Sabina Cisek 1

Problem prawdy w działalności informacyjnej. Zarys problematyki.

Sabina CisekInstytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloński

Konferencja „Bibliotekarz w świecie wartości”, Wrocław, 15-16 V 2003

Sabina Cisek 2

Prawda w informacji naukowej

Zagadnienie prawdy w nauce o nauce o informacjiinformacji (informacji naukowej jako nauce)

Zagadnienie prawdy w działalności działalności informacyjnejinformacyjnej (informacji naukowej jako praktyce)

Sabina Cisek 3

Prawda - ujęcie filozoficzne

Zagadnienie prawdy co to jest prawda, czyli problem definicji

prawdy jak prawdę rozpoznać, czyli problem

kryterium prawdy

Sabina Cisek 4

Klasyczna (korespondencyjna, semantyczna) definicja prawdy

prawda polega na zgodności myśli z rzeczywistością

dane zdanie jest prawdziwe, jeżeli jest tak, jak to zdanie głosi

Sabina Cisek 5

Nieklasyczne teorie prawdy = zdania prawdziwe muszą spełniać pewne kryteria

koherencyjna teoria prawdy zgodność myśli między sobą zgodność danego zdania z ogółem zdań

akceptowanych zdania nie można porównywać z

rzeczywistością pozajęzykową - jedynie z innymi zdaniami (np. czy z nich wynika, czy nie jest z nimi sprzeczne)

Sabina Cisek 6

Nieklasyczne teorie prawdy 2

Pragmatyczna, utylitarystyczna koncepcja prawdy przekonanie jest prawdziwe, jeżeli

prowadzi do działań skutecznych, pozwala osiągnąć zamierzone cele

Kryterium zgody powszechnejKryterium oczywistości

Sabina Cisek 7

Prawda w nauce 1

prawdziwość = „zgodność zdania z kryteriami stosowanymi w praktyce naukowej przy przyjmowaniu i odrzucaniu twierdzeń”*

*„Filozofia a nauka. Ossolineum 1987, s. 507

Sabina Cisek 8

Prawda w nauce 2

Reprezentanci nauk szczegółowych w swej praktyce badawczej raczej nie zastanawiają się nad posiadaną koncepcją prawdy, czasami wręcz negują potrzebę i zasadność takich rozważań.

Sabina Cisek 9

Prawda w nauce 3

Przykłady wypowiedzi: “Fizycy szukają raczej praw niż prawdy”

[Fuliński 1996] “Socjologia, jako dyscyplina akademicka,

problemu prawdy nie zna” [Mokrzycki 1996] “Dla większości badaczy problem prawdy w

nauce oznacza dziś nie więcej jak niefałszowanie wyników” [Paszewski 1996].

Sabina Cisek 10

Prawda w nauce 4

Pytanie o prawdę w nauce zamienia się Pytanie o prawdę w nauce zamienia się w pytania o:w pytania o: akceptowalność, uznawalność - koncepcji, akceptowalność, uznawalność - koncepcji,

pojęć, teorii, twierdzeń, zadawanych pytań pojęć, teorii, twierdzeń, zadawanych pytań badawczych etc.badawczych etc.

kryteria oceny (dyskryminacji) hipotez i kryteria oceny (dyskryminacji) hipotez i teoriiteorii

standard wiedzy uzasadnionej w danej standard wiedzy uzasadnionej w danej dyscypliniedyscyplinie

Sabina Cisek 11

Prawda w informacji naukowej

standard wiedzy uzasadnionej w nauce o informacji („metanaukowy” punkt widzenia)

reprezentacja wiedzy a prawdainformacja a prawda

Sabina Cisek 12

Standard wiedzy uzasadnionej

w nauce o informacji

Jakimi metodami winna być osiągnięta wiedza akceptowana (akceptowalna) w nauce o informacji? Np. czy metody „jakościowe” prowadzą do wiedzy uzasadnionej? Jakościowe? Empiryczne? Aprioryczne?

Jakie akceptuje się modele wyjaśniania?

Co jest celem poznawczym? Opis świata? Wyjaśnienie? Jeżeli to drugie – to jakiego typu?

Czy dąży się do tworzenia praw i teorii w ścisłym sensie? Co jest przedmiotem poznania? Co w ogóle może nim być?

Co jest przedmiotem poznania? Co może nim być?

Na jaki temat ma się prawo, uzasadnione metodologicznie, wypowiadać, a o czym – w sposób prawomocny – mówić nie wolno?

Sabina Cisek 13

Pytania ogólne Pytania szczegółowe

Związek

z problematyką

epistemologiczną

Jakimi metodami winna być osiągnięta?

Czy indukcja jest źródłem wiedzy uzasadnionej?

Jakie podejście dominuje w informacji naukowej –

indukcyjne czy hipotetyczno-dedukcyjne?

Jakie akceptuje się modele wyjaśniania?

zagadnienie źródeł

poznania – aspekt

metodologiczny

Co jest celem poznawczym? Opis świata?

Wyjaśnienie? Jeżeli to drugie – to jakiego typu?

Czy dąży się do tworzenia praw i teorii w ścisłym

sensie?

zagadnienie źródeł

poznania i granic

poznania

Czym musi

cechować się

wiedza, by została

zaakceptowana w

nauce o

informacji?Co jest przedmiotem poznania? Co w ogóle może

nim być?

Jaki jest zakres i zasięg badań?

Na jaki temat ma się prawo, uzasadnione

metodologicznie, wypowiadać, a o czym – w sposób

prawomocny – mówić nie wolno?

zagadnienie granic

poznania

Standard wiedzy uzasadnionej w nauce o informacji

Sabina Cisek 14

Reprezentacja wiedzy a prawda 1

Reprezentacja wiedzy w systemie informacyjnym reprezentacja treści (i formy) dokumentów reprezentacja pytań (potrzeb) użytkownika informacji

Reprezentacja wiedzy = „odwzorowanie wiedzy o rzeczywistości (np. w systemie informacyjnym) wraz z regułami jego transformacji; dokonanie takiego odwzorowania wymaga uprzedniej konceptualizacji rzeczywistości”*

– *Bojar, B.:Słownik encyklopedyczny informacji ..., s. 232

Sabina Cisek 15

Reprezentacja wiedzy a prawda 2

Konceptualizacja rzeczywistości, ontologia SIW, język informacyjno-wyszukiwawczy w świetle klasycznej i nieklasycznych koncepcji prawdy oparte o założenia metafizyczne (ontologiczne)

na temat tego, co i w jaki sposób istnieje w obszarze objętym zakresem SIW, JIW, m.in. - kategoryzacja, klasyfikacja

„granice mojego języka są granicami mojego świata” (Wittgenstein)

Sabina Cisek 16

Reprezentacja wiedzy a prawda 3

„Obiektywne” straty informacji w procesie reprezentowania treści dokumentów oraz zapytań (potrzeb) użytkownika

Ludzkie błędy i pomyłki w trakcie indeksowania, klasyfikowania etc.

Gromadzenie, selekcja, przetwarzanie informacji a prawda

Sabina Cisek 17

Informacja a prawda

Czy cecha prawdziwości przysługuje informacji? Zdania są podzielone - w zależności od: sposobu rozumienia terminu „informacja” zakładanej (często implicite) koncepcji prawdy

„Prawdziwość” czy „fałszywość” konkretnej informacji może również zależeć od wymienionych czynników.

Sabina Cisek 18

Ontologia informacji 1Nie-dotykalne(intangible)

Dotykalne (tangible)

Rzecz, całość ( entity) Informacja jako wiedza:- wiedzaposzczególnych ludzi(świat 2 Poppera)- wiedza obiektywna(intersubiektywna)utrwalona wdokumentach (świat 3Poppera)

Informacja jako rzecz:dane, dokumenty,zapisana wiedza(recorded knowledge)

Proces (process) Informacja jako proces:bycie, stawanie siępoinformowanym(becoming informed)

Przetwarzanieinformacji (informationprocessing):przetwarzanie danych,przetwarzaniedokumentów, inżynieriawiedzy (knowledgeengineering)

Sabina Cisek 19

Czy informacja

istnieje? Czy

termin

„informacja” ma

rzeczywiste

desygnaty?

Tak (realizm pojęciowy). Tego zdania jest, jak się wydaje,

większość autorów [Belkin 1978; Ingwersen 1995 i wielu

innych].

Nie (instrumentalizm, konwencjonalizm, nominalizm).

„Słowo ‘informacja’ jest niczym więcej, jak językową

konwencją, która chroni ludzi przed kłopotem myślenia o

czym mówią. (...) Możemy uniknąć słowa ‘informacja’ i

powiedzieć, co mamy naprawdę na myśli” [Yerkey 1991, s.

758].

Jak istnieje

informacja?

Obiektywnie, niezależnie od podmiotu (idealizm obiektywny)

[Brookes 1980a; 1980b; 1980c; 1981; do pewnego stopnia –

Hjørland; Albrechtsen 1995].

Subiektywnie, zależnie od podmiotu (idealizm subiektywny)

(podejście kognitywne).

Ontologia informacji 2

Sabina Cisek 20

Ontologia informacji 2aCzym jestinformacja? (1)

Bytem materialnym (information-as-thing wterminologii Bucklanda [1991], tzn. jest tożsama zobiektami informatywnymi (dokumenty, systemyetc.);

Bytem psychicznym i świadomościowym(kognitywiści)

Bytem idealnym [Brookes 1980a; 1980b; 1980c;1981]

Czym jestinformacja? (2)

Relacją, cechą (relacja jednoargumentowa),własnością

dokumentu, nośnika, systemu informacyjnego,tekstu [Houser 1986]

odbiorcy [Yerkey 1991] procesu (jakiegokolwiek) [Losee 1997] rzeczywistości w ogóle, przyrody, wszechświata

[Stoniert 1997] sytuacji (system – dokument – użytkownik – czas –

miejsce – kontekst społeczny) (podejściekognitywne, [Brier 1996b; Rudd 1983])

- Procesem (information-as-process) [Buckland1991]

- Rzeczą ( information-as-thing) [Buckland 1991; oraz– potocznie]

Sabina Cisek 21

Ontologia informacji 2b

Jaka możebyćinformacja?

Aktualna i potencjalna Dynamiczna, zmienna w czasie

(paradygmat kognitywny) orazstatyczna (paradygmat fizykalny)

Prawdziwa bądź fałszywa; wedlejednych kategoria prawdziwości wogóle nie dotyczy informacji, wedleinnych – można jej używać [Fricke1997]

Syntaktyczna i semantyczna

Sabina Cisek 22

Informacja a prawda 1

„Prawdziwość” informacji w praktyce wiarygodność, rzetelność aktualność kompletność, trafność relewancja, pertynencja efektywne wyszukiwanie

Sabina Cisek 23

Informacja a prawda 2

Punkt widzenia użytkownika informacji relatywność, subiektywność przydatność informacji do rozwiązywania

problemów (podejście kognitywne) - informacja, która przyczynia się do tego jest dobrej jakości, o jakości nie stanowi bynajmniej cecha absolutnej prawdziwości

Sabina Cisek 24

Informacja a prawda 3

Zamiast mówić o prawdziwości informacji - może lepiej mówić o jakości informacji !!