PRiNOPESUPLEMENTO MENSulU DE LA REVISTA, DESTINADO AL FOMENTO DEL VASCUENCE

DIPUTACION FORAL DE NAVARRA Franqueo concertadoN.° clasificador 34/60

Vocal Deiegado de la Seccion de Lengua VascaPEDRO DIEZ DE ULZURRUN Zazpigarren Ufitea — Pamplona. Enero -1972 — Urtarrila — Iruha. 71 gn. zenbakia DIRECTOR: J. E. URANGA

bertsolarien

deiaEuskaierriko gertakizun eta

kezka guzietara idekitako lei-ho bat izan nahi zuen Nafa-rroako aldizkaritxo honek, etahortan saiatu gera haste has-tetik. Gaur bertsolaritzaz min-tzatzean, atzera begiratu ta,euskal alorretako pitxi bere-xiena den ekintza hontan ereez gera gaizki geiditu. Hiru-garren orrialdea, oso osorikaskotan, bertsoz jantzia iza-ten zen. Txapelketa eta herrisaio gehienen berri eman izandugu eta heuren berri nagu-sientzat leku berezi bat izanda beti orri hauetan. AndresNarbarte Goizuetako bertsola-ria zenari, esate baterako, biz-pairu orrialde eskeini geniz-kion ale batean.

Aitortza kutsuko agerpenhau ez da, inola ere, geureburua xuritze bat; salaketabaizik. Berri soilen aldetik on-gi baldin bagabiltz ere, gurebertsolariak talde bezala ezdute aldizkari bat, ez elkarteta ez dim kutxa. Urtean be-hin edo bi aldiz, herriko fes-

tetan oroitzen gera bakarrikplaza gizon hauetaz; hobekie-nik dabiltzen garaian. Gurebeharrik ez dutenean. Gero,negualdean, muxarrak bezalazulora.

Herri bakoitzak, bizidun gu-ziek bezala, badu bere azalaeta bere arima. Euskerarenarima ez zaigu paper eta li-buruen jakintzan gorde; he-rriaren ahoz-ahoko gordailuanbaizik. Esaera erreixak eta en-tzute onekc gizonak egin zu-ten herri-jakintzaren bildumaaberatsa. Aide hortatik begi-ratu behar da bertsolariarennortasuna. Ez dira berak eurenburuz mintzo direnak; herribaten ehozko joeran sartzenda jatorriz datorkien erreizta-suna, entzunleen arrera onabezala. Bertsolaria, entzunle-rik gabe, ume gabeko tit i mu-tua bezala agortuko litzake.Eta idazkiekin, garai batekohartze ona galtzen dijoa gi-zona. Aitzur zuri dirdiratsuenaere erdoitu ta akestu egitenda ez ibilian.

ALDAKUNTZA

Gure bertsolari zaharrak ezzekiten, askotan, idazten. Au-rrekoen iturri garbitik zutenberen etorria xurga-xurga eda-ten. Orai berean bertsolari as-ko paper eta lumaren aurreankokildu ta galdu egiten dira.Oso berria da bertsolari ika-sien aldia. Jakintza honekbeste maila batera ereman dubertsolaritza; muga estuakhautsi ta zabaltasunean ira-bazi egin da. Txapelketa etasariketak, beste aide, ostatu-tik plazara eta plazatik antzo-ki nagusira ereman dute ber-tsolaria. Irratiak ere hor dirazirritu guzietatik etxe zokotansartuak.

Denborak ekarri duten al-daketa hau ez da azalekoabakarrik. Sagardotegitako ber-tsua mikatza izango zen, etaoraikoa leguna; ez hain jan-tzia hura, borobila oraikoa;baina, egunoroko bizitzatikzetorkion bertsolari zaharrariargia ta ziria. Hau da gaurikusten ez dena.

Punduak ematea bera be-harrezko gauza izango da, bai-na gezurrezko antzerkilari bi-hurtzen du gizona. Gai gehie-nak ibiliak direla ta aspirinaz,astronautaz edo bertsolariakinoiz entzun ez duen Fabiolabatez hitzeginarazten diegu.Eta gero, mikroa delako ma-kilaren puntan ezartzen zaienbasa tipulak jaten die geldi-tzen zaien lasaitasun pixka.

Nik esango nuke, hirutatikbi, entzuletan zituela bertso-lari zaharrak begi belarriak.Berez zetorkion gero bertsuata zirikada. Orai berriz, en-tzuten duena irruti batean da-go eta inor ez da. Gaia nun-

baitik datorkio, irrutiko izarbaten argi izpia bezala, etabere jakintzatik atera behardu bertsoa. Berotasuna faltadu, biziaren beroa; arrobikornamutza harrizkoak sortzenari gera.

DIRU KONTUA

Gaurko txapelketa eta sari-ketak diruari begira jarri gai-tuzte. Beharrezkoa da horiere: aizetik ez da gizonik bi-zitzen. Baina, profesionalizatuegin da bertsolaria. Txapelke-tak zerbaitendako balio badu,txapel azpian egosten direnirabazbide eta bestelako ame-tsen betetzeko besterik ez da.Era hortan ez da txapela bu-ruarentzat, burua txapelariitsasteko baizik; eta hortikdatozen istiluak!!!

Bost mila duro, gutxienez,ez jasotzekotan alperrik dei-tuko zutela txapelketa bate-ra, esan omen du norbaitek.Bestalde, sari, txapel etaedontzi guziak. NunbaitekoReal Madrid eta Pele txikiak!!

BERTSOLARI GAZTEAK

Eta nere ustez, ez da horitxarrena: bertsolari gazteenbidea gero ta itxiago ikustenda. Saiorik gabe, ekinaldi gu-txi. Aritzen ez badira, aurre-ratzerik ez. Azkena.

Txapelketa kontua berritubeharra da: baina bertsolariprofesional batzuen burubi-deak ere bai. Hortarako, el-kartu, hitzegin eta hartu ema-netan sartzea komeni dela ta,urrats batzuk eman dituztegazteak.

Aldizkari bat nahi zuten be-rena. Ikusten denez, gaia ba-

litaike. Guk ezer jakin gabe,P. de V. Nafarroako aldizka-rian sartu nahi dutela jakina-razi digute; eta ohoretzat har-tu dugu beren eskabidea. Ba-dakigu oztoporen batzuk zu-zendu beharko ditugula, bai-na gogotik aleginduko gera.Euskaierriko bertsolarien el-kargoari gure aldizkarian le-kua ematean, eginkizun poz-garri batekin gauza mesede-garri bat egiten dugulakoangaude. Askc ta asko ziren ar-pidedun izan nahi zutenak etaorai gehiago etorriko zaizki-gu. Euskaierri osorako zabal-tzeko garaia etorri dela ustedugu.

Bertso!arien elkargoari ongietorria ematean eginkizunpozgarri bat betetzen dugueta, Euskaierri guziarendakomesedegarri izango dela us-te dugu. Eragozpen txiki ba-tzuk berdindu bezain laisterNafarrorako sortu zen aldiz-karia denentzat on izan laike,Geroak esango du,

J. M. Satrustegi

2 — P R I N C I P E D E V I A N A URTARRILLAK—1972

DEL, F I N A L DEL. SIOLO XIX

De vaz en cuando conviene re-frescar la memoria de los nava-rros que se dedicaron con masempeno que suerte, al fortaleci-miento de las tradiciones euska-ras, empezando por la lengua.

Despues de la ultima guerra car-lista y a rafz de la mutilacion delos mormados Fueros, hubo unareaccion en los caidos espfritusde estas cuatro provincias; y enNavarra se reunieron unos ilustrespersonajes, que formaron tempra-namente (1877) la Asociacion Eus-kara. Estos nombres nada dicen alos jovenes escolares de hoy, apesar de verse algunos en losrotulos de las calles de la capi-tal; creemos que la historia sedebe sprender, empezando' por lamas proxima.

Los pnncipales iniciadores, ve-nidos de distintos sectores polfti-cos, no solo del tradscionalista,fueron Florencio Ansoieaga, Esia-nislao Aranzadi, Joaquin Azcona,Arturo Campion, Salvador Echaide,Rafael Gaztelu, Juan Iturralde ySuit, Antero de Irazoqui, Nicasiolanda, Aniceto Legarda, Hermilso deOloriz y Esteban de Obanos, quefue e-l primer presidente de lacitada Asociacion.

El objeto de la Euskara era «con-servar y propagar la lengua, lite-ratura e historia vasco-navarra...»como reza su Reglamento; en su

primera directiva, ademas de al-gunos de los citados, son Obanosen la pres i denei a vemos el nom-bre de Ramon Irurozqui. A pesarde que sus actividades abarcabanvarios enunciados, su atencion pre-ferente tue la lengua y literatura,que, por causa de las contiendasprincipalmente, no desperto la me-

Esta benemerita y culta Asocia-cion tuvo exito al principio, peropronto, por causa de la poca to-lerancia y tibio fervor, fueron des-gajandose de su tronco los gru-pos de ideologias carlistas y li-berales, quedando un punado deromanticos, fieles a la voz de laestirpe. Recien terminada la guerranor atencion yendo desde la fran-cesada, decayendo y desaparecien-do con una rapidez desconocida enlos siglos anteriores, hasta que-dar reducida en aquella fecha alas zonas nortenas.carlista de 1873, logro calmar losanimos, abatidos por los resulta-dos catastroficos de la contienda;

teniendo representantes en Alsa-sua (M. de Jorge), Burguete (Mi-guel Maria Marso y Ramon Iriga-ray), EsteiSa (Vicente Gonzalez),Fstero (Tiburcio Orduna), Lesaca

(Modesto Esparza), Maneru (Mi-guel Arbeloa), Mendigorria (Casil-do Ortiz), Miranda de Arga (Joa-quin Echenique), Puente, Tudela,etcetera.

Pronto siguieron a Navarra, es-pfritus preclaros de las otras tresprovincias (Moraza, Egafia, Mante-rola, Sagarminaga...) con las quese empezaron a organizar fiestasy concursos literario, gracias a lainiciativa y concurso del ilustresuletino Antonio Dabbadie.

Ya antes de la ultima guerracarlista, el escritor Juan Iturraldey Suit se reunfa con Pablo lia-rregui, Landa y Obanos con animode inicsar un renacimiento linguis-tico, que cuajo mas tarde. El pri-mer asociado de honor nombradopor la Euskara, es el Principe Bo-naparte, que hacia ya anos que sededicaba al estudio y al cultivode! viejo idioma.

Otros socios honorarios fueronAlejandro Pidal y Mon, de Madridy Juan Mane y Flaquer, barcelo-nes famoso por su conocido librosobre estas tierras forales, «E!Oasis». Entre los socios honorificosdel Pais, debemos citar a NavarroVilloslada, autor de obras de fan-tasia, pero que despertaron enor-memente el afecto a las viejastradiciones, como «Amaya o losvascos en el siglo VIII»; SerafinOlave, de ideas liberales este, quecreo un fondo para concursos pre-miados de obras que ilustren oestudien las cosas de Navarra; yque se mantiene en la actualidad.Tambien citaremos a Nazario Ca-rriquiri y a! colaborador preferidodel Prfncipe Bonaparte, Bruno Eche-nique, culto traductor al vasco baz-tanes del libro de Huth, de unaparte del Evangelio y otras obras.

A, Apat Echebarn©(«Diario de Navarra» eguneroko-

tik hartua)

E U S K A L H E R R I K O L E I O A

IRUNEKO EUSKALEUZK1ZUN BEREZIA

loan berri den Abenduko lehe-hengo egunean, Kristo Erregearenegunaren bezpera zela-ta, IrunekoAita Jesuiteen Elizan Euskal «he-rri Meza» eder-ederra eman zan.

Eliza jendez gainezka betea zanmila ta bostehunen bat inguru la-gun bildurik.

Iru apez Meza emaleak izan zi-ren: Iruneko Bikario den Aita Za-baltza kaionjea; Martin Azpiroz apezjauna, eta Jose Man Bergara je-suita.

Herri-Meza honen irakurgaiak Dio-nisio Egiguren Anai Maristak leituzituen, baita beste batzuek ere Es-karne Berasategi monjak.

Euskal Meza honen bitarteetaneta zenbait otoitzeen tartekoetan,Tomas Asio jaunak bertsolari gi-san bertso batzuk bota zituen.

Hauetaz gainera txistulariak (seiziran), dantzariak (neska ta muti-lak), Meza laguntzaileak eta kanta-riak aritu izan ziran denak polikieuskal moduan jantziak.

Ikusgarri benetan Iruneko AitaJesuiten Elizan eman zan euskerazesandako «Herri Meza»!

AGUSUN GONZALEZ AZILU,ALTSASUARffAT SARITUA

Altsasu'ko seme honek bere«Oratorio Panlinguistico» delako-aren oidez, Espania'ko Musika Sa-ri Nagusia irabazi berri du.

«Oratorio Panlinguistico» deituta-ko hontan Agustin Gonzalez Azilujaunak euskera eta gaztelania hiz-kuntzen desberdintasunetako (dife-rentetasunetako) hitzak eta otsakhartu eta azaltzen ditu.

Musika Ian aipagarri honek Es-paniako Sari Nagusia merezitu du.

Ambrosio Zatarain euskal idazla-ria izan da euskal hitzak moldatudituena.

Nere goresmenak.

EUSKAL MEZA DISKOAN

«Columbia» etxeak «Euskal Me-za» deitzen den disko bat argitara-tu berri du. Disko honen zuzen-daria Aita Barturen izan da. Bereluzera «long Play» izeneko gisa-koa da. Diskoarekin batera Meza-ren hitzak, kantuarenak, beste gai-nerako xehetasunak eta Jesus Ma-ria Arozamena jaunak idatzitakoidaz-lan bat datoz denak liburutxobatean bilduak.

«Euskal Meza» hontan parte har-tu dutenak: Bilbo'ko «San Anton»Kantari Taldea, Hiri berberako txis-tulariak, Begona'ko Iturriaga orga-nista, Urtizberea Arpa jotzailea, Li-zarra'ko Eiizaga dultzaineruak, Zuaz-nabar anai txalapartariak, Baxarrieta Xalbador bertsolariak, Zuma-rraga'ko trikitrixalariak, Barren etxeaalbokaria eta Gasteizko (Bitoriako)haur kantariak.

B! EUSKAL GABON KANTABERRI ESPAfJIA'KOFESTALDIAREN IRABAZTA1LE

Denok dakigun bezala pasatu be-rri den Abenduko emezortzigarre-nean Irune'ko Gayarre Teatroan £s-pahia'ko Bostgarren Billantziko Be-rrien Sariketa eg in zan.

Amabi Gabon Kanta berri zeudengau hartan parte hartzeko. Amabihauek beste aunitzen artean bere-zituak ziren. Amabi hauen arteanbi euskeraz.

Teatro mukurreraino betea zegon.Espania'ko Telebistak han bertanegon zan dena hartuz, gerokoanGabon egunaren arratsaldeko zor-tzietan, diferido moduan, Festaldiguzia emanaz.

Azkenean bi euskal kantak ez zi-ran bada irabaztaileak gertatu? Arri-garri, ikusgarri ta, adigarria hangoeskuzartak, txaloak, irrintzi etaoiuak beren aide eman eta botazirenak!

Lehenengoa «GAUR ERDIAN SOI-NUA» izenekoa gelditu zan. HitzakJose Salaberriarenak dira, eta Soi-nua Peru Artetxerena. Kantariak:Azpeitiko «UNAI» Irukoa izan zan(Iruko hau iru neska lirain eta ga-lantak osatzen dute).

Bigarrena: «BlDEA BA DA» dei-tutakoa gertatu zen. Lourdes Irion-do eta Luis del Val izan ziren Ietrajarri zutenak. Jobanek soinua ipinizion. Kantaria: Xabier Madina eus-kal kantari on eta trebea.

Denei gure zorionik beroenak bio-tzez.

«SATARKA» IL DA

Ondarrabi'ko seme zan KlaudioSagartzazu jauna il berri da irutanogei ta sei urte zituelarik. Eus-kal poeta erromantikoa zan. Bi poe-sia-liburu argitaratu zituen. Lehe-nengoa «Txinpartak» izendatua, etabigarrena «lntza begietan» izenekoa.

Bere poesietarako izenordea SA-TARKA zan. Goian bego.

AITA ViLLASANTEZUMARRAGA'N -EUSKERAIDATZIAREN BATUA» RlBURUZ MIN1ZATZEN

Arantzazu'ko Praile den Aita Vi-llasante Euskaltzaindia (Euskal Aka-demia)ren Burua dugu. loan denAzilaren ogeitamargarrenean Zuma-rraga'ko herrian «Euskera idatziarenbatasuna» delako gaia azaldu etaaztertu egin zuen.

Bere mintzaldiak gaurkotasuna bazuen eta Aita Viilasantek bestehizkuntzek ibili dituzten pausoaketa hartu dituzten oinarri eta era-bakiak agertu zituen entzulei. Adie-razi zituen ere, azkenean, Euskal-tzaindiaren nahiak eta asmoak.

IAUNG0IK0ARENITZA

Eliza gaurko munduanHerri frankori, gaurka egnnean, burua uste latzak sortzen zaiz-

kiote, bat batean aurrak ugaritzen dakizkiotelako; Nazio artekolagruntza, behar bearrezkoa dute leizezulo hortatik ateratzeko.

Nahia ta nahiezkoa da, denen ahalegriiiekin, aberatsenak leudirela, opatzea nola sortu ditezken eta banatu denei jateko beharbeharrezko dituztenak, eskolatzea ahaztu gabe. Aunitz aurreratukolirake herri asko dauzkaten ondasuo berekin, obeki banatukobalituzkie, ta lurra bera egokiagro bakoitzari eman.

Gobernuari dagrokio zuzentzea lege jatorrez nazio barruko jen-dearen goraberak, sendiko ta sozial legeak, urbanismoaren gora-pilloak, egia azaltzea naziako egoeraren gaiiean.

Estualdi larria nabaritzen da, nunnahi, arazo hauek direla-ta,horregatik katoliko ikasienak Ikastola nagusiietan batez ere saiatubehar dira aztertu ta askatzen nahasketa hauek.

Asko dira, diotenak, munduko jendearen ugaritze hori, edoiaterri batzuena behintzat, galgatu eta eragotzi behar dala txearoedozein bidez, nola nahi eskua botata agintari berak.

Eliz Batzarrak eskatzen dio denei, moral legearen aurka direnasmakizunak, aide batera uzteko. Eskontzeko ta aurrak izateko,eta zenbat erabakitzeko eskubidea, gizonari dagokiona da soil--soillik, zintzo eta zuzen gorabera guziak aztertuz, inolaz ereagintarien esku ez diteke gelditu eginkizun hori.

Erabaki hori gurasoak zuzen artu dezaten, eskolatu behar diraJainkoaren legeari begira, erakutsiz, denboren arora zer eginbehar duten.

Jakifien gaiiean jarri behar dira gizonak zuhurki, gaurko egu-neko jakintsuen aurrerapenak nola Isgundu lezaieken, aurrenneurritzean, utsunerik gabe ta moral legearen itzalean.

Besteekin batean, pozik eta egiz saia ditezela kristauak nazioarteko artuemanak eraikitzen, elkarren arteko askaiasuna gor-dez, denen itxurazko senidetza landuz; ta hori zenbatenez aun-diagoa dan munduko sailla, deus ere gabe arkitzen dena. Kristoberak ohiu egiten digu-ta, txiroen izenean, karidade ta laguntzaeskatuz. Ez dedilla aurrera gaitzbide izan, zenbait herri, kristaugehiena dauzkienak, aberastasunean irari ibiltzea, beste batzukogi puska baten beharrean dauden bitartean, goseak, gaitzak tamiseri mota guziak zapaldurik.

DISKO BERRIAK

Donosti'ko «Hegosa» etxeak bidisko haundian «Baztango dantzak*deritzana atera du. Aspaldin atera-tzekotan zeuden. Grain bi diskohauek musika dendetan saigai di-rela esan dezakegu.

Bi disko hauetan Baztango mu-tildantza famatuenak guziak bilduakdira. Maurizio Elizalde Arizkungotxistulari paregabekoa mutildantzahauen zuzendari eta txistu jotzaileada.

«Goiztiri» Etxeak ere beste eus-kal abesti kantu bat prestatu etaatera berri du. Maite Idirin'ek daKantaria. Lau kantu ditu: Nire he-rria, Zuok gazteok, Izenik gabekoa,eta Zigorra.

DISKO ETA UBURUARENMERKATUA ARRASATE'N(MONDRAGON'EN)

Joan berri diren Abenduaren 18eta 19'an Arrasate'n Disko eta Li-buruaren Feria ospatu zan, bertako«Denok» Kultura Elkartearen lagun-tzapearekin eta hango HerrikoEtxeak antolaturik.

Merkatua Arrasate'ko Elizaren etaHerriko Etxeko arkupetan zegon.

Bi euskeraz idatzitako liburu be-rri ezagunerazi ziran: Bata Zarauz'-ko Itxaropena Argitaldariaren «Ku-lixka Sorta» delakoaren liburu bat:Hegatsez* deitua. Bestea Donos-

tiako «Lur» Editorialarena: «Ama-zonetako indioak». Lehenengoakgaurko eguneko euskal idazlen ze-rrenda bat da, Yon San Martin etaSerafin Basauri jaunek prestatua.Bigarrena: haurrentzako da. Ipuinhau bere aurreko bezala («BaIearenarrantza* izenekoa) gaurkoari dago-kion haurren edukazioari begiratuzazaldu da.

Peri hontaz gainera mintzaldi ba-tzuk eman ziran. Juan San MartinEibarrekoa, Jose Mari Satrustegi,Urdlango. Erretorea, Juan Mari Le-kuona eta Iban Sarasola mintzatuziren, mahai borobilaren moduan,gaur esaten duen bezala. Bakoitzakgai bana aztertu zuen, eta geroentzule eta hitzlarien artean elkarhizketa eta galdera-arrapostu en-tzungarriak izan ziran.

Gaiak hauek izan ziran: Azkene-ko urteetan argitaratu diren euskalliburuak (San Martinek). Bertsola-ritzari buruzkoa, «Auspoa» liburu-tegiaren zenbait berri eta xeheta-sunak emanaz. (Juan Mari Lekuo-nak). Euskal Literaturaren egoera(Ibon Sarasolak), eta Euskera etaEuskaren afdeko Ian eta bideak (Jo-se Mari Satrustegik).

ESPANIA'KO TELEBISIOAETA EUSKERA

Gure Euskaltzaindiak pasatu denAzaroko Batzarrean beste erabakiaunitzen artean honako hau onar-tu zuen:

«Frantziako Telebista euskerazkoernisioak ematen hasia dela jaki-nerazi zuen euskaltzainburu ordeak(Bigarren Buruak). Espahia'koari eregauza bera esateko erabaki zuenBatzarreak».

Lehengo zenbakian esan genuenbezala Frantzia'ko Telebisioa hileanbitan euskeraz esandako ordu laur-den bateko programak asi daematen. Grain gure Euskal Akade-miak Espania'ko Televistari gauzaberbera egiteko eskatu dio. Gutxibada ere zerbaitetsk hasi behar daeta euskera auzoko Frantziako Te-lebistan agertzen hasten baldin ba-da esperoan gaude Espania'koanere laister agertuko dela. Espania'-koari bere txanda tokatu zaio.

Uste dugu Euskal Akademiareneskaria Madril'go Telebisioaren afe-rak beregain daramazkiten jaunekon artuko dutela. Euskerari kasoegitea behartuak daude behintzat.

IKUSLE

URTARRILLAK—-1972 P R I N C I P E D E V I A N A

ARNAS

NEKAZARITZA LANTOKIBEZELA ( 2 )

Erreka barrenekoharri oustiaren sabe! iehorradut gogoan.Nagusiari nahitanahiez egindakoirripar behartuadut gogoan.Txantxangorri kabikokuku kumeadut gogoan.Asfaltopekolurraren indar aiferrikakoadut gogoan,amorruzezineznere herrikohainbeste ergelen aurrean.

Miseriz inguraturikoaberats ospetsuadut gogoanEpulon, Rostchildeta esan ez dezakedan beste askodut gogoan.Maitasun kantatanari den monjearen gorrotoadut gogoannere herriarenegoera kaxkarrean.

Bainazuhaitzak eta izarraknahasten diren tokian,gauzak eta ametsakelkartzen diren tokian,emakumea eta emazteabat egiten diren tokian,hanzeu zagoz neretzat.

Lurrak eta zeruakelkar ukitzen duten tokiankarelean (1).zorionaren irudia denkarelean,hanneretzatzeu aurkitzen zara.Eta zugan berpizten zaitegunsentiz herria;ez oraingo eta ez hemengo,baizik eta zuhaitzak izarrekinnahasten diren tokiko,ametsezkoeta geroko(eraikiko dugun)geure herria:Euskal herria.

(1) Karela = horizonte.

Gorka Trintxerpe

Ez da gauza berri bat aurkitzea,nekazaritza beharrean dagoela azal-tzea. Baina ez bakarrik laguntzabezala ematen den diru gutxi edogehiagoren beharrean, baizik bizi-bide bat izan dedin aldaketa sakonbaten beharrean.

Hau ikusirik galdera batzuk go-goratzen zaizkigu. Ni neure egoerahontan sarturik, nagoela, zer alda-keta egin nezake atererarik gabekobide batean ito gabe? Eta nahizikusi nolakoa izan liteken nere ate-reraren modua noia iritxi horrerai-no? Nondik eta nola behar dirennola erabili?; eta beste mi!a gal-dera.

Hartzen badugu nekazaritza em-presa bat bezela, eta errepatzenbadugu empresa edo Ian egitekoorganizaturik dauden talde guzti-etan, aurkituko ditugu gutxienez biaide oso nabariak: Aide batetik ad-mini straziokoa, eta beste aldetikteknikakoa. Eta horietaz gainera lan-gileria.

Nekazaritzan sartzen bagara be-rriz, ikusten dugu gehienetan neka-zari hori dela batean empresa ba-tek dituan aide guztiak. Eta askotankonturatu ere egin gabe. Batean ad-ministrazioa ea teknika gogoan edu-ki behar ditu eta gainera Ian egin.

Eta gure nekazaritzan ez al daegoera honeri aterapiderik bilatzendionik? Eta nolakoak aurkitzen di-tuzte?

Nere iduriz aterapide hauetanpentsatzen gizonak ba daude; etaez gutxi. Batez ere «puesto ofizia-letakoak*. Eta zer egiten dute?Erantzuna denon begien aurrean da-go: Aha I duten ha in bat bazter guz-tietako kontrola eraman; eta nor-baitek zerbait berria egiten badu,hura berak egindakoa bezela hartu.Gainera «ofizial» hauetako bakoitzasaiatzen da besteen hutsegiteakazaltzen, baina ez alderdi onak, etanola hutsegiteak bakarrik alderditxarra diren, ezin onartu dezakeguhorien jokabidea. Horien egite guz-tia batera bihurtzen da: kontrolaeraman, txuloak estali eta berengogoko ez diren jokabideak moztu.

Ez genuke esan nahi honekin ne-kazaritzan inbestigazioa eta planifi-kazioa eta kontrola bera ere beha-rrezkoak ez direla, baizik, hain zu-zen, horitxek direla beharrezkoenak.

Ez noski ordea jende mordoskabatek nekazarien mugimentu guztiakontable batzuek bezela eramateko,baizik aipatu dugun nekazari em-presa horren barruan denok batera,aterapide batzuk eta zuzenbide batbilatzen nekazalgoari eta baita ere,lehengoan esaten genuen bezela,nekazariari; biak izan dezaten.

Juan Gabriel Zabaleta

Munduko Oihartzunak

India eta Pakistan-en arteko guda: Gosearena«lndia-k apurtu egin du Pakistan»

esan genezake «gosearen guda»izendatu denaren laburpen bezala.Baina noiz sortu zen?, zergatik ha-si da?, zein ziren burukideak. Gal-dera hauei erantzuten ahaleginaegingo dugu.

INDIA ETA PAKISTAN-ENHISTORIA

Lehendabizi burkideak (agerrera-ziko ditugu). Biak bigarren gerramundiala bukatu ta geroxeago sor-tu ziren. Gune hura arte biak In-glaterra-ko menpean zegozen. He-rri honek, koloniak utzi zituenean,agoa (ekilibrioa) gordetzeko eginzituen mugak, eta horrengatik za-titu zuen Pakistan. Baina ago horiez da behin ere egiazkoa izan etabakarrik serbitu du etsaitasuna es-natzeko.

Eta orain begira ditzagun Indiaeta Pakistan, bakoitza bere aldetik,nahiz eta beren historia motzeanoso berdin (jardun) joan.

India-k 1947-garrenean heldu zuenbere jabetasuna, barrengo guda ba-tzuen artean. Urrengo urtean (1948)Gandhi hi! egin zuten. Denok da-kigun bezala, Gandhi India-ko as-katzaiierik handiena zen. 1947-ga-rrenetik 1964-garrena arte Nerhu-keratzen du Adiko Banakola (herri-ko administrazioa). Eta Autodeter-minazioko legearen aurka •—orainberen aide aipatzen dutena hainzuzen— arrapatzen du Heiderabad--ko printze-herria (1948). Bi urteberanduago India batuaren Errepu-blikako lege nagusia (konstituzioa)ematen da.

Nerhu hil ondorean Shastri iza-nen da buruzagi bi urtetan. Etahau ere hiltzen denean (1966) In-dira Gandhi izendatzen dute go-dua eta gainera Nerhu-ren alaba.

Pakistan berriz ebakirik dago etabi zati dauzka: sortaldekoa eta sar-taldekoa. Lehenengoa bigarrenarenmenpean egon da; biak mundukoherririk atzeratuen artean daude,zalantzarik gabe. Atzerakizun ho-rrek hiru arrazoin ditu nere ustez:

—Agintari on falta (eza).—Elkarren arteko burruka.—Eta batez ere erreligioko itsu-

keria eta txorakeria, beti aurre-rapenaren aurka dagoena. India-kere ba du akats hau.

Pakislango historian berezi ditza-kegu gune hauek: 1954-garreneanIslam batasuna galtzen du etaguda-taldeak bota egin zuen gober-nuko burua, Ghulam Mohamed(1951-1954). Bi urte beranduago sor-tzen da Islam Errepublika, bainasortalde-sartaldeko arazoa ez dagarbitu eta 1958-garrenean erorizen errepublika hau, eta Aiub Khanjeneralak (gudal-buruak) hartu zuen

ZfPAKISTAN ORIENTAL|=\t |

herriko zuzentzea, gobernu gogorbat jarriaz. 1965-garrenean lehen-dakari egiten dute bost urterako.USA-rekiko harremanak hotzak bi-hurtzen dira eta Iparrameriketarrekkentzen diote laguntza. Hauste haugarrantzitsua izanen zen geroago,hain zuzen joan den gudan. AiubKhan gobernutik bota zuten 1969--garreneko martxo-ko 25-garrenean.Bere tokian beste diktadore bat jar-tzen da: laiha Khan, oraindainoegondu dena eta guda honen kul-padunetako bat. Alderdi politikoakutzi eta arrunt militarretara erorizen 1970-garrenean.

ADI HAUEN ARTEKO GUDAK

Baina oraindik ez dugu ezer esangudetaz. Lehenengoa 1947 sortu zen.Hartan, indiatarrek menperatu zu-ten Katxemira osoa, Pakistan-entzatgelditu zen zati txiki bat gutxi.

Sei urte geroago, India-k Abdu-llah jekea arrapatzen du. Jeke ho-nek Katxemira-ko askatasuna nahizuen, eta behin gehiago India-k ezzuen autodeterminazioaren legeaonartu.

Gerrillero musulmanen erasoakIndia eta Pakistan-en arteko biga-rren guda sorrerazi zuten; 1965--garrenean gaude.

Bi adi hauek ordea pakearen aideere eikartu izandu dira noizbait.Adibidez 1966-garrenean, Taschkent--eko konferentzian bietako buruza-giak bildu ziren beren arazoei ate-rapide bat emateko. Aiub Khan Pa-kistan-go aldetik eta Shastri India--tik. «Harreman onak izateko» era-bakia hartu zuten. Bilera bukatueta berealaxe hil zen Shastri.

Eta, nola hasi zen joan den gu-da? Oraintxe urte bete haukeratze-kizunak (botazioak) izandu ziren Pa-kistan-en. Horietan Awami Batasu-nak —alderdi abertzaile eta as-katzaile bat— irabazi zuen. Horren-

gatik Mujibur Rahman hasi zen go-bernatzen.

Dena ongi zijoan, baina laihaKhan-ek, Bangla Dex-eko askatasunnahia ikusi zuenean, legetik kan-pora jarri zuen Awami Batasuna,bere lehendakari Mujibur Rahmangiltzapean sartuaz. Bultzatu zituenBangla Dex-eko askatasuna nahi zu-tenak galdu zuten guda batera.Hontan ia ia miloi bat hi! zireneta 9 rniioiek berriz ihes egin be-har izandu zuten India-ra besteakbezela ez hiltzeko. Jende honekoso arazo handi bat sortu zionIndia-ri. Horrengatik, beren tokiraitzulerazteko, egin zuen guda hau,autodeterminazioaren legea aipatuz,lehen berak ez onartu izan arren.

«HAMABI EGUNEKO» GUDARENONDOREA

laiha Khan guda galdu ondoreanerori da eta Ali Bhuto jaso da Pa-kistan-en lehendakaritzara.

Mujibur-ekin harremanetan sar-tzeko gerturik dagoela esan du,pakearuntz pauso garrantzitsu bathori 'zanez. Baina nahiz eta haugertatu ez dugu ikusten bidea be-ti ko pake batentzat. Nere ustez,guda ez da bukatu, lo egiten arida baizik.

Berriro agertu da ONU-ren ez-deustasuna. India Pakistan apur-tzen ari zenean, URSS-ek bere«veto»-ko eskubidea erabili zuenIndia-ren aide Seguridadeko batzor-dean, eta ONU-k ezin zuen era-bakirik hartu izan. Azkenean, Ba-tzorde Orokorrera igaro zen era-bakia, baina ordurako bukatua zenguda. !ndia-k nahi zuena egin aha!izandu zuen.

Munduko adirik handienak osoezberdin jardun dira. Esan dugunbezela, URSS India-ren aide arituda argiro, eta, zalantzarik gabe,gehien irabazi duena izan da. USA-kez du ezer egin; ez da ez bateneta ez bestearen aide jardun. Txi-nak harreman txarrak ditu India--rekin eta beti bezela, bere aurkaatera da, ONU-n URSS-ekin gogor-ki hizkatuz.

Oso laister da ondoreak atertze-ko, nere ustez; guk hemen ego-era nola dagoen agertu nahi izan-du dugu. India-k orain bezela, au-todeterminazioaren legea zaindu ba-lu beti, zalantzarik ez genuke bereaide egoteko... baina ez bait daburruka aritu inor askatzeko, bai-zik bere interesak defenditzeko.Pakistan-go gudan ikus ditekena dazeinen gaizki gobernatzen dutenguda-gizonek. Oraindik ikusi dite-ken ondorio on bakarra da guda-rako arrazoin bat gutxitu dela.

Gorka Reizabal

HAURRAETA

JOSTAILUA

Gizaldiak bi talde bereziak ba di-tu: alegia, emakumeok eta gizo-nak. Bakoitzak nahi ta nahiez gi-zartean bere eginkizun berezia du,eta haurrak, ia-ia jaiotzetik hortazkonturatzen dira. Haurrak haundieiantzeratuz jolasten dira. Izan be-har dutenerako ikusbidea horietanikusten bait dute. Eta jakina, nes-katoa amari antzeratzeko sukalkinedo ama txiki bat izaten saiatzenda. Mutikoak berriz pistolaz etagolpeka ibiliz gero gizontzen delauste du. Eta jostailuak egiten di-tuzte gauza hauetan pentsatuz:Neskatoak amari antzeratu nahi aldu?; oso ongi, sukaldetxo eta pan-pinak izango ditu. Mutikoak gizonizan nahi al du?; orduan gezurrez-ko eskopeta eta pistola egin be-har zaizkio.

Betiko jostailu hauek akats haun-di bat daukatela argi da: Hezitzekoez dutela balio. Neskato gehienakhaunditzen direnean ama izango di-renez gero, hauen betiko jostai-luak, etxeko-andreak izaten erakus-ten diete ta, ez dira hain txarrak.Baina nere ustez hori ez da na-hikoa emakume osoa izateko. Etahutsa hortantxe daukate. Panpinaeta sukaldetxoak neskatoen adime-na eta idurimena zabaltzeko ezdira nahikoak. Betikoetaz gaineraneskatoa hezitzeko beste jostailubatzuek ere beharrezkoak dira.

Baina mutikoen guda giroko jos-tailuak dira okerrenak. Esaten du-tenez, jostailuak gizona izaten era-kusteko dira. Orduan ez du uste

burrukan gizona izaten erakustendenik. Gizona zuzena dena eta adi-mena zabala duena da. Eta horigudarako jostailuekin ez da ikasten.

Gainera lehengo jostailuak hainegiazkoak ez baziren ere, oraingoakbenetakoak dirudite. Egun batetikbestera jostailu berriren bat as-matzen da. Eta bakoitza besteaba dira panpinak ez bakarrik hitze-gin eta ibiltzen direnak, baizik bai-ta ere bihozkadak egiten dituenbihotza daukatenak.

Baina haurren irudimena lurpera-tzen ari gara... askotan konturatuere egin gabe. Beren eskubideakezin dituzte hola zabaldu. Eta gai-nera haurrak beren sexokoak dire-nez gero eginkizun berezi batzue-tzan sartzen ditugu, eta horrelabide asko hersten diegu.

Zorionez jende asko asmo horiekaldatzen hasi da. Eta horrengatikjostailu oso onak egiten hasi dira.Jostailu horien bitartez haurra alai-tzen da, baina ikasi ere egiten du.

Eta orduan, noiakoak izan behardute jostailuek? Hasteko sumeak.Berez ezer egiten ez dutenak. Ezdira mugitzen; haurrak mugitu be-har ditu bere ahaleginaz. Eta mu-gierazteko pentsatu eta indarraldibat egin behar du. Nere ustez hau-rrari gustatzen zaiona horixe da,eta horrengatik jostailu bat sor-tzerakoan asmo hau kontuan edu-ki behar da. Eta kontuan hartzenhasi dela uste dut.

KORO TELLERIA

P R I N C

orn berriaEkiiiaren gaiztoa! Azkenean ere argitaratu behar zaitugii. Zu bai, orri maite, lehengo

bsrtsolarien kondaira ta gaurkoen iraupena lortu-arazi behar dozim orri hori.

Etzara, ez, egin fcakoa. Ba dira ia hiru urte Markinako bertsolari egunean lehe-nenge-z aipatu zindiiguzala.

Geroziik, komisifioak sortu, batzarrak egin, eta holakoak ugari. Batak au esateneuskun: "Ezin dagike oraingoz"; besteak: "Dim asko kostatzen da...". Hor ibili da,bai, umea leporanoko uretan, noiz itoko.

Aurtengo bertsolari egunean bultzada bizi l a t artu eban, gure asmo zahar honek.Gainerakoa, hemeedik aurrera, zeuk esango daukuzu, "Principe de Viana"-n, hilleoro,bertsolarien eta bertsoaren kondaira ta misterioak argitaratuaz.

"Urte barri, bizitza barri". Ea, ba, gaur asmo doguzan bertso elburu guztiak, apurkaanurka (nolan edan bear dira edari on eta karuak), argitaratzen dozuzann, gure bertsoegarria ase ta ondorengoeri ere asegarria utzi dagiegun.

Kosta da, baiiia... ekinaren gaiztoa!

BAZK OSTEAEguberriak bets alai. Alkarri agurrez ibilli oi gara, idazkiz, eskuz eta buru-makurka. Barruko poza

adierazi nairik, ez ote? Urte bitartean garrazkeririk naiko izanSk be (1j, egunotan ez dugu sa-miiiik erakutsi gura.

Igaz abenduaren 30'an jai bat ospatu zan praille komentu baten; gaztetxoak azten ditue ko-mentu hortan, danetatik, prailletzarakoak eta ostantzerakoak. Kultura edonun eder. Eta bertan, gaz-teen zuzendariak —Belen'go estalpean jaiotakoak iez (2) Jesu izena dau berak— urteak betetzenzitula-ta, bazkaldar pilloa batu zan eguerdian. Bapo jan eta edan ondoren —prailleak be badabe (3)horratako eskubidea—, ederki kanta zituen alnbat euskal abesti, zar ta barri.

Bertsoiariak be edonun aurkitzen. Bazan an bat, eta ango anaitasuna ikusirik, Bilintx'en «Lo-riak udan» doinuan ondorengo sei ahapaldiok bota eutsozan (4) praille nagusi omenduari:

Begiak nirnir, biotzak pilpil,emen gagoz gu aseak;maian geunkazan azpillak oroorain ditugu garbiak.Danau egin dau, Aita maitea,zu gaur goretsi naieak:iraun begizu urte askotanonakoxe poz beteak.

Lenitz-ibarra, gizonez garbal,izan zenduan sort-askata antxe zoriak azi zinduzanmaitasun-irriz gainezka.Baina gerora, goi-argi leunezandik jun zinan igeska,karmeldar etxe zuria einikzure bigarren seaska.

Gazte txikia izanik bereburua zendun txit argita ikasteari gogoz loturikasko zenduan ikasi;Erroma'n bere artu zenduaneliz-kultura ugari,ta andik onera etorri zinanborlaz jantzita arroski.

Geroztik emen zaitugu betimaratz ta zoli irakasle,egunak egun, orduak orduaspertu bako sogille;

barman penak izanikan bezu beti arein gordele.Segi orrela zintzo baizen onfrutu askoren ekarle.

Munduan da gaur gaiztakeriauiol bezela zabaiik,gizarte dana justizi-argizoso gabea izanik:gure lanaren preminatsu da,gure kemena deiturik.Ez ete dozu atertu bageentzuten aren oiurik?

Auxe dautzugu gaur, txalo-joka,guztiok gogoz opatzen:Izan zaitez, bai, urterik urtenagusi ona zuzentzen,eta emengo gazte txikiakesku bigunez ezitzen,olan zeruko koroi dizdizadozula ziur zeuretzen.

(1) Ere bai.(2) Bezala.(3) Badute.(4) Zizkion.

OiZ

Egun egokiak dira noski bere aipamenak egiteko,here omenaldia pil-pil dabillen egunetan.

Askoren ustez, Mattin bertsolaria jostalari bat da.Jostalaria bere ateraldi eta zirikada parregarriak ga-tik, baha hori baho geiheago ere bada nere iritzizeta zuk ere antz-emango diozu, irakurle, arreta apurbatekin irakurtzen badiguzu gure lantxo hau.

—oOo—

Bertsolarien meritu *rrigarrietan garrantzi aundie-netako bat gaiari jarraitzea da, nere ustez; jarri-tako gaiari etekin ona ateratzea, alegia.

Zenbat izlari ez dira ibiitzen beren gaitik irtendarustegabean beren aritik erabat galdurik?

Hori gahera izlariak berentzat gaia aukeratzekoeskubidea berak izaten dutelarik, ez gure bertsoia-riak bezela bat batean, aita-santu bezela nexka gonamotx bere burua defenditu beharrean.

Hortan, nere ustez, gutxi bezelakoa dugu gureadiskide Mattin. Gai gordiha edo «berdea» jartzenbazaio, edo «berde» erantzungo dio berak, eta besteera bateko gaia jarri ezkero, badaki ederki erantzu-ten, ondoren ikusiko dugunez.

Joan dan udazkenean Lasarten izan zan jaialdibatean, sei bertsolari ziralarik, aoz-ao esan oi danbezela alkarri teman kantatzeko garaian, iru bikoteegin ziran eta haietako bat Lazkao-Txiki ta Mattihekosatzen zuten, eta gai hauxe jarri zitzaien, beraknai zuten dohuan iruna bertso kantatzeko.

«Lazkao-Txiki, neskatx bati iaguntzera joan eta ho-nek bere gurasoak ezagutzera eraman duen mutiliaeta Mattin neskatx horren aita. Biak aurrez aurrejartzean, ez dakigu nola kcnpondu diran, hori berakesango digute iruna bertsotan Besteren etxean sar-tzen danari bidezko zaion bezela, asi beds Lazkao--Txiki».

Pozik azaiduko genituzke sail hontan, orduko seibertsoak, baha Aita Zabala jaun argi ta langille pu-rrukatuak liburu bat ateratzekoa du ta, behar bada,orri honek baho lehen ikusiko du argia.

Horregatik, gaurkoz azkenengo bertsoa bakarrikargitaratuko dugu, baha, nere ustez, berak bakarrik

AERTS

E N G A G U R R AIruna-ko Printzipe de Viana Aldizkariak, bertsolarientzat ala bertso-jartzailleentzat eta bertso zaie di-

ranentzat, aurrerantzean, illero-illero, BERTSOLARIAK izen-buruarekin orri pare bat argitaratzeko asmoa

artu du. Pozgarri ta txalogarria, benetan. Neri bertso batzuek eskatu dizkate, oso egokiak ez ba-dira ere,

hara hor ondorenean.

GABON JAIETANGabonetan badabilEdozenbat gauze.Dinoe: «Gabon, bon,Behar dogu ase».Batzuk aukeran dabitzBeste batzuk goseErruki gitxi, etaPropagandak luze.

Aintzazko abestiakGabon egunetan,Gosearen negarraMundu zabatetan,Goibeltasun IxilaPresondegietan,Malkozko apariaFarnill askotan.

bon

Behngo estalpetikJesus, zer dinozu?Bakoitzari bereaAgintzen dauskuzu.Zure egarri horiAse nahi badozuBeste mundu berri batSortu behar dozu.

Belengo estalpeazBagara ausnartzenAntxe daukagu JesusMaitasuna eskeintzenBakoitzari bereaBadausku agintzenEuskal Herriak ez dauB ester Ik eskatzen.

Bai end in Enbeita

Dohua: MaritKU nor a zoaz...

GiDuzkoa-tik natorNaparro-ra kantuz,Printzipe de Viana-norri auek artuz.Auxen galdetzen det nik;!ur onetan sartuz:Napar anai-arrebokaspaldin zer moduz?

— 2 —

Printzipe de Viana-kjaso nai euskera,beartuak bai gaudeberari eustera.

Gure izkuntza zarrakpranko gora-bera,bainan indartu Ieikesaiatzen ba-gera!

— 3 —

Euskera ikusten detloturik katean,gauza au gertatzen daguretzat kaltean.Bainan saiatu denokindarrak betean,

«a askatzen degunguztiok batean.

Naparro-n ikusten detalkartu bearra,naiz albotikan batzukegin gogoz parra.

Berriro berpiztu orgure izkuntz zarra,betirako galdu gabelen zuen indarra.

— 5 —

Amaika izkuntz ba-dagaur egun munduan,ez geralako bizigu lengo moduan.Berriaren billa guzertarako juan?...Zaarrena nor deguneduki goguan!!

— 6 —

Euskera ikusten detlarri eta estu,

ortarako biderikoraindikan ez du.Besteak onak dirabainan au ez aztu:

Babel-ko Torre-n bezelabestekin ez nastu!!

— 7 —

Zer aurrerapen degueuskera galduta?Biotzetik maitatugurea degu ta.

Aurrak mintzatu gogozzarrak lagunduta,ortik izango deguberriz indartuta!!!

— 8 —

Ementxe bukatzen detnik lantxo laburra,denok on ez artzeaauxen da bildurra!Gogozko izateaez da gauz ziurra,bainan guztiok jaso

LENENGO AGURRA!!!

IBAI-ERTZ

V I A N A — 5

aski agertzen digu jarritako gaiari bukaera ona emanziola:

INARIA

Mattm:

Ttlpl aundi ta gora heerakutzi ditzagun aparte,askotan aundi eta ederrakberdin ekartzen du kalte,ta biotzetik batak besteaondo baduzute maite,nai duzutenean esposatu;nigatik libro zer ate.

Jaialdi berean, gala jarrita banaka kantatzeko hau-xe jarri zitzaion:

«Irun go zubia honutz igaro duzun orduko neskatxgazte batez auto-stop egin dizu. Hortaz aurrera ezdakigu ezer eta esan zaiguzu bi bertsotan gerta-tuaren berri».

Hemen ere azkenengo bertsoa bakarrik azaldukodugu; «Ameriketako esne-saltzallearen donua» deri-taionean erantzun zion gai honi:

Ez dakit nun pasatuduen ark eguna,onuntzat etortzekonai zuen laguna.Itxuratik atzes<oetzen ezaguna,neri etzait qustatzenneska galtzadunaeta gainera berrizetzen euskalduna.

Hemen ere, oso egoki adierazi zuen here joka-bidea; itxuraz baizik eztzuela ezagutzen, eta itxuraberriz etzan bere gustokoa, galtzaduna eta erdaldu-na zalako. Horregatlk, han bertan utzl ta aide eginziola esaten digu egoki asko.

Lehen aitatu dugun aita Zabalak argitaratzen duenliburu hortan obeto ikusiko dugu, baho, guk ere jaioberrl dan «Bertso!aria»-tlk agurtu nai Izan dugu aur-ten omenaldla egiten zalon bertsolarla.

URDANETA

BERTSOA KULTURABIDEAN

Abel Enfoeita, ainbat bertso edergure plazetan abestua. Muxikarraciegu, Kepa Enbeita, EuskalerrikoUrretxirrciorraren billoba. Gazte tajaseko, etorkizun bikain degu auere euska! bertsolarien barrutfan.

Gure kulturarik herrikoienetakoabertsoa dugu. Euskera sortuz ge-roztik herriaren gora-beherak, naiznekezko zein pozak benetan senti-tu ta z^baldu dituan kultura. Tabaita, kajsurik eta gutxien egiteniakon abjerastasuna.

Frantziako aldizkari baten hauxeirakarri neban:

«Munduko estadu gehlenak kul-tura ofizialetik aparteko kultura be-rezlekin ez dlra preokupatzen, etaez dlra kontuan jausiko honek da-karren aberastasunakin*.

Errazoi osoa ta egi latza! Bainabadaukat, nik neurez, beste kezkalarri bat: Egiten ote da aleginiknaikoa kulturaren aide herri ba-koitzean, etnia bakoitzean? Gureherrian ba-ahal dauka laguntzariknaikoa edo ezer? Egunerokoak, al-dizkariak, kritikak, liburuak...? He-men nere kasua: Bertsoak ez dau-ka aldizkaririk eta ito zorian dago.Bertsolariek ez dakite bertsoa zerden, ezta bertsoaren inportantziaherri barruko kulturan, ta ez sagar-dotegietan bakarrik. Ez iaku era-kutsi Kultura bezela, parre eragi-teko instrumentu bezela baino.

Baina bakoitzak bere laguna bi-latzen dauen bezela, bertsoak erebilatu dau bere lehenengo pausuakemateko: «Princlpe de Vlana* al-dizkaria. Eskerrik asko derrigorrekozan laguntza honegaitik. Zuen la-guntzari esker kultura bidean jarriduzue bertsoaren herriko zereginta-suna, kultura bidean jarri duzueherri bzati bat.

Abel Enbelta

JonEnbeita

Emen bertsolari gazte bat: Jon Enbeita. Ogei ta urte ditu, ta Mu-xika'koa da, Enbeita bertsolarien sendikoa. Igaz egin eban lenengo dis-kua; ta hau, jakina, guztiz zuzpergarria da gazteentzat: zeozer badabeintzat, honek bai dautsoe ematen berebiziko ondoren ona.

Ona bertsolari gazte horren bizi-zeaztasun batzuk, Bilbao'ko «Gacetadel Norte»-tik artuta.

m^- •>

«Nere bizitza —dlho berak— artlsta lez gora behera askokoa Izanda: Lehenengo irteera iru urtegaz egin neban, nere gurasoak gertaturikoantzerki batean. Artzal egiten neban nlk, eta «Gabon gabaren zoragarria*abestu.

Zortzl urtekln bertsotan asl nlntzan, eta bederatzi urterako plazetanbertso kantari nenbilen. «Dokumentah txlkl parte artu neban, baita Ale-manlko teleblsloan ere, bertsolari legez.

Amalru urteko Arantzazu-ko semlnarlora loan nlntzan, plazetako ber-tsolarltza utzlaz. Olite-n, filosoflan nengoala, asl nlntzan gitarra Ikasten,ta hantxe atera nebazan nere lehenengo abestlen dolnu ta letrak.

Plazetan abeslarl legez prailetzatik Irten eta gem asl nalz, aurten.Martxoan Abeslarl «karneta» Bilbo-n «Sels Estrellas»-en atara neban,Zorlon Egileor-egaz batera. Sarlketa bltan partu artu dot: Euban (iru-garren) eta Lexonan (lenen)».

Ona, ba, itxarokizun ederra. ikasle izana dugu, ta urte mordotxoan;badau, beraz, bere jakituria gai askori buruz. Eta gerora lortuko duana.Badau baita bertsolari-deia, gazte-gaztetatik biotz barman sentidua. Badaugogoa ta kemena, bai gitarra joteko bai abestu ta bertsotan egiteko.

Txalo ta zorionak berari, ta aurrera!

ABESLARINATOR

Abeslarl nator.Gizadia dot goguanneure zentzunen inguruan,ta nl blzi nazizaki guztlen barruan.

Argiak inguratzen nauegunez,bere blzla neuretzatemonez.Argiak poztuten nauegun sentlanzerutlk nekeak arintzendatorklgunean.

Argia ta blzi abat egin 'jatazneure osasuneaneguzklko prlntz artean.

Aizearen asmoakgeldi dabiltzazudabarrlko zelalan,biziaren sormiharilaguntzen.

Bedar barrlak datozaize eztltsutanizadiaren usalhazabaldutaglzadlaren blzira.

Osasundunak poztu,lurrak emarotu,zugatz adarrak ernemindu,gaiso minduenzaurl lakatzak arindu,aize-giroak berplztu dituerrekaldeko lur motelak.

Blzlak poza artzen dau,aize bigunakeguzkl prlntzazzorunaren Izplaurdin artetlkeskelnka datorklgunean.

Udabarrlko aize bigunakastlndu ditu bazterrak,landaren ernemlnak,loren zoramenakederraren gozotasunazglzadla alaltuaz.

EGIEDER

AMESETAN (19 urtekin)

Ames egin dot, ames gaueanzoriontsu bat naizela.Baratz erdian, lore arteanusain goxotan nagolaAmes egin dot: baratz, lore ni,guztiok aske garala.Egia dala gure bideaeta alkar maite dogula.

Uda barria dogula lagunbetiko Uda barria.Zerua argi, gaurik inoiz ez,beti eguzki barria.Txoriak lirain, aizea samin,lorea zuri gorria.Kantuz, barreka, laztanle, leiar,amai bako iturria.

Baina lotatik itxartutzeanbihotza iat (1) erdibitu:Negu beltzean sartuta nago;baratzik ez dot aurkitu.Iturritxoak kristaldu dira,txoriak otzez gogortu.Egi-bideak basatu dira,lore gorriak igertu.

Zertako jagi ames altzotik?Goibeltasunez jazteko?Ez al da obe amesez biziitxartu gabe betiko?«Ez» —dinost nere gazte bihotzak-«ez naz jaio !otarako».Gaur holan gagoz, larregik lotanbizi gura dabelako (2).

Ames goxoen zuritasunakEz dau gizonik askatzen.Ames aundien edertasunakez dau herririk jasotzen.Ames arteko lore-burutan

1 Jainkorik ez da aurkitzen?Ames urdinen maitasun suakez dau bihotzik erretzen.

Jetsi gaitezan ames artekoguzurrezko gaztelutik.Jetsi gaitezen maitemin utsenfantasizko lainotatik.Gauzak diran lez ikus daiguzanta ez amesen goxotik.

; T'eskeini daigun gure bizia; Jainko ta anaiengaitik.I; Jon Enbeita

(1) Zait.I! (2) Dutelakoz,

ERANTZUN BIZKORRA

Pello Errota, 1915 urtean. Argazkl

hau Elbar'ko Ojanguren zenak egin

zuen.

Pello Errota bertsolaria —PedroJose Eiizegi— Asteasu-n jaio zan1840-eko gaboniliaren 23-an; herriberean, 1919-eko otsaillaren 3-an

il zan. Bertso asko kantatu zitunbere bizitzan; hauetatik sail bat A.Zabala'k bere Auspoa liburu bil-duman ematen digu, bi aletan.

Bein etxe batera joan omen zanbisitaz. Hango gizona, ordea, kez-kaz zebillen eta asarre xamar. Ala-ba bat zuen eta bera moja bialdunahi zuen; alabak, baina, ezkontzeanahiago. Ta or aien arteko istillugorria.

Pello Errota'k, alere, mingain--puntan zuen erantzuna, olakoakkezka gabe uzteko. Hitzetik ortzerabota zien hango etxekoai:

-<Nere guraso zarrak,au entzun kontuan,gogo gabeko gauzakzer lanak dituan;sartu izan balitz aumoja komentuan,au edukiko zuanark pentsamentuan,ia zenbat pekatusgingo zituan*.

6 — P R I N C I P E DE V I A N A URTARRILLAK—1972

Abaurre Gaina. Nafarroko Far-West'

ABAURREA GAINEKOA (Aida Argazkia)

Ez dago Nafarroan, beste erririkau ainbeste dim aldetik, aurrera-tzen dijoanik. Erri osoa berritzenarl dira; kaleak, eliza, etxeak. Arri-tuta gelditu nintzan ikusita nolaberritzen zituzten baserritarrenetxeak; ateak eta leioak, danakaluminiozkoak jartzen zituzten. Di-rua ba dagola ageri da. Aberasta-sun orren onarri lur sagarra da.Ateratzen duten lur sagarra ereite-ko balio du. 56 sendi bizi dira taba daude 36 tratore; danetara 260bizilagun. Aberastasun berri oneketa ango zelai zabala aiek ematendiote Abaurre gaineari Ipar Ame-rikako «Far West»en itxura. Nafa-rroan dan erririk goiena dugu 1.012metrokin. ORHI mendi ta Aunamen-diko tontor ugari ageri dira. Ikus-pegi edo paisajea espektakulo batbezela azaltzen da. Mendi aiekikusi bear dira aizeguakin. Ez dabat ongi konturatzen, zer dan poli-tena, goizea edo arratsaldea. Bai-nan geiena zoraturik utzi didanakda, an Aunamendiko mendi muturartan ikustea euskera bizirik dago-la. ORHIko mendira igo ezkero,Nafarro aldera ez da beste erririkikusten Abaurrea txuri txuri baiziketa toki zoragarri ortan Irunatikain uruti dagona mendi mutur ba-tean eratua, euskera ez dago ilia.Egizko mirari bat da. 80 urtetikgorako zarrak ez dute bein ereelizan entzun euskeraz egindakoitzaldiak. Kristau Ikasbidea beti er-deraz eta berdin abestiekin. Orrela-ko giroan euskerak irautea egizkomirari bat da.

Galdetu nuen nola deitzen zi-tuzten euskeraz, an urrutian sor-talde aldetik agertzen ziran Auna-mendiko mendiak. Bai erantzun po-lita eman ere: «Anso bortuetakokaskoak». Berez, ia beti «AnsokoBortuak» deitzen dituzte.

Etxeetan ta kalean entzuten daeuskera. Nortasun aundikoa dute.Bizpairu sendietan aur txikiak eremintzatzen dira euskeraz. Gazte da-nak ulertzen dute, bainan askokerantzunak erderaz ematen dituz-te. Orrela galtzen dute euskerarenoitura. Eskola garaian euskeraz egi-tea lotsa ematen die eta andikaurrera ozin dute geiago kendu.

Eusebia Legaz, 85 urteko amonabatekin egin nintzan eta esan zi-dan bera aurra zala, Agoizko tun-tuneroa etortzen zitzaiela ta ingu-ruka dantzatzen ibiltzen zirala, ga-rai artako gazteak.

Gabonetan, «Jubilar egunean»,mutillak makillak bizkarrean artuta

SAN MIGELEN BASELIZA(Aida Argazkia)

etxez etxe ibiltzen omen ziran,abarka txatarrekin jantziak, kantazar bat kantari, orain galdua du-tena.

Kixket etxera urbildu nintzan.baita egin ere egon aldi zoragarribat. Aur txikietatik asita zarreta-raino, etxe artan, danak euskerazegiten dute. Arrituta gelditu nin-tzan. Bertako alabak, Nelida Aros-tegik, bere 25 urtekin, nai duanbezin ondo mintzatzen da euskerazeta maite du benetan. Aita etxeanbeti erderaz ari zaio, ama berrizeuskeraz. Bitxi aundi bat bezelajasota dituzte bertako bi semeak,Melida ta Karlosek Diputazioakemandako diplomak. 1959ko aben-duaren 31an sarituak izan ziraneuskeraz egiten zutelako. Gauzaaundi bat bezela erakusten dituzteagiri oiek.

Orain sei urte ditun anai txi-kienak ondo daki euskeraz bainanasi da eskolan ta lotsatu egitenda. Fantxuriko seme tipiakin besteainbeste gertatzen zaio. Etxean eus-keraz egiten diote, gero eskolanasita dana utzi. Aur onen amakala zion: «EskoIan, gutxinaz, izanba gindu egunero ordu bat euske-raz?». Ikusten dan bezela aurrakba dute naiko Ian euskeraz jarrai-tzeko. Eliza aldetik itz bat ere ez.Eskolan ibilli bear berriz 14 urteakarte. Orrela euskerak ezpanetatikaldegin egiten die. Orain gutxi gal-du da aurren artetik. Lenago bearzala, aziendak zaintzeko eskola uz-ten zuten. Alorretan ta etxean eus-keraz egin bear. Gaur berriz aur-tzaro osoan eskola bakarrean dau-de eta an dana erderaz...

UMEEN DEIA liburuak ba dakar,berriz Juan Jesus Landa Larreak,aurra za'arik idatzitako ipuitxo bat.

Dana dala ba dauka erri oneknortasun aundia ta euskera jatorra.Gaur arrazoiakin jendea mindutadago. Ala zion andre batek: «Gaurari dira euskera jaso bear dalaesaten. Gu Irunera joanta burlaederrak artuak gaude euskeraz ariginalako. Euskeraz egitea gaizkiikusia zegon garai batean».

Erria eratua dagon tokia, gainebatean, ezin leike alaiagua izan.Baigura zabalaren babesean, Men-torz gaineko aldean dula, San Mi-geleko arkaitzak ipar aizetik lagun-tzen diola. Etxeak sendoak eta ede-rrak ditu. Sortalde aldera bi landazabalak eta ederrak daude. Alki-mear aldean dauzkate bordak abel-gorrirentzat.

Ura ezin obea, Aranbeltz iturri-tik datorkie.

Jendea lana eginez bainan osoondo bizi da. Sendi bakoitxak, zor-tzi milla kilotik amabost millarafiolur sagarra ereiten ditu. 6,50 pe-zeta kiloa ordaindu izan diete. Erei-teko patata biltzen dute bakarrik.

Arrobi bat ere ba dago San Mi-geltxo lepoan, ipar aldera.

Eliza ederra, arrizkoa, gotikoa,XV gizaldikoa. Orain berritzen aridira. Sarrera aurrean ba zegon 16garren gizaldiko gurutze eder bat.Elizako atea, iru abetxo ditula aidebakoitxean, polita da. Sakristiangordetzen dute zillarrezko gurutzea,amasei garren gizaldikoa, ederre-netakoa. Korua ere arrizkoa gizal-di berdinekoa. Burni ixtura bat iku-si nuan 15 garren gizaldikoa sen-doa ta dotorea.

Erri gainean, San Migelen base-liza galanta eroria dago. Bost arkuerromaniko gotiko bitartekoak ditueliza bame bakanekoan, arri lan-duakin egina ta eguzkiak ematendionean zillarrezko antzekoa da.Orain dala irurogei ta amar urteeman omen zan azkeneko meza.

ITUREN'go arotzaren ahapaldi(estrofa) berria

«Arotzak erran dio bere andreari:Begira zan ongi yoare multzo ori,Sofiuan bsllatu-ta, denak zeuden ongi,Salatu ezpagindu konatak, Joana-

[Mari».

ittun'go Barbenea etxeko semeJoshe Urroz Altxu jaunak, bere ize-ba Joshepa Urroz Oharriz'engandikjasotako ahapaldi hau eman izanez balit, sekula ere, ez nuen be-reiziko, Erramun-Joakin arotzak, be-re zein emazteari zuzendu zion kan-tako: «Ekarran santu ori». Izan ere,ildako Joana-Mari Ezponda, lehenen-go emazteari, 38 eguneko nega-rrez gero, llbeltzaren 19 gn., Ma--Joshepa Ayoroa, ezkongaiarekin,ezkondu bai zen bigarrenez, 1807gn. Ahapaldiko Joana-Marik jarrinau bidaan. Hau, donamariarra ge-nuen. Ikutu leguneko emakumeaageri da kantan, eta, jainko-beldur,ohoragarriko.

1780 gn. jaio zen Joan-TomasSunbil eta Ezponda, Erramun-Joakineta Joana-Mariren lehen semea,Ittun'en. Esan al dut, gure yoare-gilearen deiturak, Sumbil Telletxeazirela? Eta, berdabio, Ittun'go etxeansortu zela 1755 gn. urtean?

Beste seme-alabak: Joan-Joshe,M.a-Mik3la, M.a-Joakina-Joshepa, etaJoakina-Antonia. (Garaia artako ize-nik geienak, JoakinJoa-kinak ditu-zue Ittun'en, eta, dobleak).

1791gnenetik, Joana-Mari gaixo-aren eriotz orduraino —1806-XI-10—Ittunen ez zen ezkontza hortakoaurrik ikusi. Herritik kanpo zirela-ko?, ala beste la? Parrokiako Matri-cula liburuak, 1797 gneko bazkozeginikoen artean ez dakar Sunbil--Ezponda sendia. Herrian egon izanbalira, liburuan etorriko ziren nahita nahiez. Kristobal saindua yoarebiurtzeak ekarritako nekeek uxa-raziak ote ziren? Uts larri bainolarriagotzat jotzen zen bazkorikegin gabe gelditzea.

Apezaren Certifico delakoak zion:«...Y !os de confesion con iden-tica forma hicieron su DEVIDAOPERACION».

—oOo—Ezerk beartzen ez gaituen alde-

tik, «digresio» bat gora-beera, «c/e-vida operation* hori egiteko, gertunairik, garizumako larunbat arra-tsean here gelan otoitzean bildu-rik zegoen okulista istudianteari,adiskide andaluz aberatsak, bai etabai irteteko eskatzen. Ea, eri oteden? Donostiar, Albisu jatorrak,ezetz. Bazkozkoa kristauki egin go-go duela. Bazkozkoa, eukaristia ar-tzea dela adierazten zaiolarik, or-taz, lehenengo jauna-artzea egingabea augul, andaluzak. Ortzak era-kusten zituen irri gaiztoz Albisuokufistak, orrelakorik, erantsiaz.

1797ko Ittun'en, lehenengo jaun--artzearekin naiko zutenik, ez geropentsa ere!

__ oOo—Gatozen arira. 1806gn.f Joana-Ma-

riren eriotz urtean, ain zuzen, Aur-titzko Berutena maisterretxean, bi-zi delarik Erramun-Joakinen sendia,Matricula liburuan, zintzo dator. Le-hen geniona diogu berriro: Ittun'enbizi izan balira, liburuan etorri bearzuten.

Nun ote zebiltzan? Gero, kan-tako: «Konfesa zaite ongi erreto-

Ondorean beste bat ormatik arriakartzen asi zan bere etxea konpon-tzeko. Orrela dago erdi erorian eli-za galanta ta eder ori. Batzuekaltxa zuten besteak lurrera bota-tzeko.

Eliza au eroria ikusita agertu nionnere mina oraingo erretorari. Ezda Abaurrean bizi Eaurtan baizik(Jaurrieta). Andik etortzen da biz-pairu aldiz astean. Bere izena JulioEsandi. Esan zidan: «San Migeleneliza aftxa aurretik beste gauza batgarrantzi aundikoa egin bear dut.Abaurreko euskera berpiztu». Orta-rako ez daki nundik nora jo. Or-duan oartu nintzan zeinen gaizkinafarrak ezagutzen duten Nafarro-ko euskal giro bizia. Laguntza billadabilz. Azkena da erri oiek bakarrikuztea. Itxaropena ba dute oraindik.Andre batek ala esaten zidan:«Euskera elekatu ezkero, gero ereerdera apainki egiten da».

LATXAGA

rarekin», bazko batean ez bazen,bestean egin beharrezko gauzazen (...su devida operacion, de!a-

koa). 1807 gn. lehen esan denez,,M.a-Joshepa Ayoroa, neskatxarekin,,ezkondu zen gure Erramun-Joakin.51 urte edo zituelarik. Emazte be-rriak, 36 bat. Ez zuten semerikizan. 1833 gn., il zen M.a-Joshepa,ta, erramun-Joakinen ALARGUNbezela ii ere, il-agiriak diagonez.IL aurrean, «Y DISPUSO MANDAPIADOSA» egin ere. lldakoaren bo-rondateak zintzo bete zirala, garbidio ertzak. Baizik ere, zer-nolakaziren, ez zaigu esaten.

Erramun - J o a k i n e n lehenengoemaztea, ezer agindu gabe joanzen. Amaren aldeko deitura xu-meari zegokala: «Maria de Gonidel Sto. Hospital de Pamplona».

—oOo—Erramun-Joakin nun eta nola it

ote zen, ezin argitu ahal izan dut.Ez eta zginduren bat utzi ote zuerrere. I Wren'go herri-etxeko idazka-ri, Mikel Telletxea jaun jatorrari,eske hau egiten diogu: Iker ditza-la udal-etxeko paperak, Erramun--Joakih'i buruz, ezer ba'dioten ja-kiteko. Barbeneko nagusi zaharJoshe-Mari jaunak, aditu omen,Erramun-Joakih'ek herri-etxeari, bostmilla peztako bat utzi ziola bear-tsuen enemediatzeko.

—oOo—Nor dugu, azkenik, Erramun-Joa-

kin sekulako bezturik utzi zigunbertsolari bortitza? Oin ezten zorro-tzaren jabea, bertakoa ote genuenr.ala kanpokoa?

Eta, nolakoa ote, barnetik, gure-'zinzarrigile ausarta?

Fermin Ixurko, erretora

BAT ALA BINorbaitek erran zidan ainzin ortan:Berriak iakite atsegin zaioken baten lantegitxoan sartu nin-

duken lengoan. Eskulana harek; izketaldia biok, pozik ere.Hontan ari gindukela, aldizkari bat eta bi eskutitz uzten ziz-

kiok hortarako denak mahi ganean langileari.Idazle batek aldizkarian bere Jankide bateri iarritako «egi» ba-

tzuk biontzat irakurtzen abiatzen nauk. Eta entzulea, bere esku-lana utzi gabe, tarteka-tarteka, nik noizbehinka arnas luze bat ar-tzeko edo, zarraztako otsak botatzen asten duk:

«Bekaizkeriak meneratu duena amorrazioak itotzen du; bereazazkalak ian nahiean; berzeei ausikika; atseden pixka bat artzekoastirik gabe; leher ta zapart...

Arrokeriak ere, onik ez du ihon ikusten, bere egiteetan ezbada seurik: hok ongi eginak dituelakoan dago, bai.

Ezerezak eta deusezak bertzeen ongiegihak: hortaz ez dituaipatzen. Kaltegarri ta ezin estalitakoak berriz urkoaren uts tti~pienak: hortaz barreatzen ditu nunnahi...

Bere antzeko ta negurrikoak, ala ez izan arren, etsaitzat dauz-ka bekaiztiak...

Bera baho gorago dituenak ikuste utsak dardar egiazten diobihotz barrenean: ta horrekin amorrazio aundiagoan bizitzea bere-ganatzen ari dala ez da konturatzen...

Zakurra erbi-eizian bezala, bekaiztia iendeen uts-eizian dabil...Berak daraman ogibide ta irabazpide berdinatik doazinak zaiz-

kio gaizkienik dabiltzanak: begiratze xorrotxak, iuzko gaistoenak,itz mingarrienak hokentzat ditu...

Arroak ere, baditu, bai, bereak! Betebeharrak, berzeentzat:eskubideak, beretzat...

Eztabaida zer bait lagunen artean sortzen bada, «bakoitzarlberea!» da, zizelakin kopetan idatzia balu bezala, berehala ahoradatorkion behin-betiko erabakia...

Ihork ez du berak baho urrats bat aurrerago eman behar: ihorez diteke atzerago geldi. Aurreratu dana, ausart, kopetadun, sar-kor bat da: horrelakoak, bazterrak nahasi besterik ez! Atzeratu-rik dabilena, alfer, bildurti, ttittiko bat baizik ez delakoz, eragoz-pen ta kakol bat da...

Berzeen ibilerari ta egiteeri begira egonez, on den ezer gutiegiten dute arroak eta bekaiztiak. Onean iarraitzeko gogoa erekentzen diete beren mingain gaistoekin lagun urkoeri...

Lanak, orrela, atzera doaz: ona ahultzen da: gaitza nausitzen:xeha-porrokatzen batasuna...

Gutartean gaur arrokeria ta bekaizkeria indartzen doaz. Gureakats aundienetatik bat dugu hau...

Aitzeki gutti aski dugu alkarri aztapar egiteko: gure gogokoaez zaigunaren izen ona aragi bizitan uzteko...*.

Zerrenda osoa (ta luzea!) irakurri ta ixildu nindukenean berzearen «argipenak» ere itzali itukan.

Arritzeko gauza! Aurreko zenbakietatik batean agertutako ze-rrenda baten egilea, idazlea, aipatzen ziken oraikoak ta beretzatbotatzen zitiken «egiak».

Eta ikusak: era berean ta lantoki berean irakurri nian ordukozerrenda ere, zarraztako ber-berak ago berberatik entzunez Bereeskulana utzi gabe, iakina!

Ez duk errex, ez, zenbaitzun gogokoa izatea, ez duk errexfBeren eskulana bakarrik zeok nonbait ongi...

IBARRONDO

URTARRILLAK—1972 P R I N C I P E D E V I A N A

UITZIUNA!, ta, ENEKO, lengusutxoak

Igarotako urte luzeetan —irure-hun?, larehun?, gehiago?—, Uitzi'koinork eraman ez duen izen bi, Ui-tzi'ko bi umetxoeri ezarri dizkiete;urte berean jaiotakoeri, ta, lengu-su-Iengusu diraneri.

ENEKO, batari, UNAI, besteari.Izen bi horiek, artzai kutsu berare-kin agertzen, utz zaidazue. Oihe-narte'ren atsotitz biren bitartez.

ATSOTITZ izenpuru deraman ha-ren liburutik aldatuta, atsotitz biemanen ditut; batarekin, ogi-bideberak dakarzkian laztasunak aipa-tuko dira; bestearekin, ardiak, har-tzaren atzaparretarik begiratzen, ba-kar gelditu zen Eneko'ren alegitxoa,dakargu.

AT SOT IT Zen 451 gn. esaera za-harra, aldatu dezadan: «Unhaia ai-her unhaiari» (Artzaiak artzaia go-rroto). (Larresoro'ren ekoizpenetik).

Unhaien atsotitzak, artzainek aiherzaizkiela artzaineri ez ezik, ogi--bide berekoek ala zaizkiela ogi--bide berekoeri, adierazi nai ez ote?Baiki. Zaiantzarik ere gabe. Nor dutnik etsia eta, nere ogi-bide bere-koa. Ahal nezakean neurrian un-haiarekiko esaeraren laztasuna alebat legundurik —guztien gaitza, tu-tuluen bakarren poz-bide omen de-larik ere—, goazkio Enekori buruz-ko, atsotitzari. Aldatu dezadan, le-henengo: «Eneko, atxeka hi har-tzari, nik d em ad an ihesari. (Atxe-ka = aixiki berbo sin. 2-gn. p.;demadan = eman dezadan sint).(Textoa, ta, oharrak Larresoro're-nak). Aisotitzaren zenbakia, Oihe-narte'renean, 139.

(iaurko gure Euskal Herriko, aun-dienetako ajea dugun elkartasunikeza, INSOLIDARIDAD delakoa, ager-tzen ere da, Eneko'ren denboretakolarriena. Etsaien aurkako unerik la-rrienean, bakartasuna. Bakar, arrix-kuen buruzki. «Solo ante el peli-gro», bezela. Lehengo denboretakoajea agortu denik, ezin esan. Or-dungo obenik larriena, egungo erru-rik larriena ere. Besteetara eza la-rri aldian.

Eneko izenari berari, zer gertatuzaion ikertzea, aski.

Euskaldunek, bateraturik, beren:izkuntza —meza nagusian ere bai!—izen, ohitura on, errikotasun, aska-tasun —zor zaien ehinean—, etaabarri, ta abarri, eutsi beharrean,Eneko apur batzueri utzirik hartza-ren atzaparretarik begiratzea Eus-kal Herriko gauzak, ihesarik lotsa-garrienari eman diote. Herriak, tu-tuluki, Eneko izena bera, abertza-le ergelen asmamen bat besterikez dela esanda utziko zaitue. Ene-ko, gaurko xinpleen asmamen utsadela? Ez bide daki deus aundirikhorrela dionak. Eneko, hori, atso-titzetakoa, alegia, aintzinako izenbereko beste Eneko aunitzen al-dean, gaztea bada ere, Uitziko Ene-kotxo'ren ondoan, 315 urteetakoaduzute. 1657 gn. argitaratuak baidire Oihenarte'ren ATSOTITZak.

Ihesari emanik, bakar utzi zutenEnekok, hartzaren atzaparretatik ar-dien begiratzea, ez al zuen lanikaski, bere izenaren begiratzeko la-nik gabe ere?

Besteen izenak gureak bezelaeukitzea, ta, gureak, gure ez baili-ran eukitzea baino zozokeri aun-diagorik, bai ote diteke as ma?

Eneko izenari lotu nakizkionez ge-ro, erakustearren, hartzaren beldur,onen arrapakeriak onartzen, inoriez diogula ezer zor, euskaldunek,bakoitzari eliz-biran dagokigun ar-gizagirik ukatu gabe, hartzaren Ene-kori itzul gakizkion.

Gure bearrik larrienean da. Bai-zik ere, ainbeste urteen buru, Ene-ko izena Uitziko umetxo batek be-rriro eramatea, aspaldi aundian atso-titzaren Eneko'rekin geneukan zo~rra, aintzat artzera goazela uste ne-zake.

Eta aurrera, hartzarekin ari duenburrukan, ez dagokela bakar.

Euskal egunaren argi xinta ote?Jainkoak dezala. Asten dugun ur-teak, ekarri lezaiguke, esku-ikusiobeagorik?

1972, UrtarriJa.IXURKO tar PREMIN

URDIAINBASOA

Aurtengo udan baso bidean

ikusi gaitu jendeak. Gauza as-kotara joan laike basora: be-roarekin itzal bilan, eta hotza-rekin egur eske. Haitzetara igo-tzea da beste askoren poza. Zer-tako joaten ginen gu basora?

Jaietan denbora sobra gendukaneta eguna pasatzera. Lehenbizikoaldian Urbasa mendira joan ginan.Denbora oso ona gertatu zan etaondo pasatu genduen. Bederatzi gi-nan.

Gure asmoa alare beste bat zan:badakigu mendi aide hauek gureaurrekoen bizilekuak izanak dire-la, eta nori ez zaio gustatzen gau-za bilan ibiltzea? Egun hartan ha-rri-pila batetik jende agina ateragenduen, eta ezur asko. Gero, milakilotik gorako harria mugitu, etagure zuloa estaldurik gelditu zan.

Herri bakoitzak bere esaeraeta ixinplu zaharrak baditu, etaUrdiainen Jentilak dira aipatu-enak. Ez da izan gure jentilenistori eta gauzak estudiatu di-tuenik. Lehenbizikorik egin be-har dena basora joan eta lur-pean zer dagon ikusi...

Guk pentsatzen genduen Urdiainleku ona izango zala garai batekogerra eta istoia zaharren ikastekoere. 1) Gehienetan Araba aldetiketortzen bai ziren gerra huendie-nak, eta 2) Araban egin bai diraguk hemen egin nahi ditugun be-zelako lanak, eta gauza asko ager-tu da.

Gerra hoietan mendi aldera jo-tzen zuen jendeak, eta norbait bi-zitu dan lekuan markak han geldi-tzen dira. Hori zan guk ikasi nahigenduena, nor eta noiz bizi izanden jendea beko basuan.

Eta zer ikusteko dauka ho-rrek jentilekin?

Jentilen gauzak gero asmatuta-koak izan laizke. Jakintsuak esan-go dute. Baina gerrak eta jentilakelkarrekin zer ikusia izan dezakete.

Nun ibili geran galdetzen badu-zue, jentilen sukaldea ustu gen-duela esango dugu. Metro bat bai-no goragoko lurra eta harri kapa-dia agertu zan. Jentilen leihoa erehaitza jo arte garbitu dugu. Ha-ren parean Sarabe aldetik hasi gi-nen gero. Hamabi ateraldi izan diraaurten egin ditugunak.

Zer ekartzen dugun galdetzendu jendeak. Izango dira urre bi-te joaten gerala uste dutenakere.

Xinpletako hartzen ginduzen ba-tzuk. Geuk entzuna dugu. Guk ezgenduan kasorik egiten. Burnizko,giltza asko bildu dugu. Jenderikibili ez balitz ez zan giltzarik egon-go. Teila puska eta lurrezko pitxergorrien zatiak ere atera dira. La-ban eta lantza punta asko. Izandira ehun burnitik gora ekarri du-gun egunak. Hortik gauza asko ja-kin laike. Egunen batez hitz egingoda baztarretan.

Halare, zer urtetako gauzak di-re n jakiteko markarik hoberenatxanponak dira. Lau zilarrezko txan-pon bilatu ditugu. Lauak lau erre-ge diferenterenak. Xinplekeriak...

Jesus Mari Aracama

LESAKA

berean, paperean zegoena, gaur,begira, burnizko pabellon izugarria...Lesakaren aldaketa ageriak, azale-koak.

Banan ez da dana.Ondore ikaragarriak (txarrak edo

onak ez dakit) ekarriko dituen ger-taketa bat bizi izandu degu 1971garreneko urtean. Ainbeste ta ain-beste iende arrotz, kanpotar Lesa-kan bizitzen asi zaizkigula. Atzoinor igern, pentsatzen etzituen pro-blemak, gautatik goizera. Iende ho-nekin zer egin? Iende honeri amo-rratu ala lagundu? Arrotz hoien ioka-erak eta sinisteak errespetatu alabaztertu? Gu haiengana ioan alahaiek guregana ekarri?

Naiz ez hala iduri, problema aun-di bat sortu zaigu Lesakan. Hemenbano lehenago ainbeste herrietansortu zan problema ber-bera. Beharzan orduan problema hontaz kon-turatu etziran herriak gaur zuzen-du eta konpondu ezin dituzten on-doreak tapatu nahiez dabiltza.

Jaunak: ez da ametsa, ez diraergelkeriak; problema aundi bat da,baizik. INMIGRAZIOA. Ogei-ta-amarlurraldeetako iendeak, bakoitzak be-re siniste eta bizitzeko era daka-rrela, herri berean bizitzen. Noiaalkar konpondu? Herri horren, ka-su hontan Lesakaren nortasuna,izate berezia, noia saibatu?

lakina: haiek eldu zaizkigu gure-gana bizitzera. Gu gure etxean gau-de. Zertarako kezkatu? Banan ezda hori horrela. Etxeko atea ezbai-da gu bakarrik sartzeko egina.Hori zakur asarratu itsusiaren itxu-rik gabeko iokaera izango litzake.

Gu, Lesakakoak eta Euskal-He-rriaren semeak izanik, lesakar etaeuskaldunak izaten iarraitu behardegu. Gure oiturak, gure dantzaeta kantu xaharrak, gure euskerazaitu ta indartzen. Giro on bat sor-tu behar degu gure artean, euskalgiro garbi bat. Ta pixkaka pixkaka,iende arrotz hori, naiz gallego naizandaluza, giro eder hortan sartzenioan, gureganatu, lesakar egin. Le-sakar Lesakar izatea ez da Heriko--Etxean izena ematea bakarrik; he-rriarekin herriaren problema etaiokatzeko eratan bat egitea, baizik.Herritar bat dala bere buruz senti-tzea.

Banan, ez. Ulertu, entenditu naieztunentzat ikaragarri zalla da hau.Dena egina nai degu. Beti «papi-lla» Ian. Ala erakutsi bai-digute.Ain azolik gabeak ote gera guregauzetarako? Ez da hori. Herria lobaidago. Herria lo...!

Nork ernatuko du herria? Herriaernatuerazitzen duen ernatzaillea,ernaitzaille zoragarria izango da...Ta herrikoa beharko du izan.

Urte oerri on, jaunak!ANTHON

INMIGRAZIOA, TA ZER?

Ez omen da zulo berean bi al-diz eroritzen dan astorik. Gizonabai ordean. Hau duk hau! Bi, himta lau aldiz eroritzen gera arri be-rean trabatuta. Prisaka bizi bai-ge-ra, batez ere gaur; ez bai-degu pen-tsatzeko astirik.

Urte berri baten asieran arki-tzen gera. Banan gure bizia ez dadeusetan aldatu. Eguneroko ordu-etan lanera, asteroko igandeak, be-tiko amorrazio ta nekeak.

—oOo—Lesakak azaletik izandu ditu al-

daketa batzuk. Haurren iosta-Iekuberria dala, pillot-lekuari gainetikbehintzat gorapea eman diotela, au-tomobilentzat leku eder bat egindute, baita; lehengo urtean, garai

BAZTANIgaz bezala aurten ere «Caja de

Ahorros» deitzen den Diru-Etxeakantolaturik Baztandar aurren artekoKultura Sariketa bat ospatu duguhemen Elizondo-n. Eguberri aintzi-neko fgandean «Cine Maitena» dei-tutako etxean izan ginuen bestaeder bat han bildu zirelarik Baz-tango eskoletako aur gehientsue-nak. Euskarazko eta erdarazko ipuisariketa, marrazkienak eta bai Egu-berri abestiena ere egin zituzten,irabaztaleek sari onak eskuratu zi-tuztelarik. Besta ederra eta yendeaunitz, ikusia dago yendeak badu-ela zaletasuna eta maite dituelahorrelako Sariketak.

Zortzi kantari-talde ari izanak di-ra Billantzikoetan eta merezimenduguziekin Arizkun-go eskolako aurrekirabazi zuten lenbiziko saria bere-ganatuz. Bigarrenak. Irurite-koaketa Konzezsonisten eskolakoak, biekbei'din. Elizondo-ko Ikastolako au-rrek ere xarmanki aritu ziren etayendeak txalo ederrekin saritu zuengure aurtxo ttipren kantaldia.

Marrazkietan Ian politak agertuzituzten, gure aurrek badute hor-tan adrendue. Erdarazko ipuietanehun Ian eta euskarazkoetan berro-gei, Bietan ere aski idazki politakerakutsi zizkiguten.

Euskarazko ipuietan Irabaztale.Juliana Iriarte. Amayur-koa. Konze-zionistako eskolakoa.

Bigarren. Dommika Etxart. Erra-tzu-koa. Erratzu-ko eskolakoa.

Irugarren. M. Luisa Arizaleta.Orabidekoa. Konzesionisteko esko-iakoa.

NEKAZALGOALesaka, Doneztebe ta Elizondo-ko urtearen azkenengo feri ta

merkatuak akitu ondoren, azienden gora-berak agertu ditzagun.Gai hauetan dakitenek diote, oraiko nekazariek beren kezkak

badituztela, zer komeniko ote zaioten gehiago, esnea saltzea edoaratxeak aztea. Gehienak edo aunitzek benipein badirudi nahiagodutela esnea saldu, urtearen buruan irabaz-bide hobea ematenduelakotz. Esne beiak goan den urtetik honara prezioz aunitz go-ratu dira, aurten sosaldi ikaragarria egiten duelarik. Orai beihoiek 35.000 peztatik 42.000 taraho pagatu dituzte eta hoiek prezioaundiak dira, bei horreri gero behar den probetxua eta irabaziaateratzeko. Hortaz gehientsuenak berek azitako aratxe onak uztendituzte aintzinerako eta gisa hortan ongi ornitzen ere ukulluarenutsuneak. Aratxeak badu errekiste eta prezio ona egiten omendu. Pagatu omen dute 75 peztetaraho kiloa bizik eta gehiago ere^especial» deitutakoak bald in badira. Doneztebe-ko ferietan salduomen zuten «hegire» 300 kilo inguruko aratxe bat 25.000 peztetan,etzen note nahikoa izango. Prezio hauek ikusita ongi nabari daaratxe azteak merexi duela. Erraten dutenez urtearen buruan Baz-tandik bakarrik 2.000 aratxe ateratzen omen dira.

Zerrikumeek prezio polita daukate eta bolai hontan negurriberean irauten dute. Bi ilabeteko zerrikumeak 1.300 ta 1.500 peztaegiten omen dituzte eta eztago arras gaizki. Baztan-Bidasoko es-kualdetik banaz-bertze 1.000 zerrikume ateratzen omen dira astean,eta hoietatik gehientsuenak Kataluinara joaten omen dira. Zerrigizen guti etxetan, aurten zerrikume asko saldu dituztelakotz.Hortaz zerri gizenak prezio ederra egiten du, on batengatik 65pezt-a kiloa pagatzen dutela. On-on batengatik hori emanen dutebaina gehienak banaz-bertze 50-55 pezetetan kiloa saltzen da. Igazsasoin hontan 38 pezta baizik etzuen egiten.

Erraten dutenez artaldeak gaizki dabiltza eta urtetik urteragutituz doazi. Mendiak esten eta zikintzen ari dira eta bazka gutiardiak ongi mantentzeko. Erran dezagun ere artzainak gutituz doa-zila. Ezta bada ardiek guti ematen duteiakotz, esnea, gasnak etabildotsak ere irabaz-bide onak dakarzkite eta hortara lotu daiteke.Goan den urtean lenbiziko bildotsak amasei durotaraino kiloaegin zuen eta orai zenbaitek diote aurtengoek ehunetaraino eginenduela, naiz ta gero pixka bat merkatuko den. Baztan-Bidasoko es-kualdetik urtean 20.000 bildots ateratzen omen dira.

Lenagoko denboretan eta orai berriki ere merkatu onak izatenziren eta azienda salgai zutenak merkatura ekartzen zuten. Oraigauzak aldatu dira eta denak beren etxetatik saltzen dute. Halaremerkatu egunetan yendea etortzen da eta nekazariek elkar ikustendute eta ikasten ere prezioak eta azienden gora-berak noia da-biltzan gero beren salmentak komeni z&ioten bezala egiteko.

Urtea gan da eta ez ain gaizki, yendeak eztu arrankurarik etaorai urte berri honek ekarri dezala denendako zoriona, gauzakbide onetik gan daitezen eta elkarrenganako maitasuna eta elkar-tasuna sendotu dadin. Urte-Berri oni

ANZANARRI

NAFARROA'KO ESAERA ZARRAKAEZKOAKO ESAERAK

Goiz gorri, artsian iturri berri (AN. Aezkoa). Artsian arratsian.Lurrak ekarri ta lurrak xan (N. Aezkoa). Eguraldi tzarraz galtzen

denaz. Xan-jan.Sasian jaio ta sasian il (AN. Aezkoa). Zizak eta ainbeste gauza.Behere eztena izaten al da (AN. Aezkoa). Gaurkoan ainbeste gauza

berri sortzen.Etxe utsa, gerla utsa (AN. Aezkoa). Alakoan, bizi diranen artean,

naiko naigabe; ta ondorekoentzat ere bai askotan. Geria-gerra.Biar eztuen potroak bi almute olo (AN. Aezkoa). Bearrik ezduenari

ematen zaio, ta gosez iltzen danari, deus ez.Bazkoa goiz balitz! Martxoan balitz! (AN. Aezkoa). Garizuma beti

negu jotzen dutelako; Bazkoaren zai.Arre ta so, orrek deusik eztik aitzen (AN. Aezkoa). Inoren esanera

jartzen ez dana.Urrungo eltzia urrez; llegatu-ta lurrez (AN. Aezkoa). Urrutiko intxau-

rrena.Juantzar batendako, maritzar bat ezta faltako (AN. Aezkoa).Eztuk ez ori zangotik erorko (AN. Aezkoa). Uste duten baino bizigoa

duk ori, esateko.Lemixiko (lenbiziko) aurtasuna eder: bigarrena kirats! (AN. Aezkoa).Bakoitzak bere sandua alaba (AN. Aezkoa). Saltzailleak, bere gauza

ederrena.Yostatzeko bertzeik jaioak ziralakoan, xuriz yazten ziren (AN. Aezkoa).Mutiko, mutiko! Axola gutiko! (AN. Aezkoa). Umeak ez ikusten, zer

kalte egin lezaken.Gauza guziak uzten tu zuputs (AN. Aezkoa). Zuputs (azpikoz gora)

esan nai du.Kattalin, Kattalin:olio xuriak erro in din (egin din)beltxak ere mokoan din;arek ezpadu erro it en (egiten)ire bizkarrak pagaturen din (AN. Aezkoa).

Abaurrepeako Gregoria Jabat Jabat zeritzaion, Andre, buru oneko xalobati artuak ditut. Otoitz egigun bere aide.

Intza'r Damaso An

Laugarren. Felisa Ugarte. Arra-yoz»koa. Arrayoz-ko eskolakoa.

«Caja de Ahorros»ek Ian ederraegin du eta badakigu datorren ur-tean beste ainbeste egin beharradutela eta sariak ere gehiagotuaz.Zorionak Baztan-go aur guzieri etagauzak hobeagotuz joan daitezela.

EUSKAL KULTURAEuskal-Alorrean langileak gogor

ari dira, sasiz eta arri kozkorrezbetea zegona ongi apaindu eta iandugero erizioak lur onean egiteko.

Lasaka-n, Bera-n eta Nafarroa-koleku askotan bezala, E!izondo-n erealfabetatze ikastaroak hasiak ditu-gu. Ikaskaiak Ikastoian ematen di-tugu eta astean him aldiz ikasleakhim taldetan berexi ditugularik;deus eztakitenak, erdi-euskaldunaketa euskaldun garbiak, talde bako-txa bere irakaslearekin. Orai arte

ikasaldiak arras ongi doazi eta ba-dirudi jendea ere zaletasunez be-terik dagola eta ikasteko gogoare-kin. Segi dezatela gazte hoiek go-go bizi horrekin batere aspertugabe, gure euskal-kulturari indarberria emanez, euskal-alorra arrierauntsi txar batek jo ez dezaneta irakasleek ereindako azia ongiernaturik eta jorraldi on baten bi-tartez uciara aldian zitu ona emandezan. Ez ginuke «espantu» soberaegin behar bainan iarraiki gaitezengure bideari eta lanabesak esku-etan harturik bururik goratu gabeIan egin dezagun.

—oOo—Ikastolako aurrek ere ongi doazi

eta aurrerapen aundiak nabari di-tuzte, gurasoak kontent dira eta bianderenoen lana onuragarria da.Zorionak.

M. IZETA

P R I N C I P E D E V I A N A URTARRILLAK—1972

G I Z A R T E6 A I AK

Oraingo honetan ez natorkizu, irakurle, solas-molas aritzeratbaizik. Itz aspertu baten egiterat. Aunitzetan, irakurleak zer pen-tsatuko ote duen idazten ditudan gauzetaz, buruan derabilkit. Ezote duen erranen: hau tekela! Ohartzen bainaiz betiko gauzekinerortzen natzaitzuedala. Horrengatik gaur, ez dakart nehor as-pertzeko asmorik.

Nik ez dakit, egia erran, idazten dudana fitsik ere konpreni-tzen den ala ez. Gaiak berak dira korapiliatsu eta bihurriak; etahortik, nere iduriko, uste baino nekeza eta ulergaitzagoa gerta-tzea irakurraldia. Gogoan izanik gainerat, holakoetaz ez dela eus-keraz sobera izkiriatu. Hala ere, ulert-errezago egin litakealakoandudarik ez dut; nik ezin, ordea.

Behar bada, erabat oker nabilla gauza batean. Alegia, ez otelitzakean egokiago izanen honelako idatz-lanik beste nonbait ar-gitaratzea, aldizkari —eta gainerat ilabetekari— batean baino. Ho-neia, ez dezakete lotura haundirik eduki; eta nik, aldiz, jarraikituakizan daitezen nahi. Bainan nahiz horrela izan, eta besterik ezean,nahiago dut zer-edo-zer argitaratzen segi, izkiriatzeari utzi baino.

Honetaz ari naizelarik, idazleon kezka klasikoa bururat datorkit.Usu, gure baitan aski argi-edo dadukagun zerbaiten izkiriatze-

rakoan, irakurlek guk bezain aise ulert aezaketela hura pentsatzendugu. Ohartu gabe gainerat. Eta irakurlea. guk idazteko segitzendugun burubide ber-berari darraika, bainan aitzitik. Idazleak zerbaitadierazi nahiean uler-bide batzuk azaltzen ditu, horien bitartezirakurleari adierazpen hura hel dakion. Idazleok baidakigu (ba-tzutan) zer dugun erran nahi; irakurleak, berriz, leitzen asi bainolehen ez.

Bainan, hau aide baterat utzirik, derradan zerk bultzatzen nauengauza horietaz izkiriatzerat.

Nolabait, gure egintzari gero eta funts sakonagoa eman be-har diogulakoan nago. Bainan nolabait horrek, ez du gaingirokiizan behar duenik erran nahi. Guztiz aitzitik: ahalik eta sendoen.Nondik norakoa ikasi ahal izateko, beraz, derriorrezkoa deritzaitzenbait ibil-bide argi dezagun.

Une honetan, hain zuzen, krisis larria dago ideien aldetik; etabeldur naiz ez ote garen mistizismo batetik ihes goazelakoan,eszeptizismo anti-zientifiko eta geldikor baterat pasako. Baidutgure amets-zaletasunaren berri; eta atzo amesten bizitzea kalte-garri bazekioken edozeineri, zer erranik ez gaur. Bainan honetaz,lerro tartean bedere, mintzatu natzaitzuet iragan artikulotan.

Bestaldetik, sasikeria frango sartu da gutartean. Bai eta zen-baitzutan nagusitu ere zorigaitzez. Sasi-euskalzaleak (nahiz eus-keraz orniturik agertu), sasi-batasun aldekoak, sasi-jakitunak, sasi--politikoak, eta zertarako segi? Azpi-jana ugari, eta taxuzko lanikez; maleruski, horrelatsu gabiltza. Eta guztiok, horrelakoen berriizanagatik ere, maizegi behaztopatzen gara paratzen dauzkigutenmarrotan.

Bainan eskastasun horren argitzeko, ameka kondizionamenduaztertu beharko genuke. Eta orai ezin horrelakorik egin.

Hau dena delarik, aunitzetan, erraten ditudan gauzak ez nin-tzake aipatzerat ere ausartuko, baldin gure inguruan honi guztiariburuz hainbeste ideia xelebre itsasturik ez baleude. Gizatasunarenkaltetan doazin asmo geldikor eta atzerakoik. Horrengatik, nereidatz-lanen helburu nagusia, gure alorrea ahal dudan neurriannortzea da.

Aspaldion, dakizuen bezala, horreldkoetaz jardun naiz; gizartesustraiari heldu nahi izan diot. Urrengotan, industrial buruz abia-tuko natzaio. Bainan ez pentsa gauza astun eta aspergarritaz ari-tuko naizenik; hala-nola, teknika eta industriarekikotaz. Ez. Gaur-gero konturatu izanen zara, segurki, nik gehien batean gaiak,soziofogiari dagokion alderditik ukitzen ditudala. Bada, industritazere, hortik nahi nuke ari. Beude beste gainerakoak aldizkari es-p ezializa tuen tzako.

Industritaz mintzo garela, gizonen menpe eta onerako izanbehar duen industria dut gogoan. Ez gizonak gatibatuz eta natu-raleza eskastuz ezagutzen duguna. Eta badakit egoera hori ezdaitekeala tupus-tapan erdietsi. Helburutzat artzen dut bakarrik;ez —askotan bezala— deusik egin gabe gelditzeko aitzakitzat.

Hau erran eta gero, bateon batek romantiko utsa naizela pen-tsa lezake; ametsetan nagoefa. Ez dakit, bainan ez nuke nahibehintzat. Bakar-bakarrik gauza bat erantsiko dut: industriaren pro-blematika guztia, munduko leku aurreratuenetan aztertzen ari da;ez romantizismoak bultzaturik, ekonomiko egoerak berak behar-turik baizik. Eta nik ez dut, erran gabe doa, hura polita litakeala-kotz aipatzen, ezinbestezko bide bakarra dugulakotz baizik. Beharbada, atera-bide zail eta luze, bai, bainan bakarra.

ANKO SENDOA

I D E

"EUSKAL KULTURARENBIDEETATIK"

Loyola eta Donostiako Herri Irra-tiak Azaroaren 15 egunean saioberri Datekin hasi ziran. Saio ho-ne n izena: « Euskal Kulturaren bi-deetatik*.

Saio honen ordu erdiko luzeeraizango du. Aste bakoitzaren aste-lehenetik ostiralarano egingo da,aratsaldako zazpietan. Saio hau en-tzule guziek parte hartu ahal iza-nen dute.

«Honako lau zati hauek izangoditu:

1.—Sarrera gisa, g aid era bat egin-go da, Euskal Herriaren kultura gaideelarik. Galdera honi erantzungodiotenak Ikastolatako umeak izangodira, 6 urtetik amar urtera bitar-teko umeak; beren senide eta an-derehoen laguntza eska dezakete.Berak erantzuteko.

2.—Bigarren zati honetan ereIkastolako umeek idatziko dute. Gaibat emango zaie.

3.—Irugarren zatiak beste bi zatiditu: Ikastolako umeeak eta lizeokoedo 11 urtetik 16 urtea bitartekogazteek idatziko bai dute.

4.—Laugarren zati honek ere bizati izango ditu: 11 urtetik 16 rabitartekoak eta 16 gorakoak idatzi-ko bai dute.

Sari ederrak jarri dira.Idazlanen neurria: Folio bat aide

batetik, makinak idazten bada, etabi aldetatik folio bat, eskuz idaz-ten bada. Gehiago ez gutxiago bainoski.

Euskaldun guzioi Donostiako Lo-yolako irratien deia: Har zazuteparte saio honetan, denon onerakoizango delakoan bai gaude...».

«HAUR IRAKASKINTZAREN ALDE,ZUEN ETXEA»ZER DA KIDE?

Kide-k bi helburu mota ditu; ba-tzuek bertarako, eta beste batzuekurrutiagora begira. Oraingo ikasto-letan nabaritu diren hutsuneak be-tetzeko, aide batetik; gaur, Irakas-kintzako Legeak eskola guziei az-tarnatu dizkien bide berrietan erraz-tasun bat emateko; eta baita erebi hizkuntzetako testo eta liburuarloa urratu eta lantzeko.

Garbi agertzen zaigu, bai, ira-kasleak, bai gurasoak eta haurrakere, gaurkotasun batean jokatu na-hiean, laguntza honen eske eta zaizeudela.

ZER NAHI DU KIDE-K?

Aipatu ditugun helburu hoiek, us-te baino zabalago eta sakonagoakdira, eta ez uste izan, hasiera-ha-sieratik bete ahal izatekoak dire-nik.

Asmo haundi horrekin sortu daKide, baina esan dugun bezala, be-re lehendabiziko ekintza hau izan-go da: Ikastetxe guziei (Ikastolakez izan arren) pedagogi alderdikoikasgai beharrezkoenak eskuratzea,bere argibideak eskeintzea, gaurko-tasun haundienarekin eta kondizioberezietan.

Bere iehendabiziko emaitza, ar-gitaratze bidean dagoena, euske-razko matematika berriaren libu-rua izango da.

Hala ta ere, irudizkoa gehienikagertzen denez gero, erdera hu-tsean erabiltzeko ere balioko du.

Orain arte testoari buruz izandugun pentsakera galdu denez ge-ro, ez da matematika berria, li-buru hutsa eta hotza izango. Mar-go ta irudi ederrez apaindua ager-tzen da, haurrak, konzetu batzuekelkarrekin lotzeko, beren nortasunaindartzeko, eta beren pentsa-mol-deak aberasteko, erraz erabil leza-ketena.

Sei urtetarainoko haurrei begiraprestatua da. Liburu hau, ikastole-tan urte askotako esperientzi ba-ten ondorena, eta baita ere late-rrian hain aurrerapen onarekin egindituzten azterketen emaitza da.

ZER ARLO BETETZEN DU KIDE-K?

Gaurkoz, materialari begira, pe-dagogiko jostailu guztiak muga ga-be, eta lehendabiziko euskerazkomatematika berriaren liburu horiargitaratu eta zabaltzea.

Bere asmoetan Nafarroa osoaribegira dago eta bere ekintza bi-ziena bertako Ikastetxe guziei, ikas-tolak izan edo ez izan, laguntzealitzake.

Zer osanik ez, Ian hau aurreraeramatekotan, pedagogi gaietanjantziak eta jakintsu diren perso-nekin hartu-emanak ditugula eta el-kar lotuta jokatzen dugula.

GURE ASMOAK?

Lehen aipatuak izan dira, bainagure asmorik berezienak dira: hainurritasun haundia ikusten denez,euskeraz beste ikasliburu batzuekargitaratzea; pedagogi bizian ager-tzen diren materialik gehienak eza-gunerazi eta zabaltzea; eta hortazgainera, inguruetako irakasleekin,hauzoetakoak edo herrietakoak di-rela, elkartuta ekintza honetan ba-tera jokatzea.

ZALETASUN HUTSA AL DA?

Zaletasuna da behintzat, eta ba-koitzak nahi duena pentsa dezake.Ez dugu esan nahi, Kide-k iraba-zirik ezin izan duenik. Ez hori ba-karrik, irabazpiderik ikusi ez balitz,pausorik ere etzen emango bidehonetan.

Baina izan leitezken irabazi guz-tiak, liburu berriak argitaratzera,irakaslan berriak prestatzera, joan-go dira.

ZERKATIK ASMO HORI?

Nafarroan dauden Ikastoletan,milla haurretik gora dira beren ikas-kintza bi hizkuntzetan, euskerazeta erderaz, egiten dutenak.

Arazo honek goi mailetan erearrera izan du eta honela, Iruneanbertan bi ikastola ditugu Minis-terioaren baimenarekin.

Mendaratu dira lehendabiziko sus-mo okerrak, inork ez lezazke sinetsi

azpi-janezko beste ezkutuko asmoilunak; ba dira toki egokiak, baitaere irakasle trebeak, baina esandugun bezala, materialen urritasu-na zen gure hutsunerik haundiena.

Arlo honeri begira jarri da Kideeta ikastetxe guzien serbitzurako,nahiz euskera — erdera, nahiz er-dera hutsean jardun beren ikas-kizunetan.

ZER DIRUTZAREKIN HASI DA?

Gure kapitalik haundiena qureasmoak dira, eta dendako alogera,toki apainketa, material eroste, etagure lehendabiziko liburu hori ar-gitaratzeko behar duguna, soil-soiiik.

NORTZUK ETA NOLA EMANA?

Esan dugun bezala, aurretik ira-bazi baten asmorik jarri ez bada,etzaigu gisakoa iruditzen, parte har-tzen dutenen izenak ematea.

Zoritxarrez eta egitan ez dira as-ko, nahiz eta gehienak, beren se-meen onbideaz arduraturik, Ikasto-letako haurren gurasoak izan.

Ongi dakite beren haurrak, bi-harko egunean, erderaz jabetu,aurreratu eta hartu-emanetan bizibeharko direla, baina hala ta ere,beren herriko hizkuntza zaindu etagordetzeko gogo zintzoena bateraderamate.

Diru eman duten guraso hauekez dute jaso nahi esker on bateta denon aldetik arreta bat bes-terik.

Laguntzea nahi duten guztiak,ateak irikiak dauzkate, eta dibiden-doen ordez, oso esker ona izangodute.

ZUZENDARITZA

Kideko ordezkari (Gorriti, 27) Ju-liatxo Cunchiilos de Abascal dagoeta etxe honen helbururik nagusie-na haurren heziketaren aide Ianegitea denez gero aukerako ema-kumea.

Etxe hau bisitatzen joaten direnguraso eta Ikastetxeetako ordezka-riek, aurkituko dute bere esperien-tzian, goxotasunean eta serbitzura-ko gogoan arazo askoren erantzu-na.

Euskal izenak (XI)

Nerea

Hona hemen guraso euskal-dunei atsegin izango zaien ema-kume izena. Eragozpenik gabesartua da. Bost edo sei aldizikusi dugu Iruneko sortu berrienerrezkadan. Ez du oztoporikizan.

Duela urte asko, Eladio Espar-za Iesakarrak honen antzeko ize-na eman zion bere liburu bati:Nere. Geroztik, Bizkaya aldeanIzendegitako jaunek onartua zu-ten Nerea. Orai gure artean du-gu. Izen ederrak maite dituztengurasoengatik pozten gera.

HASIERA

Alaba izaten bazuen Nereaezartzea erabakia zuen adiskidebatek. Bizkaitarra zen eta ala-batxoa gertatu. Ez zioten izenhori onartzen eta hitz joku txikibat prestatu zuen: Maiatzarenhamabian Nereo eta bere lagu-nen festa ospatzen bai du Eli-zak, kristau izendegiko izena be-zala agertu zien. Eta aitzakirikgabe ezarri.

Ez da gaurko kontua. Nik er-di ahaztua nuen eta ez nintzanoroituko ere, aurten telefonoukaldi bat izan ez banu. Irune-

tik zen. Aizul zion hariaren bes-te aldetik norbaitek; nexka izanda!

—Eta zer izen eman diozu?—Nerea.—Eta Juzgado kontua?—Ez dut trabarik izan. Beren(

liburuxka batean begiratu takristau izena dela erantzun di-date: Nereo, alegia badela Eli-zaren izendegian. Eskerrak emendizkiot eta kitto.

Gure arteko gauzak hala di-ra; batzutan zuzen ateratzen di-ra, eta beste gehienetan ma-kurtzen. Nereo santuak baditulagunak eta, bada ezpada, be-ren izenak emango ditugu.Hauek dira: Nereo, Akileo, Do-mitila ta Pankrazio. Egun be-rean eta elkarrekin ospatzen di-ra denak. Nork daki hoien an-tzeko beste izen euskaldunenbatendako ez diren ongi etorri-ko!

Izen berri bakoitzak badu be-re erretolika txikia eta hau izanda gaurkoaren gertakizuna. Ne-ronek ikusia ez balitz, ez si-nesteko modukoa. Zenbat alde-tara behar izaten den gero, es-kubide baten lortzeko!

SAGI

«NavasaI» Grafikak. A. Adoain, 1 - Iruna - D. L. NA. 319-64T-