Processus supracondylaris humerus’un distal ucunun birkonjenital varyasyonudur. Gaga fleklindeki bu ç›k›nt›humerus’un anteromedial yüzünden, epicondylus medi-alis’in yaklafl›k 5 cm yukar›s›ndan ç›kar ve epicondylusmedialis’e do¤ru, öne-içe-afla¤›ya do¤ru uzan›r. Bu ç›-k›nt›n›n ucunda fibröz bir ligament uzanabilir. Bu liga-ment processus supracondylaris’i epicondylus medi-alis’e ba¤lar. Processus supracondylaris ve beraberinde-ki ligament ilk olarak Tiedemann (1822) taraf›ndan bil-

dirilmifl, daha sonra ayr›nt› olarak Struthers taraf›ndantarif edilerek Struthers ligamenti ad›n› alm›flt›r (1). Pro-cessus supracondylaris genellikle Struthers ligamenti ilebirlikte bulunur, ama bu kural de¤ildir, Struthers liga-menti kemik ç›k›nt›n›n bulunmad›¤› olgularda da bildi-rilmifltir (2).

Processus supracondylaris’in kedilerde, baz› maymun-larda ve kemirgenlerde bulunan ve içinden nervus medi-

Processus supracondylaris humeri

Feray Güleç UYARO⁄LU (*), Gülgün KAYALIO⁄LU (**), Mete ERTÜRK (**)

Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroloji Anabilim Dal›, Asist Dr.*; Anatomi Anabilim Dal›, Doç. Dr.**

KL‹N‹K ARAfiTIRMA Anatomi

ÖZET

Humerus’un distal ucunun bir konjenital varyasyonu olanprocessus supracondylaris, humerus’un anteromedial yüzün-den, epicondylus medialis’in yaklafl›k 5 cm yukar›s›ndan ç›-kar. Bazen bu ç›k›nt›n›n ucundan bir ligament (Struthers liga-menti) ç›karak epicondylus medialis’e tutunabilmektedir. Ge-nellikle asemptomatik olan bu ç›k›nt› ve ligament, bazen alt›n-dan geçen nörovasküler yap›lara bas› yapabilmektedir. Bu ça-l›flma, processus supracondylaris’i genifl bir kemik seridearaflt›rarak Türk popülasyonundaki s›kl›¤›n› bildirmek ve kli-nik olarak önemli olan bu yap›n›n literatüre genel bir bak›fl ilegözden geçirilmesini amaçlamaktad›r.

Çal›flmada yafl ve cinsiyeti belirsiz 106’s› sa¤ 103’ü sol olmaküzere toplam 209 eriflkin humerus kemi¤i incelenerek, her birkemikte processus supracondylaris varl›¤›, ç›k›nt›n›n uzunlu-¤u ve ç›k›nt› kökünün epicondylus medialis’in üst ucuna olanmesafesi dijital kumpasla ölçüldü. ‹ncelenen kemiklerde, biradet sol humerus kemi¤inde 10.6 mm uzunlu¤unda ve epi-condylus medialis’in 37 mm yukar›s›nda bariz tam geliflmiflbir processus supracondylaris; biri sa¤ di¤eri sol olmak üzereiki kemikte ise 1.8-2 mm uzunlu¤unda minimal formda iki ç›-k›nt› tespit edildi.

Bu çal›flma sonucunda elde edilen bulgular, literatürde bildi-rilen di¤er araflt›rma sonuçlar› ile uyumlu olup, toplam 3 adetprocessus supracondylaris saptanarak, popülasyonumuzdakis›kl›¤› % 1.44 olarak belirlenmifltir.

Anahtar kelimeler: Processus supracondylaris, humerus,makroskopik anatomi

SUMMARY

Processus supracondylaris humeri

Supracondylar process, a congenital variation of the distalhumerus, arising from the anteromedial surface 5 cm proxi-mal to the epicondylar process. From the tip of the process, aligament (Struthers ligament) may arise and connect to themedial epicondyle. The process and ligament are usuallyasymptomatic, and occasionally may cause compression onunderlying neurovascular structures. This study investigatesthe incidence of the supracondylar process in the Turkish po-pulation on a large series of bony specimens and review theliterature on this clinically important structure.

This study was performed on 209 (106 right, 103 left side)adult humerus bony specimens of unknown sex. The incidenceof the process was investigated, and length of the process, andthe distance of the process to the upper tip of the medial epi-condyle were measured using digital millimeter graph.

In the series investigated, a well-developed supracondylarprocess 37 mm proximal to the medial epicondyle, 10.6 mm inlength was observed on a left humerus; two minimal form sup-racondylar processes were observed on a right and left hume-rus as small bumps 1.8-2 mm in length.

The results of this study are in accordance with the earlierstudies and determine the incidence of the supracondylar pro-cess in Turkish population as 1.44 %.

Key words: Supracondylar process, humerus, macroscopicanatomy

Göztepe T›p Dergisi 20: 222-225, 2005

222

ISSN 1300-526X

anus ve arteria brachialis’in geçti¤i kavis fleklindeki ç›-k›nt›n›n homolo¤u oldu¤u düflünülmektedir (3). Strut-hers yapt›¤› karfl›laflt›rmal› anatomi çal›flmalar›nda bali-na, kedi ve kemirgenlerde de bu ç›k›nt›n›n bulundu¤u-nu, köpek ve aslanlarda ise bulunmad›¤›n› bildirmifltir(4). Processus supracondylaris genellikle unilateral ola-rak bulunmas›na ra¤men, bilateral olgular da bildiril-mifltir (3). Musculus pronator teres ve musculus cora-cobrachialis’in alt bölüm lifleri processus supracondyla-ris veya Struthers ligamentinden kaynaklanabilir (5).

Bu çal›flma, processus supracondylaris’i genifl bir kemikseride araflt›rarak Türk popülasyonundaki s›kl›¤›n› bil-dirmek ve klinik olarak önemli bu yap›n›n literatüre ge-nel bir bak›fl ile gözden geçirilmesini amaçlamaktad›r.

MATERYAL ve METOD

Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Anatomi Anabilim Dal› kemik

arflivinde bulunan yafl ve cinsiyeti belirsiz 106’s› sa¤ 103’ü sololmak üzere toplam 209 eriflkin humerus kemi¤i incelendi.Her bir kemikte processus supracondylaris varl›¤› araflt›r›la-rak, ç›k›nt›n›n uzunlu¤u ve ç›k›nt› kökünün epicondylus medi-alis’in üst ucuna olan mesafesi dijital kumpasla ölçüldü.

BULGULAR

Araflt›rmada bir adet sol humerus’ta tam anlam›yla ge-liflmifl processus supracondylaris’e rastland› (Resim 1,2). Ç›k›nt› tipik olarak epicondylus medialis’e do¤ruafla¤›, öne ve içe do¤ru uzan›yordu ve uzunlu¤u yakla-fl›k 10.6 mm kadard›. Kemi¤e tutunma yerinin (kökü)epicondylus medialis üst ucuna mesafesi 37 mm olarakbulundu. Bunun d›fl›nda, bir adet sa¤ ve bir adet sol hu-merus’ta olmak üzere 2 adet processus supracondylarisolarak de¤erlendirilebilecek (minimal form) kemik ç›-k›nt› görüldü. Sol humerus’taki ç›k›nt›n›n yüksekli¤i 1.8mm, epicondylus medialis üst ucuna mesafesi 17 mm,sa¤ humerus’taki ç›k›nt›n›n yüksekli¤i 2 mm, epicondy-

Resim 1. Sol humerus distal ucunda processus supracondylaris. Resim 2. Sol humerus distal ucunda, tam geliflmifl tipik birprocessus supracondylaris.

F.G. Uyaro¤lu ve ark., Processus supracondylaris humeri

223

lus medialis üst ucuna mesafesi 45.7 mm olarak ölçül-dü. ‹ncelenen 209 kemikte 3 adet processus supra-condylaris saptanarak, popülasyonumuzdaki s›kl›¤› %1.44 olarak belirlendi.

TARTIfiMA

Processus supracondylaris, Struthers ligamenti ve epi-condylus medialis’in oluflturdu¤u kavsin (Struthers kav-si-Arcade of Struthers) içinden nervus medianus, arteriabrachialis ve nadiren nervus ulnaris geçer (6). Processussupracondylaris’in görülme s›kl›¤› % 1-2.7 aras›nda de-¤iflmektedir (1). Terry, 1000 hastada palpasyonla yapt›¤›incelemelerde processus supracondylaris’i % 0.7 ora-n›nda saptam›flt›r (3). Bizim çal›flmam›zda ise ç›k›nt›n›ns›kl›¤› % 1.44 olarak bulunmufltur.

Gunther ve ark. 68 yafl›nda bir kad›n›n sol kolunda, in-terepikondiler çizginin (IEL) 5 cm yukar›s›nda bulunanve 1 mm’den daha k›sa uzunlu¤a sahip minimal formdabir ç›k›nt› saptam›fllard›r (3). Sener ve ark. 35 yafl›ndabir kad›n›n sa¤ kolunda, epicondylus medialis’in 7 cmyukar›s›nda bulunan bir ç›k›nt›y› direkt radyografi ilebelirlemifllerdir (5). Di¤er bir olguda, 8 yafl›nda bir k›z›nsol kolunda 2 cm uzunlu¤unda bir ç›k›nt› direkt radyo-grafi ile saptanm›flt›r (7). Literatürde bildirilen di¤er birolguda ise, ç›k›nt› 70 yafllar›nda bir kad›n›n sa¤ kolundave epicondylus medialis’in 5 cm yukar›s›nda palpe edil-mifltir (8). Ivins ve Fulton 43 yafl›nda bir kad›n›n sol ko-lunda, n. medianus ve a. brachialis’i saran 1.5 cm’lik birbant tespit etmifltir (1). Çal›flmam›zda incelenen 209adet kemikte, bir adet sol humerus kemi¤inde 10.6 mmuzunlu¤unda ve epicondylus medialis’in 37 mm yukar›-s›nda bariz tam geliflmifl bir processus supracondylarisile biri sa¤ di¤eri sol olmak üzere 2 kemikte 1.8-2 mmuzunlu¤unda minimal formda 2 ç›k›nt› tespit edildi.

Processus supracondylaris genellikle semptom verme-den sessiz olarak bulunur ve s›kl›kla travma sonras› dir-sek bölgesinin radyolojik incelemesi s›ras›nda tesadüfensaptan›r. Nadir olarak, processus supracondylaris ve be-raberindeki bu yap›lar alt›nda kalan nörovasküler yap›-lara bas› yapar. Bu durum sonucu ortaya ç›kan tabloyaprocessus supracondylaris sendromu (suprakondilersendrom) ad› verilir. ‹lk olarak Sir John Struthers, 1848ve 1854 y›llar›nda, nervus medianus’un aksilladan dir-se¤e kadar olan bölümünde s›k›flma noktalar›n› araflt›r-m›fl ve nervus medianus’un processus supracondyla-ris’ten humerus’un epicondylus medialis’ine uzanan bir

ligament taraf›ndan s›k›flt›r›labildi¤ini bildirmifltir (4).Processus supracondylaris bulunmadan da sinir Strut-hers ligamenti ile s›k›flt›r›labilir (2).

Processus supracondylaris nervus medianus s›k›flmas›,arteria brachialis s›k›flmas›, processus supracondylarisk›r›klar›, nervus ulnaris s›k›flmas› veya rahats›z edici birkemik ç›k›nt› fleklinde bulgu verir (2,3,9-11). S›k›flma tekbafl›na nervus medianus’ta olabilece¤i gibi beraberindearteria brachialis’in de s›k›flt›¤› olgular bildirilmifltir (7).Ulnar sinire bas› ise daha nadir olarak ortaya ç›kar (11).Nervus medianus ve nervus ulnaris’in birlikte s›k›flmas›da bildirilmifltir (12). Semptomlar›n fliddeti nervus ulna-ris, n. medianus ve/veya arteria brachialis’in s›k›flma de-recesine göre de¤iflir (5).

Arteria brachialis’in kompresyonu klaudikasyon veekstremitede so¤ukluk gibi iskemik semptomlarla orta-ya ç›kar (1,9). Nervus medianus ve nervus ulnaris s›k›fl-mas› ise a¤r›, parestezi gibi sinir s›k›flmas› bulgular› ve-rir. Elektromiyografi kompresyonun belirlenmesine yar-d›mc› olur (1). Nervus medianus s›k›flmalar›nda cerrahieksplorasyon distalden proksimale do¤ru yap›l›r, Strut-hers ligamentinin ele gelen bir processus supracondyla-ris olmadan da bulunabilece¤i ak›lda tutulmal›d›r (3).

Önkolun ekstensiyonda iken pronasyona getirilmesi ilea¤r›n›n ortaya ç›kt›¤› ve humerus’un distalinde bir ç›-k›nt› palpe edildi¤i durumlarda processus supracondyla-ris sendromu düflünülmelidir (5). Dirsek ekstansiyonu veönkol supinasyonunda a¤r› yak›nmalar›yla baflvuran ol-gularda elektrofizyolojik testler lezyonun ay›rt edilmesi-ne yönelik olarak di¤er s›k›flma (entrapment) sendrom-lar›ndan farkl› bir bulgu sunamaz. Ayr›ca, küçük boyut-lu processus supracondylaris veya do¤ru aç›y› yakalaya-mam›fl bir direkt radyografik tetkik de tan›y› güçlefltire-bilir. Bu bak›mdan, processus supracondylaris ve Strut-hers ligamentinin akla getirilmesi ve MRG ile dirsekbölgesinin incelenmesi kesin etkili olan bir tedavi stra-tejinin belirlenmesinde çok önemlidir (13). Ayr›ca, sinirs›k›flmalar›nda bu ligamentin varl›¤›n›n saptanmas› herzaman s›k›flman›n burada oldu¤unu düflündürmemelidir,çünkü bu ligament olgular›n büyük ço¤unlu¤unda zarar-s›zd›r (3).

Semptom vermeyen (sessiz) processus supracondylarisuzun, ince yap›s› ve kaslar›n tutunma yeri olmas› sebe-biyle kolayca k›r›larak a¤r›ya neden olur. K›r›lmas› cid-di nörovasküler sekellere neden olabilecek bir potansi-

Göztepe T›p Dergisi 20: 222-225, 2005

224

yelde tafl›maktad›r (14). Tan› radyografik olarak konmal›ve semptomlar› rahats›z ediyorsa processus supracondy-laris ile mevcutsa Struthers ligament’i cerrahi olarak ç›-kar›lmal›d›r. Processus supracondylaris tekrar oluflabi-lir, bunu önlemek için ç›kar›l›rken periostun da beraberç›kar›lmas› önemlidir (12).

Humerus’un distal k›r›klar›n›n cerrahi tedavilerinde buküçük dikensi ç›k›nt›n›n göz önüne al›nmas› gerekmek-tedir. Burczak, intraartiküler distal humerus k›r›¤› içincerrahi tedavi uygulanm›fl intakt bir processus supra-condylaris olgusunda operasyondan 24 saat sonra geli-flen ani nervus medianus paralizisi tan›mlamakta ve bunedenle bu tip olgular›n tedavilerinde profilaktik olarakrezeksiyon uygulanmas›n› önermektedir (15).

Bu nedenle, literatürde çok fazla de¤inilmeyen proces-sus supracondylaris ve beraberindeki yap›lar›n alt›ndakalan nörovasküler yap›lara yapt›¤› bas› olarak ortayaç›kan processus supracondylaris sendromu’nun üst ekst-remitede s›k›flma sendromu ve/veya bölgede lokalizea¤r› semptomlar›yla gelen hastalarda akla getirilmesi vepopülasyondaki s›kl›¤›n›n bilinmesi do¤ru tan› ve tedaviiçin önemlidir.

KAYNAKLAR

1. Ivins KG, Fulton MO: Supracondylar process syndrome: a case

report. J Hand Surg [Am] 21(2):279-81, 1996.2. Smith RV, Fisher RG: Struthers’ ligament: a source of mediannerve compression above the elbow. J Neurosurg 38(6):778-779,1973.3. Gunther SF, DiPasquale D, Martin RM: Struthers’ ligament andassociated median nerve variations in a cadaveric specimen. Yale JBiol Med 66(3):203-208, 1993.4. De Jesus R, Dellon AL: Historic origin of the ‘Arcade of Strut-hers’. J Hand Surg [Am] 28(3):528-531, 2003.5. Sener E, Takka S, Cila E: Supracondylar process syndrome. ArchOrthop Trauma Surg 117(6-7):418-419, 1998.6. Kolb LW, Moore RD: Fractures of the supracondylar process ofthe humerus. J Bone Joint Surg [Am] 49(3):532-534, 1967.7. Bilge T, Yalaman O, Bilge S, Cokneseli B, Barut S: Entrapmentneuropathy of the median nerve at the level of the ligament of Strut-hers. Neurosurgery 27(5):787-789, 1990.8. Al-Qattan MM, Husband JB: Median nerve compression by thesupracondylar process: a case report. J Hand Surg [Br] 16(1):101-103,1991.9. Talha H, Enon B, Chevalier JM, L'Hoste P, Pillet J: Brachial ar-tery entrapment: compression by the supracondylar process Ann VascSurg 1(4):479-482, 1987. 10. Newman A: The supracondylar process and its fracture. Am J Ro-entgenol 105(4):844-849, 1969.11. Fragiadakis EG, Lamb DW: An unusual case of ulnar nervecompression. Hand 2(1):14-16, 1970.12. Thomsen PB: Processus supracondylaria humeri with concomi-tant compression of the median nerve and the ulnar nerve. Acta Ort-hop Scand 48(4):391-393, 1977.13. Pecina M, Boric I, Anticevic D: Intraoperatively proven anoma-lous Struthers' ligament diagnosed by MRI. Skeletal Radiol31(9):532-5, 2002. 14. Spinner RJ, Lins RE, Jacobson SR, Nunley JA: Fractures ofthe supracondylar process of the humerus. J Hand Surg [Am]19(6):1038-41, 1994. 15. Burczak JR: Median nerve palsy after operative treatment of int-raarticular distal humerus fracture with intact supracondylar process. JOrthop Trauma 8(3):252-4, 1994.

F.G. Uyaro¤lu ve ark., Processus supracondylaris humeri

225