( Velek / Voren ) Priroda književnosti

Književnost, na jedan način, možemo definisati kao sve štampano. Književnost, drukčije, možemo definisati ograničavajući je na ''velike knjige'', na knjige koje su, bez obzira na njihov predmet, ''značajne zbog književne forme i izraza''. U ovom slučaju merilo je ili sama estetska vrednost ili estetska vrednost u spoju s opštom intelektualnom izuzetnošću. Pri tom se najčešće izdvajaju osobine poput stila, kompozicije i opšte snage predstavljanja.

Najbolje bi, verovatno, bilo da se termin ''književnost'' ograniči na književnu umetnost, tj. na imaginativnu književnost.

Jezik je u književnosti građa. Glavne razlike su one između književne, svakidašnje i naučne upotrebe jezika. Naučni jezik teži takvom sistemu znakova kakav daju matematika ili simbolička logika. Njegov ideal je univerzalan jezik. Književni jezik obiluje nejasnostima, pun je homonima, proizvoljnih i iracionalnih kategorija, poput gramatičkog roda, i prožet je istorijskim slučajnostima, uspomenama i asocijacijama. On je izražajan, jer prenosi raspoloženje i stav govornika ili pisca. On ne samo što iskazuje i izražava to što saopštava već želi da utiče i na stav čitaoca, da ga ubeđuje u nešto i, konačno, da menja njegova mišljenja. U knjiž. jeziku naglašava se sami znak, zvučna simbolika reči. Da bi se na nju skrenula pažnja izumljene su svakakve tehnike, poput metra, aliteracije i zvučnih obrazaca.

Razlike između knjiž. i naučne upotrebe jezika su sasvim jasne: knjiž. jezik je mnogo dublje povezan s istorijskom strukturom jezika; njime se naglašava svest o samom znaku; on poseduje i izražajnu i pragmatičku stranu koja će se u naučnom jeziku uvek želeti da svede na najmanju moguću meru.

Mnogo je teže ustanoviti razliku između svakidašnjeg i knjiž. jezika. Svakidašnji jezik nije jednoobrazan pojam. On ima svoju izražajnu funkciju koja se menja u zavisnosti od situacije. Pun je iracionalnosti i kontekstualnih promena. Svakidašnjim jezikom najčešće želimo da dođemo do nekih rezultata, da utičemo na tuđe postupke i stavove. U knjiž. jeziku se jezička sredstva upotrebljavaju smišljenije i sistematičnije nego u svakodnevnom opštenju.

Pragmatička razlika između književnog i svakidašnjeg jezika mnogo je jasnija. U raznim razdobljima istorije oblast estetičke funkcije se širila i sužavala. Ipak, najbolje je smatrati književnim samo ona dela u kojima estetička funkcija preovladava.

Priroda književnosti najjasnije se ispoljava ako je posmatramo sa stanovišta referencijalnosti. Očigledno je da za jezgrom knjiž. umetnosti

valja tragati u tradicionalnim žanrovima lirike, epike i drame. Svi oni upućuju nas na svet izmišljenog, svet uobrazilje. Vreme i prostor u romanu nisu isto što i u stvarnom životu. Čak i veoma realističan roman je sačinjen prema izvesnim umetničkim konvencijama. Izmišljenost, invencija i imaginacija su osobene odlike književnosti. Međutim, postoji jedan čest nesporazum – ''imaginativna'' književnost ne mora se koristiti slikama.

Sve razlike između književnosti i neknjiževnosti – organizacija, lični izraz, ostvarivanje i korišćenje medijuma, nedostatak praktične svrhe i izmišljenost – predstavljaju prastare estetičke pojmove kao što su ''jedinstvo u raznovrsnosti'', ''estetičko odstojanje'', ''uokviravanje'', te ''invencija'', ''imaginacija'' i ''kreacija''. Svakim od tih izraza opisuje se po jedan vid knjiž. dela, po jedna naročita odlika njegovih semantičkih svrha. Međutim, uzet posebno, nijedan od njih ne zadovoljava. Književno umetničko delo nije prost predmet, već je pre veoma složeno ustrojstvo slojevite prirode, s mnogostrukim značenjima i odnosima. Jedna moderna analiza umetničkog dela mora poći od složenijih pitanja: od oblika u kojem ono postoji, od njegovog sistema slojeva.

Antologija (grč.)Zbirka odabranih književnih dela ili odlomaka svrstanih prema

estetskim merilima priređivača, koji u jednoj knjizi hoće da sakupi tekstove posvećene određenoj temi, određene umetničke vrednosti, ili da hronološkim izborom prikaže razvojni put nacionalne književnosti, književnosti neke grupe, pokreta, pravca ili pojedinih stvaralaca.

Hrestomatija (lat.)Korisna knjiga. Vrsta antologije književnih ili naučnih dela. Izbor dela

najpoznatijih pisaca neke epohe, zemlje i sl.