Prizren Sancağı'nın İdarî Yapısı (1864-1912)

8/9/2019 Prizren Sanca'nn dar Yaps (1864-1912)

1/33

History Studies

Volume 2/1 2010

Prizren Sancann dar Yaps (18641912)

Ycel YT

zetOsmanl Devletinin idar yapsnda sancak temeline dayanan

blmlenme, eyaletlerin varlna ramen XIX. yzyla kadar devametmi, ancak Tanzimattan sonra taradaki rgtlenme vilyet esasnagre dzenlenmitir. Tanzimattan sonra vilyetlerin idar tekilt kadarmeknsal organizasyonunda da deiiklikler grld. Bu deiikliklerinhepsi merkeziyeti bir idarenin yerletirilmesi gayesiyle yaplmtr.Ancak XIX. yzylda hz kazanan toprak kayplar da bir takm idar

dzenlemeleri beraberinde getirmitir.Balkanlarn nemli merkezlerinden biri olan Prizren de idar

deiikliklerden nasibini almtr. XIX. yzyla kadar sancak merkezi olanPrizren, mevcut koullara gre kimi zaman vilyet kimi zamanda sancakstats verilmitir. dar alanda yaplan yenilikler sonucu 1868de ksasreliine merkezi yine Prizren olan Prizren Vilyeti tesis edilmitir.Ancak mevcut artlar gz nnde tutularak 1874 tarihinde PrizrenVilyeti lvedilerek nce Manastr sonra da Kosova Vilyetine bal altsancaktan biri olmutur. 18771878 Osmanl-Rus Sava ve sonrasndaimzalanan Berlin Antlamasyla Prizrenin idar yapsnda sk skdeiiklikler yaplmtr. Hatta bu deiiklikler zaruretten dolay o kadar

sklkla yaplmtr ki bazen bir yerleim biriminin idar durumununtakibini zorlatracak dzeyde olmutur. Tm bu gelimelere ramenPrizren, sancak statsn Osmanl idaresi sresince hi kaybetmedenmuhafaza etmitir.

Anahtar Kelimeler: Osmanl Devleti, Kosova, Prizren, BerlinKongresi, Vilayet

The Administrative Structure of Prizren SanjakBetween 18641912

AbstractPartitioning, which was based on sanjak style in administrativestructure of the Ottoman Empire, continued to 19th century despite thepresence of Ottoman Empires states. However, the organization of thestate, which was taken place after the Tanzimat Reforms, shaped with

Aratrma Grevlisi, Balkesir niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih [email protected]


2/33

Prizren Sancainn dar Yapisi (18641912) 115

History Studies

Volume 2/1 2010

the basis of provincial administrative. After TanzimatReforms, it could beseen some changes in the administrative ruling of the states and also inthe physical environment of the states. All these changes were carriedout for the sake of centralizing the administration. However in 19 thcentury, accelerated soil loss also brought a team of administrativeregulations.

Prizren, one of the important centers of the Balkans also receiveda portion of administrative changes. Prizren, as being the center ofsanjak until 19th century, could get the state statue but some timesanjak statue, that happened according to the conditions. With theresults of reforms that were put in the practice in the administrative sidePrizren became a state in 1868 for a short time. But after a time, forsome reasons Prizren state was abolished than its territory firstconnected to Manastir and after to Kosova. Prizren became one of the sixsanjaks of Kosova. 1877-1878 Ottoman-Russian War and after the Berlin

Treaty, the frequent changes have been made in administrativestructures in Prizren. Despite all these developments, Prizren had neverlost its sanjaks statue during the Ottoman rule.

Key Words: Ottoman State, Kosova, Prizren, Berlin Congress,Province.

GiriBalkanlarn en eski yerleim yerlerinden biri olan Prizrende Roma hkimiyeti

M II. yzylda balamtr. ehir, 395te Roma mparatorluunun ikiye ayrlmasylaDou Roma mparatorluunun snrlar ierisinde kalmtr. XIII. yzyla kadarki Bizansynetimini Orta a Srp Devleti sona erdirmitir. Hatta bu dnemde Prizren, StefanDuann kurduu devletin merkezi olmutur. Ancak devlet merkezinin kuzeyetanmasyla birlikte ehir byk bir sarsnt geirmitir. Dubrovnik ve kodradan sonraAdriyatikin en nemli ticaret ve zanaat merkezi olan Prizrende, ilk defa Osmanlhkimiyeti 1389 ylndaki I. Kosova Savayla balamtr. 1455 tarihinde Fatih SultanMehmet dneminde kesin olarak Osmanl hkimiyetine giren Prizrende Osmanl idaresiXX. yzyla kadar devam etmitir. Bylece Orta a Srp Devletinin son dneminde

balayan kaos ve knt dnemi sona ermi ve ehir yeniden canlanmaya balamtr.


3/33

116 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

Fotoraf 1: Koritnik Da ve Bistria Nehri (Entela MUO zel

Koleksiyonundan)Prizren, XVII. yzyln son eyreindeki Osmanl-Avusturya Savalar srasnda

byk bir sarsnt ve ykm yaamtr. ehir, bu sarsntdan ancak XVIII. yzyln ikinciyarsnn sonlarnda kurtulmu ve XIX. yzylda eski ihtiamna kavumutur. Budnemde ticaret ve zanaat bir hayli gelimitir. Ancak Berlin Kongresi sonrasndabalayan huzursuzluk Balkan Savalarna kadar devam etmitir. Arnavutlar kendi isknblgelerinin Srbistan, Yunanistan ve Karadaa verilmesini kabul etmeyerek Prizrendettihat Cemiyetini kurmulardr. Cemiyet, kurulu amacndan saparak daha sonraArnavut ulusuluunun lokomotifi haline gelerek Arnavutlar arasnda g kazanmtr.Hlbuki balangta cemiyetin ulusu bir hareket noktasndan yola kmad aksineOsmanl Devletinden ayrlmak gibi bir niyetle kurulmad bilinmektedir. ngiltere,

Rusya, Avusturya-Macaristan ve talya gibi byk devletler, bu dnemde olaylaryakndan takip etmek iin Prizrende konsolosluklar amlardr. Neticede Prizren ttihatCemiyetinin, 1913te kurulacak olan Arnavut Devletinin ekirdeini oluturmutur.Zaten Balkan Savalar sonunda 31 Ekim 1912de de ehir Srp kontrolne gemi vePrizrendeki Osmanl idaresi de sona ermitir.


4/33


History Studies

Volume 2/1 2010

Fotoraf 2: Prizren Kalesinden Sinan Paa Camii ve Bistria Nehri (Ycel YTzel Koleksiyonundan)

Prizren Sanca douda Tuna nehri, kuzeyde Srbistan ve Bosna, batdaKarada ve kodra, gneyde Yanya ve Selanik Vilayetleriyle snrlar olan takriben19.900 kilometrekarelik bir mahalden ibaretti.1ehir, Beli Drim'in bir kolu olan kkBistria akarsuyunun Duvska Klisura boazndan ovaya ald yerde verimli Metohiyaovasnn gney kenarnda bulunmaktadr. Prizren, ar dalarnn kuzey yamalar ileksmen ova zerinde kurulmutur. Bursa ve Manisa gibi yamata kurulmas bakmndandier Osmanl ehirlerine benzer. Nfus bakmndan Edirne ve Selanikten sonraBalkanlarn en byk nc ehri olan Prizrenin ismi baz Osmanl kaynaklarnda vekitabelerde deiik ekillerde kaydedildii grlmektedir.2 Bunlar arasnda en yaygnkullanlanlar: Prizdriyan, Prizdriyana, Prizrendi, Porzerin, Perserin, Prizrin, Prezrin,Perserin Przeyn, Perzerrin, Prisren, Przen, Zerrin, Prisrend, Prisrendi, Perzerindir.Tm bu adlarn anlamnda "altndan yaplm , altn gibi parlak ve zenginlik dolu ehir"anlamnn ktn vurgulamak gerekir.3

Bugn Pritineden sonra Kosovann en byk ikinci ehri olan Prizren,

Adriyatik Denizi ile Balkan Yarmadas arasnda bir gei ve btnleme salamas;ordularn ve kervanlarn gei gzerghnda bulunmas; maden ocaklarna sahip olmas

1Prizren Vilayet Salnamesi, Prizren 1874, s.46.2 Halil nalck, Balkanlar ve Trkler, Bal-Tam Trklk Bilgisi, Prizren 2005, Say: III, s.

253 Hasan Kalei- . Eren- K. zergin, Prizren Kitabeleri, Vakflar Dergisi, Say: VII,

Ankara 1948, s. 78.


5/33

118 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

ve Dubrovnik-Selanik-stanbul arasndaki askeri ve ticari yolun yan balants zerindebulunmasndan dolay nemini daima muhafaza etmitir. Zamannda olduu gibi bugndeBalkanlarn merkez blmn Adriyatik Denizine balayan kodra-Prizren yoluPrizrenden gemektedir ve bu istikametteki en ksa yol bu gzergh zerindedir.Zamannda Prizren iin byk nem tayan bu yol, Romallar zamannda Via deZenta, Orta ada ise Zeta Yolu adyla anlmaktadr. Bu yol o zamanlardaArnavutlukta nemli bir deniz ticareti merkezini oluturan Leje Kasabasndanbalayarak, Kosovann btn kasabalarndan geerek Nie kadar uzanyordu ve buradaVia Militaris-stanbul yoluyla birleirdi. Bahsedilen yol ticari mallarn transferinisalayan ve ehirlerarasnda balanty salayan nemli bir gzerght.4

Prizrenin nfusu hakknda eitli kaynaklarda farkl bilgiler verilmektedir.Sancan, XIX. yzyl nfus dalm tespit edebildiimiz kadaryla yledir: emsettinSami, Kamusl Alm, adl eserinde Prizrenin merkez nfusunu 38 bin olarakgstermektedir. . Sami ayn eserinde Prizren Sancanda 400 kyn ve toplamda 260bin nfusunun olduunu da belirtir.5 . Saminin bu tespitine Fransann kodraKonsolosu Emile Wiet de 19 Eyll 1866 tarihli raporuyla katlr. Ona gre de Prizren

4 Osmanllar Balkanlara geince Romallarn yaptrd ve daha sonra Bizansn dakulland yollardan yararlandlar. Bu yollar Sol Kol(Via Egnatia- canib-i yesar), Orta Kol (ViaMilitarist- tarik-i evsat) ve Sa Kol (Krm-Karadeniz ticaret yolu) olarak bilinirdi. Sol Kol; psala-Gmilcine-Serez-Karaferye ve oradan ikiye ayrlp Trhala ve skpe ulayordu. Orta Kol;irmen-Zaara-Filibe ve oradan ikiye ayrlyordu. Birinci yol Sofya zerinden Ni ve Belgradaulayor, ikinci yol Kstendil zerinden skpe balanyordu. Sa Kol; Trakyadan balayarakKrklareli zerinden kuzeye doru devam ediyor, Edirneden gelen yolla birleip Tunca vadisinitakip ederek Istrancalarn ve Balkan Dalarnn doal geitlerinden gemek suretiyle Karadenizeparalel olarak Tuna Nehrine kadar ulayordu. Yol byk merkezlere ulaacak ekilde bazyerlerde ikiye ayrlarak devam ediyordu. Pravadiden batya giden yol Trnovo ve Niboluyaulayor, asl yol kuzeye doru devam ediyor ve Dobrucadan geip Babadaa geldikten sonraTuna Nehrini geiyordu. Tekrar ikiye ayrlan yolun douya doru devam eden kolu Krmagidiyor, dieri Ya zerinden Kuzey Denizine kadar uzanyordu. Sa kol askeri anlamda orta kolkadar faal olmamasna ramen nemini daima korudu. Bu koldan yaplan aknlar

Mihailoullarnn denetiminde bulunuyordu. stanbula buday, et ve tuz salayan merkezlerinyounluu bu gzerghtayd. Buday ve kesimlik hayvanlarn kara veya deniz yoluyla bakentteulatrlmas bu yolun nemini artryordu. Kstence Varna, Burgaz, Mesembria gibi sa kolunnemli limanlarndan her trl retim bakentte ulatrlyordu. Ayrntl bilgi iin bkz.: HalimeDoru, Osmanl Devletinin Rumelide Fetih ve skn Siyaseti, Trkler, Ankara 2002, c.XIX,s.165-166; Colin Heywood, Osmanl Dneminde Va Egnata 17. Yzyl Sonu ve 18. Yzyl

Banda Sol Koldaki Menzilhaneler, Sol Kol (Osmanl Egemenliinde Va Egnata), stanbul1999, s.150

5emsettin Sami, Kamusl Alm, stanbul 1899, c.II, s. 1495- 1496.


6/33


History Studies

Volume 2/1 2010

merkezinde 38 bin kii yaamaktayd.6 Ahalisinin byk bir ksm Arnavuta konuanMslmanlar oluturmaktadr. Geri kalan ksm Ortodoks Srp, Mslman Trkler,Roman Katolik Arnavutlar ve ingenelerden olumaktadr.

almann temel amac en ok tartlan ve kartrlan eyalet, vilayet ve sancakdzenlemelerini Prizren ekseninde ele alnarak, tartmalara aklk getirilmeyeallacaktr. Ayrca siyasi ve askeri gelimelerin neticesinde Prizrenin idar yapsndameydana gelen deiiklikler de konumuz ierisinde yer alacaktr. alma hazrlanrkenBabakanlk Osmanl Arivinin ilgili fonlar, Arnavuta ve Srpa literatr ile telifeserler kullanlmtr.

1- Osmanl Devletinin Tara Tekilatna Genel Bir BakOsmanl Devletinin klasik tara tekilat u ekilde meydana geliyordu: bal

kylerle birlikte nahiyelerin birlemesiyle kazalar; kazalarn birlemesiyle sancaklar;sancaklarn da birlemesiyle eyaletler oluuyordu. Mlk taksimat yukarndan aayadoru, eyalet-sancak(liva)-kaza-nahiye ve ky(karye)den ibaretti. Bunlarn dndaserbest mr-i mrnlklar ve yurtluk-ocaklk sancaklar da vard. Yine eyalet tekilatdnda Eflak-Bodan gibi i ilerinde serbest saylan, ancak devletin yksek hkimiyetinikabul etmi zel statl eyaletler de mevcuttu.

Topraklarn eyaletlere ayrlmasndan gdlen ama, bunlarn iktisadi yndenkendi kendine yeterli olmasayd. Her eyalet, devletin savunmas iin gerekli olan vegelirine gre hissesine den askeri de yetitirmekle grevliydi. Timar ve zeametin detemeli buna dayanmaktayd.7 Osmanl tara tekilatnda en byk idar birim olan eyalet8,eitli saydaki sancaklardan meydana gelir ve idarecisine beylerbeyi (mr-i mirn, vali,emrl mer) denilirdi.9 Aslnda eyaletlere tayin edilen paalar tulu ise vali, ikitulu ise beylerbeyi olarak tanmlanyordu. Beylerbeyi Osmanllarda nceleri geni askeriyetkilere sahip kumandan anlamnda kullanrken yeni fetihlerden hemen sonra kurulaneyaletlerin askeri ve idar amirlerine beylerbeyi denilmeye baland. Ayrca XV. yzylda

6 Andrino Lainovic, Prizrenski Paaluk Polovinom XIX. Veka na Osnovu zvetajaFrancuskih Konzula u Skadru (kodra Fransz Konsolos Raporlarna Gre XIX. YzylnOrtalarnda Prizren Paal), ev: Fetnan Dervi, Kosova, Nr. 3, Pritine 1974, s. 2.

7

Ycel zkaya, 18. Yzylda Osmanl Toplumu, stanbul2008, s. 2425.8 Arapa idare etmek, icra anlamndaki iyle kelimesinden gelir. Osmanllarda en bykidar birim karlnda bu tabirin resmen kullanl XVI. Yzyl sonlarnda olmutur. DOhssonun III. Murat zamannda Osmanl mparatorluunun eyalet adyla idar birimlere ayrldgr yanl olmaldr. nk bu kelimeye o dnem belgelerinde rastlanmaz. Bunun yerinebeylerbeyilik ve vilayet tabirleri yer almtr. Ayrntl bilgi iin bkz.: Halil nalck, Eyalet,A (Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar), stanbul 1995, c. XI, s.548.

9 Nejat Gyn, Osmanl Devletinde Tara Tekilat (Tanzimata Kadar), Osmanl,Ankara 1999, c.VI, s.78.


7/33

120 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

Beylerbeyilik ve Rumeli Beylerbeyilii rtbe ve paye olarak kullanlmtr.10 Paanvanyla da bilinen beylerbeyiler daha ok Enderunda yetimi kapkullaryd.

Beylerbeyinin oturduu eyalet merkezine paa sanca denilirdi.Beylerbeyinin kalabalk bir maiyeti vard. Adli ve hukuki iler, vilayet merkezindeki kadtarafndan grlrd. Vilayetle ilgili iler kendi bakanlnda toplanan bir divandagrlrd. Hazineye ait iler mal defterdarnca, zeamet ileri timar kethdas, timarileri timar defterdarnca yerine getirilirdi. Terifatta Divan- Hmayun yelerinden sonragelirlerdi. Beylerbeyiler, hem btn ordu ilerinden sorumluydular hem de tarakuvvetlerinin kumandanydlar.

Sancak terimi Osmanl Devletinde XVI. yzyla kadar eitli manalarda

kullanlmaya devam etmitir.11

Bu yzylda kumanda manasndan ok idare manas nplana kmtr. Ancak zaman zaman bu kavramlar birbirlerinin yerine de kullanlmayadevam etmitir. Tm bunlar sancak terimini ynetim ve kanun bakmndan btnlolan en byk idar birim olarak tanmlamamz gletiriyor. En byk idar birimolarak eyalet olmakla birlikte en mhim ve gelimi alt idar birim sancaktr. daredesancak temeline dayanan blmlenme, eyalet birimlerine ramen XIX. yzyla kadardevam etmi, ancak Tanzimattan sonra taradaki rgtlenme vilayet esasna gredzenlenmitir.12 Bu durum devletin lkeyi idare etmek iin yapt kanunlarn, tahrirdefterlerinin, sancaklar iin ayr ayr dzenlenmi olmasndan ak ekildeanlalmaktadr.13

Sancak, idar bakmdan devlet tekilatnn ekirdeini olutururdu. Sancaklarnoluumunda tarihi, corafi ve etnik artlar gz nnde bulundurulmu ve idaresine hususi

nem verilmitir. Divan- Hmayundan kan hkmlerin sancakbeylerine hitabenyazlm olmas, ehzadelerin devlet idaresini renmek iin sancaklarda bir nevi stajgrmeleri, tahrirlerde sancak biriminin esas alnmas bu hususu dorular niteliktedir.14Kazalarn birlemesiyle meydana gelen sancaklar devletin istedii istikamettesancakbeyleri idare ederdi. Onlar btn askeri ve mlk erknn reisi konumundayd.Bunun yannda sancakta asayii salamak, kalpazanlkla mcadele etmek ve zel grevle

10 Mehmet pirli, Beylerbeyi, A (Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar), stanbul 1992, c.VI, s.69

11 Trk- slam Devlet geleneinde hutbe ve sikkelerin yannda bamszlk emaresi olaraktu, sancak ve davulun da varl kabul edilirdi. Hkmdarn temsilcisi konumundaki kiiler,

otoritenin bir sembol olarak bunlar kullanrlard. Sancak, XVI. Yzyldan itibaren idar bir blgemanasnda kullanlmaya balamtr. Ancak farkl anlamlar da bnyesinde barndryordu.Ayrntl bilgi iin bkz.: J. Deny, a.g.m.,A (MEB Yaynlar), Ankara 1980, c.X, s. 186188.

12lber Ortayl, Trkiye Tekilat vedare Tarihi, Ankara 2007, s.251.13 Metin Kunt, Sancaktan Eyalete (15501650 Arasnda Osmanl meras ve l daresi),

stanbul 1978, s.19.14 Mehmet Ali nal, XVI. Yzylda Harput Sanca (15181566), Ankara 1989, s. 29;

Mehmet Ali nal, Osmanl Devletinde Merkezi Otorite ve Tara Tekilat, Osmanl, Ankara1999, c. VI, s.114118.


8/33


History Studies

Volume 2/1 2010

gelen devlet memurlarna da yardmc olmak nemli grevleri arasndayd. En genelifadeyle sancakta kamu dzenini ve asayiini salamakt. Sancakbeyi bir sava esnasndasancak dhilinde bulunan timarl sipahilerle birlikte tabi olduu beylerbeyinin komutasaltna girmek zorundayd. Yine snrda bulunan Sancakbeyleri, yabanc devletlerleilikilerin antlamalara uygun olarak yrtlmesi ile de grevli idiler. Sancakta sulularncezalandrlma ii de sancakbeyine verilmitir. Buna karlk sancakbeyleri, idarelerindebulunan sancakta ilenen crmlerin vergilerinin hepsini veya yarsn alrlard. Bazsancaklarda da ift resmi (toprak vergisi)nden ve resm-i arsane (evlenme vergisi)denpaylar vard. Genellikle her sancan ayr bir kanunnamesi bulunurdu.

14901491 tarihli Cizye Defterine gre Rumeli Eyaletinde 26 sancakbulunuyordu. Bunlar: Paa, Gelibolu, Vize, Silistre, Nibolu, Vidin, Sofya, Kstendil,

Alacahisar, Vuitrn, Prizren, Bosna, Hersek, Semendire, kodra, Dukakin, Ohri, Elbasan,Avlonya, Yanya, Trhala, Ergiri Kasr, Mora, Preveze, Midilli ve Kefedir. Yine 15211522 tarihli vilayet ve sancak listelerinin bulunduu defterde, Rumeli Beylerbeyliinin33 sancann olduu gzkmektedir. Bir nceki sancak listesine gre sancak says 7adet artmtr. Bunlar: Paa, Gelibolu, Vize, Silistre, Nibolu, Vidin, Sofya, Kstendil,skenderiye, Alacahisar, Vuitrn, Prizren, Bosna, Hersek, Semendire, kodra, Dukakin,Ohri, Elbasan, Avlonya, Yanya, Trhala, Ergiri Kasr, Mora, Preveze, nebaht, Midilli veKefe, Karl, Ariboz, irmen, zvornik, Florine, ingane, Voynuk, Karada veMselleman- Krkkilisedir. 1526 ylna ait defterde Prizren 200 bin akelik hassylaKk Bali Beyin tasarrufuna braklmtr.15 Daha sonra yeni beylerbeyliklerininkurulmasyla Rumeli Beylerbeyliinin sancak says azaltlmtr. 17171730 yllararasnda krk iki eyalet ve iki yz sancak vard. Aralarnda Prizrenin de yer ald on

sancak Rumeli Eyaletindeydi.16

Tablo 1. Rumeli Eyaletine Bal Sancaklar (17171730)17

1-Prizren

2-Dukagin 3- skp 4- Yanya 5- Elbasan 6- Selanik

7- Ohri 8- Kstendil 9- Tirhala 10- Delvine 11- Alacahisar 12-Avlonya13-skenderiye

Tara tekilatnda sancaklardan sonraki en nemli idar birimler ise kazadr.Ticari ve kltrel stnlyle evresine gre n plana kan yerlere kaza denilirdi.Kazalarn etrafnda birok ky yer alrd. Kadnn tayin edildii coraf blgeyi ifade

eden kaza kelimesi sonradan idar bir birimin ad da olmutur. Osmanl Devletinin adlisisteminde kazalarn ayr bir yeri vardr. Adli tekilatlar birok kaza birimine ayrlm vedorudan merkeze bal yerlerdi. Kazalar eyalet ve sancak idaresine gre daha sivil bir

15 Mehmet nba, Balkanlarda Osmanl Hkimiyeti veskn Siyaseti, Trkler, Ankara2002, c. XIX. s.161162.

16 Fahameddin Baar, a.g.e., Ankara 1997, s. 13-20.17 Ycel zkaya, a.g.e., stanbul 2008, s.25; Fahameddin Baar, a.g.e., Ankara 1997, s.17.


9/33

122 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

yapya sahipti. Onlar askeri vasf geri planda olan idar birimlerdi. Ancak XVI. yzylnortalarndan itibaren idar ve askeri vasflar birlikte telakki edilmeye baland. Kazalarkad ynetirdi. Kadnn sorumluluu altnda bulunan yerler o kazaya dhildi. Dolaysylakadlar kazalarda en merkezi yerde ikamet ederlerdi. Kazalarda adli, beledi, askeriilerinde kadya yardmc olan alaybeyi ve suba gibi birtakm yneticiler de grevyapard. Kadlar, tayin edildikleri blgenin geniliine veya i younluuna bal olarakkad yardmclar (nib) tayin edebilir.

Osmanl Devletinde tara tekilatnn en alt birimini nahiye ve kyler oluturur.Lgat manas itibaryla yan, taraf, canip anlamlarn ihtiva eden nahiye, corafi ve idaranlamda kk bir blgeyi, bazen de geni bir mntkay kapsamaktadr. XVI. yzyldan

sonra nahiye artk sancan deil kazann alt birimi olarak yaygnlat. Tanzimat ncesidnemde ise nahiyeler kad naibi tarafndan ynetilmiti.18

2- XIX. Yzyla Kadar Prizrenin dar Yaps1864 tarihinden itibaren eyalet sisteminden vilayet sistemine geilince yeni

sistem ilk defa Mithat Paann, Tuna Vilayetinde vali olarak grev yapt sradauygulama safhasna sokulmutur. Yeni idare sistemine gre: vilayetler mutasarrflklara,mutasarrflklar da kazalara blnyordu. 1871 ylnda kabul edilen dare-i mumiyeVilayet Nizamnamesi; kamu grevlilerinin yetki ve sorumluluklarnn snrn izen 1864tarihli Vilayet Nizamnamesinin devam ve tamamlaycs niteliindeydi.19 Bu yenikanunla, btn meslek ve inan gruplarnn temsil edildii; halkn skntlarn

brokrasiye aktaran ve zm arayan mahalli meclisler kurulmutur. Tanzimat sonrasgler ayrl ilkesi benimsenerek, bu mahalli meclislere, kamu kurumlarn denetlemeyetkisi de verilmitir.20 Osmanl Devleti, idar taksimatta bulunurken blgenin corafiyaps ve askeri durumu kadar; iktisadi yaps ile sosyal konumunu da gz nne almtr.Devletin bymesine bal olarak XVII. yzyldan itibaren revizyona gidilme ihtiyachsl olmutur.

18 Tayyip Gkbilgin, Nahiye, A (MEB), stanbul1964, c.IX, s.37.19 7 Kasm 1864 Vilayet Nizamnamesi Tuna Vilayetinin yan sra Halep, Edirne,

Trablusgarp ve Bosnada uygulanp cesaret verici sonular alnd. Merkeziyeti eilimnizamnamede aka gzkyordu. Model olarak Fransz departemente sistemi benimsenmiti,

ama ondan bile daha merkeziyeti bir eilim gze arpmaktayd. 1864ten itibaren OsmanlAvrupasnda 10 vilayet (44 sancak), Osmanl Asyasnda 16 vilayet (74 sancak), OsmanlAfrikasnda ise 1 vilayet (5 sancak) da uygulanan sistemin, 22 Ocak 1871de yeniden formleedildiini ve dare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi adyla ilan edildiini gryoruz. AncakCebel-i Lbnan zel statsnden, Msr, Bosna ve Girit zerk durumlarna, Hicaz ve Yemenuzaklklar ve airet dzenine dayanmalarndan, stanbul ise bakent oluundan dolay bunizamname dnda brakldlar. Ayrntl bilgi iin bkz.: lber Ortayl, Trkiye Tekilat ve dareTarihi, Ankara 2007, s.427-435.

20lber Ortayl, Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Ynetim Gelenei, stanbul 1985, s.6770.


10/33


History Studies

Volume 2/1 2010

Osmanl Devletinin idar yaps, XIX. yzyla kadar kapsaml bir deiiklikgstermemitir. Modernleme sreciyle beraber ihtiyalar gz nnde tutularak bir takmdeiikliklere gidilmitir. Bu srete gerek Kosova Vilayetinin ve gerekse PrizrenSancann idar yaps tanmlanrken kavram kargaas en ok karlalan konularnbanda gelmektedir. Hlbuki Kosova ismi nceleri bir yerleim biriminin ad olmaypsadece corafi bir blgeye verilen isimdi. Ancak XIX. yzyln son eyreinde yaplanmlk dzenlemelerle ilk defa Kosova bir vilayete isim olarak kullanlmaya balanmtr.

Prizrenin idar yapsyla ilgili farkl grler yer almaktadr. Bazen biraratrmacnn yapt yanl dierleri yeterince incelemeden, sorgulamadan kaynakgsterdikleri iin bilgi kirlilii devam edip gelmi ve sreklilik kazanmtr. Bununyannda aratrmaclar, Osmanl Devletinin yapt genel idar dzenlemeleri ve yasalargz nnde bulundurmayp; Arnavutlarn yaad yerleri baz aldklarndan yanllkiyice perinlenmektedir. Hatta bazlarnn 1864 Vilayet Nizamnamesinden henzyaynlanmadan nce eyalet sistemini bir kenara brakarak Arnavutlarla meskn yerlerivilayet eklinde tarif ettikleri bile grlmektedir.

Farkllklarn temelinde blgede sk sk yaanan siyasi ve askeri hareketliliksonucunda yaplan yeni idar dzenlemeler yatmaktadr. nk bir idar birim ksa birsre sonra farkl bir vilayet ve sancaa balanabilmekte dolaysyla o yerin daha ncenereye bal olduunun takibi zorlamaktadr. rnein Yakova nceleri Prizrene baliken daha sonra skp Sancana dhil edilmitir. 1850 ylnda Maliye NezaretindenMeclis-i Vlya yazlan bir yazda Yakovann Prizrene alt saat, skpe ise yirmi altsaat mesafede olduu beyan edilerek tekrar Prizren Sancana balanmasnn uygun

olaca iletilmitir. Meclis-i Vl, teklifi yerinde grerek Yakovay Prizrenebalamtr.21 Ancak bu i Yakova-Prizren osesinin tamamlanmasndan sonrayabraklmasnn uygun olunacana karar verilmitir.22 Yine Prizren henz vilayet olmadan1873de Gosine kazas lav edilmi; nahiye olarak pek kazasna balanm ise de dahasonra tekrar Prizren kazas bnyesine dhil edilmitir.23

Prizren tam anlamyla Fatih Sultan Mehmet zamanndaki Osmanl egemenliibalaynca sancak haline getirilmi ve Rumeli Beylerbeyliine balanmtr. O yllardaPrizren Sancanda: Prizren, Suva Reka, Has ve Bihor kazalar vard. Buna karlkAndreas nciciyan, Osmanl Rumelisi Tarih ve Corafyas isimli makalesinde altkazaya ayrlm olan Prizren Livasnda mtesellim oturduunu da tespit etmitir. A.nciciyan gre Prizrende u kadlklar mevcuttu: 1-Berzerin, 2-Sahve, 3-Viypa, 4-

Kmurince, 5-Bik, 6-Bergutedir.24

21 BOA,. MVL, 5883; BOA, A.AMD, 2670.22 BOA, DH. TMIK. S,5160.23 BOA,A. MKT. MHM, 463100.24 P.L. ncicayan, H.D. Andreasyan, Osmanl Rumelisi Tarih ve Corafyas, stanbul

niversitesi Gney Dou Avrupa Aratrmalar Dergisi, Say: II- III, stanbul 1974, s. 77.


11/33

124 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

Kanuni Sultan Sleyman dneminde 1530 tarihinde yaplan tahrirlere grePrizren Sancann idar taksimatnda u kaza ve kasabalar yer alyordu:

Tablo 1. Prizren Sanca25

KAZA NAHYE

Prizren Prizren Trgovite

Bihor Bihor stavi

Hssh-iArnavud Gora Opolye Radovine Debri Pitirik Rudine Dumotice

XV. yzyldan XIX. yzyla kadar sancan yapsnda kkl bir deiiklikolmamtr. Bu yzyllarda Kosova sahrasnn byk bir ksm idar olarak Prizren,Vulitrn ve Dukagin Sancaklar snrlar ierisindeydi. Az bir ksm da skp Sanca(Kaanik) ile Bosna Eyaletinde (Mitrovia, Zvean) bulunuyordu. Bu dnemde PrizrenSanca, skp-Kstendil-Sofya-Alacahisar Sancaklar ile Bosna ve kodraEyaletlerine komuydu.26

25 T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Arivi DaireBakanl,167 Numaral Muhasebe-i Vilayet- i Rum-ili Defteri (1530), Ankara 2004, s. 3.

26 Skender Rizaj, Organizimi Administrativ i Kosovs n Shekullin XIV-XVI, Perparimi,(eviren: Fetnan Dervi), Pritine 1969, Say: IX, s. 708711.


12/33


History Studies

Volume 2/1 2010

Harita 1: 1864 Tarihli Vilayet Nizamnamesinden Sonra Balkanlardaki Mlk Yap(Noel MALCOM Arivinden)

3- XIX. Yzylda Prizrenindar Yaps

Osmanl Devletinde modernleme hareketleri tm alanlara amil genilemeyebalaynca bundan mlk yap da nasibini almtr. 1864te Vilayet Nizamnamesiyaynlandktan sonra bir takm idar deiikliklere gidilmitir.27 Hkmet Rusuk, Vidin

27 Bu nizamnameye gre vilayette iki meclis bulundurulacakt. Bunlar dare Meclisi veVilayet Meclisidir. dare Meclisinde bata vali olmak zere st dzey memurlar yer alyordu.Karma bir meclis olduu iin yeleri arasnda iki Hristiyann da bulunmas gerekiyordu. VilayetMeclisinde ise bata yine vali olmak zere her Sancaktan drt kii doal yesiydi. Bu drt kiiden


13/33

126 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

ve Ni Sancaklarn Tuna Vilayet ad altnda birletirerek valiliine de Mithat Paayatamtr. Bylece devlet yeniliklerinin pratik ynn grmek maksadyla pilot uygulamabalatmtr. Uygulamadan beklenen verim alnnca yenilikler geniletilerek devamettirilmitir. Bu uygulamalar Prizren, Manastr Vilayetinin bir sanca olmutur. 1868demerkezi Prizren olan skp, Debre ve Niten mteekkil Prizren Vilayeti kuruldu.28Bunun zerine vilayet dhilinde baz idar birimler birletirilmi ve yeni birimlerkurulmutur.29 Debre halk Prizren Vilayetine balanmasyla ilgili memnuniyet veteekkrlerini belirten telgraflar Bb- lye gndermilerdir.30 Bu dnemde vilayetintaksimat Tablo 3deki gibiydi:

Tablo 3. Prizren Vilayeti31

SANCAKLAR

1- Prizren 2- skp 3- Debre 4- Ni

KAZALAR

1 Pritine 7 vraniye 13 Vulitrin 19 Kratova 25 Pirot

2 Kalkandelen 8 rgp 14 Gusinye 20 Koana 26 Radovite

3 Yakova 9 znik 15 Gostivar 21 Vranye 27 Palanka

4 pek 10 Kurunlu 16 Elbasan 22 Znepolje 28 Debre-i Zir

5 ekirky 11 Luma 17 Mat 23 Leskova 29 Malsiya- Zir

6 Leskofa 12 Gilan 18 Kumanova 24 tip

Tablo 3.den de anlalaca zere Prizren Vilayetine bal drt sancak vard.Bunlardan Debre ve skp Manastr Vilayetinden; Ni de Tuna Vilayetlerinden tefrikedilerek Prizren Vilayetine balanmtr. Vilayet: douda Tuna nehri, kuzeyde Srbistanve Bosna, batda Karada ve kodra, gneyde Yanya ve Selanik Vilayetleriyle mahdutolup takriben 19.900 km2 bir mahalden ibarettir.32emseddin Sami, Kmsl-Alam adl

ikisi Mslman ikisi Hristiyan olmas gerekiyordu. Yine her vilayette bir matbaa kurulup bir devilayet gazetesi de kartlmas karara balanmtr.

28 BOA,.MMS, 321334; BOA,. MMS, 371545.29 BOA,A. MKT. MHM, 47487.30 BOA, DH. MKT,13113.31Prizren Vilayet Salnamesi, Prizren 1874.32Prizren Vilayet Salnamesi, Prizren 1874, s.46.


14/33


History Studies

Volume 2/1 2010

eserinde Prizren hakknda u bilgileri vermektedir: Gegaln33 (Arnavutluk) ksm-arkyyesinin merkezi olmakla teden beri eyalet merkezi ittihaz olunduu gibi, vilayetintekilinden sonra dahi defatle merkez vilayet ittihaz olunmu ve Manastr Vilayetinemlhak bulunmu iken hiren Kosova Vilayetine ilhak olmutur. [Daha sonra] KosovaVilayetini terkip eden alt sancan biri olup, vilayet-i mezkrenin garp cihetindevkidir. Bu sancak vaktiyle Yakova ve pek dahi havi olup, Karadahududuna uzandhalde, imdiki halde yalnz nefs-i Prizren ile Luma ve Kalkandelen kazalarndan ibaretkk bir sancak olup, maa-haz drt yz karyeyi ve tahminen iki yz altm bin ahaliyicmidir. Prizrendeki cz Hristiyanlardan baka btn ahlyi liva Mslim ve Arnavutolup, nefs-i Prizen ehrinde ve Kalkandelen kasabasnda ahl Arnavuta ve Trketekellm eder. Prizren Sancann taksimat ber-vech-i zrdir:34

Tablo 4.emseddin Samiye Gre Prizren Sancanndar Taksimat35

PRZREN SANCAI

SN KAZA NAHYEMKTAR-I

KUR

1 Prizren Rahova 190

2 Kalkandelen Gostivar 161

3 Luma Kali 49

Toplam 3 3 400

Prizren vilayet ve sancak olduktan sonra doksan sekiz vali, mutasarrf vekaymakam tarafndan idare edilmitir. Valiler ksa sreli aralklarla burada grevyapmlardr. 1553ten 1897 ylna kadar doksan sekiz mlk amir grev yapmtr.

Tablo 5. Prizren Valileri36

33 Arnavutluu ikiye ayran Skumbi Nehrinin kuzeyinde Gegler, gneyinde Tosklar yaar.

Aslnda bunlar Dardanlarn lir boyundandr. lirlerin konutuklarn dilin Geg ve Tosk olmak zereiki lehesi vardr. Geleneklerine ar derecede bal olan bu iki grup, Osmanl DevletininBalkanlarda hkimiyet kurmasndan sonra byk bir ksm slam dinini kabul etmilerdir. Ondanncesinde Romallarla mcadele ettiyseler de baarsz olup Roma idaresini kabul etmilerdir. Ortaa Srp Krallnn egemenlik tesis etmesinden sonra Srplara kar Osmanllara yardmetmilerdir. Bir ara Osmanl ynetimine kar skender Beyin nderliinde bamszlk iin uravermiseler de onun lmyle tamamen Osmanl egemenliini benimsemilerdir.

34emseddin Sami, Prizren, Kmsl- Alam, stanbul 1899, c.II, s. 1495.35. Sami, a.g.e., s. 1496.


15/33

128 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

N LAKAP / UNVAN ADI GREV SRES

1 Fehim Paa 1284/186768

2 Ferik Edip Mustafa Paa, 1285/186869

3 Tepedelenlizade smail Rahmi Paa37 1286/1869

4 Safvet Paa38 1286/186970

5 Galip Paa39 1287/1870-71

6 Hac Abdurrahman Paa40 1288/1871-2

7 Hsn Paa 1289/1872-73

36Prizren Vilayet Salnamesi, Prizren 1874, s.3133.37 Tepedelenlizade smail Paa Veli Paann olu ve Tepedelenli Ali Paann torunudur.

Vezir rtbesiyle Trabzon, Edirne, Yanya, Adalar, Halep, Selanik ve Girit Valilikleri grevlerindebulunmutur. 1285/1868de Prizren valisi oldu. Bu tarihte Prizren, Prizren merkezli vilayet ilanedilmiti. Ayrntl bilgi iin bkz.: H. Kaleshi, a.g.m., s. 185.

38 Prizren'in en yetenekli ve en kltrl valilerinden biriydi. Prizren'e gelmeden nce BosnaValisi idi. Onun insiyatifi ile Prizren matbaas kurulup Prizren adl gazete yaynlanmayabalad. Prizren gazetesi 12871291/18711874 tarihleri arasnda kmtr. Prizren gazetesiVilayetin resmi gazetesi olarak kmaya baladysa da resmi yazlar haricinde eitli yazlar ve ive d siyasetle ilgili yazlar yer alyordu. Gazetenin ilk says 28 Ca 1288/15 Austos 1871dekt. Haftada bir defa yaynlanyor ve birinci ve drdnc sayfalar Trke ikinci ve ncsayfalar ise Srpa olmak zere drt sayfadan oluuyordu. Kosovada baslan ilk gazete Prizrengazetesidir. 1874te Prizren Vilayetinin feshedilmesiyle ve Kosova Vilayetinin kurulmasylaPritinede Kosova gazetesi kmaya balad. Safvet Paa idaresi sresinde, Prizrendekanalizasyon ann yaplmas zerinde almtr. Ayrca bir zanaat okulu inaasna balamfakat tamamlayamamtr. Ayrntl bilgi iin bkz.: Fetnan Dervi,XVIII.-XIX. Yzyllarda Prizren:Siyasi ve Sosyo-Ekonomik Tarihi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih ABD

Yakna Bilim Dal Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2005, s.46-47.39 Galip Paa (Sar) 1241/18256 ylnda domutur. Askeri yksek okulunu bitirdiktensonra Miralay rtbesini kazanp Askeri Yksek Okul Komutan olmutur. Ondan sonra Mirlivartbesini kazanmtr. 127880/1863'te Ferik, 12878/1871'de Prizren valisi olmutur.1292/1875ylnda lmtr. ok yetenekli bir kiiydi. stanbul'da ilk askeri liseyi kurmutu. Ayrntl bilgiiin bkz.: H. Kaleshi, a.g.m., s. 192.

40 Prizrene gelmeden nce Ni Mutasarrfyd. T.Srankovi onu Bulgar tarafgiri(Bulgarofil) olarak tanmlar. O Prizren Gazetesinin Srpa yerine Bulgarca baslmas iinabalamtr.


16/33


History Studies

Volume 2/1 2010

8 Ferik Ahmet Hamdi Paa 411289/1873-4 Eyll

1875e kadar

9 Akif Mehmet Paa 42 1292/1875-6

10

Mnip Paa 1295/1878

11

erkez Reit Paa 1295/1878

12

Kmil Bey 1296-7/1879

13

Rumelili Hasan Paa 1298-99/1881-2

14

Deirmenci brahim Paa 43 1299-1300/1882

15

Mir Veysel Paa44 1299-1301/1882-3

16

Recep Paa 13034/1886

41 Arnavut aslldr fakat kaynaklarda doum yerinden bahsedilmemektedir. 12789/1862ylnda ferik rtbesi ile jandarma kurmaynn bakan olmutur. 1291/1874te ise Prizren'e valitayin edilmitir. Ksa bir sre sonra yeniden jandarma bakanl grevine getirilmitir. Ayn yldaHersek'teki yeni grevine gitti. 1292/1875te vezir rtbesi verilerek Bosna'ya vali ve komutanolarak tayin edilmitir. Daha sonra Selanik valisi, IV.Ordu Kuvvetleri ferik'i venc defa da

jandarma bakanl grevlerini yapmtr. Son olarak Anadolu Muhacirleri Komisyonu bakangrevinde bulunmutur. Bursa'da 13112 /1894te vefat etmitir. Ayrntl bilgi iin bkz.: H.Kaleshi, a.g.m., s.192.

42 12434/1828 ylnda stanbul'da domutur. Daha gen yalarnda askeri kariyere eilimgsterdi. yle ki 12767/1860 ylnda Karada'a kar harektlarn kurmay bakan oldu. Sonradanonu askeri yksek okulunda profesr olarak, stanbul komutan ve Yeni Pazar'da grevdegryoruz. 1295/1878 ylnda III. Ordu Komutan oldu. phesiz Prizren Birlii ile ilgili

olaylardan dolay ayn ylda Prizren Komutan ve Mutasarrf olarak tayin edilmitir. 13134/1896ylnda stanbul'da vefat etmitir.43 Prizren'e gelmeden nce Pritine komutan idi. Pritine'de yaptrd deirmenden dolay

ona deirmenci deniliyordu.44 Prizren nfusunun kalabalk olmasndan dolay kadnlar kaydetmeyi istememesinden

Deirmenci brahim Paa yerine Mir Veysel Paa tayin edildi. Prizren'de alt ay sresinde birkla ina ettirmitir. Ancak onun en byk amac Sleyman Voki'yi ele geirmekti. 13023/1885te bu amacna ulaarak ad geen kiiyiyakalayp srgne gndermitir. Ayrntl bilgi iinbkz.: Sleyman Kle, Osmanl Tarihinde Arnavutluk, zmir 1944, s.272273.


17/33

130 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

17

Muharrem Efendi 13091310/18923

18

Mahmut Nazm Bey 131011/1893

19

Nazm Paa 13123/1895

20

Hamdi Paa45 13145/1897

18681869 yllarnda Prizren, Yakova, pek, Pritine, Vulitrin, Gilan, YeniPazar ve Luma skp Vilayetine balyd. 18701871 yllarnda Prizren Sanca, skpVilayetinden ayrlarak kodra Vilayetine balanmtr. 1871-1872de yeniden mstakilvilayet haline geldi.46 Prizren Vilayetine bal sancak bulunmaktayd. Bunlar: Prizren,Debre ve skptr. Daha sonra Ni Sanca da Prizren Vilayetine balanmtr. 1874ylnda Prizren, kodra, skp ve Debre Sancaklar Manastr Vilayetine ilhakolmutur.47 Ni Sanca da Tuna Vilayetine dhil edilmitir.48 1877 ylnda ManastrVilayeti lav edilerek Selanik Vilayetine katlmas uygun grlmtr. Bu ayrmsrasnda 30 Ocak 1877 tarihinde merkezi Pritine olan Kosova Vilayeti kuruldu. skpde Kosova Vilayetinin alt sancandan biri haline geldi. Kosova Vilayeti: Prizren,

skb, Pritine, Yenipazar, pek ve Talca Sancaklarndan olumaktayd.49 Vilayetmerkezi ilk nce Pritine ise de daha sonra Kosova Vilayetinde meydana gelen eitliayaklanmalardan dolay merkez 1888 ylnda skbe tanmtr.50 Kosova VilayetMerkezinin skpe naklinden dolay Meclis dare Azal iin yaplan seimde en okoyu alan Osman ve kr Beyler ile Manko, Dimitri ve Yahudi Necor Efendilerinseildii ancak meclisin drt yeden mteekkil olduundan drdnn memuriyeti tasdikolunabilmitir.51

Prizren vilayet olduktan sonra drt sanca ve yirmi dokuz kazas mevcuttu. Budnemde Prizrende matbaa kurularak Prizren isimli bir gazete de yaynlanmaya

45

Yksek kltr sahibi bir kiiydi. Mithad Paa okulundan yetimitir. stanbul'da anlaylakarlanmayacan iyi bildiinden Prizren'de reformlar yapmaya girimemitir. Yedi yl sreylePrizren Mutasarrfl grevinde bulunmutur. Ayrntl bilgi iin bkz.: H. Kaleshi, a.g.m., s. 179

46 BOA,. DH, 592- 41119.47 BOA, DH. MKT,132619.48 BOA,. MMS, 492110.49 Mnir Aktepe, Kosova, A(MEB Yayn), Ankara 1977, c. VI, s.324326.50 BOA, DH. MKT,1527- 13; BOA, A. MKT. MHM, 49866.51BOA, DH. MKT,157187; BOA, DH. MKT,1587 22.


18/33


History Studies

Volume 2/1 2010

balanmtr. Gazete, Trke ve Srpa olmak zere iki dilde yaynlanmtr. Daha sonravilayet merkezi mevcut artlar deerlendirilerek ksa bir sre sonra Pritineye tanmtr.Dolaysyla vilayet merkezinde yaplan deiikler baz aratrmaclar tarafndan yanlalglanarak Kosova ve Prizren Vilayetlerinin birbirine kartrlmasna sebep olmutur.Hlbuki Kosova Vilayetinin kuruluu daha sonraya denk gelmektedir. zellikleBalkanlardaki toprak kayplarnn artmasyla eldeki mevcut mlk yap dikkate alnarakyeniden dzenlemeler yapmak mecburiyetini dourmutu.

Harita 2: Kosova Vilayeti Mlk Haritas (Osmanl Ariv Belgelerine GreKosova Vilayeti Kitabndan)


19/33

132 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

4- Kosova Vilayetinin Bnyesinde Prizren Sancann dar Yaps

Kosova Vilayeti ad ilk kez 1876 tarihli devlet salnamesinde gemektedir.Vilayetin kuruluu ile ilgili farkl grler bulunmaktadr. Shukri Rahimi, vilayetinkuruluunu 1868 olarak gstermektedir. Ona gre 1864 tarihli Vilayet dare Kanunu ilebir takm dzenlemeler yaplm ve Balkan Yarmadasnda kodra, Manastr ve YanyaVilayetleri tekil edilmitir. 1868 ylnda ise merkezi nefs-i Prizren olan Prizren Vilayetioluturulmutur.52 Bu vilayet Prizren, skp, Debre ve Ni olmak zere drt sancaahavidir. Vilayet merkezinde sk sk karklklar olduu iin devlet vilayet merkeziniPritineye tamay kararlatrmtr. Bu nakilden sonra vilayet yine ayn adla kalmtr.53Skender Rizaj ise farkl grtedir. 1877 ylnda Manastr Vilayeti lavolunarak Selanik

Vilayeti ile birletirilmitir. Bu birleme esnasnda 29 Ocak 1877 tarihinde zel idarebirlii ad altnda Kosova Vilayeti kurulmutur. Vilayetin ilk merkezi Sofya ve Prizrendeil Pritnedir. Tanzimat dneminde bir dizi idar reformlar yaplm ve bu reformlarsonucunda Rumelide skp, kodra, Prizren ve Manastr Vilayetleri kurulmutur.Bunlar Kosova Vilayetinin kurulmasna nclk etmitir. nk Kosova blgeleri ilebirlikte bu vilayetin idaresi altnda kalmtr.54 Skender Rizaj, bu aklamalarna delilolarak 1878 ylna ait devlet salnamesinde Kosovaya bal sancaklar arasnda Sofyannyer almamasn gstermektedir. Olaylarn geliimine bakldnda 187778 Osmanl-RusHarbi ncesinde merkezi Sofya olan ve Ni ile Pritineyi iine alan Kosova Vilayetioluturuldu. Sava sonrasnda Sofya kurulmakta olan Bulgar Prensliine braklncaKosova Vilayeti elden kt. Ayastefanos Antlamasnn kararlar Berlin Antlamasylatadilata uraynca; Makedonyann kuzeyine denk den blgede merkezi Pritine olanKosova Vilayeti yeniden tesis edildi.

4 Austos 1878de Prizrenliler, hkmete bavurarak vilayet merkezininPrizrene tanmasn nermilerdir. nerilerinde: Prizrenin Kosova Vilayetininortasnda bulunduunu ve daha nce vilayet merkezi olduu, hkmet kona, kla, depove slahhane gibi vilayet merkezinde bulunmas gereken kamu binalarna sahipolduklarn iletmilerdir. Buna karlk Pritinenin hem dar olduunu hem de bir vilayettebulunmas gereken kamu binalarna sahip olmadn ve memurlarn madur olduu dabelirtmilerdir. nerileri inceleyen hkmet Kosova Vilayet merkezinin Pritine olarakkalmasnn daha uygun olacana karar vermitir.55 Bundan yaklak be yl sonraPrizrenlilerden benzer bir teklif daha gelmi ancak Pritine, Yeni Pazar, Talca ve skphalk bunu kabul etmeyerek endielerini dile getiren telgraflar hkmete

52 BOA, A.MKT. MHM, 38316.53 Shukri Rahimi, Vilajeti I Kosavs 18781912, eviren: Ergin Jable, Pritine 1974, s. 12.54 Skender Rizaj, Kosova Vilayeti Tekilat, VII. Trk Tarih Kongresi, Ankara 1973, c. II,

s. 664666.55 BOA,. DH, 87769987.


20/33


History Studies

Volume 2/1 2010

gndermilerdir.56 Dolaysyla Prizren ve Pritine arasndaki bu ekime teden berisrp gitmektedir.57

Kosova Valisi, Sadarete gnderdii bir yazda Ni ve ehirkyn Srbistanabraklmasndan sonra Pritinenin corafi ve mlk zelliini yitirdiini bu yzden dehaberleme, ulam ve salk hizmetlerinde aksamalarn meydana geldiinibelirtmektedir. Sorunun zm iin skpn frka ve vilayet merkezi yaplmasnnaskeri adan uygun olaca kanaatindedir. nk skp, Srbistan ve civar blgeleregiden demiryollarnn kesime noktasnda olduundan Avrupaya gidip gelenlergenellikle burada gecelemekte, burada konsoloshaneler, hastaneler ve askeri dairelerbulunmaktayd. Dier taraftan burann merkez olmasndan kaynaklanacak masraflarhalkn ianesi yoluyla giderilecei de belirtilmekteydi. Valinin talebini inceleyen hkmet,1888 ylnda Kosova Vilayetinin merkezini Pritineden skpe nakline onay vermitir.1891de Prizrenliler, 1901de de Pritineliler, vilayet merkezinin deitirilmesi iin eitliteebbslerde bulunmu iseler de baarl olamamlardr.58 Yine Prizren ileri gelenleri 4Ekim 1899 ylnda valinin deitirilmesini, sancan ya mstakil ya da Manastrabalanmasn arzu ettiklerini iletmi iseler de talepleri geri evrilmitir.59 Neticede Balkantopraklarnn yitirildii 1912 ylna kadar skp Kosova Vilayetinin merkezi olarakkalmtr.60 18771878 Osmanl- Rus Sava ncesinde Kosova Vilayetinin mlk yapsu sancak ve kazalardan olumaktayd:

56 BOA, Y. A. HUS, 1731.57 M. nl, a.g.t., s. 33.58 BOA, Y. PRK. ASK,15946.59 BOA, Y. PRK. MYD, 2270.60 M. nl, a.g.t, s. 34.


21/33

134 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

SANCAK KAZA

1- PRTNE

1-Pritine Merkez Kaza

2-pek

3- Gilan

4-Vulitrin

2- PRZREN

1-Prizren Merkez Kaza

2-Gusinye3-Kalkandelen

4-Luma

5-Yakova

3- SKP

1-skp Merkez Kaza

2- tip

3-Radovite

4- Kratova

5- Kumanova

6- Koana

7- Palanka

4- YENPAZAR

1- Yeni Pazar Merkez Kaza

2- Akova

3- Bihor

4- Berane

5-Trgovite6-Talca

7- Prepol

8- Yeni Varo

1- Ni Merkez Kaza


22/33


History Studies

Volume 2/1 2010

Tablo 6. Kosova Vilayeti Bal Prizrenindar Yaps (18771878)61

61 Tablo 6.- Tablo 7.- Tablo 8.- Tablo 9. ve Tablo 10. Mucize nlnn KosovaVilayetinin dar Taksimat adl doktora tezi kullanlarak hazrlanmtr. Dolaysyla belirtilentablolar iin ayr ayr referans verilmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz.: Mucize nl, KosovaVilayetinin dar Taksimat, Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits TarihAnabilim Dal Yaynlanmam Doktora Tezi, Samsun 2002, s. 45-53.

5- N 2- rgp (Pokuple)

3- Kurunlu Kazas

6- EHRKY

(PROT)

1-ehirky Merkez Kaza

2-znebol

3-Pireznik

7- DEBRE

1-Debre-i Bl Merkez Kaza

2- Debre-i Zir

3- Elbasan4- Mat


23/33

136 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

Vilayette yedi sancak ve otuz drt kaza mevcuttu. 1878 ylnda sancak saysndabir deime olmamtr. 1877- 1878 Osmanl- Rus Sava sonras imzalanan BerlinAntlamasna gre Ni ve ehirky (Pirot) Srbistana braklmt. Yeni durumkarsnda Kosova Vilayeti yeniden dzenlenmitir. Bylece daha nce yedi olan sancaksays bee dmtr.

Tablo 7. 18771878 Osmanl- Rus Sava Sonras Prizrenindar Yaps


24/33


History Studies

Volume 2/1 2010

SANCAK KAZA NAHYE

1- PRTNE

1-Pritine Merkez Kaza

2-pek

3- Gilan

4-Vulitrin

5- Preova

2- PRZREN

1-Prizren Merkez Kaza 1- Gostivar

2-Gusinye 2- Kali

3-Kalkandelen 3- Rahofa

4-Luma

5-Yakova

3- SKP

1-skp Merkez Kaza 1- Kaanik

2- tip

3-Radovite

4- Kratova

5- Kumanova

6- Koana

7- Palanka

4-

YENPAZAR

1- Senie Merkez Kaza 1- Maykova

2- Yeni Pazar

2- Akova3- Prepol

4- Mitrovie

5- Yeni Varo

6- Talca

7- Trgovite


25/33

138 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

Tablo 7den de anlalaca zere Kosova Vilayeti, be sancak ve yirmi dokuzkaza ve drt nahiyeli bir vilayetti. Tanzimatla birlikte vilayet merkezinde valininbakanlnda toplanan Vilayet dare Meclisi, livalarda ayn ekilde Liva dare Meclisi,kazalarda da Kaza dare Meclisi vard. 1880 yl itibaryla Kosova Vilayetinde Meclis-idare-i Vilayet, Divan- Temyiz-i Vilayet, Meclis-i Temyiz-i Hukuk ve Cinayet, Maarifkomisyonu, Muhasebe Kalemi, Mektub Kalemi, Evrak Odas, Tahrir-i Emlak Kalemi,vilayet merkezinde bulunan kurumlard. Defterdar, Mektupu, Naib, skn- Muhacirin,Aar Mfettii, Alay Beyi, Telgraf ve Posta Ba Mdr, Evkaf Muhasebecisi, EmlakMmeyyizi, Orman Mfettii, Vilayet Tercman vs. de vilayette grevli memurlard.62

188081 yllarnda Prizren ve Debre Kosova Vilayetinden ayrlarak ManastrVilayetine balanmt. Ancak Prizren Sancandaki askerlerin idaresi skptekikomutann sorumluluundayd. Dolaysyla Prizren Manastra 40, skpe 16 saatmesafede bulunduundan 1889 ylnda Manastrdan ayrlarak tekrar Kosova Vilayetineilhak edilmiti.63 emseddin Sami, Kosova Vilayeti ile ilgili bizlere u bilgilerivermektedir: zrdeki cedvelden anlald gibi, alt sancaa mnkasm olup, merkezlerleberaber yirmi yedi kaza on alt nahiye ve sancak ve kaza merkezleri olan ehir vekasabalarla bin yz yirmi karyeye hvdir.64

Tablo 10. Prizrenindar Yaps (18891890)

62 M. nl, a.g.t., s. 3763 M. nl, a.g.t., s. 4764emseddin Sami, Kosova, Kmsl- Alam, stanbul 1899, c.III, s. 3748.

8- Berane

5- DEBRE

1-Debre-i Bl Merkez

Kaza

2- Debre-i Zir

3- Elbasan

4- Mat

SANCAK KAZA NAHYE KY


26/33


History Studies

Volume 2/1 2010

1- PRTNE

1- Gilan 190

2- Mitrovie 170

3- Preova Bopaka 134

4- Pritine Merkez Kaza Firzovik 341

5- Vulitrin 125

6- Yeni Pazar 364

2- PRZREN

1- Gostivar

2- Kalkandelen (Tetova) Kalkandelen 1613-Luma Kali 49

4- Prizren Merkez Kaza Rahofa, Prizren 190

3- SKP

1- tip Bereketli, tip,

Leskovie

140

2- Koana Koana, Biyanie 92

3- Kprl Bogomil,

Kprl,

Nikodim

91

4- Kratova 69

5- Kumanova Kumanova

6- Orhaniye 19

7- Osmaniye- Male 3

8- Palanka 46

9- Radovite 54

10- skp Merkez Kaza 152

4- PEK

1- Berane 24

2- Gosine 8

3- pek Merkez Kaza 190


27/33

140 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

Nitekim XIX. yzyln son eyreinde lke genelinde nahiyelerin idar bir birimolarak ihdas edildii grlmektedir.Balkan Savalar sonrasnda Kosovann Srbistanaterk edilmesine kadar bir takm idar deiiklikler yaplmaya devam edilmitir. Ancakbunlar vilayetin daha nce oluturulan idar omurgasnda ciddi deiiklikler meydanagetirmemitir. Baz yerleim birimleri gnn ihtiyalarna gre ksa veya uzun sreliolarak kaza ve sancak yaplmtr. Yahut hukuki stats muhafaza edilerek sancak vekaza merkezleri deitirilmitir. Her yeni idar dzenleme vilayet btesine ek bir ykgetiriyordu. Bu harcamalar yzenden Osmanl maliyesi gcn yatrmlardan ok bu tarzdzenlemelere aktarmak zorunda kalyordu.

4- Trgovite 62

5- Yakova 149

5- TALICA

(PLAVLE)

1- Prebol Prebol, Periboy 29

2- Talca Merkez Kaza 44

6- SENCE

1- Akova Brezava, Bihor,

Bisterie,

Kamdat

138

2- Kolain-i Zir Kolain-i Zir,

Maykova,

Ridanarayka,

Virane

32

3- Senice Merkez Kaza 137

4- Yeni Varo


28/33


History Studies

Volume 2/1 2010

Harita 3: XIX. Yzylda Kosova Vilayeti (KARAM&VADArivi)

1880de de Prizren ve Debre Sancaklar, Kosova Vilayetinden ayrlarakManastr Vilayetine balanmtr. Bu durum 1882 ylna kadar devam etmitir. 1883dePrizren ve Debre yeniden Kosova Vilayetine balanmtr. Fakat 1886 ylnda Prizren veDebre, tekrar Manastr Vilayetine balanm ise de bu durum fazla uzun srmemiti.1888de Prizren tekrar Kosova Vilayetine mlhak olacaktr.

Bir ara Prizren, skp Valiliine Vilayet merkezi olacandan Kalkandelen,vraniye65 ve pek kazalarnn Prizrende kalacak ekilde de bir deiiklie gidilmise de

bu idar dzen uzun sreli olmamtr.66 Kosovada Balkan Savalar ncesinde bir takm

65 vraniye Kazas Mdr Hseyin Paa, halka birok teklif ykleyince kaza halktarafndan 1840 tarihinde stanbula ikyet edilmitir. ikyet dilekesinde: Hseyin Paann herbir haneden bir reaya alarak on be adet iftliinde ve alt adet demirci dkknnda altrd vecret demedii, on iki kiiyi katl ettirdii, yedi yandaki ouklardan dahi har ald ve birokkanunsuz vergi toplad yazlmtr. Ayrntl bilgi iin bkz.: BOA, rade Dah., 42031.

66 BOA,. MVL, 5186.


29/33

142 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

idar deiiklikler planlanm ise de sava nedeniyle yerine getirilememitir. Plana gre:Talca birinci snf kazaya ykseltilerek Senieye ilhak; pek Sancann ilga edilerekmerkez pek olmak zere Prizren ve Senice Sancaklarnn Kosova Vilayetinden ayrlpayr bir vilayet tekil olunmas iin heyet-i teftiiye tarafndan Meclis-i Mebusananerilmi ise de sava nedeniyle bu karar uygulanamamtr.67 Dolaysyla daha ncekiidar yap Balkanlarn Osmanl Devletinin elinden kt 1912ye kadar devam etmitir.

SONU1839da ilan edilen Tanzimat Ferman ile birlikte idar, siyasi, sosyal ve

ekonomik alanda yaplan reformlarla devlete yeni bir soluk kazandrlmaya alld. Bukapsamda idar tekilatta da bir takm yenilikler yapld. Fuat Paa bata olmak zereidarecilerin dncesi, sancaklar bytmek ve idarelerine muktedir kiileri tayin etmekve bu valilerin yetkilerini artrmakt. Vilayetler sadece mhim ilerde stanbula mracaatedeceklerdi. Bylece saltanat merkezi basit ilerle uramaktan kurtulacak ve devletgrevlilerinin nemli ilerle itigali temin edilecekti. Bu esas zerine 8 Kasm 1864tarihinde Vilayet dare Kanunu karld. Bu kanunla birlikte on yeni vilayet kuruldu.Eskiden beri ilevleri kaybolan eski kaza ve nahiyelerden byk ksm kaldrld. Bylecenemli bir ksm zaten naiplerle idare edilen kaza says azald. XIX. yzyln ortalarndaeyaletler kltlerek vilayetlere dntrld ve eyalet terimi yeniden braklarakvilayet ad idar yapnn temelini oluturdu. 1864 Vilayet Nizamnamesi hkmnce deeyaletlere vilayet ismi verildi. Cumhuriyetten sonra ise vilayet genilik itibaryla

daralm ise de eski Osmanl sanca dzeyindeki yerlere vilayet denildi.Mithat Paann Tuna Vilayeti Valilii srasnda vilayet dzenini temel alan

pilot uygulama baarl sonular verirince yeni usul ksa bir sre sonra tm Osmanltopraklarnda uygulanmaya balamtr. 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesinden sonrakodra, Yanya ve Manastr Vilayetleri oluturuldu. Yine 1868 tarihinde merkezi Prizrenolan skp, Debre ve Ni Sancaklarndan mteekkil Prizren Vilayeti kuruldu. Bununzerine vilayet dhilinde baz idar birimler birletirilmi ve yeni birimler tesis edildi.Ancak Prizrenin vilayet stats uzun sre devam etmemitir. Zira gler, toprakkayplar, yerel talepler ve ekonomik durum gibi sebeplerden dolay Prizren, vilayetstatsnden sancak statsne dntrlerek Kosova Vilayetine balanmtr.

XV. yzylda sancak olan Prizren bu statsn hi kaybetmeden Osmanl

idaresinden kt XX. yzyla kadar devam ettirmitir. Hatta ksa bir sre iinde olsasancaklktan vilayete terfi ettirilmise de mevcut artlar dikkate alnarak kimi zamanKosova Vilayetinin kimi zaman da Manastr Vilayetinin bir sanca olmutur. Corafikonumu nedeniyle daha az vilayet ama her zaman sancak merkezi olma zelliini de hiyitirmemitir. Luma ve Kalkandelen devaml surette; Yakova, Gusinye ve pek ise

67 BOA,DH.D, 92/1- 29.


30/33


History Studies

Volume 2/1 2010

aralklarla Prizren Sancann kazalar olmutur. Gostivar, Kali ve Rahofa zamanzaman idar statleri deise de Prizrene bal nahiyelerdir. Siyasi ve askeri artlara gredeien idar yap dikkate alndnda Prizren Sancann ortalama drt yz civarndaky bulunmaktayd.

zellikle 93 Harbi neticesinde hem douda hem de batda ciddi toprakkayplarna urayan Osmanl Devleti, Balkanlarda idar tekilat yapsnda ciddideiiklikler yapmak zorunda kalmtr. Prizren Vilayeti daha sonra kurulacak olanKosova Vilayetine nclk etmitir. Daha ok Arnavutlarla meskn yerlerde kurulanKosova Vilayeti, Balkan Savalar sonrasna kadar bir takm deiikliklere uramasnaramen Osmanl idaresinde kalacaktr.

KAYNAKA

1- ARV KAYNAKLARI

BABAKANLIK OSMANLI ARV

Dhiliye Nezreti Mektubi (DH. MKT)

13113; 132619; 1527- 13; 157187; 1587 22.Dhiliye Nezreti Tesri-i Muamelt ve Islahat Komisyonu (DH. TMIK. S)

5160.rade-Dhiliye (.DH)

592- 41119; 87769987; 92/1- 29.rade-Meclis-i Mahss (.MMS)

321334; 371545; 492110.

rade-Meclis-i Vl (.MVL)

5883; 5186.

Sadaret Mektubi Mhimme (A.MKT.MHM)

463100; 47487; 49866; 38316.

Yldz Esas Evrak (YEE)

1731; 15946; 2270.2-YAYINLANMI ESERLER

AKTEPE, Mnir. Kosova,slm Ansiklopedisi, stanbul: MEB Yaynlar, c.VI, 1954.

ARMAOLU, Fahir. XIX. Yzyl Siyasi Tarihi (17891914), Ankara: Trk TarihKurumu Yaynlar, 1997.


31/33

144 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

BALKANLAR EL KTABI, Derleyen: Osman Karatay, Ankara: Karam&Vadi Yaynlar, c.I-III, 2006.

BAAR, Fehamettin. Osmanl Eyalet Tevcihat (17171730), Ankara: Trk TarihKurumu Yaynlar, 1997.

BLGE, Mustafa. Arnavutluk,slam Ansiklopedisi, stanbul: Trkiye Diyanet VakfYaynlar, c. III, 1991.

ADIRCI, Musa. Tanzimat Dneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve EkonomikYaplar, Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1991.

Tanzimattan Cumhuriyete lke Ynetimi, Tanzimattan

Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, stanbul: letiim Yaynlar, c.I, 1985DENY, Jean. Sancak, slam Ansiklopedisi, Ankara: MEB Yaynlar, c. X, 1980.

DERV, Fetnan. XVIII.-XIX. Yzyllarda Prizren: Siyasi ve Sosyo-Ekonomik Tarihi,stanbul: stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih ABD YaknaBilim Dal Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, 2005.

DORU, Halime Osmanl Devletinin Rumelide Fetih ve skn Siyaseti, Trkler,Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, c.XIX, 2002.

GKBLGN, Tayyip, Nahiye, slam Ansiklopedisi stanbul: MEB Yaynlar, c.IX,1964.

GYN, Nejat. Osmanl Devletinde Tara Tekilat (Tanzimata Kadar), Osmanl,Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, c.VI, 1999.

GREDAVA, Rosstsa. Orta Balkanlarda Osmanl dar Sistemi ve Tara daresi (XV.Yzyl), Trkler, (eviren: M. Faruk akr), Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, c.XIX, 2002.

HALAOLU, Yusuf. XIV. XVII. Yzyllarda Osmanllarda Devlet Tekilat ve SosyalYap, Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 2003.

HEYWOOD, Colin. Osmanl Dneminde Va Egnata 17. Yzyl Sonu ve 18. YzylBanda Sol Koldaki Menzilhaneler, Sol Kol (Osmanl Egemenliinde VaEgnata), stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 1999.

NALCIK, Halil. Balkanlar ve Trkler, Prizren: Bal-Tam Trklk Bilgisi, say: III,2005.

Eyalet, slam Ansiklopedisi, stanbul: Trkiye Diyanet VakfYaynlar, c. XI, 1995.


32/33


History Studies

Volume 2/1 2010

NBAI, Mehmet. Balkanlarda Osmanl Hkimiyeti veskn Siyaseti, Trkler,Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, c. XIX, 2002.

NCCYAN, P.L., ANDREASYAN, H.D., Osmanl Rumelisi Tarih ve Corafyas,stanbul niversitesi Gney Dou Avrupa Aratrmalar Dergisi, Say: II- III,stanbul, 1974.

PRL, Mehmet. Beylerbeyi, slam Ansikopedisi, stanbul: Trkiye Diyanet VakfYaynlar, c. VI, 1992

KALE, Hasan. Vilajeti i Prizrenit I, Perparimi, Say: II, Pritine, 1967.KALE, H.- EREN, . Prizren Kitabeleri, Ankara: Vakflar Dergisi, Say: VII, 1948.

KARPAT, Kemal. Osmanl Nfusu (18301914) Demografik ve Sosyal zellikleri,stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 2003.

KILI, Orhan. Klasik Dnem Osmanl Tara Tekilat: Beylerbeyilikler/Eyaletler,Kaptanlklar, Voyvodalklar, Meliklikler (13621799), Trkler, Ankara: YeniTrkiye Yaynlar, c.XIX, 2002.

XVII. Yzylnlk Yarsnda Osmanl Devletinin Eyalet ve SancakTekilatlanmas, Osmanl, Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, c.VI, 1999.

KOSOVA V LAYET SALNAMES. Yayna Hazrlayan: Yldrm Aanolu, stanbul:Rumeli Trkleri Kltr ve Dayanma Dernei Yaynlar, 2005.

KUNT, Metin. Sancaktan Eyalete (15501650 Arasnda Osmanl meras ve ldaresi),stanbul: Boazii niversitesi Yaynlar, 1978.

LANOVC, Andrino. Prizrenski Paaluk Polovinom XIX. Veka na Osnovu zvetajaFrancuskih Konzula u Skadru (kodra Fransz Konsolos Raporlarna Gre XIX.Yzyln Ortalarnda Prizren Paal), eviren: Fetnan Dervi, Kosova, Say:III, Pritine, 1974.

ORTAYLI, lber. Trkiye Tekilat vedare Tarihi, Ankara: Cedit Neriyat, 2007.Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Ynetim Gelenei, stanbul: Hil

Yaynevi, 1985.

,Tanzimat ve Merutiyet Dnemlerinde Yerel Ynetimler, TanzimattanCumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, stanbul: letiim Yaynlar, c. I, 1985.

ZKAYA, Ycel. 18. Yzylda Osmanl Toplumu, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2008.XVIII. Yzylda Tara Ynetimine Genel Bir Bak, Trkler,

Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, c. XIII, 2002.

PRZREN VLAYET SALNAMES. Prizren: Vilayet Matbaas, 1874.


33/33

146 Ycel YT

History Studies

Volume 2/1 2010

RAHM, Shukri. Vilajeti I Kosavs 18781912, eviren: Ergin Jable, Pritine, 1974.

RZAJ, Skender. Organizimi Administrativ i Kosovs N Shekullin XIV-XVI, eviren:Fetnan Dervi, Prparimi, Say: IX, Pritine, 1969.

,Kosova Vilayeti Tekilat, VII. Trk Tarih Kongresi Bildirileri,Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1973.

EMSEDDN Sami. Prizren-Prizren Sanca, Kamusl Alm, stanbul,c.II,1899.

T.C. DEVLET ARVLER GENEL MDRL BABAKANLIK OSMANLIARV DARE BAKANLII. Defter-i Hkni Dizisi 167 NumaralMuhsebe-i Vilyet-i Rm-ili Defteri (9371530) II, Ankara, 2004.

,Osmanl Ariv Belgelerinde Kosova Vilayeti, stanbul: BabakanlkOsmanl Arivi Daire Bakanl Yaynlar, 2007.

NAL, Mehmet Ali. XVI. Yzylda Harput Sanca (15181566), Ankara: Trk TarihKurumu Yaynlar, 1989.

Osmanl Devletinde Merkezi Otorite ve Tara Tekilat, Osmanl,Ankara: Yeni Trkiye Yaynlar, c. VI, 1999.

NL, Mucize. Kosova Vilayetinin dar Taksimat, Samsun: Ondokuz Mays

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal YaynlanmamDoktora Tezi, 2002.VARLIK, M. etin Anadolu Eyaleti Kuruluu ve Gelimesi, Osmanl, Ankara: Yeni

Trkiye Yaynlar, c. VI, 1999.

Documents

Prizren Sancağı'nın İdarî Yapısı (1864-1912)