preuasbodnoje doraden a potomje orsenonjegouo mebanicko ujednacauanje. Frakctnnisanje semeua je izduojila [rakcije sledece oelicine:krupna (3 mm), srednje krupna (2 mm) i sitna [rakcija (J mm). U laboratorijskom delu outbispitiuanfa posmatrano je kako uelicina frakcije semena mode uticati na najbttntje parametrenjegouog. kualiteta (energiju kltjanja, ukupnu klijauost i apsolutnu masu) sbodno zakonskt pro­pisanim uslooima.

Na osnoou dobijenibpodataka istraziuanja mcdese konstatouati daje ispoljenznacajan efeka:razlicitog roka serve naprinos semena. Raniji rok setue daoje znatno vee;prinos semena (1920 kg/hayII odnosu na kasniji rok (1160 kg/haY .

Posmatrajuci parametre kualiteta semena, najbolje osobine pokazala je veliCina [rakcijesemena od 3 mm, II oba roka setue i ietve.

Kljucne rcci. Sinapis alba, energija klijanja, ukupna klijaoost, rok setve.

UVOD: Bela slacica (Sinapis alba L.) jejednogodlsn}a zeljasta blljka iz famil ijeBraslcaceae. Koren joj je vretenast i vclikcusisne rnoci, tc se ova biljka moze gajiti i nasiromasnirn zemljistima. Stabljika je uspravnai razgranata, raste do 1 m visinc . Listovi surnaljavi, po obodu nazubljeni. Cvetovi susakupljeni u grozdaste cvasti . Bogati sunektarom i pcele ih rado posecuju, Biljkacveta preko celog leta. Serne je okruglo,smcSteno u plodu od 3-8 semenki. Plod jeIjuska . Masa 1000 semena je 4-6 g . Seme klijacim je temperatura iznad + 1Oe.

Seme slacice se koristi u prehrambenojindustriji kao konzelV'ans i za proizvodnjusen fa. U farmaciji se koristi protiv zatvora i zai7.radu obloga protiv reumatskih obolenja.Sluzi i za dobijanje masnog ulja.

Seme bele slacice sadtii oko 30 % masnogulja , oko 25% sluzi, oko 25% belancevina,enzima mirozina i oko 2,5% sinalbina iiisinalbozida od koga potice ukus semena i koji

se pod uticajern mirozina i u prisusrvu voderazlaze na sinanin i druge sastojke .

Materijal i metod rada

Cilj ovih istraiivanja bio je da se utvrdiefekat razlicitih rokova serve i zerve na prinos ikvalitet semena bele slacice . U tokuistrazivanja korlscen [e serne nskl marcrijalbiljne vrste bele slacice (Sinapis alba L.)proizveden na parcclama Instituta za Iekovitooiljt: Dr ]osif Pancic 1I l'ancevu 1I tokll 1999godine. Za prvu varijantll korisceno je se mcsakllpljeno 01 .07.1999. godine sa oiljaka kojesu posejane 10.03 .1999 . godine. Za druguvarijanru korisceno je seme sakllpljcno15 .09.1999. godinc od biljaka kojc SlIposejane 20.05 .1999. godine . Setva drllgevarijante bila je postma i to nakon skidanjauscva kamilice . Prinos semena 1I pf\'ojvarijanti bio je 1920 kglha a 1I drllgoj 1160kglha, sto odgovara rezlIltatima istrazivanja

I Dipl. ing . RADOSAVJEVDOVIC, Institut za prouCavanje lekovitog bilja , Beograd, dr HAOOPAVLOVIc'docent, Agronomski fakultct ,Cacak, drRADOJKAMALETIC,docent, Poljoprivredni fakultet , ZCll1l1l1.

135

jevdovic i sar. (1998). Za obe varijanteprimenjene su sve predvidene agrotehnickemere.

Dobijcni naturalni scmcnski matcrijal jedoraden a zatim je meno njegovo mehanickoujednacavanjc, Dobijene su sledece frakcijevelicine: krupna 3 mm, srednja 2 mm i sitnafrakcija od 1 mm. Pored ispitivanja dobijenihfrakcija ispitivan je i prosecan uzorak(kontrola) odnosno doradeni semenskimaterijal iz koga nisu izdvajane frakcije(levdovic i Maletic, 1998).

Laboratorijsko ispitivanje kvalitetasemena (energija k1ijanja i ukupno klijanje)Izvrseno je u 10 porravljanja od po 100semena u ponavljanju za svaku frakciju ikontrolu kod obe varijante . Naklijavanje jcobavljeno u petri-posudama na filter-papirupod s tandard n im laboratorijskim uslovima natemperaturi od 200e. Na preciznoj vagiodredena je rnasa (u gramima) za frakcije ikontrolu .

Statisticka analiza dobijenih podatakaizvedena jc primenom uobicajenih metoda

varijaeione stattstlke: srednje vrednosti 0,standardne devijacije (s) i koeficijcnta va­rijacije (Cv) , (Hadzivukovic, 1991). Statts­ticka znacajnost ispoljenih razlika izmeduizracunatih srcdnJih vrednosti kontrolnog ifrakcionisanog scmena izvrScna je primenornmodela analize varijanse (5ncdccor andCochran, 1967) :

Rclativan srepen zavisnosti masesemcna i pokazatclja klijavosti lz raz e n jeprostim koeficijentom korelacijc i tcstirant-testorn na nivou znacajnosti 5% i 1%.

Rezultati carla i disku'iija

Prosecan prinos semena bele slacice uranijoj setvi (10.03.1999. g) i ranijoj zetvi(01.07.1999.g) iznosi 1920 kg/ha, sto jc65,52% vise od lstog prinosa u postrno] setvi(20.05.1999. g) i kasnijoj zetvi (15.09.1999.).

U Tabeli 1 dati su rezultati prosecnihvrednosti i mere varijacijc mase 100 semcnabele slactce u obe serve i zetve.

Tabela I . Prosecna urednost i mera varijadje mase UKJsemena po fralt.cijama i rokooima sertueTabI . Mean values and the degree ofvariation of I(J(J-seed weight, according to fractions and sowing

FrakcijeRanija selva Kasnija setva

Earlier sowing Learer sowingFractions

X s Cv(%) X s Cy (%)

3mm 0.709 0.0235 3.31 0.686 0.0104 1.52

2mm 0.603 0 .0109 1.81 0.526 0.0212 4.18

Imm 0.489 0.0142 2.90 0.412 0.0200 4.85

Kontrola 0.621 0.015 2.47 0.562 0.023 4,14Control

51.1. Apsolutna masa bele slaciceFig. 1. Absolute mass ofWhite Mustard

F-1rnn F-2nrn ~mn Fnkie..........Uocavaju se znacajne razlike u masi 100

semcna kako izmedu frakcija tako i izmcdurokova serve i zctve. Prosecne vrednosti maseopadaju sa smanjenjem krupnoce scmcna (511.) . Najvecu masu ima najkrupnija frakcija uobe serve i zetve, dok je kontrolni rnaterijalzabclezio prosecnu rnasu priblizno Jednakumasi srednje krupne frakcije semcna. Svc

136

frakcije scrnena su ispoljile vecu masu uranijoj setvi i zervi. Mere varijacijcfrakcionisanog i standardnog scmcnapokazuju nizak stepen variranja, sto ukazujena izrazenu kompaktnost semenskogmaterijala u okviru svojih frakcija .

5rednje vrednosti energijc k1ijanja (tab.2) semenskog rnaterijala bele slacice u ranijojsetvi su vece nego u postrno] setvi. Tako uprvoj setvi ove vrednosti su u rasponu od 90.2(kod najsitnijc frakcije) do 97 (kodnajkrupnije frakcijc), a u drugoj poznoj setviod 86 (kod najsitnijc frakcijc) do 93 (kodnajkrupnijc frakcije).

Dakle, obc serve su zabelezile najvisinivo cncrgije klijanja kod najkrupnijegscmena i najnizi nivo kod najsitnijeg sernena(51. 2) . Sa porastom krupnoce semena postizuse bolji rczultati u pogledu vrcdnosti energijc

klijanja. Stepen variranja semcnskogrnaterijala po frakcijama je mali I ujednacen .

Tabela 2. Srednje urednosti i koeficijent uarijacije pokazatelja klijaoosti sentena bele slacice pofrakcijama i rokouima setueTable 2 . Mean values and coefficients ofwhite mustard seed germination indices variation, according tofract ions and seeding dates

Ilanija scrva Kasnija selvaEarlier sowing Leater sowing

Frakeije Energi]a k1ijanja Ukupna klijavost Energija k1ijanja Ukupna klijavosrFractions Germlnarion energy Total germinanon Germination energy Total germination

X Cv(%) X Cv (%) X Cv(%) X Cv(%)

3mm 97 .0 1.68 98 .7 1.17 93 .0 1.96 96 .3 un2mm 91.0 1.27 966 1.00 89.3 2.59 93.4 2.03

1 mm 90 .2 1.94 94.8 2.10 86 .0 459 91.9 2 .8 ~1

Kontrola 91.4 3.73 97.5 1.39 89 .2 2.41 93.9 2.53Control

51. 2. Bnergija klijanja bele slaciceHg. 2 . Germination energy ofwhite mustard

o Ranija selva Earlier sowing• Kasnija selva Leier sowing

97

F·' nm F-2nm F-3nm

Frakcije Fractions

Prosecno ukupno k1ijanje semena beleslacicc (tab . 2) ima disperziju slicnuprethodnorn svo js tvu klijavosti (energijlklijanja) . Sa porastorn masc i krupnocescmena raste i vrednost ukupnc klijavosti.

Tabela 3. Yrednost t-testa ispitiuanib osobinaTable 3. f~test values ofthe propreties analyzed

51.3. Ukupno k/ijanje bele slacicePtg. 3. Total germination ofwhite mustard

o Ranija selVa Earlier sowingII Kasnija setva tater sowing

95.,...,.,.,---1

8S.j-L..iiIL....,LjI-,..L.........--,.F-' rrm F· 2 nm F-3 nm

Frakcije Fractions

Tako frakcije najkrupnijcg semena Imaju inajvecu ukupnu k1ijavost. Takode , ranlja setvakod svih frakcija je dala vecu vrednosr ukupneklijavosti semena (SI.3 .) .

Stcpcni slobode"·vrednost - F-valucs

Izvori varijacijeVariatton sources Freedom degree Masa semena Energija klijanja Ukupna klijavosr

Weight seed Germination energy Total gcrmination

Frakcije-Practions3 621.499** 28.699** 17.369**Rokovi serve

SOWing dates 1 212.550u 30.809u 53.805u

Frakc x Ilokovi 3 9 .856** 1.338"SZ 0 .376'L<7.Fract x Seed. dates

** znacajnost na nivou 1%

0.05 0.016LSD

··significam 31 1he level of 1%

2.136 1.616

0.01 0.021 2.812 2.1211

137

Plscher-ov test an a lize varijanse jepotvrdio da izmedu prosecnih vrednostifrakcionisanog i kontrolnog semcna postojevrlo znacajne razlike (Fuz> fO .Ol ;3; 1) kodsvih ispitivanih osobina semena (masesemena, energije klijanja i ukupne klijavosti) .Ocena znacainosti ovog uticaja ilustrovana jeTabelom 3.

Masa semena je ispoljila vrlo znacajncrazlike ostvarenih prosecnih vrednosti kakoizmedu razhcitih frakcija sernena, tako iizrnedu rokova serve.

Dobijeni rezultan ukazuju na veomaznacajne razlike i u poglcdu ostvarcnihprosecnih vrednosti energije klijanja iukupnog klijanja semena bele slaclce izmedufrakcija, ali i izmedu rokova serve i zetve. Ovimje potvrdena hiporcza da fizicke osobine(krupnoca) semcna bele slacice vrlo znacajnodcterminlsu kvalitet se men a, odnosno stepenklijavosti (energiju klijanja i ukupno klijanje) ,ali i prisustvo uticaja spoljne sredine ispoljenokroz dejstvo rokova serve i zetve (LSDlIz>LSDO.Ol) . Interakcija ispitivanih faktoraklijavosti nije pokazala znacajnost ,

51. 4. Zauisnost muse I pokaxatelja klijll!Jostisemena bele slaciceFig. 4. Correlation between white mustard seedTl1USS lind germinatlon indices

p "'r==:100d .' . .. ~ " ... ..-;; ;;;

p~90 ~'~ ,..- -_. _ • .•.• - ~." --+-- Mua· Weight seed

. ~ g 80- -·"- fM'gia~-tHo 7. Qwnnar....... erllll'9Y.. - Lkupna U;avMI-

~ 1;; 60 Tolalgetmndlioll

on MIs.....Weighl SAfM:l

Takode je zabelezeno da su ispitivanifaktori uzajamno veoma determinisani teizrucunati prosti koeficijenti korelacijeukazuju na jake, pozitivne i znacajnekorelacione vcze, odnosno visok stepenrel ativne zavisnosti izmedu fizlckih osobina iklij avosti semcna bele slactce. Sa porastomkrupnoce sernena znacajno rastu pokazateljiklijavosti, energija klijanja i ukupna klijavost

138

(SI.4). Tako masa semena i energija klijanjaimaju koeficijent korelacije r=0 .75**, amasa iukupna klijavost r=0.74**. Takode izmedupokazatelja klijavosti (energije klijanja iukupnog klijanja) sto] i pozitivna i veomaznacajna zavisnost, r=0.79** .

Zakljucak

Na osnovu rczultara dobijenih u ovomistrazivackom radu mogu se izvcsti sledeclzakljucci :

Efekat mehanickog ujcdnacavanjapovoljno urlec na kvalitet klijavosti semena;

Razd vajanje semena na frakcije dalo jerezultate tako da najvccu energiju klijanja iukupno klijanje ima najkrupnija frakcija u obevarijante serve;

Najkrupnija frakcija ima i najvecu masusemena;

Raniji rok serve i zetve obezbeduje veciprinos semena, vecu apsolutnu rnasu, vecuenergiju klijanja i ukupnu klijavost;

Postma setva d aje losije rezultareprinosa i kvaliteta semena u odnosu naprethodnu , ali i pored toga isti se mogusmatrati zadovoljavajucim;

Selekciju slacice treba usmeriti u pravcustvaranja sorara sa krupnijim semenom.

LITERATURA

1. Hadzivukovic, S. (1991): Statlstlcki metodi .Drugo prosireno izdan]c. Puljoprivrednifakultet, Novi Sad .

2. jevdovic, R., Radanovic, D., zivkovic, D.(1998): Chamomille, Mustard and Dill vielddepending on agroecological conditionsand agricultural practices. Proceedings of2nd Balkan Symposium on Field Crops,Novi Sad, 16-20 june, Vol. 2, p . 417·420 .

3 .]evdovic, R., Maletic, Radojka (1998): Utica]Iizickih osobina semena zalfije (Salviaort1cinalis L.) na klijanje , Lekovite s iro vine ,god. 47, bro] 18, str. 67-74, Beograd.

4 . Snedecor, G. Wand Cochran, W G. (1967):In Statistical Methods cd, 6 Oxford and IBHPublishing Co. Calcutta.

YIELD AND QUALITY OF WHITE MUSTARD SEEDDEPENDING ON THE SEEDING DATES

JEVDOVlC R., PAVLOVlC R., MAI.ETIC RADOJKA

SUMMARY

The effect ofsowing dates and harvest dates on yield and quality ofwhite mustard seed hasbeen investigated in this study. During the experiment two sowing dates have been tested : the firstone based on the crops in March, and the other one when the direct sowing was carried Ollt in lateMay,after the harvest ofcamomile crops.The harvest ofthe seed crops in the first seeding date wasperformed on lth July, and the second on 15th September.

Seed fractloning extracted the following fractions: large (3 mm), medium (2 mm) and small(1 mrn). The objective of the laboratory experiments was to observe the effect of the seed fractionsize on the most important parameters of its quality (germination energy, total germination andabsolute mass) according to the stipulated terms.

Based on the data obtained in the survey. it can be concluded that the seed yield is signifi.cantly affected by the varied seeding dates. Earlier seeding date produced significantly increasedseed yield (1920 kglha) than the later seeding date (1160 kg/ha).

According to the seed quality parameters, the best characteristics arc found in the seed frac­tion of 3 mrn, in both seeding and harvest dates .

Key words: White Mustard, germination energy, total germination, seeding date.

139