Arber I. Sadiki1

PRIRODNO SVETLO U ENTERIJERU

Rezime: Prirodno svetlo je nesumnjivo najbitniji faktor života na Zemlji. Podobnost korišćenja prirodnog svetla, bila je pristuna od prvih koraka stvaranja ljudske civilizacije. Ovaj rad predstavlja istraživanje na temu, koliko prisutnost prirodnog svetla stvara udoban ambijent u unutrašnjem prostoru objekta i kako se njome može tretirati određena arhitektonska tema u posebnim slučajevima.

Metodom modelovanja, koristivši računarski program „ART Lantis 3.0“, određeni 3D model je bio izložen istom intenzitetu prirodnog svetla, dok su materijali koji ga čine bili menjani. U drugom slučaju materijali koji čine model nisu bili manjani, ali su bili izloženi različitom intenzitetu prirodnog svetla. Dobijeni rezultati su analizirani u kontekstu uzajmnih odnosa prirodnog svetla i različitih svojstava materijala od kojih je model sačinjen. Takođe, predmet analize su bili izgrađeni objekti, karakteristični u kontekstu uticaja prirodnog svetla nad vizuelnim svojstvima materijala, boja i oblika, kao i njihov psihološki aspekt u enterijeru.

Ključne reči: Prirodno svetlo, arhitektura, enterijer

NATURAL LIGHT IN THE INTERIOR

Abstract: Natural light is certainly the most important factor of life on Earth. Eligibility of its usage was present from the very first steps of creating human civilization.This paper presents the research, how the presence of natural light creates comfortable environment in the interior area of the facility and how it can treat certain architectural issues in special cases.

The method of modeling, using the computer program „ART Lantis 3.0“, the certain 3D model, in the first situation, was exposed under the same intensity of natural light while materials that compose the model change, while in another situation the same model was exposed under different intensity of natural light and materials that produce the same, remain immutable. The resalts gained were analyzed in the context of mutual relationships on natural light and different properties of the material from which the model is made. Also some buildings were analyzed, typical in the context of the impact of natural light over the visual properties of materials, colors and shapes, as well as their psychological aspect in the interior.

Key words: natural light, architecture, interior

1 Dipl.inž.arh., Student doktorskih studija na GAF u Nišu, Aleksandra Medvedeva 14, 18000 Niš, e-mail: arbersadiku77@hotmail.com

-1-

1. UVOD

Prirodno svetlo je kao jedan od najbitnijih elemenata ljudskog života na Zemlji, uvek bilo predmet interesovanja i istraživanja mogučnosti korišćenja njegovih podobnosti, sa samim početkom ljudske civiljizacije. Na svim lokalitetima, arheološkim nalazištima ranih civilizacija, može se uočiti da je čovek kvalitet i odobnost svog stanovanja vezivao za mogućnost prirodnog osvetljenja.

Sokrat (grčki filozof, 470-399 p.n.e.) je još u starom veku govorio o principima korišćenja sunčeve energije, sugerišući da tremove objekata treba okretati prema jugu kako bi iskirošćenje prodora sunčeve energije zimi kada je sunce niže bilo maksimalno, dok u letnjim mesecima, kada je sunce na horizontu na istim delovima dobijamo hladovinu.

Vitruvje (rimski arhitekta, I. vek p.n.e.), govori kako „kuće će biti pravilno planirane, ako se na prvom mestu vodi računa o tome u kojim se krajevima ili kojim klimatskim zonama one grade. Drugačije se grade kuće u Egiptu, drugačije u Španiji, na Pontu ili Rimu. Tako i u različitim delovima sveta, u skladu sa svojstvima datih predela, treba graditi kuće posebnih karakteristika. Zemlja, u jednom delu obiluje suncem u drugom je daleko od njega, dok se u trećem umereno greje. Kako je svet prema prostoru zemlje zbog nagiba zodijačkog kruga i sunčanog puta, izložen različitim svojstvima, prema svojstvima krajeva i atmosferskim razlikama, mora se usklađivati kuća“ [7].

Koliko je čovek uložio truda u pronalaženju načina korišćenja prirodnog svetla u arhitekturi, govori i činjenica da se čitava istorija arhitekture može ispričati u kontekstu primene različitih načina korišćenja svetla u raznim istorijskim epohama. Možemo reći da je prirodna svetlost korišćena u astronomskom kontekstu na Stonhejndžu, preko ornamentike u Egipatskoj arhitekturi, precizno i realno u Antičkoj Grčkoj, sa elementima božanstvenog u Rimskoj arhitekturi, neprirodnom svetlošću kroz vitraže u Gotskoj arhitekturi, humanom svetlošću Renesanse, uzvišene svetlosti Baroka, pa sve do providne u savremenoj arhitekturi, koja zahvaljujući današnjim transparentnim materijalima uspeva da vizuelno, skoro neprimetno uđe unutar objekta, tako što eliminiše razliku između unutrašnjosti i spoljašnosti.

2. METODOLOGIJA RADA

Prilikom rada na ovom istrživanju, korišćena je metoda modelovanja, kao opšta metoda saznanja. Koristivši računarski program „ART Lantis 3.0“, određeni 3D model je bio izložen istom intenzitetu prirodnog svetla, dok su materijali koji ga čine bili menjani. U drugom slučaju materijali koji čine model nisu bili manjani, ali su bili izloženi različitom intenzitetu prirodnog svetla. Dobijeni rezultati su analizirani u kontekstu uzajmnih odnosa prirodnog svetla i različitih svojstava materijala od kojih je model sačinjen. Takođe, predmet analize su bili izgrađeni objekti, karakteristični u kontekstu uticaja prirodnog svetla nad vizuelnim svojstvima materijala, boja i oblika, kao i njihov psihološki aspekt u enterijeru.

Cilj rada je defincija načina i intenziteta na koje se prirodno svetlo može koristiti u cilju stvaranja udobnog ambijenta unutrašnjeg prostora, kao i mogučnost korišćenja istog u tretiranju određene arhitektonske teme. Kroz istraživanje, sagledana je relacija specifičnosti odnosa prirodnog svetla i različitih materijala kao i njihova sinergija.

3. PRIRODA SVETLOSITI U ENTERIJERU

Priridno svetlo je jedan od najbitnijih faktora postizanja dobrog komfora u svakom unutrašnjem prostoru. Ono nam daje mogućnost percepcije prostora, elemenata koji čine taj prostor, boja i različitih oblika. Korišćenje osobina prirodnog svetla na pravi način sprečava osećaj neudobnosti. Zato je vrlo važno kako se ono tretira u zavisnosti od položaja prostorije, namene iste, vrsta materijala i boja koje koristimo u enterijeru.

Najbitniji elementi koji se koriste za direktan prodor prirodnog svetla u unutrašnjost objekta su prozori i drugi otvori. Oni mogu da budu vertikalni ili zidni kao i horizontalni ili krovni.

Pri dimenzionisanju otvora za prodor prirodnog svetla u unutrašnjost objekta, od velike važnosti je površina otvora, njegov oblik i pozicija. Ista površina otvora može da unese različite količine sunčevih zraka unutar jedne prostorije [5].

-2-

Slika 1 – Prodor prirodnog svetla u zavisnosti od oblika i položaj otvora

U slučaju jednostavnih arhitektonskih rešenja objekata, gde organizacija prostorija nije složena, prozor je jedini elemenat koji se koristi za prirodno svetlo. Kod koplikovanijih arhitektonskih rešenja, gde je gotovo nemoguće zadovoljiti svaku prostoriju sa potrebnim prirodnim osvetljenjem, koriste se dodatna sredstva kao što su razni pokretni elementi sa reflektujućim površinama, takozvani „sunčani dimnjaci“, dok kada su sunčevi zraci prejaki za određenu prostoriju, koriste se difuzne membrane, kai i razni pokretni paneli.

Slika 2 – Sunčani dimnjak

3. ODNOS PRIRODNOG SVETLA I MATERIJALA U ENTERIJERU

U zavisnosti od atmosferskih uslova, prirodno svetlo može biti direktno i difuzno prirodno svetlo. Direktno svetlo je prisutno u vedrim danima, dok se sa difuznim svetlom susrećemo kada je nebo oblačno [3].

Na osnovu toga kolika je prolaznost svetla kroz materijale, oni mogu biti: providni, poluprovidni i neprovidni.

-3-

Kada govorimo o efektu prirodnog svetla nad materijalima sa različitim osobinama, osim glavnih karakteristika materijala (providan, poluprovidan ili neprovidan), bitnu ulogu igraju i neke druge osobine materijala kao što su šrafure, refleksija, apsorbovanje...

Putem računarskog programa „ART Lantis 3.0“, na određeni 3D model simulirana je sledeća situacija: Prirodno svetlo je nepromenjivog, istog intenziteta, a svojstva materijala koji čine model se menjaju na način da u prvom slučaju, imamo reflektujući pod, dok plafon i zidovi upijaju svetlost. U drugom slučaju sve površine prostorije su nereflektujuće, u trećem slučaju refleksija se javlja na površini poda i plafona, dok se u četcrtom slučaju refleksija javlja na svim površinama prostorije.

Slika 3 – 3D model. Različiti materijali pod istim intenzitetom prirodnog svetla

Analizom se može utvrditi uticaj promene materijala na ambijent prostorije, pri istom intenzitetu svetlosti. Kao rezultat različitih osobina materijala koji čine model, dobijamo četri prostorije sa različitim karakteristikama. Svetlost se u svim posmatranim situacijama reflektuje različito u zavisnosti od materijala na koji pada. Osim refleksije svetlosti od različitih materijala, javljaju se i međusobni odnosi između samih materijala koji je transformišu. U ovom slučaju prirodno svetlo nije više samo sredstvo za percepciju elemenata koji čine prostor, već kroz svoju transformaciju generisanu od strane nekih materijala, svetlost postaje jedan od vizuelnih elemenata prostorije.

Na istom 3D modelu je simulirana situacija kada se intenzitet prirodnog svetla menja, dok svojstva materijala ostaju nepromenjena.

Slika 4 – 3D model. Isti materijali pod različitim intenzitetom prirodnog svetla

-4-

Kao i u prvom slučaju, celokupni prostor se ne transformiše samo kao rezultat direktnog menjenja intenziteta svetla, već sami materijali manifestuju svoje osobine u zavisnosti od intenziteta prirodnog svetla, tako što stvaraju dinamične međusobne odnose. Isti materijali reaguju drugačije u zavisnosti od intenziteta prirodne svetlosti, bez obzira što njihove karakteristike i tekstura ostaju iste. Materijali u stvari različito manifestuju svoje osobine tako što stvaraju uzajamne odonose ne samo među sobom, već i sa prirodnom svetlošću, transformišući je, a samim tim i prostor u celini.

4. ODNOS PRIRODNOG SVETLA I OBLIKA U ENTERIJERU

„Arhitektura je mudra, precizna i veličanstvena

igra prostornih celina objedinjenih svetlošću“

Le Courbusier

Svetlo je sredstvo za prikazivanje forme i prostora, percepciju kvantiteta, kvaliteta, boje i mase koju posmatramo. Prirodno svetlo može da pojača strukture, geometrije i hijerarhije u celini [1].

Najvažniji faktor u percepciji oblika je senka koja se pojavljuje prilikom udara svetla na određeni predmet. Senka je direktno vezana sa prirodom i intenzitetom svetla.

Slika 5 – Percepcija oblika u zavisnosti od prirode svetla

Direktno svetlo proizvodi jake i čiste konture senke, u kojima se oblik i struktura objekta naglašavaju, dok detalji često budu pokriveni stvorenom senkom (slika 5, prva kolona). Osvetljenje koje se sastoji od direktnog i difuznog svetla, proizvodi meke senke. Tekstura i površine objekta se jasno perceptiraju, zato što ne postoje uznemiravajuće senke (slika 5, druga kolona). Difuzno svetlo proizvodi zanemarljive senke, pri kojima su oblici i površine slabo prepoznatljivi (slika 5, treća kolona) [3].

Iz gore navedenih istraživanja, simuliranjem situacija sa istim intenzitetom svetla nad modelom različitih svojstava materijala, može se reći da percepcija oblika nije samo stvar prirode svetla, već i osobine materijala od kojeg se sastoji određeni oblik. Isti oblik pod istim intenzitetom svetla u zavisnosti od njenog sastava i svojih osobina, ima drugačiju percepciju.

Kada smo kod relacije prirodno svetlo - percepcija oblika, jedan vrlo bitan elemenat je potencijal prirodnog svetla da u kontuinitetu menja sam sebe, a samim tim i oblike na koje deluje, tako da se na taj način dobija dinamična percepsija, odnosno dimenzija vremena.

5. PRIRODNO SVETLO KAO SREDSTVO U TRETIRANJU ARHITEKTONSKE TEME

Jedna od najvažnijih osobina prirodne svetlosti je njen kapacitet za trajnu promenu, osobina koja joj daje duh beskonačne različitosti, ne samo gledano na nju, nego i na ceo prostor koji posmatramo [6].

Prirodna svetlost, u psihološkom smislu, direktno je vezana za život, za postojanje, za nadu. Kao takva ona je ovek bila izuzetan potencijal u tretiranju određenih arhitektonskih tema, a koju su neki arhitekti

-5-

maestralno iskoristili, postavši upravo prepoznatljivi baš po tim objektima. Arhitekte poput Alvara Altoa, Le Korbizjea, Luisa Kahna i Tadao Andoa su neki od najzastupljenijih takvih primera, objekti koji su nastali pod njihovom igrom svetlošću, predstavljaju upečatljiva dela u istoriji arhitekture.

5.1. Crkva svetlosti, Ibaraki, Osaka, arh. Tadao Ando

Crkva je izgrađena između 1987-1989 godine, sa minimalnim budžetom od 218.000 dolara, sredstvima koja su donirali vernici crkve [2].

Objekat je kvadratnog oblika, presečenog samostojećim zidom, koji je za 15° zarotiran u odnosu na vertikalnu osu. Ovim dijagonalnim zidom, glavni prostor crkve je odvojen od ulaznog dela. Kroz otvore u dijagonalnom zidu, okrečući se za 180° ulazi se u glavnu crkvenu prostoriju, koja u stvari predstavlja suštinu arhitektove zamisli, u korišćenju prirodnog svetla sa ciljem određenog psihološkog i duhovnog efekta. U glavni prostor crkve, prirodno svetlo ulazi samo kroz otvor u obliku krsta iza oltara, pri čemu se jutarnja svetlost probija unutar prostorije kreirajući se u istom obliku, koji celoj prostoriji daje jedan vrlo jak duhovni karakter.

Slika 6 – Crkva svetlosti, enterijer

Crkva svetlosti je uobličena jednostavnom formom, kao što je kvadrat. Međutim, ona kroz dinamičnost i dramatičnost prodora prirodnog svetla u unutrašnjost, predstavlja najbolji primer kako jedan jednostavan geometrijski oblik može da dobije toliku snažnu dinamiku kreativnim iskorišćenjem prirodnog svetla. Prostor unutar crkve se u stvari neprestano modeluje, dajući objektu ritam života, stvarajući neodvojivu sintezu između unutrašnjeg prostora, posetioca i prirode, koja je ovde svedena samo na efekat prirodnog svetla. Svođenje ovu veze samo na jedan otvor u obliku krsta iza oltara, još više konkretizuje duhovno-religiozni aspekt objekta, koji je ujedno i bio glavna arhitektonska tema autora.

Ovaj primer je karakterističan i po osobini prirodnog svetla, da i sa grubim građevinskim materijalima, kao što je u ovom slučaju beton, daje ritam vremena, stvarajući jednu magičnu vezu između materijala, čovečanstva i prirode.

-6-

5.2. Crkva Notr-Dam-du-O, Ronšan, Le Korbizje

Objekat je izgrađen u Francuskoj, u periodu od 1951. - 1955. godine, na kraju planinskog lanca Vogezi na 500 metara nadmorske visine, na mestu gde je postojeća crkva bila bombardovana i uništena tokom Drugog svetskog rata [4].

Dimenzije crkve su 25x15 metara i može primiti najviše 250 osoba. Upravo zbog malih dimenzija objekta, ali i zbog prelepe prirode u okruženju, Le Korbizje je izazov projektovanja ovakvog objekta prihvatio, tako što je za velika hodočašća, oltar i propovedaonicu zamislio i isprojektovao pod vedrim nebom.

Pored svih drugih kvaliteta koje poseduje objekat, čime je danas zasluženo poznat kao jedno od najboljih dela svetske arhitekture, ono što ga čini veoma posebnim je upravo način na koji se prirodno svetlo probija u unutrašnji prostor jednog verskog objekta.

Slika 7 – Crkva Notr-Dam-du-O,Ronšan, enterijer

Primetno je, da je cela unutrašnja kompozicija objekta neodvojivo vezana sa strategijom prirodnog svetla, već u početnoj ideji autora. Mali otvori na južnom nosećem zidu, raspoređeni bez nekog određenog pravila, postepeno se proširuju ka unutrašnjosti preko čitave debljine zida, tako da u svojoj funkciji unose mnogo veću količinu prirodnog svetla, od one koju posetilac očekuje kada posmatra objekat spolja, pre samog ulaska. Ovde je istovremeno jako bitno stvaranje tame, jer samo nasuprot potpuno mračne pozadine, jaki južni sunčevi zraci postaju još jači, dramatičniji i duhovniji.

Da je izbor prirodnog svetla, ustvari fundament u uobličavanju unutrašnjeg prostora u cilju duhovne komunikacije između vernika i boga, pokazuje nam i uzvišeno svetlo koje se prolama iz jednog od tri tornja, direktno na oltar.

Da bi vizuelno olakšao masivnost betona krovne ploče, preko cele dužine nosećih zidova, osim u delovima gde je ploča konstruktivno zahtevala oslonce na zid, projektant je ostavio mali otvor, kojim se dočarava da zapravo svetlost drži celi teret ploče, odnosno stvara utisak da tavanica ’’lebdi’’ u prostoru.

Na ovoj potpunoj modernoj zgradi, arhitekta je upotrebio i neke tradicionalne tehnike koja su karakteristične u izgradnji verskih objekata kao što je na primer vitraž, ali je to uradio na potpuno originalan način, unevši veoma bogat kolorit prirode koja okružuje objekat, unutar prostora crkve.

6. ZAKLJUČAK

Na osnovu rezultata dobijenih ispitivanjem 3D modela u obe situacije, možemo konstatovati da je prirodno svetlo glavni faktor uticaja na udobnost prostora. Ono je usko povezano sa drugim elementima prostora i kao takvo, ni u jednom slučaju se ne tretira samostalano, već uvek u zavisnosti od namene prostorije i osobina materijala od kojih je predmetni prostor izgrađen.

-7-

Rezultati istraživanja pokazuju, da isti materijali pokazuju svoje različite osobine, u zavisnosti od intenziteta prirodnog svetla koje pada na njih, kao i da stvaranje međusobnih uticaja materijala od kojih je prostor sačinjen i prirodnog svetla, utiče na celokupni komfor ambijenta.

Od velike je važnosti da se procesi izbora materijala i prirodnog osvetljenja odvijaju paralelno, zato što istim intenzitetom prirodnog osvetljenja u zavisnosti od izbora materijala, možemo dobiti udoban i komforan prostor i suprotno. Pogrešan izbor materijala koji će se naći pod određenim intenzitetom prirodnog osvetljenja, prostor može učiniti izuzetno neudobnim i lošim.

Analizom nekih izvedenih objekta, konstatujemo da sama priroda trajne promenjivosti prirodnog svetla, unutrašnjem prostoru, a i arhitekturi uopšte, daje dimenziju vremena. Prirodna svetlost daje mogućnost prostoru da se u kontuinitetu modeluje, kao i da veoma grube građevinske materijale puni dinamikom života.

Prirodna svetlost nam daje beskrajne mogućnosti i kada je u pitanju tretiranje određene teme u arhitekturi. Mudrost i mašta prilikom njene upotrebe pri projektovanju, dočaravaju koliko ona može biti fundamentalna u fizionomiji i karakteru celih objekata, što smo videli na prikazanim primerima.

Zaključak možemo svesti na osnovni pojam, da je prirodna svetlost ustvari najveći prirodni potencijal, bez kojeg arhitektura nebi imala smisla. Uslov je, da njeno korišćenje mora biti, adekvatno, mudro i maštovito.

POPIS LITERATURE

[1] Clark, R., Pouse, M.: Precedents in architecture, John Wiley & Sons, New Jersey, 2005, str.3

[2] Foruyama, M.: Ando, Taschen, London, 2004, str.37

[3] Granslandt, R., Hofmann, H.: Handbook of Lighting Design, ERCO, Leuchten, 2001, str.76

[4] Koen, Ž. Lj.: Le Korbizje, Taschen, Bon, 2006, str.65

[5] Philips, D.: Lighting Modern Buildings, Architectural Press, Oxford, 2000, str.36

[6] Philips, D.: Natural light in Architecture, Architectural Press, Oxford, 2004, str.9

[7] Vitruvje: Deset knjiga o arhitekturi, Građevinska knjiga, III izdanje, Beograd, 2006, str.121

-8-