Embed Size (px)
Citation preview
Productveiligheid en
productaansprakelijkheid
DIMITRI VERHOEVEN
Proefschrift voorgedragen tot het behalen van de graad van Doctor in de
Rechten (Antwerpen, 2017)
Promotor: Prof. Dr. THIERRY VANSWEEVELT
Promotor: Prof. Dr. GERT STRAETMANS
i
Inleiding ................................................................................................ 1
Afdeling 1. Maatschappelijke situering ........................................................................... 1
Afdeling 2. Onderzoeksopzet ........................................................................................... 3
Afdeling 3. Onderzoeksmethode ...................................................................................... 6
Afdeling 4. Onderzoeksstructuur ................................................................................... 10
DEEL I. Toepasselijke wetgeving .................................................... 13
Hoofdstuk I. Richtlijn Productveiligheid/ Wetboek Economisch Recht .. 14
Afdeling 1. Algemeen .................................................................................................... 14
Afdeling 2. Toepassingsgebied rationae materiae ........................................................ 19
§ 1. Product ............................................................................................................... 19
§ 2. Consumentenproducten ...................................................................................... 21
§ 3. Producten en dienstverlening ............................................................................. 23
Afdeling 3. Toepassingsgebied rationae personae ........................................................ 27
§ 1. Producent ............................................................................................................ 27
§ 2. Distributeur ......................................................................................................... 29
Hoofdstuk II. Richtlijn en Wet Productaansprakelijkheid ....................... 31
Afdeling 1. Algemeen .................................................................................................... 31
Afdeling 2. Toepassingsgebied rationae materiae ........................................................ 35
§ 1. Product ............................................................................................................... 35
A. Roerende goederen ............................................................................................. 36
B. Lichamelijke goederen ....................................................................................... 38
C. Wijze van vervaardiging .................................................................................... 38
D. Producten in het raam van een dienstverrichting ............................................... 40
§ 2. Specifieke toepassingsgevallen .......................................................................... 42
A. Energiebronnen .................................................................................................. 42
B. Dieren ................................................................................................................. 43
C. Lichaamsmateriaal ............................................................................................. 43
D. Software ............................................................................................................. 44
E. Informatieproducten ........................................................................................... 47
F. Nucleaire producten ........................................................................................... 49
ii
Afdeling 3. Toepassingsgebied rationae personae ........................................................ 49
§ 1. Werkelijke producent ......................................................................................... 50
A. Begrip en doelstelling ......................................................................................... 50
B. Concrete invulling .............................................................................................. 51
§ 2. Schijnproducent .................................................................................................. 53
A. Begrip en doelstelling ......................................................................................... 53
B. Concrete invulling .............................................................................................. 54
§ 3. EU-invoerder ...................................................................................................... 56
A. Begrip en doelstelling ......................................................................................... 56
B. Toepassingsvoorwaarden ................................................................................... 57
§ 4. Leverancier ......................................................................................................... 61
A. Begrip ................................................................................................................. 61
B. Bevrijding van aansprakelijkheid ....................................................................... 63
C. Ratio legis en voorstel tot aanpassing ................................................................ 66
§ 5. Overige personen? .............................................................................................. 70
Hoofdstuk III. Sector-specifieke regelingen: de Nieuwe Aanpak ............. 71
Hoofdstuk IV. Tussenbesluit ......................................................................... 74
DEEL II.Veiligheidsbegrip ............................................................... 77
Hoofdstuk I. Algemene invulling van het veiligheidsbegrip ...................... 78
Afdeling 1. Criterium van de onaanvaardbare veiligheidsrisico’s ................................. 78
§ 1. Algemeen ........................................................................................................... 78
A. Begrip ................................................................................................................. 78
B. Verhouding met het gebrekkigheidscriterium (Wet Productaansprakelijkheid) 81
C. Oorsprong ........................................................................................................... 86
§ 2. Vereiste van onaanvaardbaardheid: in abstracto beoordeling ........................... 87
§ 3. Risico’s met betrekking tot de veiligheid ........................................................... 93
§ 4. Doorslaggevende toetssteen van de veiligheidsbeoordeling ............................ 100
A. Algemeen ......................................................................................................... 100
B. Consumer expectation test ............................................................................... 101
C. Risk-utility-test ................................................................................................. 103
iii
D. Overige mogelijkheden .................................................................................... 103
E. Restatements (third) on Torts ........................................................................... 105
F. Eigen stellingname ........................................................................................... 106
§ 5. Invloed van de doelgroep van het product ....................................................... 108
Afdeling 2. Soorten veiligheidsrisico’s ........................................................................ 111
§ 1. Algemeen ......................................................................................................... 111
§ 2. Drie soorten veiligheidsgebreken ..................................................................... 112
§ 3. Invloed op de veiligheidsbeoordeling .............................................................. 113
Afdeling 3. Nood aan concretisering van het veiligheidsbegrip .................................. 116
§ 1. Beoordelingsomstandigheden .......................................................................... 116
§ 2. Conformiteitscriteria ........................................................................................ 118
Hoofdstuk II. Concrete invulling van het veiligheidsbegrip .................... 120
Afdeling 1. Beoordelingsomstandigheden ................................................................... 120
§ 1. Redelijkerwijs te verwachten gebruiksomstandigheden .................................. 120
A. Begrip en grondslag ......................................................................................... 120
B. Concrete invulling ............................................................................................ 121
1. Redelijkerwijs voorzienbare gebruiksomstandigheden ................................ 121
2. Redelijkerwijs voorzienbare gebruiksduur ................................................... 124
3. Specifieke doelgroep .................................................................................... 126
4. Grens: het onredelijke misbruik ................................................................... 129
C. Kritiek ............................................................................................................... 134
§ 2. Kenmerken van het product ............................................................................. 134
A. Intrinsieke elementen ....................................................................................... 134
B. Veiligheidsmechanismen ................................................................................. 136
§ 3. Effect van een product op andere producten .................................................... 138
§ 4. Aanbiedingsvorm van het product ................................................................... 140
A. Algemeen ......................................................................................................... 140
B. Omvang van de aanbiedingsvorm .................................................................... 143
C. Invloed op de veiligheidsbeoordeling .............................................................. 146
1. Algemeen ...................................................................................................... 146
2. Ontbreken van (volledige of correcte) informatie ........................................ 147
3. Aanwezigheid van volledige en correcte informatie .................................... 149
iv
4. Invloed op de gebruiksomstandigheden ....................................................... 151
§ 5. Categorieën gebruikers ..................................................................................... 153
§ 6. Tijdstip van de inverkeerstelling ...................................................................... 156
§ 7. Overige beoordelingselementen ....................................................................... 158
A. Prijs van het product ......................................................................................... 158
B. Aard van het product ........................................................................................ 162
C. Ernst van het gevaar ......................................................................................... 163
D. Publiciteit ......................................................................................................... 164
E. Abnormale kenmerken van het product ........................................................... 165
F. Alternatieve producten ..................................................................................... 167
Afdeling 2. Conformiteitscriteria ................................................................................. 168
§ 1. Algemeen ......................................................................................................... 168
§ 2. Specifieke Europese of nationale veiligheidswetgeving .................................. 168
§ 3. Geharmoniseerde normen ................................................................................ 169
A. Algemeen ......................................................................................................... 169
B. Invloed op de veiligheidsbeoordeling .............................................................. 170
§ 4. Gebrek aan geharmoniseerde normen .............................................................. 172
A. Algemeen ......................................................................................................... 172
B. Invloed op de veiligheidsbeoordeling .............................................................. 173
Hoofdstuk III.Tussenbesluit ........................................................................ 177
DEEL III. Handhaving van het veiligheidsbegrip ....................... 183
Hoofdstuk I. Wet Productaansprakelijkheid ............................................ 185
Afdeling 1. Aard en grondslag van de aansprakelijkheid ............................................ 185
§ 1. Grondslag van de aansprakelijkheid................................................................. 185
§ 2. Beschermde partijen ......................................................................................... 187
§ 3. Bewijslast ......................................................................................................... 188
Afdeling 2. Gebrekkigheidsvereiste ............................................................................. 193
Afdeling 3. Schade ....................................................................................................... 196
§ 1. Algemeen ......................................................................................................... 196
§ 2. Personenschade ................................................................................................ 197
A. Begrip ............................................................................................................... 197
v
B. Grenzen aan de vergoeding? ............................................................................ 198
§ 3. Zaakschade ....................................................................................................... 200
A. Toepassingsvoorwaarden ................................................................................. 200
B. Franchise .......................................................................................................... 203
C. Schade aan het gebrekkige product zelf ........................................................... 206
Afdeling 4. Causaliteit ................................................................................................. 208
§ 1. Algemeen ......................................................................................................... 208
§ 2. Hoofdelijke aansprakelijkheid .......................................................................... 209
§ 3. Fouten/toedoen van een derde .......................................................................... 210
§ 4. Fout van het slachtoffer .................................................................................... 210
§ 5. Overmacht ........................................................................................................ 215
Afdeling 5. Verweermiddelen ...................................................................................... 216
§ 1. Contractuele aansprakelijkheidsregelingen ...................................................... 216
§ 2. Verweermiddelen uit de wet............................................................................. 218
A. Niet in het verkeer gebracht ............................................................................. 219
1. Algemeen en belang ..................................................................................... 219
2. Mogelijke interpretaties ................................................................................ 220
3. Declan O’Byrne en de geldende interpretatie ............................................... 222
B. Geen gebrek bij inverkeerstelling .................................................................... 225
C. Niet-economisch doel en niet-beroepsmatige productie .................................. 227
D. Dwingende overheidsvoorschriften .................................................................. 230
E. Ontwikkelingsrisico ......................................................................................... 232
1. Algemeen ...................................................................................................... 232
2. Invulling ........................................................................................................ 236
3. Kritiek ........................................................................................................... 241
F. Onderdelen-exceptie ......................................................................................... 244
Afdeling 6. Verjaring en verval.................................................................................... 245
§ 1. Verjaring van de aansprakelijkheidsvordering ................................................. 245
§ 2. Verval van de aansprakelijkheidsvordering ..................................................... 247
Afdeling 7. Eerbiedigende werking van de Wet Productaansprakelijkheid ................. 250
§ 1. Begrip en invulling ........................................................................................... 250
§ 2. Kritiek ............................................................................................................... 254
Afdeling 8. Mogelijkheid tot collectieve actie ............................................................. 256
vi
Afdeling 9. Evaluatie: de Wet Productaansprakelijkheid als hét vergoedende
productaansprakelijkheidsmechanisme ........................................................................... 258
Hoofdstuk II. Foutaansprakelijkheid (artikel 1382 BW) ......................... 260
Afdeling 1. Voor- en nadelen van artikel 1382 BW .................................................... 261
Afdeling 2. Invulling van het buitencontractuele foutbegrip ....................................... 263
§ 1. Schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm .......................................... 263
A. Algemene principes .......................................................................................... 263
B. Toepassingsgevallen ......................................................................................... 267
§ 2. Schending van een norm die een gebod/verbod inhoudt .................................. 270
A. Naleving van de wettelijke productveiligheidsvereisten .................................. 270
B. Niet-naleving van de wettelijke productveiligheidsvereisten .......................... 271
Afdeling 3. Mogelijkheid tot collectieve actie ............................................................. 274
Afdeling 4. Evaluatie: artikel 1382 BW als hét normerende
productaansprakelijkheidsmechanisme ........................................................................... 275
Hoofdstuk III. Strafrechtelijke verantwoordelijkheid ............................. 278
Afdeling 1. Opsporing en vaststelling van misdrijven ................................................. 278
Afdeling 2. Strafsancties uit de productveiligheidswetgeving ..................................... 279
§ 1. Hoofdstraffen ................................................................................................... 280
§ 2. Bijkomende straffen ......................................................................................... 282
Afdeling 3. Gemeen strafrecht ..................................................................................... 283
§ 1. Onopzettelijke slagen en verwondingen .......................................................... 283
A. Constitutieve bestanddelen ............................................................................... 283
B. Toepassing op productveiligheidszaken ........................................................... 285
§ 2. Schuldig verzuim .............................................................................................. 287
A. Constitutieve bestanddelen ............................................................................... 287
B. Toepassing op productveiligheidszaken ........................................................... 289
Afdeling 4. Evaluatie en voorstel tot aanpassing ......................................................... 290
§ 1. Nood aan strengere strafrechtelijke regels ....................................................... 290
§ 2. Wenselijkheid van punitive damages? ............................................................. 292
vii
Hoofdstuk IV. Tussenbesluit ....................................................................... 299
DEEL IV. Preventieve maatregelen en voorzorgsmaatregelen .. 306
Hoofdstuk I. Begrippenkader: preventie en voorzorg ............................. 307
Afdeling 1. Algemeen .................................................................................................. 307
Afdeling 2. Voorzorgsbeginsel als beleidsinstrument voor de overheid ..................... 310
Afdeling 3. Voorzorgsbeginsel en het aansprakelijkheidsrecht ................................... 314
Hoofdstuk II. Producent .............................................................................. 318
Afdeling 1. Algemene veiligheidsverplichting ............................................................ 318
§ 1. Begrip ............................................................................................................... 318
§ 2. Aanvang van de verplichting ............................................................................ 321
§ 3. Verplichting tot voorafgaande risicoanalyse .................................................... 322
Afdeling 2. Normen, keuring en certificatie ................................................................ 325
§ 1. Algemene principes inzake accreditatie ........................................................... 325
§ 2. Technische normen en standaarden .................................................................. 327
A. Belang ............................................................................................................... 327
B. Begrip en kernelementen .................................................................................. 328
C. Totstandkoming van geharmoniseerde normen ............................................... 330
D. Legitimiteit van (geharmoniseerde) normen .................................................... 332
E. Situatie in de VSA ............................................................................................ 335
§ 3. CE-markering ................................................................................................... 336
§ 4. Conformiteitsbeoordeling en certificatie .......................................................... 338
Afdeling 3. Informatie- en waarschuwingsverplichting ............................................... 340
§ 1. Algemeen ......................................................................................................... 340
A. Grondslag ......................................................................................................... 340
B. Begrip en belang ............................................................................................... 342
§ 2. Bestemmeling van de informatie ...................................................................... 345
A. Principe: de redelijkerwijs voorzienbare productgebruiker ............................. 345
B. Invloed op de omvang en invulling van de waarschuwingsplicht ................... 348
§ 3. Omvang van de waarschuwingsplicht .............................................................. 350
A. Mee te delen informatie .................................................................................... 350
viii
B. Niet mee te delen risico’s ................................................................................. 353
C. Alle gekende risico’s? ...................................................................................... 357
§ 4. Invulling van de informatie- en waarschuwingsverplichting ........................... 360
A. Juridische invulling .......................................................................................... 360
B. Psychologische invulling .................................................................................. 362
1. C-HIP model: algemeen ............................................................................... 364
2. Bron van de waarschuwing ........................................................................... 364
3. Aandacht trekken .......................................................................................... 365
4. Aandacht vasthouden .................................................................................... 369
5. Begrijpen ...................................................................................................... 371
6. Perceptie ....................................................................................................... 375
7. Overtuiging ................................................................................................... 378
C. Eigen stellingname ........................................................................................... 379
§ 5. Producten bestemd voor consumenten ............................................................. 380
Afdeling 4. Kennisgevingsplichten .............................................................................. 381
§ 1. Algemeen ......................................................................................................... 381
§ 2. Melding van productrisico’s ............................................................................. 382
A. Principe ............................................................................................................. 382
B. Wijze van uitvoering ........................................................................................ 384
§ 3. Melding van ernstige productongevallen ......................................................... 385
§ 4. Situatie in de VSA ............................................................................................ 386
A. Section 15-meldingsplicht ................................................................................ 387
B. Section 37-meldingsplicht ................................................................................ 389
Hoofdstuk III. Distributeur ......................................................................... 391
Afdeling 1. Algemeen: weinig concrete verplichtingen............................................... 391
§ 1. Inhoud ............................................................................................................... 391
§ 2. Ratio legis en nuancering ................................................................................. 392
Afdeling 2. Kennisgevingsplichten .............................................................................. 394
Hoofdstuk IV. Nationale overheid .............................................................. 395
Afdeling 1. Algemeen .................................................................................................. 395
§ 1. Algemene principes inzake markttoezicht ....................................................... 396
ix
§ 2. Algemene principes inzake overheidsmaatregelen .......................................... 398
§ 3. Specifieke Belgische instanties ........................................................................ 404
Afdeling 2. Mogelijke overheidsmaatregelen .............................................................. 405
§ 1. Zuivere voorzorgsmaatregelen ......................................................................... 405
§ 2. Preventie- en voorzorgsmaatregelen ................................................................ 406
A. Algemeen ......................................................................................................... 406
B. Bevoegdheden van de Koning .......................................................................... 407
C. Bevoegdheden van de minister ........................................................................ 408
D. Gemeenschappelijke bevoegdheden................................................................. 409
E. Tijdelijke maatregelen ...................................................................................... 409
F. De kosten van overheidsmaatregelen ............................................................... 411
G. Situatie in de VSA ............................................................................................ 412
§ 3. Rechtsmiddelen ................................................................................................ 415
Afdeling 3. Kennisgevingsplichten .............................................................................. 419
§ 1. Gewone meldingsplicht .................................................................................... 419
§ 2. RAPEX-meldingsplicht .................................................................................... 421
Hoofdstuk V. Europese overheid ................................................................ 427
Afdeling 1. Specifieke instanties .................................................................................. 427
§ 1. PROSAFE ........................................................................................................ 427
§ 2. EHLASS ........................................................................................................... 428
Afdeling 2. Bevoegdheid Europese Commissie ........................................................... 430
Hoofdstuk VI. Tussenbesluit ....................................................................... 434
DEEL V. Corrigerende maatregelen ............................................. 440
Hoofdstuk I. Algemene aspecten van een corrigerende maatregel ......... 441
Afdeling 1. Begrippenkader ......................................................................................... 441
§ 1. Algemeen ......................................................................................................... 441
§ 2. Begrippen uit de productveiligheidswetgeving ................................................ 442
§ 3. Product recall als ultimum remedium .............................................................. 443
Afdeling 2. Doelstelling ............................................................................................... 444
x
Afdeling 3. Wetgevend kader....................................................................................... 446
Afdeling 4. Betrokken instanties .................................................................................. 448
§ 1. Producent .......................................................................................................... 448
§ 2. Distributeur ....................................................................................................... 453
§ 3. Overheid ........................................................................................................... 455
A. Nationale overheid ........................................................................................... 455
B. Europese Commissie ........................................................................................ 457
C. Amerikaanse Consumer Product Safety Commission ...................................... 457
§ 4. Consument/productgebruiker ........................................................................... 460
Hoofdstuk II. Voorbereiding van een corrigerende maatregel ............... 464
Afdeling 1. Algemeen .................................................................................................. 464
§ 1. Belang ............................................................................................................... 464
§ 2. Wettelijke verplichtingen ................................................................................. 466
Afdeling 2. Recall-plan en recall-team ........................................................................ 468
§ 1. Recall-plan ....................................................................................................... 468
§ 2. Recall-team en recall-coördinator .................................................................... 470
Afdeling 3. Traceerbaarheid van producten ................................................................. 471
§ 1. Belang van traceerbaarheid .............................................................................. 473
§ 2. Wettelijke omkadering ..................................................................................... 475
§ 3. Uitwerking van de traceerbaarheid .................................................................. 478
A. Traceerbaarheid van product en producent ...................................................... 478
B. Traceerbaarheid van productgebruiker ............................................................. 480
Hoofdstuk III. Beslissing tot een corrigerende maatregel ........................ 482
Afdeling 1. Algemeen .................................................................................................. 482
Afdeling 2. Risicobeoordeling ..................................................................................... 484
§ 1. Vaststelling van relevante feiten ...................................................................... 484
§ 2. Risiconiveau van het product ........................................................................... 485
A. Ernst van een mogelijk ongeval ....................................................................... 486
B. Waarschijnlijkheid van een ongeval ................................................................ 487
§ 3. Risicograad van het product ............................................................................. 488
A. Categorie productgebruikers ............................................................................ 489
xi
B. Herkenbaarheid van het risico .......................................................................... 490
§ 4. Finale risicobeoordeling ................................................................................... 491
Afdeling 3. Uiteindelijke beslissing tot corrigerende actie .......................................... 492
§ 1. Beslissing tot actie ............................................................................................ 492
A. Algemeen ......................................................................................................... 492
B. Toerekenbaarheid van het veiligheidsrisico ..................................................... 494
§ 2. Keuze van de maatregel ................................................................................... 497
A. Mogelijke maatregelen ..................................................................................... 497
B. Beoordeling van de gekozen maatregel ........................................................... 498
1. Algemeen ...................................................................................................... 498
2. Elementen uit de risicobeoordeling .............................................................. 498
3. Overige elementen ........................................................................................ 500
Hoofdstuk IV. Gevolgen van een corrigerende maatregel ....................... 506
Afdeling 1. Uitwerking van de gekozen maatregel ...................................................... 506
§ 1. Algemeen ......................................................................................................... 506
§ 2. Gevolgen ten opzichte van distributeur ............................................................ 508
§ 3. Gevolgen ten opzichte van overheid ................................................................ 509
§ 4. Communicatie ten opzichte van productgebruiker ........................................... 510
A. Algemeen ......................................................................................................... 510
B. Inhoudelijke en vormelijke aspecten ................................................................ 512
C. Keuze van communicatiemiddel ...................................................................... 515
1. Doelgroep van de informatie ........................................................................ 515
2. Mogelijke communicatiekanalen .................................................................. 517
D. Eigenheid van de Amerikaanse Consumer Product Safety Commission ......... 519
Afdeling 2. Opvolging van de maatregel ..................................................................... 521
Afdeling 3. Kosten en verzekerbaarheid ...................................................................... 524
§ 1. Kosten van corrigerende actie .......................................................................... 524
§ 2. Verzekerbaarheid van de recall-kosten ............................................................ 526
A. Verzekering tegen ondernemingsrisico’s ......................................................... 526
1. BA Uitbating ................................................................................................. 527
2. BA Na Levering ............................................................................................ 529
B. Recall-kosten als reddingskosten ..................................................................... 530
xii
1. Vergoedbaarheid van reddingskosten ........................................................... 531
a) Algemeen .................................................................................................. 531
b) Draagwijdte van de vergoedbare reddingskosten ..................................... 532
i. Maatregelen door de verzekeraar gevraagd ............................................ 532
ii. Maatregelen op initiatief van de verzekerde .......................................... 533
1) Maatregelen na het ontstaan van het schadegeval .............................. 535
2) Maatregelen voor het ontstaan van het schadegeval .......................... 536
iii. Beoordelingstijdstip en omvang van de kosten ..................................... 537
iv. Beperkingen aan de vergoedbaarheid van reddingskosten .................... 539
c) Toepassing op recall-kosten ..................................................................... 539
2. (Aparte) verzekerbaarheid van recall-kosten?.............................................. 545
Afdeling 4. Invloed op de (product)aansprakelijkheid................................................. 546
§ 1. Versterkende werking op het aansprakelijkheidsrecht ..................................... 547
§ 2. Bevrijdende werking van corrigerende maatregelen ........................................ 548
A. Gemeenrechtelijke foutaansprakelijkheid (artikel 1382 BW) .......................... 548
B. Wet Productaansprakelijkheid .......................................................................... 550
1. Algemeen ...................................................................................................... 550
2. Oorspronkelijke voorstel tot richtlijn: wel een bevrijdingsmogelijkheid ..... 551
3. Specifieke verweermiddelen uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid ...... 553
4. Bevrijding via overige bepalingen van de Richtlijn Productaansprakelijkheid
553
C. Eigen fout van het slachtoffer als verweermiddel ............................................ 555
1. Algemene principes ...................................................................................... 556
2. Eigen fout van het slachtoffer en corrigerende maatregelen ........................ 561
3. Eigen fout van het slachtoffer en de Richtlijn Productaansprakelijkheid .... 566
4. Evaluatie ....................................................................................................... 567
§ 3. Corrigerende maatregelen als bewijselement ................................................... 569
Hoofdstuk V. Tussenbesluit ........................................................................ 572
xiii
Algemeen besluit .............................................................................. 579
Afdeling 1. Tussenstellingen ........................................................................................ 580
Afdeling 2. Eindstellingen ........................................................................................... 588
§ 1. Rol van de schakels in het productie- en distributieproces .............................. 588
§ 2. Rol van de overheid .......................................................................................... 594
§ 3. Wetgevend kader inzake productveiligheid ..................................................... 600
Bibliografie ....................................................................................... 607
België .............................................................................................................................. 607
Nederland ........................................................................................................................ 633
Frankrijk .......................................................................................................................... 641
Duitsland ......................................................................................................................... 644
Verenigd Koninkrijk ....................................................................................................... 647
Verenigde Staten van Amerika ....................................................................................... 650
Europese Unie ................................................................................................................. 662
1
INLEIDING
AFDELING 1. MAATSCHAPPELIJKE SITUERING
1. “Toyota agrees to settle lawsuit tied to accelerations”, titelde de New York Times
eind 2012.1 Autoproducent Toyota was toen in een class action overeengekomen om 1 biljoen
dollar vrij te maken naar aanleiding van enkele ongevallen met wagens als gevolg van een
gebrekkig remsysteem. In 2013 viel te lezen dat een tienermeisje klacht zou indienen tegen
het farmaceutisch bedrijf Sanofi Pasteur en het Franse ministerie van Volksgezondheid.2 De
klacht was gericht tegen het door Sanofi Pasteur gedistribueerde – en door de overheid
toegelaten – geneesmiddel Gardasil dat bescherming biedt tegen het HPV-virus. Eisende
partij beweerde MS te hebben opgelopen als gevolg van dit geneesmiddel.3 In 2014 deed zich
vervolgens een opmerkelijke woningbrand voor.4 Een woning raakte namelijk ernstig
beschadigd nadat de batterij van een elektrische fiets ontplofte. In 2015 ontdekte
autoproducent Rolls-Royce tot slot een technisch probleem in bepaalde airbags. Uiteindelijk
bleek slechts één luxewagen te zijn uitgerust met dergelijke airbag. Niettemin werd Rolls-
Royce door de Amerikaanse overheid verplicht om die wagen terug te roepen en de airbag
gratis te vervangen.5
Deze voorbeelden zijn slechts enkele van de vele berichten omtrent productveiligheid en
productaansprakelijkheid die gepubliceerd werden gedurende de periode van dit
doctoraatsonderzoek. Ook voordien werd aan dit onderwerp al uitgebreid aandacht besteed.
Als één van de opmerkelijkste zaken kan verwezen worden naar de terughaalactie van
frisdrank Coca-Cola in 1999. Hierbij werden ongeveer 15 miljoen flesjes en blikjes frisdrank
teruggeroepen naar aanleiding van de ziekenhuisopname van enkele studenten na het drinken
van de frisdrank.6 Verder kan gewezen worden op het KB van 10 augustus 2001 waarin regels
opgenomen zijn om te vermijden dat producten met een misleidend uiterlijk op de markt
komen dan wel om ervoor te zorgen dat deze zo snel mogelijk van de markt verdwijnen. Zo
werd het bijvoorbeeld reeds specifiek verboden om kaarsen in de vorm van een taartje op de
markt te brengen.7 Wat de preventie van productongevallen betreft, kan verder ook nog
gewezen worden op het feit dat sinds 2011 de zelfdovende sigaret verplicht is binnen de
Europese Unie.8 Tot slot zullen bij velen het DES-schandaal
9 en het Thalidomide-schandaal
10
1 B. VLASIC, “Toyota agrees to settle lawsuit tied to accelerations”, New York Times 26 december 2012, A1.
2 RTR, “Vaccin tegen baarmoederhalskanker kan MS veroorzaken”, beschikbaar via www.nieuwsblad.be.
3 MTM, “Toyota roept 4.700 prius-wagens terug in België”, beschikbaar via www.standaard.be.
4 X., “Elektrische fiets zet huis in brand”, beschikbaar via www.gva.be.
5 WLE, “Rolls-royce verplicht om één auto terug te roepen”, beschikbaar via www.standaard.be.
6 “Coke product recalled”, CNN Money 15 juni 1999, http://money.cnn.com/1999/06/15/europe/coke/ en C.L.
HAYS, “Recall to cost coke bottler $103 Million”, New York Times 13 juli 1999,
http://www.nytimes.com/1999/07/13/business/recall-to-cost-coke-bottler-103-million.html. 7 MB 16 juni 2008 houdende het uit de handel nemen en het verbod van het op de markt brengen van kaarsen in
de vorm van gebakjes, ingevoerd door de firma ROXAN GmbH & Co, met als artikelnummer 111530, BS 8 juli
2008. 8 X., “Zelfdovende sigaret wordt verplicht”, Het nieuwsblad 27 september 2011, 18.
9 Het DES-schandaal gaat over het synthetische hormoon Diëthylstilbestrol, een kunstmatig vrouwelijk hormoon
dat in de jaren ‘60 en ’70 veelvuldig voorgeschreven werd aan zwangere vrouwen teneinde miskramen te
2
nog vers in het geheugen liggen. Hoewel deze zaken tientallen jaren oud zijn, blijven ze
actueel onder meer omwille van de juridische procedures die nog steeds gevoerd worden.11
2. Gelet op het voorgaande kan gezegd worden dat er geen ontkomen meer is aan
berichtgeving die te maken heeft met productveiligheid en/of productaansprakelijkheid.
Hierbij valt meteen op dat diverse producten het voorwerp kunnen uitmaken van een
maatregel, dat verschillende personen hierbij betrokken zijn en dat de schade soms niet te
overzien is. De toenemende aandacht voor productveiligheid en productaansprakelijkheid
blijkt bijkomend uit cijfergegevens die de Europese Unie ter beschikking stelt. Sinds 2001 is
een stelselmatige stijging waar te nemen van het aantal meldingen van onveilige producten op
de Europese markt. Vanaf dat jaar is de EU meer bepaald systematisch meldingen beginnen
ontvangen omtrent onveilige producten en dit op grond van het zogenaamde RAPEX-
systeem.12
Via RAPEX moeten de lidstaten bepaalde situaties van productonveiligheid
melden aan de Europese Commissie die deze informatie veelal doorgeeft aan andere lidstaten.
Jaarlijks wordt in de zogenaamde RAPEX-rapporten een overzicht gegeven van onder andere
het aantal meldingen in dat jaar, het aantal genomen maatregelen, de aard van de producten
die aangemeld werden en het aantal meldingen per lidstaat.
Daar waar het in 2001 nog ging om het beperkte aantal van 76 meldingen was in 2004 sprake
van 388 meldingen.13
In 2007 ging het al om 1605 meldingen waarvan er niet minder dan
1355 betrekking hadden op een ernstig productrisico.14
In 2011 was dit aantal nog gestegen
tot 1803 meldingen, waarvan 1556 omtrent ernstige risico’s.15
In het meest recente rapport uit
2015 is zelfs sprake van 2123 meldingen, waarvan er 1752 betrekking hadden op een ernstig
risico.16
De meeste van deze meldingen handelen over kinderspeelgoed, kledij, textiel,
elektrische apparaten en motorvoertuigen. Niettemin blijkt uit de rapporten de grote
verscheidenheid aan producten die als (potentieel) onveilig aangemeld worden. Verder blijkt
uit de RAPEX-rapporten dat de meeste producten die onderhevig zijn aan een melding
afkomstig zijn uit China. Wat tot slot de aanmeldende instanties betreft, kan opgemerkt
worden dat België slechts sporadisch overgaat tot een melding. In de afgelopen jaren werden
voorkomen. Het geneesmiddel bleek niet zo’n wondermiddel te zijn als aanvankelijk gedacht. Integendeel: het
hormoon is schadelijk gebleken voor de DES-moeders, de kinderen geboren uit de DES-moeders en mogelijk
zelfs voor hun kleinkinderen. Zie hierover A.L. HERBST, H. ULFELDER and D.C. POSKANZER, “Adenocarcinoma
of the vagina”, N.Engl.J.Med. 1971, afl. 284, 871-881. 10
Thalidomide is een geneesmiddel dat in de jaren ’50 op de markt gebracht werd als slaapmiddel, pijnstiller en
middel tegen zwangerschapsbraken. Dit geneesmiddel bleek echter geen wondermiddel te zijn. De medische
wetenschap kwam in de jaren ’60 tot de ontdekking dat het ernstig schadelijk was voor de ongeboren vrucht. Zie
hierover: R. VON MOOS, R. STOLZ, T. GENRY and S. GILLESSEN, “Thalidomide: from tragedy to promise”, Swiss
Med.Wkly. 2003, afl. 133, (77) 77. 11
Zie inter alia: Rb. Brussel 21 november 2011, JLMB 2012, afl. 16, 748; DKA, “Zaak Softenon-slachtoffers
onontvankelijk wegens verjaring”, Het Nieuwsblad 22 november 2011, 8 en X, “Softenon-vordering verjaard”,
De Standaard 22 november 2011, 10. Voor uitvoerige analyse, zie: D. VERHOEVEN, “De DES-slachtoffers en het
Belgische aansprakelijkheidsrecht. Een confrontatie met verjaring, het foutbegrip, onzekere toekomstige schade
en alternatieve causaliteit”, T.Gez. 2013-14, afl. 5, 140-167. 12
Voor meer over het RAPEX-systeem, cf.infra: randnrs. 481-488. 13
RAPEX-rapport 2004, 2. 14
RAPEX-rapport 2007, 15. 15
RAPEX-rapport 2011, 12. 16
RAPEX-rapport 2015, 4.
3
slechts 7 (2013), 10 (2014) en 6 (2015) meldingen gedaan door de Belgische autoriteiten.17
Doorheen de jaren zijn de koplopers het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Frankrijk, Hongarije,
Duitsland, Bulgarije en Cyprus gebleken.18
AFDELING 2. ONDERZOEKSOPZET
3. Productveiligheid en productaansprakelijkheid zijn niet meer weg te denken in onze
hedendaagse maatschappij, getuige de diverse voorbeelden en cijfergegevens die hierboven
weergegeven werden. Terecht is ook de (Europese) wetgever meer aandacht gaan besteden
aan reglementering op dit gebied. Het wetgevend kader hieromtrent is in essentie terug te
brengen tot Europese wetgeving op drie niveaus. In de eerste plaats is er de Richtlijn
Productaansprakelijkheid.19
Hierdoor werd binnen de lidstaten een geharmoniseerde
wetgeving op het gebied van aansprakelijkheid voor producten geïntroduceerd. Daarnaast zijn
er de richtlijnen 92/59/EEG20
en 2001/95/EG21
. In deze richtlijnen is een algemeen wetgevend
kader uitgewerkt betreffende de productveiligheid. Tot slot is er nog een ruim arsenaal aan
sector-specifieke wetgeving. Deze kadert veelal in de zogenaamde Nieuwe Aanpak van de
Europese Unie.22
Te denken valt aan harmonisatierichtlijnen omtrent onder andere
kinderspeelgoed, geneesmiddelen, medische hulpmiddelen, cosmetica en chemische
producten.23
Tot op heden heeft de Belgische rechtsleer zich voornamelijk gefocust op de
productaansprakelijkheid. De aandacht die aan de Richtlijn Productveiligheid en diens
omzettingswetgeving gegeven is, is daarentegen eerder beperkt. Rekening houdend met het
algemeen belang, de belangen van productgebruikers en de belangen van ondernemingen is
het aanbevolen ook dit rechtsdomein te onderzoeken. Dit doctoraat beoogt bijgevolg een
grondige en kritische analyse van het complexe kader van productveiligheid. Een exhaustieve
analyse van alle geldende productaansprakelijkheidsregels is hierbij niet mogelijk noch
wenselijk. Niettemin wordt de geldende productaansprakelijkheidswetgeving in dit
proefschrift wel behandeld om bepaalde productveiligheidsbepalingen (concreet) in te vullen
dan wel aan te vullen. Met andere woorden kan gezegd worden dat de
productaansprakelijkheidsregels op functionele wijze gebruikt worden.
17
RAPEX-rapport 2015, 5. 18
Zie in soortgelijke zin: F. PAUWELS, “Huidig en toekomstig pakket productveiligheid en markttoezicht”,
DCCR 2016, afl. 110, (3) 9. 19
Richtlijn 85/374/EEG van 25 juli 1985 betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke en
bestuursrechtelijke bepalingen der lidstaten inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, Pb.L. 7
augustus 1985, 29-33 (hierna: Richtlijn Productaansprakelijkheid). 20
Richtlijn 92/59/EEG van de Raad, 29 juni 1992 inzake algemene produktveiligheid, Pb.L. 11 augustus 1992,
24-32. 21
Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad, 3 december 2001 inzake algemene
productveiligheid, Pb.L. 15 januari 2002, 4-17 (hierna: Richtlijn Productveiligheid). 22
Over de Nieuwe Aanpak van de EU, cf.infra: randnrs. 78-80. 23
Voor een overzicht van de belangrijkste sectorspecifieke richtlijnen, zie: L. VAN HAMME, Europese
reglementering over veiligheid en gezondheid, Mechelen, Kluwer, 2009, 31-33.
4
4. De centrale onderzoeksvraag die in dit proefschrift naar voren geschoven wordt is de
volgende: is het juridische kader inzake productveiligheid vatbaar voor verbetering? Nauw
verwant met deze vraag, wordt automatisch ook de vraag gesteld naar enkele mogelijke
verbeterpunten van het juridische kader met betrekking tot productaansprakelijkheid. De
centrale onderzoeksvraag wordt vooral benaderd vanuit de doelstellingen van de
productveiligheids- en productaansprakelijkheidswetgeving.24
Zo zal later nog blijken dat
zowel de Richtlijn Productveiligheid als de Richtlijn Productaansprakelijkheid in de eerste –
en voornaamste – plaats gericht zijn op de bescherming van de consument. Bijgevolg moet
nagegaan worden op welke punten de geldende regelgeving vatbaar is voor verbetering, in die
zin dat ze de veiligheid van de consument – en bij uitbreiding van elke mogelijke
productgebruiker – beter kan beschermen.
Vervolgens werd de genoemde wetgeving eveneens ingevoerd om een betere harmonisatie
van de relevante bepalingen te bereiken binnen de Europese Unie. Dit in het achterhoofd
gehouden, moet onderzocht worden of er ruimte is voor verbetering van de geldende
wetgeving zodat een sterkere harmonisatie bereikt wordt. Dit betekent meer bepaald dat de
wetgever heldere wetgeving voorop moet stellen, die niet te veel ruimte laat voor afwijkende
interpretaties door de lidstaten. Indien dit daarentegen wel het geval zou zijn, is het duidelijk
dat moeilijk een geharmoniseerde wetgeving tot stand kan komen binnen de Unie. Hiermee
samenhangend betekent dit eveneens dat dit kan leiden tot een gedifferentieerde
consumentenbescherming in de lidstaten. Vanuit die optiek moet dus beoordeeld worden op
welke punten de geldende wetgeving vatbaar is voor verbetering.
Een derde doelstelling die het antwoord op voornoemde onderzoeksvraag beïnvloedt, betreft
het feit dat de Europese wetgever met de richtlijnen op het gebied van productveiligheid een
algemeen wetgevend kader, gericht op diverse producten, voor ogen had. Meer specifiek moet
de Richtlijn Productveiligheid het algemeen kader aanreiken dat enkele basisprincipes
uiteenzet en dat de hiaten of onduidelijkheden in specifieke productveiligheidswetgeving
opvult. Bijgevolg mag de Richtlijn Productveiligheid zelf geen hiaten, onduidelijkheden of
tekortkomingen bevatten wil zij werkelijk een dergelijk algemeen productveiligheidskader
aanreiken. Op de punten waar dit eventueel wel (nog) het geval zou zijn, is ruimte voor
verbetering.
Tot slot stelt de Richtlijn Productaansprakelijkheid dat de
productaansprakelijkheidswetgeving een rechtvaardige risicoverdeling tussen producent en
productslachtoffer voor ogen heeft. Bij de analyse van de Richtlijn Productveiligheid en de
Richtlijn Productaansprakelijkheid moet ook deze doelstelling in het achterhoofd gehouden
worden. Waar immers een duidelijk onevenwicht zou ontstaan tussen de verplichtingen van
de producent/distributeur en de consument/productgebruiker, is niet langer sprake van een
rechtvaardige risicoverdeling. Op dergelijke punten is er dan ook ruimte voor verbetering van
het geldende wettelijke kader.
24
Over deze doelstellingen, cf.infra: randnrs. 13-15 en 34-35.
5
5. Om de centrale onderzoeksvraag te beantwoorden, is het aanbevolen om deze onder te
verdelen in twee sub-onderzoeksvragen. De eerste sub-onderzoeksvraag is die naar de rechten
en plichten van iedere schakel in het productie- en distributieproces. Er moet meer bepaald
een grondige en kritische analyse uitgevoerd worden van de bestaande rechten en plichten van
alle schakels in het productie- en distributieproces, zoals opgenomen in de algemene
productveiligheidswetgeving. Hieruit kunnen dan conclusies getrokken worden met het oog
op een eventuele verbetering van het bestaande juridische kader.
In de eerste – en voornaamste – plaats staat de producent centraal bij deze sub-
onderzoeksvraag. Het is deze persoon die onder andere de algemene veiligheidsverplichting,
de informatieverplichting en de productbewakingsplicht moet naleven. Daarenboven is het
doorgaans de producent die de aansprakelijkheid voor productongevallen draagt. Daarnaast
wordt de rol van de distributeur onderzocht. Ook deze heeft enige verantwoordelijkheid
inzake productveiligheid, zowel op het preventieve als op het corrigerende niveau. In het
kader van een eventuele productaansprakelijkheid draagt de distributeur eveneens enige
verantwoordelijkheid. Tot slot is er de productgebruiker zelf. Diens rol kan en mag niet buiten
schot gelaten worden. Meer bepaald moet nagegaan worden welke rechten en plichten de
productgebruiker heeft ten aanzien van een (potentieel) onveilig product.
6. De tweede sub-onderzoeksvraag legt vervolgens de focus op de rol van de overheid.
Een grondige en kritische analyse van de rechten en plichten van de overheid is eveneens van
belang om de centrale onderzoeksvraag te beantwoorden. Wat de overheid betreft, komt eerst
en vooral de nationale overheid aan bod. De algemene productveiligheidswetgeving kent de
nationale overheden van de lidstaten tenslotte ruime bevoegdheden toe op het gebied van
productveiligheid. Deze bevoegdheden slaan zowel op preventieve maatregelen als op
corrigerende acties. Daarenboven is de nationale overheid in sommige gevallen verplicht
enkele kennisgevingsplichten te vervullen. Deze rechten en plichten – inclusief diens
beperkingen – worden in dit proefschrift besproken.
Naast de nationale overheid mag tot slot de Europese overheid niet uit het oog verloren
worden. De Europese Unie vormt immers de basis van de algemene
productveiligheidswetgeving alsook van de regelgeving op het gebied van
productaansprakelijkheid. Daarnaast heeft de Unie bepaalde informatiesystemen geïnstalleerd,
op grond waarvan zij – en alle lidstaten – eenvoudig op de hoogte gehouden worden van
(potentieel) onveilige producten op de Europese markt. In bepaalde omstandigheden kan de
Europese Commissie zelfs eigen preventieve of corrigerende maatregelen opleggen ten
aanzien van producten in één of meerdere lidstaten. Ook deze bevoegdheden van de Europese
Unie en de bestaande informatiesystemen dienen geanalyseerd te worden.
6
AFDELING 3. ONDERZOEKSMETHODE
7. De regelgeving op het gebied van de productveiligheid en de productaansprakelijkheid
vormt, gelet op de onderzoeksvragen, het uitgangspunt van dit onderzoek. Zoals gezegd,
bestaat het geldende Europees kader uit drie elementen: de Richtlijn
Productaansprakelijkheid, de Richtlijn Productveiligheid en sector-specifieke wetgeving. In
dit proefschrift wordt vooral de Richtlijn Productveiligheid uitvoerig behandeld. Daarnaast
wordt de Richtlijn Productaansprakelijkheid op functionele wijze betrokken in dit onderzoek.
Sector-specifieke wetgeving valt zo goed als volledig uit de boot. Het is namelijk onmogelijk
om alle sector-specifieke wetgeving juridisch te ontleden. Zelfs een selectie van enkele
richtlijnen zou meteen te ver leiden. Bovendien is de algemene productveiligheidswetgeving
te bestempelen als een horizontale wetgeving die van toepassing is op diverse producten. Op
die manier vult de algemene productveiligheidswetgeving bijvoorbeeld de leemten in die
bestaan in de sector-specifieke wetgeving. Om die reden verdient het bijkomend aanbeveling
om eerder de focus te leggen op deze algemene, aanvullende wetgeving. In verder onderzoek
kan dan gefocust worden op specifieke producten en/of productcategorieën.
Het Belgische recht vormt de basis van dit proefschrift. Mijn aandacht gaat bijgevolg uit naar
de drie voornaamste Belgische rechtsbronnen, met name: de regelgeving, de rechtspraak en de
rechtsleer. Hierbij wordt een complete analyse van de bestaande Belgische rechtsbronnen
nagestreefd. Wat de regelgeving betreft, geldt met betrekking tot productaansprakelijkheid
sinds 1991 – ter omzetting van de Richtlijn Productaansprakelijkheid – de specifieke Wet
Productaansprakelijkheid.25
Wat de algemene productveiligheidswetgeving betreft,
geschiedde de Belgische omzetting van de Richtlijn Productveiligheid oorspronkelijk via de
Wet Productveiligheid.26
Met de invoering van het Wetboek Economisch Recht werden
uiteindelijk de meeste bepalingen inzake productveiligheid hierin ondergebracht,
voornamelijk dan in boek IX Wetboek Economisch Recht.27
Beide wetteksten, en vooral dan
de productveiligheidsbepalingen, vormen de basis van dit onderzoek. Binnen deze analyse,
wordt een intradisciplinaire aanpak betracht. Dit betekent dat verschillende rechtstakken aan
bod komen in dit onderzoek. Naast het aansprakelijkheidsrecht valt te denken aan onder meer
het gemeen verbintenissenrecht, het strafrecht, het consumentenrecht en het administratief
recht.
8. Het onderwerp wordt verder op rechtsvergelijkende wijze benaderd.
Rechtsvergelijking is immers een interessante inspiratiebron om problemen te detecteren en
oplossingen aan te reiken. Om die reden wordt een vergelijking gemaakt met enkele
buitenlandse rechtstelsels. Deze vergelijking zal op een functionele wijze gebeuren. Dit houdt
in dat vertrokken wordt vanuit een concreet probleem en een concrete probleemgerichte
25
Wet van 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, BS 22 maart 1991
(hierna: Wet Productaansprakelijkheid). 26
Wet van 9 februari 1994 betreffende de veiligheid van producten en diensten, BS 1 april 1994 (hierna: Wet
Productveiligheid). 27
Wet van 25 april 2013 houdende invoeging van boek IX “Veiligheid van producten en diensten” in het
Wetboek van economisch recht en houdende invoeging van de definities eigen aan boek IX in boek I van het
Wetboek van economisch recht, BS 27 mei 2013.
7
vraagstelling in plaats vanuit een abstracte analyse van het recht. De keuze van de
vergelijkingslanden wordt verder bepaald door verschillende factoren, zoals de
toegankelijkheid van het recht, de vergelijkbaarheid ervan of juist het verschillende karakter
van het regelgevende gebied.
Omwille van de vergelijkbaarheid van het recht, wordt in dit proefschrift in de eerste plaats
een vergelijking beoogd met enkele andere Europese lidstaten. Om redenen van
toegankelijkheid, wordt gekozen voor Duitsland, Frankrijk, Nederland en het Verenigd
Koninkrijk. Deze landen hebben – ter omzetting van de Richtlijn Productveiligheid – een
eigen nationale algemene productveiligheidswetgeving. Deze is opgenomen in respectievelijk
de Produktsicherheitsgesetz,28
de Code de la Consommation,29
de Warenwet30
en de
Consumer Protection Act 1987.31
Daarnaast kennen de genoemde landen eveneens een eigen
omzetting van de Richtlijn Productaansprakelijkheid. Deze is te vinden in de Duitse
Produkthaftungsgesetz,32
de Franse Code Civil,33
het Nederlandse Nieuw Burgerlijk
Wetboek34
en de Engelse Consumer Protection Act 198735
. Aangezien het in de meeste
gevallen gaat om een vrij getrouwe omzetting van de Richtlijn Productveiligheid en de
Richtlijn Productaansprakelijkheid, is het niet relevant om de genoemde buitenlandse
wetgeving zeer uitvoerig te analyseren. Enkel bepaalde relevante verschillen in regelgeving
worden expliciet betrokken bij deze bespreking. Daarnaast bieden de buitenlandse rechtspraak
en rechtsleer wel een nuttig hulpmiddel om invulling te geven aan de geldende
productveiligheids- en productaansprakelijkheidsbepalingen. Dit verklaart meteen de
veelvuldige verwijzingen in dit proefschrift naar buitenlandse rechtspraak en rechtsleer.
9. Naast de genoemde Europese lidstaten, werd er – omwille van het verschillende
karakter – voor geopteerd om ook een vergelijking door te voeren met de Verenigde Staten
van Amerika. Dit aspect van de rechtsvergelijking komt op meer prominente wijze aan bod
aangezien het hier gaat om een inhoudelijk verschillende wetgeving die bovendien reeds
langer bestaat dan de Europese.
28
Gesetz 8 november 2011 über die Bereitstellung von Produkten auf dem Markt (hierna:
Produktsicherheitsgesetz). 29
Artikel L421-1 tot en met artikel L424-1 Code de la Consommation. 30
Wet van 28 december 1935 houdende voorschriften betreffende de hoedanigheid en aanduiding van waren,
Stb. 1935, 793 (hierna: Warenwet). Enkele specifieke bepalingen werden opgenomen in het Besluit van 28
september 1993 houdende regelen betreffende de algemene produktveiligheid, Stb. 1993, 499 (hierna:
Warenwetbesluit). 31
Consumer Protection Act 1987. Sommige bepalingen werden opgenomen in de General Product Safety
Regulations 2005. 32
Gesetz 15 december 1989 über die Haftung für fehlerhafte Produkte (hierna: Produkthaftungsgesetz). Voor
een recente, algemene bespreking van deze wetgeving, zie: U. MAGNUS, “Product liability in Germany” in P.
MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (237) 238-266. 33
Artikel 1386-1 Code Civil tot en met artikel 1386-18 Code Civil. Voor een recente, algemene bespreking van
deze regels, zie: J.-S. BORGHETTI, “Product liability in France” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product
Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (205) 206-228. 34
Artikel 6:185 NBW tot en met artikel 6:193 NBW. Voor een recente, algemene bespreking van deze regels,
zie: A.L.M. KEIRSE, “Product liability in the Netherlands” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product
Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (311) 312-349. 35
Voor een recente, algemene bespreking van deze wetgeving, zie: K. OLIPHANT en V. WILCOX, “Product
liability in England and Wales” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia,
2016, (173) 174-196.
8
Sinds 1972 kent men in de VSA immers algemene productveiligheidswetgeving in de vorm
van de Consumer Product Safety Act.36
Deze kenmerkt zich door het installeren van de
Consumer Product Safety Commission (hierna: CPSC), een onafhankelijk federaal agentschap
dat tot taak heeft om het publiek te beschermen tegen onredelijke risico’s als gevolg van
consumentenproducten. Nadien werd besloten om de Amerikaanse wetgeving aan te passen
waardoor de Consumer Product Safety Improvement Act 2008 tot stand kwam.37
Ook wat de
productaansprakelijkheid betreft, is een meer doorgedreven vergelijking met de Verenigde
Staten van Amerika interessant. De Amerikaanse productaansprakelijkheidsregels, en in het
bijzonder de befaamde Greenman v. Yuba Power zaak waarin de objectieve aansprakelijkheid
van de producent geïntroduceerd werd,38
vormen namelijk de bakermat van onze Europese
regeling.39
Wat productaansprakelijkheid in de VSA betreft, moet wel opgemerkt worden dat
deze verschilt van Staat tot Staat en doorgaans ontwikkeld is – en verder ontwikkeld wordt –
in de rechtspraak. Een volledig overzicht van de rechtspraak en de totstandkoming en evolutie
van productaansprakelijkheid is hierdoor niet mogelijk.40
Wel kan gewezen worden op het
belang van de Restatements on Torts. Wat de regels inzake productaansprakelijkheid en de
uitwerking ervan door de rechtspraak betreft, gaat het voornamelijk om §402A Restatements
(2d) of the Law – Torts en §§1-2 Restatements (Third) of the Law – Products Liability. Waar
relevant wordt hierna vooral teruggekoppeld naar deze Restatements en de meest interessante
rechtspraak van de Amerikaanse rechtscolleges.
Hoewel in dit proefschrift diverse nationale regelingen aan bod komen, worden de aspecten
van internationaal privaatrecht buiten beschouwing gelaten. Om verschillende redenen is het
niet aangewezen om bijvoorbeeld de regels inzake toepasselijk recht te analyseren en toe te
passen op productveiligheidszaken. Dit ondanks het feit dat producten vaak via diverse
lidstaten – en zelfs derde landen, zoals China – passeren, vooraleer ze in handen van de
eindgebruiker terecht komen. Wat de zogenaamde “Europese producten” betreft,41
zijn de
Richtlijn Productaansprakelijkheid en de Richtlijn Productveiligheid onverkort van
toepassing. Op die manier geldt in alle lidstaten een wetgevingsregime dat in grote mate gelijk
is. Het is bijgevolg weinig zinvol om via IPR-regels na te gaan welk nationaal recht van
toepassing is, gelet op de kleine verschillen ter zake. Ook ten aanzien van producten uit derde
landen zijn de IPR-regels inzake toepasselijk recht van gering belang. Het toepassingsgebied
rationae materiae van de genoemde richtlijnen is immers niet beperkt tot EU-producten maar
strekt zich uit tot alle producten die in de Unie terecht komen.42
36
Consumer Product Safety Act 1972, Public Law 92-573; 86 Stat. 1207, Oct. 27, 1972 (hierna: CPSA). 37
Consumer Product Safety Improvement Act 2008, Public Law 110-314, 122 Stat. 3016 (hierna: CPSIA 2008). 38
Greenman v. Yuba Power Products, 59 Cal.2d 57, 377 P.2d 897 en 27 Cal.Rptr. 697 (1963). 39
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 9 en I. GIESEN en M.B.M. LOOS, “Liability for defective products and services: the Netherlands” in E.H.
HONDIUS en C. JOUSTRA (eds.), Netherlands Reports to the Sixteenth Congress of the International Academy of
Comparative Law/Brisbane 2002, Antwerpen, Intersentia, 2002, (75) 92. 40
Voor een recente, algemene uiteenzetting van de geldende productaansprakelijkheidsprincipes, zie: M.D.
GREEN en J. CARDI, “Product liability in United States of America” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European
Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, 575-616. 41
Hiermee worden producten bedoeld die vanaf hun productie totdat ze in handen van de eindgebruiker zijn,
binnen de Europese Unie blijven. 42
Cf.infra: randnrs. 20-22 en 39.
9
Ook wat het toepassingsgebied rationae personae betreft, werd er in de richtlijnen voor
gezorgd dat zo goed als altijd iemand binnen de EU de vereiste verantwoordelijkheid draagt.43
Zelfs ten aanzien van producten uit derde landen, geproduceerd door een niet-EU-producent,
speelt de Europese wetgeving aldus een rol. Om die redenen en om de omvang van dit werk
enigszins te beperken, werd gekozen om de IPR-aspecten niet te behandelen. Binnen het
domein van de productveiligheid en de productaansprakelijkheid is hun belang namelijk
eerder beperkt.
10. Het uitgangspunt van dit proefschrift is dus een analyse van diverse Europese en
nationale wetgevingen, met inbegrip van de relevante rechtspraak en rechtsleer. Op
verschillende punten zal echter blijken dat een analyse van deze drie voornaamste
rechtsbronnen onvoldoende is om de onderzoeksvragen te beantwoorden. Zeker op het gebied
van preventie en correctie zijn de wetgevende bepalingen eerder vaag en algemeen. De
wetgever is zich hiervan bewust en heeft bijgevolg voor diverse aspecten richtsnoeren
uitgewerkt die een concrete(re) invulling geven aan de wettelijke bepalingen. Zo werkte de
Europese Commissie een Gids voor corrigerende actie uit.44
Hierin wordt een algemeen (niet-
bindend) advies gegeven omtrent de wijze waarop men best reageert op een onveilig product
dat reeds op de markt gebracht werd. Daarnaast gelden richtsnoeren met betrekking tot
specifieke verplichtingen, zoals de kennisgevingsplicht van de producent en de overheid.
Soortgelijke teksten zijn te vinden in de Verenigde Staten van Amerika in de vorm van het
Recall Handbook 199945
en het Regulated products handbook 200546
van de CPSC.47
In het
Regulated products handbook zijn richtlijnen opgenomen om producenten, invoerders,
distributeurs en andere personen betrokken bij de verhandelingsketen duidelijk te maken
welke hun verplichtingen zijn onder de geldende veiligheidswetgeving. In het Recall
Handbook zijn dan weer richtlijnen opgenomen die tot doel hebben om sneller onveilige
producten te ontdekken en om de verschillende schakels in het productie- en distributieproces
bij te staan bij het ontwikkelen en gebruiken van recall-plannen. Waar relevant, worden de
genoemde richtsnoeren in het verdere onderzoek betrokken.
43
Cf.infra: randnrs. 31-32 en 63-66. 44
EUROPESE COMMISSIE, Productveiligheid in Europa – Gids voor corrigerende actie inclusief terughalen van
producten, 57p., beschikbaar via http://ec.europa.eu/consumers/cons_safe/action_guide_nl.pdf (hierna verkort:
Gids voor corrigerende actie). 45
U.S. CONSUMER PRODUCT SAFETY COMMISSION, Recall Handbook, 1999, beschikbaar via
http://www.cpsc.gov/businfo/8002.html (hierna verkort: Recall Handbook 1999). 46
U.S. CONSUMER PRODUCT SAFETY COMMISSION, Regulated Products Handbook, 2005, 24p., beschikbaar via
http://www.cpsc.gov/businfo/8001.pdf (hierna verkort: Regulated products handbook 2005). 47
Deze werken werden geüpdatet in respectievelijk 2012 en 2013: U.S. CONSUMER PRODUCT SAFETY
COMMISSION, Recall Handbook, 2012, 29p., beschikbaar via www.cpsc.gov (hierna verkort: Recall Handbook
2012) en U.S. CONSUMER PRODUCT SAFETY COMMISSION, The regulated products handbook, 2013, 51p.,
beschikbaar via www.cpsc.gov (hierna verkort: The regulated products handbook 2013)
10
Tot slot wordt in dit proefschrift vooral een juridische benadering van de onderzoeksvragen
vooropgesteld. Dit betekent dat de pijnpunten van het huidige recht blootgelegd worden en
vanuit juridisch oogpunt naar een oplossing gezocht wordt. Bijgevolg vallen aanverwante
disciplines, zoals de economie, de technologie, de psychologie en de sociologie buiten het
onderzoeksopzet, hoewel productveiligheid en productaansprakelijkheid ontegensprekelijk
nauw verbonden zijn met deze domeinen. Het werd echter niet opportuun geacht om hier te
veel aandacht aan te besteden. Enerzijds is een specifieke kwalificatie vereist om relevante
uitspraken te doen over bijvoorbeeld de technische en economische aspecten van producten.
Deze kwalificatie ontbreekt in casu. Anderzijds is een te brede analyse van het onderwerp niet
nodig om de onderzoeksvragen, op juridische wijze althans, te beantwoorden. Waar relevant
wordt op bepaalde deelaspecten van het onderzoek wel afgestapt van het zuiver juridische
pad. Dit wordt daar dan toegelicht en verantwoord.
Met betrekking tot één aspect werd wel meer in het algemeen enig veldonderzoek gedaan.48
Wat de verzekering inzake productveiligheid en productaansprakelijkheid betreft, werden
namelijk diverse polissen en algemene voorwaarden geanalyseerd.49
Waar relevant worden de
resultaten van deze analyse kort meegedeeld. Aangezien de ter beschikking gestelde polissen
en voorwaarden vertrouwelijk zijn, is het echter onmogelijk om concreet in te gaan op de
inhoud van deze teksten. Omdat het verder niet mogelijk is om een duidelijk en
wetenschappelijk onderbouwd zicht te krijgen op de werkelijke verspreiding van deze
verzekeringen en de bijzondere voorwaarden die hierbij gehanteerd worden, mogen de
resultaten van deze analyse niet als absoluut beschouwd worden. Ze vormen daarentegen
eerder een indicatie van hoe de verzekeringswereld bepaalde zaken regelt.
AFDELING 4. ONDERZOEKSSTRUCTUUR
11. Het proefschrift is opgedeeld in vijf delen. In het eerste deel worden de
productveiligheids- en productaansprakelijkheidswetgeving in het algemeen besproken. Meer
bepaald worden enkele algemene aspecten van de wetgeving toegelicht alsmede hun
totstandkoming en het toepassingsgebied rationae materiae en rationae personae. Aangezien
deze wetgeving centraal staat in dit proefschrift, is het van belang om eerst enkele
algemeenheden ervan toe te lichten alvorens de focus te verleggen naar de inhoud ervan. In
het tweede deel van het proefschrift wordt vervolgens het veiligheidsbegrip ontleed. Meer
specifiek gaat het hier om de vraag naar wat juridisch gezien verstaan wordt onder “een veilig
product”. Dit veiligheidsbegrip vormt het centrale concept van zowel de algemene
productveiligheidswetgeving als de productaansprakelijkheidswetgeving. Bijgevolg is een
grondige juridische analyse van dit begrip en diens verschillende beoordelingselementen
aangewezen.
48
Bij deze mijn welgemeende dank aan mevr. K. Van Vlem (AON), dhr. G. Vandenwijngaert (Ethias), dhr. P.
Panneel (Van Breda Risk & Benefits) en dhr. P Winters (Arces) voor hun hulp bij het zoeken naar diverse
polissen en algemene voorwaarden op dit punt. 49
Het gaat meer bepaald om enkele polissen en de algemene voorwaarden van Ethias, Axa, HDI Gerling en
Chartis.
11
In het derde deel wordt de handhaving van het veiligheidsbegrip besproken. Dit betreft een
analyse van enkele handhavingsmiddelen die ter beschikking staan ten aanzien van
(potentieel) onveilige producten.
In dit proefschrift wordt vooral aandacht besteed aan de twee meest voor de hand liggende
burgerrechtelijke handhavingsmiddelen, namelijk de Wet Productaansprakelijkheid en het
gemeen aansprakelijkheidsrecht uit artikel 1382. Ook wordt aandacht besteed aan de
strafrechtelijke handhaving van het veiligheidsbegrip. Hoewel preventie en correctie de
handhaving van het veiligheidsbegrip in principe vooraf (moeten) gaan, werd er toch voor
gekozen om eerst de handhavingsmiddelen te analyseren. In latere delen van het proefschrift
zal immers nog blijken dat de geldende preventieve en corrigerende verplichtingen vrij
algemeen omschreven zijn. Zij krijgen echter een concrete(re) invulling vanuit bepaalde
aspecten van de handhavingsmiddelen. Daarnaast kunnen schendingen van de preventieve en
corrigerende verplichtingen eveneens gehandhaafd worden via de middelen die in het derde
deel van dit proefschrift besproken worden. Om deze redenen verdient het aanbeveling om
eerst de principes inzake handhaving uiteen te zetten alvorens in te gaan op de preventieve en
corrigerende maatregelen
In het vierde en vijfde deel van het proefschrift wordt dan dieper ingegaan op de inhoud van
de algemene productveiligheidswetgeving. In het vierde deel staan de preventieve
maatregelen en voorzorgsmaatregelen centraal. Het gaat om de maatregelen die genomen
kunnen en moeten worden alvorens een product op de markt gebracht wordt. Door middel van
dergelijke maatregelen wordt in grote mate vermeden dat het veiligheidsbegrip geschonden
wordt en dat het gehandhaafd moet worden volgens de regels die in het derde deel besproken
werden. In omgekeerde zin is er eveneens een interactie tussen dit deel en het vorige deel: de
dreiging met bepaalde handhavingsmiddelen zal er immers toe aanzetten om de geldende
preventie- en voorzorgsbepalingen na te leven. Bovendien leidt een schending van de
verplichtingen die in dit deel besproken worden, zoals gezegd, doorgaans tot handhaving via
de middelen uit het derde deel. In het laatste deel staan tot slot de corrigerende maatregelen
centraal. Dit zijn maatregelen die genomen worden nadat een product op de markt gebracht is,
teneinde schadegevallen te voorkomen en/of de gevolgen ervan te beperken. Ondanks het
nemen van voorzorgsmaatregelen en preventieve maatregelen, kunnen namelijk nog steeds
onveilige producten op de markt komen. Deze situatie moet dan als het ware gecorrigeerd
worden. Ook wat dit deel betreft is er in belangrijke mate interactie met het derde deel van het
proefschrift. Door het nemen van corrigerende maatregelen wordt immers vermeden dat het
veiligheidsbegrip gehandhaafd moet worden. In omgekeerde zin, zijn de geldende
handhavingsmiddelen een impuls om over te gaan tot corrigerende actie. Niet-naleving of
onzorgvuldige naleving van de geldende corrigerende verplichtingen geeft op zijn beurt, zoals
gezegd, aanleiding tot een toepassing van de in het derde deel van dit proefschrift besproken
handhavingsmiddelen.
12
Elk van de vijf delen van het proefschrift eindigt met enkele stellingen, geformuleerd op basis
van de analyse die in dat deel uitgevoerd werd. In deze stellingen worden enkele opmerkelijke
zaken samengevat en geëvalueerd. Aan het einde van dit proefschrift worden deze stellingen
kort in herhaling gebracht als eerste deel van het eindbesluit. In het tweede deel van het
eindbesluit worden dan – onder meer op basis van de voornoemde deelstellingen – de
voorliggende onderzoeksvragen beantwoord. Hierbij komen eerst de sub-onderzoeksvragen
aan bod. Meer specifiek wordt in enkele eindstellingen de vraag beantwoord of de geldende
rechten en verplichtingen van de schakels in het productie- en distributieproces en die van de
overheid vatbaar zijn voor verbetering. Daarna komt de centrale onderzoeksvraag aan bod en
wordt meer in het algemeen nagegaan of het Belgisch juridisch kader inzake
productveiligheid vatbaar is voor verbetering.
13
DEEL I. TOEPASSELIJKE WETGEVING
12. In dit proefschrift staat de productveiligheids- en productaansprakelijkheidswetgeving
centraal. Alvorens dieper in te gaan op de inhoud ervan, moeten enkele algemene aspecten
toegelicht worden. Hierna wordt vooreerst stilgestaan bij de algemene
productveiligheidswetgeving zoals die te vinden is in het Wetboek Economisch Recht
(Hoofdstuk 1). Daarna volgt de productaansprakelijkheidswetgeving (Hoofdstuk 2). In beide
gevallen wordt iets gezegd over de achtergrond, de totstandkoming en de algemene
kenmerken van de regelgeving om vervolgens het toepassingsgebied rationae materiae en
rationae personae te analyseren. Voor het verdere verloop van dit proefschrift is het immers
van cruciaal belang om duidelijk af te bakenen wat verstaan wordt onder de begrippen
“product”, “producent” en “distributeur/leverancier”.
Naast de algemene productveiligheids- en productaansprakelijkheidswetgeving, bestaat er nog
een enorme hoeveelheid aan sectorale Unie-wetgeving en nationale wetgeving, met
betrekking tot verschillende producten, productcategorieën en/of productiesectoren. Een
bespreking van al deze zaken is niet mogelijk noch relevant voor dit onderzoek. Niettemin
verdient het aanbeveling om hierna kort even stil te staan bij de algemene krachtlijnen van het
ruimere Europees productveiligheidsbeleid (Hoofdstuk 3).
14
HOOFDSTUK I. RICHTLIJN PRODUCTVEILIGHEID/
WETBOEK ECONOMISCH RECHT
AFDELING 1. ALGEMEEN
13. Gedurende lange tijd is er reeds in diverse EU-lidstaten wetgeving met betrekking tot
de veiligheidsaspecten van producten.50
Deze is doorgaans niet (alleen) gericht op de
veiligheid van de consument, is veelal beperkt tot een bepaalde sector of productiecategorie
en is eerder te bestempelen als economische wetgeving.51
Bovendien ontbrak vaak een zekere
coördinatie tussen de verschillende wetten en de hierdoor ingerichte instanties. Slechts in
enkele Europese landen werd reeds voor 1992 een algemene wetgeving inzake
productveiligheid uitgewerkt.52
Geconfronteerd met een mogelijke belemmering van het vrij handelsverkeer, als gevolg van
de verschilpunten in de nationale veiligheidswetgevingen,53
werd het nodig geacht om
harmoniserende Europese normen uit te vaardigen met betrekking tot de kwaliteit en
veiligheid van producten.54
De Europese wetgever wou hiermee vermijden dat
concurrentieverstoringen en handelsbelemmeringen zouden ontstaan als gevolg van de
verschilpunten in de nationale voorschriften inzake productveiligheid.55
14. Daarnaast was de wetgeving doorgaans beperkt tot economische vereisten dan wel tot
bepaalde producten of productiesectoren.56
Er gingen bijgevolg stemmen op die pleitten voor
een effectieve en evenwichtige algemene veiligheidswetgeving die de lacunes opvult, onder
andere inzake minimale informatie- en waarschuwingsverplichtingen.57
50
F. MANIET, “La transposition de la directive 92/59/CE relative à la sécurité générale des produits dans les
Etats membres de l’Union européenne”, REDC 1997, afl. 3, (176) 178. Voor een overzicht van de situatie in
enkele landen, zie: H. ABBOTT, Product safety manual, Product Safety Limited, Kingston upon Thames, 1985, 8-
31. 51
B. BOULOC, “La loi de 1905 en tant qu’instrument de la sécurité des consommateurs” in J. GHESTIN (ed.),
Sécurité des consommateurs et responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs, Centre de Droit des
Obligations de l’Université de Paris I, 1987, 13-25; T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de
la qualité et de la sécurité des produits et des services destinés au consommateur” in X., Les assurances de
l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993, (281) 284-290 en G. RAYMOND, “Sécurité des produits –
Transposition de la directive n° 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à
la sécurité générale des produits”, Contr.Con.Consom. 2005, afl. 2, étude 2, nr. 1. 52
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de ervaring met de toepassing van
richtlijn 92/59/EEG inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 140, 7. 53
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 68. 54
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme producten”
in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend, verwaand of
miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 9. 55
Inleidende consideransen bij de oorspronkelijke Richtlijn Productveiligheid, overweging 2 en inleidende
consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 3. 56
P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des consommateurs”, JT 1994, (413) 413 en I. CLAEYS en K.
KINNAER, “Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I. CLAEYS en R.
STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-
2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81) 85. 57
T. BOURGOIGNIE, “Le traitement des produits défectueux en droit belge: pratique et perspectives (2)”, JT 1976,
(505) 513.
15
Vooral het ontbreken van een algemene veiligheidsverplichting werd problematisch
bevonden.58
Het is echter moeilijk, zo niet onmogelijk, om voor elk product communautaire
wettelijke voorschriften vast te stellen.59
Niettemin vond de Europese wetgever het nodig om
enkele algemene richtlijnen op te stellen die op een horizontale wijze de veiligheid van de
consument regelen.60
De Europese wetgever beoogde aldus een horizontale wetgeving die van toepassing is op
diverse producten.61
De algemene productveiligheidswetgeving moet zo de leemten opvullen
die bestaan in de verschillende specifieke wetgevingen.62
Voor het overige heeft ze een
aanvullende werking in die zin dat ze enkel geldt voor zover er in het kader van de Unie geen
specifieke bepalingen bestaan die de veiligheid van die producten regelen en die op hetzelfde
doel gericht zijn.63
15. Het bewerkstellingen van een algemene productveiligheidswetgeving was zo
ingegeven vanuit een dubbel opzet.64
Bijkomend heeft de Europese wetgever ongetwijfeld een
derde doelstelling voor ogen gehad, namelijk de bescherming van eenieder die in contact kan
komen met het product.65
Een horizontale Unie-wetgeving waarbij algemene
productveiligheidsvereisten ingevoerd worden alsmede bepalingen betreffende de
verplichtingen van producenten en distributeurs, de handhaving van productveiligheidseisen
en een snelle uitwisseling van productveiligheidsinformatie, dragen immers ontegensprekelijk
bij tot de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van personen.66
58
M. FALLON, “La loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait des produits défectueux”, JT 1991,
(465) 472-473. 59
Inleidende consideransen bij de oorspronkelijke Richtlijn Productveiligheid, overweging 3; inleidende
consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 5 en M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees
consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 141. 60
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 4. 61
D. STRUYVEN, “Productveiligheid” in X., Recht voor de onderneming: rechtsfactoren in de onderneming,
Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.30-1) IX.30-3 (bijgewerkt tot september 1997) en F. PAUWELS, “Huidig en
toekomstig pakket productveiligheid en markttoezicht”, DCCR 2016, afl. 110, (3) 3-4. 62
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 48 en 50; N.E.
BOBBERT, “Product recall – geen halve maatregel”, TvC 1996, afl. 1, (5) 6 en F. WALSCHOT,
“Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN BEDRIJFSJURISTEN (ed.),
Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant, 2000, (157) 163. 63
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 4; L. VAN HAMME, Europese reglementering over
veiligheid en gezondheid, Mechelen, Kluwer, 2009, 41 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”,
TBH 2010, afl. 6, (451) 455. 64
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 157. 65
A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 35 en G.I. ARNOKOUROS,
“Product safety and product liability in Europe: a time for revision”, TvC 2001, afl. 1, (10) 12. 66
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 4.
16
16. De bovenstaande doelstellingen indachtig, kwam in 1992 een richtlijn inzake
productveiligheid tot stand.67
Deze moet gesitueerd worden in een ruimer kader met
betrekking tot de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van consumenten.68
Zo
werd de productveiligheidswetgeving beschouwd als een noodzakelijke aanvulling op de
Richtlijn Productaansprakelijkheid.69
Daarnaast moet deze ook gesitueerd worden binnen de
Nieuwe Aanpak van de EU.70
Kort na de inwerkingtreding van de richtlijn, kwam er echter kritiek op enkele lacunes en
onduidelijkheden.71
In 2001 werd dan ook beslist om de richtlijn aan te passen.72
De
fundamentele doelstelling is echter niet gewijzigd in die zin dat de wetgeving nog steeds
gericht is op het op de markt brengen van veilige producten.73
Met de gewijzigde richtlijn
heeft men de regeling enkel willen versterken en de rechtszekerheid verhogen door de tekst te
verduidelijken en te vereenvoudigen alsook door tegenstrijdigheden en dubbelzinnigheden te
elimineren.74
17. Zoals vereist door het huidige artikel 288 VWEU, moesten de richtlijnen inzake
productveiligheid omgezet worden in nationale wetgeving.75
In België gebeurde dit
oorspronkelijk in 1994 door de Wet Productveiligheid. In 200176
werd de wetgeving
omgevormd tot een homogene kaderwet.77
Kort daarna – in december 200278
– werd de Wet
Productveiligheid opnieuw aangepast om de nieuwe Richtlijn Productveiligheid79
om te zetten
enerzijds en om een algemeen productveiligheidskader te creëren, ongeacht of de producten
bedoeld zijn voor de consument dan wel voor professioneel gebruik, anderzijds.80
67
Over de historiek hiervan, zie: R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits”,
Revue du Marché Unique Européen 1992, afl. 3, (49) 51-52. 68
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 157-158. 69
Advies Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake
productveiligheid, Publ. 26 maart 1990, C-75, 2. 70
Cf.infra: randnrs. 78-80. 71
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de ervaring met de toepassing van
richtlijn 92/59/EEG inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 140, 9. 72
Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad, 3 december 2001 inzake algemene
productveiligheid, Pb.L. 15 januari 2002, 4-17 (hierna: Richtlijn Productveiligheid). 73
V. PIRE, “La directive 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la
sécurité générale des produits”, REDC 2001, afl. 3, (245) 247. 74
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 1. 75
Voor een overzicht van de oorspronkelijke omzettingswetten, zie: F. MANIET, “La transposition de la directive
92/59/CE relative à la sécurité générale des produits dans les Etats membres de l’Union européenne”, REDC
1997, afl. 3, (176) 177-178. 76
Wet van 4 april 2001 tot wijziging van sommige bepalingen betreffende de veiligheid en de gezondheid van de
consumenten, BS 14 juni 2001, ed. 2. 77
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/1, 7. Voor een overzicht van de belangrijkste
wijzigingen, zie: V. PIRE, “La modification de la loi relative à la sécurité des produits”, REDC 2001, afl. 1, 72-
76. 78
Wet van 18 december 2002 tot wijziging van sommige bepalingen betreffende de veiligheid en de gezondheid
van de gebruikers, BS 6 februari 2003, ed. 2. 79
Opgemerkt moet worden dat de Richtlijn Productveiligheid maar weinig elementen bevatte die nog niet in de
Belgische wetgeving opgenomen waren (Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2001-02, 1995/1, 8). 80
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2001-02, 1995/1, 6.
17
Met de invoering van het Wetboek Economisch Recht werden uiteindelijk de meeste
bepalingen inzake productveiligheid hierin ondergebracht, voornamelijk dan in boek IX
Wetboek Economisch Recht. Behoudens enkele aanpassingen van wetgevings-technische
aard, werd de inhoud van de productveiligheidswetgeving niet echt gewijzigd.81
18. Wat de inhoud van de productveiligheidswetgeving betreft, gaat het om een algemene
kaderwet die gericht is op de veiligheidsvereisten waaraan producten moeten voldoen en
waarin de preventieve en corrigerende maatregelen opgenomen zijn die de producent en
distributeur moeten ondernemen om de veiligheid van de gebruiker te garanderen en
veiligheidsrisico’s te voorkomen of corrigeren.82
De opgenomen regels hebben voornamelijk
een preventief karakter in die zin dat ze eisen bevatten door middel waarvan diegene die ze
heeft vastgesteld, beoogt te voorkomen dat producten die niet aan een zeker veiligheidsniveau
voldoen, verkocht of gebruikt worden.83
Hoewel de Richtlijn Productveiligheid zich niet
uitspreekt over haar karakter, moet aangenomen worden dat het de lidstaten toegestaan is om
verdergaande maatregelen te nemen op het gebied van algemene productveiligheid, in zoverre
deze in overeenstemming zijn met de bepalingen van het Unieverdrag.84
De verplichtingen uit de algemene productveiligheidswetgeving beperken zich niet tot
preventie maar gaan verder in die zin dat ze bijvoorbeeld ook soms verplichten tot meldingen
indien een onveilig product op de markt werd gebracht en mogelijks zelfs tot het uitvoeren
van corrigerende maatregelen.85
Logischerwijs draagt deze wetgeving ook bij tot repressie
zodat een link te vinden is met de productaansprakelijkheidswetgeving.86
Beide vertrekken
immers vanuit dezelfde idee: de wens om enkel veilige producten op de markt te brengen.87
De productveiligheids- en productaansprakelijkheidswetgeving zijn bijgevolg complementair
en gericht op hetzelfde doel: de bescherming van de consument88
versterken.89
81
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2012-13, 2610/1, 3 en 8-9. 82
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 454. 83
Verslag DIERICK, Parl.St. Kamer 1991-92, 2610/3, 3 en A.L.M. KEIRSE, “Richtlijn 1985/374/EG inzake de
aansprakelijkheid voor producten met gebreken” in A.S. HARTKAMP, C.H. SIEBURGH en L.A.D. KEUS (eds.), De
invloed van het Europese recht op het Nederlandse privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2007, (21) 25. 84
P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des consommateurs”, JT 1994, (413) 413 en G. HOWELLS,
Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 69. HOWELLS spreekt hier expliciet
van een minimumharmonisatie. 85
F. MANIET, “La transposition de la directive 92/59/CE relative à la sécurité générale des produits dans les
Etats membres de l’Union européenne”, REDC 1997, afl. 3, (176) 176 en V. PIRE, “La directive 2001/95/CE du
Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la sécurité générale des produits”, REDC 2001,
afl. 3, (245) 247. 86
G. RAYMOND, “Sécurité des produits – Transposition de la directive n° 2001/95/CE du Parlement européen et
du Conseil du 3 décembre 2001 relatieve à la sécurité générale des produits”, Contats Concurrence
Consommation 2005, afl. 2, nr. 3. 87
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle de
1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 159-190. 88
Hier kan reeds opgemerkt worden dat, wat België betreft, niet de consument in de klassieke betekenis van het
woord beschermd wordt. De Belgische productveiligheigheidswetgeving gaat immers verder in die zin dat ze
ook bescherming verleent aan professionele gebruikers van het product: cf.infra: randnr. 24. 89
A. BRACK en K. VAN LEEUWEN, “Produktveiligheid en produktenaansprakelijkheid”, TvC 1989, afl. 3, (184)
184; R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits”, Revue du Marché Unique
Européen 1992, afl. 3, (49) 65 en W.H. VAN BOOM en C.J.M. VAN DOORN, “Productaansprakelijkheid en
productveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek consumentenrecht, Zutphen, Paris
Uitgevers, 2006, (261) 262. Zie hierover uitgebreider: G. STRAETMANS en D. VERHOEVEN, “Other EU laws
18
19. Als laatste algemene punt moet nog opgemerkt worden dat soortgelijke
productveiligheidswetgeving al in 1972 geïntroduceerd werd in de VSA in de vorm van de
Consumer Product Safety Act (hierna: CPSA).90
Deze was het gevolg van het gebrek aan een
algemene mogelijkheid om de markt te ontdoen van onveilige producten.91
De CPSA regelt
sindsdien de meeste consumentenproducten op de Amerikaanse markt.92
Deze wet heeft tot
doel om informatie omtrent productveiligheid te verzamelen en te verspreiden en om het
publiek te beschermen.93
Meer bepaald wil men het publiek beschermen tegen onveilige
producten, assistentie bieden bij de veiligheidsbeoordeling, uniforme veiligheidsstandaarden
ontwikkelen en onderzoek naar de preventie van ongevallen bevorderen.94
De CPSA kenmerkt zich door het installeren van de Consumer Product Safety Commission
(hierna: CPSC).95
Dit is een onafhankelijk federaal agentschap dat tot taak heeft om het
publiek te beschermen tegen onredelijke risico’s als gevolg van consumentenproducten.96
De
CPSC heeft hiertoe diverse bevoegdheden gekregen.97
Zo heeft ze onder andere de
bevoegdheid om producten te testen, ongevallendata te verzamelen en veiligheidsstandaarden
uit te werken.98
Daarnaast heeft ze tot taak om te assisteren bij veiligheidsbeoordelingen en
om onderzoek naar de preventie van productongevallen te promoten.99
concerning similar issues” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia,
2016, (97) 100-101. 90
Voor een historiek van deze wet, zie: A. SCALIA en F. GOODMAN, “Procedural aspects of the consumer
product safety act”, UCLA L.Rev. 1972-73, afl. 20, (899) 900-902; T.M. SCHWARTZ, “The Consumer Product
Safety Commission: a flawed product of the consumer decade”, The George Washington L.R. 1981, vol. 52, afl.
1, (32) 35-45 en G. BRÜGGEMEIER, J. FALKE, C. JOERGES en H.-W. MICKLITZ, “Examples of Product Safety
Legislation”, HanseLR 2010, vol. 6, afl. 2, (135) 210-217. 91
J. S. MARTEL, “The consumer product safety act and its relation to private product litigation”, Forum 1974-75,
afl. 10, (337) 337. 92
C. JOERGES, “Nachmarktkontrollen im Amerikanischen recht” in H.-W. MICKLITZ (ed.), Post Market Control
of Consumer Goods, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 1990, (155) 173. 93
L.R. SCHNEIDER, “Federal statutes governing product recall” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls,
New York, Conference Board, 1974, (42) 45. 94
Section 2, (b) Consumer Product Safety Act. 95
Voor meer over de samenstelling en werking van de CPSC, zie: Section 4-5 en Section 27 CPSA; G.
HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 198-208 en E.
FLAHERTY, “Safety first: the consumer product safety improvement act of 2008”, Loy.Cons.L.Rev. 2008-09, afl.
21, (372) 374. 96
C. ORBAN, “The product recall process: mechanics and shortcomings”, Loy.Cons.L.Rev. 1999-2000, vol. 12,
afl. 4, (311) 311. 97
J.R. PATTON en E.B. BUTLER, “The consumer product safety act – its impact on manufacturers and on the
relationship between seller and consumer”, The Business Lawyer 1973, (725) 728. 98
A. SCALIA en F. GOODMAN, “Procedural aspects of the consumer product safety act”, UCLA L.Rev. 1972-73,
afl. 20, (899) 903. 99
C. ORBAN, “The product recall process: mechanics and shortcomings”, Loy.Cons.L.Rev. 1999-2000, vol. 12,
afl. 4, (311) 316.
19
In 2007 – het zogenaamde “jaar van de recalls” – werd tot slot besloten om de geldende
Amerikaanse wetgeving aan te passen.100
Uiteindelijk kwam er de Consumer Product Safety
Improvement Act 2008 (hierna: CPSIA 2008).101
Deze voerde voornamelijk maatregelen in
omtrent kinderproducten en certificatie en verplichtte tot het oprichten van een publieke
databank.102
Door de CPSIA 2008 heeft de CPSC ook een sterkere positie gekregen om te
onderhandelen met betrekking tot corrigerende maatregelen.103
Tot slot werd de verdere
verkoop van teruggeroepen producten verboden en werden de geldende boetes bij overtreding
van de veiligheidswetgeving verhoogd.104
AFDELING 2. TOEPASSINGSGEBIED RATIONAE MATERIAE
§ 1. PRODUCT
20. Het toepassingsgebied rationae materiae van de Richtlijn Productveiligheid strekt zich
uit tot elk ‘product dat – ook in het kader van een dienstverrichting – bestemd is voor de
consument of waarvan redelijkerwijs kan worden verwacht dat het door de consument kan
worden gebruikt ook al is het niet voor hem bestemd.’105
Verder is de richtlijn niet van
toepassing op tweedehandsproducten die als antiek geleverd worden en op producten die voor
gebruik gerepareerd moeten worden of opnieuw in goede staat gebracht worden, op
voorwaarde dat de leverancier de persoon aan wie het product geleverd wordt van deze
toestand op de hoogte brengt.106
Hoe dan ook is de Richtlijn Productveiligheid van toepassing
op “gewone” tweedehandsproducten en producten die reeds opnieuw in goede staat zijn
gebracht.107
Tot slot vereist de Richtlijn Productveiligheid dat het product ‘in het kader van een
handelsactiviteit tegen betaling of gratis wordt geleverd of beschikbaar gesteld.’108
De wijze
van verkoop of distributie van het product is irrelevant zodat de richtlijn ook van toepassing is
in geval van een elektronische verkoop of een afstandsverkoop.109
Bovendien is het niet
beslissend of een goed gratis dan wel tegen betaling ter beschikking gesteld wordt van de
consument.110
100
L. CORNELL, “Product liability and internet prevention: the CPSC online consumer database”,
Loy.Cons.L.Rev. 2011-12, afl. 24, (254) 260. 101
Zie hierover: F. LEONE en B.J. BERGER, “The Consumer Product Safety Improvement Act, its implementation
and its liability implications”, Def. Counsel J. 2009, afl. 76, (300) 300-301. 102
E. FLAHERTY, “Safety first: the consumer product safety improvement act of 2008”, Loy.Cons.L.Rev. 2008-
09, afl. 21, (372) 384. 103
Section 211 en volgende Consumer Product Safety Improvement Act 2008 en L. CORNELL, “Product liability
and internet prevention: the CPSC online consumer database”, Loy.Cons.L.Rev. 2011-12, afl. 24, (254) 261. 104
R.T. KENAGY en M. FOX, “Consumer product recalls: the United States experience and some international
implications”, Business Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 98. 105
Artikel 2, a) Richtlijn Productveiligheid. 106
Artikel 2, a), lid 2 Richtlijn Productveiligheid. 107
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 335. 108
Artikel 2, a), in fine Richtlijn Productveiligheid. 109
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 7. 110
M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 142.
20
Soortgelijke vereisten zijn te vinden in de Amerikaanse rechtspraak die oordeelt dat de wijze
van distributie niets uitmaakt voor de toepassing van de veiligheidswetgeving zodat ook
producten die ter beschikking gesteld worden via leasing, huur of als gratis promotiemateriaal
onder de wetgeving vallen.111
Krachtens deze rechtspraak is het doorslaggevende criterium de
vraag of de consument “geraakt kan worden” door het product, los van de vraag of hij
hierover controle heeft.112
Een soortgelijke redenering geldt m.i. binnen het Europees
productveiligheidsrecht.
21. In het Wetboek Economisch Recht wordt het begrip “product”, althans wat de
bepalingen inzake productveiligheid betreft,113
gedefinieerd als ‘elk lichamelijk goed dat
tegen betaling of gratis of in het kader van een dienst aan een gebruiker wordt geleverd of ter
beschikking gesteld evenals elk lichamelijk goed dat door een werkgever in gebruik wordt
gesteld of vervaardigd om ter beschikking te worden gesteld van een werknemer voor de
uitvoering van zijn werk.’114
Ook de installaties – de gezamelijke constructies van producten
die zodanig opgesteld zijn om in samenhang te functioneren – worden expliciet als product
genoemd.115
Net zoals onder de richtlijn, vallen de tweedehandsproducten die als antiek
geleverd worden en de producten die gerepareerd of opnieuw in goede staat gebracht moeten
worden, buiten het toepassingsgebied van het Wetboek Economisch Recht, mits de
leverancier de persoon aan wie hij het product levert hiervan op de hoogte stelt.116
De parlementaire voorbereiding stelt verder dat onroerende goederen uit hun aard buiten het
toepassingsgebied van de wetgeving vallen in tegenstelling tot de onroerende goederen door
bestemming, zoals een lift of een verwarmingsinstallatie.117
Niettemin moet opgemerkt
worden dat het Wetboek Economisch Recht niet expliciet vereist dat het gaat om een roerend
goed zodat sommige rechtsleer de mening toegedaan is dat de veiligheidswetgeving van
toepassing is op alle onroerende goederen.118
Met deze stelling kan ingestemd worden vanuit
de idee dat de voorbereidende werken van de wet niet kunnen ingeroepen worden tegen de
duidelijke wettekst (interpretatio cessat in claris).119
Bovendien lijkt er geen enkele
rechtvaardiging te vinden voor de uitsluiting van de onroerende goederen uit het
toepassingsgebied van het Wetboek Economisch Recht. Minstens moet de wetgever op dit
punt een verduidelijking aanbrengen.120
111
CPSC v. Anaconda Company, 593 F.2d 1314 en 193 U.S.App.D.C. 160 (1979). 112
CPSC v. Chance Manufacturing Co., 441 F.Supp. 228 (1977). 113
Deze definitie wijkt af van de algemene definitie van het begrip “product” zoals opgenomen in artikel I.1, 4°
Wetboek Economisch Recht. 114
Artikel I.10, 1°, lid 1 Wetboek Economisch Recht. 115
Artikel I.10, 1°, lid 2 Wetboek Economisch Recht. 116
Artikel I.10, 1°, lid 3 Wetboek Economisch Recht. 117
Verslag VAN OVERTVELDT, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/4, 10. 118
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 77 en W.
GOOSSENS, “Veiligheid op de bouwplaats”, T.Aann. 2001, (28) 93. 119
Zie hierover: Cass. 22 november 1949, Pas. 1950, I, 181; Cass. 10 december 1959, Pas. 1960, I, 426; Cass.
22 juni 1978, Arr.Cass. 1978, 1239; Cass. 22 december 1995, NjW 1995-96, 369, noot T. HENS; T. HENS,
“Interpretatio cessat in claris” (noot onder Cass. 23 december 1995), NjW 1995-96, 369-370 en B. BOUCKAERT,
Algemene rechtsleer en rechtsmethodiek, Antwerpen, Maklu, 2002, 177. 120
In soortgelijke zin, zie: S. ILLEGEMS, “De waarschuwingsverplichting van de uitbater van een
zwembadcomplex” (noot onder Gent 19 september 2013), TBBR 2015, afl. 4, (215) 219.
21
22. Tot slot waren bepaalde goederen – zoals voedingsmiddelen, dierenvoeding en
farmaceutische producten – expliciet uitgesloten van het toepassingsgebied van de
oorspronkelijke Wet Productveiligheid.121
Deze uitsluiting werd gerechtvaardigd vanuit de
idee dat er voor deze producten specifieke wetgeving bestond, afgestemd op de eigenheden
van dat product.122
In de memorie van toelichting bij de oorspronkelijke Wet
Productveiligheid was te vinden welke specifieke wetgeving exact van toepassing was op
deze uitgesloten producten.123
Een opsomming van uitgesloten producten is thans niet meer te vinden in het Wetboek
Economisch Recht. Integendeel geldt nu een algemene bepaling die stelt dat ten aanzien van
producten waarvoor specifieke veiligheidsreglementering geldt, het Wetboek Economisch
Recht enkel van toepassing is op die risico’s die niet gereglementeerd worden in de specifieke
reglementering.124
Op die manier is het toepassingsgebied van het Wetboek Economisch
Recht evolutief afgelijnd en is de wetgeving beter in overeenstemming met de Richtlijn
Productveiligheid, waarin ook een meer algemene uitsluitingsbepaling is opgenomen.125
De
Richtlijn Productveiligheid en diens omzettingswetgeving gelden zo als complementaire
wetgeving ten opzichte van de overige regelgeving op het gebied van productveiligheid.126
§ 2. CONSUMENTENPRODUCTEN
23. De Richtlijn Productveiligheid is enkel van toepassing op producten bestemd voor de
consument of waarvan redelijkerwijs aangenomen kan worden dat ze door de consument
gebruikt zullen worden.127
Producten bestemd voor de professionele markt vallen buiten het
toepassingsgebied van de richtlijn. De zogenaamde gemigreerde producten – de producten die
oorspronkelijk voor de professionele markt bestemd zijn maar later toch terecht komen bij de
consument – vallen daarentegen wel binnen het toepassingsgebied van de Richtlijn
Productveiligheid.128
121
Artikel 1, §1 oorspronkelijke Wet Productveiligheid. 122
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2001-02, 1995/1, 8 en Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt
belangrijke algemene kaderwet en inhoud wordt aangepast aan Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 161. 123
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2001-02, 1995/1, 10-11. Deze oplijsting kwam er op vraag van de
Raad van State die meende dat de opgenomen uitzonderingen voldoende duidelijk omschreven moeten zijn
(advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2001-02, 1995/1, 27). 124
Artikel IX.1 Wetboek Economisch Recht. 125
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2012-13, 2610/1, 6. 126
Artikel 1, §2, lid 2 Richtlijn Productveiligheid. Voor een duidelijk overzicht, zie: C. HODGES, M. TYLER en H.
ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 54-63. 127
Zie uitvoeriger over dit begrip: A. PITZER, RAPEX als Instrument der marktüberwachungsbehördlichen
Gefahrenabwehr, Frankfurt am Main, Peter Lang GmbH, 2015, 29-31. 128
Wetgevingsresolutie van het Europees Parlement over het voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 139, 20 en T. KLINDT, M. POPP en M.
RÖSLER, Rückrufmanagement, Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008, 15.
22
Het vereiste van consumentenproducten is gelijkaardig aan de Amerikaanse regelgeving waar
de CPSA – alsook de bijhorende bevoegdheid van de CPSC – enkel van toepassing is op
consumentenproducten.129
Dit begrip krijgt een ruime invulling.130
Het gaat met name om alle
producten die gewoonlijk aan de consument verkocht of ter beschikking gesteld worden,131
zelfs indien een groot aandeel van de verkoop voor industriële doeleinden is.132
Met andere
woorden is niet vereist dat de meerderheid van de productie bestemd is voor de consument
maar wel dat een significant aandeel naar de consument gaat, zodat een occasionele verkoop
niet voldoende is om te spreken van een consumentenproduct.133
De Richtlijn
Productveiligheid lijkt op dit punt ruimer aangezien het voldoende is dat redelijkerwijs kan
verwacht worden dat de consument het product zal gebruiken, los van de vraag naar het
aandeel van de productie dat voor de consument bestemd is.
24. De Belgische productveiligheidswetgeving is van toepassing op alle producten,
ongeacht of deze voor de consument bestemd zijn of niet.134
De uitbreiding van de
veiligheidswetgeving tot iedere mogelijke gebruiker van het product – consument, werkgever
of werknemer135
– wordt beschouwd als één van de belangrijkste afwijkingen ten opzichte van
de Richtlijn Productveiligheid.136
De ratio legis van deze uitbreiding is te vinden in het kunstmatig bevonden onderscheid
tussen het professioneel gebruik van producten en het gebruik van (quasi-)identieke producten
door de consument, wat leidt tot een beleid aan twee snelheden.137
Bovendien worden steeds
meer zogenaamd “professionele producten” door de consument gebruikt zodat men nog van
weinig producten met zekerheid kan zeggen dat de privégebruiker er geen toegang toe
heeft.138
Ten slotte brengt een verschillende benadering de bescherming van de individuele
gebruiker en de rechtszekerheid in het gedrang aangezien het veiligheidsniveau voor
professionele producten en voor consumentenproducten gelijk zou moeten zijn.139
129
§3, (a), (1) Consumer Product Safety Act. Zie hierover ook: G. HOWELLS, Consumer product safety,
Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 201-203. 130
CPSC v. Chance Manufacturing Co., 441 F.Supp. 228 (1977). 131
Southland Mower Company v. CPSC, 619 F.2d 499 (1980). 132
CPSC v. Anaconda Company, 593 F.2d 1314 en 193 U.S.App.D.C. 160 (1979). 133
ASG Industries v. CPSC, 593 F.2d 1323 en 193 U.S.App.D.C. 169 (1979). 134
Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt belangrijke algemene kaderwet en inhoud wordt aangepast aan
Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 159 en J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een
stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS (eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier,
2005, (29) 47. 135
Artikel I.10, 12° Wetboek Economisch Recht. 136
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 16 en X., “Kaderwet productveiligheid: ook voor
professionele gebruikers”, Balans 2003, afl. 471, (6) 6. 137
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 5. 138
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 5-6 en Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt
belangrijke algemene kaderwet en inhoud wordt aangepast aan Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 159. 139
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 5-6.
23
Om deze redenen werd in België een algemeen kader gecreëerd inzake productveiligheid, los
van de vraag of het product bestemd is voor de consument dan wel voor de professionele
gebruiker.140
Met de redenering van de Belgische wetgever moet ingestemd worden. Het valt
dan ook te betreuren dat de Europese wetgever dit voorbeeld niet gevolgd is. Aangezien het
voor diverse producten – zoals de gemigreerde producten – niet altijd eenvoudig om uit te
maken is of ze al dan niet een consumentenproduct zijn,141
lijkt een afschaffing van dit
vereiste opportuun.
25. Het Wetboek Economisch Recht bevat niettemin voor de toepassing van de regels uit
boek IX nog een aparte definitie van het begrip “product bestemd voor consumenten”. Dit is –
naar analogie met het Europees begrip – ‘elk product dat voor een consument bestemd is of
waarvan redelijk te verwachten is dat het door consumenten zal gebruikt worden, ook al is het
niet specifiek voor hun bedoeld.’142
De enige uitzondering op dit ruime uitgangspunt wordt
gevormd door de producten die voor professionele doeleinden bestemd zijn, waarvan dat
professioneel gebruik duidelijk aangegeven wordt door etikettering en die normaal niet in de
distributie ter beschikking zijn van de consumenten.143
Zoals verder nog zal blijken, is het begrip “product bestemd voor consumenten” slechts van
beperkt belang binnen de geldende productveiligheidswetgeving.144
Hierop wordt bijgevolg
niet verder ingegaan.
§ 3. PRODUCTEN EN DIENSTVERLENING
26. De veiligheid van diensten an sich valt buiten het toepassingsgebied van de Richtlijn
Productveiligheid.145
Teneinde diens beschermingsdoelstelling te realiseren, is de richtlijn wel
van toepassing op producten die in het kader van een dienstverlening aan de consument
verstrekt worden of ter beschikking gesteld om door hen gebruikt te worden.146
De richtlijn
stelt bijgevolg dat ze van toepassing is op producten ‘ook in het kader van een
dienstverrichting’.147
De inleidende consideransen bij de richtlijn maken duidelijk dat de apparatuur die een
dienstverlener zelf gebruikt – om de dienst aan de consument te verlenen – niet onder het
toepassingsgebied van de richtlijn valt.148
Het begrip “dienstverrichting” uit artikel 2, a)
Richtlijn Productveiligheid moet aldus restrictief geïnterpreteerd worden.
140
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du 4
avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR 2004,
13794, nrs. 20-21. 141
Zie reeds in 2000: verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de ervaring met de
toepassing van richtlijn 92/59/EEG inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 140, 19. 142
Artikel I.10, 4° Wetboek Economisch Recht. 143
Artikel I.10, 4°, in fine Wetboek Economisch Recht. Zie hierover: Memorie van toelichting, Parl.St. 2001-
2002, 1995/1, 10. 144
Cf.infra: randnrs. 430-431. 145
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 1. 146
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 9. 147
Artikel 2, a) Richtlijn Productveiligheid. 148
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 9.
24
Enkel die diensten waarbij het product verstrekt wordt aan de gebruiker worden bedoeld.149
Bijgevolg vallen alleen de producten die actief door de consument bediend worden in de
gebouwen of op de terreinen van de dienstverlener – zoals een haardroger in een hotel of een
zonnebank in een solarium – onder het toepassingsgebied van de richtlijn.150
Het Europees
Parlement heeft het wel al problematisch bevonden dat een product waarvan de dienstverlener
zich bedient niet onder het toepassingsgebied van de Richtlijn Productveiligheid valt terwijl
de daarin opgenomen rechten en plichten wel gelden wanneer een product door de consument
wordt gebruikt in het bedrijfspand van de dienstverlener.151
Een aanpassing van de richtlijn
was echter, aldus het Europees Parlement, niet aan de orde.
27. In het Wetboek Economisch Recht wordt, wat de bepalingen inzake productveiligheid
betreft,152
“een dienst” omschreven als ‘elke terbeschikkingstelling van een product aan de
consument en elk gebruik door een dienstverlener van het product [...] voor zover het een
product betreft dat rechtstreeks verband houdt met de dienstverrichting.’153
Teneinde onder
het toepassingsgebied rationae materiae van de Belgische productveiligheidswetgeving te
vallen is het dus voldoende doch noodzakelijk dat de dienst gekoppeld is aan een product.154
De Belgische omzettingswetgeving gaat zo verder dan de Richtlijn Productveiligheid. Zoals
gezegd, is deze laatste enkel van toepassing op de dienstverlening in zoverre het gaat om
diensten waarbij het product actief door de consument gebruikt wordt. De Belgische wet is
daarentegen van toepassing zowel op diensten waarbij de consument het product actief
gebruikt als die waarbij het product door de dienstverlener gebruikt wordt ten behoeve van de
consument. Deze uitbreiding moet goedgekeurd worden vanuit het oogpunt van de
consumentenbescherming en de rechtszekerheid.
Als voorbeeld van diensten die onder de regelgeving vallen, kan verwezen worden naar het
verhuur van gereedschap en de uitbating van zonnebankcentra.155
Verder kan gedacht worden
aan het gebruik van een haardroger bij de kapper of de plaatsing van een schommel op een
speelterrein voor kinderen.156
Ook de installatie en/of het onderhoud van bepaalde producten
wordt aangezien als een onder de productveiligheidswetgeving vallende dienst.157
Hetzelfde
geldt voor de terbeschikkingstelling van een stoomcabine in een zwembadencomplex.158
149
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 455. 150
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 4. 151
Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn inzake algemene
productveiligheid en markttoezicht, 2010/2085(INI), overweging 15. 152
Deze definitie wijkt af van de algemene definitie van het begrip “dienst” zoals opgenomen in artikel I.1, 5°
Wetboek Economisch Recht. 153
Artikel I.10, 5° Wetboek Economisch Recht. 154
V. PIRE, “La modification de la loi relative à la sécurité des produits”, REDC 2001, afl. 1, (72) 73 en S.
LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 207-208. 155
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/1, 4. 156
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 8. 157
M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 146. 158
S. ILLEGEMS, “De waarschuwingsverplichting van de uitbater van een zwembadcomplex” (noot onder Gent
19 september 2013), TBBR 2015, afl. 4, (215) 218-219.
25
Bij dit alles moet nog opgemerkt worden dat met de invoering van het Wetboek Economisch
Recht de precisering aangebracht werd dat enkel die dienstverlening geviseerd wordt
waarmee het product een rechtstreeks verband heeft.159
Voordien had het Europees Sociaal en
Economisch Comité al opgemerkt dat enkel diensten bedoeld worden wanneer deze
rechtstreeks bij het geleverde product horen én op voorwaarde dat het product centraal
staat.160
Zo valt de onveilige schaar van een kapper bijvoorbeeld wel onder het
toepassingsgebied van de productveiligheidswetgeving, terwijl een onveilige automatische
deur aan de ingang van de kapperszaak hierbuiten valt.161
De deur houdt immers geen
rechtstreeks verband met de dienst – de haarverzorging – die aangeboden wordt.162
De ratio
legis van deze precisering is te vinden in het feit dat de dienstverlener enkel gehouden is om
de productgebonden veiligheidsaspecten te garanderen.163
28. Aangezien een dienst aan een product gekoppeld moet zijn, valt de dienstverlening an
sich buiten de werkingssfeer van de productveiligheidswetgeving.164
Zo vallen de diensten
van ziekenhuizen of andere verzorgingsinstellingen en vrije beroepsbeoefenaars – zoals de
advocaat of de arts – buiten het toepassingsgebied.165
De reden hiervoor is, in de ogen van de
wetgever, te vinden in het feit dat deze handelingen weliswaar een risico inhouden maar
veelal niet de fysieke veiligheid in het gedrang brengen alsook dat de inhoud van de dienst
niet onderworpen kan worden aan enige fysieke controle noch uit de handel genomen kan
worden als blijkt dat deze onveilig is.166
Bepaalde rechtsleer merkt echter terecht op dat verschillende interpretatiemoeilijkheden voor
de hand liggen.167
Wanneer is een dienst immers gekoppeld aan een product? En wat is het
verschil tussen de kapper die een haardroger gebruikt en de arts die medische apparatuur
gebruikt? Bovendien kunnen vragen gesteld worden bij de rechtvaardiging van de wetgever
om diensten uit te sluiten van het toepassingsgebied rationae materiae van de
productveiligheidswetgeving.
159
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2012-13, 2610/1, 7. 160
Advies van het Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, Publ. 20 december 2000, C-367, 34. 161
I. CLAEYS en K. KINNAER, “Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I.
CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy
Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81) 100. 162
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2012-13, 2610/1, 7. 163
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2012-13, 2610/1, 7. 164
Verslag DIERICK, Parl.St. Kamer 1991-92, 2610/3, 10. 165
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/1, 4 en verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03,
1995/2, 8. 166
Verslag DIERICK, Parl.St. Kamer 1991-92, 2610/3, 10. 167
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007, (45) 50. Contra: M. FLAMÉE,
“Produktaansprakelijkheid voor software”, T.Verz. 1990, afl. 293, (654) 656.
26
29. Wat in de eerste plaats het argument van de afwezigheid van enig risico voor de
fysieke veiligheid betreft, moet aangenomen worden dat veel diensten wel een risico voor de
fysieke veiligheid van de gebruiker inhouden. Zo kan gewezen worden op diverse
handelingen van de arts, het ziekenhuis of de verzorgingsinstelling. Hetzelfde kan gezegd
worden van de diensten van een architect. Foutieve adviezen of tekeningen van de architect
kunnen de veiligheid van de gebruiker van deze dienst immers ernstig in het gevaar brengen,
bijvoorbeeld indien het gebouwde huis als gevolg van de foutieve tekening instort. In die
gevallen houdt het foutieve advies minstens op onrechtstreekse wijze een risico in voor de
fysieke veiligheid van de cliënt.
Daarnaast is het argument dat het onmogelijk is om enige voorafgaande fysieke controle uit te
oefenen op de dienstverlening niet overtuigend. Hoewel het correct is om te stellen dat niet
elke dienstverlening aan een voorafgaande controle onderworpen kan worden, geldt dezelfde
redenering voor producten die op de markt komen. Het is immers onmogelijk om elk product
vooraf aan een fysieke controle te onderwerpen, doch verhindert dit klaarblijkelijk niet het
bestaan van veiligheidswetgeving. Het is dan ook niet overtuigend om dit gebrek aan fysieke
controle aan te halen als argument tegen veiligheidswetgeving op het gebied van diensten
terwijl dit geen hinderpaal vormt voor productveiligheidswetgeving.
Tot slot kan de redenering dat “zuivere diensten” niet uit de handel genomen kunnen worden
niet bijgetreden worden. Enerzijds moet aangenomen worden dat dit niet noodzakelijk
betekent dat er geen veiligheidswetgeving mogelijk is. Het feit dat een dienst niet uit de
handel te nemen is, verhindert niet dat bijvoorbeeld preventieve en/of andere corrigerende
maatregelen opgelegd worden. Anderzijds moet aanvaard worden dat in verschillende
gevallen het wel mogelijk is om een geleverde dienst “uit de handel te nemen”. Te denken
valt aan de patient recall-verplichting van een arts of de client recall-plicht van een advocaat
of gerechtsdeurwaarder.168
Deze plichten vereisen een “uithandelname” van de geleverde
dienst in die zin dat de dienstverlener verplicht is om na de levering van de dienst, de
gebruikers in te lichten over het onveilige karakter ervan en een alternatief voor te stellen.
Op grond van bovenstaande redenen moet aangenomen worden dat de rechtvaardiging voor
de uitsluiting van diensten an sich niet overtuigt. Bovendien kan dit leiden tot vraagpunten en
discussies. De wetgever doet er bijgevolg goed aan om – naar Frans voorbeeld169
– het
toepassingsgebied van de veiligheidswetgeving te verruimen tot de “zuivere diensten”.
Minstens moet een betere rechtvaardiging gegeven worden voor deze uitsluiting
168
Zie hierover: P. DEPUYDT, De aansprakelijkheid van advokaten en gerechtsdeurwaarders, Antwerpen,
Kluwer, 1983, 112; A. VAN OEVELEN, “De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de belastingconsulent”,
Fiskofoon 1987, (158) 177-178 en D. VERHOEVEN, “The duty to perform a patient recall”, Medicine & Law
2014, vol. 33, afl. 2, (91) 95. 169
Artikel 221-1 Code de la Consommation. Zie hierover ook: G. RAYMOND, “Sécurité des produits –
Transposition de la directive n° 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à
la sécurité générale des produits”, Contr.Con.Consom. 2005, afl. 2, étude 2, nr. 8.
27
AFDELING 3. TOEPASSINGSGEBIED RATIONAE PERSONAE
§ 1. PRODUCENT
30. De Richtlijn Productveiligheid beschouwt de fabrikant van het eindproduct – indien
deze in de EU gevestigd is – én eenieder die zich als fabrikant aandient, door op het product
zijn naam, merk of ander kenteken aan te brengen én diegene die het product opnieuw in
goede staat brengt, als producent.170
Ondanks de bewoordingen “fabrikant van het
eindproduct”, wordt aangenomen dat ook de producent van een onderdeel of een grondstof
onder deze definitie valt.171
Daarnaast valt de zogenaamde schijnproducent172
– net zoals
onder de Richtlijn Productaansprakelijkheid – onder het producentenbegrip.173
Tot hier
stemmen, zoals nog zal blijken, de Richtlijn Productveiligheid en de Richtlijn
Productaansprakelijkheid overeen, wat betreft hun personeel toepassingsgebied.174
De
productveiligheidswetgeving gaat echter een stapje verder door diegene die het product
opnieuw in goede staat brengt ook te beschouwen als producent.
In het Wetboek Economisch Recht zijn soortgelijke begrippen te vinden.175
Opmerkelijk
wordt ook de dienstverlener als producent bestempeld.176
De rechtsleer is evenwel terecht van
mening dat een dienstverlener enkel dezelfde verantwoordelijkheid draagt als de producent
indien en voor zover diens tussenkomst – of het gebrek aan tussenkomst – de staat van het
product dat hij ter beschikking stelt, wijzigt waardoor de veiligheid en gezondheid van de
consument in het gevaar kan komen.177
Op die manier blijft de initiële producent bijvoorbeeld
verantwoordelijk voor de oorspronkelijke veiligheid van het product en de meegeleverde
instructies en waarschuwingen.178
Vanwege de uitbreiding naar alle producten – ook die voor
professioneel gebruik – stelt het Wetboek Economisch Recht tot slot dat de werkgever die
producten vervaardigt voor gebruik op de arbeidsplaats in het eigen bedrijf producent van die
producten is.179
170
Artikel 2, e), i) Richtlijn Productveiligheid. 171
Advies van de Commissie juridische zaken en interne markt over het voorstel voor een richtlijn van het
Europees Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 139, 25 en B. TILLEMAN,
Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen,
Kluwer, 2012, 647. 172
Over dit begrip, cf.infra: randnrs. 60-62. 173
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 459. 174
J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS
(eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 49. 175
Artikel I.10, 8° Wetboek Economisch Recht. 176
Artikel I.10, 8°, a), in fine Wetboek Economisch Recht. 177
M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 146. 178
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/1, 5. 179
Artikel I.10, 8°, d) Wetboek Economisch Recht.
28
31. In ondergeschikte orde wordt de vertegenwoordiger van de producent gelijkgesteld
met de producent, indien deze laatste niet in de EU gevestigd is.180
Als er verschillende
vertegenwoordigers zijn – bijvoorbeeld in verschillende lidstaten – dragen zij allen dezelfde
verantwoordelijkheid als de producent.181
Vervolgens wordt de EU-invoerder met de producent gelijkgesteld indien er geen in de EU
gevestigde vertegenwoordiger is.182
Belangrijk om hierbij op te merken is dat de EU-
invoerder dezelfde verantwoordelijkheid draagt als de producent zodra er geen producent
noch een vertegenwoordiger binnen de EU gevestigd is zonder dat er – in tegenstelling tot wat
het geval is onder de Richtlijn Productaansprakelijkheid183
– verdere voorwaarden gelden.184
Aangezien de EU-invoerder in bepaalde gevallen dezelfde verantwoordelijkheid draagt als de
producent, doet hij er goed aan om duidelijke afspraken te maken met de producent in derde
landen. Zo is het bijvoorbeeld aangeraden dat hij controle uitoefent op de veiligheidsaspecten
van de ingevoerde goederen, dient hij zorgvuldig zijn producent uit te kiezen, kan hij het
product best zelf op diens veiligheid testen en moet hij mee waken over de goede
traceerbaarheid van zijn producten.185
32. Op grond van het bovenstaande kan gezegd worden dat de
productveiligheidswetgeving een trapsgewijze verantwoordelijkheid geïntroduceerd heeft.186
In de eerste plaats wordt de (schijn)producent van het eindproduct, een onderdeel of een
grondstof geviseerd. Hierna de vertegenwoordiger in de EU en pas daarna de EU-invoerder.
Hier bovenop worden nog alle andere personen die beroepshalve betrokken zijn bij de
verhandelingsketen in zoverre hun activiteiten van invloed kunnen zijn op de
veiligheidskenmerken van het product, beschouwd als producent van dat product.187
Eenieder
die het ontwerp en/of de productie van een product op de één of andere manier kan
beïnvloeden, moet aldus als producent bestempeld worden.188
Het moet echter steeds gaan om
personen die een commerciële activiteit uitoefenen en niet om private verkopers of
vrijwilligers.189
Te denken valt aan de verwerkers van een product, de value-added resellers,
transporteurs – bijvoorbeeld in geval van voedingsmiddelen190
– en logistieke behandelaars.191
Ook de ontwerper van het product draagt op die manier enige verantwoordelijkheid.192
180
Artikel 2, e), ii) Richtlijn Productveiligheid en artikel I.10, 8°, b) Wetboek Economisch Recht. 181
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 129. 182
Artikel 2, e), ii) Richtlijn Productveiligheid en artikel I.10, 8°, b) Wetboek Economisch Recht. 183
Cf.infra: randnrs. 64-66. 184
Voor een concrete toepassing, zie: Rb. Brussel 23 januari 2001, RGAR 2002, 13513. 185
B. BERMAN en K. SWANI, “Managing product safety of imported Chinese goods”, Business Horizons 2010,
afl. 53, (39) 43-46. 186
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 11. 187
Artikel 2, e), iii) Richtlijn Productveiligheid. 188
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 339. 189
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 112 en 117-118. 190
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 130. 191
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 460. 192
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 5.
29
Hetzelfde geldt voor sommige controleorganismen en detailhandelaars die instaan voor de
bewaring of herpakking van een product.193
Verder werd terecht verdedigd dat de
leasinggever die, naast het ter beschikking stellen van goederen en de financiering hiervan,
eveneens instaat voor het onderhoud van deze producten, als producent beschouwd moet
worden omwille van zijn invloed op de veiligheidskenmerken van het product.194
Het moge
duidelijk zijn dat op deze manier een ruime lezing gegeven wordt aan het begrip
“producent”.195
Bepaalde rechtsleer was van mening dat het bevreemdend overkomt dat als enig vereiste
gesteld wordt dat de activiteit van invloed kan zijn op de veiligheid van het product in plaats
van een daadwerkelijke beïnvloeding te vereisen alvorens er sprake is van een producent.196
Diezelfde rechtsleer was verder van oordeel dat deze personen niet dezelfde
verantwoordelijkheid dragen als de werkelijke producent maar dat hun verplichtingen
ingevuld moeten worden in functie van hun werkelijke invloed op de veiligheidskenmerken
van het product. Met deze redenering kan ingestemd worden. De productveiligheidswetgeving
stelt immers duidelijk dat deze personen als producent beschouwd worden ‘voor zover hun
activiteiten van invloed kunnen zijn op de veiligheidskenmerken.’ Met andere woorden moet
aangenomen worden dat deze personen slechts gelijkgeschakeld worden met de producent –
en aldus dezelfde verantwoordelijkheid dragen – wat betreft de elementen waarop hun
activiteit van invloed is geweest of had moeten zijn.
§ 2. DISTRIBUTEUR
33. De distributeur is ieder persoon die beroepshalve betrokken is bij de
verhandelingsketen, maar wiens activiteit geen invloed heeft op de veiligheidskenmerken van
het product.197
Het doorslaggevende element is of men al dan niet invloed uitoefent op de
veiligheidskenmerken van het product.198
Op die manier vormt het begrip “distributeur” de
spiegelzijde van het begrip “producent”.199
Terecht wordt in de rechtsleer opgemerkt dat zo
afgeweken wordt van de traditionele betekenis van de begrippen producent en distributeur.200
193
A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 41; T. BOURGOIGNIE, “La
prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des services destinés au
consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993, (281) 301 en A.S.
HARTKAMP en C.H. SIEBURGH, Verbintenissenrecht in Asser-serie, Deventer, Kluwer, 2011, 242. Hier wordt
bovendien opgemerkt dat dit niet het geval is voor een toepassing van de regelgeving omtrent
productaansprakelijkheid 194
R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits”, Revue du Marché Unique
Européen 1992, afl. 3, (49) 55. 195
Contra: K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 105. 196
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 112-113. 197
Artikel 2, f) Richtlijn Productveiligheid. 198
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 339. 199
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 130. 200
H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41,
(291) 306.
30
Gelet op deze strenge invulling zullen heel wat personen die men taalkundig als distributeur
bestempelt, bij nader inzicht toch als producent beschouwd worden vanwege hun invloed op
de veiligheidskenmerken van het product. De detailhandelaar die enkel producten
doorverkoopt zonder via de verpakking of bewaring ervan invloed uit te oefenen op de
veiligheidskenmerken van het product, zal nog wel beschouwd worden als distributeur.201
Ook de leasinggever die niets meer doet dan het ter beschikking stellen en financieren van
producten, is distributeur.202
Interessant om op te merken is dat men in de VSA nog een verdere opsplitsing heeft gemaakt
tussen de distributeur en de detailhandelaar. Daar waar deze eerste een tussenschakel is in het
distributieproces, is laatstgenoemde de persoon die het goed uiteindelijk verkoopt aan de
eindgebruiker.203
Soortgelijk onderscheid wordt niet gemaakt in de Europese wetgeving zodat
elke tussenschakel die geen invloed uitoefent op de veiligheidskenmerken van het product als
distributeur beschouwd wordt, los van de vraag of deze doorverkoopt naar de eindgebruiker
dan wel naar een volgende distributeur/detailhandelaar. Deze oplossing verdient de voorkeur
aangezien er geen noodzaak is om een verdere opsplitsing te maken tussen distributeur en
detailhandelaar. Wanneer men er bovendien de Amerikaanse productveiligheidswetgeving op
naleest, moet vastgesteld worden dat ook hier het onderscheid tussen beide niet echt relevant
is voor de geldende rechten en plichten.
201
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 460. 202
R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits”, Revue du Marché Unique
Européen 1992, afl. 3, (49) 55. 203
Section 3, (a), (5) en (6) Consumer Product Safety Act.
31
HOOFDSTUK II. RICHTLIJN EN WET
PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID
AFDELING 1. ALGEMEEN
34. De aandacht voor productaansprakelijkheid is samen met het belang van de
consumentenbescherming sinds de jaren ’60 toegenomen in de EU.204
Dit als gevolg van de
evolutie naar de consumptiemaatschappij waarin vaker in grote massa geproduceerd wordt,
wat mede geleid heeft tot complexere productietechnologieën en meer productrisico’s.205
Aangezien producten complexer geworden zijn, is de herkenbaarheid van de daarmee
samenhangende risico’s vaak achteruitgegaan.206
Zo goed als alle lidstaten van de EU hebben
bijgevolg voorzien in enige remediëring voor personen die het slachtoffer worden van een
productongeval. De productaansprakelijkheid heeft zich in de EU-lidstaten evenwel op
diverse wijze ontwikkeld. Enerzijds is een stroming te vinden die zich hoofdzakelijk
ontwikkeld heeft vanuit de contractuele aansprakelijkheid van de verkoper en anderzijds is er
een stroming die gebaseerd is op de aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad.207
Hierdoor
werd een verschillende bescherming van de consument vooropgesteld in diverse lidstaten.208
Na enkele opmerkelijke schadegevallen,209
is productaansprakelijkheid nog meer een hot item
geworden waardoor er beslist werd om op Europees niveau initiatieven te nemen om de
slachtoffers van productongevallen beter te beschermen. De voornaamste aanleiding hiervoor
was vermoedelijk het Thalidomide-schandaal.210
204
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming (deel 1)?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 1; E.H. HONDIUS, “Nieuwe ontwikkelingen op het
gebied van productenaansprakelijkheid”, TvC 1998, afl. 4, (303) 303 en P. LE TOURNEAU, et al., Droit de la
responsabilité et des contrats, Parijs, Dalloz, 2008, 1667-1668. 205
J.-M. RUTSAERT, “De Europese richtlijn betreffende de produktenaansprakelijkheid en de Belgische
wetgeving”, Verzekeringscahiers 1986, afl. 2, (7) 7 en J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J.
RIJKEN en J.G.J. RINKES, Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 31. 206
A. PAULI, “Die Produktbeobachtungspflichten in der verbraucherpolitischen Auseinandersetzung”, PHI 1984-
85, afl. 5, (134) 136. 207
Zie hierover: A. DE RIDDER, “Produktenaansprakelijkheid”, RW 1972-73, (1073) 1076-1083; K.M. NILLES,
“Defining the limits of liability: a legal and political analysis of the European community products liability
directive”, Va.J.Int.L. 1984-85, afl. 25, (729) 732-737; R.P.J. HUYGEN, “Produktenaansprakelijkheid”, WPNR
1985, (826) 826-827; N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ. Of Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133)
133-134; H.C. TASCHNER, “Die künftige Produzentenhaftung in Deutschland”, NJW 1986, afl. 10, (611) 612; J.-
L. FAGNART, “La responsabilité du fait des produits. Etat actuel du droit belge”, DAOR 1986-87, afl. 3, (211)
211-215 en C. TOREM en L. FOCSANEANU, “La directive du Conseil des Communautés européennes du 25 juillet
1985 relative à la responsabilité du fait des produits défectueux et le droit français applicable en la matière”, La
Semaine Juridique 7 januari 1987, afl. 1, I, 3269, nrs. 17-24. 208
D.M. SHETTER, “Products liability: a comparison of U.S. and EEC approaches”, Syracuse J.Int’l L. & Com.
1986-87, afl. 13, (155) 173. 209
Voor enkele voorbeelden, zie: W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in
de praktijk?”, Adv. 1987, afl. 5, (101) 101 en G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to
consumer protection – should the gap be bridged?”, YEUL 1997, (207) 223. 210
G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel,
Bruylant, 1998, 771 en A.L.M. KEIRSE, “Richtlijn 1985/374/EG inzake de aansprakelijkheid voor producten met
gebreken” in A.S. HARTKAMP, C.H. SIEBURGH, L.A.D. KEUS, J.S. KORTMANN en M.H. WISSINK (eds.), De
invloed van het Europese recht op het Nederlandse privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2014, (33) 33. Thalidomide
is een geneesmiddel dat in de jaren ’50 op de markt gebracht werd als slaapmiddel, pijnstiller en middel tegen
32
Nadien groeide het besef dat consumenten meer bescherming behoeven tegen schade
veroorzaakt door gebrekkige producten.211
Het Europese harmonisatieproces heeft echter een
moeizaam en langdurig verloop gekend.212
In 1985 kwam er uiteindelijk toch de Richtlijn
Productaansprakelijkheid.
35. Een betere afstemming van de verschillende Europese wetgeving op het gebied van
productaansprakelijkheid werd essentieel bevonden om concurrentievervalsingen te
voorkomen alsook om de aantasting van het vrij verkeer van goederen te belemmeren.213
De
juridische basis van de richtlijn is bijgevolg te vinden in artikel 100 van het toenmalige
Verdrag van Rome, dat toeliet om maatregelen te nemen om de wetgeving van de lidstaten die
een direct effect kan hebben op het vrij verkeer, dichter bij elkaar te brengen.214
Het doel van
de richtlijn is in die optiek het bewerkstellingen van gelijke concurrentieverhoudingen tussen
de producenten in alle lidstaten.215
Naast het dichter bij elkaar brengen van de geldende wetgeving en het vrijwaren van het vrij
verkeer, was één van de doelstellingen van de Europese wetgever ongetwijfeld ook het
verbeteren van de bescherming van de consument.216
De groep overwegingen die
consumentenbescherming als voornaamste doel van de richtlijn noemt, is talrijk.217
zwangerschapsbraken. De medische wetenschap kwam in de jaren ’60 tot de ontdekking dat het middel ernstig
schadelijk was voor de ongeboren vrucht. Op basis van deze resultaten werd het middel meteen van de markt
gehaald. Het kwaad was echter reeds geschied aangezien wereldwijd verschillende kinderen gehandicapt
geboren werden. 211
J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet
en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 137. 212
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 1-2. Over de totstandkoming van de richtlijn, zie:
K.M. NILLES, “Defining the limits of liability: a legal and political analysis of the European community products
liability directive”, Va.J.Int.L. 1984-85, afl. 25, (729) 748-756; A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK,
Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986, 10-19; H. COUSY, “Product
liability revised. Algemene beschouwingen over de Richtlijn van 25 juli 1985”, DAOR 1986-87, afl. 3, (207)
207-208; E.H. HONDIUS, “De EG-richtlijn van 25 juli 1985: op weg naar een Europees
produktenaansprakelijkheidsrecht”, TvC 1989, afl. 3, (137) 137-138; J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum
Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 336-347. 213
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 1 en D. FAIRGRIEVE, “The
content of the Product Liability Directive: section I. Inception of the Product Liability Directive” in P.
MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (19) 19-25. 214
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 2. 215
P.A. KOTTENHAGEN-EDZES, “Productaansprakelijkheid: schets van het Nederlands recht tegen de Europese
achtergrond”, Letsel&Schade 2001, afl. 2, (5) 5. 216
Arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. 2002, blz. I-3827, overweging 17; J.-
M. RUTSAERT, “De Europese richtlijn betreffende de produktenaansprakelijkheid en de Belgische wetgeving”,
Verzekeringscahiers 1986, afl. 2, (7) 8; J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle,
W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 53-56; L. MCCUTCHEON MATHEWSON, “Harmonization of product liability laws in
the European community: a comparative analysis of the approaches of the federal republic of Germany and the
United Kingdom”, Law & Policy Int.Bus. 1992-93, (1285) 1288; G. HOWELLS, Comparative product liability,
Aldershot, Dartmouth, 1993, 20 en W.H. VAN BOOM en C.J.M. VAN DOORN, “Productaansprakelijkheid en
productveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek consumentenrecht, Zutphen, Paris
Uitgevers, 2006, (261) 262. 217
R.H.C. JONGENEEL en A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, “Produktenaansprakelijkheid en de
detaillist”, TvC 1989, afl. 3, (162) 162.
33
Meer zelfs heeft men, zoals nog zal blijken,218
bescherming willen bieden aan elk mogelijk
slachtoffer van een productongeval.219
Met de uitwerking van productaansprakelijkheidsregels
vond de Europese wetgever het tot slot ook van belang om een adequaat evenwicht te vinden
tussen de bescherming van de belangen van de consument en een rechtvaardige
schadespreiding over de hele maatschappij.220
De wetgever beoogde bijgevolg een
rechtvaardige toewijzing van de met de moderne technologische productie samenhangende
risico’s uit te werken.221
36. Op grond van bovenstaande doelstellingen kwam in 1985 de Richtlijn
Productaansprakelijkheid tot stand. Deze werd in 1999 aangepast in die zin dat de uitsluiting
van landbouwproducten uit het toepassingsgebied rationae materiae opgeheven werd.222
De
Richtlijn Productaansprakelijkheid betreft geen minimumrichtlijn, maar streeft een maximale
harmonisatie na.223
Dit betekent dat de lidstaten geen strengere bepalingen mogen
implementeren in de nationale wetgeving.224
Voorgaande geldt enkel voor de punten die in de
richtlijn geregeld worden.225
Op de punten waarop de richtlijn niet van toepassing is, blijft de
218
Cf.infra: randnr. 219. 219
X. LEWIS, “The protection of consumers in European community law”, YEUL 1992, (139) 169 en D.
VERHOEVEN, “Productveiligheid en productaansprakelijkheid: krachtlijnen en toekomstperspectieven” in G.
STRAETMANS en R. STEENNOT (eds.), Wetboek Economisch Recht en de bescherming van de consument,
Antwerpen, Intersentia, 2015, (193) 195-196. 220
J.F.R BAER, V. CHEN, A.P. LOEWINGER, S. LUND, D. URBAS en W.C. YEW, “Product recall – International
sales, franchising and product liability law perspectives in the United States, Canada, Europe, Signapore and
China”, International Journal of Franchising Law 2007, vol. 5, afl. 5-6, (5) 22. 221
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 2 en C. VAN DAM, European
tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 1406. 222
Richtlijn 1999/34/EG van 10 mei 1999 tot wijziging van richtlijn 85/374/EEG van de Raad betreffende de
onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der lidstaten inzake de
aansprakelijkheid voor producten met gebreken, Pb. 4 juni 1999, L-141, 20-21. Voordien waren
landbouwgrondstoffen en producten van de jacht uitgesloten van het toepassingsgebied van de richtlijn, met
uitzondering van de producten die een eerste be- of verwerking hadden ondergaan (A.J.O. VAN WASSENAER VAN
CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986, 30-34; H. COUSY,
“L’adaption du droit belge à la directive sur la responsabilité du fait des produits défectueux” in X., Les
assurances de l’entreprise, Brussel, Bruylant, 1988, (93) 129-131; W. POSCH, “Reforming European Product
Liability Law: what may be expected from the ‘green paper interrogatory’” in U. MAGNUS en J. SPIER (eds.),
European Tort Law. Liber amicorum for Helmut Koziol, Frankfurt am Main, Peter Lang GmbH, 2000, (223)
229-230 en T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 507-508). 223
Conclusie AG GEELHOED in zaak C-52/00, Commissie/Frankrijk [2001], Jurispr. 2002, blz. I-3827,
overweging 56; arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Griekenland, C-154/00, Jurispr. 2002, blz. I-3879,
overwegingen 10-16; arrest Hof van 25 april 2002, Gonzales Sanchez, C-183/00, Jurispr. 2002, blz. I-3901,
overwegingen 23-29; arrest Hof van 10 januari 2006, Skov & Bilka, C-402/03, Jurispr. 2006, blz. I-199,
overwegingen 22-23; arrest Hof van 4 juni 2009, Moteurs Leroy Somer, C-285/08, Jurispr. 2009, blz. I-4733,
overweging 21; conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-358/08, Aventis Pasteur SA [2009], Jurispr. 2009, blz. I-
11305, overweging 69; arrest Hof van Justitie van 2 december 2009, Aventis Pasteur, C-358/08, Jurispr. 2009,
blz. I-11305, overweging 37; arrest Hof van 21 december 2011, Dutrueux, C-495/10, Jurispr. 2011, blz. I-14157,
overweging 20 en G. HOWELLS, “The content of the Product Liability Directive: section II. Purpose and effect of
the Directive” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (25) 27-
28. 224
Arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. 2002, blz. I-3827, overweging 16. 225
A.L.M. KEIRSE, “Richtlijn 1985/374/EG inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken” in A.S.
HARTKAMP, C.H. SIEBURGH, L.A.D. KEUS, J.S. KORTMANN en M.H. WISSINK (eds.), De invloed van het
Europese recht op het Nederlandse privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2014, (33) 48-49.
34
nationale wetgever ten volle bevoegd om bescherming te verlenen die verder mag reiken dan
de bescherming van de richtlijn zelf.226
De Richtlijn Productaansprakelijkheid richt zich tot de EU-lidstaten die in principe binnen de
drie jaar227
omzettingswetgeving moesten uitvaardigen te rekenen vanaf de kennisgeving van
de richtlijn.228
Zo werd in België in 1991 de Wet Productaansprakelijkheid uitgevaardigd. Op
enkele kleine uitzonderingen na, vormt de Wet Productaansprakelijkheid een getrouwe
omzetting van de Richtlijn Productaansprakelijkheid.229
37. Inhoudelijk gezien hebben de productaansprakelijkheidsregels een repressief karakter
in die zin dat ze mogelijkheden bieden aan het slachtoffer van een productongeval om op te
treden tegen producten die schade veroorzaken.230
Het interessante van deze wetgeving is dat
het aansprakelijkheidscriterium niet de fout van een bepaald persoon is noch de schending van
een contractuele verplichting, maar de vraag of het product veilig is.231
Zo beschikt het
slachtoffer van een productongeval thans over drie wegen om schadevergoeding te eisen: de
productaansprakelijkheidswetgeving, het gemeen buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
en het gemeen contractueel aansprakelijkheidsrecht.232
De productaansprakelijkheidswetgeving is daarentegen an sich niet gericht op preventie.233
Door het introduceren van objectieve productaansprakelijkheidsregels, wou de Europese
wetgever echter wel (bijkomend) verhinderen dat onveilige producten op de markt gebracht
worden.234
Op die manier is een link te vinden met de productveiligheidswetgeving, met name
in de gemeenschappelijke wens om enkel veilige producten op de markt aan te treffen.235
226
Arrest Hof van 4 juni 2009, Moteurs Leroy Somer, C-285/08, Jurispr. 2009, blz. I-4733, overwegingen 24-25
en arrest Hof van 21 december 2011, Dutrueux, C-495/10, Jurispr. 2011, blz. I-14157, overweging 21. 227
Opgemerkt kan worden dat de meeste lidstaten de vooropgestelde termijn niet gehaald hebben. Voor een
overzicht van de omzetting in diverse lidstaten, zie: Groenboek Wettelijke aansprakelijkheid voor producten met
gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def., 33-34; H. COUSY, “L’adaption du droit belge à la directive sur la
responsabilité du fait des produits défectueux” in X., Les assurances de l’entreprise, Brussel, Bruylant, 1988,
(93) 96-98 en J.-L. FAGNART en H. BOULARBAH, “La garantie et la responsabilité en matière de dommages
causés par les produits” in BELGISCHE VERENIGING VAN BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht:
onderzoek en produktontwikkeling, Brussel, Bruylant, 2000, (97) 107-110. 228
Artikel 19, §1 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 229
A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La vente. Commentaire pratique,
Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-50 (bijgewerkt tot oktober 2007). 230
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 16 en 71
en A.L.M. KEIRSE, “Richtlijn 1985/374/EG inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken” in A.S.
HARTKAMP, C.H. SIEBURGH, L.A.D. KEUS, J.S. KORTMANN en M.H. WISSINK (eds.), De invloed van het
Europese recht op het Nederlandse privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2014, (33) 38. 231
Cf.infra: randnrs. 217-218. 232
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du 4
avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR 2004,
13794, nr. 37. 233
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 453. 234
Advies van het Economisch en Sociaal Comité inzake een voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende
de onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake de
aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Publ. 7 mei 1979, C-114, (15) 16. 235
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle de
1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 159-190 en C.J.J.M. STOLKER,
“Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens, supplement 147, 6.
35
Zoals gezegd, zijn beide regelgevingen ontegensprekelijk complementair en gericht op
hetzelfde algemene doel: de bescherming van de consument door onveilige producten op de
markt te vermijden.236
38. Wat tot slot de productaansprakelijkheid in de VSA betreft, kan opgemerkt worden dat
deze verschilt van staat tot staat en doorgaans ontwikkeld is – en verder ontwikkeld wordt – in
de rechtspraak. Omwille van de verscheidenheid en overvloed aan rechtspraak op dit punt, is
het niet mogelijk om de volledige Amerikaanse productaansprakelijkheid te betrekken in het
vervolg van dit proefschrift.237
In het bijzonder kan wel gewezen worden op het belang van de Restatements on Torts met
betrekking tot productaansprakelijkheid.238
Wat de productaansprakelijkheidsregels en de
uitwerking ervan door de rechtspraak betreft, gaat het voornamelijk om §402A Restatements
(2d) of the Law – Torts en §§1-2 Restatements (Third) of the Law – Products Liability.239
Waar relevant wordt in het hiernavolgende teruggekoppeld naar deze Restatements en de
meest interessante rechtspraak van de Amerikaanse rechtbanken.
AFDELING 2. TOEPASSINGSGEBIED RATIONAE MATERIAE
§ 1. PRODUCT
39. De Richtlijn Productaansprakelijkheid definieert een product als ‘een roerende zaak,
ook nadat zij een bestanddeel van een andere roerende of onroerende zaak is gaan worden.240
Meer expliciet stelt de Belgische Wet Productaansprakelijkheid dat het moet gaan om een
lichamelijk roerend goed.241
Soortgelijke omschrijving is te vinden in de regelgeving omtrent
de consumentenkoop.242
Het moge duidelijk zijn dat de productaansprakelijkheidswetgeving
op die manier op een ruim arsenaal aan goederen van toepassing is.243
236
Cf.supra: randnr. 18. 237
Zie hierover in het algemeen: R.J. TRAYNOR, “The ways and meanings of defective products and strict
liability”, Tenn.L.Rev. 1964-65, afl. 32, (363) 363-366; P. KEETON, “Manufacturer’s liability: the meaning of
‘defect’ in the manufacture and design of products”, Syracuse L.Rev. 1968-69, vol. 20, afl. 3, (559) 559-562;
A.A. CASO, “Unreasonably dangerous products from a child’s perspective: a proposal for a reasonable child
consumer expectation test”, Rutgers L.J. 1988-89, afl. 20, (433) 434-441; A. CLARK, Product liability, Londen,
Sweet & Maxwell, 1989, 13-21 en J.R. ADAMS, “Products liability law in the United States: an overview” in R.
HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the
United States, Deventer, Kluwer, 1989, (3) 3-4. 238
G. HOWELLS en M. MILDRED, “Is European products liability more protective than the restatement (third) of
torts: products liability?”, Tenn.L.Rev. 1997-98, afl. 65, (985) 1018. 239
Zie hierover uitgebreider: J.A. HENDERSON en A.D. TWERSKI, “A proposed revision of section 402A of the
Restatements (second) of Torts, Cornell L.Rev. 1992, afl. 7, 1512-1557; J.F. VARGO, “The emperor’s new
clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A products liability design defects – a
survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26, (493) 500-538 en D.G. OWEN, “The
evolution of products liability law”, Rev.Litig. 2007, afl. 26, (955) 987-989. 240
Artikel 2 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 241
Artikel 2 Wet Productaansprakelijkheid. 242
Artikel 1649bis, §2, 3° BW. 243
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 163; D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective
36
A. Roerende goederen
40. In de eerste plaats is de wetgeving enkel van toepassing op roerende goederen.244
Roerende goederen die deel uitmaken van een onroerend goed vallen ook onder dit
toepassingsgebied.245
Zo is de aannemer die een onroerend goed bouwt in principe246
niet
onderworpen aan deze aansprakelijkheid omdat het onroerend goed geen product is in de zin
van de wet terwijl de producent van de eventueel gebrekkige materialen – zoals de stenen of
de ramen – wel op grond van de Wet Productaansprakelijkheid aangesproken kan worden.247
Ook wanneer een roerend goed deel uitmaakt van een ander roerend goed kan de producent
van dat onderdeel aangesproken worden. Te denken valt aan de onderdelen van een voertuig
of de samenstellende stoffen van een geneesmiddel.248
De Wet Productaansprakelijkheid blijft
zelfs van toepassing indien door verwerking in een ander roerend of onroerend goed het
oorspronkelijke product als zodanig ophoudt te bestaan.249
Het verlies van haar zelfstandige
zakenrechtelijke bestaan doet dus geen afbreuk aan het feit dat sprake is van een product.250
De beoordeling van het roerend karakter van een goed geeft in de meeste gevallen weinig
aanleiding tot problemen. Niettemin kunnen interpretatiemoeilijkheden opduiken in geval van
incorporatie van het goed in een ander – al dan niet roerend – goed. Om te beoordelen of er
sprake is van een roerend goed wordt in de Amerikaanse rechtspraak voorgesteld dat de aard
van het product beoordeeld wordt op het ogenblik van de inverkeerstelling.251
In casu ging het
om gebrekkige stalen platen die bijeengevoegd werden tot een tankinstallatie, die als
onroerend beschouwd moest worden. Niettemin was de rechtbank van oordeel dat de
productaansprakelijkheidsregels van toepassing zijn aangezien de onveilige goederen – de
stalen platen – op het ogenblik van hun inverkeerstelling roerend van aard waren.
products in Europe”, JETL 2014, vol. 5, afl. 1, (1) 3 en J. REVEL, “Produits défectueux” in Jurisclasseur:
Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens, 3. 244
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 14 en H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel,
Bruylant, 1978, 396. 245
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 14. 246
Niettemin kan de aannemer eventueel wel gekwalificeerd worden als leverancier van de gebrekkige
producten. Zie hierover: A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees
verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986, 34. 247
A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 52; W. GOOSSENS, “Veiligheid op de
bouwplaats”, T.Aann. 2001, (28) 92 en K. SCHULPEN, “De toepassing van de Wet Productaansprakelijkheid op
aanneming van werken en diensten” (noot onder Antwerpen 24 januari 2007), T.Aann. 2010, afl. 2, (173) 174. 248
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 7 en Luik 7 november 2005, TBBR 2006, afl. 10,
620, noot E. MONTERO. 249
W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl.
5, (101) 107. 250
A.S. HARTKAMP en C.H. SIEBURGH, Verbintenissenrecht – de verbintenis uit de wet in Asser-serie, Deventer,
Kluwer, 2011, 234 en A.L.M. KEIRSE, “Richtlijn 1985/374/EG inzake de aansprakelijkheid voor producten met
gebreken” in A.S. HARTKAMP, C.H. SIEBURGH, L.A.D. KEUS, J.S. KORTMANN en M.H. WISSINK (eds.), De
invloed van het Europese recht op het Nederlandse privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2014, (33) 51. 251
Seegers Grain Company v. US Steel Corporation, 218 Ill.App.3d 357, 577 N.E.2d 1364 en 160 Ill.Dec. 793
(1991).
37
Diezelfde redenering kan toegepast worden binnen de EU. Met andere woorden moet steeds
op het ogenblik van de inverkeerstelling nagegaan worden wat de aard van het goed is, los
van de vraag naar de aard van het goed op een later tijdstip. Soortgelijke redenering geldt
eveneens in de regelgeving met betrekking tot de consumentenkoop. Ook deze bepalingen
zijn enkel van toepassing op lichamelijke roerende goederen, wat beoordeeld moet worden op
het moment van de levering.252
41. Onroerende goederen uit hun aard253
vallen buiten het toepassingsgebied van de
productaansprakelijkheidswetgeving. Hetzelfde geldt voor de onroerende goederen door het
voorwerp waarop ze betrekking hebben.254
De ratio legis hiervoor is – aldus de Europese
wetgever – te vinden in het feit dat de hieruit voortvloeiende aansprakelijkheid in haast alle
lidstaten door bijzondere regels beheerst wordt.255
Niettemin werd reeds in het Groenboek
1999 de vraag opgeworpen of het niet wenselijk zou zijn om het toepassingsgebied van de
Richtlijn Productaansprakelijkheid uit te breiden tot onroerende goederen.256
Terecht merkt FAGNART op dat de rechtvaardiging voor de uitsluiting van onroerende
goederen merkwaardig te noemen is aangezien de Richtlijn Productaansprakelijkheid tot doel
heeft de diverse nationale regelingen te harmoniseren.257
In lijn met deze stelling kan gepleit
worden voor een uitbreiding van het materiële toepassingsgebied van de richtlijn tot
onroerende goederen. Geen van de achterliggende doelstellingen van de richtlijn rechtvaardigt
een uitsluiting van deze goederen. Integendeel zou een verscheidenheid aan bijzondere
nationale regels inzake de aansprakelijkheid voor onroerende goederen juist baat hebben bij
een uniforme harmoniserende Europese regeling.258
Minstens dient de wetgever op betere
wijze te motiveren waarom de onroerende goederen niet aan de geldende
aansprakelijkheidsregels onderworpen zijn.
252
C. CAUFFMAN, “De nieuwe wet op de consumentenkoop”, TPR 2005, afl. 3, (787) 798; J. STUYCK, “Historiek
en toepassingsgebied van de richtlijn consumentenkoop en van de omzettingswet” in S. STIJNS en J. STUYCK
(eds.), Het nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (1) 23 en B. TILLEMAN, Overeenkomsten.
Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 581. 253
Onroerende goederen door bestemming zijn echter wel begrepen onder het begrip product. Zie inter alia:
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 7 en I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in
X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-
9. 254
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 7. 255
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 14. Zie hierover ook: M. FALLON, “La directive du 25 juillet 1985 relative
à la responsabilité du fait des produits et le secteur de la construction”, T.Aann. 1987, (260) 261 en Y.
MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs,
L.G.D.J., 1990, 165. 256
Groenboek wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def., 29. 257
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 22-23. In dezelfde zin, zie ook: T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake
produktenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, afl. 2, (96) 102 en D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid
in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 34. 258
In dezelfde zin, zie: M. FALLON, “La directive du 25 juillet 1985 relative à la responsabilité du fait des
produits et le secteur de la construction”, T.Aann. 1987, (260) 261.
38
B. Lichamelijke goederen
42. In de tweede plaats moet het gaan om lichamelijke goederen.259
Dit betekent dat het
roerend goed zintuiglijk waarneembaar is.260
Het vereiste van lichamelijkheid is niet
uitdrukkelijk opgenomen in de Richtlijn Productaansprakelijkheid.261
Niettemin wordt
traditioneel aangenomen dat dit a contrario af te leiden is uit artikel 2 Richtlijn
Productaansprakelijkheid.262
Hierin staat dat elektriciteit als een product beschouwd moet
worden. Aangezien elektriciteit door diens aard moeilijk in een juridische categorie onder te
brengen is, werd dit uitdrukkelijk als product bestempeld.263
Hieruit kan afgeleid worden dat
de richtlijn enkel van toepassing is op lichamelijke goederen, nu elektriciteit expliciet als een
product werd genoemd om te vermijden dat dit als onlichamelijk goed beschouwd zou worden
en zo buiten het toepassingsgebied van de richtlijn valt.
Op grond van de vereiste van lichamelijkheid zijn onlichamelijke goederen zoals het cliënteel,
de intellectuele rechten, de handelsnaam, de schuldvorderingen en de goodwill uitgesloten
van het toepassingsgebied van de productaansprakelijkheidswetgeving.264
Hetzelfde kan
gezegd worden van bijvoorbeeld effecten en aandelen.265
C. Wijze van vervaardiging
43. Volgens de inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid zou de
richtlijn enkel van toepassing zijn op roerende goederen die industrieel vervaardigd zijn.266
In
navolging hiervan, is een deel van de rechtsleer de mening toegedaan dat enkel industrieel
vervaardigde goederen onder het toepassingsgebied van de
productaansprakelijkheidsregelgeving vallen.267
259
A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La vente. Commentaire pratique,
Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-59 en I.6-61 (bijgewerkt tot oktober 2007); L. CORNELIS, Beginselen van
het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 529 en H. BOCKEN,
“Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe
postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 362. 260
I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN
(eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen,
Kluwer, 2011, (1324) 1326. 261
Verslag HERMANS, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/5, 4. 262
D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective products in Europe”, JETL
2014, vol. 5, afl. 1, (1) 4. 263
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 8. 264
X. BYVOET, “De Wet op de produktenaansprakelijkheid T.G.V. of gewone spoorlijn?”, Limb.Rechtsl. 1992,
(37) 46; D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 35 en K.
SCHULPEN, “De toepassing van de Wet Productaansprakelijkheid op aanneming van werken en diensten” (noot
onder Antwerpen 24 januari 2007), T.Aann. 2010, afl. 2, (173) 173-174. 265
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 7: hierbij moet opgemerkt worden dat de vroegere
aandelen aan toonder wel te beschouwen zijn als een roerend lichamelijk goed en aldus als een product. 266
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 3. 267
PH. FONTAINE, “Directive européenne R.C. produits”, De Verz. 1986, (255) 257; H.C. TASCHNER, “La future
responsabilité du fait des produits défectueux dans la Communauté Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl.
297, (257) 259; M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn:
harmonisatie en consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 6; M.C. HAVEMANN, “The EC
Directive on product liability: its background, aims and system” in R. HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.),
Product liability: prevention, practice and process in Europe and the United States, Deventer, Kluwer, 1989,
39
Ook de toenmalige advocaat-generaal bij het Hof van Justitie was in de zaak Henning
Veedfald die mening toegedaan.268
Deze stelling krijgt om verschillende redenen echter geen
bijval.269
Zo is deze redenering in strijd met de duidelijke tekst van artikel 2 Richtlijn
Productaansprakelijkheid, waarin geen onderscheid gemaakt wordt naargelang de wijze van
vervaardiging van het roerend goed.270
Verder stelt de toelichting bij het voorstel tot richtlijn
uitdrukkelijk dat geen onderscheid gemaakt wordt tussen de industrieel en de ambachtelijk
vervaardigde producten.271
Daarenboven heeft de Europese Commissie op een parlementaire
vraag bevestigd dat de richtlijn eveneens van toepassing is op de ambachtelijke en artistieke
producten.272
Tot slot paste het Hof van Justitie de Richtlijn Productaansprakelijkheid in de
zaak Henning Veedfald zonder meer toe op een goed dat niet industrieel vervaardigd was,
namelijk een spoelvloeistof voor een transplantatienier.273
Hetzelfde gebeurde in de zaak Skov
& Bilka waar de richtlijn toegepast werd op niet-industrieel geproduceerde eieren.274
Uit het
voorgaande moet besloten worden dat de productaansprakelijkheidswetgeving van toepassing
is op alle lichamelijke roerende goederen, ongeacht hun wijze van vervaardiging, zij het
industrieel, ambachtelijk, artistiek of huishoudelijk.275
(17) 19; M. FALLON, “La loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait des produits défectueux”, JT
1991, (465) en P.A. KOTTENHAGEN-EDZES, “Productaansprakelijkheid: schets van het Nederlands recht tegen de
Europese achtergrond”, Letsel&Schade 2001, afl. 2, (5) 6. 268
Conclusie AG COLOMER in zaak C-203/99, Henning Veedfald [2000], Jurispr. 2001, blz. I-3569,
overwegingen 8-13. 269
L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34, (1139) 1143; J.G.J.
RINKES, “Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.),
Consumentenrecht. Een overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer, 1996, (267) 270; T.
VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia,
2009, 501 en G. STRAETMANS en D. VERHOEVEN, “The content of the Product Liability Directive: section IV.A.
Notion of product” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (40)
42-43. 270
J.-L. FAGNART, “Transplantation d’organe et responsabilité du fait des produits défectueux” (noot onder HvJ
10 mei 2001 Henning Veedfald), JT 2002, (209) 210; I. LUTTE, “Transplantation d’organe au regard de la
jurisprudence de la C.J.C.E.” (noot onder HvJ 10 mei 2001 Henning Veedfald), DCCR 2002, afl. 55, (63) 66 en
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 10. 271
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 14. 272
Vraag nr. 706/88 G. DE VRIES, Pb. 8 mei 1989, C 114/42. 273
Arrest Hof van Justitie van 10 mei 2001, Henning Veedfald, C-203/99, Jurispr. 2001, blz. I-3569. 274
Arrest Hof van Justitie van 10 januari 2006, Skov & Bilka, C-402/03, Jurispr. 2006, blz. I-199. 275
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 163; L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend
overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 81; J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit
Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 437 en J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M.
KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer,
Kluwer, 2015, 139.
40
D. Producten in het raam van een dienstverrichting
44. Als laatste punt moet nog iets gezegd worden over de problematiek van producten en
dienstverleningen. Logischerwijs is een dienstverlening op zich uitgesloten van het
toepassingsgebied rationae materiae van de productaansprakelijkheidswetgeving.276
Dit is
geïnspireerd op de Amerikaanse rechtspraak die reeds diverse malen heeft gesteld dat de
regels inzake strict product liability niet van toepassing zijn in situaties waarin de essentiële
aard van de transactie een dienst is in plaats van een product.277
Het is echter interessant om op te merken dat de Europese Commissie in 1990 een voorstel tot
richtlijn had ingediend inzake de aansprakelijkheid voor diensten.278
De bedoeling was om de
dienstverrichter aansprakelijk te stellen voor de schade die door zijn schuld bij het verrichten
van de dienst toegebracht werd.279
Hierbij zou het aan de dienstverrichter toekomen om te
bewijzen dat hij geen fout beging.280
Bij het beoordelen van de schuld moest rekening
gehouden worden met de handelwijze van de dienstverrichter, die in normale en redelijkerwijs
te voorziene omstandigheden de mate van veiligheid moet bieden die men gerechtigd is te
verwachten.281
Het voorstel tot richtlijn bevatte verder definities – onder andere omtrent de
schade, het bewijs en de verjaring – te vergelijken met de definities uit de Richtlijn
Productaansprakelijkheid.282
Het Europees Economisch en Sociaal Comité was in zijn advies
over het voorstel tot richtlijn dienstenaansprakelijkheid evenwel zeer kritisch.283
276
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 32; A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X.,
La vente. Commentaire pratique, Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-62 (bijgewerkt tot oktober 2007) en H.
COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 396. 277
Zie inter alia: Magrine v. Krasnica, 94 N.J.Super 228 en 227 A.2d 539 (1967); Newmark v. Gimbel’s Inc., 54
N.J. 585 en 258 A.2d 697 (1969); Baptista v. Saint Barnabas Medical Center, 109 N.J.Super. 217 (1970) en
Feldman v. Lederle Laboratories, 97 N.J. 429 en 479 A.2d 374 (1984). 278
Voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake de aansprakelijkheid voor diensten, COM(90) 482 def. Zie
hierover in het algemeen: Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des
produits défectueux, Parijs, L.G.D.J., 1990, 178-181. 279
Artikel 1, §1 voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake de aansprakelijkheid voor diensten, COM(90) 482
def. 280
Artikel 1, §2 voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake de aansprakelijkheid voor diensten, COM(90) 482
def. Zie hierover: A. DE BOECK, “Het voorstel van E.G.-richtlijn inzake de aansprakelijkheid voor gebrekkige
diensten”, RW 1993-94, afl. 18, (585) 596. 281
Artikel 1, §3 voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake de aansprakelijkheid voor diensten, COM(90) 482
def. Zie hierover: A. DE BOECK, “Het voorstel van E.G.-richtlijn inzake de aansprakelijkheid voor gebrekkige
diensten”, RW 1993-94, afl. 18, (585) 597 282
Artikelen 2 en volgende voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake de aansprakelijkheid voor diensten,
COM(90) 482 def. Voor uitvoerige bespreking, zie: Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la
responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs, L.G.D.J., 1990, 178-181; G. HOWELLS, “Consumer safety
in Europe: in search of the proper standard” in B.S. JACKSON en D. MCGOLDRICK (eds.), Legal visions of the
new Europe, Londen, Graham&Trotman, 1993, (294) 304-306 en A. DE BOECK, “Het voorstel van E.G.-richtlijn
inzake de aansprakelijkheid voor gebrekkige diensten”, RW 1993-94, afl. 18, (585) 601-611. 283
Advies over het voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake de aansprakelijkheid voor diensten, Pb.L. 14
oktober 1991, 269, 40-48.
41
Ook in de rechtsleer kwam er vrijwel meteen kritiek op bepaalde aspecten van het voorstel.284
Het voorstel werd dan ook met stille trom afgevoerd waardoor er tot op heden geen algemeen
Europees systeem inzake aansprakelijkheid voor diensten bestaat. Deze aansprakelijkheid
komt bijgevolg tot stand op grond van de nationale regimes.285
45. Hoe dan ook moet aangenomen worden dat de Europese
productaansprakelijkheidsregels wel van toepassing zijn indien een lichamelijk roerend goed
gebruikt wordt in het kader van een dienstverlening.286
Advocaat-generaal bij het Hof van
Justitie COLOMER was in 2000 echter de mening toegedaan dat de Richtlijn
Productaansprakelijkheid niet van toepassing is op producten die door een persoon
beroepshalve vervaardigd zijn om in het kader van zijn werkzaamheid te gebruiken en die
aldus niet bestemd zijn om ter beschikking te worden gesteld van de consument.287
In
diezelfde conclusie meende COLOMER dat het vervaardigen van een product in dat geval
slechts een accessoir element vormt van de dienstverrichting zodat de veroorzaakte schade
enkel verhaald kan worden via de aansprakelijkheid voor een foutieve dienstverrichting. In
casu ging het om een transplantatienier die ongeschikt werd voor transplantatie als gevolg van
de spoeling met een onveilige spoelvloeistof.
In een kort maar kernachtig antwoord stelde het Hof van Justitie dat de Richtlijn
Productaansprakelijkheid wel van toepassing is op de bij een dienstverrichting gebruikte
producten. Het Hof oordeelde namelijk als volgt: ‘[…] kan worden volstaan met vast te
stellen, dat in het hoofdgeding het gebrek van een bij een dienstverrichting gebruikt product
aan de orde is, en niet het gebrek van een dienstverrichting als zodanig.’288
Zolang het dus
gaat om een gebrekkig product – al dan niet in het kader van een dienstverlening – en niet om
een gebrekkige dienstverlening an sich is er geen enkel probleem. Zo is de
productaansprakelijkheidswetgeving evenzeer van toepassing indien een kinesitherapeut een
gebrekkige olie gebruikt of een kapper een onveilige shampoo alsook wanneer een aannemer
slechte cement produceert of een gebrekkige steensoort verwerkt.289
284
Zie inter alia: R.O. DALCQ, “Le risque des produits et des services” in X., Les assurances de l’entreprise.
Volume II, Brussel, Bruylant, 1993, (215) 236-238 en A. DE BOECK, “Het voorstel van E.G.-richtlijn inzake de
aansprakelijkheid voor gebrekkige diensten”, RW 1993-94, afl. 18, 585-612, i.h.b. 598-601 en 612. 285
R.O. DALCQ, “Le risque des produits et des services” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II,
Brussel, Bruylant, 1993, (215) 231. 286
I. LUTTE, “Transplantation d’organe au regard de la jurisprudence de la C.J.C.E.” (noot onder HvJ 10 mei
2001 Henning Veedfald), DCCR 2002, afl. 55, (63) 68; H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor
gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva,
Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 366; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 505 en G. STRAETMANS en D. VERHOEVEN, “The content
of the Product Liability Directive: section IV.A. Notion of product” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European
Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (40) 43-44. 287
Conclusie AG COLOMER in zaak C-203/99, Henning Veedfald [2000], Jurispr. 2001, blz. I-3569, overweging
14. 288
Arrest Hof van Justitie van 10 mei 2001, Henning Veedfald, C-203/99, Jurispr. 2001, blz. I-3569, overweging
12. 289
C.F. KROES, “Product recall”, AV&S 2004, afl. 4, (166) 170; K. SCHULPEN, “De toepassing van de Wet
Productaansprakelijkheid op aanneming van werken en diensten” (noot onder Antwerpen 24 januari 2007),
T.Aann. 2010, afl. 2, (173) 176-177 en I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en
productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en
economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1327.
42
In soortgelijke zin werd in de rechtspraak geoordeeld dat een douchekabine die in een
woning geïnstalleerd wordt een product is.290
Dit betekent echter niet dat de dienstverlener
zelf de eventuele aansprakelijkheid moet dragen. De dienstverlener valt immers enkel in
bepaalde omstandigheden onder het toepassingsgebied rationae personae van de richtlijn.291
Hierbij kan nog gewezen worden op de rechtsleer die zich de vraag stelt waarom er nog een
onderscheid gemaakt wordt tussen de gebrekkige dienstverlening zelf en de dienstverlening
waarbij een onveilig product gebruikt wordt.292
Naar mijn mening is het – net zoals bij het
toepassingsgebied van de productveiligheidswetgeving293
– inderdaad te verdedigen dat dit
onderscheid niet altijd duidelijk te maken is. De wetgever doet er dan ook goed aan om dit
onderscheid te laten varen of om een correcte rechtvaardiging hiervoor te geven.
§ 2. SPECIFIEKE TOEPASSINGSGEVALLEN
A. Energiebronnen
46. Wat de toepassing van de productaansprakelijkheidswetgeving op energiebronnen
betreft, is de situatie eenvoudig.294
In de eerste plaats werd reeds aangehaald dat elektriciteit
onder het toepassingsgebied rationae materiae valt aangezien de Richtlijn
Productaansprakelijkheid hier expliciet naar verwijst als een in aanmerking te nemen
product.295
Verder wordt aangenomen dat water en gas onder het toepassingsgebied van de
geldende wetgeving vallen.296
Beiden zijn namelijk een lichamelijk roerend goed. In
soortgelijke zin, moet aangenomen worden dat inoniserende straling een product is in de zin
van de productaansprakelijkheidswetgeving.297
290
Luik 23 april 2013, DCCR 2014, afl. 103, 50, noot L. JACQMIN. 291
Cf.infra: randnr. 77. 292
W. SLAGTER, “Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR 1988, (731) 740 en J-L. FAGNART,
“Transplantation d’organe et responsabilité du fait des produits défectueux” (noot onder HvJ 10 mei 2001
Henning Veedfald), JT 2002, (209) 210. Contra: M. FLAMÉE, “Produktaansprakelijkheid voor software”, T.Verz.
1990, afl. 293, (654) 656. 293
Voor uitvoerigere uiteenzetting, cf.supra: randnrs. 28-29. 294
Voor een helder overzicht van andere specifieke en innovatieve producten die mogelijks problematisch
(kunnen) zijn in het licht van de Richtlijn Productaansprakelijkheid, zie: P. MACHNIKOWSKI, “Introduction” in P.
MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (1) 3-8. 295
Artikel 2, in fine Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 2, lid 2 Wet Productaansprakelijkheid. In de
consumentenkoopregeling wordt elektriciteit daarentegen expliciet uitgesloten van het toepassingsgebied
rationae materiae (artikel 1649bis, §2, 3°, in fine BW). 296
Verslag HERMANS, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/5, 6; M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT,
“Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en consumentenbescherming? (deel 1)”, RW
1987-88, afl. 1, (1) 7; X. LEWIS, “The protection of consumers in European community law”, YEUL 1992, (139)
170; A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 12; C. HODGES, Product
liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 46; L. DOMMERING-VAN RONGEN,
Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 124 en C.J.J.M. STOLKER,
“Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens, supplement 147,
art. 187-7. Ook deze producten worden echter expliciet uitgesloten van de consumentenkoopregeling, althans in
zoverre het gaat om zaken die niet marktklaar gemaakt zijn in een bepaald volume of in een bepaalde
hoedanigheid (artikel 1649bis, §2, 3° BW). 297
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 358-359.
43
B. Dieren
47. De Wet Productaansprakelijkheid is ontegensprekelijk van toepassing op dieren.298
Zo
aanvaardde het hof van beroep te Antwerpen bijvoorbeeld dat een dier – in casu een hond –
het voorwerp kan uitmaken van een (consumenten)koop.299
Soortgelijke rechtspraak meent
verder dat ook katten en paarden roerende lichamelijke zaken zijn waardoor de consument die
dergelijk dier van een professioneel verkoper aankoopt, zich kan beroepen op de regels inzake
consumentenkoop.300
Er kan bijgevolg geen twijfel over bestaan dat dieren als een lichamelijk
roerend goed te beschouwen zijn.301
Zo kan een besmet dier bijvoorbeeld aanleiding geven tot
toepassing van de regels inzake productaansprakelijkheid.302
C. Lichaamsmateriaal
48. Ten derde is er de problematiek van lichaamsmateriaal.303
Hoewel het niet de
bedoeling was van de Europese wetgever om lichaamsmateriaal onder het toepassingsgebied
van de richtlijn te plaatsen noch diens bedoeling was om lichaamsmateriaal uit te sluiten van
dit toepassingsgebied,304
moet aangenomen worden dat deze goederen te beschouwen zijn als
producten in de zin van de Richtlijn Productaansprakelijkheid.305
Lichaamsmateriaal is
namelijk een lichamelijk roerend goed. Bovendien speelt de wijze van vervaardiging van het
goed geen enkele rol bij de beoordeling van het toepassingsgebied rationae materiae.306
Het menselijke lichaam na overlijden en de delen van het menselijke lichaam die zijn
afgescheiden van het lichaam307
– zoals bijvoorbeeld bloed, organen en sperma – vallen
binnen de betekenis van het begrip “product”.308
Aan de andere kant is het levende lichaam
298
G. BRÜGGEMEIER, Haftungsrecht. Struktur, Prinzipien, Schutzbereich, Springer-Verlag, Berlin, 2006, 423 en
J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen,
Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 454-455. 299
Antwerpen 21 mei 2012, NjW 2013, afl. 276, 122, noot R. STEENNOT. Zie ook: Gent 2 mei 2012, DCCR 2012,
afl. 97, 100 en Kh. Turnhout 6 juni 2011, RABG 2013, 660, noot. 300
Zie inter alia: Rb. Dinant 16 oktober 2013, JLMB 2014, 237 en Vred. Geel 18 maart 2014, Juristenkrant
2014, afl. 287, 4 (weergave A. GODFROID). 301
R. STEENNOT, “Zieke hond is een gebrekkige zaak” (noot onder Antwerpen 21 mei 2012), NjW 2013, afl.
276, 125. 302
C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer,
currens, supplement 147, art. 187-12/13. 303
Zie hierover ook: N. BROECKX en D. VERHOEVEN, “Transplanting diseases form organ donors in Western
Europe: fault liability or strict liability?”, EJHL 2015, afl. 22, (207) 223-228. 304
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 88. 305
L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34, (1139) 1143; A.
GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 12; X. LEWIS, “The protection of
consumers in European community law”, YEUL 1992, (139) 169-170; C. HODGES, Product liability. European
laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 51 en L. DOMMERING-VAN RONGEN,
Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 112. 306
Cf.supra: randnr. 43. 307
C.J.J.M. STOLKER, “Aansprakelijkheid voor bloedprodukten en bloedtransfusies”, NjB 1995, afl. 19, (685)
687 en R.P. WIJNE, Aansprakelijkheid voor zorggerelateerde schade, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers,
2013, 331. 308
T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen,
Maklu, 1992, 662; C.J.J.M. STOLKER, “Aansprakelijkheid voor bloedprodukten en bloedtransfusies”, NjB 1995,
afl. 19, (685) 686-687; P.-H. DELVAUX en L. VANDENHOUTEN, “La responsabilité du fait des produits de santé”
44
als dusdanig niet te beschouwen als een product.309
Het feit dat lichaamsmateriaal na de
afscheiding van het menselijk lichaam – en aldus na het verkrijgen van een roerend karakter –
eventueel opnieuw in een (ander) lichaam gebracht wordt – waardoor het zijn roerend
karakter verliest – doet aan bovenstaande geen afbreuk. De wetgeving is immers van
toepassing zodra het gaat om een roerend lichamelijk goed dat schade veroorzaakt, los van de
vraag of dat goed nog als lichamelijk en/of roerend te bestempelen is op een later tijdstip.310
Het feit dat bloed bijvoorbeeld – net zoals een geneesmiddel – op een bepaald ogenblik een
lichamelijk roerend goed is, is voldoende voor de toepassing van de
productaansprakelijkheidswetgeving, ongeacht of het bloed of het geneesmiddel door
“absorptie” in het lichaam zijn roerend karakter verliest.311
D. Software
49. Een andere vaak aangehaalde vraag is die of software al dan niet als een product
beschouwd moet worden.312
Het belang hiervan is niet te onderschatten nu de huidige
samenleving zich meer en meer ontwikkelt tot een “informatica-maatschappij”.313
Ook hier is
het duidelijk dat de ontwerpers van de richtlijn noch de bedoeling hadden om software uit te
sluiten van het toepassingsgebied van de richtlijn noch de bedoeling hadden om software
hieronder op te nemen aangezien er gewoonweg geen rekening werd gehouden met deze
problematiek in 1985.314
Bepaalde rechtsleer is van mening dat software geen product is
omdat het een dienst betreft315
dan wel omdat het gaat om een onlichamelijk goed.316
in J. CRUYPLANTS en J.-L. FAGNART (eds.), Actualités du droit de la santé, Brussel, Editions du jeune barreau de
Bruxelles, 1999, (199) 216; Y.-H. LELEU en G. GENICOT, Le droit médical, Brussel, De Boeck, 2001, 212; P. LE
TOURNEAU, et al., Droit de la responsabilité et des contrats, Parijs, Dalloz, 2008, 1673; G. BRÜGGEMEIER,
Haftungsrecht. Struktur, Prinzipien, Schutzbereich, Springer-Verlag, Berlin, 2006, 433; J. HERRING, Medical
law and ethics, Oxford, Oxford University Press, 2006, 378; J. PEIGNE, “Quelle responsabilité hospitalière du
fait de la greffe d’un organe contaminé” (noot onder CAA Parijs 18 oktober 2006), RTDSS 2007, afl. 2, (294)
298; D. MARGINEAN-FAURE, noot onder CAA Lyon 20 december 2007, AJDA 2008, afl. 15, (828) 829; G.
GENICOT, Droit médical et biomédical, Brussel, Larcier, 2010, 723; R.P. WIJNE, Aansprakelijkheid voor
zorggerelateerde schade, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2013, 330 en C. DELFORGE, “La responsabilité
du fait des produits de santé – rapport belge” in L’indemnisation des victimes d’accidents médicaux en Europe,
Brussel, Bruylant, 2015, (293) 296. 309
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 19-20; L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Maklu, 1989, 327; H.J.J. LEENEN, J.C.J. DUTE en W.R. KASTELEIN, Handboek gezondheidsrecht, Houten, Bohn
Stafleu van Loghum, 2008, 137 en J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit
Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 445-446. 310
A.S. HARTKAMP en C.H. SIEBURGH, Verbintenissenrecht – de verbintenis uit de wet in Asser-serie, Deventer,
Kluwer, 2011, 234 en U. MAGNUS, “Product liability in Germany” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European
Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (237) 246. 311
In soortgelijke zin, zie inter alia: Hof Amsterdam 3 februari 1999, NJ 1999, 621; A v. National Blood
Authority, 3 All ER 289 (2001) en Rb. Brussel 10 februari 2005, T.Gez. 2007-08, afl. 4, 284. 312
Zie hierover uitgebreider: D. VERHOEVEN, “Productveiligheid en productaansprakelijkheid: krachtlijnen en
toekomstperspectieven” in G. STRAETMANS en R. STEENNOT (eds.), Wetboek Economisch Recht en de
bescherming van de consument, Antwerpen, Intersentia, 2015, (193) 211-213. 313
C. STUURMAN en G. VANDENBERGHE, “Softwarefouten: een ‘zaak’ van leven of dood?”, NjB 1988, afl. 24,
(1667) 1667. 314
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 88. 315
W. SLAGTER, “Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR 1988, (731) 740 en W. POSCH, “Comparative
aspects of products liability in Europe and the United States” in R. HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product
45
Nog anderen zijn dan weer de mening toegedaan dat software als een informatieproduct as
such bestempeld moet worden317
en om die reden niet onder het toepassingsgebied van de
richtlijn valt.318
Deze stellingen behoeven echter enige nuancering.
Wat het eerste argument betreft, moet aangenomen worden dat hoewel de levering van
software eventueel als een dienst aan te merken is, de software zelf ontegensprekelijk een
product is, weliswaar als voorwerp van de dienstverlening.319
Zoals supra aangehaald,
verhindert niets dat de productaansprakelijkheidswetgeving van toepassing is op de bij een
dienstverrichting gebruikte producten.320
Dit eerste argument kan dan ook eenvoudig van tafel
worden geveegd.
50. Wat vervolgens de kritiek van het onlichamelijke karakter van software betreft, moet
vastgesteld worden dat software vaak op een drager – zoals een cd-rom of usb-stick –
vastgelegd is waardoor wel sprake is van een lichamelijk goed.321
De Europese Commissie
was reeds diezelfde mening toegedaan in een antwoord op een parlementaire vraag.322
Ook de
toenmalig bevoegde Belgische minister was van oordeel dat de
productaansprakelijkheidswetgeving van toepassing is op programmatuur.323
Deze stelling
kwam bovendien naar voren in de rechtspraak omtrent de Wet Productaansprakelijkheid.324
liability: prevention, practice and process in Europe and the United States, Deventer, Kluwer, 1989, (123) 135
(impliciet). 316
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-11; L. MCCUTCHEON MATHEWSON, “Harmonization
of product liability laws in the European community: a comparative analysis of the approaches of the federal
republic of Germany and the United Kingdom”, Law & Policy Int.Bus. 1992-93, (1285) 1291; J.-L. FAGNART en
H. BOULARBAH, “La garantie et la responsabilité en matière de dommages causés par les produits” in BELGISCHE
VERENIGING VAN BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en produktontwikkeling,
Brussel, Bruylant, 2000, (97) 132-133; P. LE TOURNEAU, et al., Droit de la responsabilité et des contrats, Parijs,
Dalloz, 2008, 1672 en J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in
DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.),
Huur van diensten – Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007, (45) 62. 317
C. STUURMAN en G. VANDENBERGHE, “Softwarefouten: een ‘zaak’ van leven of dood?”, NjB 1988, afl. 24,
(1667) 1670 en S.S.H. WIBBENS, “Netherlands” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability,
Londen, Buttersworths, 1992, (261) 282. 318
Over de toepassing van de richtlijn op informatieproducten, cf.infra: randnrs. 52-53. 319
C. STUURMAN en G. VANDENBERGHE, “Softwarefouten: een ‘zaak’ van leven of dood?”, NjB 1988, afl. 24,
(1667) 1670; L. DOMMERING-VAN RONGEN, “Produktenaansprakelijkheid en software”, Computerr. 1988, afl. 5,
(227) 230; M. FLAMÉE, “Produktaansprakelijkheid voor software”, T.Verz. 1990, afl. 293, (654) 661 en I. LUTTE,
“La responsabilité du fait des produits de la technologie” in Responsabilités. Traité théorique et pratique,
Diegem, Kluwer, currens, boek 33, 27 (bijgewerkt tot december 2004). 320
Cf.supra: randnrs. 44-45. 321
L. DOMMERING-VAN RONGEN, “Produktenaansprakelijkheid en software”, Computerr. 1988, afl. 5, (227) 228;
M. FLAMÉE, “Produktaansprakelijkheid voor software”, T.Verz. 1990, afl. 293, (654) 663; M. THORNTON en T.
ELLIS, “United Kingdom” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability, Londen, Buttersworths,
1992, (429) 461; F.W. GROSHEIDE, “Aansprakelijkheid voor informatie(-producten)”, TvC 1998, afl. 4, (309)
312; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 505 en A.L.M. KEIRSE, “Product liability in the Netherlands” in P. MACHNIKOWSKI (ed.),
European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (311) 318. 322
Vraag 706/88 G. De Vries, Pb. 8 mei 1989, C 114/42. 323
Verslag HERMANS, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/5, 5. 324
Gent 3 oktober 2007, Computerr. 2008, 202, noot E. KINDT.
46
Ook uit andere rechtspraak kan afgeleid worden dat software een zaak is die het voorwerp kan
zijn van een koop-verkoop-overeenkomst of een consumentenkoop of die kan gestolen
worden.325
Zodra de software op een fysieke drager beschikbaar is, is dus sprake van een
lichamelijk goed zodat ook deze tweede kritiek geen bijval kan kennen.326
Bij dit alles moet – in navolging van andere rechtsleer – opgemerkt worden dat zodra software
dermate geïncorporeerd is in een lichamelijk goed dat de software noodzakelijk is om deze
goederen geheel of gedeeltelijk te laten functioneren én de software van deze goederen geen
onderscheiden element meer uitmaakt, de software aangezien moet worden als een onderdeel
van dit lichamelijk roerend goed.327
In dergelijke gevallen is de
productaansprakelijkheidswetgeving van toepassing. De software is dan immers ter
beschikking op een fysieke drager.328
Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de
software die nodig is voor de besturing van een vliegtuig. Software hoeft dus niet
noodzakelijk ter beschikking zijn op een aparte fysieke drager – zoals een cd-rom – maar kan
ook rechtstreeks geïncorporeerd zijn in een bepaald goed.
51. Het grootste probleem blijft de situatie waarin software noch door middel van een
drager noch in een andere lichamelijk goed – maar bijvoorbeeld online – ter beschikking is.329
In dat geval moet aangenomen worden dat geen sprake is van een lichamelijk roerend goed en
dus niet van een product.330
Sommige rechtsleer is evenwel van mening dat de toepassing van
de Wet Productaansprakelijkheid ook in die gevallen niet uitgesloten is nu deze niet vereist
dat een lichamelijk roerend goed overgedragen wordt.331
Met deze redenering kan niet
ingestemd worden.
325
Kh. Brussel 11 maart 1992, JT 1993, 206; Corr. Brussel 24 juni 1993, JLMB 1994, 444 en Kh. Brussel 5
oktober 1994, DIT 1995, afl. 4, 38, noot E. MONTERO. Zie hierover ook: B. TILLEMAN, Overeenkomsten.
Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 581-
582 en R. STEENNOT, Consumentenkoop, Mechelen, Kluwer, 2015, 16. 326
J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen,
Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 451-452 en J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D.
VRIESENDORP (eds.), Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 140. Contra: D.
VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 37. 327
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 34 en J.D.P KASPER, J.G.A.M.
LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES, Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit,
Utrecht, Lemma BV, 1995, 37. 328
In soortgelijke zin, zie: C. STUURMAN en G. VANDENBERGHE, “Softwarefouten: een ‘zaak’ van leven of
dood?”, NjB 1988, afl. 24, (1667) 1670-1672. 329
T. VANSWEEVELT, “Art. 2 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 7 (bijgewerkt tot augustus 2002) en D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades
of defective products in Europe”, JETL 2014, vol. 5, afl. 1, (1) 5-6. 330
In soortgelijke zin, zie: H. TASCHNER en E. FRIETSCH, Produkthaftungsgesetz und EG-
Produkthaftungsrichtlinie, Munchen, C.H. Beck, 1990, 231 en J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum
Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 453. 331
L. DOMMERING-VAN RONGEN, “Produktenaansprakelijkheid en software”, Computerr. 1988, afl. 5, (227) 229.
47
Hoewel de productaansprakelijkheidswetgeving geen overdracht van een lichamelijk roerend
goed vereist, moet de schade wel veroorzaakt zijn door een dergelijk goed, wat niet het geval
is indien de software noch ter beschikking is op een fysieke drager noch op een quasi-
onafscheidelijke manier geïncorporeerd is in een ander lichamelijk roerend goed. Het is echter
interessant om hierbij op te merken dat de Europese Commissie momenteel werkt aan een
richtlijn omtrent overeenkomsten voor de levering van digitale inhoud.332
In deze richtlijn
zullen onder meer bepalingen opgenomen worden omtrent niet-conforme digitale inhoud die
geleverd wordt.
E. Informatieproducten
52. Vervolgens is er de problematiek van de informatieproducten.333
Het gaat hier om
gevallen waarin informatie op zichzelf onveilig is. Te denken valt aan het onveilige
voorschrift tot magistrale bereiding van een arts of een fout in een receptenboek waardoor de
bereide voeding onveilig is.334
Verder valt nog te denken aan het gebruik van gebrekkige
technische normen en standaarden.335
Het gaat met andere woorden om de situatie waarin de
informatie los van enig product gezien moet worden. De gevallen van gebrekkige
waarschuwingen en/of instructies bij een specifiek product worden hier niet geviseerd. Deze
invloed van productinformatie op de veiligheidsbeoordeling wordt later nog uitvoerig
uiteengezet.336
Wat de zuivere informatieproducten betreft, wordt doorgaans aangenomen dat deze geen
product zijn in de zin van de productaansprakelijkheidswetgeving omdat informatie op
zichzelf geen lichamelijk roerend goed is.337
Sommige rechtsleer gaat nog verder en stelt dat
zelfs indien de informatie vervat is in een materiële drager maar de onveiligheid in de
informatie zelf gelegen is – in plaats van in de drager ervan – het nog steeds gaat om een
gegeven waarop de productaansprakelijkheidswetgeving niet van toepassing is.338
Zij menen
332
Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende bepaalde aspecten van
overeenkomsten voor de levering van digitale inhoud, COM(2015) 634 final, 2015/0287 (COD), 9 december
2015. 333
Zie hierover uitgebreider: F.W. GROSHEIDE, “Aansprakelijkheid voor informatie(-producten)”, TvC 1998, afl.
4, 309-315 en G. STRAETMANS en D. VERHOEVEN, “The content of the Product Liability Directive: section IV.A.
Notion of product” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (40)
47-50. 334
J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en
schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2000, 122. 335
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 225-227, 239-240 en 245-247. 336
Cf.infra: randnrs. 161-176. 337
G.M.F. SNIJDERS, Produktveiligheid en aansprakelijkheid, Deventer, Kluwer, 1987, 243; A. GEDDES, Product
liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 10; G. HOWELLS, Comparative product liability,
Aldershot, Dartmouth, 1993, 34 en C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet &
Maxwell, 1996, 242. 338
L. DOMMERING-VAN RONGEN, “Produktenaansprakelijkheid en software”, Computerr. 1988, afl. 5, (227) 229;
K.-U. LINK en T. SAMBUC, “Federal republic of Germany” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product
liability, Londen, Buttersworths, 1992, (123) 157; D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België,
Gent, Mys & Breesch, 2000, 36; P. LE TOURNEAU, et al., Droit de la responsabilité et des contrats, Parijs,
Dalloz, 2008, 1672-1673 en G. BRÜGGEMEIER, Haftungsrecht. Struktur, Prinzipien, Schutzbereich, Springer-
Verlag, Berlin, 2006, 434.
48
dat nog een tussenkomst van de mens vereist is en de onveilige informatie niet rechtstreeks de
schade veroorzaakt.339
Ook in verschillende Amerikaanse rechtspraak werd geen productaansprakelijkheid
aangenomen in zaken waarin het bijvoorbeeld ging om een fout in een encyclopedie over
paddenstoelen,340
fouten in een doe-het-zelf boek over metaalbewerking341
of een reisgids die
niet waarschuwde voor gevaarlijke surfcondities in Hawaï342
. Soortgelijke redenering is te
vinden in de uitspraak van het Franse hof van beroep te Agen waarin beslist werd dat het
onderhoudsboekje van een vliegtuig – dat foutieve informatie bevatte – niet te beschouwen is
als een product.343
53. Met bovenstaande redenering kan niet ingestemd worden.344
Zodra informatie op een
fysieke drager aangebracht is, is sprake van een lichamelijk roerend goed.345
Het feit dat er
nog een menselijke tussenkomst nodig is voor er werkelijk een onveiligheid – bijvoorbeeld in
een ander product – kan optreden, doet geen afbreuk aan deze stelling. Later wordt immers
nog toegelicht dat een onrechtstreeks causaal verband tussen het onveilige product en de
schade voldoende is voor een toepassing van de productaansprakelijkheidsregels.346
Bovendien kan opgemerkt worden dat in de VSA bepaalde informatieproducten wel aan de
geldende risicoaansprakelijkheid onderworpen werden. Zo werd de producent van een
navigatiekaart voor vliegtuigen aansprakelijk gesteld vanwege het onvoldoende aangeven van
een (hoge) heuvel op die kaart.347
De reden waarom deze navigatiekaarten wel aangezien
worden als een product – in tegenstelling tot de hierboven genoemde doe-het-zelf-boeken en
reisgidsen – zou gelegen zijn in het feit dat deze kaarten gedetailleerd zijn zodat ze veeleer
een gebruiksvoorwerp zijn dan een middel om te informeren enerzijds en in het feit dat deze
kaarten als massaproducten onderworpen moeten zijn aan de geldende
productaansprakelijkheidsregels anderzijds.348
Deze rechtvaardiging overtuigt niet. Zo kan ook een kookboek of doe-het-zelf-boek
gekwalificeerd worden als een gebruiksvoorwerp. Ook deze informatieproducten kunnen
immers gedetailleerd zijn. Bovendien vereist de Europese
productaansprakelijkheidswetgeving enkel dat het gaat om een lichamelijk roerend goed,
ongeacht of dit een gebruiksvoorwerp is dan wel een middel om te informeren.
339
In soortgelijke zin, zie: J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit
de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2000, 122. 340
Winter v. G.P. Putman’s Sons, 938 F.2d 1033 (1991) 341
Lewin v. McCreight, 655 F.Supp. 282 (1987). 342
Birmingham v. Fodor’s Travel Pulications, Inc., 833 P.2d 70 (1992). 343
CA Agen 9 oktober 2007, 2007-353447, beschikbaar via www.lexisnexis.com, noot G. RAYMOND. 344
Zie ook: C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS
en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2011, (371) 374. 345
In soortgelijke zin, zie: A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 53 en C. HODGES,
Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 48. 346
Cf.infra: randnr. 243. 347
Fluor Corp. v. Jeppeson Inc., 170 Cal.App.3d 468 en 216 Cal.Rptr. 268 (1985). 348
Zie hierover: C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 226-227 en 246 en
J.M. BARENDRECHT, I. GIESEN, M.H.M. SCHELLEKENS en M.W. SCHELTEMA, Overheidsaansprakelijkheid voor
informatieverstrekking, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2002, 135-136.
49
Verder kan de stelling dat enkel massaproducten onder het toepassingsgebied van de
productaansprakelijkheidsregelgeving vallen, niet overtuigen. De geldende
aansprakelijkheidsregels stellen nergens dat ze enkel van toepassing zijn op massaproducten.
Niets kan dan ook rechtvaardigen dat informatieproducten as such in alle gevallen uitgesloten
worden van het materieel toepassingsgebied van de productaansprakelijkheidswetgeving.349
F. Nucleaire producten
54. Als laatste toepassingsgeval moet nog aangestipt worden dat de Wet
Productaansprakelijkheid niet van toepassing is op de schade veroorzaakt door nucleaire
producten. Deze worden van het toepassingsgebied rationae materiae uitgesloten aangezien
de schade veroorzaakt door deze producten reeds gedekt wordt door de wet van 22 juli 1985
betreffende de wettelijke aansprakelijkheid op het gebied van kernenergie.350
AFDELING 3. TOEPASSINGSGEBIED RATIONAE PERSONAE
55. In het belang van de consumentenbescherming moeten alle deelnemers aan het
productieproces aansprakelijk zijn.351
Om er voor te zorgen dat de slachtoffers van een
productongeval steeds een partij vinden om aan te spreken,352
heeft de wetgever het begrip
producent ruim geformuleerd.353
Artikel 3 Wet Productaansprakelijkheid bepaalt dat volgende
personen geviseerd worden: de fabrikant van het eindproduct, van een onderdeel of van een
grondstof alsmede eenieder die zich als fabrikant of producent aandient door zijn naam, merk
of ander herkenningsteken op het product aan te brengen.354
Verder stelt artikel 4, §1 Wet
Productaansprakelijkheid dat, onverminderd de aansprakelijkheid van de producent, eenieder
die in het kader van zijn economische werkzaamheden, een product in de EU invoert met het
oogmerk het te verkopen of het gebruik ervan aan derden over te dragen, als producent in de
zin van de wet beschouwd wordt.355
349
In soortgelijke zin, met betrekking tot de Richtlijn Productveiligheid, zie: H. VAN BOOM en C.J.M. VAN
DOORN, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek
consumentenrecht, Zutphen, Paris Uitgevers, 2006, (261) 264. 350
Artikel 14 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 15 Wet Productaansprakelijkheid. Zie ook: J.-L.
FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 28-
29 en T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, afl. 2,
(96) 111. 351
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 4. 352
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 138. 353
Opgemerkt kan worden dat een soortgelijke definitie terug te vinden is in de consumentenkoopregeling. Zie
hierover: artikel 1649bis, §2, 4° BW en R. STEENNOT, “Artikel 1649bis BW” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN
(eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen,
Kluwer, losbl., 14 (bijgewerkt tot januari 2015). 354
Artikel 3, §1 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 355
Artikel 3, §2 Richtlijn Productaansprakelijkheid.
50
Tot slot wordt de leverancier, krachtens artikel 4, §2 Wet Productaansprakelijkheid,
aansprakelijk gesteld indien niet kan vastgesteld worden wie de producent van het product is
(producten vervaardigd in de EU) of wie de EU-invoerder is (producten vervaardigd buiten de
EU) tenzij de leverancier binnen een redelijke termijn aan het slachtoffer de identiteit
meedeelt van de producent/EU-invoerder of van degene die hem het product heeft geleverd.356
De ruime invulling van het toepassingsgebied van de productaansprakelijkheidswetgeving,
geldt als limitatief en uitputtend aangezien de Richtlijn Productaansprakelijkheid een
volledige harmonisatie nastreeft op de punten die ze regelt.357
Het is de lidstaten dus niet
toegestaan om afwijkende voorwaarden te hanteren.358
Aangezien de richtlijn enkel op
uitputtende wijze de aansprakelijkheid regelt van de beroepsmatig handelende personen die
daadwerkelijk hebben deelgenomen aan het productie- en verhandelingsproces,359
staat het de
lidstaten wel vrij om bepalingen in te voeren voor personen die hier buiten vallen.
§ 1. WERKELIJKE PRODUCENT
A. Begrip en doelstelling
56. De werkelijke producent wordt als primair aansprakelijke bestempeld.360
De
aansprakelijkheidsregels worden gekanaliseerd naar de werkelijke producent aangezien deze
de voornaamste deelnemer aan het productieproces is en zich het best kan verzekeren tegen
productongevallen.361
Verder lijkt het logisch te verantwoorden dat de werkelijke producent
geviseerd wordt aangezien de (meeste) voordelen van het product bij hem terecht komen.362
Als laatste reden voor de aansprakelijkheid van de werkelijke producent wordt naar voren
geschoven dat men er mag van uit gaan dat deze aan de basis ligt van eventuele onveiligheden
en dus het beste geplaatst is om deze te voorkomen dan wel te vergoeden.363
356
Artikel 3, §3 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 357
Arrest Hof van Justitie van 10 januari 2006, Skov & Bilka, C-402/03, Jurispr. 2006, blz. I-199 en arrest Hof
van Justitie van 9 februari 2006, Declan O’Byrne, C-127/04, Jurispr. 2006, blz. I-1313, overweging 35. 358
Arrest Hof van Justitie van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. 2002, blz. I-3827,
overweging 39; arrest Hof van Justitie van 10 januari 2006, Skov & Bilka, C-402/03, Jurispr. 2006, blz. I-199,
overwegingen 33 en 36-37; arrest Hof van Justitie van 14 maart 2006, Commissie/Frankrijk, C-177/04, Jurispr.
2006, blz. I-2461 en arrest Hof van Justitie van 5 juli 2007, Commissie/Denemarken, C-327/05, Jurispr. 2007,
blz. I-93. 359
Arrest Hof van Justitie van 10 januari 2006, Skov & Bilka, C-402/03, Jurispr. 2006, blz. I-199, overwegingen
29-30. 360
PH. FONTAINE, “Directive européenne R.C. produits”, De Verz. 1986, (255) 256 en G. HOWELLS, Consumer
product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 12. 361
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 3. 362
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 137. 363
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 9; N. REICH, “Product safety and product
liability”, Journ. Of Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 138; G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur
d’un principe général de responsabilité, Brussel, Bruylant, 1998, 776; I. GIESEN en M.B.M. LOOS, “Liability for
defective products and services: the Netherlands” in E.H. HONDIUS en C. JOUSTRA (eds.), Netherlands Reports
to the Sixteenth Congress of the International Academy of Comparative Law/Brisbane 2002, Antwerpen,
Intersentia, 2002, (75) 94-95; V. PIRE, “Les limites de la responsabilité du fournisseur au sens de la directive
85/374/CEE relative à la responsabilité du fait des produits défectueux” (noot onder HvJ 10 januari 2006 Skov en
Bilka), REDC 2005, afl. 4, (347) 349 en C. DELFORGE, “Le défaut de sécurité au sens de la loi du 25 février 1991
51
57. Onder “werkelijke producent” wordt begrepen: de fabrikant van het eindproduct, de
producent van de grondstof of de producent van een onderdeel.364
Algemeen genomen gaat
het om alle personen die zelfstandig bij de vervaardiging van het product betrokken zijn.365
Zo
moet bijvoorbeeld de energieleverancier beschouwd worden als werkelijke producent
aangezien hij elektrische energie omzet tot elektrisch vermogen dat de consument kan ge- of
verbruiken.366
Hierdoor is hij te beschouwen als een deelnemer die zelfstandig betrokken is
bij de vervaardiging van energie.
Advocaat-generaal bij het Hof van Justitie TRSTENJAK was van oordeel dat uit de zaak
O’Byrne367
afgeleid kan worden dat het begrip “producent” een functionele invulling moet
krijgen zodat in het geval waarin de band tussen producent en leverancier dermate nauw is dat
laatstgenoemde in feite bij het productieproces betrokken is, deze ook onder het begrip
“producent” valt.368
Hierbij is het bepalend of de producent, na de overdracht van het product
aan de formeel tot de verkoopketen behorende leverancier, de facto de controle over het
overgedragen product behoudt. Indien dit het geval is, moet deze opvolgende leverancier
bestempeld worden als producent van het product.
B. Concrete invulling
58. Het begrip “werkelijke producent” is niet beperkt tot de producent van het
eindproduct, maar strekt zich ook uit tot de grondstoffenproducent en de
onderdelenproducent.369
De consument is immers beter beschermd wanneer alle deelnemers
aan het productieproces geviseerd worden door het toepassingsgebied rationae personae van
de productaansprakelijkheidswetgeving.370
Een soortgelijke redenering is te vinden in de
VSA.371
Niettemin moet opgemerkt worden dat de aansprakelijkheid van deze laatsten
beperkt is tot de schade veroorzaakt door de onveiligheden in de door hen geleverde
grondstoffen en/of onderdelen.372
relative à la responsabilité du fait des produits défectueux” in C. DELFORGE en J. VAN ZUYLEN (eds.), Les
défauts de la chose, Limal, Anthemis, 2015, (295) 340. 364
Artikel 3, §1 Richtlijn Productaansprakelijkheid en art. 3 Wet Productaansprakelijkheid. 365
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 15. 366
Zie inter alia: Cass. 6 april 2006, NjW 2007, 460, noot IB; Gent 24 mei 2002, RW 2003-04, afl. 32, 1271;
Gent 13 september 2006, TGR 2007, 90; Antwerpen 24 januari 2007, RW 2009-10, afl. 8, 325 en T.Aann. 2010,
afl. 2, 166, noot K. SCHULPEN en Vred. Gent 2 mei 1997 en 5 september 1997, NjW 1999-2000, 461. 367
Arrest Hof van Justitie van 9 februari 2006, Declan O’Byrne, C-127/04, Jurispr. 2006, blz. I-1313. 368
Conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-358/08, Aventis Pasteur SA [2009], Jurispr. 2009, blz. I-11305,
overwegingen 32-39. 369
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 58 en L.
DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer,
2000, 83. 370
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 15. 371
Zie inter alia: O’Keefe v. Boeing Company, 335 F.Supp. 1104 (1971). 372
N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ. Of Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 141 en Y.
MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs,
L.G.D.J., 1990, 146.
52
Zoals later nog toegelicht wordt, is een specifiek verweermiddel daartoe ingevoerd voor de
onderdelen- en/of grondstoffenproducent.373
Ook in de Amerikaanse rechtspraak wordt
opgemerkt dat de onderdelenproducent niet aansprakelijk is behoudens indien zijn onderdeel
gebrekkig is of indien hij betrokken is bij het verdere productieproces van het eindproduct,
bijvoorbeeld door tussentijdse controles uit te voeren.374
In omgekeerde zin is de eindproducent wel aansprakelijk voor onveilige onderdelen of
grondstoffen aangezien hij geacht wordt de onderdelen en grondstoffen te controleren
vooraleer hier gebruik van te maken.375
In geval van een onveiligheid in een product dat
betrekking heeft op één van de onderdelen ervan, kan de schadelijder zich dus zowel tot de
eindproducent als tot de onderdelenproducent wenden.376
Zo moet de fabrikant van frisdrank
als eindproducent beschouwd worden en de flessenproducent als onderdelenproducent.
Wanneer de fles frisdrank ontploft, kunnen zowel de eindproducent als de
onderdelenproducent aangesproken worden voor de gehele schade.377
In dezelfde zin kan het
slachtoffer van een auto-ongeval, als gevolg van een gebrekkige autoband, zowel de
producent van de wagen als de producent van de banden aanspreken. Ook in het geval van een
gebrekkige zadelstang van een fiets kunnen zowel de producent van de fiets als de
onderdelenproducent aangesproken worden.378
59. Tot slot moet nog aangehaald worden dat het Hof van Cassatie besliste dat een
producent die hoedanigheid niet verliest indien een bepaalde bewerking, kenmerkend voor het
productieproces, niet uitgevoerd wordt waardoor het gebrek eventueel is ontstaan.379
In casu
ging het om een energieleverancier die door het wegvallen van de nulleider geen veilige
elektriciteit meer kon produceren. Het Hof was terecht van oordeel dat de persoon die nalaat
het normale productieproces uit te voeren en daardoor een onbewerkt product levert, niet de
hoedanigheid van producent verliest.380
Met andere woorden: de producent is en blijft
producent ook wanneer hij in de loop van het productie- en distributieproces een daartoe
kenmerkende handeling niet uitvoert.381
373
Cf.infra: randnrs. 280-281. 374
Springmeyer v. Ford Motor Company, 60 Cal.App.4th 1541 (1998). 375
Comstock v. General Motors, 358 Mich. 163 en 99 N.W.2d 627 (1959). 376
Luik 7 november 2005, TBBR 2006, afl. 10, 620, noot E. MONTERO; I. DEMUYNCK, “De bescherming van de
consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE
VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 34-
35 en E. MONTERO, “Les produits défectueux dans un écheveau de responsabilités” (noot onder Luik 7
november 2005), TBBR 2006, afl. 10, (624) 626. 377
Antwerpen 10 januari 2000, NjW 2000-01, 471 en Rb. Namen 21 november 1996, JLMB 1997, 104, noot. 378
Luik 7 november 2005, TBBR 2006, afl. 10, 620, noot E. MONTERO. 379
Cass. 6 april 2006, NjW 2007, 460, noot IB. 380
Contra: L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht,
Deventer, Kluwer, 2000, 123 die van oordeel lijkt te zijn dat de elektriciteitsbedrijven die zelf geen elektriciteit
opwekken hoe dan ook niet als producent bestempeld kunnen worden. 381
R. STEENNOT, “Consumentenbescherming 2003-2007”, TPR 2009, afl. 1, (229) 509.
53
§ 2. SCHIJNPRODUCENT
A. Begrip en doelstelling
60. De schijnproducent wordt met de producent gelijkgesteld. Een schijnproducent is
diegene die zich als producent aandient door zijn naam, zijn merk of enig ander
herkenningsteken op het product aan te brengen. Hiermee wordt voornamelijk gedoeld op
ondernemingen die onder hun eigen naam op een breed koperspubliek afgestemde producten
verkopen, vervaardigd in andere, niet in de openbaarheid tredende ondernemingen die strikt
de aanwijzingen van de eerstgenoemde onderneming moeten opvolgen.382
Er kan gedacht
worden aan postorderbedrijven – zoals La Redoute – en distributiebedrijven – zoals Carrefour
en Delhaize – die producten door anderen laten fabriceren maar ze wel onder eigen naam op
de markt brengen.383
Met dit laatste wordt gerefereerd aan de zogenaamde “huismerken”.384
Een ander voorbeeld is te vinden in een uitspraak van het hof van beroep te Antwerpen waarin
beslist werd dat Coca-Cola aansprakelijk is voor de schade veroorzaakt door een fles Fanta
omdat Coca-Cola minstens schijnproducent is door de vermelding van diens merknaam op de
fles.385
De gelijkschakeling van de schijnproducent met de werkelijke producent is gebaseerd op een
dubbele grondslag.386
Enerzijds is deze eerste vaak de enige persoon die de productgebruiker
bekend is, zonder al te lange en dure opzoekingen. De benadeelde van een productongeval
kan bezwaarlijk verplicht worden om de identiteit van de werkelijke producent te achterhalen
wanneer die niet op het product wordt vermeld.387
Anderzijds moet de schijnproducent de
gevolgen dragen van de schijntoestand die hij schept.388
Dit is een toepassing van de schijn-
of vertrouwensleer.389
382
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 15. 383
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 529 en I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B.
TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel
1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1334. 384
M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 216. 385
Antwerpen 10 januari 2000, NjW 2000-01, 471. 386
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 10. 387
A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La vente. Commentaire pratique,
Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-56 (bijgewerkt tot oktober 2007) en D.M. SHETTER, “Products liability: a
comparison of U.S. and EEC approaches”, Syracuse J.Int’l L. & Com. 1986-87, afl. 13, (155) 176. 388
OLG Düsseldurf 20 juni 2012, 15 U 25/11, beschikbaar via www.juris.de; J.-L. FAGNART, “La directive du 25
juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 51; Y. MARKOVITS, La directive
C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs, L.G.D.J., 1990, 148; T.
VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992, afl. 3,
(184) 194; J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES,
Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 47 en S. VANDEMAELE, “De
‘gemakkelijke’ identificeerbaarheid van de (schijn)producent door de mededeling van de leverancier” (noot
onder Bergen 13 januari 2012), DCCR 2013, afl. 99, (117) 119. 389
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 21.
54
Zelfs geruime tijd vóór de invoering van de Richtlijn Productaansprakelijkheid, was bepaalde
rechtspraak van oordeel dat een officiële agent van de producent dezelfde verplichtingen heeft
als de producent, ook als het product niet door diens personeel noch via zijn lokalen is
gepasseerd.390
In deze rechtspraak kan een vroegtijdige toepassing van de
schijnproducentenleer gevonden worden.391
Verder kan nog aangehaald worden dat ook in de
Amerikaanse rechtspraak – op grond van section 400 Restatements on Torts392
– doorgaans
besloten wordt tot aansprakelijkheid van diegene die zich voordoet als de werkelijke
producent van het product.393
B. Concrete invulling
61. De hoedanigheid van schijnproducent moet steeds in concreto beoordeeld worden met
inachtname van de vraag of iemand voor een normale, voorzichtige consument geplaatst in
dezelfde concrete omstandigheden, de indruk heeft gewekt het product te hebben
vervaardigd.394
Het louter aanbrengen van een naam of merk is bijgevolg niet voldoende.395
Doorslaggevend is de gewekte indruk bij de consument en niet de bedoeling van de
aangesprokene.396
Wil de schijnproducent aansprakelijkheid vermijden, moet hij zich zo
presenteren dat het voor een normaal, zorgvuldig consument duidelijk is wie wel en wie niet
de producent is.397
Zo kan de hoedanigheid van schijnproducent niet afgeleid worden uit het
aanbrengen van een naam of herkenningsteken met het oog op reclamedoeleinden.398
In
diezelfde zin, is de bekende sporter die in het kader van een reclamecampagne zijn naam en
afbeelding aanbrengt op een product niet te beschouwen als schijnproducent van dat
product.399
Zo ook is men geen schijnproducent door het louter aanbrengen van een sticker op
een machine indien eveneens een sticker van de werkelijke producent aangebracht was.400
390
Brussel 12 november 1973, RGAR 1974, 9177. 391
Zie ook: BGH 14 juni 1977, VersR. 1977, 839. 392
§400 Restatements of the Law (second) on Torts 2d. 393
Zie inter alia: Walton v. Avco Corporation, 530 Pa. 568 en 610 A.2d 454 (1992). 394
T. VANSWEEVELT, “Art. 3 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 4 (bijgewerkt tot augustus 2002); G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth,
1993, 31 en S. VANDEMAELE, “De ‘gemakkelijke’ identificeerbaarheid van de (schijn)producent door de
mededeling van de leverancier” (noot onder Bergen 13 januari 2012), DCCR 2013, afl. 99, (117) 119. 395
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 7 en D. VAN DE GEHUCHTE,
Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 41. 396
L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34, (1139) 1141. 397
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 267 en D. WUYTS,
“Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 22. 398
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 10; H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du
fait des produits défectueux dans la Communauté Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 260; M.
FALLON, “La loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait des produits défectueux”, JT 1991, (465)
470; T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992,
afl. 3, (184) 195 en C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig,
Deventer, Kluwer, currens, supplement 147, art. 187-18. 399
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 267. In soortgelijke zin, zie: G.
HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 30-31. 400
Rb. Namen 14 november 1997, JLMB 1998, 644.
55
Ook wanneer de wet een bepaalde vermelding vereist – zoals voor apothekers – is niet
automatisch sprake van een schijnbare producent.401
Hetzelfde kan gezegd van
keuringsinstanties die een goedkeuringsteken aanbrengen.402
Volgens sommigen moet tot diezelfde conclusie besloten worden in de situatie van een
licentiegever van een merk. Zij menen dat hoewel een merk een herkomstfunctie heeft, dit
veeleer het product identificeert en minder de producent zodat de aanduiding van de
licentiegever hem niet automatisch tot schijnproducent maakt.403
Andere rechtsleer is dan
weer van mening dat de licentiegever vermoedelijk wel als schijnproducent beschouwd zal
worden.404
Met deze rechtsleer moet ingestemd worden aangezien vanuit het oogpunt van de
consument beoordeeld moet worden of er al dan niet sprake is van een schijnproducent.405
In
vele gevallen zal de consument niet op de hoogte zijn van het bestaan van een
licentieovereenkomst laat staan van de (juridische) implicaties hiervan. Het feit dat de
licentiegever niet de bedoeling heeft om op te treden is hierbij irrelevant. Zo werd in een
Amerikaanse zaak geoordeeld dat Seven-up aansprakelijk is als (schijn)producent zelfs al had
een derde – op grond van een verkregen licentie – het product geproduceerd en er het merk
Seven-up op aangebracht.406
62. Ten slotte moet nog opgemerkt worden dat de aansprakelijkheid van de
schijnproducent die van de werkelijke producent niet uitsluit of opheft.407
Dit is te verklaren
vanuit het feit dat de schijnproducent diegene is die zich aandient als producent zodat het
slachtoffer niet weet wie de werkelijke producent is.
401
Toelichting Verdrag Raad van Europa inzake productenaansprakelijkheid, overweging 47; A. CLARK,
Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 56 en C. DELFORGE en A. REGNIAULT, “La responsabilité du
fait des produits défectueux mise en oeuvre par la directive du 25 juillet 1985: la responsabilité civile du
‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit pharmaceutique. La commercialisation des médicaments à
usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer, 2011, (1099) 1114. 402
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 29; M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn:
harmonisatie en consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 8 en B. TILLEMAN,
Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen,
Kluwer, 2012, 648. 403
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 86; G.
BRÜGGEMEIER, Haftungsrecht. Struktur, Prinzipien, Schutzbereich, Springer-Verlag, Berlin, 2006, 442 en J. VON
STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de
Gruyter, Berlijn, 2014, 508. 404
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 29; W. SLAGTER, “Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR
1988, (731) 752 en L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht,
Deventer, Kluwer, 2000, 88-89. 405
Dit ongeacht het type van de licentie aangezien de normaal, zorgvuldige consument doorgaans niet op de
hoogte is van de aard van de licentie die in een bepaalde situatie aanwezig is. 406
Kosters v. Seven-Up Corp., 595 F.2d 347 (1979). 407
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 9 en M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor
schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid,
veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143)
152.
56
De schijnproducent kan zijn aansprakelijkheid verder niet ontlopen door aan te tonen wie de
werkelijke producent van het product is.408
Dit kan afgeleid worden uit artikel 4, §1 Wet
Productaansprakelijkheid waar niet in dergelijke bevrijdingsgrond is voorzien. Zodra iemand
aldus voldoet aan de voorwaarden om als schijnproducent aansprakelijk gesteld te worden, is
en blijft hij geviseerd door het toepassingsgebied rationae personae van de geldende
productveiligheids- en productaansprakelijkheidswetgeving.
§ 3. EU-INVOERDER
A. Begrip en doelstelling
63. Onverminderd de aansprakelijkheid van de (schijn)producent, wordt diegene die het
product in de EU invoert om het te verkopen, te verhuren, te leasen of anderszins te
verstrekken in het kader van zijn commerciële activiteiten geviseerd door het
toepassingsgebied rationae personae van de productaansprakelijkheidsregels.409
De Europese
wetgever had zo de bedoeling om de benadeelde steeds een aanspreekbare partij binnen de
EU te verschaffen.410
Door in een specifieke regeling te voorzien inzake de aansprakelijkheid
van de EU-invoerder, wordt de benadeelde gespaard van de zorgen en het risico verbonden
met het instellen van een rechtsvordering buiten de EU, die hem voor onoverkomelijke
moeilijkheden kunnen plaatsen.411
408
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 10; Luik 7 november 2005, TBBR 2006, afl. 10,
620, noot E. MONTERO; T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.),
Handboek integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 27; T. VANSWEEVELT, “Art. 3 Wet
Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar
met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 5 (bijgewerkt tot augustus 2002) en I.
BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.),
Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer,
2011, (1324) 1334. Contra: A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La vente.
Commentaire pratique, Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-56 (bijgewerkt tot oktober 2007). 409
Artikel 3, §2 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 4, §1 Wet Productaansprakelijkheid. 410
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 35. 411
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 15; verslag HERMANS, Parl. St. Kamer 1989-90, 1262/5, 10; N. REICH,
“Product Safety and Product Liability”, Journ.Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 142 en M. KRUITHOF, “Wie is
aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.),
Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen,
Kluwer, 2015, (143) 154.
57
Ondanks de vooruitgang op het gebied van het internationaal privaatrecht,412
blijft het voor
slachtoffers van productongevallen immers niet altijd eenvoudig om iemand aansprakelijk te
stellen in een niet-EU Staat.413
Door de EU-invoerder te betrekken bij het toepassingsgebied
van de Richtlijn Productaansprakelijkheid, wordt bijkomend verhinderd dat een verschillende
bescherming ontstaat naargelang men een product aankoopt dat binnen dan wel buiten het
grondgebied van de EU werd geproduceerd.414
B. Toepassingsvoorwaarden
64. Uit artikel 4, §1 Wet Productaansprakelijkheid kunnen drie voorwaarden afgeleid
worden alvorens de EU-invoerder aansprakelijk gesteld kan worden.415
Ten eerste moet het
gaan om een invoer van het product ‘met het oogmerk het te verkopen of het gebruik ervan
aan derden over te dragen’. De Richtlijn Productaansprakelijkheid bepaalt in iets andere
bewoordingen dat het moet gaan om een invoer van het product ‘om dit te verkopen, te
verhuren, te leasen of anderszins te verstrekken’.416
Wie invoert voor eigen gebruik is geen
EU-invoerder.417
Het typevoorbeeld hier is de toerist die uit het buitenland producten
meeneemt voor eigen gebruik. Hoewel deze eerste voorwaarde eenvoudig lijkt, is dit in de
praktijk niet altijd even gemakkelijk te beoordelen. Wat bijvoorbeeld met de persoon die een
product invoert om het gedurende een korte tijd te verhuren aan een derde? Of wat met de
hotelketen die haardrogers invoert om ze in de hotelkamers ter beschikking te stellen van de
gasten? Of meer nog: wat met het bedrijf dat van buiten de EU een machine invoert voor
eigen gebruik?
412
Wat de internationale bevoegdheid op Europees niveau betreft, kan bijvoorbeeld gewezen worden op de
specifieke bevoegdheidsgrond voor onrechtmatige daad in artikel 7, §2 Brussel Ibis-verordening. Daarnaast heeft
de rechtspraak van het Hof van Justitie, met betrekking tot productaansprakelijkheid, een ruime interpretatie
gegeven aan deze bevoegdheidsgrond (zie inter alia: arrest Hof van Justitie van 16 januari 2014,
Kainz/Pantherwerke AG, C-45/13, Pb.C. 22 maart 2014, 10). Tot slot gelden ook specifieke regels met
betrekking tot het toepasselijk recht wanneer het gaat om productaansprakelijkheidszaken (artikel 5 Rome II-
verordening). Zie hierover: T.K. GRAZIANO, “The Rome II Regulation and the Hague conventions on Traffic
Accidents and Product Liability – Interaction, conflicts and future perspectives”, NIPR 2008, afl. 4, 425-429; T.
KRUGER en J. VERHELLEN, Internationaal privaatrecht: de essentie, Brugge, die Keure, 2015, 351-362 en F.
VAN OVERBEEKE, “Brussel I(bis)-verordening inzake niet uitsluitende bevoegdheidsgronden van zwakke partijen
– stand van zaken sinds 2002 tot nu” in B. ALLEMEERSCH en T. KRUGER (eds.), Handboek Europees Burgerlijk
Procesrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, (23) 31-32 en 40-45. Indien het daarentegen gaat om een
aansprakelijke persoon die buiten de EU gevestigd is, kunnen op grond van artikel 96 WIPR de Belgische
rechters nog steeds kennis nemen van de vordering indien de schadelijke handeling zich in België heeft
voorgedaan of dreigt zich voor te doen dan wel indien, en voorzover, de schade zich in België voordoet of dreigt
zich te zullen voordoen. 413
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 31. 414
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 43. 415
Zie hierover uitgebreider: D. VERHOEVEN, “De buitencontractuele aansprakelijkheid van de invoerder voor
gebrekkige of onveilige producten” (noot onder Brussel 16 januari 2012), TBBR 2013, afl. 8, (429) 430-433. 416
Artikel 3, §2 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 417
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 532.
58
Wat de problematiek van de verhuring van producten betreft, wordt traditioneel gesteld dat de
verhuurder die een product in de EU invoert, gehouden is tot dezelfde aansprakelijkheid als de
producent.418
Daarentegen zijn sommigen van mening dat de luchtvaartmaatschappij die een
vliegtuig importeert voor eigen gebruik – in het kader van een dienstverlening – niet als EU-
invoerder beschouwd kan worden, vanwege het eigen gebruik van het product.419
Deze redenering is naar mijn mening niet correct en is in strijd met de bewoordingen van
artikel 3, §2 Richtlijn Productaansprakelijkheid. Het hierin opgenomen begrip “anderszins
verstrekken” verdient namelijk een ruime invulling.420
Dit kan afgeleid worden uit de
voorbereidende werken bij de productaansprakelijkheidswetgeving – die nergens aangeven
dat deze voorwaarde restrictief geïnterpreteerd moet worden – en uit de doelstelling van
slachtofferbescherming.421
Bovendien is soortgelijke lezing te vinden in het merkenrecht,
waar bij bepaalde inbreukcriteria een gebruik van het merkteken in het economisch verkeer
vereist is.422
Ook hier worden de begrippen “gebruik” en “economisch verkeer” ruim
uitgelegd,423
wat bijkomend kan verantwoorden dat soortgelijke begrippen in de Europese
context hoe dan ook een brede invulling verdienen. De loutere terbeschikkingstelling van een
product – hoe beperkt in de tijd dit ook moge zijn – is bijgevolg voldoende om te spreken van
“anderszins verstrekken”. Zo moeten in de hierboven genoemde voorbeelden de verhuurder
en de hotelketen als EU-invoerder beschouwd worden, indien althans aan de overige
voorwaarden is voldaan. Ook het bedrijf en de vliegtuigmaatschappij die voor eigen gebruik
een machine/een vliegtuig importeren, voldoen aan deze voorwaarde aangezien ze het product
“verstrekken” aan derden, namelijk respectievelijk hun werknemers en passagiers.424
418
T. VANSWEEVELT, “Produktenaansprakelijkheid van de (professionele) verhuurder en de interpretatie van
exoneratiebedingen” (noot onder Antwerpen 6 januari 1986), RW 1986-87, afl. 10, (677) 682 en M. FAURE en
W. VANBUGGENHOUT, “Produktaansprakelijkheid. De Europese richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 8. 419
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming. 2e editie, Mechelen, Kluwer,
losbl., (IX.20) IX.20-13; H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du fait des produits défectueux dans la
Communauté Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 260 en M. FAURE en W. VANBUGGENHOUT,
“Produktaansprakelijkheid. De Europese richtlijn: harmonisatie en consumentenbescherming?”, RW 1987-88,
afl. 1, (1) 8. 420
In soortgelijke zin, zie: L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend
overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 90. 421
D. VERHOEVEN, “De buitencontractuele aansprakelijkheid van de invoerder voor gebrekkige of onveilige
producten” (noot onder Brussel 16 januari 2012), TBBR 2013, afl. 8, 430-431. 422
Artikel 2.20, §1, a-c Benelux-verdrag 25 februari 2005 inzake de intellectuele eigendom, BS 26 april 2006. 423
Zie inter alia: arrest Hof van Justitie van 12 november 2002, Arsenal Football Club, C-206/01, Jurispr. 2002,
blz. I-10273, overweging 40; arrest Hof van Justitie van 11 september 2007, Celine, C-17/06, Jurispr. 2007, blz.
I-7041, overweging 17; arrest Hof van Justitie van 12 juli 2011, L’Oréal/eBay, C-324/09, Jurispr. 2011, blz. I-
6011, overweging 55; arrest Hof van Justitie van 1 december 2011, Philips en Nokia, gevoegde zaken C-446/09
en C-495/09, Jurispr. 2009, blz. I-12469, overwegingen 57 en 58; F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Handboek
merkenrecht, Brussel, Bruylant, 2008, 169-172; E. DIRIX, R. STEENNOT en H. VANHEES, Handels- en
economisch recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2014, 255; C. GIELEN, Kort begrip van het intellectuele
eigendomsrecht, Deventer, Kluwer, 2014, 275-279 en L. VAN LYSEBETTEN, “Merkgebruik anders dan ter
onderscheiding van waren of diensten: een stand van zaken” (noot onder Voorz. Kh. Antwerpen 9 mei 2014),
DAOR 2015, afl. 1, (82) 84. 424
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, W.E.J.
Tjeenk Willink, 1986, 29 en L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34,
(1139) 1141. Contra: M. FAURE en W. VANBUGGENHOUT, “Produktaansprakelijkheid. De Europese richtlijn:
harmonisatie en consumentenbescherming?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 8.
59
De enige grens op deze ruime lezing ligt m.i. in het feit dat de invoer niet mag geschieden
enkel en alleen om aan de eigen behoeften te voldoen. Deze beperking sluit aan bij het
vereiste dat de invoer moet plaatsvinden in het raam van de commerciële activiteiten van de
invoerder.425
Op die manier wordt de ruime lezing van de eerste voorwaarde uit artikel 4, §1
Wet Productaansprakelijkheid getemperd door de tweede voorwaarde.
65. Ten tweede moet de invoer gebeuren ‘in het raam van de economische
werkzaamheden’ van de invoerder. Een interessante en vaak gestelde vraag hierbij is die naar
de kosteloze overdracht van producten. Zo oordeelde bepaalde rechtsleer dat een kosteloze
overdracht niet als een commerciële activiteit aangemerkt kan worden.426
Deze stelling lijkt
mij te ongenuanceerd. Ook een kosteloze overdracht kan namelijk kaderen binnen de
commerciële activiteiten van een onderneming. Te denken valt aan het bedrijf dat
relatiegeschenken invoert om gratis aan klanten en handelspartners op te sturen.427
Verder kan
gedacht worden aan de cafébaas die versnaperingen invoert om gratis aan zijn klanten te
geven. Ondanks een kosteloze overdracht, is deze duidelijk gericht op het binden of werven
van cliënten wat kadert binnen de economische werkzaamheden.
Omgekeerd mag uit de niet-kosteloze overdracht van producten niet automatisch besloten
worden tot de aanwezigheid van een commerciële activiteit. De toerist die uit het buitenland
producten meeneemt voor vrienden is bijgevolg geen EU-invoerder, zelfs niet indien de
producten tegen betaling overgedragen worden. Ook producten die tegen betaling verstrekt
worden kunnen dus vallen buiten de commerciële activiteiten van de invoerder. Er moet
bijgevolg steeds in concreto getoetst worden aan deze tweede voorwaarde.428
Naast de al dan
niet kosteloze overdracht van een product moet bijvoorbeeld ook aandacht besteed worden
aan de professionele activiteit van de invoerder en van de persoon aan wie het goed wordt
geleverd.
425
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 29. 426
H. C. TASCHNER en E. FRIETSCH, Produkthaftungsgesetz und EG-Produkthaftungsrichtlinie, Munchen, C.H.
Beck, 1990, 350. 427
T. VANSWEEVELT, “Art. 3 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 69 (bijgewerkt tot augustus 2002). 428
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 532.
60
66. Als laatste voorwaarde geldt dat het product van buiten de EU ingevoerd moet zijn. De
invoer tussen de verschillende lidstaten wordt niet geviseerd.429
Wat dit laatste betreft, valt te
denken aan de persoon die vanuit Italië naar België goederen vervoert.430
Deze voorwaarde is
te verklaren vanuit het feit dat het handelsverkeer anders belemmerd zou worden, wat strijdig
is met de regels inzake vrij verkeer.431
Bovendien is er in die gevallen geen noodzaak om de
benadeelde een extra aanspreekadres te geven.432
Belangrijk om op te merken is dat de
aansprakelijkheid van de EU-invoerder die van de producent niet uitsluit.433
Dit werd ook
reeds expliciet erkend door het hof van beroep te Bergen.434
De benadeelde kan zich dus tot
beide partijen wenden die dan hoofdelijk gehouden zijn.435
Hierbij kan de werkelijke
producent zowel binnen als buiten de EU gevestigd zijn.436
Niettemin lijkt de parlementaire voorbereiding bij de Wet Productaansprakelijkheid aan te
geven dat de EU-invoerder enkel aansprakelijk is indien de producent buiten de EU gevestigd
is.437
Ook sommige rechtsleer was reeds die mening toegedaan.438
Deze redenering is niet
correct.439
Artikel 4, §1 Wet Productaansprakelijkheid vereist namelijk geenszins dat de
producent buiten de EU gevestigd is. De enige voorwaarde is dat de invoer zelf van buiten de
EU gebeurt. Er zijn echter situaties denkbaar waarin het product van buiten de EU ingevoerd
wordt, hoewel de producent van dat product binnen de EU is gevestigd. Te denken valt aan
het geval waarin een product, binnen de EU vervaardigd, uitgevoerd wordt buiten de EU om
429
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 29 en M.C. HAVEMANN, “The EC Directive on product liability: its background, aims and
system” in R. HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe
and the United States, Deventer, Kluwer, 1989, (17) 22. 430
Kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2005-06, afl. 31, 1229. 431
Artikelen 34 en 35 VWEU; N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ.Cons.Pol. 1986, afl. 9,
(133) 142 en M. FAURE en W. VANBUGGENHOUT, “Produktaansprakelijkheid. De Europese richtlijn:
harmonisatie en consumentenbescherming?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 8. 432
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 90. 433
Artikel 3, §2, initio Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 4, §1, initio Wet Productaansprakelijkheid.
Zie ook: Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en
bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin
van de Europese Gemeenschappen 1976, Supplement 11/76, 15; C. DELFORGE, “Médicaments dangereux: qui
est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari 2013), Con.M. 2014, afl. 2, (79) 92; J. SPIER, T.
HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en
schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 148 en I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht
voor de onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-13. 434
Bergen 13 januari 2012, DCCR 2013, afl. 99, 105, noot S. VANDEMAELE. 435
Artikel 5 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 9 Wet Productaansprakelijkheid. 436
A. DE BOECK, “De subsidiaire aansprakelijkheid van de leverancier in het raam van de Wet
Productenaansprakelijkheid” (noot onder Kh. Hasselt 8 november 1999), RW 2001-02, afl. 3, (101) 102 en T.
VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia,
2009, 532. 437
Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 1989-90, 1262/1, 10. 438
A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., Vente. Commentaire pratique, Waterloo,
Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-56 (bijgewerkt tot oktober 2007); E. MONTERO en J.-P. TRIAILLE, “La responsabilité
du fait des produits en Belgique après l’adoption de la loi du 25 février 1991”, DCCR 1991, (678) 685 en H.
BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten.
XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 371 en 373. 439
In gelijke zin, zie: M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?”
in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus
Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 155.
61
nadien opnieuw te worden ingevoerd.440
Of nog: de situatie waarin een gebrekkig
productonderdeel buiten de EU gemaakt wordt om vervolgens in de EU te verwerken tot een
eindproduct.441
§ 4. LEVERANCIER
A. Begrip
67. De leverancier wordt onder bepaalde voorwaarden begrepen onder het
toepassingsgebied rationae personae van de productaansprakelijkheidswetgeving.442
Het
begrip “leverancier” is niet beperkt tot de juridische verkoper maar moet in ruime zin
begrepen worden als zijnde elke persoon anders dan de (schijn)producent of de EU-invoerder,
zodat bijvoorbeeld ook iemand die het goed installeert als leverancier beschouwd kan
worden.443
Niettemin was advocaat-generaal bij het Hof van Justitie MENGOZZI van oordeel
dat uit de rechtspraak van het Hof afgeleid moet worden dat leveranciers enkel die personen
zijn die een tussenpersoon zijn in de productie- en verhandelingsketen van het product, wat
leidt tot een beperktere invulling van het begrip.444
Zo moet bijvoorbeeld met betrekking tot
de apparatuur die door de dienstverlener gebruikt wordt, aangenomen worden dat de
dienstverlener in principe niet gelijkgeschakeld kan worden met de leverancier omdat hij niet
betrokken is in het distributieproces van de producent.445
Het begrip leverancier is enerzijds
dus niet beperkt tot de juridische verkoper maar anderzijds moet het wel steeds gaan om een
werkelijke tussenpersoon in de productie- en verhandelingsketen.446
Krachtens de productaansprakelijkheidswetgeving is de leverancier enkel aansprakelijk indien
niet vast te stellen is wie producent (EU-producten) of de EU-invoerder (ingevoerde
producten) is, tenzij de leverancier binnen een redelijke termijn de identiteit van de
producent/EU-invoerder of van diegene die hem het product heeft geleverd, meedeelt.447
Zo
werd in Frankrijk reeds een slager aansprakelijk gesteld die gebrekkige vleeswaren had
verkocht.448
Deze aansprakelijkheid beschermt de consument tegen zogenaamde “anonieme
440
A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 56-57 en A. DE BOECK, “De subsidiaire
aansprakelijkheid van de leverancier in het raam van de Wet Productenaansprakelijkheid” (noot onder Kh.
Hasselt 8 november 1999), RW 2001-02, afl. 3, (101) 102. 441
T. VANSWEEVELT, “Art. 3 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 69-70 (bijgewerkt tot augustus 2002). 442
J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS
(eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 34. 443
W. GOOSSENS, “Veiligheid op de bouwplaats”, T.Aann. 2001, (28) 92 en C. DELFORGE, “Médicaments
dangereux: qui est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari 2013), Con.M. 2014, afl. 2, (79)
93-94. 444
Conclusie AG MENGOZZI in zaak C-495/10, Dutrueux [2011], Jurispr. 2011, blz. I-14157, overweging 29. 445
Conclusie AG MENGOZZI in zaak C-495/10, Dutrueux [2011], Jurispr. 2011, blz. I-14157, overwegingen 31-
32. 446
In soortgelijke zin, zie: L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend
overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 92. 447
Artikel 3, §3 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 4, §2 Wet Productaansprakelijkheid. 448
CA Toulouse 22 februari 2000, Contr.Con.Consom. 2001, afl. 3, comm. 52.
62
producten”.449
De doelstelling van de Europese wetgever is gelegen in het gegeven dat men
het slachtoffer, via de door de leverancier verstrekte informatie, uiteindelijk de mogelijkheid
wil bieden om een vordering in te stellen tegen de producent en/of de EU-invoerder.450
68. De leverancier wordt enkel als producent aangezien indien niet kan vastgesteld worden
wie de producent of de EU-invoerder van het product is.451
Het moet gaan om een objectieve
onbekendheid en niet om een subjectieve onbekendheid aan de zijde van de benadeelde.452
Wanneer bijvoorbeeld de naam van de producent aangebracht is op het product, moet de
vordering tegen de leverancier afgewezen worden.453
Hetzelfde geldt indien een vordering
ingesteld wordt tegen de leverancier én de EU-invoerder waardoor het duidelijk is dat de eiser
de identiteit van de invoerder kent.454
De producent of EU-invoerder moet evenwel relatief
eenvoudig te identificeren zijn om te kunnen spreken van een gekende producent/EU-
invoerder. Een diepgaand onderzoek – wat niet verwacht kan worden van het slachtoffer van
een productongeval – kan immers quasi-altijd de identiteit van de producent achterhalen.455
Het hof van beroep te Bergen was op dit punt verder van oordeel dat geen sprake is van een
gekende producent/EU-invoerder zolang dienst volledige en exacte identiteit niet vast te
stellen is.456
In casu was nochtans het merk van de (schijn)producent aangebracht op de
aankoopfactuur, de gebruiksaanwijzing en het bedieningspaneel van het product alsook was
door de verzekeraar van de leverancier gesteld dat deze (schijn)producent als werkelijke
producent beschouwd moet worden. Volgens het hof van beroep te Bergen is dit echter niet
voldoende en is pas sprake van een gekende producent/EU-invoerder indien de relevante
gegevens – zoals de volledige benaming, de rechtsvorm en de maatschappelijke zetel – voor
het bepalen van de exacte en volledige identiteit van deze persoon zijn meegedeeld.457
Deze strenge rechtspraak gaat in tegen eerdere rechtspraak die meer beschermend was voor de
leverancier.458
In navolging van bepaalde rechtsleer kan verdedigd worden dat de rechtspraak
van het hof van beroep te Bergen te streng is.459
Er moet namelijk in concreto nagegaan
worden of al dan niet sprake is van een gekende producent en bijgevolg of het voor het
449
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992,
afl. 3, (184) 197 en M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in
I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus
Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 157. 450
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 527. 451
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 61. 452
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 92. 453
Rb. Namen 14 november 1997, JLMB 1998, 644. 454
Kh. Hasselt 8 november 1999, RW 2001-01, afl. 3, 100, noot A. DE BOECK. 455
Kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2005-06, afl. 31, 1229. 456
Bergen 13 januari 2012, DCCR 2013, afl. 99, 105, noot S. VANDEMAELE. 457
S. VANDEMAELE, “De ‘gemakkelijke’ identificeerbaarheid van de (schijn)producent door de mededeling van
de leverancier” (noot onder Bergen 13 januari 2012), DCCR 2013, afl. 99, (117) 125. 458
Zie inter alia: Luik 7 november 2005, TBBR 2006, afl. 10, 620, noot E. MONTERO; Rb. Namen 14 november
1997, JLMB 1998, 644; Kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2005-06, afl. 31, 1229 en Rb. Brussel 10 november 2009,
RGAR 2010, 14632. 459
S. VANDEMAELE, “De ‘gemakkelijke’ identificeerbaarheid van de (schijn)producent door de mededeling van
de leverancier” (noot onder Bergen 13 januari 2012), DCCR 2013, afl. 99, (117) 120.
63
slachtoffer mogelijk was om een rechtsvordering tegen deze persoon in te stellen. A priori
vereisen dat alle gegevens omtrent de exacte en volledige identiteit bekend zijn, gaat te ver.
Op die manier is namelijk in veel gevallen geen gekende producent voorhanden en wordt de
leverancier quasi-altijd aansprakelijk gesteld, wat niet de bedoeling was van de wetgever.
Bovendien kunnen deze strenge eisen ook eenvoudig aanleiding geven tot omzeiling –
bijvoorbeeld doordat de producent zijn rechtsvorm niet duidelijk meedeelt – wat men juist
heeft willen voorkomen door de leverancier slechts subsidiair aansprakelijk te stellen.
B. Bevrijding van aansprakelijkheid
69. De leverancier kan zich van aansprakelijkheid bevrijden door aan het slachtoffer de
persoonsgegevens460
mee te delen van diegene die hem het product heeft geleverd of van de
producent of de EU-invoerder.461
Het volstaat om de gegevens van de vorige leverancier mee
te delen. Het hoeft dus niet noodzakelijk te gaan om de gegevens van de producent/EU-
invoerder.462
Deze bevrijdingsmogelijkheid geldt zowel voor de eindverkoper als eventuele
"tussenleveranciers" die betrokken zijn in de productie- en distributieketen.463
Om zich te onttrekken aan de productaansprakelijkheid, moet de leverancier logischerwijs wel
de correcte gegevens meedelen. In geval van verkeerde, valse of onbruikbare inlichtingen kan
de leverancier nog steeds aansprakelijk gesteld worden.464
Indien echter verkeerde gegevens
meegedeeld werden maar de eiser op een relatief eenvoudige manier zelf kon achterhalen wie
de producent is, blijft de aansprakelijkheid van de leverancier uitgesloten.465
Verder is de
loutere uitsluiting van de onbekendheid met de identiteit van de producent of het enkel
meedelen dat men zelf geen producent of EU-invoerder is, zonder verdere identiteitsgegevens
van deze laatste, onvoldoende als exoneratie voor de leverancier.466
Via deze mogelijkheid tot aansprakelijkheidsbevrijding wordt de leverancier aangemaand tot
voorzichtigheid. Meer specifiek is hij gehouden tot een nauwkeurige aanduiding van de
identiteit van zijn eigen leveranciers.467
De leverancier wordt op die manier de facto verplicht
om systematisch de identiteit van zijn voorganger te checken en te inventariseren en deze
informatie, indien nodig, door te geven aan de benadeelde.468
460
Het moet gaan om de gegevens die het slachtoffer in staat stellen om een rechtsvordering in te stellen tegen de
producent, de EU-invoerder of de vorige leverancier. 461
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 11. 462
Voor een toepassing, zie: Bergen 13 januari 2012, DCCR 2013, afl. 99, 105, noot S. VANDEMAELE. 463
G. STRAETMANS en D. VERHOEVEN, “The content of the Product Liability Directive: section IV.C. Liable
persons” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (61) 68-69.
Contra: D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 44-45. 464
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 534. 465
Kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2005-06, afl. 31, 1229. 466
Conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-358/08, Aventis Pasteur SA [2009], Jurispr. 2009, blz. I-11305,
overwegingen 97 en 99; arrest Hof van Justitie van 2 december 2009, Aventis Pasteur SA, C-358/08, Jurispr.
2009, blz. I-11305, overweging 57 en R. STEENNOT, “Hof van Justitie preciseert vervaltermijnen voor
productaansprakelijkheid”, Juristenkrant 2010, 16. 467
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 11. 468
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 64; V. PIRE,
“Les limites de la responsabilité du fournisseur au sens de la directive 85/374/CEE relative à la responsabilité du
64
Minstens binnen de wettelijke verjarings- en vervaltermijnen moet de leverancier zo een
goede administratie bijhouden om tot het einde van die termijnen de identiteit van zijn
voorman of van de producent/de EU-invoerder aan te tonen.469
Het sleutelwoord voor de
(bevrijding van) aansprakelijkheid van de leverancier is dan ook traceability.470
70. De vereiste identiteitsgegevens moeten binnen een redelijke termijn meegedeeld
worden. Wat hieronder verstaan wordt, is niet bepaald in de Richtlijn
Productaansprakelijkheid. Wat deze redelijke termijn concreet inhoudt, hangt bijgevolg af van
de appreciatie van de feitenrechter. Hierbij wordt onder meer rekening gehouden met de
inspanningen die de leverancier heeft gedaan om tot identificatie te komen en de belangen van
het slachtoffer.471
Wanneer bijvoorbeeld de gegevens slechts voor het eerst meegedeeld
worden in de laatste conclusie van de leverancier en niet voorafgaand in de procedure, is geen
sprake van een mededeling binnen een redelijke termijn.472
De door de leverancier in acht te
nemen reactietermijn loopt vanaf het tijdstip waarop de benadeelde jegens de leverancier de
aan de Wet Productaansprakelijkheid ontleende rechten opeist.473
Hoewel niet verplicht op
basis van de wetgeving,474
is het vanuit proceseconomisch standpunt aangeraden dat de
schadelijder zich eerst informeert bij de leverancier alvorens deze te dagvaarden.475
Wat de aanvang en invulling van de redelijke termijn betreft, werd vastgesteld dat er
verschillen bestaan tussen de uitwerking ervan in verschillende lidstaten, wat met het oog op
de doelstellingen van de richtlijn niet erg bevredigend is.476
In Frankrijk werd bijvoorbeeld
voorzien in een termijn van drie maanden om de vereiste gegevens mee te delen.477
Verder
geldt ook in Italië een vaste termijn van drie maanden en in Duitsland een termijn van één
maand.478
Niettemin was de Europese Commissie van oordeel dat geen duidelijke
fait des produits défectueux” (noot onder HvJ 10 januari 2006 Skov en Bilka), REDC 2005, afl. 4, (347) 350 en
S. VANDEMAELE, “De ‘gemakkelijke’ identificeerbaarheid van de (schijn)producent door de mededeling van de
leverancier” (noot onder Bergen 13 januari 2012), DCCR 2013, afl. 99, (117) 120. 469
P.M. STORM, “Een gebrekkig product”, TVVS 1985, afl. 10, (241) 242 en A. CLARK, Product liability,
Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 58. 470
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 43 471
I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN
(eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen,
Kluwer, 2011, (1324) 1337. 472
Rb. Gent 7 mei 2004, T.Gez. 2007-08, afl. 2, 162. 473
Conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-358/08, Aventis Pasteur SA [2009], Jurispr. 2009, blz. I-11305,
overweging 98. 474
S. VANDEMAELE, “De ‘gemakkelijke’ identificeerbaarheid van de (schijn)producent door de mededeling van
de leverancier” (noot onder Bergen 13 januari 2012), DCCR 2013, afl. 99, (117) 123. 475
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 63 en D.
WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 23. 476
Groenboek Wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def.,
28. 477
Artikel 1386-7 Code Civil. Zie hierover: S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute –
Responsabilité du fait des produits de santé défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile
et assurances, Parijs, LexisNexis, currens, nr. 17. 478
K. LELOCZKY, “General and specific features of certain European product liability laws” in R. HULSENBEK en
D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the United States,
Deventer, Kluwer, 1989, (61) 63; E. VOS, “De Italiaanse implementatie van de Europese richtlijn inzake
produktenaansprakelijkheid” in M. VAN DELFT-BAAS en E.H. HONDIUS (eds.), Jaarboek Konsumentenrecht
65
aanwijzingen voorhanden zijn die aantonen dat een verdere harmonisatie op dit punt geboden
is.479
71. Indien de vordering tegen de producent, de EU-invoerder of (één van) de vorige
schakel(s) in het productie- en distributieproces uiteindelijk tot niets leidt, kan de leverancier
niet alsnog aansprakelijk gesteld worden.480
De leverancier moet immers niet garant staan
voor bijvoorbeeld de solvabiliteit van diegene die hem bevoorraad heeft.481
Zo besliste de
rechtbank te Breda dat het feit dat de EU-invoerder intussen failliet is en de leverancier een
wereldwijde keten is, geen afbreuk doet aan het gegeven dat de leverancier niet aansprakelijk
is zodra de persoonsgegevens van de EU-invoerder bekend gemaakt werden.482
Dat risico ligt
bij de benadeelde.483
Meer nog stelt de memorie van toelichting dat indien de producent
aantoont dat het gebrek later is ontstaan – bijvoorbeeld doordat het bij de leverancier in
ongunstige omstandigheden was opgeslagen – de producent niet aansprakelijk is484
maar het
slachtoffer zich ook niet tegen de leverancier kan richten aangezien deze bevrijd is van
aansprakelijkheid, althans wat de productaansprakelijkheidswetgeving betreft.485
Het moge duidelijk zijn dat het hier gaat om een subsidiaire verantwoordelijkheid van de
leverancier.486
Deze is ingegeven vanuit een soort noodoplossing met het oog op de
bescherming van slachtoffers van productongevallen.487
Daarnaast wordt deze subsidiaire
aansprakelijkheid door sommigen nog aangezien als een sanctie voor het niet (tijdig)
1990, Deventer, Kluwer, 1990, (123) 124 en J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch
mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 533. 479
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 25. 480
T. VANSWEEVELT, “Art. 4 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 5 (bijgewerkt tot augustus 2002); A. DE BOECK, “De subsidiaire aansprakelijkheid van de leverancier in
het raam van de Wet Productenaansprakelijkheid” (noot onder Kh. Hasselt 8 november 1999), RW 2001-02, afl.
3, (101) 102 en D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 22. 481
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 9 en M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor
schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid,
veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143)
158. 482
Rb. Breda 8 december 2000, KG 2001, 28. 483
C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer,
currens, supplement 147, art. 187-22. 484
Over dit verweermiddel, cf.infra: randnrs. 261-262. 485
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 11. 486
S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute – Responsabilité du fait des produits de santé
défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens,
nrs. 8 en 16; N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ. Of Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 142; A. DE
BOECK, “De subsidiaire aansprakelijkheid van de leverancier in het raam van de Wet
Productenaansprakelijkheid” (noot onder Kh. Hasselt 8 november 1999), RW 2001-02, afl. 3, (101) 102; E.
MONTERO, “Les produits défectueux dans un écheveau de responsabilités” (noot onder Luik 7 november 2005),
TBBR 2006, afl. 10, (624) 625 en R. STEENNOT, “Consumentenbescherming 2003-2007”, TPR 2009, afl. 1, (229)
508. 487
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 15.
66
verstrekken van de nodige informatie waardoor het slachtoffer belet wordt om een
rechtsvordering in te stellen.488
C. Ratio legis en voorstel tot aanpassing
72. Zoals uit bovenstaande blijkt, is het toepassingsgebied van de
productaansprakelijkheidswetgeving voornamelijk gericht op de (schijn)producent en de EU-
invoerder en niet op de zogenaamde tussenhandel.489
Hoewel een algemene aansprakelijkheid
van de leverancier praktisch gezien eenvoudiger zou zijn, werd bij de totstandkoming van de
Richtlijn Productaansprakelijkheid geopteerd om geen algemene objectieve aansprakelijkheid
op te leggen aan deze persoon omdat dit zou leiden tot hogere prijzen van producten – als
gevolg van het afsluiten van meer verzekeringen – en omdat de leverancier zich steeds tot de
vorige schakel in het productie- en distributieproces zou wenden zodat uiteindelijk toch de
producent de schade draagt. Daarenboven werd het niet wenselijk geacht om de leverancier te
allen tijde aansprakelijk te stellen aangezien hij in de meeste gevallen de door hem gekochte
producten in een onveranderde staat doorgeeft en geen invloed uitoefent op de veiligheid en
kwaliteit van het product.490
Verschillende redenen verklaren zo de subsidiaire aansprakelijkheid van de leverancier.491
De
vraag hierbij is echter of deze vorm van subsidiaire aansprakelijkheid (nog) wel te
rechtvaardigen is.492
73. In de eerste plaats moet gewezen worden op de status van de distributiesector in de
Belgische gemeenrechtelijke vrijwaringsregeling voor verborgen gebreken. Zoals geweten, is
de verkoper te kwader trouw – i.e. de verkoper die de verborgen gebreken kende – gehouden
tot vergoeding van alle schade aan de koper.493
Sinds 1939 wordt door het Hof van Cassatie
aangenomen dat de professionele verkopers geacht worden het verborgen gebrek te kennen.494
Sinds 1977 verwijst het Hof niet meer naar de professionele verkoper maar naar de fabrikant
en de gespecialiseerde verkoper als personen op wie het vermoeden rust.495
488
S. VANDEMAELE, “De ‘gemakkelijke’ identificeerbaarheid van de (schijn)producent door de mededeling van
de leverancier” (noot onder Bergen 13 januari 2012), DCCR 2013, afl. 99, (117) 122. 489
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 9. 490
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 15. 491
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 533. 492
In soortgelijke zin, zie: PH. FONTAINE, “Directive européenne R.C. produits”, De Verz. 1986, (255) 255; L.
DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer,
2000, 95 en A. DE BOECK, “De subsidiaire aansprakelijkheid van de leverancier in het raam van de Wet
Productenaansprakelijkheid” (noot onder Kh. Hasselt 8 november 1999), RW 2001-02, afl. 3, (101) 103. 493
Artikel 1645 BW. Zie hierover: H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant,
1978, 241-251 en B. DUBUISSON, “Quelques réflexions sur la présomption de mauvaise foi du vendeur
professionnel”, Ann.Dr.Louvain 1988, (177) 178-179. 494
Cass. 4 mei 1939, Pas. 1939, I, 223. 495
Zie inter alia: Cass. 6 mei 1977, Arr.Cass. 1977, 915 en Cass. 7 december 1990, RW 1992-93, afl. 13, 431,
noot T. VANSWEEVELT. Voor meer over deze evolutie in cassatie-rechtspraak, zie: B. DUBUISSON, “Quelques
réflexions sur la présomption de mauvaise foi du vendeur professionnel”, Ann.Dr.Louvain 1988, (177) 182-185.
67
Dit vermoeden van kennis kan enkel weerlegd worden via het bewijs van de onoverwinnelijke
onwetendheid of de absoluut onnaspeurbare aard van het gebrek, wat in abstracto beoordeeld
wordt.496
Belangrijker is echter dat het vermoeden van kennis niet op alle beroepsverkopers
rust en ook niet geldt tegenover de niet-gespecialiseerde beroepsverkopers maar enkel ten
opzichte van de fabrikant en de gespecialiseerde verkoper.497
Wat dit laatste betreft, moet
aangenomen worden dat dit niet noodzakelijk samenvalt met de professionele verkoper.498
Daar waar de professionele verkoper staat tegenover de occasionele verkoper, staat de
gespecialiseerde verkoper tegenover de leek oftewel de niet-vakman waarbij het
onderscheidingscriterium is gelegen in de specialisatiegraad en de technische competentie.499
De evolutie naar een vermoeden van kennis van de gebreken dat rust op de gespecialiseerde
verkoper is ingegeven vanuit een beschermingsgedachte voor de verdeler die de producten
enkel doorverkoopt zonder hun kwaliteiten te controleren.500
De rechter zal dus in concreto
moeten nagaan, in functie van de omstandigheden, of iemand al dan niet een gespecialiseerde
verkoper is.501
Hoe dan ook draagt de gespecialiseerde verkoper – zeker in vergelijking met
de leverancier onder de productaansprakelijkheidswetgeving – een strenge aansprakelijkheid
aangezien deze gehouden is tot vrijwaring voor verborgen gebreken en op hem het vermoeden
van kennis van het gebrek rust, dat moeilijk te weerleggen is.502
Dit vermoeden rust op de
zogenaamde “technieker”503
oftewel de persoon die invloed kon uitoefenen op de
totstandkoming of ontdekking van het verborgen gebrek. Bijgevolg wordt in het gemeen
kooprecht gekeken naar de hoedanigheid van de verkoper – en meer bepaald naar de
eventuele invloed op de (veiligheids)kenmerken van het verkochte goed – om te beslissen of
op deze persoon al dan niet het vermoeden van kennis rust en de hieraan gekoppelde
496
Cass. 7 december 1990, RW 1992-93, afl. 13, 431, noot T. VANSWEEVELT; M. FALLON, “La Cour de cassation
et la responsabilité liée aux biens de consommation” (noot onder Cass. 6 mei 1977), RCJB 1979, (164) 165-170
en C. JASSOGNE, “La mauvaise foi du professionnel”, TBBR 2011, afl. 3, (106) 109. 497
A. CHRISTIAENS, “Art. 1643” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten:
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 6 (bijgewerkt tot december
1998) en B. DUBUISSON, “Quelques réflexions sur la présomption de mauvaise foi du vendeur professionnel”,
Ann.Dr.Louvain 1988, (177) 200. 498
M. FALLON, “La Cour de cassation et la responsabilité liée aux biens de consommation” (noot onder Cass. 6
mei 1977), RCJB 1979, (164) 170; T. VANSWEEVELT, “Het begrip ‘gespecialiseerde verkoper’ en de beoordeling
in abstracto van de onoverkomelijke onwetendheid bij de fabrikant en de gespecialiseerde verkoper” (noot onder
Cass. 7 december 1990), RW 1992-93, afl. 13, (432) 433 en A. VAN OEVELEN, “Kwaliteitsstandaarden bij de
verkoop van goederen en de levering van diensten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid,
veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (1) 32. 499
B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch
privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 373-374 en 378 en A. VAN OEVELEN, “Kwaliteitsstandaarden bij de
verkoop van goederen en de levering van diensten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid,
veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (1) 32. 500
A. CHRISTIAENS, “Art. 1643” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten:
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 6 (bijgewerkt tot december
1998). In soortgelijke zin, zie: B. DUBUISSON, “Quelques réflexions sur la présomption de mauvaise foi du
vendeur professionnel”, Ann.Dr.Louvain 1988, (177) 185-193 en 199-200. 501
B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch
privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 378. 502
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 36. 503
B. DUBUISSON, “Quelques réflexions sur la présomption de mauvaise foi du vendeur professionnel”,
Ann.Dr.Louvain 1988, (177) 200.
68
zwaardere verantwoordelijkheid. In de productaansprakelijkheidswetgeving rust daarentegen
te allen tijde slechts een subsidiaire aansprakelijkheid op de leverancier. De
productaansprakelijkheid van de leverancier is op die manier minder streng.504
74. Daarnaast werd al aangegeven dat de productveiligheidswetgeving eenieder die
beroepshalve betrokken is bij de productie- en verhandelingsketen en wiens activiteit
mogelijks een invloed uitoefent op de veiligheidskenmerken van het product, als producent
beschouwt. Op basis hiervan, stelde de Europese Commissie in het Groenboek 1999 de vraag
of de geldende risicoaansprakelijkheid niet van toepassing zou moeten zijn op eenieder die
beroepshalve betrokken is bij de verhandelingsketen wanneer diens activiteit van invloed is
op de veiligheidskenmerken van het product.505
Aangezien de Richtlijn
Productaansprakelijkheid een volledige harmonisatie nastreeft van de zaken die zij regelt,
kunnen de lidstaten op dit punt geen afwijkende regeling voorop stellen en kan deze
uitbreiding van het toepassingsgebied rationae personae er enkel komen door een wijziging
van de richtlijn.506
75. In de VSA tot slot wordt de strict product liability vastgeknoopt aan eenieder die
betrokken is in de “business of selling a product” waardoor de objectieve aansprakelijkheid
veelal507
op alle tussenschakels zoals distributeurs en leveranciers rust.508
De Restatements on
Torts spreken over ‘one engaged in the business of selling or otherwise distributing
products.’509
Dit wordt doorgaans beschouwd als een van de belangrijkste verschilpunten
tussen de Europese en Amerikaanse regeling, aangezien deze eerste in principe enkel van
toepassing is op de (schijn)producent en EU-invoerder.510
De Amerikaanse
productaansprakelijkheid strekt zich daarentegen ook uit tot de handelaars en distributeurs.511
504
M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R.
STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-
2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 158. 505
Groenboek Wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def.,
29. 506
V. PIRE, “Les limites de la responsabilité du fournisseur au sens de la directive 85/374/CEE relative à la
responsabilité du fait des produits défectueux” (noot onder HvJ 10 januari 2006 Skov en Bilka), REDC 2005, afl.
4, 347-351. 507
Uit onderzoek is evenwel gebleken dat in verschillende Staten de aansprakelijkheid van de verkoper wel
beperkt wordt indien er een reële aanspraak ten opzichte van de producent bestaat. Zie: L. DOMMERING-VAN
RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 20. 508
J.A. HENDERSON en A.D. TWERSKI, “A proposed revision of section 402A of the Restatement (second) of
Torts”, Cornell L.Rev. 1992, afl. 7, (1512) 1518-1519 en M.D. GREEN en J. CARDI, “Product liability in United
States of America” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (575)
593-594. 509
§1 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 510
Groenboek Wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def.,
12. 511
Zie inter alia: Vandermark v. Ford Motor Co., 61 Cal.2d 256 (1964); Webb v. Zern, 422 Pa. 424 en A.2d 853
(1966); Barth v. B.F. Goodrich Tire Co., 265 Cal.App.2d 228 (1968); Renato J. Casetta v. US Rubber Co., 260
Cal.App.2d 792 (1968); Dunham v. Vaughan & Bushnell Mfg., Co., 42 Ill.2d 339 en 247 N.E.2d 401 (1969);
Robert O. Marocco v. Ford Motor Co., 7 Cal.App.3d 84 (1970); Seattle-first national bank v. Tabert, 86 Wash.2d
145 en 542 P.2d 774 (1975) en Bruce v. Martin-Marietta Corporation, 544 F.2d 442 (1976).
69
De achterliggende idee hiervan is te vinden in de overtuiging dat deze personen actie
ondernemen ten opzichte van het publiek en dat het publiek bijgevolg gedwongen wordt om
te vertrouwen op deze personen.512
Om die reden is de Amerikaanse productaansprakelijkheid
niet van toepassing op een intermediaire eigenaar of doorverkoper die geen invloed heeft op
de veiligheidskenmerken van het product.513
Ook de occasionele verkoper wiens doorsnee
taakbesteding niet bestaat uit dergelijke verkopen, draagt geen productaansprakelijkheid.514
De facto kan bijgevolg gesteld worden dat de Amerikaanse regeling van toepassing is op
eenieder die een invloed kan uitoefenen op de veiligheidskenmerken van het product. Meer
specifiek gaat het om alle personen waarin het publiek vertrouwen heeft in die zin dat het
grote publiek er mag van uitgaan dat die personen invloed kunnen uitoefenen op de
veiligheidskenmerken van het product.
76. Gelet op het bovenstaande kunnen vraagtekens geplaatst worden bij de subsidiaire
aansprakelijkheid van de leverancier, zoals die thans voorzien is in de
productaansprakelijkheidswetgeving. Minstens moeten vragen gesteld worden bij de invulling
van het begrip “leverancier”. Via het gemeen kooprecht en de Richtlijn Productveiligheid rust
immers enkel een subsidiaire aansprakelijkheid op de personen die geen invloed uitoefenen
op de veiligheidskenmerken van het product. Dergelijke restrictie is niet te vinden in de
Richtlijn Productaansprakelijkheid.
Mijn voorstel de lege ferenda is bijgevolg om het criterium van de invloed op de
veiligheidskenmerken van het product ook met betrekking tot het leveranciersbegrip naar
voren te schuiven.515
Enkel wanneer men geen invloed uitoefent op de veiligheidskenmerken
van het product, is men nog als leverancier te beschouwen. Ook de Europese Commissie lijkt
deze weg op te gaan door te pleiten voor een aanpassing van de Richtlijn
Productaansprakelijkheid in die zin dat de leverancier die een impact heeft op de veiligheid
van het product aangezien wordt als producent.516
Hoewel op die manier een ruime lezing
gegeven wordt aan het begrip “producent” is het de te verkiezen oplossing. Een dergelijk
ruimer toepassingsgebied rationae personae is eenduidiger en dient beter de bescherming van
slachtoffers van onveilige producten, wat toch één van de voornaamste doelstellingen is van
de Richtlijn Productaansprakelijkheid. De enige grens op dit ruim toepassingsgebied is te
vinden in het feit dat het wel steeds moet gaan om een werkelijke tussenpersoon in de
productie- en verhandelingsketen van het product. Deze redenering is gebaseerd op de
conclusie van advocaat-generaal bij het Hof van Justitie MENGOZZI met betrekking tot het
512
Comment f, §402A Restatements of the Law (second) on Torts 2d. 513
Zie inter alia: Ikerd v. Lapworth, 7 Cir. 433 en F.2d 197 (1970); Balido v. Improved Machinery, Inc., 29
Cal.App.3d 633 (1972); Bruce v. Martin-Marietta Corporation, 544 F.2d 442 (1976) en Straley v. United States,
887 F.Supp. 728 (1995). 514
Straley v. United States, 887 F.Supp. 728 (1995) en J.A. HENDERSON en A.D. TWERSKI, “A proposed revision
of section 402A of the Restatement (second) of Torts”, Cornell L.Rev. 1992, afl. 7, (1512) 1518. 515
In soortgelijke zin, zie: I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en
niet-conforme producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht:
verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 36-37. 516
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, COM(2000) 893, 25-26.
70
leveranciersbegrip.517
Eenzelfde restrictie is m.i. van toepassing wanneer het gaat om de
producent. In die optiek kan de productgebruiker, die ontegensprekelijk eveneens een zekere
invloed uitoefent op de veiligheid van het product, niet bestempeld worden als producent.
§ 5. OVERIGE PERSONEN?
77. Het toepassingsgebeid rationae personae van de productaansprakelijkheidswetgeving
is op een limitatieve en uitputtende wijze omschreven. Andere dan de hierboven besproken
personen vallen hier niet onder. Zo is de Richtlijn Productaansprakelijkheid niet van
toepassing op de ontwerpers en herstellers van het product,518
in zoverre deze uiteraard niet
onder het begrip (schijn)producent vallen of als leverancier aansprakelijk zijn. Ook de
dienstverlener die enkel diensten levert, valt niet onder het toepassingsgebied van de
productaansprakelijkheidsregeling.
Niettemin moet in herinnering gebracht worden dat de richtlijn enkel op een uitputtende wijze
geregeld heeft wie van de beroepsmatig handelende personen die aan het productie- en
verhandelingsproces deelgenomen heeft, geviseerd wordt door het toepassingsgebied rationae
personae.519
Het staat de lidstaten bijgevolg vrij om een regeling uit te werken omtrent de
aansprakelijkheid van de personen die hier buiten vallen.520
Zo strekt de door de richtlijn
beoogde harmonisatie zich niet uit tot de aansprakelijkheid van de dienstverrichter aangezien
deze niet behoort tot de groep deelnemers aan het productie- en verhandelingsproces van het
product. De vergoeding van de door de dienstverrichter veroorzaakte schade behoort dan ook
niet tot de door de richtlijn geregelde punten.521
Om die reden werd door het Hof van Justitie
in de zaak Dutrueux beslist dat deze aansprakelijkheid vrij geregeld kan worden door de
lidstaten, zelfs op een soortgelijke wijze als die van de richtlijn.522
Het onderscheid met de
zaak Henning Veedfald – waar de aansprakelijkheid van de dienstverrichter wel aangenomen
werd – zit hem in het feit dat het in deze laatste zaak ging over een rechtspersoon die niet
enkel dienstverrichter was maar tevens ook de producent van het gebruikte product.523
517
Conclusie AG MENGOZZI in zaak C-495/10, Dutrueux [2011], Jurispr. 2011, blz. I-14157, overweging 29. 518
Zie hierover: W. POSCH, “Comparative aspects of products liability in Europe and the United States” in R.
HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the
United States, Deventer, Kluwer, 1989, (123) 131 die stelt dat het bevreemdend overkomt dat de hersteller van
het product niet als producent in aanmerking genomen wordt indien deze persoon enkel herstelt op basis van ter
beschikking staande producten terwijl deze wel als producent zal bestempeld worden wanneer hij het product
herstelt met zelf gefabriceerde producten of onderdelen. 519
Arrest Hof van Justitie van 10 januari 2006, Skov & Bilka, C-402/03, Jurispr. 2006, blz. I-199, overwegingen
29-30 en C. DELFORGE, “Le défaut de sécurité au sens de la loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du
fait des produits défectueux” in C. DELFORGE en J. VAN ZUYLEN (eds.), Les défauts de la chose, Limal,
Anthemis, 2015, (295) 339. 520
M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R.
STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-
2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 168-169. 521
Conclusie AG MENGOZZI in zaak C-495/10, Dutrueux [2011], Jurispr. 2011, blz. I-14157, overwegingen 45-
48. 522
Arrest Hof van Justitie van 21 december 2011, Dutrueux, C-495/10, Jurispr. 2011, blz. I-14157,
overwegingen 26-30. 523
Arrest Hof van Justitie van 21 december 2011, Dutrueux, C-495/10, Jurispr. 2011, blz. I-14157, overweging
37.
71
HOOFDSTUK III. SECTOR-SPECIFIEKE REGELINGEN:
DE NIEUWE AANPAK
78. Tot 1985 probeerde de Europese wetgever harmonisatie op het gebied van
productveiligheid te bewerkstelligen door middel van gedetailleerde
productveiligheidsrichtlijnen die doorgaans hun grondslag vonden in artikel 100 van het
toenmalige EG-verdrag.524
Voornamelijk het op grond van die bepaling geldende
unanimiteitsvereiste zorgde ervoor dat harmonisatie een vrij langdurig proces werd.525
Daarenboven was het geen sinecure om alle details van de richtlijn, inclusief de technische
aspecten, op politiek niveau vast te leggen.526
Het zal dan ook niet verbazen dat tot en met
1985 voornamelijk sectorale wetgeving tot stand kwam en de algemene wetgeving eerder
beperkt bleef tot verpakkings- en etiketteringsvoorschriften.527
De Europese wetgever realiseerde zich in 1985 dat deze manier van werken niet echt
voldoende kon inspelen op de wetenschappelijke vooruitgang.528
De Raad kwam dan ook naar
buiten met een resolutie betreffende de toekomstige aanpak op het gebied van technische
harmonisatie en normalisatie.529
Deze koerswijziging staat bekend onder de naam New
Approach oftewel Nieuwe Aanpak. De zogenaamde Oude Aanpak, gebaseerd op
gedetailleerde richtlijnen, werd ingeruild voor een op minimumharmonisatie gebaseerde
Nieuwe Aanpak.530
Hiermee beoogde de wetgever meer flexibele wetgeving die sneller tot
stand komt.531
Bovendien had men zo ook meer algemene maatregelen op het oog in plaats
van wetgeving, gericht op specifieke en individuele producten.532
524
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 88; M.H. ELFERINK,
Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van normalisatienormen, Deventer, Kluwer, 1998,
38 en G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 7. 525
M.H. ELFERINK, Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van normalisatienormen,
Deventer, Kluwer, 1998, 38. 526
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 387. 527
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destinés au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 290. 528
R. VAN GESTEL en H.-W. MICKLITZ, “European integration through standardization: how judicial review is
breaking down the club house of private standardization bodies”, CMLR 2013, (145) 156. 529
Resolutie van de Raad van 7 mei 1985 betreffende een nieuwe aanpak op het gebied van de technische
harmonisatie en normalisatie, Pb. 4 juni 1985, C-136, 1-9. 530
L. VAN HAMME, Europese reglementering over veiligheid en gezondheid, Mechelen, Kluwer, 2009, 29-33 en
P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de
zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 338. 531
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn.L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 311. 532
G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to consumer protection – should the gap be
bridged?”, YEUL 1997, (207) 227.
72
79. Kenmerkend voor de Nieuwe Aanpak is dat enkel de essentiële veiligheidseisen
geharmoniseerd worden door middel van een richtlijn.533
Deze worden vervolledigd door
technische criteria in de vorm van geharmoniseerde Europese normen.534
Hoewel de naleving
van die normen niet verplicht is, creëert de Nieuwe Aanpak wel een belangrijke impuls om
deze toch na te leven, aangezien een vermoeden van overeenstemming met de essentiële
veiligheidseisen gekoppeld wordt aan de naleving van deze normen.535
De facto worden de
geharmoniseerde Nieuwe Aanpak-normen aldus semi-dwingend opgelegd.536
Om aan te tonen
dat het product in overeenstemming is met de Nieuwe Aanpak-richtlijnen, moet daarnaast
vaak ook de CE-markering aangebracht worden.537
Op deze CE-markering wordt later nog
ingegaan.538
Met de Nieuwe Aanpak wordt een harmonisatiestrategie gehanteerd die vooral gebaseerd is op
het vrij verkeer van goederen en waarbij slechts een minimum aan geharmoniseerde
veiligheidseisen binnen de EU geldt.539
Het doel is om de harmonisatie enkel op hoofdpunten
te laten plaatsvinden en voor het overige gebruik te maken van de methoden van wederzijdse
erkenning en de verwijzing naar normalisatienormen.540
Samenvattend zijn de vier
basisbeginselen van de Nieuwe Aanpak de volgende: (1) harmonisatie van wetgeving is
beperkt tot de belangrijkste veiligheidsvoorschriften; (2) het is de taak van de normalisatie-
instanties om technische specificaties te formuleren op basis waarvan producten vervaardigd
en op de markt gebracht worden die aan de fundamentele eisen van de richtlijn voldoen; (3)
de technische specificaties zijn niet-bindend en blijven facultatief en (4) aan conform de
geharmoniseerde normen vervaardigde producten wordt een vermoeden verbonden dat ze
voldoen aan de essentiële veiligheidseisen van de richtlijn waardoor het product toegang
krijgt tot het vrij verkeer.541
533
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 44. 534
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 155; G. HOWELLS, Consumer
product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 8; H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs:
le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41, (291) 294; L. VAN HAMME, Europese
reglementering over veiligheid en gezondheid, Mechelen, Kluwer, 2009, 33-34; A. VAN WAEYENBERGHE, “Les
normes ISO, CEN et celles issues des consortiums privés: bric-à-brac ou système pour l’Union européenne?” in
B. FRYDMAN en A. VAN WEAYENBERGE (eds.), Gouverner par les standards et les indicateurs, Brussel,
Bruylant, 2014, (93) 103-104 en A.-F. VOLLEMA, “Het CE-merk, paspoort voor producten in Europa” in F.J.H.
SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 1-2. 535
B. FRYDMAN, “Prendre les standards et les indicateurs au sérieux” in B. FRYDMAN en A. VAN WEAYENBERGE
(eds.), Gouverner par les standards et les indicateurs, Brussel, Bruylant, 2014, (5) 36-37. 536
M.H. ELFERINK, Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van normalisatienormen,
Deventer, Kluwer, 1998, 53. 537
P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de
zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 339 en A.-F. VOLLEMA, “Het CE-merk, paspoort voor
producten in Europa” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl.,
2. 538
Cf.infra: randnrs. 380-381. 539
A. VAN WAEYENBERGHE, “Les normes ISO, CEN et celles issues des consortiums privés: bric-à-brac ou
système pour l’Union européenne?” in B. FRYDMAN en A. VAN WEAYENBERGE (eds.), Gouverner par les
standards et les indicateurs, Brussel, Bruylant, 2014, (93) 103. 540
M.H. ELFERINK, Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van normalisatienormen,
Deventer, Kluwer, 1998, 39. 541
Resolutie van de Raad van 7 mei 1985 betreffende een nieuwe aanpak op het gebied van de technische
harmonisatie en normalisatie, Pb. 4 juni 1985, C-136, 2-3; F. VERHOEVEN, “Produktveiligheid, realiteit en
73
80. De Nieuwe Aanpak werd in 2008 bijgeschaafd door het New Legislative Framework of
Nieuw Wetgevend Kader. Hierin staan voornamelijk Verordening 765/2008 en Besluit
768/2008 centraal. Deze evolutie is bijkomend aangescherpt in 2012 door de uitwerking van
een nieuwe verordening op het gebied van normalisatie.542
Het Nieuw Wetgevend Kader legt
in de eerste plaats nog sterker de nadruk op een verbeterd markttoezicht voor producten die
onder de harmonisatiewetgeving vallen.543
Zo biedt Verordening 765/2008 een algemeen
kader met betrekking tot de accreditatie en het markttoezicht.544
Dit kader moet de bestaande
wetgeving inzake markttoezicht en de handhaving ervan aanvullen en versterken zodat
gewaarborgd wordt dat producten die onder het vrij verkeer vallen, voldoen aan de eisen die
een hoog beschermingsniveau bieden voor algemene belangen zoals gezondheid en
veiligheid.545
Teneinde een coherente basis te vinden voor sectorale wetgeving, werden daarnaast in Besluit
768/2008 gemeenschappelijke beginselen en referentiebepalingen vastgesteld als algemeen,
horizontaal kader voor toekomstige wetgeving ter harmonisering van de voorwaarden voor
het verhandelen van producten.546
Hoewel het opnemen van die bepalingen in toekomstige
wetgeving niet in rechte af te dwingen is, is de wetgever die mee dit besluit heeft vastgesteld
een politieke verbintenis aangegaan die nageleefd zou moeten worden.547
Niettemin kan van
deze bepalingen afgeweken worden in functie van de specifieke eigenschappen van een
bepaalde sector.548
Wat de referentiebepalingen zelf betreft, bevat Besluit 768/2008 onder
meer bepalingen omtrent definities, verplichtingen van de fabrikant, de importeurs en de
distributeurs, conformiteitsbeoordelingsprocedures en vermoedens van conformiteit, CE-
markering, en informatieverplichtingen.549
perspectieven” in H. COUSY en H. CLAASSENS (eds.), Produktenaansprakelijkheid, veiligheid en verzekering,
Antwerpen, Maklu, 1987, (243) 253; K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer,
Kluwer, 1990, 94; G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998,
79; M.H. ELFERINK, Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van normalisatienormen,
Deventer, Kluwer, 1998, 39 en I. CLAEYS en K. KINNAER, “Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos
doorheen de bomen?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste
postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81) 88. 542
Verordening 1025/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2012 betreffende Europese
normalisatie, tot wijziging van de Richtlijnen 89/686/EEG en 93/15/EEG van de Raad alsmede de Richtlijnen
94/9/EG, 94/25/EG, 97/23/EG, 98/34/EG, 2004/22/EG, 2007/23/EG, 2009/23/EG en 2009/105/EG van het
Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Beschikking 87/95/EEG van de Raad en Besluit nr.
1673/2006/EG van het Europees Parlement en de Raad, Pb. 14 november 2012, L-316, 12-33 (hierna:
Normalisatieverordening). 543
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 6 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 466. 544
Inleidende consideransen bij de Verordening inzake accreditatie en markttoezicht, overweging 2. 545
Inleidende consideransen bij de Verordening inzake accreditatie en markttoezicht, overwegingen 1 en 5. 546
Inleidende consideransen bij besluit 768/2008/EG van het Europees Parlement en de Raad van 9 juli 2008
betreffende een gemeenschappelijk kader voor het verhandelen van producten en tot intrekking van besluit
93/465/EEG van de Raad, Pb. 13 augustus 2008, L-218, 82 (hierna: Besluit 768/2008), overweging 2. 547
Inleidende consideransen bij Besluit 768/2008, overweging 7. 548
Artikel 2 Besluit 768/2008. 549
Zie hierover: Bijlage I referentiebepalingen voor communautaire harmonisatiewetgeving voor producten,
Besluit 768/2008.
74
HOOFDSTUK IV. TUSSENBESLUIT
Stelling 1: Het toepassingsgebied rationae materiae van de productveiligheids- en
productaansprakelijkheidswetgeving is niet coherent en dient aangepast te worden
81. Wanneer het toepassingsgebied rationae materiae van de
productaansprakelijkheidswetgeving met dat van de productveiligheidswetgeving vergeleken
wordt, wordt doorgaans aangenomen dat dit zo goed als dezelfde invulling krijgt.550
Niettemin
zijn er enkele verschilpunten tussen beide.551
Op bepaalde punten is het toepassingsgebied van
de productveiligheidswetgeving beperkter dan dat van de
productaansprakelijkheidswetgeving. Zo geldt deze eerste bijvoorbeeld niet voor producten
waarvoor er specifieke veiligheidswetgeving geldt, althans wat betreft de risico’s die door die
specifieke wetgeving geregeld worden. Verder is de productveiligheidswetgeving niet van
toepassing op bepaalde tweedehandsproducten en producten die hersteld moeten worden.
Wat het eerste verschilpunt betreft, valt dit eenvoudig te rechtvaardigen. Het is namelijk
logisch dat een aanvullende en algemene kaderwetgeving niet van toepassing is op elementen
die door specifieke productveiligheidswetgeving behandeld worden. Het is in dezelfde optiek
eveneens te verklaren dat een algemeen productaansprakelijkheidsregime zich wel uitstrekt
tot alle mogelijke producten, bij gebrek aan specifieke productaansprakelijkheidswetgeving
voor bepaalde producten. Wat het tweede verschilpunt betreft, is m.i. geen rechtvaardiging
voorhanden. Het valt niet in te zien waarom bepaalde tweedehandsproducten en producten
voor herstelling niet onderworpen zijn aan de geldende productveiligheidsbepalingen terwijl
hun eventueel onveilige karakter wel gehandhaafd kan worden via de Richtlijn
Productaansprakelijkheid. Het is niet logisch dat de producent van bijvoorbeeld een
tweedehandsproduct dat als antiek geleverd wordt niet gehouden is de
productveiligheidsregels na te leven terwijl hij wel een objectieve productaansprakelijkheid
kan oplopen. Het verdient naar mijn mening aanbeveling om dit verschilpunt weg te werken.
Bij voorkeur wordt de uitsluiting van deze producten uit de productveiligheidswetgeving
opgeheven, aangezien de rechtvaardiging hiervoor twijfelachtig is.
82. Op een ander punt is de productveiligheidswetgeving ruimer dan de Richtlijn
Productaansprakelijkheid. Het betreft het vereiste van het roerend dan wel onroerend karakter
van goederen. Zoals gezegd, is de Europese productaansprakelijkheidswetgeving enkel van
toepassing op lichamelijke roerende goederen. Dit vereiste is echter niet uitdrukkelijk
opgenomen in de tekst van de productveiligheidswetgeving zodat sommigen – m.i. terecht –
aannemen dat deze van toepassing is op onroerende goederen.
550
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle de
1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 160 en G. RAYMOND, “Une nouvelle
directive européenne modifie celle de 1992”, Contr.Con.Consom. 2002, afl. 3, comm. 54. 551
In soortgelijke zin, zie: J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES,
Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 16.
75
Ook dit verschilpunt kan aanleiding geven tot problemen. Zo is het niet logisch dat iemand
gehouden is tot strenge veiligheidsverplichtingen met betrekking tot zijn onroerend goed,
terwijl het slachtoffer van een schadegeval veroorzaakt door datzelfde goed geen beroep kan
doen op de geldende productaansprakelijkheidsregels. Het verdient aanbeveling om dit
onderscheid weg te werken. Bij voorkeur wordt het vereiste van het roerend karakter van een
goed verlaten in de productaansprakelijkheidswetgeving. Er is immers geen enkele
rechtvaardiging voorhanden om dit vereiste te handhaven.
Stelling 2: Het toepassingsgebied rationae personae van de productveiligheids- en
productaansprakelijkheidswetgeving is niet coherent en dient aangepast te worden
83. Wanneer het toepassingsgebied rationae personae van de
productveiligheidswetgeving met dat van de productaansprakelijkheidswetgeving vergeleken
wordt, zijn sommigen van oordeel dat dit hetzelfde is.552
Hoewel op vele vlakken een identiek
toepassingsgebied vooropgesteld wordt, is het toepassingsgebied van beide regelgevingen niet
volledig coherent.553
In de eerste plaats kan opgemerkt worden dat de hersteller van een
product – diegene die het product opnieuw in goede staat brengt – wel een producent is in de
productveiligheidswetgeving terwijl dit – behoudens de toepassing van de
schijnproducentenleer of de subsidiaire leveranciersverantwoordelijkheid – niet het geval is
onder de wetgeving inzake productaansprakelijkheid.554
Verder verwijst de Richtlijn
Productveiligheid naar de vertegenwoordiger van de fabrikant – indien deze laatste niet in de
EU is gevestigd – als aansprakelijke persoon. Wat de Richtlijn Productaansprakelijkheid
betreft, wordt deze persoon niet genoemd zodat ook hier weer enkel een toepassing van de
schijnproducentenleer of de subsidiaire leveranciersaansprakelijkheid soelaas kan bieden.
Daarnaast verschillen beide wetteksten wat betreft hun toepassing op de EU-invoerder. Zo
moet voldaan zijn aan drie voorwaarden alvorens de EU-invoerder onder het
toepassingsgebied van de Richtlijn Productaansprakelijkheid valt. Wat de
productveiligheidswetgeving betreft, gelden deze voorwaarden niet maar is de invoerder enkel
aansprakelijk als er noch een producent noch een vertegenwoordiger van de producent
gevestigd is binnen de EU. Tot slot beschouwt de Richtlijn Productveiligheid eenieder die
betrokken is bij de productie- en verhandelingsketen en wiens activiteiten van invloed kunnen
zijn op de veiligheidskenmerken van het product als producent. Soortgelijke uitbreiding van
het producentenbegrip is niet te vinden in de Richtlijn Productaansprakelijkheid. Spiegelzijde
hiervan is dat de begrippen leverancier (productaansprakelijkheid) en distributeur
(productveiligheid) niet met elkaar overeenstemmen. Hoewel beide begrippen vaak dezelfde
invulling krijgen,555
is dit niet noodzakelijk het geval. Te denken valt aan de transporteur van
goederen die door zijn transport invloed uitoefent op de veiligheidskenmerken van het
552
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 96. 553
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle de
1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 162 en G. BRÜGGEMEIER, Haftungsrecht.
Struktur, Prinzipien, Schutzbereich, Springer-Verlag, Berlin, 2006, 442 en 447-448. 554
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 112. 555
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 460
76
product en om die reden als producent beschouwd wordt onder de Richtlijn Productveiligheid
terwijl hij wat de Richtlijn Productaansprakelijkheid betreft “slechts” een leverancier is.556
84. Het bovenstaande toont aan dat het toepassingsgebied rationae personae van de
Richtlijn Productveiligheid en dat van de Richtlijn Productaansprakelijkheid niet coherent
is.557
Dit is niet wenselijk en leidt tot onlogische constructies. Zo is het mogelijk dat iemand
onder de ene wet producent is – met bijbehorende verplichtingen – terwijl hij onder de andere
een subsidiaire aansprakelijkheid draagt als leverancier/distributeur.558
Het verdient
aanbeveling om de lege ferenda te pleiten voor een gelijke begripsinvulling teneinde
eenduidige verantwoordelijkheden op te leggen aan de verschillende schakels in het
productie- en distributieproces.559
Zoals aangehaald, stel ik voor om het criterium van de
invloed op de veiligheidskenmerken van het product naar voren te schuiven.560
Indien men
dergelijke invloed uitoefent, is men producent zowel in de zin van
productveiligheidswetgeving als in de zin van de productaansprakelijkheidswetgeving. Indien
dit niet zo is, is men distributeur en leverancier. Het moet hierbij hoe dan ook wel steeds gaan
om een werkelijke tussenpersoon in de productie- en verhandelingsketen.
De Europese Commissie heeft in één van de verslagen omtrent de uitvoering van de Richtlijn
Productaansprakelijkheid echter te kennen gegeven dat een verschil in toepassingsgebied
rationae personae met de Richtlijn Productveiligheid niet problematisch is. De Commissie
meende namelijk dat het doel van de Richtlijn Productveiligheid gelegen is in preventie en dat
van de Richtlijn Productaansprakelijkheid in schadeloosstelling wat betekent dat, hoewel ze
complementaire functies vervullen, de toepasselijke regels niet in alle opzichten gelijk moeten
zijn.561
Hoewel inderdaad niet alle regels gelijk moeten zijn, moet m.i. wel een gelijk
toepassingsgebied rationae personae in beide wetteksten vooropgesteld worden. Hier anders
over oordelen leidt tot onduidelijke en ongelijkwaardige verantwoordelijkheden die opgelegd
worden aan de schakels in het productie- en distributieproces. Bovendien zijn de Richtlijn
Productveiligheid en de Richtlijn Productaansprakelijkheid uiteindelijk wel op hetzelfde
algemene doel gericht, namelijk dat van de bescherming van slachtoffers van
productongevallen.
556
D. VERHOEVEN, “De buitencontractuele aansprakelijkheid van de invoerder voor gebrekkige of onveilige
producten” (noot onder Brussel 16 januari 2012), TBBR 2013, afl. 8, 435. 557
Reeds eerder aangehaald in D. VERHOEVEN, “Productveiligheid en productaansprakelijkheid: krachtlijnen en
toekomstperspectieven” in G. STRAETMANS en R. STEENNOT (eds.), Wetboek Economisch Recht en de
bescherming van de consument, Antwerpen, Intersentia, 2015, (193) 218-219. 558
A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 36 en J. CALAIS-AULOY, “Les
rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle de 1992 concernant la
sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 162. 559
In soortgelijke zin, zie: A. DE BOECK, “De subsidiaire aansprakelijkheid van de leverancier in het raam van de
Wet Productenaansprakelijkheid” (noot onder Kh. Hasselt 8 november 1999), RW 2001-02, afl. 3, (101) 103. DE
BOECK betreurt ook de subsidiaire aansprakelijkheid van de leverancier, zeker indien deze wel degelijk invloed
heeft gehad op de veiligheidskenmerken van het product. 560
In soortgelijke zin, zie: I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en
niet-conforme producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht:
verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 36-37. 561
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 26.
77
DEEL II. VEILIGHEIDSBEGRIP
85. In dit deel van het proefschrift wordt het veiligheidsbegrip ontleed. Dit omvat de vraag
naar wat, juridisch gezien, een veilig product is. Dit veiligheidsbegrip vormt het centrale
concept waarrond de volledige productveiligheidswetgeving georganiseerd is.562
Bijgevolg
moet nagegaan worden wat nu juist begrepen wordt onder dit vereiste, alvorens besproken
kan worden welke preventieve en/of corrigerende maatregelen genomen moeten/kunnen
worden in functie ervan. Het veiligheidsbegrip is bovendien niet enkel van belang voor de
productveiligheidswetgeving maar ook voor de productaansprakelijkheidswetgeving.563
Ook
daar vormt het – in de vorm van het gebrekkigheidscriterium – de kernbepaling van de
wetgeving.564
Bijgevolg verdient het ook omwille van deze wetgeving aanbeveling om na te
gaan wat verstaan wordt onder het veiligheidsvereiste, vooraleer onder meer gekeken kan
worden naar de handhavingsmogelijkheden van dit begrip.
Hierna wordt vooreerst stilgestaan bij de algemene invulling van het veiligheidsbegrip
(Hoofdstuk 1). Hierbij wordt onder meer nagegaan hoe het gedefinieerd wordt en welk
criterium als doorslaggevend naar voren geschoven moet worden om te beoordelen of een
product al dan niet veilig is. Vervolgens komen de belangrijkste beoordelingselementen en
criteria aan bod die een meer concrete invulling geven aan het veiligheidsbegrip (Hoofdstuk
2). Het gaat hier onder andere om de invloed van de gebruiksomstandigheden, de informatie
omtrent het product en de prijs ervan.
562
Advies Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake
productveiligheid, Publ. 26 maart 1990, C-75, 4; F. MANIET, “La transposition de la directive 92/59/CE relative
à la sécurité générale des produits dans les Etats membres de l’Union européenne”, REDC 1997, afl. 3, (176)
184; G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 124 en G. ALPA,
“Rapport général” in Le consommateur: journées colombiennes 2007, Brussel, Bruylant, 2010, (275) 289. 563
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle de
1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 160. 564
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 12; S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale
sans faute – Responsabilité du fait des produits de santé défectueux – Régime special” in Jurisclasseur:
Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens, nr. 37; P.M. STORM, “Een gebrekkig produkt”,
TVVS 1985, afl. 10, (241) 242; J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des
produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 29 en W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket,
schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl. 5, (101) 102.
78
HOOFDSTUK I. ALGEMENE INVULLING VAN HET
VEILIGHEIDSBEGRIP
AFDELING 1. CRITERIUM VAN DE ONAANVAARDBARE
VEILIGHEIDSRISICO’S
§ 1. ALGEMEEN
A. Begrip
86. Gelet op het belang van het veiligheidsbegrip is een goed afgelijnd begrippenkader op
zijn plaats.565
Het Europees Economisch en Sociaal Comité pleitte er bovendien voor om dit
begrip in bevestigende in plaats van in ontkennende zin te omschrijven teneinde de consument
zo veel mogelijk bescherming te bieden.566
Met andere woorden moet het veiligheidsbegrip,
aldus het Economisch en Sociaal Comité, zo ruim mogelijk omschreven worden.
Nu vastgesteld werd dat het veiligheidsbegrip op ruime wijze ingevuld moet worden, blijft de
vraag: hoe veilig is veilig?567
Op grond van artikel I.10, 2° Wetboek Economisch Recht is een
veilig product ‘een product dat bij normale of redelijkerwijs te verwachten
gebruiksomstandigheden, ook wat gebruiksduur en eventuele indienststelling, installatie en
onderhoudseisen betreft, geen enkel risico oplevert, dan wel slechts beperkte risico’s die
verenigbaar zijn met het gebruik van het product en vanuit het oogpunt van een hoog
beschermingsniveau voor de gezondheid en de veiligheid van personen, aanvaardbaar
worden geacht. Producten die niet aan deze definitie beantwoorden, worden beschouwd als
gevaarlijke producten.568
Beide definities zijn letterlijk overgenomen uit de Richtlijn
Productveiligheid.569
565
W. GEYSEN, “Standpunten” in H. COUSY en H. CLAASSENS (eds.), Produktenaansprakelijkheid, veiligheid en
verzekering, Antwerpen, Maklu, 1987, (277) 278. 566
Advies Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake
productveiligheid, Publ. 26 maart 1990, C-75, 4. 567
J. KUSTERS, “Hoe veilig is veilig?”, De Verzekeringswereld 1989, (58) 58. 568
Artikel I.10, 3° Wetboek Economisch Recht. Zoals hierna nog zal blijken is het aanbevolen om het begrip
“gevaarlijk product” juridisch gezien niet te hanteren en eerder te spreken van veilige dan wel onveilige
producten. Cf.infra: randnrs. 98-100. 569
Artikel 2, b) en c) Richtlijn Productveiligheid en Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt belangrijke
algemene kaderwet en inhoud wordt aangepast aan Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 160-161.
79
De definities van “een veilige dienst” en “een gevaarlijke dienst” liggen in dezelfde lijn.570
Dit
is te verklaren vanuit het feit dat de door de veiligheidsreglementering geviseerde diensten
steeds aan een product gelinkt zijn.571
Een veilige dienst wordt dus aan het begrip “veilig
product” gekoppeld.572
Bijgevolg is een veilige dienst ‘een dienst waarbij enkel veilige
producten aan worden geboden en waarbij de dienstverlening geen risico’s inhoudt voor de
gebruiker dan wel beperkte risico’s die verenigbaar zijn met de dienstverlening en vanuit het
oogpunt van een hoog beschermingsniveau voor de gezondheid en de veiligheid
aanvaardbaar worden geacht’.573
Diensten die niet beantwoorden aan deze definitie zijn
gevaarlijke diensten.574
87. In de productveiligheidswetgeving wordt gesproken van geen risico’s dan wel
beperkte risico’s die aanvaardbaar geacht worden. Bepaalde parlementaire stukken vereisen
echter dat een product geen enkel risico oplevert.575
Dit is niet mogelijk. Het zogenaamde nul-
risico is onbestaande en is een utopie, zeker in onze moderne, complex technologische
samenleving.576
Bovendien zullen er altijd nieuwe (product)risico’s zijn als gevolg van de
globalisering en de steeds verdergaande technologische en wetenschappelijke inzichten.577
Geen enkel product kan bijgevolg in alle omstandigheden de perfectie bieden.578
Dergelijke
absolute veiligheid mag dan ook niet verwacht worden door de productaansprakelijkheids- of
productveiligheidswetgeving.579
570
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 52. 571
Cf.supra: randnrs. 26-28. 572
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 18. 573
Artikel I.10, 6° Wetboek Economisch Recht. 574
Artikel I.10, 7° Wetboek Economisch Recht. Ook hier is het aanbevolen om het begrip “gevaarlijke dienst”
juridisch gezien niet te gebruiken en te spreken van veilige dan wel onveilige diensten. Cf.infra: randnrs. 98-100. 575
Verslag DIERICK, Parl.St. Kamer 1991-92, 2610/3, 3 en P.D. RHEINGOLD, “What are the consumer’s
‘reasonable expectations’?”, Bus.Law. 1966-67, afl. 22, (589) 598-599. 576
A. DE RIDDER, “Produktenaansprakelijkheid”, RW 1972-73, (1073) 1084; R. DARDIS, G. DAVENPORT, J.
KURIN en J. MARR, “Risk-benefit analysis and the determination of acceptable risk”, The Journal of Consumer
Affairs 1983, vol. 17, afl. 1, (38) 38; W. GEYSEN, “Standpunten” in H. COUSY en H. CLAASSENS (eds.),
Produktenaansprakelijkheid, veiligheid en verzekering, Antwerpen, Maklu, 1987, (277) 278; J.-L. FAGNART en
H. BOULARBAH, “La garantie et la responsabilité en matière de dommages causés par les produits” in BELGISCHE
VERENIGING VAN BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en produktontwikkeling,
Brussel, Bruylant, 2000, (97) 129 en A. SCIASCIA, “Safe or sorry: how the precautionary principle is changing
Europe’s consumer safety regulation regime and how the United States’ Consumer Product Safety Commission
must take notice“, Admin.L.Rev. 2006, afl. 58, (689) 401. 577
W.H. VAN BOOM en C.J.M. VAN DOORN, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS
en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek consumentenrecht. Een overzicht van de rechtspositie van de consument,
Zutphen, Uitgeverij Paris, 2006, (261) 280. 578
Comment i, §402A Restatements of the Law (second) on Torts 2d; M. VAN QUICKENBORNE, “Le vice d’une
chose complexe: sa caractéristique intrinsèque et anormale” (noot onder Cass. 4 juni 1987), RCJB 1988, (50) 60;
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 93 en H. DUMONT,
“Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41, (291) 306. 579
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 6; verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03,
1995/2, 3; H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du fait des produits défectueux dans la Communauté
Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 260; K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van
produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 10; P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des
consommateurs”, JT 1994, (413) 414; G. HOWELLS en M. MILDRED, “Is European product liability more
80
Veiligheid is daarentegen een relatief gegeven dat afhankelijk is van variabele economische
en sociale factoren.580
Diverse concrete omstandigheden kunnen en moeten dus in acht
genomen worden ter relativering van het vooropgestelde veiligheidsbegrip.581
Aangezien het
nul-risico een utopie is, is het doorslaggevende criterium van het veiligheidsbegrip de al dan
niet aanvaardbaarheid van risico’s.582
Met andere woorden zijn veilige dan wel onveilige
producten, producten met een aanvaardbaar dan wel een onaanvaardbaar risico.583
88. Bepaalde rechtsleer heeft – althans met betrekking tot het gebrekkigheidsbegrip uit de
Richtlijn Productaansprakelijkheid – geoordeeld dat de geldende definities (te) ruim zijn en
(te) veel beoordelingsmarge laten aan de rechter.584
Ook in bepaalde parlementaire
werkzaamheden kwam soortgelijke kritiek naar boven.585
Deze kritiek kan naar mijn mening
weerlegd worden vanuit de idee dat de veiligheidsbeoordeling op een case-by-case grondslag
moet gebeuren.586
Deze beoordeling dient zo flexibel mogelijk te zijn en een voldoende
feitelijke analyse toe te laten, met inachtname van alle relevante omstandigheden.587
Veiligheid is immers een normatief begrip dat niet op algemene wijze te definiëren is.588
De
rechter moet met andere woorden een ruime armslag hebben om in concreto na te gaan wie
welke veiligheid mocht verwachten en welke omstandigheden hierbij een rol spelen.589
protective than the Restatements(third) of torts: products liability?”, Tenn.L.Rev. 1997-98, vol. 65, (985) 997 en
M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 143. 580
Advies Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake
productveiligheid, Publ. 26 maart 1990, C-75, 4. 581
W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl.
5, (101) 102 en F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 166. 582
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destinés au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 302 en C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 121. 583
H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41,
(291) 306 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456. 584
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 382-383; P.M. STORM, “Een
gebrekkig produkt”, TVVS 1985, afl. 10, (241) 242-243; S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product
liability”, YEUL 1985, (233) 242; M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De
Europese Richtlijn: harmonisatie en consumentenbescherming (deel 1)?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 11 en J.
STAPLETON, “Bugs in Anglo-American products liability” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in
comparative perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (295) 303. 585
Zie inter alia: Advies van het Economisch en Sociaal Comité inzake een voorstel voor een richtlijn van de
Raad betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten
inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Publ. 7 mei 1979, C-114, (15) 17 en verslag
HERMANS, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/5, 4. 586
In soortgelijke zin, zie: Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en
bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin
van de Europese Gemeenschappen, Supplement 11/76, 16; D.M. SHETTER, “Products liability: a comparison of
U.S. and EEC approaches”, Syr.J.Int’l.L.&Com. 1986-87, afl. 13, (155) 176 en G. HOWELLS, “Consumer safety
in Europe: in search of the proper standard” in B.S. JACKSON en D. MCGOLDRICK (eds.), Legal visions of the
new Europe, Londen, Graham&Trotman, 1993, (294) 303. 587
P.D. RHEINGOLD, “What are the consumer’s ‘reasonable expectations’?”, Bus.Law. 1966-67, afl. 22, (589)
593 en H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du fait des produits défectueux dans la Communauté
Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 260-261. 588
C. JOERGES, “Product Safety, Product Safety Policy and Product Safety Law”, HanseLR 2010, vol. 6, afl. 2,
(115) 122. 589
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 385 en H. DUINTJER
TEBBENS, “De Europese Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 370.
81
Het is bovendien zo goed als onmogelijk om voor elk mogelijk product een specifieke
veiligheidsbeoordeling voorop te stellen.590
Bijgevolg komt het aan de rechter toe om, met
inachtname van de wetgeving, de doctrine, de rechtspraak en het sociaal-economisch leven,
inhoud te geven aan het veiligheidsbegrip.591
Terecht wordt in de rechtsleer dan ook
opgemerkt dat het veiligheidsbegrip een accordeonachtige figuur is – en moet blijven – die
zich kan aanpassen aan de eisen van het maatschappelijke verkeer en de mogelijkheden van
de wetenschappelijke en technische vooruitgang.592
De inhoud van de verwachte veiligheid
evolueert immers met de kennis van de wetenschap en de stand van de techniek.593
De eventuele kritiek dat op die manier geen duidelijk afgelijnd begrippenkader tot stand komt,
kan niet bijgetreden worden. Vanuit de doelstelling van consumentenbescherming is het
verdedigbaar dat de consument het meeste baat heeft bij een eerder algemeen, doch duidelijk
omschreven, begrippenkader dat het mogelijk maakt om geval per geval de
veiligheidsbeoordeling door te voeren. Een al te rigide begrippenkader dat onvoldoende
vrijheid laat voor de invloed van concrete omstandigheden doet afbreuk aan dit vooropgesteld
doel. Ook het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft zich positief uitgelaten over de
geldende begripsomschrijving. Meer bepaald was het Comité van oordeel dat het begrip “een
veilig product” adequaat gedefinieerd is en de verschillende aspecten bevat die de consument
zou moeten kennen om de veiligheid te beoordelen.594
B. Verhouding met het gebrekkigheidscriterium (Wet Productaansprakelijkheid)
89. Het veiligheidsbegrip uit de productveiligheidswetgeving en het
gebrekkigheidscriterium uit de productaansprakelijkheidswetgeving worden niet op dezelfde
wijze omschreven.595
Daar waar in de productveiligheidswetgeving gekeken wordt naar de
aanvaardbaarheid van risico’s, spreekt de Wet Productaansprakelijkheid van een gebrekkig
product indien dit ‘niet de veiligheid biedt die men gerechtigd is te verwachten’.596
590
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 16. Contra: K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid,
Deventer, Kluwer, 1990, 248. 591
Verslag HERMANS, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/5, 4. 592
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 17. 593
I. CLAEYS en K. KINNAER, “Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I.
CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy
Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81) 88. 594
Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een verordening van het
Europees Parlement en de Raad betreffende de veiligheid van consumentenproducten en tot intrekking van
Richtlijn 85/357/EEG van de Raad en Richtlijn 2001/95/EG, COM(2013) 78 final, 6, overweging 4.4.2. 595
R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits“, Revue du Marché Unique
Européen 1992, afl. 3, (49) 66-67 en J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la
responsabilité du fait des produits et celle de 1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159)
162. 596
Artikel 6, §1 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 5 Wet Productaansprakelijkheid.
82
Ondanks de verschillende definities, is het aan te bevelen dat beide begrippen dezelfde
invulling krijgen. De toetsing aan het veiligheidsbegrip komt er dan op neer dat aan de
legitieme veiligheidsverwachtingen van het grote publiek getoetst wordt. In omgekeerde zin
komt de beoordeling van het gebrekkigheidscriterium er op neer dat aan het
veiligheidscriterium getoetst wordt. Verschillende elementen zijn aan te halen in het voordeel
van deze stelling.
90. Zo kan in de eerste plaats gewezen worden op het feit dat zowel het veiligheidsbegrip
als het gebrekkigheidscriterium in abstracto beoordeeld (moeten) worden.597
In beide
gevallen wordt dus op een objectieve wijze gekeken naar respectievelijk de aanvaardbaarheid
van de risico’s dan wel de legitieme verwachtingen van het grote publiek. Met andere
woorden staan de veiligheidspercepties en -verwachtingen van het grote publiek centraal.
Verder kan gewezen worden op de beoordelingselementen die zowel in de
productveiligheidswetgeving als in de productaansprakelijkheidswetgeving opgenomen zijn
ter invulling van het veiligheidsbegrip dan wel het gebrekkigheidscriterium. Het gaat hier
onder andere om het beoordelingselement van het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik en dat
van de aanbiedingsvorm van het product.598
Daarnaast is het niet wenselijk dat beide begrippen een andere invulling krijgen.599
Hier
anders over oordelen zou tot het vreemde resultaat kunnen leiden dat een bepaald product
onveilig is volgens de ene wet maar wel veilig is onder een ander wettelijk regime.
Daarenboven kan opgemerkt worden dat in artikel IX.3, §2, 6° Wetboek Economisch Recht
expliciet verwezen wordt naar de legitieme veiligheidsverwachtingen van het grote publiek
als beoordelingscriterium voor de invulling van het veiligheidsbegrip.600
Verder moet ook
gewezen worden op het feit dat de aansprakelijkheidswetgeving en de veiligheidswetgeving
hetzelfde algemene doel dienen, namelijk de veiligheid van de consument waarborgen.601
Tot slot kan de parlementaire voorbereiding bij de oorspronkelijke Wet Productveiligheid
aangehaald worden. Ook daar werd gesteld dat de veiligheidsbeoordeling uitgevoerd moet
worden volgens de rechtmatige verwachtingen van het publiek.602
Het oorspronkelijke
wetsvoorstel stelde dan ook uitdrukkelijk dat producten en diensten de waarborgen moeten
bieden die de gebruiker met betrekking tot de veiligheid terecht mag verwachten.603
597
Cf.infra: randnr. 97. Zie ook: C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet &
Maxwell, 1996, 122 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456. 598
Over deze elementen, cf.infra: randnrs. 136-152, 161-176 en 180-182. 599
G. HOWELLS, “Consumer safety in Europe: in search of the proper standard” in B.S. JACKSON en D.
MCGOLDRICK (eds.), Legal visions of the new Europe, Londen, Graham&Trotman, 1993, (294) 296-297. 600
Hieruit kan volgens sommigen reeds afgeleid worden dat het veiligheidscriterium en het
gebrekkigheidscriterium steevast dezelfde invulling moeten krijgen. Zie inter alia: J. CALAIS-AULOY, “Les
rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle de 1992 concernant la
sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 163. 601
Cf.supra: randnrs. 18 en 37. Zie ook: R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des
produits“, Revue du Marché Unique Européen 1992, afl. 3, (49) 65. 602
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 6. 603
Art. 2 wetsvoorstel betreffende de veiligheid van de verbruikers, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 15.
83
Deze definitie werd echter – na een advies van de Raad van State604
– vervangen door de
corresponderende bepaling uit de oorspronkelijke richtlijn die verwees naar de
aanvaardbaarheid van risico’s.605
Niettemin kan uit de parlementaire voorbereiding
opgemaakt worden dat het de bedoeling van de wetgever was om het veiligheidsbegrip te
koppelen aan het gebrekkigheidscriterium.
91. Diverse rechtspraak en rechtsleer hebben dan ook terecht – veelal impliciet – te
kennen gegeven dat het gebrekkigheidscriterium en het veiligheidsbegrip steeds dezelfde
invulling (moeten) krijgen.606
Andere rechtsleer is meer expliciet in zijn stellingname. Zo
zeggen sommigen dat de toetsing van de aanvaarbaarheid van risico’s best ingevuld wordt als
een beoordeling van de waarborgen die de consument met betrekking tot veiligheid mag
verwachten.607
Met andere woorden is sprake van een onaanvaardbaar risico indien het
product niet de waarborgen biedt die de consument mag verwachten van dat product.608
Ook
het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft duidelijk te kennen gegeven dat het beter
zou zijn om het veiligheidsbegrip en het gebrekkigheidscriterium op één lijn te brengen door
te voorzien in een eenvormige definitie.609
GEDDES heeft tot slot gezegd dat beide begrippen
dezelfde standaard inhouden maar dat de bepalingen uit de Richtlijn Productveiligheid enkel
meer gedetailleerde criteria aanreiken in functie van deze beoordeling.610
604
Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/2, 5-6. 605
Wetsvoorstel betreffende de veiligheid van de verbruikers, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/3, 2-3. 606
CA Montpellier 8 september 2004, 03/04104, beschikbaar via www.lexisnexis.com; CA Agen 9 oktober
2007, 05/01593, beschikbaar via www.lexisnexis.com; Luik 25 oktober 2011, T.Verz. 2013, afl. 1, 100; C.J.J.M.
STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens,
supplement 147, 29-30; J. GHESTIN, “La directive communautaire et son introduction en droit français” in J.
GHESTIN (ed.), Sécurité des consommateurs et responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs, Centre de
Droit des Obligations de l’Université de Paris I, 1987, (111) 119; H. COUSY, “De EEG-richtlijn inzake
produktenaansprakelijkheid: algemene situering” in H. COUSY en H. CLAASSENS (eds.),
Produktenaansprakelijkheid, veiligheid en verzekering, Antwerpen, Maklu, 1987, (15) 20; J. CALAIS-AULOY,
“Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle de 1992 concernant la
sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 163; H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge
dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41, (291) 307; D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid
in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 87; P. LE TOURNEAU, et al., Droit de la responsabilité et des contrats,
Parijs, Dalloz, 2008, 1680; S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004,
211; S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456 en 483; J. VON
STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de
Gruyter, Berlijn, 2014, 465 en J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP,
Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 160. 607
D. STRUYVEN, “Productveiligheid” in X., Recht voor de onderneming: rechtsfactoren in de onderneming,
Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.30-1) IX.30-7 (bijgewerkt tot september 1997) en X., “Kaderwet voor veiligheid
van producten en diensten”, Balans 2001, afl. 435, (4) 4. 608
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 121 en H. COUSY,
“De garantie voor verborgen gebreken en de productaansprakelijkheid” in B. TILLEMAN en P.-A. FORIERS (eds.),
De koop/la vente, Brugge, die Keure, 2002, (59) 80. 609
Advies Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake
productveiligheid, Publ. 26 maart 1990, C-75, 4; bijlage 3 advies Economisch en Sociaal Comité over het
voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake productveiligheid, Publ. 26 maart 1990, C-75, 10 en advies van
het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een verordening van het Europees
Parlement en de Raad betreffende de veiligheid van consumentenproducten en tot intrekking van Richtlijn
85/357/EEG van de Raad en Richtlijn 2001/95/EG, COM(2013) 78 final, 6, overweging 4.4.4. 610
A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 23 en 40.
84
92. Bepaalde rechtsleer meent echter dat het veiligheidsbegrip en het
gebrekkigheidscriterium niet (altijd) dezelfde invulling (moeten) krijgen.611
Ter
rechtvaardiging van dit standpunt wordt verwezen naar het feit dat het veiligheidsbegrip uit de
productaansprakelijkheidswetgeving breder is dan onder de productveiligheidswetgeving
omdat in deze laatste ook technische criteria612
zijn opgenomen om het veiligheidsbegrip
invulling te geven.613
Dit heeft tot gevolg dat het mogelijk is dat een gebrekkig product niet
onveilig is volgens de veiligheidswetgeving aangezien het gebrekkigheidsbegrip uit de
productaansprakelijkheidswetgeving subjectiever is.614
Deze redenering kan niet gevolgd worden. Het is niet verdedigbaar dat een producent
enerzijds aansprakelijk is voor een gebrekkig product terwijl het anderzijds vaststaat dat hij
geen onveilig product op de markt heeft gebracht. Bovendien kan niet gezegd worden dat het
veiligheidsbegrip onder de productaansprakelijkheidswetgeving een subjectieve(re) invulling
mag krijgen. Zowel binnen de productaansprakelijkheidswetgeving als onder de algemene
productveiligheidswetgeving staat immers een in abstracto beoordeling van het product
voorop, weliswaar met inachtname van alle relevante omstandigheden.615
93. In andere zin, heeft bepaalde rechtsleer verdedigd dat het voor het
gebrekkigheidsvereiste niet noodzakelijk hoeft te gaan om een onveiligheid voor de
gezondheid of veiligheid van de consument, aangezien via de
productaansprakelijkheidswetgeving in bepaalde gevallen ook vergoeding voor zaakschade
verkregen kan worden.616
Voor het veiligheidsbegrip uit de productveiligheidswetgeving is
het daarentegen wel expliciet vereist dat het gaat om onaanvaardbare veiligheidsrisico’s voor
de gezondheid of veiligheid van personen.
611
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 14; R. GIELISSE, “La
nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits“, Revue du Marché Unique Européen 1992, afl. 3,
(49) 67; G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel,
Bruylant, 1998, 801-802; H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X.,
Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaite cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 356;
G. ALPA, “Rapport général” in Le consommateur: journées colombiennes 2007, Brussel, Bruylant, 2010, (275)
290; C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS en
G.J. RIJKEN (eds.), Handboek Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2015 (325) 344-345 en I. LUTTE, “La
responsabilité du fait des produits de la technologie” in Responsabilités. Traité théorique et pratique, Diegem,
Kluwer, currens, boek 33, 50-51 (bijgewerkt tot december 2004). 612
Over deze technische conformiteitscriteria, cf.infra: randnrs. 196-207. 613
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 173. 614
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 174. 615
Cf.infra: randnr. 97. 616
A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 23.
85
Niettemin moet aangenomen worden dat ook het gebrekkigheidsbegrip in principe enkel
gericht is op gebreken die de veiligheid of gezondheid van personen in het gedrang brengen.
Het feit dat men in bepaalde gevallen vergoeding voor zaakschade kan verkrijgen, betekent
niet dat het gebrekkigheidsvereiste in die zin gelezen moet worden dat een onredelijk risico
op zaakschade, waarbij er geen enkel risico is voor de gezondheid of veiligheid van personen,
volstaat. In dat geval gaat het eerder om een slecht functionerend product, zonder enig risico
voor de veiligheid van personen, wat niet onder het veiligheidsbegrip valt.617
94. Andersluidende rechtsleer is dan weer van mening dat voor de veiligheidsbeoordeling
onder de veiligheidswetgeving een diepgaander onderzoek nodig is dan de loutere vaststelling
dat een product gebrekkig is.618
Hoe dit dieper onderzoek er juist uitziet wordt echter niet
gezegd. Het valt m.i. niet in te zien waarom het ene begrip een diepgaander onderzoek vereist
en vooral niet hoe dit uitgevoerd moet worden. Deze redenering kan dan ook niet bijgetreden
worden. Bovendien moet opgemerkt worden dat diezelfde rechtsleer elders lijkt te kennen te
geven dat beide begrippen wel hetzelfde inhouden. Zo stelt men dat via een schending van de
veiligheidsnorm uit de Richtlijn Productveiligheid meteen bewezen is dat het product
gebrekkig is in de zin van de Richtlijn Productaansprakelijkheid. Dit is uiteraard enkel
mogelijk indien beide begrippen dezelfde lading dekken.
Tot slot heeft bepaalde rechtsleer geoordeeld dat een onveilig product niet noodzakelijk een
gebrekkig product hoeft te zijn.619
De reden hiervoor zou gelegen zijn in het feit dat de
producent niet altijd aansprakelijk gesteld wordt, bijvoorbeeld omdat er geen (vergoedbare)
schade is of omdat hij zich kan beroepen op één of andere bevrijdingsgrond uit de Wet
Productaansprakelijkheid. Deze redenering rechtvaardigt echter niet dat er situaties zijn
waarin een onveilig product niet gebrekkig is. Integendeel zelfs: deze stelling bekrachtigt de
idee dat beide begrippen dezelfde invulling (moeten) krijgen. Uiteraard is het wel zo dat de
producent via bepaalde bevrijdingsmiddelen of aansprakelijkheidsvoorwaarden uit de Wet
Productaansprakelijkheid uiteindelijk toch niet aansprakelijk gesteld wordt.
95. Samenvattend moet besloten worden dat het veiligheidscriterium uit de algemene
productveiligheidswetgeving en het gebrekkigheidscriterium uit de
productaansprakelijkheidsreglementering, ondanks een verschillende definitie, hetzelfde
(moeten) inhouden. Een gebrekkig product is een onveilig product en vice versa. In het
hiernavolgende worden beide begrippen dan ook met elkaar gelijkgesteld en door elkaar
gebruikt. Dit rechtvaardigt meteen ook waarom rechtspraak en rechtsleer met betrekking tot
het ene begrip probleemloos toegepast kan worden op het andere.
617
Over het onderscheid tussen het veiligheidsbegrip en het functioneel gebrekscriterium, cf.infra: randnrs. 104-
108. 618
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaite cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 356. 619
R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits“, Revue du Marché Unique
Européen 1992, afl. 3, (49) 67.
86
Het valt echter te betreuren dat de (Europese) wetgever er niet voor gekozen heeft om beide
begrippen op dezelfde wijze te definiëren. Door verschillende definities te hanteren heeft de
wetgever immers verkeerdelijk de indruk gewekt dat beide begrippen niet (steeds) dezelfde
lading dekken. Het Europees Economisch en Sociaal Comité had bij de eerste versie van het
voorstel tot richtlijn inzake productveiligheid al zijn ongenoegen geuit over de omschrijving
van het veiligheidsbegrip. Meer specifiek was het Comité van oordeel dat het gebruik van de
term “onaanvaardbaar risico” niet goed was en dat het veiligheidsbegrip beter vastgekoppeld
werd aan het gebrekkigheidscriterium uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid.620
De
Commissie is hier echter niet op ingegaan en heeft – om onduidelijke en onverklaarbare
redenen – in zijn definitieve voorstel tot richtlijn geopteerd om het veiligheidsbegrip vast te
knopen aan het vereiste van aanvaardbare veiligheidsrisico’s.621
Hoewel uit een recent advies
van het Europees Economisch en Sociaal Comité op te maken is dat het Comité vindt dat het
veiligheidsbegrip adequaat gedefinieerd is, leert een grondige lezing van dit advies dat het in
hun ogen aanbevelenswaardig is om in het begrippenkader alsnog meer op één lijn te komen
met het aansprakelijkheidscriterium uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid.622
C. Oorsprong
96. Als laatste algemene opmerking is het interessant om even stil te staan bij de
oorsprong van het veiligheidsbegrip. Zoals gezegd, is het fenomeen van de strict liability van
Amerikaanse oorsprong.623
De geldende Europese productveiligheids- en
productaansprakelijkheidsreglementering is aldus geïnspireerd op het Amerikaanse
voorbeeld.624
In de parlementaire voorbereiding kwam dit – althans met betrekking tot de
productaansprakelijkheidswetgeving – duidelijk naar voren.625
Ook in bepaalde rechtsleer
wordt uitdrukkelijk gewag gemaakt van het feit dat de Verenigde Staten van Amerika de
bakermat zijn van de strict product liability.626
Bijgevolg werd ook met betrekking tot het
veiligheidsbegrip de mosterd gehaald bij de Amerikaanse rechtspraak en rechtsleer.
620
Advies Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake
productveiligheid, Publ. 26 maart 1990, C-75, 4. 621
Gewijzigd voorstel Commissie voor een richtlijn van de Raad inzake algemene produktveiligheid, Publ. 27
juni 1990, C-156, 8. 622
Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een verordening van het
Europees Parlement en de Raad betreffende de veiligheid van consumentenproducten en tot intrekking van
Richtlijn 85/357/EEG van de Raad en Richtlijn 2001/95/EG, COM(2013) 78 final, 6, overwegingen 4.4.2 en
4.4.4. 623
Cf.supra: randnr. 9. In soortgelijke zin, zie: A.L.M. KEIRSE, “Nieuwe risico’s: wie is er bang voor de
magnetron?”, NjB 2007, afl. 38, (2418) 2424. 624
G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to consumer protection – should the gap be
bridged?”, YEUL 1997, (207) 220-221. 625
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 3. 626
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 5.
87
Wat de Amerikaanse strict liability betreft, moet onder meer het bewijs geleverd worden van
de gebrekkige staat van het product die onredelijk gevaarlijk is voor de gebruiker ervan.627
Onredelijk gevaarlijk betekent in deze context dat het product gevaren oplevert boven de
redelijke verwachtingen van de doorsnee consument.628
Op die manier is de
veiligheidsbeoordeling voornamelijk gebaseerd op de verwachtingen en perceptie van de
productgebruiker.629
Met andere woorden is in de Amerikaanse rechtspraak en rechtsleer
sprake van een onveilig product indien uit een in abstracto beoordeling blijkt dat het product
behept is met onaanvaardbare veiligheidsrisico’s, wat dezelfde toetssteen is als die van het
Europese veiligheidsbegrip. Op de specifieke invulling van het veiligheidsbegrip in de VSA
en vooral dan de invloed ervan op ons veiligheidsbegrip, wordt later nog ingegaan.630
§ 2. VEREISTE VAN ONAANVAARDBAARDHEID: IN ABSTRACTO
BEOORDELING
97. Bij het veiligheidsbegrip staat het vereiste van de (on)aanvaardbare veiligheidsrisico’s
centraal.631
De vraag blijft echter op welk moment een risico als (on)aanvaardbaar beschouwd
moet worden.632
De aanvaardbaarheid van risicofactoren is immers afhankelijk van de wijze
waarop er in de maatschappij gekeken wordt naar de risico’s die mensen bereid zijn om te
accepteren. Uiteraard mag hierbij niet uit het oog verloren worden dat de maatschappij
geleidelijk aan haar normen op het gebied van productveiligheid verschuift.633
Met dit
dynamische aspect van de veiligheidsbeoordeling moet rekening gehouden worden.634
Wat de
ene dag als veilig aangemerkt wordt, is dit mogelijk de dag erna niet meer en vice versa.
627
Zie inter alia: Bell Helicopter v. Bradshaw, 594 S.W.2d 519 (1980); Gracyalny v. Westinghouse Electric
Corporation, 723 F.2d 1311 (1983); Syrie v. Knoll International, 748 F.2d 304 (1984) en Kinser v. Gehl
Company, 184 F.3d 1259 (1999). 628
DeBattista v. Argonaut-Southwest Ins. Co., 403 So.2d 26 (1981); Lanclos v. Rockwell International Corp.,
470 So.2d 924 (1985) en Sharp v. Case Corporation, 227 Wis.2d 1 en 595 N.W.2d 380 (1999). Zie hierover ook:
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 160-177. 629
Winnett v. Winnett, 57 Ill.2d 7 en 310 N.E.2d 1 (1974); Seattle First National Bank v. Tabert, 86 Wash.2d
145 en 542 P.2d 774 (1975); Vincer v. All-Aluminium Swimming Pool Company, 69 Wis.2d 326 en 230 N.W.2d
794 (1975); Bruce v. Martin-Marietta Corporation, 544 F.2d 442 (1976); Keller v. Welles Department Store of
Racine, 88 Wis.2d 24 en 276 N.W.2d 319 (1979) en Ewen v. McLean Trucking Company, 300 Or. 24 en 706
P.2d 929 (1985). 630
Cf.infra: randnrs. 110-120. 631
Cf.supra: randnr. 87. 632
W. GEYSEN, “Standpunten” in H. COUSY en H. CLAASSENS (eds.), Produktenaansprakelijkheid, veiligheid en
verzekering, Antwerpen, Maklu, 1987, (277) 278. 633
Advies Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake
productveiligheid, Publ. 26 maart 1990, C-75, 4. 634
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 184.
88
Hieruit moet besloten worden dat het veiligheidsbegrip in abstracto beoordeeld moet worden,
doch met inachtname van de concrete omstandigheden van de zaak.635
De veiligheid dan wel
onveiligheid van een product wordt dus niet beoordeeld in functie van de specifieke
opvattingen van een bepaald persoon.636
Ook de Amerikaanse rechtspraak erkent dat de
veiligheidsbeoordeling moet plaatshebben in functie van de gemiddelde consument van een
product.637
Soortgelijke redenering is te vinden in de regelgeving op het gebied van
productaansprakelijkheid. Ook hier staat een in abstracto beoordeling van het
gebrekkigheidscriterium centraal.638
Meer bepaald wordt de veiligheidsverwachting
beoordeeld in functie van de objectieve verwachtingen van een normaal en zorgvuldig
persoon, geplaatst in dezelfde concrete omstandigheden.639
Wanneer het product echter
gericht is op een specifieke doelgroep én deze doelgroep gekend is voor de producent, moet
het product in al zijn onderdelen afgestemd zijn op die doelgroep.640
Met andere woorden
geschiedt de veiligheidsbeoordeling dan in functie van de verwachtingen van de leden uit die
doelgroep.641
Op de invloed van de doelgroep op de veiligheidsbeoordeling wordt later nog
ingegaan.642
98. Aangezien steeds in abstraco, doch met inachtname van alle relevante
omstandigheden, getoetst moet worden of een product al dan niet onaanvaarbare
veiligheidsrisico’s bevat, is het niet voldoende om uit de louter gevaarlijke aard van het
product een veiligheidsgebrek af te leiden. Ondanks het feit dat de
productveiligheidswetgeving spreekt van gevaarlijke producten als producten die niet
beantwoorden aan het veiligheidsbegrip,643
moet een onderscheid gemaakt worden tussen het
veiligheidsbegrip en deze zogenaamd “gevaarlijke producten”.
635
H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du fait des produits défectueux dans la Communauté Européenne”,
Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 260 en C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen,
Sweet & Maxwell, 1996, 121. 636
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456. 637
Johansen v. Makita U.S.A. Inc., 128 N.J. 86 en 607 A.2d 637 (1992) en Dixon v. Jacobsen Manufacturing,
270 N.J.Super. 569 en 637 A.2d 915 (1994). 638
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 31; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 508-510 en D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective
products in Europe”, JETL 2014, vol. 5, afl. 1, (1) 8. 639
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 12. 640
W.H. VAN BOOM en C.J.M. VAN DOORN, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS
en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek consumentenrecht. Een overzicht van de rechtspositie van de consument,
Zutphen, Uitgeverij Paris, 2006, (261) 264. 641
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 509 en J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit
Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 470-473. 642
Cf.infra: randnrs. 121-124. 643
Artikel I.10, 3° Wetboek Economisch Recht.
89
De begrippen gebrekkig/onveilig en gevaarlijk zijn immers twee verschillende concepten.644
Uit de gevaarlijke aard van het product kan niet automatisch besloten worden tot de
onveiligheid van het product.645
Een analyse van het veiligheidsbegrip mag zich zeker en vast
niet beperken tot een onderzoek van de potentieel gevaarlijke aard van een product. De al dan
niet gevaarlijke aard van het product kan eventueel wel een beoordelingselement zijn van het
veiligheidsbegrip maar is niet het enige.646
De toetssteen van het onaanvaardbaar
veiligheidsrisico vereist namelijk een diepgaander onderzoek dan de vaststelling dat een
product gevaarlijk is.647
Het gevaar van een product kan immers schuilen in iets dat het
product niet noodzakelijk onveilig maakt.648
Terecht merkt CORNELIS op dat de gevaarlijke
aard van een zaak niet als grondslag van een autonome aansprakelijkheid kan dienen omdat
het gevaar als toepassingsvoorwaarde te onprecies en te onduidelijk is.649
Sommige producten – zoals een mes of een vuurwapen – zijn immers gevaarlijk uit hun
aard.650
Enkele Nederlandse auteurs verwoorden dit als volgt: ‘sommige producten moeten
zelfs gevaarlijk zijn teneinde bruikbaar te zijn’.651
Zo behoort een mes scherp te zijn en aldus
enig risico op schade in zich te houden.652
Hoewel dit mes gevaarlijke eigenschappen in zich
heeft, kan het niet automatisch als onveilig bestempeld worden aangezien een bot mes
644
G.H.A. SCHUT, Produktenaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1974, 13; J.-L. FAGNART, “La
directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 30 en C. DELFORGE
en A. REGNIAULT, “La responsabilité du fait des produits défectueux mise en oeuvre par la directive du 25 juillet
1985: la responsabilité civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit pharmaceutique. La
commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer, 2011, (1099) 1130. 645
Luik 17 januari 2013, Con.M. 2014, afl. 2, 81, noot C. DELFORGE; R. DICKERSON, “Products liability: how
good does a product have to be?”, Indiana L.Journ. 1967, afl. 42, (301) 315; P. LE TOURNEAU, et al., Droit de la
responsabilité et des contrats, Parijs, Dalloz, 2008, 1679; G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur
d’un principe général de responsabilité, Brussel, Bruylant, 1998, 661; R. STEENNOT, G. STRAETMANS, E.
TERRYN, B. KEIRSBILCK en B. WYSEUR, “Overzicht van rechtspraak: consumentenbescherming (2008-2014) –
marktpraktijken (2011-2014)”, TPR 2015, afl. 3-4, (1311) 1789; K. OLIPHANT en V. WILCOX, “Product liability
in England and Wales” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016,
(173) 185 en C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer,
Kluwer, currens, supplement 147, art. 186-8. In soortgelijke zin, zie: M. VAN QUICKENBORNE, “Le vice d’une
chose complexe: sa caractéristique intrinsèque et anormale” (noot onder Cass. 4 juni 1987), RCJB 1988, (50) 59. 646
C. DELFORGE, “Médicaments dangereux: qui est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari
2013), Con.M. 2014, afl. 2, (79) 96. 647
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaite cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 356. 648
P.M. STORM, “Een gebrekkig produkt”, TVVS 1985, afl. 10, (241) 242, voetnoot 8. 649
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 520. 650
A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La vente. Commentaire pratique,
Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-63 (bijgewerkt tot oktober 2007); R. DICKERSON, “Products liability: how
good does a product have to be?”, Indiana L.Journ. 1967, afl. 42, (301) 315; P.M. STORM, Product recall. Het
terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 26; W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid
als etiket, schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl. 5, (101) 103; C. HODGES, Product liability.
European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 53 en G. HOWELLS, Consumer product safety,
Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 1. 651
J.D.P. KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES,
Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 118 en W.H. VAN BOOM en
C.J.M. VAN DOORN, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.),
Handboek consumentenrecht, Zutphen, Paris Uitgevers, 2006, (261) 264. 652
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 94.
90
nutteloos zou zijn voor het vooropgestelde gebruiksdoel.653
Wanneer dat scherp mes echter
afbreekt bij normaal gebruik is mogelijks wel sprake van een onveiligheid.654
Zo ook kan een
elektrische radiator in se niet als onveilig bestempeld worden louter omwille van het feit dat
deze warmte afgeeft met brandgevaar tot gevolg.655
Ook een geneesmiddel dat bijwerkingen
kan veroorzaken – en dus op zichzelf gevaarlijk is – mag niet gelijkgesteld worden met een
abnormaal schadelijk product noch met een onveilig product.656
Uit de Amerikaanse
rechtspraak blijkt eveneens dat bijvoorbeeld vuurwapens niet op zichzelf als onveilig
bestempeld worden hoewel ze uiteraard bepaalde gevaarlijke eigenschappen in zich
hebben.657
Zo ook kan een bom niet als gebrekkig beschouwd worden omwille van de
inherente gevaarlijke eigenschappen ervan, tenzij bijvoorbeeld het mechanisme van de bom
niet blijkt te werken.658
99. Bepaalde rechtsleer is op grond van het bovenstaande van mening dat de
veiligheidsverplichting van de producent begrensd is door onder andere de producten die op
zichzelf gevaarlijk zijn, waarbij de gebruiker op de hoogte is of moet zijn van deze
gevaarlijke eigenschap.659
Met betrekking tot deze zogenaamd gevaarlijke producten kan dan
geen absolute veiligheid verwacht worden, wat het moeilijker maakt om te oordelen of ze al
dan niet veilig zijn.660
Ondanks het feit dat bepaalde producten in se gevaarlijk zijn, moet de producent trachten de
risico’s ervan te beperken tot een aanvaardbaar minimum.661
Het belangrijkste hierbij is dat de
producent voldoende waarschuwt voor de inherente gevaarlijke eigenschappen van het
product.662
Wanneer een product dan als gevaarlijk gepresenteerd wordt en/of de gevaren
bekend (moeten) zijn maar de gebruiker niettemin onvoorzichtig omgaat met dit product, is
geen sprake van een onveilig product.663
653
Southland Mover Company v. CPSC, 619 F.2d 499 (1980). 654
H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41,
(291) 306. 655
Cass. 29 maart 1976, RGAR 1977, 9772 en Brussel 17 december 1974, De Verz. 1977, afl. 246, 371. 656
Rb. Aarlen 23 februari 2006, JLMB 2006, afl. 27, 1205 en L. DOMMERING-VAN RONGEN, “Aansprakelijkheid
voor ongewenste schadelijke effecten van geneesmiddelen”, NjB 1989, afl. 19, (653) 653. 657
Zie inter alia: Johnson v. Colt Industries Operating Corporation, 609 F.Supp. 776 (1985). 658
M. VAN QUICKENBORNE, “Le vice d’une chose complexe: sa caractéristique intrinsèque et anormale” (noot
onder Cass. 4 juni 1987), RCJB 1988, (50) 59. 659
P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des consommateurs”, JT 1994, (413) 414. In soortgelijke zin:
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 6. 660
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 26; A.J.O.
VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, W.E.J. Tjeenk
Willink, 1986, 45-47; M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004,
143 en S. LENZE, “German product liability law: between European Directives, American Restatements and
common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective, Cambridge, University
Press, 2005, (100) 112-113. 661
Zie hierover: P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des consommateurs”, JT 1994, (413) 414 en M.
DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 143. 662
Smith v. Selco Products, Inc., 96 N.C.App. 151 en 385 S.E.2d 173 (1989) en A.J.O. VAN WASSENAER VAN
CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986, 45. 663
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du 4
avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR 2004,
13794, nr. 61 en N. VAN GELDER, “Aansprakelijkheid van minderjarigen, ouders, vrijwilligersorganisaties en
producenten” (noot onder Gent 27 november 2008), TBBR 2010, (514) 519.
91
Vanuit het oogpunt van het aansprakelijkheidsrecht is de producent van een gevaarlijk
product niet aansprakelijk voor het op de markt brengen van dergelijk product wanneer de
gebruiker ervan duidelijk geïnformeerd wordt over de gevaren van het product en voldoende
duidelijke gebruiksvoorschriften meegedeeld worden om ongevallen te vermijden.664
100. Juridisch gezien is het bijgevolg niet correct om het veiligheidsbegrip te vervangen
door het begrip “gevaarlijk product”. Reeds tijdens de parlementaire besprekingen van de
oorspronkelijke veiligheidswet werd gewezen op het foutieve gebruik van het begrip
“gevaarlijk product” om te verwijzen naar producten die niet aan het geldende
veiligheidsvereiste beantwoorden.665
Het valt te betreuren dat de wetgever hier verder geen
aandacht aan geschonken heeft en dat de toenmalige minister van consumentenzaken de
opmerkingen gewoonweg naast zich neergelegde.666
Hoewel volgens de minister soortgelijke
discussie, zonder enig resultaat, reeds gevoerd was op Europees niveau, verhinderde niets de
Belgische wetgever om bij de uitwerking van de omzettingswetgeving wel aandacht te
besteden aan dit probleem. Meer specifiek had de wetgever er goed aan gedaan om de
verwijzing naar gevaarlijke producten te schrappen teneinde discussies of verwarring te
voorkomen.
Recent werd naar aanleiding van enkele voorstellen tot verordening omtrent
consumentveiligheid door het Europees Economisch en Sociaal Comité nogmaals voorgesteld
om consequent te spreken van veilige dan wel onveilige producten.667
Minstens impliciet kan
hieruit afgeleid worden dat het begrip “onveilig product” de voorkeur geniet boven het begrip
“gevaarlijk product”. Het blijft echter afwachten hoe de Europese – en nadien de nationale
wetgever – met deze wens zullen omgaan en meer bepaald of het verwarringstichtende begrip
“gevaarlijk product” uit de wetgeving zal verdwijnen.
101. Nauw verwant met de problematiek van de gevaarlijke producten, kan nog gedacht
worden aan producten die onherleidbaar of onreduceerbaar schadelijk zijn, zoals alcohol,
drugs en tabak.668
Dergelijke producten zijn schadelijk omdat ze uit hun aard gevaren
bevatten en hoe dan ook schade veroorzaken, terwijl deze schadelijkheid niets te maken heeft
met de grenzen van de wetenschap of de techniek.669
Wie bijvoorbeeld teveel goede en
deugdelijke whisky drinkt, kan daar aan sterven.670
Bepaalde rechtsleer heeft dergelijke
664
Luik 25 oktober 2011, T.Verz. 2013, afl. 1, 100. 665
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 13-14. 666
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 14. 667
Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een verordening van het
Europees Parlement en de Raad betreffende de veiligheid van consumentenproducten en tot intrekking van
Richtlijn 85/357/EEG van de Raad en Richtlijn 2001/95/EG, COM(2013) 78 final, 6, overweging 4.4.4. 668
S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in het
productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 375. 669
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nr. 27. 670
A. DE RIDDER, “Produktenaansprakelijkheid”, RW 1972-73, (1073) 1084.
92
producten nog omschreven als “risicoproducten”.671
Andere rechtsleer spreekt dan weer van
onvermijdelijk schadelijke producten.672
De schade die voortvloeit uit het gebruik van dergelijke producten wordt in de literatuur
verwoord als “systeemschade”.673
Hiermee wordt gedoeld op ‘de schade die het
onvermijdelijke gevolg is van het gebruik van het product, welke doorgaans aan het grote
publiek bekend is dan wel naar maatschappelijke opvattingen pleegt te worden aanvaard.674
102. In de rechtsleer wordt terecht opgemerkt dat ook deze schadelijke producten niet per
se onveilig zijn.675
Een schadelijk product kan met andere woorden probleemloos als een
veilig product in de zin van de productveiligheidswetgeving bestempeld worden.676
Sterker
nog wordt door sommigen verdedigd dat de verplichtingen van de producent niet te streng
ingevuld mogen worden indien de schadelijkheid van een bepaald product van algemene
bekendheid is.677
Zo oordeelde een Nederlandse rechter dat de producent van sigaretten niet
aansprakelijk is omwille van het produceren van een schadelijk product aangezien de
gezondheidsrisico’s van roken bij het grote publiek bekend zijn.678
Ook in een Franse zaak
stelde de rechtbank uitdrukkelijk dat sigaretten niet automatisch een onveilig product zijn
indien geen productiegebrek maar wel het excessieve gebruik de dood van een roker
veroorzaakt.679
In een zaak omtrent geneesmiddelen besliste de Arnhemse rechter dan weer
dat bepaalde schadelijke bijwerkingen van een medicijn onvermijdelijk zijn op grond waarvan
het medicijn niet automatisch onveilig beschouwd werd.680
671
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destinés au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 301. 672
P. KEETON, “Product liability and the meaning of defect”, St.Mary’s L.J. 1973-74, afl. 5, (30) 34. 673
Zie inter alia: G.H.A. SCHUT, Produktenaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1974, 20; G.
HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 11; A.S. HARTKAMP en C.H. SIEBURGH,
Verbintenissenrecht – de verbintenis uit de wet in Asser-serie, Deventer, Kluwer, 2011, 236 en S. PAPE,
Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den Haag, Eleven
International Publishing, 2012, 62. In soortgelijke zin spreken VAN DEN BERG en KEIRSE van het moeder-natuur-
aspect: P.A.J. VAN DEN BERG en A.L.M. KEIRSE, “Juridische aspecten van de productie van tabakswaren” in K.
KNOL, C. HILVERING, D.J.TH. WAGENER en M.C. WILLEMSEN (eds.), Tabaksgebruik: gevolgen en bestrijding,
Utrecht, Lemma, 2005, (375) 380-381. 674
A.S. HARTKAMP en C.H. SIEBURGH, Verbintenissenrecht in Asser-serie, Deventer, Kluwer, 2011, 236. 675
B. DAILLE-DUCLOS, “La Seita n’est pas responsable du préjudice subi par un fumeur du fait de son
tabagisme, sur le fondement de l’obligation d’information et de sécurité” (noot onder CA Montpellier 22 maart
2006), La Semaine Juridique 4 oktober 2006, afl. 40, II, 10158. 676
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destinés au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 301. 677
J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en
schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2009, 140. 678
Rb. Amsterdam 17 december 2008, NJ 2009, 311. 679
CA Montpellier 22 maart 2006, beschikbaar via www.legifrance.fr. 680
Rb. Arnhem 28 juni 1984, Tijdschrift voor Gezondheidsrecht (Ndl.) 1985, 109.
93
Uit deze rechtspraak valt af te leiden dat de schadelijkheid van een product niet verward mag
worden met het veiligheidsbegrip. Integendeel lijkt men het veiligheidsbegrip strenger –
vanuit het oogpunt van de consument – in te vullen wanneer het gaat om schadelijke
producten waarvan de schadelijkheid van algemene bekendheid is of zou moeten zijn. Dit
alles kan samengevat worden met de volgende bewoording uit de Franse rechtsleer: ‘L’attente
légitime est proportionnelle à l’innocuité naturelle du produit et inversement proportionnelle
à son danger potentiel’.681
Niettemin moet in herinnering gebracht worden dat schadelijke
producten wel steeds de veiligheidsbeoordeling moeten doorstaan. Dit betekent dat het in
bepaalde gevallen mogelijk is om een schadelijk product als onveilig te bestempelen. Zo kan
een tabaksproducent bijvoorbeeld aansprakelijk gesteld worden als hij het nicotineniveau
beïnvloedt om het verslavende karakter van tabak te handhaven, onnodig schadelijke
additieven gebruiken en/of de ontwikkeling en verkoop van minder schadelijke producten
tegenhoudt.682
Zoals aangegeven, gaat het bij schadelijke producten verder vooral om
productrisico’s die bij het grote publiek bekend zijn of moeten zijn. Het zal dan ook geen
verbazing wekken dat de invloed van de aanbiedingsvorm – in de zin van waarschuwingen en
informatie over deze risico’s – van groot belang is bij de veiligheidsbeoordeling van deze
producten.
§ 3. RISICO’S MET BETREKKING TOT DE VEILIGHEID
103. Bij de veiligheidsbeoordeling wordt enkel gekeken naar veiligheidsrisico’s. Dit
betekent vooreerst dat de zuivere kwaliteitsgebreken buiten het veiligheidsbegrip vallen.683
Er
moet met andere woorden een onderscheid gemaakt worden tussen onveilige producten
enerzijds en producten van een mindere of slechte kwaliteit, zonder dat dit invloed heeft op de
veiligheidseigenschappen van het product, anderzijds.684
Wat kwaliteit betreft, gaat het om de
mate waarin de eigenschappen van een product – zoals duurzaamheid,
gebruiksvriendelijkheid, kleurechtheid en esthetiek – voldoen aan de eisen die de gebruiker
aan dat product stelt.685
Meer algemeen gaat het hier om de vraag of het geheel van
eigenschappen van het product voldoet aan de uit het gebruiksdoel voortvloeiende eisen. Bij
veiligheid gaat het daarentegen om de mate waarin de gebruikers van een product en derden
het risico lopen om schade te ondervinden als gevolg van het product.
681
P. LE TOURNEAU, Droit de la responsabilité et des contrats, Parijs, Dalloz, 2008, 1680. 682
P.A.J. VAN DEN BERG en A.L.M. KEIRSE, “Juridische aspecten van de productie van tabakswaren” in K.
KNOL, C. HILVERING, D.J.TH. WAGENER en M.C. WILLEMSEN (eds.), Tabaksgebruik: gevolgen en bestrijding,
Utrecht, Lemma, 2005, (375) 380-381. 683
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 6. 684
Verslag HERMANS, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/5, 9; H. ABBOTT, Product safety manual, Product Safety
Limited, Kingston upon Thames, 1985, 5; J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en
J.G.J. RINKES, Producktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 18 en E.
BÜYÜKSAGIS, “La responsabilité du fait des produits ‘défectueux sans défaut’: l’arrêt Boston Scientific du 5
mars 2015” (noot onder HvJ 5 maart 2015), DCCR 2016, afl. 110, (17) 22-23. 685
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 14-15.
94
Het moge duidelijk zijn dat het kwaliteitsbegrip ruimer is dan het veiligheidsbegrip en dat dit
laatste impliciet in de kwaliteit van het product begrepen is.686
Een onveilig product
beantwoordt namelijk nooit aan de vooropgestelde kwaliteit.687
Een veilig product zal
daarentegen in sommige gevallen niet voldoen aan de vooropgestelde kwaliteit. Te denken
valt aan een product dat perfect werkt maar te snel roest, wat de esthetiek ervan niet ten goede
komt. Niettemin moet opgemerkt worden dat het niet altijd eenvoudig is om de scheiding
tussen kwaliteit en veiligheid te maken. In de praktijk worden beide begrippen dan ook meer
dan eens door elkaar gebruikt.
104. Vervolgens betekent het vereiste van de veiligheidsrisico’s eveneens dat zuiver
functionele gebreken of slecht werkende producten niet geviseerd worden, in zoverre dit
uiteraard geen invloed heeft op de veiligheid van het product.688
Het is dus van belang om een
onderscheid te maken tussen het veiligheidsbegrip en het begrip “verborgen gebrek” uit het
gemeen kooprecht.689
Wat dit laatste betreft, zijn er in principe twee verschillende opvattingen
te onderscheiden: de conceptuele opvatting en de functionele opvatting.690
Wat de
conceptuele opvatting betreft gaat het enkel om intrinsieke gebreken, zijnde een afwijkend
kenmerk te wijten aan de samenstelling of structuur van de zaak waardoor normaal gebruik zo
goed als onmogelijk wordt.691
De zaak wordt als het ware vergeleken met een modelzaak om
na te gaan of er sprake is van een gebrek.692
686
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 18 en S. LIERMAN,
Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 50-51. 687
In soortgelijke zin, zie: E. BÜYÜKSAGIS, “La responsabilité du fait des produits ‘défectueux sans défaut’:
l’arrêt Boston Scientific du 5 mars 2015” (noot onder HvJ 5 maart 2015), DCCR 2016, afl. 110, (17) 23. 688
W.M. Bashlin Company v. Smith, 277 Ark. 406 en 643 S.W.2d 526 (1982); H. COUSY, Problemen van
produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 383; R.P.J. HUYGEN, “Produktenaansprakelijkheid”,
WPNR 1985, (826) 826; Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des
produits défectueux, Parijs, L.G.D.J., 1990, 194 en D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België,
Gent, Mys & Breesch, 2000, 28. 689
Zie in dezelfde zin: S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute – Responsabilité du fait des
produits de santé défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs,
LexisNexis, currens, nr. 38; J.-M. RUTSAERT, “De Europese richtlijn betreffende de produktenaansprakelijkheid
en de Belgische wetgeving”, Verzekeringscahiers 1986, afl. 2, (7) 13 en I. LUTTE, “La responsabilité du fait des
produits de la technologie” in Responsabilités. Traité théorique et pratique, Diegem, Kluwer, currens, boek 33,
34 (bijgewerkt tot december 2004). 690
R. ZERAH, “La garantie des vices cachés. Théorie générale du vice rédhibitoire dans les ventes de
marchandises” in J. HAMEL (ed.), La vente commerciale de marchandises, Parijs, Dalloz, 1951, (339) 345 e.v.;
S. STIJNS, B. TILLEMAN, W. GOOSSENS, B. KOHL, E. SWAENEPOEL en K. WILLEMS, “Overzicht van rechtspraak:
bijzondere overeenkomsten: koop en aanneming 1999-2006”, TPR 2008, afl. 4, (1411) 1527; A. VAN OEVELEN,
“Kwaliteitsstandaarden bij de verkoop van goederen en de levering van diensten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT
(eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015,
Mechelen, Kluwer, 2015, (1) 19 en A. CHRISTIAENS, “Art. 1642” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 3-5 (bijgewerkt tot december 1998). 691
L. SIMONT, “La notion fonctionnelle du vice caché: un faux problème” in X., Hommage à René Dekkers,
Brussel, Bruylant, 1982, (331) 332; S. MOSSELMANS, “De appreciatie van de feitenrechter inzake verborgen
koopvernietigende gebreken” (noot onder Brussel 17 december 1998), AJT 1999-2000, (884) 885 en S. STIJNS,
B. TILLEMAN, W. GOOSSENS, B. KOHL, E. SWAENEPOEL en K. WILLEMS, “Overzicht van rechtspraak: bijzondere
overeenkomsten: koop en aanneming 1999-2006”, TPR 2008, afl. 4, (1411) 1528. 692
A. CHRISTIAENS, “Art. 1642” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten:
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 3-4 (bijgewerkt tot
december 1998) en K. LAVEYT, “De vrijwaringsplicht voor verborgen gebreken in een notendop” (noot onder
Gent 22 januari 2003), TBH 2004, afl. 6, (552) 553.
95
Binnen de functionele opvatting is sprake van een gebrek zodra de zaak ongeschikt is voor het
gebruik waartoe ze bestemd is, welke ook de oorzaak moge zijn.693
De Belgische rechtspraak
en rechtsleer hebben zich voornamelijk bij deze ruimere, functionele opvatting aangesloten.694
Ongeacht welke van beide begrippen gekozen wordt, is het duidelijk dat in beide definities de
ongeschiktheid van het product centraal staat, zij het als gevolg van het gebrek (conceptuele
opvatting) zij het als oorzaak (functionele opvatting). Soortgelijke begripsinvulling is te
vinden in de bepalingen omtrent de consumentenkoop. Artikel 1649ter, §1, 2°-4° BW stelt
immers enkele criteria voorop om te beoordelen of de verkochte zaak al dan niet in
overeenstemming is met de overeenkomst.695
Aangenomen wordt dat deze beoordeling op
dezelfde wijze moet gebeuren als die voor het gebreksbegrip uit het gemeen kooprecht.696
Om
die reden wordt hier niet dieper ingegaan op de bepalingen inzake consumentenkoop.
105. Het veiligheidsbegrip verschilt van het gebreksbegrip uit het gemeen kooprecht.697
Bij
de veiligheidsbeoordeling moet de rechter immers niet nagaan of het product geschikt is voor
het normale gebruik ervan.698
Deze vraag is enkel relevant bij de beoordeling van de
conformiteit van het product.699
In de inleidende consideransen bij de Richtlijn
693
S. STIJNS, B. TILLEMAN, W. GOOSSENS, B. KOHL, E. SWAENEPOEL en K. WILLEMS, “Overzicht van
rechtspraak: bijzondere overeenkomsten: koop en aanneming 1999-2006”, TPR 2008, afl. 4, (1411) 1531. 694
Cass. 18 november 1971, Pas. 1971, I, 258; H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel,
Bruylant, 1978, 232-233; L. SIMONT, “La notion fonctionnelle du vice caché: un faux problème” in X.,
Hommage à René Dekkers, Brussel, Bruylant, 1982, (331) 333 e.v.; P.-H. DELVAUX, “Sur quels fondements la
responsabilité du producteur peut-elle être engagée?”, RGAR 1999, 13107; S. MOSSELMANS, “De appreciatie van
de feitenrechter inzake verborgen koopvernietigende gebreken” (noot onder Brussel 17 december 1998), AJT
1999-2000, (884) 885 en M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige
producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste
postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 198. 695
Zie hierover in het algemeen: B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in
Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 594-595 en R. STEENNOT, “Artikel 1649ter
BW” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van
rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 7-12 (bijgewerkt tot januari 2015). 696
C. CAUFFMAN, “De nieuwe wet op de consumentenkoop”, TPR 2005, afl. 3, (787) 805 en A. VAN OEVELEN,
“Kwaliteitsstandaarden bij de verkoop van goederen en de levering van diensten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT
(eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015,
Mechelen, Kluwer, 2015, (1) 42-43. 697
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 383; H. COUSY, “L’adaption
du droit belge à la directive sur la responsabilité du fait des produits défectueux” in X., Les assurances de
l’entreprise, Brussel, Bruylant, 1988, (93) 113 en S. DAMAS, “Le défaut de la chose vendue selon le droit
‘commun’ de la vente (articles 1602 à 1649 du Code civil)” in C. DELFORGE en J. VAN ZUYLEN (eds.), Les
défauts de la chose, Limal, Anthemis, 2015, (7) 21-22. 698
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 16; C. TOREM en L. FOCSANEANU, “La directive du Conseil des
Communautés européennes du 25 juillet 1985 relative à la responsabilité du fait des produits défectueux et le
droit français applicable en la matière”, La Semaine Juridique 7 januari 1987, afl. 1, I, 3269, nr. 8; J. GHESTIN,
“Le nouveau titre IV bis du Livre III du Code civil ‘De la responsabilité du fait des produits défectueux’ –
L’application en France de la directive sur la responsabilité du fait des produits défectueux après l’adoption de la
loi n° 98-389 du 19 mai 1998”, La Semaine Juridique 1 juli 1998, afl. 27, I, 148, nr. 44; D. VAN DE GEHUCHTE,
Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 28 en E. MONTERO, “Les produits défectueux
dans un écheveau de repsonsabilités” (noot onder Luik 7 november 2005), TBBR 2006, afl. 10, (624) 626. 699
R. STEENNOT, “Overzicht van rechtspraak: consumentenbescherming 2003-2007”, TPR 2009, afl. 1, (229)
512-513.
96
Productaansprakelijkheid wordt in diezelfde zin opgemerkt dat niet de ongeschiktheid de
beoordelingsmaatstaf is maar wel het gebrek aan veiligheid.700
De al dan niet (on)geschiktheid van het product voor het gebruik ervan kan, zoals nog zal
blijken,701
wel één van de beoordelingsomstandigheden van het veiligheidsbegrip uitmaken.702
Het komt aan de rechter toe om te oordelen of de ongeschiktheid – in combinatie met andere
beoordelingsomstandigheden – het product al dan niet onveilig maakt.703
Zo kan de rechter
bijvoorbeeld oordelen dat sprake is van een onveilig product indien het ongeschikt is voor het
vooropgestelde doel – in casu ging het om dierenvoeding – in die zin dat schade veroorzaakt
wordt aan de dieren. Hoewel de rechter spreekt van een ongeschiktheid moge het duidelijk
zijn dat in voorliggende zaak sprake is van een onveiligheid en niet louter een
ongeschiktheid.704
Zo ook besliste de rechtbank in de Amerikaanse zaak Bell Helicopter dat
een product onveilig is indien het fragiel karakter ervan, gelet op het vooropgesteld gebruik
van dat product, een gevaarlijke eigenschap inhoudt.705
106. Veiligheid is enger dan geschiktheid zodat een loutere ongeschiktheid of functionele
tekortkoming onvoldoende is om te spreken van een onveilig product.706
Het functioneel
gebrekscriterium is daarentegen ruimer zodat het meer dan eens zal voorkomen dat een zaak
niet geschikt is voor het gebruik waartoe ze is bestemd niettegenstaande ze voldoende
veiligheid biedt.707
Een product kan met andere woorden een functioneel gebrek vertonen –
rekening houdend met het gebruik dat de koper ervan wenst te maken – en toch voldoen aan
de veiligheidsverwachtingen.708
De vaststelling dat een product behept is met een verborgen
gebrek is dan ook niet voldoende om te spreken van een onveilig product.709
700
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 6. 701
Cf.infra: randnr.193-194. 702
Mueller & Co v. Corley, 576 S.W.2d 140 (1978) en E. MONTERO, “Les produits défectueux dans un écheveau
de repsonsabilités” (noot onder Luik 7 november 2005), TBBR 2006, afl. 10, (624) 626. 703
E. MONTERO, “Les produits défectueux dans un écheveau de repsonsabilités” (noot onder Luik 7 november
2005), TBBR 2006, afl. 10, (624) 626. 704
C.A. Hoover and Son v. O.M. Franklin Serum Company, 444 S.W.2d 596 (1969). 705
Bell Helicopter v. Bradshaw, 594 S.W.2d 519 (1980). 706
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 30; T. BOURGOIGNIE, “La sécurité des consommateurs et l’introduction de la directive communautaire du 25
juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux en droit belge“, JT 1987, (357) 360; Y.
MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs,
L.G.D.J., 1990, 194; E. MONTERO en J.-P. TRIAILLE, “La responsabilité du fait des produits en Belgique après
l’adoption de la loi du 25 février 1991”, DCCR 1991, (678) 687 en M. TENREIRO, “Product liability and
consumer guarantees in the European Union”, Cons.L.J. 1997, afl. 2, (56) 57. 707
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 1)”, TBBR 1992,
afl. 2, (96) 118. 708
L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34, (1139) 1144. 709
Bergen 10 juni 1985, T.Aann. 1990, 243, noot P. FLAMME.
97
Als voorbeeld kan verwezen worden naar de wagen die een probleem met de airconditioning
vertoont. Dit maakt slechts een functionele tekortkoming uit zodat de wagen niet als onveilig
bestempeld kan worden. Dergelijke functionele tekortkomingen moeten geremedieerd worden
op grond van bijvoorbeeld het gemeen kooprecht of de Wet Consumentenkoop.710
Ook
wanneer een wagen ernstige schadelijke stoffen uitstoot, meende de rechtbank van
koophandel te Bergen terecht dat geen beroep mogelijk is op het veiligheidsbegrip.711
Hoewel
in dergelijke situatie wel sprake kan zijn van een verborgen gebrek in de zin van het gemeen
kooprecht, zijn geen veiligheidsgebreken aanwezig. Ook de diskette die aangetast is door een
virus, is behept met een verborgen gebrek zonder dat er sprake is van een onveilig product.712
Hetzelfde geldt met betrekking tot een laptop waarvan de scharnieren van het deksel gebroken
zijn zodat de laptop niet meer gesloten kan worden.713
107. In omgekeerde zin wordt aanvaard dat de geschiktheid in de veiligheid inbegrepen
is.714
Hierbij valt wel op te merken dat het veiligheidsvereiste als dusdanig amper voorkomt in
het gemeen kooprecht.715
Niettemin moet aanvaard worden dat elk gebrek aan veiligheid
resulteert in een functioneel gebrek omdat de koper ontegensprekelijk van het product gebruik
wenst te maken op een veilige manier.
Zo werd minstens impliciet door het hof van beroep te Antwerpen bevestigd in een arrest uit
2000. In casu ging het om het afbreken van de hals van een glazen fles frisdrank. Het hof was
van oordeel dat zowel van een verborgen gebrek als van een onveilig product sprake was.716
Wat de beslissing omtrent de verborgen gebreken betreft, heeft het hof zich veeleer beperkt
tot een vaststelling van het onaanvaardbaar veiligheidsrisico. Bijgevolg kan hieruit afgeleid
worden dat het hof erkent dat het veiligheidsbegrip vervat zit in het functioneel
gebrekscriterium. Soortgelijke redenering is te vinden in een zaak waarin besloten werd tot
een functioneel gebrek naar aanleiding van een schadegeval waarbij een 10-jarige jongen bij
het openen van een fles Coca-Cola de stop daarvan in het oog geschoten kreeg.717
Ook hier is
veeleer sprake van een onveilig product dat door de rechter ondergebracht wordt bij de
verborgen gebreken. Daarnaast is duidelijk sprake van een onveilig product en om die reden
van een functioneel gebrek wanneer de voorvork van een fiets afbreekt met ernstige schade
710
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 453. 711
Kh. Bergen 28 november 2000, TBH 2002, 142. 712
Gent 3 oktober 2007, Computerr. 2008, afl. 134, 202, noot E. KINDT. 713
Kh. Nijvel 3 november 2009, DCCR 2011, afl. 91, 81, noot C. CAUFMANN. 714
S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute – Responsabilité du fait des produits de santé
défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens,
nr. 38; J.-L. FAGNART, “La responsabilité du fait des produits. Etat actuel du droit belge”, DAOR 1986-87, afl. 3,
(211) 216 (impliciet); T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel
1)”, TBBR 1992, afl. 2, (96) 118 en M. TENREIRO, “Product liability and consumer guarantees in the European
Union”, Cons.L.J. 1997, afl. 2, (56) 57. In soortgelijke zin, zie ook: R.H.C. JONGENEEL en A.J.O. VAN
WASSENAER VAN CATWIJCK, “Produktenaansprakelijkheid en de detaillist”, TvC 1989, afl. 3, (162) 166. 715
H. COUSY, “De garantie voor verborgen gebreken en de productaansprakelijkheid” in B. TILLEMAN en P.-A.
FORIERS (eds.), De koop/la vente, Brugge, die Keure, 2002, (59) 71. 716
Antwerpen 10 januari 2000, NjW 2000-01, 471. 717
Luik 12 november 1997, JLMB 1998, 624.
98
tot gevolg.718
Tot slot stelde het Hof van Amsterdam reeds dat de koper van een ladder – in
het kader van de koopovereenkomst – zonder meer mag verwachten dat deze veilig is.719
108. Bepaalde rechtsleer lijkt echter de mening toegedaan dat een veiligheidsgebrek in
sommige gevallen geen functioneel gebrek oplevert.720
Met andere woorden meent deze
strekking dat een product soms onvoldoende veilig is maar niettemin toch geschikt voor het
gebruik waartoe men het had bestemd.721
Wanneer gekeken wordt naar de rechtvaardiging
van deze stelling, moet vastgesteld worden dat deze voornamelijk focust op het vereiste van
een “ernstig gebrek” uit het gemeen kooprecht.722
Kortom, deze rechtsleer baseert zijn stelling
op de verschillen in toepassingsvoorwaarden tussen de Wet Productaansprakelijkheid en de
regeling inzake verborgen gebreken. Wanneer men beide vergelijkt is het inderdaad mogelijk
dat een bepaalde situatie wel onder de Wet Productaansprakelijkheid valt en niet onder de
regeling inzake verborgen gebreken. Hieruit kan echter niet afgeleid worden dat er situaties
zijn waarin er besloten wordt dat een veiligheidsprobleem geen gebrek uitmaakt in de zin van
de artikelen 1641 en volgende BW. Elk veiligheidsprobleem is immers een functioneel gebrek
in de zin van het gemeen kooprecht. Of er al dan niet mogelijkheid is tot vergoeding of
remediëring hangt uiteraard af van de vervulling van de andere toepassingsvoorwaarden.
Andere rechtsleer is dan weer van mening dat een zaak als gevolg van contractuele
verhoudingen in bepaalde omstandigheden wel geschikt kan zijn voor het vooropgestelde
gebruik en toch niet voldoet aan het veiligheidsbegrip.723
De reden hiervoor is te vinden in het
feit dat het gebruik waartoe de zaak bestemd is in functie van de contractuele
rechtsverhouding beoordeeld wordt, terwijl de veiligheidsbeoordeling ook ten aanzien van
derden geldt. Naar mijn mening rechtvaardigt dit niet dat een onveilig product soms toch niet
gebrekkig is in de zin van het gemeen kooprecht. Ook binnen de contractuele verhouding kan
bezwaarlijk gezegd worden dat een koper zou instemmen met een product dat een
veiligheidsprobleem bevat.
718
Rb. Brussel 10 november 2009, RGAR 2010, 14632. 719
Hof Amsterdam 2 september 1997, TvC 1998, afl. 1, 68. 720
A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La vente. Commentaire pratique,
Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-63 (bijgewerkt tot oktober 2007); L. CORNELIS, Beginselen van het
Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 534 en C. DELFORGE,
“Médicaments dangereux: qui est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari 2013), Con.M.
2014, afl. 2, (79) 97. 721
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 1)”, TBBR 1992,
afl. 2, (96) 119. 722
Over dit vereiste in het algemeen, zie: A. VAN OEVELEN, “Kwaliteitsstandaarden bij de verkoop van goederen
en de levering van diensten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit.
XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (1) 22 en S. DAMAS, “Le défaut
de la chose vendue selon le droit ‘commun’ de la vente (articles 1602 à 1649 du Code civil)” in C. DELFORGE en
J. VAN ZUYLEN (eds.), Les défauts de la chose, Limal, Anthemis, 2015, (7) 23-24. 723
H. COUSY, “L’adaption du droit belge à la directive sur la responsabilité du fait des produits défectueux” in
X., Les assurances de l’entreprise, Brussel, Bruylant, 1988, (93) 114; L. CORNELIS, Beginselen van het
Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 534 en X. BYVOET, “De Wet op
de produktenaansprakelijkheid T.G.V. of gewone spoorlijn?”, Limb.Rechtsl. 1992, (37) 44.
99
109. Een laatste belangrijke vraag bij het vereiste van de veiligheidsrisico’s is tot slot of het
veiligheidsrisico verborgen moet zijn om te spreken van een onveilig product. Zoals geweten,
is de verborgen aard van het gebrek in het gemeen kooprecht essentieel om een vordering in
te stellen.724
Ook met betrekking tot de consumentenkoop wordt het gebrek aan
overeenstemming geacht niet te bestaan wanneer de consument op het tijdstip van het sluiten
van het contract het gebrek kende of daarvan redelijkerwijs op de hoogte moest zijn.725
COUSY is dan ook van mening dat een product niet gebrekkig of onveilig is indien het
slachtoffer kon vaststellen dat het product onveilig was, bijvoorbeeld doordat het gebrek
meegedeeld werd.726
Met andere woorden is volgens hem geen sprake van een onveilig
product indien het productrisico niet (meer) verborgen is voor de gebruiker.
Naar mijn mening moet deze stelling genuanceerd worden.727
Zoals gezegd, geschiedt de
veiligheidsbeoordeling in abstracto, los van de subjectieve verwachtingen en percepties van
de betrokkene. Met de eventuele zichtbaarheid van het risico zal uiteraard wel rekening
gehouden worden bij de veiligheidsbeoordeling als één van de concrete omstandigheden van
de zaak.728
Daarnaast kan de zichtbare aard van het risico meegenomen worden in een
aansprakelijkheidszaak, meer bepaald bij de beoordeling van de fout van het slachtoffer. Maar
uit de gekende of zichtbare aard van een productrisico mag niet automatisch besloten worden
tot een veilig product. Ook bepaalde rechtsleer heeft gesteld dat het zichtbare karakter van een
gebrek geen beletsel vormt om te spreken van een gebrekkig product.729
Soortgelijke
redenering is te vinden in bepaalde Amerikaanse rechtspraak.730
724
Artikel 1642 BW; A. CHRISTIAENS, “Art. 1642” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere
overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 10p.
(bijgewerkt tot december 1998); K. LAVEYT, “De vrijwaringsplicht voor verborgen gebreken in een notendop”
(noot onder Gent 22 januari 2003), TBH 2004, afl. 6, (552) 554; S. STIJNS, B. TILLEMAN, W. GOOSSENS, B.
KOHL, E. SWAENEPOEL en K. WILLEMS, “Overzicht van rechtspraak: bijzondere overeenkomsten: koop en
aanneming 1999-2006”, TPR 2008, afl. 4, (1411) 1536-1540 en S. DAMAS, “Le défaut de la chose vendue selon
le droit ‘commun’ de la vente (articles 1602 à 1649 du Code civil)” in C. DELFORGE en J. VAN ZUYLEN (eds.),
Les défauts de la chose, Limal, Anthemis, 2015, (7) 22-23. 725
Artikel 1649ter, §3 BW. Zie hierover: A. VAN OEVELEN, “Het nieuwe begrip ‘conformiteit’” in S. STIJNS en
J. STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (29) 43-44 en R. STEENNOT, “Artikel
1649ter BW” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht
van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 13-15 (bijgewerkt tot januari 2015). 726
H. COUSY, “De garantie voor verborgen gebreken en de productaansprakelijkheid” in B. TILLEMAN en P.-A.
FORIERS (eds.), De koop/la vente, Brugge, die Keure, 2002, (59) 73. 727
In soortgelijke zin, zie: PH. FONTAINE, “Directive européenne R.C. produits”, De Verz. 1986, (255) 258; L.
DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer,
2000, 46 en J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und
Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 474-475. 728
In soortgelijke zin, zie: M. FALLON, “L’adaption de la responsabilité du fait des produits à la directive
européenne du 25 juillet 1985”, RGAR 1987, 11245, nr. 30. 729
PH. FONTAINE, “Directive européenne R.C. produits”, De Verz. 1986, (255) 258 en X. BYVOET, “De Wet op
de produktenaansprakelijkheid T.G.V. of gewone spoorlijn?”, Limb.Rechtsl. 1992, (37) 43. 730
Seattle First National Bank v. Tabert, 86 Wash.2d 145 en 542 P.2d 774 (1975).
100
§ 4. DOORSLAGGEVENDE TOETSSTEEN VAN DE VEILIGHEIDSBEOORDELING
A. Algemeen
110. Van een onveilig product is sprake wanneer dit een onaanvaardbaar veiligheidsrisico
bevat. De vraag blijft echter of er een specifieke toetssteen naar voren geschoven kan worden
ter invulling van het begrip “aanvaardbaarheid van risico’s”. Zoals aangegeven, is het
Europese veiligheidsbegrip nauw verwant aan het Amerikaanse.731
Om die reden wordt in het
hiernavolgende vertrokken vanuit de invulling van het veiligheidsbegrip in de VSA om na te
gaan hoe het Europese veiligheidsbegrip best een concretere invulling kan krijgen.
Ondanks het belang van het begrip defect wordt in de VSA nergens een duidelijke definitie
vooropgesteld.732
De rechtspraak spreekt van een veiligheidsprobleem zodra het product in
een gebrekkige staat verkeert en een onredelijk gevaar met zich meebrengt voor de
gebruiker.733
Het vereiste van een gebrekkige staat betekent dat het product zich in een
toestand bevindt die niet beoogd werd door de consument en die onredelijk gevaarlijk is voor
hem.734
De rechtsleer merkt terecht op dat dit vereiste overbodig is aangezien verwezen wordt
naar het vereiste van een onredelijk gevaar.735
De facto is er aldus slechts één toetsingsgrond,
zijnde het vereiste van een onredelijk gevaar.736
Dit vormt de belangrijkste overweging van de
Amerikaanse veiligheidsbeoordeling.737
Van dergelijk onredelijk gevaar is sprake wanneer het
product gevaarlijk is boven de verwachtingen van de doorsnee consument met redelijke
verwachtingen omtrent het product.738
Het moge duidelijk zijn dat dit vereiste quasi-gelijk is
aan het Europese vereiste van een onaanvaardbaar risico. Nog steeds blijft echter de vraag hoe
dit in een concreet geval invulling moet krijgen. Hieromtrent hebben verschillende theorieën
het licht gezien.739
731
Cf.supra: randnr. 110. Zie hierover ook: G. BRÜGGEMEIER, Haftungsrecht. Struktur, Prinzipien,
Schutzbereich, Springer-Verlag, Berlin, 2006, 435 en G. STRAETMANS en D. VERHOEVEN, “The content of the
Product Liability Directive: section IV.B. Notion of defectiveness” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European
Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (50) 53. 732
P. KEETON, “Product liability and the meaning of defect”, St.Mary’s L.J. 1973-74, afl. 5, (30) 31. 733
Zie inter alia: §402A Restatements of the Law (second) on Torts 2d; Winnett v. Winnett, 57 Ill.2d 7 en 310
N.E.2d 1 (1974); Seattle First National Bank v. Tabert, 86 Wash.2d 145 en 542 P.2d 774 (1975); Vincer v. All-
Aluminium Swimming Pool Company, 69 Wis.2d 326 en 230 N.W.2d 794 (1975); Bruce v. Martin-Marietta
Corporation, 544 F.2d 442 (1976); Keller v. Welles Department Store of Racine, 88 Wis.2d 24 en 276 N.W.2d
319 (1979); Bell Helicopter v. Bradshaw, 594 S.W.2d 519 (1980); DeBattista v. Argonaut-Southwest Ins. Co.,
403 So.2d 26 (1981); Gracyalny v. Westinghouse Electric Corporation, 723 F.2d 1311 (1983); Syrie v. Knoll
International, 748 F.2d 304 (1984); Ewen v. McLean Trucking Company, 300 Or. 24 en 706 P.2d 929 (1985);
Lanclos v. Rockwell International Corp., 470 So.2d 924 (1985); Kinser v. Gehl Company, 184 F.3d 1259 (1999);
Sharp v. Case Corporation, 227 Wis.2d 1 en 595 N.W.2d 380 (1999); P.D. RHEINGOLD, “What are the
consumer’s ‘reasonable expectations’?”, Bus.Law. 1966-67, afl. 22, (589) 590 en D.A. FISCHER, “Products
liability – the meaning of defect”, Mo.L.Rev. 1974, afl. 39, (339) 342. 734
Comment g, §402A Restatements of the Law (second) on Torts 2d. 735
P.D. RHEINGOLD, “What are the consumer’s ‘reasonable expectations’?”, Bus.Law. 1966-67, afl. 22, (589)
591. 736
P. KEETON, “Product liability and the meaning of defect”, St.Mary’s L.J. 1973-74, afl. 5, (30) 32. 737
P.D. RHEINGOLD, “What are the consumer’s ‘reasonable expectations’?”, Bus.Law. 1966-67, afl. 22, (589)
591. 738
Comment i, §402A Restatements of the Law (second) on Torts 2d. 739
Voor een duidelijk overzicht van de belangrijkste wetgeving en rechtspraak in de verschillende Staten, zie:
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
101
Doorgaans worden twee mogelijkheden – de consumer expectation test en de risk-utility-test –
naar voren geschoven.740
Hierna volgt een bespreking van deze – en enkele andere –
Amerikaanse toetsstenen (B-E). Daarna volgt op basis van de voornoemde analyse een eigen
stellingname met betrekking tot de toetssteen die best vooruitgeschoven wordt met betrekking
tot het Europees veiligheidsbegrip (F).
B. Consumer expectation test
111. In de eerste plaats is er rechtspraak te vinden die het vereiste van een onredelijk gevaar
invult via de consumer expectation test.741
Deze test kwam bovendien tot uitdrukking in
section 402A Restatements (second) on Torts. Ook bepaalde rechtsleer heeft zich positief
uitgelaten ten opzichte van deze toetssteen. Deze wordt voornamelijk verdedigd vanuit de
filosofische en psychologische gedachte dat steeds de menselijke verwachtingen centraal
moeten staan.742
Anderen menen dan weer dat de economische efficiëntie – in de vorm van
een risk-utility-test – niet boven menselijke waarden mag komen te staan.743
Onderzoek heeft
aangetoond dat minstens 10 Staten van de VSA deze test als doorslaggevend naar voren
schuiven.744
De consumer expectation test houdt in dat gekeken wordt naar de veiligheidsverwachtingen
van de doorsnee consument.745
In genuanceerdere bewoordingen wordt door sommigen
verdedigd dat het enkel mag gaan om redelijke veiligheidsverwachtingen.746
Op die manier
wordt vermeden dat de consument te hoge verwachtingen stelt.747
Wat dit laatste betreft, valt
de link op met het Europese gebrekkigheidscriterium uit de Richtlijn
Productaansprakelijkheid waar ook gesproken wordt van de legitieme
veiligheidsverwachtingen van het grote publiek.
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
493-955. 740
D. MORE, “Re-examining strict products liability’s goals and justifications”, Tel Aviv U.Stud.L. 1989, afl. 9,
(165) 175 en S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 367. 741
Zie inter alia: Bradford v. Bendix-Westinghouse Automotive Air Brake Co., 517 P.2d 406 (1973); Teagle v.
Fischer & Porter Co., 570 P.2d 438 (1977); Brown v. Superior Court, 751 P.2d 470 (1988); Lundberg v. All-
Pure Chem. Co., 777 P.2d 15 (1989) en Savina v. Sterling Drug, Inc., 795 P.2d 915 (1990). 742
Zie inter alia: F.P. HUBBARD, “Reasonable human expectations: a normative model for imposing strict
liability for defective products”, Mercer L.Rev. 1977-78, afl. 29, 465-491. 743
A.D. TWERSKI, “From risk-utility to consumer expectation: enhancing the role of judicial screening in product
liability litigation”, Hofstra L.Rev. 1983, afl. 11, (861) 897. 744
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
(493) 539. 745
A.D. TWERSKI, “From risk-utility to consumer expectation: enhancing the role of judicial screening in product
liability litigation”, Hofstra L.Rev. 1983, afl. 11, (861) 901. 746
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
(493) 540. 747
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 69-70 en S.
LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 368.
102
112. Deze toetssteen is niet vrij van kritiek. De loutere toepassing ervan wordt door
bepaalde rechtsleer als foutief omschreven.748
Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat de
verwachtingen van de consument te hoog zijn.749
Anderen menen dan weer dat de consumer
expectation test een te vage en onduidelijke test is.750
Verder wordt opgemerkt dat de
doorsnee consument veelal over onvoldoende gegevens beschikt om het veiligheidsrisico
behoorlijk in te schatten.751
Bovendien is het de vraag hoe de veiligheidsverwachtingen in een
bepaald geval gemeten worden, zeker als het gaat om een vrij complex product.752
In
soortgelijke zin wordt gewezen op het feit dat consumenten bepaalde ernstige doch weinig
voorkomende risico’s vaak overschatten ten opzichte van dagdagelijkse doch minder ernstige
risico’s.753
Een laatste vaak gehoorde kritiek is dat in geval van een zichtbaar en duidelijk
risico geen sprake kan zijn van een onveilig product omdat de doorsnee consument in dat
geval van het risico op de hoogte is en aldus geen (hoge) veiligheidsverwachtingen meer mag
hebben.754
Zoals hierboven weergegeven, mag uit de zichtbare aard van een productrisico
echter niet automatisch besloten worden tot een veilig product.755
Om deze redenen is de toetsing van het veiligheidsbegrip via de (legitieme)
veiligheidsverwachtingen van de consument enkel nuttig in situaties waarin de
consumentenverwachtingen zo duidelijk zijn dat zonder enig probleem gezegd kan worden of
een product al dan niet veilig is. Daarenboven wordt op die manier voorbijgegaan aan het feit
dat de veiligheidsbeoordeling op een objectieve wijze moet plaatsvinden.756
De consumer
expectation test als enige en doorslaggevende invulling naar voren schuiven lijkt dan ook niet
opportuun.757
748
W.P. KEETON, “Product liability – design hazards and the meaning of defect”, Cumb.L.Rev. 1979-80, afl. 10,
(293) 302. 749
D.A. FISCHER, “Products liability – the meaning of defect”, Mo.L.Rev. 1974, afl. 39, (339) 349-350. 750
P. KEETON, “Product liability and the meaning of defect”, St.Mary’s L.J. 1973-74, afl. 5, (30) 37 en G.
HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 210. 751
G. HOWELLS, “Consumer safety in Europe: in search of the proper standard” in B.S. JACKSON en D.
MCGOLDRICK (eds.), Legal visions of the new Europe, Londen, Graham&Trotman, 1993, (294) 299 en L.
DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer,
2000, 43. 752
R. DICKERSON, “Products liability: how good does a product have to be?”, Indiana L.Journ. 1967, afl. 42,
(301) 307; A.D. TWERSKI, “From risk-utility to consumer expectation: enhancing the role of judicial screening in
product liability litigation”, Hofstra L.Rev. 1983, afl. 11, (861) 907; A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet
& Maxwell, 1989, 35 en F. WERRO en V.V. PALMER (eds.), The boundaries of strict liability in European tort
law, Durham, Carolina Academic Press, 2004, 438. 753
G. HOWELLS, “Consumer safety in Europe: in search of the proper standard” in B.S. JACKSON en D.
MCGOLDRICK (eds.), Legal visions of the new Europe, Londen, Graham&Trotman, 1993, (294) 299: te denken
valt aan het reizen per vliegtuig dat doorgaans risicovoller geacht wordt dan reizen per auto, hoewel het
tegenovergestelde waar is. 754
Barker v. Lull Engineering Co., Inc., 20 Cal.3d 413, 573 P.2d 443 en 143 Cal.Rptr. 225 (1978); W.P.
KEETON, “Product liability – design hazards and the meaning of defect”, Cumb.L.Rev. 1979-80, afl. 10, (293)
302; D. MORE, “Re-examining strict products liability’s goals and justifications”, Tel Aviv U.Stud.L. 1989, afl. 9,
(165) 175; A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 35; G. HOWELLS, Comparative
product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 12 en J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American
Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A products liability design defects – a survey of the States
reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26, (493) 539. 755
Cf.supra: randnr. 109. 756
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 243. 757
A.D. TWERSKI, “From risk-utility to consumer expectation: enhancing the role of judicial screening in product
liability litigation”, Hofstra L.Rev. 1983, afl. 11, (861) 926-927.
103
C. Risk-utility-test
113. Andere rechtspraak bestempelt de risk-utility-test als doorslaggevend voor de
veiligheidsbeoordeling. In zeker 7 Amerikaanse Staten wordt uitdrukkelijk geopteerd voor
deze toetssteen.758
Deze houdt in dat het nut/de voordelen van het product op een objectieve
wijze afgewogen worden tegen de risico’s ervan.759
Hierbij worden diverse factoren
betrokken, zoals de kans op het optreden van het gevaar, de mogelijkheid van alternatieve
producten, de kennis van de consument en de wenselijkheid van het product.760
Bepaalde rechtsleer is evenwel van mening dat deze test te objectief is.761
De enkele
toepassing van een risk-utility-beoordeling is inderdaad te beperkt aangezien deze amper
rekening houdt met de verwachtingen en percepties van de consument maar enkel een
mathematische beoordeling van de veiligheid vooropstelt. Dit gaat in tegen de achterliggende
doelstelling van de productaansprakelijkheids- en productveiligheidswetgeving, zijnde de
consumentenbescherming. De consumentenverwachtingen en -percepties moeten bijgevolg
een zekere rol spelen bij de veiligheidsbeoordeling. Daarnaast is het niet altijd mogelijk om
alle vereiste gegevens te kwantificeren.762
Te denken valt aan de problematiek van de waarde
van een mensenleven dat afgewogen moet worden tegenover het nut van het product.
D. Overige mogelijkheden
114. In nog andere rechtspraak wordt de zogenaamde Wade-test gehanteerd, wat betekent
dat vermoed wordt dat de producent kennis heeft van de eventuele gebreken van diens
product. Vervolgens wordt via de negligence-standaard nagegaan of een normaal zorgvuldig
producent, gelet op de vermoede kennis, het product al dan niet in de handel zou gebracht
hebben.763
Onderzoek heeft aangetoond dat in ongevaar 9 Staten van de VSA deze test de
voorkeur geniet.764
758
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
(493) 545. 759
Voor een grondige bespreking van deze test, zie: R. DARDIS, G. DAVENPORT, J. KURIN en J. MARR, “Risk-
benefit analysis and the determination of acceptable risk”, The Journal of Consumer Affairs 1983, vol. 17, afl. 1,
(38) 39-54. 760
T. BALTHAZAR en S. VAN HECKE, “Productenaansprakelijkheid voor gebrekkige geneesmiddelen: de invloed
van de informatie in de bijsluiter op de aansprakelijkheid van de geneesmiddelenproducent” in X., Het
geneesmiddel, juridisch bekeken, Gent, Mys & Breesch, 1998, (209) 222-223. 761
B. ZIMMERMAN, “Risk-benefit analysis: the cop-out of government regulation”, Trial 1978, afl. 14, 43 en P.
HABERLAND, Die Produkthaftung im deutschen und US-amerikanischen Recht, Frankfurt am Main, PL
Academic Research, 2016, 97. 762
D. MORE, “Re-examining strict products liability’s goals and justifications”, Tel Aviv U.Stud.L. 1989, afl. 9,
(165) 176-177 en A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 33. 763
Zie inter alia: Cepeda v. Cumberlang Engineering Co., 76 N.J. 152 en 386 A.2d. 819 (1978) en J.W. WADE,
“Strict tort liability of manufacturers”, Sw.L.J 1965, afl. 19, (5) 5. 764
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
(493) 541.
104
De meest gehoorde kritiek is dat de Wade-test onvoldoende rekening houdt met een afweging
van het nut van het product ten opzichte van de eventuele risico’s.765
Daarenboven kan naar
mijn mening opgemerkt worden dat het kunstmatig – en misschien zelfs onterecht – is dat de
producent steeds vermoed wordt kennis te hebben van alle mogelijke gebreken van het
product, zonder dit vermoeden te kunnen weerleggen.
115. Verder heeft sommige rechtspraak de zogenaamde twee-staps-test geïntroduceerd.766
Dit komt er op neer dat een product onveilig is indien het niet voldoet aan de
veiligheidsverwachtingen van de consument of indien het product op grond van een risk-
utility-test onredelijk gevaarlijk is.767
Wat dit laatste betreft, geldt een omkering van de
bewijslast in die zin dat het aan de producent toekomt om aan te tonen dat het nut van zijn
product de risico’s ervan overstijgt indien de consument niet kan aantonen dat het product niet
voldoet aan de legitieme veiligheidsverwachtingen.768
In zo’n 4 Staten van de VSA geldt deze
pure Barker-test.769
Het nadeel van ervan is dat deze een zware bewijslast oplegt aan de
producent.770
In enkele andere Amerikaanse Staten geldt een gemodificeerde versie van de Barker-test.771
Hierbij wordt de bewijslast niet verlegd naar de producent, maar komt het aan de eisende
partij toe om het bewijs te leveren van een onveiligheid ofwel via de legitieme
veiligheidsverwachtingen ofwel via de risk-utility-test. Met andere woorden komt het er op
neer dat de consumer expectation test en de risk-utility-test als alternatieve mogelijkheden
naar voren geschoven worden.772
765
W.P. KEETON, “Product liability – design hazards and the meaning of defect”, Cumb.L.Rev. 1979-80, afl. 10,
(293) 306. 766
Heaton v. Ford Motor Co., 248 Or. 467 en 435 P.2d 806 (1967); Barker v. Lull Engineering Co., Inc., 20
Cal.3d 413, 573 P.2d 443 en 143 Cal.Rptr. 225 (1978); Caterpillar v. Beck, 593 P.2d 871 (1979); Suter v. San
Angelo Foundry & Machine Co., 81 N.J. 150 en 406 A.2d 140 (1979) en Leichtamer v. American Motors Corp.,
67 Ohio St.2d 456 en 424 N.E.2d 568 (1981). 767
A.D. TWERSKI, “From risk-utility to consumer expectation: enhancing the role of judicial screening in product
liability litigation”, Hofstra L.Rev. 1983, afl. 11, (861) 908 en G. HOWELLS, Comparative product liability,
Aldershot, Dartmouth, 1993, 213. 768
Barker v. Lull Engeneering Co., Inc., 20 Cal.3d 413, 573 P.2d 443 en 143 Cal.Rptr. 225 (1978) en W.P.
KEETON, “Product liability – design hazards and the meaning of defect”, Cumb.L.Rev. 1979-80, afl. 10, (293)
308. 769
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
(493) 545. 770
W.P. KEETON, “Product liability – design hazards and the meaning of defect”, Cumb.L.Rev. 1979-80, afl. 10,
(293) 311. 771
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
(493) 545. 772
A.D. TWERSKI, “From risk-utility to consumer expectation: enhancing the role of judicial screening in product
liability litigation”, Hofstra L.Rev. 1983, afl. 11, (861) 912.
105
116. Ten slotte is er nog rechtspraak te vinden die een soort van mengvorm tussen de
toetssteen van de legitieme veiligheidsverwachtingen en die van de risk-utility-test hanteert.
Volgens deze strekking moeten de legitieme veiligheidsverwachtingen van het grote publiek
ingevuld worden via onder andere de factoren die in een risk-utility-test aan bod komen.773
Enkel op die manier kan men de legitieme veiligheidsverwachtingen van consument te weten
komen.
Bepaalde rechtsleer heeft zich positief uitgelaten ten opzichte van deze strekking aangezien de
risk-utility-factoren, aldus deze rechtsleer, steeds een rol moeten spelen om een objectieve
beoordeling mogelijk te maken.774
Andere rechtsleer heeft zich dan weer kritisch uitgelaten en
meent dat de concepten van de consumer expectation test en de risk-utility-test niet met elkaar
verward en vermengd mogen worden.775
Concrete kritiek of mogelijke gevaren van deze
vermenging worden echter niet genoemd.
E. Restatements (third) on Torts
117. Gelet op de diverse invullingen van het veiligheidsbegrip in de Amerikaanse
rechtspraak, werd in een recentere versie van de Restatements on Torts getracht een duidelijke
invulling naar voren te schuiven. Hierbij wordt het gebrekkigheidsvereiste gedefinieerd in
functie van de oorsprong van het gebrek.776
Zo is sprake van een onveilige fabricage indien
het product afwijkt van het bedoelde ontwerp.777
Een afwijking van het bedoelde ontwerp
komt er de facto op neer dat getoetst wordt aan de veiligheidsverwachtingen van de
consument.778
De consument verwacht immers dat een product in overeenstemming is met het
bedoelde ontwerp. Van een ontwerpgebrek is vervolgens sprake als voorzienbare risico’s
gereduceerd konden worden door middel van een redelijk alternatief ontwerp.779
Voor deze
beoordeling wordt bijgevolg een risk-utility-test naar voren geschoven.780
Van een
instructiegebrek is tot slot sprake indien voorzienbare schade gereduceerd had kunnen worden
door het aanbrengen van redelijke instructies of waarschuwingen.781
Dit betekent dat een
redelijkheidstest naar voren geschoven wordt.782
773
Vincer v. Esther Williams All-Aluminum Swimming Pool Co., 69 Wis.2d 322 en 230 N.W.2d 794 (1975);
Seattle-First National Bank v. Tabert, 86 Wash.2d 145 en 542 P.2d 774 (1975) en Aller v. Rodgers Machine Co.,
268 N.W.2d 830 (1978). 774
J.A. HENDERSON en A.D. TWERSKI, “A proposed revision of section 402A of the Restatements (second) of
Torts, Cornell L.Rev. 1992, afl. 7, (1512) 1533-1534. 775
A.D. TWERSKI, “From risk-utility to consumer expectation: enhancing the role of judicial screening in product
liability litigation”, Hofstra L.Rev. 1983, afl. 11, (861) 921. 776
Voor meer over de indeling in soorten gebreken, cf.infra: randnrs. 125-131. 777
§2 (a) Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 778
Comment c, §2 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 779
§2 (b) Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 780
Comment a, §2 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 781
§2 (c) Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 782
Comment i, §2 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability.
106
Op die manier lijkt een duidelijke invulling te worden gegeven aan het veiligheidsbegrip.
Afhankelijk van de oorsprong van het gebrek geldt namelijk de consumer expectation test
(fabricagegebreken), de risk-utility-test (ontwerpgebreken) dan wel de redelijkheidsstandaard
(instructiegebreken).
118. Niettemin moet het voornoemde genuanceerd worden. Zo geven de Restatements aan
dat de daarin opgenomen definitie van het veiligheidsbegrip niet de enige manier is waarop
het bewijs van een gebrek geleverd kan worden.783
In geval van een manifest onveilig
ontwerp moet bijvoorbeeld niet het bewijs geleverd worden van een alternatief ontwerp
alvorens sprake is van een onveiligheid. Wat de ontwerpgebreken betreft, geven de
Restatements aan dat niet enkel de risk-utility-test geldt maar dat een ruim arsenaal aan
factoren betrokken moet worden bij deze beoordeling. Zo wordt onder meer verwezen naar de
ernst van het risico, de aangebrachte instructies en waarschuwingen, de kosten van
alternatieven en de waarschijnlijkheid van schade.784
Ook wat de instructiegebreken betreft,
wordt opgemerkt dat deze niet enkel via de redelijkheidstoets beoordeeld mogen worden maar
dat in functie van alle relevante factoren nagegaan moet worden of al dan niet sprake is van
adequate informatie.785
Tot slot wordt in de Restatements expliciet gezegd dat de
verwachtingen van de consument steeds een rol spelen bij de veiligheidsbeoordeling.786
Hoewel de recente Restatements on Torts op het eerste gezicht een duidelijke invulling van
het veiligheidsbegrip hanteren, leert een verdere lezing dat geen eenduidige invulling bereikt
wordt. Niettemin vormen deze Restatements wel een interessant uitgangspunt voor het
veiligheidsbegrip. Zeker de principiële indeling in gebrekscategorieën, afhankelijk van de
oorsprong van het gebrek, met bijbehorende veiligheidsbeoordeling kan van groot nut zijn.
Hierop wordt later nog ingegaan.787
F. Eigen stellingname
119. De Amerikaanse Restatements (third) on Torts zijn naar mijn mening van grote
inspiratie voor de invulling van het Europese veiligheidsbegrip. Uit deze Restatements kan
immers opgemaakt worden dat men bij de veiligheidsbeoordeling steeds rekening moet
houden met alle relevante factoren van het geval. Daarenboven tonen de Restatements aan dat
zowel de factoren van een risk-utility-test als die van de consumer expectation test hun belang
hebben bij de veiligheidsbeoordeling. Ook in de rechtsleer werd reeds opgemerkt dat geen
enkele van de hierboven besproken strekkingen op zichzelf de exclusie van elke mogelijke
andere beoordelingsgrond kan rechtvaardigen. Iedere toetssteen heeft immers zijn voor- en
nadelen.788
783
Comment b, §2 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 784
Comment f, §2 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 785
Comment i, §2 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 786
Comment g, §2 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 787
Cf.infra: randnrs. 129-131. 788
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
(493) 549 en 553.
107
Hieruit, en in navolging van de besproken Amerikaanse rechtspraak die een mengvorm tussen
de consumer expectation test en de risk-utility-test hanteert, kan voor het Europese en
Belgische veiligheidsbegrip verdedigd worden dat de legitieme veiligheidsverwachtingen
voorop moeten staan, waarbij deze geobjectiveerd worden via de elementen van de risk-
utility-test.789
De formulering van het Europese veiligheidsbegrip – zowel dat van de Richtlijn
Productveiligheid als dat van de Richtlijn Productaansprakelijkheid – is voldoende ruim om
beide tests met elkaar te verzoenen.790
Een principiële keuze voor de consumer expectation
test dan wel de risk-utility-test lijkt mij niet mogelijk noch opportuun te zijn. Bij de
veiligheidsbeoordeling moet namelijk naar het product zelf en naar alle omringende
omstandigheden gekeken worden.791
Onder deze omstandigheden kan bijvoorbeeld een risk-
utility-test doorgevoerd worden en/of kan gekeken worden naar de veiligheidsverwachtingen
van het grote publiek.792
Bijgevolg staat niets eraan in de weg om de elementen van de risk-
utility-test te gebruiken bij de veiligheidsbeoordeling.793
Hiermee wordt aansluiting gezocht bij de door KEETON verdedigde theorie.794
Deze stelt dat
sprake is van een gebrek/onredelijk gevaar indien een redelijk persoon zou oordelen dat de
ernst van het gevaar de voordelen van het product in al zijn facetten overtreft. Wat de
beoordeling van de ernst van het gevaar betreft moet onder meer rekening gehouden worden
met de ernst van de schade, de al dan niet duidelijke aard van het gevaar en de
waarschijnlijkheid van een ongeval. Wat de beoordeling van de percepties omtrent het nut van
het product betreft moet dan weer rekening worden gehouden met de mogelijkheid tot
veiligere producten en de bestaande alternatieve producten. Op die manier worden door
KEETON alle mogelijke tests in één algemeen criterium samengevat.795
Het komt dan aan de
rechter toe om case by case te oordelen met inachtname van alle concrete elementen van de
zaak.
789
In soortgelijke zin, zie: P.D. RHEINGOLD, “What are the consumer’s ‘reasonable expectations’?”, Bus.Law.
1966-67, afl. 22, (589) 593; A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 22 en F.
WERRO en V.V. PALMER (eds.), The boundaries of strict liability in European tort law, Durham, Carolina
Academic Press, 2004, 439. 790
In soortgelijke zin, zie: S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004,
368. 791
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 12 en G. HOWELLS,
Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 90. 792
In soortgelijke zin, zie: C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet &
Maxwell, 1993, 94. 793
D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective products in Europe”, JETL
2014, vol. 5, afl. 1, (1) 11-12. 794
P. KEETON, “Product liability and the meaning of defect”, St.Mary’s L.J. 1973-74, afl. 5, (30) 37-38 en W.P.
KEETON, “Product liability – design hazards and the meaning of defect”, Cumb.L.Rev. 1979-80, afl. 10, (293)
313-314 795
Voor een soortgelijke redenering, zie ook: A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 32-
33.
108
120. Samenvattend moet de beoordeling van het veiligheidsbegrip in abstracto
plaatsgrijpen, in functie van alle concrete omstandigheden van de zaak. Hierbij is het niet
mogelijk om één specifieke toetssteen als doorslaggevend naar voren te schuiven. Om die
reden moet gekozen worden voor een invulling via de legitieme veiligheidsverwachtingen van
het grote publiek, waarbij deze “legitieme” verwachtingen geobjectiveerd worden via onder
meer de elementen uit de risk-utility-test. Enkel op die manier wordt een evenwichtige
veiligheidsbeoordeling bereikt, wat in het belang is van zowel producent als consument.796
Via deze case-by-case-beoordeling wordt immers verzekerd dat het veiligheidsbegrip die
accordeonachtige figuur is en blijft die voldoende aangepast kan worden aan de eisen van het
maatschappelijk verkeer en de mogelijkheden van de technische en wetenschappelijke
vooruitgang.797
§ 5. INVLOED VAN DE DOELGROEP VAN HET PRODUCT
121. Het is mogelijk dat niet het grote publiek maar een duidelijk en objectief afgezonderde
groep de maatstaf vormt voor de veiligheidsbeoordeling. Indien het product op een specifieke
doelgroep is gericht én deze doelgroep gekend is, moet het product in al zijn onderdelen
voldoende afgestemd zijn op die doelgroep.798
Met andere woorden geschiedt de
veiligheidsbeoordeling dan in functie van de objectieve verwachtingen van de leden uit die
doelgroep.799
De specifieke doelgroep van het product oefent een invloed uit op alle
beoordelingselementen. Zo zullen de elementen van een risk-utility-test bijvoorbeeld
geïnterpreteerd worden in functie van de doelgroep van het product. Te denken valt aan de
situatie van kinderproducten waarin er sneller sprake zal zijn van onevenredige risico’s in
functie van het nut van het product, gelet op de kwetsbare doelgroep van het product. Ook wat
de andere beoordelingsomstandigheden betreft – zoals de aanbiedingsvorm van een product of
de gebruiksomstandigheden – moet rekening gehouden worden met de doelgroep van het
product. De invloed van de doelgroep kan leiden tot een strengere dan wel een minder strenge
invulling van het beoordelingselement. Waar relevant wordt de invloed van de doelgroep op
een specifieke beoordelingselement verder nog toegelicht.
796
W.P. KEETON, “Product liability – design hazards and the meaning of defect”, Cumb.L.Rev. 1979-80, afl. 10,
(293) 316. 797
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 17. 798
B. WEYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid: het voorzienbaar foutief gebruik van een product en de
legitieme veiligheidsverwachtingen van het ‘grote publiek’” (noot onder Cass. 26 september 2003), RW 2004-05,
afl. 1, (23) 25. 799
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 509.
109
122. Het is hier echter interessant om de vraag te stellen naar de invloed van de doelgroep
van het product op de algemene toetssteen van de veiligheidsbeoordeling. Twee vragen rijzen
in dat verband. Zo moet nagegaan worden of bij de beoordeling van de
consumentenverwachtingen gekeken wordt naar de user-consumer-expectations dan wel de
purchaser-consumer-expectations als doelgroep. Daarnaast moet gewezen worden op de
problematiek van (jonge) kinderen als doelgroep. Meer bepaald moet besproken worden of de
veiligheidsverwachtingen van kinderen in aanmerking te nemen zijn dan wel of die van de
ouders moeten primeren.
123. In de eerste plaats is het de vraag wiens verwachtingen als consumer expectations in
acht genomen moeten worden. Zijn het die van de koper of zijn het die van de gebruiker? Met
andere woorden betreft dit de vraag naar de user-consumer-standard dan wel de purchaser-
consumer-standard.800
Deze vraag is voornamelijk van belang in situaties waarin de
doelgroep van kopers verschillend is van de doelgroep van de eindgebruikers. Te denken valt
aan producten bestemd voor kinderen die doorgaans door de ouders aangekocht worden.
Verder kan gewezen worden op de situatie waarin producten bestemd zijn voor werknemers
of patiënten maar aangekocht worden door respectievelijk de werkgever of de behandelende
arts.801
Sommige Amerikaanse rechtspraak meent dat in dergelijk geval de user-consumer-
standard moet gelden. Zo werd besloten in een zaak waarin twee werknemers het slachtoffer
waren van een onveilig product dat door de werkgever ter beschikking gesteld was om hun
werk uit te voeren.802
In casu keek de rechtbank naar de legitieme veiligheidsverwachtingen
van de gebruiker-werknemer en niet naar die van de koper-werkgever. Ook in een Belgische
zaak stelde de rechter dat de legitieme veiligheidsverwachtingen beoordeeld moeten worden
‘in hoofde van de gebruiker van het product’.803
Ook de Nederlandse rechtbank te Arnhem
stelde in een zaak omtrent een gebrekkig geneesmiddel dat de beoordeling van
aansprakelijkheid moet plaatsvinden aan de hand van het criterium of het geneesmiddel de
veiligheid biedt die de gebruiker-consument gerechtigd is te verwachten.804
Tot slot is
soortgelijke redenering minstens impliciet terug te vinden in een Franse zaak omtrent een
onveilig geneesmiddel.805
Het moge duidelijk zijn dat een toepassing van deze user-
consumer-standard de invulling van het veiligheidsbegrip in belangrijke mate uitbreidt.806
In
andersluidende rechtspraak werd dan weer besloten tot een toepassing van de purchaser-
consumer-standard. Zo kan uit een uitspraak van de rechtbank te Californië afgeleid worden
dat voor de veiligheidsbeoordeling van borstimplantaten enkel de verwachtingen van de arts
tellen en niet die van de patiënt zelf aangezien het product enkel verkocht werd aan artsen met
een daartoe bestemde licentie.807
800
A.A. CASO, “Unreasonably dangerous products from a child’s perspective: a proposal for a reasonable child
consumer expectation test”, Rutgers L.J. 1988-89, afl. 20, (433) 439-440. 801
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 210. 802
Hubbard-Hall Chem. Co. v. Silverman, 340 F.2d 402 (1965). 803
Antwerpen 18 december 2012, Limb.Rechtsl. 2013, 151, noot E. SMEETS. 804
Rb. Arnhem 25 juni 2008, JA 2008, 140. 805
Cass. (Fr.) 16 oktober 2013, nr. 12-19.499, beschikbaar via www.lexisnexis.com. 806
A.A. CASO, “Unreasonably dangerous products from a child’s perspective: a proposal for a reasonable child
consumer expectation test”, Rutgers L.J. 1988-89, afl. 20, (433) 440. 807
Rosburg v. Minnesota Mining & Mfg. Co., 181 Cal.App. 3d 726 (1986).
110
Naar mijn mening is een principiële keuze tussen de user-consumer-standard en de
purchaser-consumer-standard niet mogelijk noch wenselijk. Het veiligheidsbegrip moet
immers steeds in al zijn facetten beoordeeld worden, zonder dat één specifieke toetssteen als
doorslaggevend naar voren geschoven wordt. Om die reden moet aangenomen worden dat
niet gezegd kan worden dat de user-consumer-standard moet primeren op de purchaser-
consumer-standard of vice versa. Beide moeten op voet van gelijkheid betrokken worden bij
de veiligheidsbeoordeling. De enige voorwaarde om rekening te houden met de user-
consumer-expectations is die van voorzienbaarheid. Het moet met andere woorden voor de
producent voorzienbaar zijn dat een bepaalde groep eindgebruiker van het product is. Dit valt
te verklaren uit het hierna te bespreken beoordelingselement van de gebruiksomstandigheden
van het product. De producent moet in die optiek immers enkel anticiperen op gebruiken die
voor hem redelijkerwijs voorzienbaar zijn.808
Naar mijn mening kan hieruit afgeleid worden
dat de producent ook enkel moet anticiperen op de redelijkerwijs voorzienbare gebruiksgroep
van zijn product.
124. Ten tweede is het de vraag wat er moet gebeuren met de veiligheidsverwachtingen van
kinderen. Meer specifiek moet nagegaan worden of de veiligheidsverwachtingen van (jonge)
kinderen kunnen en mogen betrokken worden bij de invulling van de consumer expectation
test. Traditioneel wordt immers gezegd dat de producent mag vertrouwen op de
veiligheidsbeoordeling door de ouders van het kind zodat het bijvoorbeeld voldoende is om de
ouders te waarschuwen over de eventuele gevaren van een product. Het komt vervolgens aan
de ouders toe om hun kind te beschermen.809
Ook in diverse rechtspraak wordt enkel gekeken
naar de verwachtingen van de ouders in plaats van naar de verwachtingen van het kind zelf als
ultieme gebruiker van het product.810
In bepaalde Amerikaanse rechtsleer wordt vanuit de algemene aansprakelijkheidsprincipes
echter verdedigd dat de veiligheidsverwachtingen van een kind wel betrokken kunnen worden
bij de veiligheidsbeoordeling. Meer specifiek meent deze rechtsleer dat aangenomen moet
worden dat een child’s expectation test mogelijk is op voorwaarde dat de verwachtingen
ingevuld worden in evenredigheid met de leeftijd van het kind, zijn intelligentie en zijn
ervaring.811
Enkel indien op basis van deze feitelijke omstandigheden geen verwachtingen
gevormd worden – bijvoorbeeld omwille van de zeer jonge leeftijd van het kind – mag geen
rekening gehouden worden met de veiligheidsverwachtingen van het kind. Soortgelijke
redenering moet naar mijn mening ook in België gelden. Ook in ons gemeen
aansprakelijkheidsrecht – net zoals in dat van diverse andere Europese landen812
– geldt dat
een (jong) kind persoonlijk aansprakelijk is zodra het oordeel des onderscheids bereikt werd.
808
Cf.infra: randnrs. 163-141. 809
A.A. CASO, “Unreasonably dangerous products from a child’s perspective: a proposal for a reasonable child
consumer expectation test”, Rutgers L.J. 1988-89, afl. 20, (433) 442-444. 810
Vincer v. Esther Williams All-Aluminium Swimming Pool Company, 69 Wis.2d 326, 230 N.W.2d 794 (1975)
en Bellotte v. Zayre Corporation, 116 N.H. 52, 352 A.2d 723 (1976). 811
A.A. CASO, “Unreasonably dangerous products from a child’s perspective: a proposal for a reasonable child
consumer expectation test”, Rutgers L.J. 1988-89, afl. 20, (433) 452 en 454-456. 812
Voor een helder rechtsvergelijkend overzicht van deze problematiek, zie: P. DE TAVERNIER, De
buitencontractuele aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door minderjarigen, Antwerpen, Intersentia,
2006, 39-51 en 71-78.
111
Dit oordeel des onderscheids wordt ingevuld via onder andere de leeftijd van het kind, het
milieu waarin het is opgegroeid en de aard van de gestelde handeling.813
Hieruit kan besloten
worden dat, met inachtname van dezelfde elementen, ook rekening gehouden kan worden met
de veiligheidsperceptie van een kind bij de invulling van de consumer expectation test.
AFDELING 2. SOORTEN VEILIGHEIDSRISICO’S
§ 1. ALGEMEEN
125. Traditioneel wordt een onderscheid gemaakt tussen drie814
soorten gebreken.815
Dit
onderscheid wordt gemaakt aan de hand van de oorsprong van de productschade. De idee
achter deze opdeling is dat veiligheidsrisico’s hun oorsprong vinden in verschillende fases
van het productie- en distributieproces.816
Belangrijk om hierbij op te merken is dat het
slachtoffer van een onveilig product in een aansprakelijkheidszaak niet hoeft aan te tonen om
welk soort gebrek het gaat. Voor het slachtoffer is het voldoende om aan te tonen dat het
gebrek terug te brengen is tot de producent van het desbetreffende product.817
813
P. DE TAVERNIER, De buitencontractuele aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door minderjarigen,
Antwerpen, Intersentia, 2006, 31-82; H. BOCKEN, “Aansprakelijkheid van en voor minderjarigen”, T.Verz. 2006,
afl. 356, (301) 301-306 en T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 151-154. 814
Bepaalde rechtsleer noemt echter nog een vierde categorie, namelijk die van de post-marketing gebreken. Zie
inter alia: H. WEITNAUER, “Die Haftung des Warenherstellers”, NJW 1968, (1594) 1594; G. HOWELLS,
Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 14; L. DOMMERING-VAN RONGEN,
Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 50; N. JENKE, Haftung für
fehlerhafte Arzneimittel und Medizinprodukte, Berlijn, Springer-Verlag, 2004, 114-118; P. HABERLAND, Die
Produkthaftung im deutschen und US-amerikanischen Recht, Frankfurt am Main, PL Academic Research, 2016,
21 en U. MAGNUS, “Product liability in Germany” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability,
Cambridge, Intersentia, 2016, (237) 247. 815
Zie inter alia: P. KEETON, “Product liability and the meaning of defect”, St.Mary’s L.J. 1973-74, afl. 5, (30)
33-34; G.H.A. SCHUT, Produktenaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1974, 19; R.P.J. HUYGEN,
“Produktenaansprakelijkheid”, WPNR 1985, (826) 827-829; A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK,
Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986, 38-50; N. REICH, “Product
safety and product liability”, Journ.of.Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 138; J.G.J. RINKES,
“Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Consumentenrecht. Een
overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer, 1996, (267) 271; D. VAN AKEN, W.A.M.
HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van veilige producten, Utrecht,
Lemma BV, 1996, 151; G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company,
1998, 2; P.A. KOTTENHAGEN-EDZES, “Productaansprakelijkheid: schets van het Nederlands recht tegen de
Europese achtergrond”, Letsel&Schade 2001, afl. 2, (5) 7; I. GIESEN, “The development of products liability in
the Netherlands” in S. WHITTAKER (ed.), The development of product liability, Cambridge, Cambridge
University Press, 2010, (152) 154; M.D. GREEN en J. CARDI, “Product liability in United States of America” in
P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (575) 586 en C.J.J.M.
STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens,
supplement 147, art. 186-6. 816
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaite cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 338. 817
Mueller & Co v. Corley, 576 S.W.2d 140 (1978).
112
§ 2. DRIE SOORTEN VEILIGHEIDSGEBREKEN
126. In de eerste plaats zijn er fabricagegebreken. Dit zijn gebreken die meestal één enkel
of een beperkt aantal exemplaren treffen en die te wijten zijn aan een afwijking van het
ontwerp.818
Met andere woorden is sprake van een fabricagegebrek indien het product niet in
overeenstemming is met het bedoeld ontwerp ervan.819
Dergelijke fabricage- of
productiegebreken blijven thans één van de hoofdredenen voor onveilige producten, gelet op
de steeds meer ingewikkelde productieprocessen en het gebruik van opeenvolgingen van
computergestuurde handelingen, waarbij er altijd iets kan misgaan.820
127. Naast de fabricagegebreken, zijn er twee categorieën gebreken – ontwerpgebreken en
instructiegebreken – die vaak alle exemplaren van een bepaald product treffen.821
Wat de
ontwerpgebreken betreft, is het duidelijk dat een fout zich kan voordoen vóór de eigenlijke
productiefase.822
Van een ontwerpgebrek is sprake indien een ander (veiliger) ontwerp
mogelijk was en bovendien ook te verwachten was, gelet op onder meer de kostprijs van het
product en de ernst van de schade.823
Binnen de ontwerpgebreken kan een verdere opdeling gemaakt worden tussen de onbedoelde
ontwerpgebreken en de bedoelde ontwerpgebreken.824
Van een onbedoeld ontwerpgebrek is
sprake indien “onbedoeld” een fout gemaakt werd bij het uitwerken van een ontwerp
waardoor dit niet voor zijn taak geschikt is. In dergelijke situatie is het eenvoudig om te
besluiten dat er een fout gemaakt werd bij het ontwerp. Aan de andere kant zijn er de
bedoelde ontwerpgebreken. In dat geval gaat het om producten die functioneren zoals ze
bedoeld zijn maar waarbij veiligheidsrisico’s ontstaan door onjuiste – doch bedoelde –
ontwerpbeslissingen. Hierbij moet het begrip “bedoeld” gelezen worden in relatie tot het
“ontwerp” en niet tot “gebrek”. In dergelijke situatie is het minder vanzelfsprekend om uit te
maken wanneer sprake is van een ontwerpgebrek.
818
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 294; C. HODGES, Product
liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 101; L. DOMMERING-VAN RONGEN,
Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 51 en S. LIERMAN,
Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 378. 819
Comment a, §1 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability en J.R. ADAMS, “Products
liability law in the United States: an overview” in R. HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product liability:
prevention, practice and process in Europe and the United States, Deventer, Kluwer, 1989, (3) 5. 820
K. HANSSEN, “Product recall: (kinder)ziektes in producten en wetgeving”, Limb.Rechtl. 2001, (1) 4. 821
H. ABBOTT, Product safety manual, Product Safety Limited, Kingston upon Thames, 1985, 100; A.J.O. VAN
WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986,
38-39; C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 98 en
A.L.M. KEIRSE en P.A.J. VAN DEN BERG, “Productaansprakelijkheid en consumentenkoop: samenloop en
kanalisatie”, AA 2002, afl. 3, (198) 201. 822
K. HANSSEN, “Product recall: (kinder)ziektes in producten en wetgeving”, Limb.Rechtl. 2001, (1) 4. 823
R.P.J. HUYGEN, “Produktenaansprakelijkheid”, WPNR 1985, (826) 827. 824
Zie hierover: T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.),
Handboek integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 8-14.
113
128. Samen met de fabricagegebreken behoren de ontwerpgebreken tot de zogenaamde
technische gebreken.825
Samengevat omvat een technisch gebrek ofwel de correcte uitvoering
van een foutief ontwerp ofwel de foutieve uitvoering van een correct ontwerp.826
Daarnaast
zijn er ook niet-technische gebreken mogelijk in de vorm van instructie-, informatie- en/of
marketinggebreken.
Via de marketing van en de informatie omtrent het product – zowel bij aanvang van de
productontwikkeling als bij het op de markt brengen ervan – worden
veiligheidsverwachtingen geschapen. Op die manier kan een veiligheidsgebrek ontstaan
indien bijvoorbeeld bepaalde informatie ontbreekt of onjuist is.827
Op de invloed van de
aanbiedingsvorm van het product wordt later nog uitvoerig ingegaan.828
§ 3. INVLOED OP DE VEILIGHEIDSBEOORDELING
129. Het onderscheid tussen fabricage-, ontwerp- en instructiegebreken is in bepaalde
landen – voornamelijk Duitsland en de VSA – van belang en zelfs bepalend voor de
concretisering van de productaansprakelijkheid.829
In de Europese wetgeving omtrent
productveiligheid en productaansprakelijkheid wordt dit onderscheid echter niet gemaakt.830
Onder het regime van de richtlijnen is het onderscheid tussen de verschillende soorten
gebreken op het eerste gezicht niet relevant.831
Bijgevolg is ook voor de Belgische wetgeving
de oorsprong van het gebrek, in theorie althans, irrelevant.832
Uit de Engelse bloedzaak A v.
National Blood Authority kan bijkomend opgemaakt worden dat de opdeling in soorten
gebreken niet doorgetrokken kan worden naar het Europese veiligheidsbegrip.833
825
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 6. 826
Miller v. Bock Laundry Machine, Co., 568 S.W.2d 648 (1977) en Otis Elevator Company v. Bedre, 758
S.W.2d 953 (1988). 827
R.P.J. HUYGEN, “Produktenaansprakelijkheid”, WPNR 1985, (826) 827. 828
Cf.infra: randnrs. 161-176. 829
K.-U. LINK en T. SAMBUC, “Federal republic of Germany” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European
product liability, Londen, Buttersworths, 1992, (123) 140-143; G. HOWELLS, Comparative product liability,
Aldershot, Dartmouth, 1993, 129-134; S. LENZE, “German product liability law: between European Directives,
American Restatements and common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative
perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (100) 107-117 en H. BOCKEN, “Buitencontractuele
aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaite
cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 339. 830
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 12 en C.J.M. VAN
DOORN en S.B. PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.),
Handboek Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2015 (325) 329. 831
N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ.of.Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 138-139; Y.
MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs,
L.G.D.J., 1990, 196 en A.E. MOTTUR, “The European product liability directive: a comparison with U.S. law, an
analysis of its impact on trade, and a recommendation for reform so as to accomplish harmonization and
consumer protection”, Law & Policy Int.Bus. 1993-94, afl. 25, (983) 997. 832
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 12 en M. FALLON, “L’adaption de la
responsabilité du fait des produits à la directive européenne du 25 juillet 1985”, RGAR 1987, 11245, nr. 21.
Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld de Nederlandse situatie (I. GIESEN, “The development of products liability in
the Netherlands” in S. WHITTAKER (ed.), The development of product liability, Cambridge, Cambridge
University Press, 2010, (152) 154). 833
A v. National Blood Authority, 3 All ER 289 (2001).
114
Niettemin kan dit onderscheid in gebrekscategorieën wel verhelderend werken indien een
concrete situatie geanalyseerd wordt.834
Bovendien wordt in verschillende rechtsleer – zich
baserend op de geldende rechtspraak – opgemerkt dat in de praktijk vaak de facto wel een
onderscheid, met bijhorende veiligheidsbeoordeling, wordt gemaakt naargelang de oorsprong
van het gebrek.835
Ook uit A v. National Blood Authority kan – ondanks een principiële afkeer
van de opdeling in soorten gebreken – afgeleid worden dat de rechter uiteindelijk wel de
veiligheidsbeoordeling doorvoerde in functie van de oorsprong van het gebrek.
130. Zoals gezegd, wordt in de hernieuwde Amerikaanse Restatements on Torts een
invulling gegeven aan het veiligheidsbegrip in functie van de oorsprong van het gebrek.
Afhankelijk van de oorsprong van het gebrek geldt de consumer expectation test
(fabricagegebreken), de risk-utility-test (ontwerpgebreken) dan wel de redelijkheidsstandaard
(instructiegebreken). Ondanks deze principes, werd eveneens aangetoond dat uiteindelijk
steeds rekening gehouden moet worden met alle mogelijke factoren en dat geen enkele
toetssteen a priori doorslaggevend is.836
Hoewel verdedigd werd dat de
veiligheidsbeoordeling op een case-by-case-wijze moet plaatsvinden met inachtname van alle
relevante factoren van de zaak, is een opdeling in soorten gebreken met bijhorende
veiligheidsbeoordeling naar mijn mening toch van groot nut.837
Zo verdient het aanbeveling dat fabricagegebreken voornamelijk vanuit de consumer
expectation test beoordeeld worden.838
Met betrekking tot de fabricagegebreken zal men met
deze test immers behoorlijk uit de voeten komen.839
Traditioneel wordt namelijk gesteld dat
het publiek niet hoeft te verwachten dat een bepaald exemplaar door een fabricagefout afwijkt
van het ontwerp.840
Met andere woorden mag het publiek in de meeste gevallen verwachten
dat een product volledig vrij is van fabricagegebreken, zelfs indien men op de hoogte is van
een bepaald risico hieromtrent. Wat de ontwerp- en instructiegebreken betreft, verdient het
aanbeveling om te vertrekken vanuit de risk-utility-test respectievelijk de
redelijkheidsstandaard.
834
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaite cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 339 en C.J.M.
VAN DOORN en S.B. PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN
(eds.), Handboek Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2015 (325) 329. 835
Zie inter alia: W. POSCH, “Reforming European Product Liability Law: what may be expected from the
‘green paper interrogatory’” in U. MAGNUS en J. SPIER (eds.), European Tort Law. Liber amicorum for Helmut
Koziol, Frankfurt am Main, Peter Lang GmbH, 2000, (223) 234-235; S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en
aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 378-380; C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford
University Press, 2006, 377 en D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective
products in Europe”, JETL 2014, vol. 5, afl. 1, (1) 12-13. 836
Cf.supra: randnrs. 119-120. 837
In soortgelijke zin, zie: W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in de
praktijk?”, Adv. 1987, afl. 5, (101) 103 en L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een
rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 51. 838
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 246. 839
R.P.J. HUYGEN, “Produktenaansprakelijkheid”, WPNR 1985, (826) 828. 840
F. WERRO en V.V. PALMER, The boundaries of strict liability in European tort law, Durham, Carolina
Academic Press, 2004, 438; S. LENZE, “German product liability law: between European Directives, American
Restatements and common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective,
Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (100) 108 en C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford
University Press, 2006, 377.
115
Uit de (Amerikaanse) rechtspraak blijkt dat dit in de meeste gevallen reeds de facto
gebeurt.841
Aangezien de consumer expectation test niet volledig op zijn plaats is bij de
beoordeling van dergelijke gebreken, is het logisch om te vertrekken vanuit de factoren van de
risk-utility-test dan wel die van de redelijkheidstest.842
Hieruit mag echter niet afgeleid
worden dat men zich moet beperken tot de uitvoering van deze test aangezien de
veiligheidsbeoordeling steeds moet gebeuren aan de hand van alle concrete
omstandigheden.843
131. Besluitend moet de veiligheidsbeoordeling op een case-by-case-wijze uitgevoerd
worden met inachtname van alle relevante omstandigheden van de zaak. Dit geldt ongeacht de
oorsprong van het gebrek. Vanuit de Amerikaanse Restatements on Torts en de rechtspraak
kan echter verdedigd worden dat wat de fabricagegebreken betreft, veeleer naar de
verwachtingen van de consument gekeken wordt. Wat de ontwerp- en instructiegebreken
betreft, wordt respectievelijk in de eerste plaats gekeken naar de risk-utility-test dan wel de
redelijkheidsstandaard. Dit is naar mijn mening de eenvoudigste manier om in een concreet
geval invulling te geven aan het veiligheidsbegrip. Nogmaals moet benadrukt worden dat deze
keuze voor een toetssteen als uitgangspunt niet betekent dat geen rekening kan en mag
gehouden worden met andere elementen. Zo zal in geval van ontwerpgebreken weliswaar
eerst gekeken worden naar de risk-utility-test maar dit betekent niet dat bijvoorbeeld niet meer
gekeken moet worden naar de consumentenverwachtingen.
841
Zie inter alia: Vincer v. All-Aluminium Swimming Pool Company, 69 Wis.2d 326 en 230 N.W.2d 794
(1975); Bell Helicopter v. Bradshaw, 594 S.W.2d 519 (1980); Beshada v. Johns-Manville Products, 90 N.J. 191
en 447 A.2d 539 (1982); Feldman v. Lederle Laboratories, 97 N.J. 429 en 479 A.2d 374 (1984); Syrie v. Knoll
International, 748 F.2d 304 (1984); Lanclos v. Rockwell International Corp., 470 So.2d 924 (1985); Gregory v.
Cincinnati, Inc., 202 Mich.App. 474 en 509 N.W.2d 809 (1993); Gregory v. Cincinnati Inc., 450 Mich. 1 en 538
N.W.2d 325 (1995); Kinser v. Gehl Company, 184 F.3d 1259 (1999) en Lovick v. Wil-Rich, 588 N.W.2d 688
(1999). Voor een toepassing in Frankrijk, zie: Douai 14 maart 2013, nr. 13/313, 12/01078, beschikbaar via
www.lexisnexis.com. 842
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 246; R.P.J. HUYGEN,
“Produktenaansprakelijkheid”, WPNR 1985, (826) 829; H. COUSY, “Vraagbaak omtrent de richtlijn
produktenaansprakelijkheid”, TPR 1988, (663) 687-688; G. HOWELLS en M. MILDRED, “Is European product
liability more protective than the Restatements(third) of torts: products liability?”, Tenn.L.Rev. 1997-98, vol. 65,
(985) 996 en D.G. OWEN, “The evolution of products liability law”, Rev.Litig. 2007, afl. 26, (955) 979-985. 843
Anderson v. Owens-Corning Fiberglas, 53 Cal.3d 987 (1991); S. LENZE, “German product liability law:
between European Directives, American Restatements and common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product
liability in comparative perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (100) 110; D.G. OWEN,
“The evolution of products liability law”, Rev.Litig. 2007, afl. 26, (955) 988-989 en D. WUYTS,
“Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 13.
116
AFDELING 3. NOOD AAN CONCRETISERING VAN HET
VEILIGHEIDSBEGRIP
132. Reeds enkele malen werd aangehaald dat de veiligheidsbeoordeling moet plaatsvinden
in functie van de concrete omstandigheden van de zaak. Het veiligheidsbegrip heeft bijgevolg
nood aan enige concretisering. Hiertoe worden in de productveiligheidswetgeving enkele
beoordelingsomstandigheden en conformiteitscriteria opgesomd. Zij zullen in het volgende
hoofdstuk uitvoerig toegelicht worden. Hierna volgt, bij wijze van inleiding, al een kort
overzicht van en een algemene toelichting bij deze beoordelingsomstandigheden en
conformiteitscriteria.
§ 1. BEOORDELINGSOMSTANDIGHEDEN
133. Om het veiligheidsbegrip op concretere wijze in te vullen somt het Wetboek
Economisch Recht enkele beoordelingsomstandigheden op. Deze dienen ter relativering van
het veiligheidsbegrip dat, zoals toegelicht, niet absoluut is.844
Krachtens de
productveiligheidswetgeving moet rekening gehouden worden met:
Het redelijkerwijs voorzienbaar gebruik van het product;
De kenmerken van het product;
Het effect ervan op andere producten;
De aanbiedingsvorm van het product;
De categorieën gebruikers die bij het gebruik van het product grote risico’s lopen.845
Bepaalde van deze beoordelingsomstandigheden zijn ook te vinden in de
productaansprakelijkheidswetgeving.846
Het gaat met name om de
aanbiedingsvorm/presentatie van het product en het normaal of redelijkerwijs te verwachten
gebruik.847
134. Belangrijk om op te merken is dat de wettelijke opsomming van
beoordelingselementen slechts een illustratieve lijst betreft. Dit kan in de eerste plaats afgeleid
worden uit de bepalingen van de Richtlijn Productveiligheid. In artikel 2, b) stelt de richtlijn
immers expliciet dat bij de veiligheidsbeoordeling met name rekening gehouden wordt met de
hierboven opgesomde beoordelingselementen. Ook de inleidende consideransen bij de
Richtlijn Productveiligheid stellen dat bij de veiligheidsbeoordeling rekening gehouden moet
worden met alle relevante aspecten.848
844
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 166. 845
Artikel I.10, 2° Wetboek Economisch Recht. 846
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 39-40. 847
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle de
1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 161. 848
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 9.
117
In de rechtsleer wordt eveneens uitdrukkelijk erkend dat de lijst beoordelingselementen
slechts een voorbeeld vormt.849
Dit is bovendien het meest in overeenstemming met het
principe dat een product steeds in al zijn facetten bekeken moet worden.850
Een soortgelijke redenering is te vinden in de productaansprakelijkheidswetgeving waar
enkele beoordelingsomstandigheden voor het gebrekkigheidscriterium opgesomd worden.851
Ook hier gaat het om een exemplatieve opsomming van criteria.852
Zowel de Richtlijn
Productaansprakelijkheid853
als de Wet Productaansprakelijkheid854
bevatten namelijk de
zinsnede “met name” wat er op wijst dat het niet gaat om een beperkende opsomming.855
Een
unanieme rechtsleer aanvaardt bijgevolg dat ook andere omstandigheden – zoals de aard en de
prijs van het product of de ernst van het gevaar – evenzeer in acht genomen kunnen
worden.856
Een arrest van het hof van beroep te Antwerpen uit 2005 heeft dit bevestigd.857
849
S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute – Responsabilité du fait des produits de santé
défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens,
nr. 39; T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et
des services destinés au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant,
1993, (281) 301; F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING
VAN BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel,
Bruylant, 2000, (157) 159 en J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid”
in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.),
Huur van diensten – Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 51. 850
J. KUSTERS, “Hoe veilig is veilig?”, De Verzekeringswereld 1989, (58) 58. 851
Artikel 5 Wet Productaansprakelijkheid. 852
A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La vente. Commentaire pratique,
Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-64 (bijgewerkt tot oktober 2007); S. WHITTAKER, “The EEC Directive on
product liability”, YEUL 1985, (233) 245; H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn
Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 370; PH. FONTAINE, “Directive européenne R.C. produits”,
De Verz. 1986, (255) 259; J. KNOTTENBELT, “Richtlijn produktaansprakelijkheid”, NjB 1988, afl. 43, (1539)
1542; Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits
défectueux, Parijs, L.G.D.J., 1990, 203; C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press,
2006, 377; D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 11; T.
VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia,
2009, 511; J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und
Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 475; B. VAN LEEUWEN en P. VERBRUGGEN, “Resuscitating EU
product liability law?”, ERPL 2015, afl. 15, (899) 905 en C. DELFORGE, “La responsabilité du fait des produits
de santé – rapport belge” in L’indemnisation des victimes d’accidents médicaux en Europe, Brussel, Bruylant,
2015 (293) 302. 853
Artikel 6 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 854
Artikel 5 Wet Productaansprakelijkheid. 855
T. VANSWEEVELT, “Art. 5 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 3 (bijgewerkt tot augustus 2002). 856
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-20; L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke
produkten”, RW 1987-88, afl. 34, (1139) 1146; J. KNOTTENBELT, “Richtlijn produktaansprakelijkheid”, NjB
1988, afl. 43, (1539) 1542; B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 367; I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument
tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT
(ed.), De consument in het recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 42; I. BOONE en
S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen
van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011,
(1324) 1331 en J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP,
Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 142. 857
Antwerpen 13 april 2005, RW 2008-09, afl. 19, 803.
118
§ 2. CONFORMITEITSCRITERIA
135. Artikel IX.3 Wetboek Economisch recht voorziet verder in een referentiekader voor de
veiligheidsbeoordeling van producten. De achterliggende gedachte hierbij is dat producenten
en distributeurs, maar ook de toezichthoudende overheid, nood hebben aan een meer
technisch referentiekader om de veiligheid van producten eenvoudiger te evalueren.858
Op die
manier kan preciezer bepaald worden aan welke veiligheidsvereisten voldaan moet zijn.859
Net zoals in de Richtlijn Productveiligheid,860
maakt de Belgische wetgever een onderscheid
tussen de situatie waarin er geharmoniseerde normen bestaan en het geval waarin dergelijke
normen ontbreken.861
Zo wordt een product in de eerste plaats verondersteld veilig te zijn
wanneer het voldoet aan de toepasselijke geharmoniseerde normen, althans wat betreft de
risico’s en risicocategorieën die zijn geregeld in die betrokken normen.862
Dergelijke
geharmoniseerde normen worden in de rechtsleer dan ook aangezien als de belangrijkste
referentie voor de producent.863
Wanneer er geen geharmoniseerde normen voorhanden zijn,
wordt de overeenstemming met het algemeen veiligheidsvereiste beoordeeld aan de hand van:
De niet-bindende nationale normen tot omzetting van andere dan de geharmoniseerde
normen;
De nationale Belgische normen;
De aanbevelingen van de Commissie van de Europese Unie met richtsnoeren voor de
beoordeling van de productveiligheid;
De gedragscodes inzake productveiligheid die in de betrokken sector van kracht zijn;
De stand van vakkennis en techniek;
De veiligheid die de gebruikers redelijkerwijze mogen verwachten;
De internationale normen.864
Vervolgens stelt de Richtlijn Productveiligheid dat een product als veilig beschouwd moet
worden indien het voldoet aan de specifieke nationale reglementering van de lidstaat waarin
het verhandeld wordt, op voorwaarde dat er voor dat product geen specifieke communautaire
bepalingen bestaan en dat de nationale bepalingen in overeenstemming zijn met de regels
inzake het vrij verkeer van goederen.865
De Belgische omzettingswetgeving bevat echter geen
(soort)gelijke bepaling.866
Tot slot moet een product vanzelfsprekend ook als veilig
bestempeld worden wanneer het in overeenstemming is met de specifieke Europese
wetgeving op het gebied van veiligheid.867
858
H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41,
(291) 307. 859
Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt belangrijke algemene kaderwet en inhoud wordt aangepast aan
Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 161. 860
Artikel 3, § 2 en 3 Richtlijn Productveiligheid.
861 Over de geharmoniseerde normen, cf.infra: randnrs. 199-201.
862 Artikel IX.3, §1 Wetboek Economisch Recht.
863 S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 459.
864 Artikel IX.3, §2 Wetboek Economisch Recht.
865 Artikel 3, §2 Richtlijn Productveiligheid.
866 S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 458.
867 T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destinés au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
119
Samenvattend geldt aldus de volgende cascaderegeling als referentiekader:
Specifieke Europese veiligheidswetgeving;
Specifieke nationale veiligheidsregelgeving;
Geharmoniseerde normen;
Overige omstandigheden zoals de nationale normen, de gedragscodes, de stand van
vakkennis en techniek, etc.868
(281) 302 en V. PIRE, “La directive 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001
relative à la sécurité générale des produits”, REDC 2001, afl. 3, (245) 251: PIRE leidt dit af uit een a contrario
lezing van artikel 3, §2 Richtlijn Productveiligheid. 868
V. PIRE, “La directive 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la
sécurité générale des produits”, REDC 2001, afl. 3, (245) 251-252.
120
HOOFDSTUK II. CONCRETE INVULLING VAN HET
VEILIGHEIDSBEGRIP
AFDELING 1. BEOORDELINGSOMSTANDIGHEDEN
§ 1. REDELIJKERWIJS TE VERWACHTEN GEBRUIKSOMSTANDIGHEDEN
A. Begrip en grondslag
136. Een van de belangrijkste beoordelingselementen zijn de redelijkerwijs te verwachten
gebruiksomstandigheden.869
Het gedrag van de productgebruiker speelt bij de meeste
ongevallen immers een belangrijke rol.870
Aangezien een product niet in alle omstandigheden
veilig is, kan het enkel in de gegeven gebruiksomstandigheden op diens veiligheid beoordeeld
worden.871
Krachtens de productveiligheidswetgeving mag een product bijgevolg geen
onaanvaardbare veiligheidsrisico’s opleveren gedurende ‘de normale of redelijkerwijs te
verwachten gebruiksomstandigheden ook wat gebruiksduur en eventuele indienststelling,
installatie en onderhoudseisen betreft’.872
Soortgelijk vereiste is te vinden in de Wet
Productaansprakelijkheid.873
Wat de omvang van de gebruiksomstandigheden betreft, heeft de
rechtsleer terecht gesteld dat dit niet beperkt is tot het werkelijke gebruik van het product
maar dat onder andere ook de stockage, het onderhoud en de herstellingen van het product
hieronder vallen.874
137. De wetgever heeft er voor gekozen om niet enkel de normale gebruiksomstandigheden
van het product in acht te nemen maar ook de redelijkerwijs voorzienbare gebruiken. Dit is te
verklaren vanuit de consideratieplicht875
die – net zoals in de Wet Productaansprakelijkheid876
– opgelegd wordt aan de producent.877
Deze plicht houdt in dat de producent er rekening mee
moet houden dat een ander bij het gebruik van zijn product mogelijks onvoorzichtig
handelt.878
869
G.M.F. SNIJDERS, “Produktenaansprakelijkheid: gebrekkigheid en (on)zorgvuldigheid”, NjB 1984, afl. 16,
(477) 479. 870
D. VAN AKEN, W.A.M. HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van
veilige producten, Utrecht, Lemma BV, 1996, 35. 871
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/1, 3 en verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03,
1995/2, 3. 872
Artikel 2, b) Richtlijn Productveiligheid en artikel I.10, 2° Wetboek Economisch Recht 873
Artikel 5, b) Wet Productaansprakelijkheid. 874
A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 22. 875
Voor meer over deze consideratieplicht, cf.infra: randnr. 150. 876
Hoewel het hier gaat om een objectieve aansprakelijkheidsregeling, omvat deze ontegensprekelijk een
consideratieplicht van de producent (B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 35-36 en 361). 877
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456. 878
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 26 en
A.L.M. KEIRSE, “Product liability in the Netherlands” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability,
Cambridge, Intersentia, 2016, (311) 319.
121
De producent moet er aldus voor zorgen dat zijn product ook bij dergelijke gebruiken
voldoende veilig is, in zoverre dit gebruik redelijkerwijs voorzienbaar is.879
Ook de
Amerikaanse Restatements on Torts stellen dat de producent voldoende moet anticiperen op
de gevaren die kunnen voortvloeien uit het voorzienbaar gebruik van diens product.880
Door rekening te houden met de redelijkerwijs te verwachten gebruiksomstandigheden heeft
men een consumentvriendelijke houding willen aannemen.881
Dit is in overeenstemming met
de doelstelling van de productveiligheids- en productaansprakelijkheidswetgeving.882
Hoewel
een zo ruim mogelijke bescherming van de consument vooropstaat, mogen aan de producent
ook geen onredelijke veiligheidseisen opgelegd worden. Bovendien zal in geval van een
abnormaal gebruik van het product vaak sprake zijn van een fout van het slachtoffer met
mogelijks een aansprakelijkheidsverdeling tot gevolg.883
Zelfs indien de rechter aldus van
oordeel is dat er sprake is van een abnormaal doch redelijkerwijs voorzienbaar gebruik, neemt
dit niet weg dat het slachtoffer een fout kan begaan.
B. Concrete invulling
1. REDELIJKERWIJS VOORZIENBARE GEBRUIKSOMSTANDIGHEDEN
138. Van de productgebruiker wordt niet verwacht dat hij het product steeds gebruikt
conform diens normale of vooropgestelde bestemming.884
Een zekere mate van nonchalance
of een intensief gebruik van het product moet getolereerd worden.885
Met andere woorden
beschikt de consument over een marge van abnormaal – doch redelijk – gebruik.886
Ook in de
Amerikaanse rechtspraak werd erkend dat de veiligheidsbeoordeling zich niet mag voltrekken
aan de hand van het normale gebruik van een product maar dat de gebruiker integendeel
beschikt over een zekere foutmarge.887
879
J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS
(eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 38. 880
Comment h, §402A Restatements of the Law (second) on Torts 2d. 881
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 514. 882
D. VERHOEVEN, “Het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van een product en het later ontstaan van gebreken
in de wet productenaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 28 oktober 2009), TBBR 2011, afl. 8, (388) 391. 883
Artikel 8, §2 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 10, §2 Wet Productaansprakelijkheid. Cf.infra:
randnrs. 246-251. 884
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 33. 885
H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 371;
G.M.F. SNIJDERS, Produktveiligheid en aansprakelijkheid, Deventer, Kluwer, 1987, 139; W. VAN ZANT,
“Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl. 5, (101) 104 en M.
FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming (deel 1)?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 10. 886
D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective products in Europe”, JETL
2014, vol. 5, afl. 1, (1) 20. 887
Lanclos v. Rockwell International Corp., 470 So.2d 924 (1985); Kinser v. Gehl Company, 184 F.3d 1259
(1999) en A.D. TWERSKI, “From risk-utility to consumer expectation: enhancing the role of judicial screening in
product liability litigation”, Hofstra L.Rev. 1983, afl. 11, (861) 916.
122
Gelet op de foutmarge van de gebruiker, komt het aan de producent toe om in zekere mate te
verwachten dat niet iedereen het product op normale en veilige wijze zal gebruiken.888
Hij
moet anticiperen op deze abnormale gebruiken, op voorwaarde dat ze redelijkerwijs
voorzienbaar zijn.889
Met andere woorden moet de producent zich de vraag stellen welk
gebruik te verwachten is en moet hij er voor zorgen dat het product ook in geval van een
dergelijk gebruik voldoende veiligheid biedt.890
Dezelfde redenering geldt in geval van een
aanpassing van het product door de gebruiker. Ook hier wordt een redelijke foutmarge aan de
gebruiker toegekend en moet de producent anticiperen op voorzienbare
productaanpassingen.891
139. De producent moet bijgevolg bij zijn ontwerp- en productieproces niet enkel rekening
houden met de wezenlijke en intrinsieke kenmerken van het product.892
Integendeel moet hij
het ontwerp, de productie en de presentatie van het product zoveel mogelijk afstemmen op het
redelijkerwijs voorzienbaar gebruik ervan.893
Vervolgens is het aangeraden het product
voldoende op diens veiligheid te testen, ook bij diverse potentiële gebruiken ervan.894
De
producent doet er verder goed aan om – zoals verplicht door de veiligheidswetgeving895
– een
voldoende productbewakingssysteem uit te werken. Op die manier kan de producent op de
hoogte gesteld worden van de gebruiken van het product in de praktijk, zeker indien een
bepaald gebruik op grote schaal voorkomt.896
Indien de producent via deze weg op de hoogte is van bepaalde abnormale gebruiken, kan hij
beslissen om zijn ontwerp, productieproces of informatie aan te passen.897
In uitzonderlijke
omstandigheden kan van de producent ook verwacht worden dat hij maatregelen treft – zoals
een waarschuwingscampagne – ten aanzien van producten die zich reeds op de markt
bevinden.898
Op de problematiek van corrigerende maatregelen, wordt later nog uitvoerig
ingegaan.899
888
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 38. 889
R. STEENNOT, “Overzicht van rechtspraak: consumentenbescherming 2003-2007”, TPR 2009, afl. 1, (229)
511 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456. 890
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 26; C.
VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 378 en I. VERMEIRE,
“Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen,
Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-18. 891
Comment p, §2 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability. 892
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 6 en P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité
des consommateurs”, JT 1994, (413) 414. 893
B. WEYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid: het voorzienbaar foutief gebruik van een product en de
legitieme veiligheidsverwachtingen van het ‘grote publiek’” (noot onder Cass. 26 september 2003), RW 2004-05,
afl. 1, (23) 24. 894
R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996, 105-110. 895
Cf.infra: randnrs. 513 en 532-533. 896
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 457. 897
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 457. 898
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 122. 899
Cf.infra: deel V. Corrigerende maatregelen.
123
140. Bij de beoordeling van het te verwachten gebruik van een product staat de
redelijkheidstoets centraal.900
Bijgevolg komt het beoordelingselement van “de redelijkerwijs
voorzienbare gebruiksomstandigheden” er de facto op neer dat de producent zich zorgvuldig
moet gedragen.901
Meer bepaald betekent dit dat de producent verplicht is om die maatregelen
te nemen die een normaal zorgvuldig producent geplaatst in dezelfde concrete
omstandigheden zou nemen om het product af te stemmen op redelijkerwijze voorzienbare
gebruiken van het product. Bij dit beoordelingselement is het bijgevolg moeilijk om los te
komen van de sluimerende aanwezigheid van het foutbegrip.902
De aanwezigheid van het foutbegrip valt echter eenvoudig te verklaren en te rechtvaardigen
vanuit de achterliggende idee van de beoordelingsgrond van het redelijkerwijs voorzienbaar
gebruik, zijnde de consideratieplicht. Deze vereist immers dat men zich zorgvuldig gedraagt
en voldoende anticipeert op mogelijke fouten van derden.903
141. Tot slot kunnen nog enkele voorbeelden gegeven worden van zaken die tot het
redelijkerwijs voorzienbaar gebruik gerekend worden teneinde de ruime interpretatie van dit
begrip te kaderen. Zo moet een stoelenproducent weten dat stoelen niet enkel gebruikt worden
om op te zitten maar ook wel eens om op te staan.904
Verder oordeelde de rechtbank te Namen
dat het gebruikelijk is dat glazen flessen frisdrank aan variërende temperaturen blootgesteld
worden.905
Indien een glazen fles ontploft als gevolg van temperatuurschommelingen is
sprake van een onveilig product, gelet op dit redelijkerwijs voorzienbaar gebruik. Daarnaast
was de Nederlandse Hoge Raad, in een geval waarin een lekkende warmwaterkruik
brandwonden aan een baby veroorzaakte, van oordeel dat een gedeelte van het grote publiek
het nemen van voorzorgsmaatregelen om lekken te voorkomen zal nalaten.906
In casu werd de
producent aansprakelijk gesteld, wat betekent dat sprake was van een abnormaal doch redelijk
gebruik van het product.
Verder meende het hof van beroep te Luik dat er geen sprake is van een onredelijk misbruik
van een bromfiets indien deze op korte tijd intensief gebruikt wordt – 2995 kilometer op 14
dagen – en bovendien na een eerder ongeval niet voor de volle 100% hersteld werd.907
Wat dit
laatste betreft, moet opgemerkt worden dat de veiligheidsconfiguratie van de bromfiets
volledig hersteld was maar dat enkel de esthetische aspecten ervan niet volledig teruggebracht
waren tot de oorspronkelijke staat.
900
A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La vente. Commentaire pratique,
Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-65 (bijgewerkt tot oktober 2007). 901
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming (deel 1)?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 12 en B. WEYTS, “De Wet
Productaansprakelijkheid: het voorzienbaar foutief gebruik van een product en de legitieme
veiligheidsverwachtingen van het ‘grote publiek’” (noot onder Cass. 26 september 2003), RW 2004-05, afl. 1,
(23) 24. 902
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 13-14. 903
Over de consideratieplicht, cf.infra: randnr. 150. 904
Phillips v. Ogle Aluminium Furniture, Inc., 106 Cal.App.2d 650 en 235 P.2d 857 (1951). 905
Rb. Namen 21 november 1996, JLMB 1997, 104. 906
HR 2 februari 1973, NJ 1973, 315. 907
Luik 18 oktober 2004, JLMB 2005, afl. 5, 212.
124
Naar mijn mening kan uit dit laatste a contrario afgeleid worden dat het nalaten om de
veiligheidsconfiguratie van een product in zijn oorspronkelijke staat te herstellen, na een
ongeval, een onredelijk misbruik van het product uitmaakt. Zo ook lijkt een arrest van het hof
van beroep te Antwerpen te insinueren.908
Wat betreft de problematiek van de aanpassing van producten, kan gewezen worden op het
geval waarbij in een ziekenhuis een beademingstoestel aangepast werd in die zin dat een
bacteriefilter aan het toestel geplaatst werd. Wanneer de ventilator van het beademingstoestel
later losschiet door de aanwezigheid van de filter, is sprake van een onveilig product. Het is
voor de producent van het beademingstoestel immers voorzienbaar dat zijn product aangepast
wordt door het aanbrengen van een bacteriefilter.909
Andere rechtspraak meent zelfs dat de
verwijdering van specifieke veiligheidsmechanismen in sommige gevallen als een
redelijkerwijs voorzienbare aanpassing van het product beschouwd kan worden. Indien
bijvoorbeeld onvoldoende gewaarschuwd wordt voor de onbekende gevaren van de
verwijdering van veiligheidsmechanismen, is sprake van een onveilig product.910
2. REDELIJKERWIJS VOORZIENBARE GEBRUIKSDUUR
142. Er wordt niet enkel gekeken naar de redelijkerwijs voorzienbare
gebruiksomstandigheden maar ook naar de (te verwachten) gebruiksduur van het product. De
definitie van het veiligheidsbegrip verwijst immers naar dit beoordelingselement.911
Het
oorspronkelijke voorstel tot richtlijn inzake productveiligheid bevatte meer specifiek volgende
definitie van het begrip “gebruiksduur”: ‘de tijd dat een product naar redelijkerwijze
aangenomen onder normale omstandigheden en voor het doel waarvoor het is bestemd, kan
worden gebruikt’.912
De gebruiksduur moet aldus in acht genomen worden bij de veiligheidsbeoordeling.913
Hierbij
moet opgemerkt worden dat veiligheidsrisico’s als gevolg van normale slijtage behoren tot de
aard van het product.914
De normale slijtage maakt een product dan ook niet onveilig op
voorwaarde dat er zich geen veiligheidsprobleem voordeed bij de inverkeerstelling, in een
vorm waardoor de slijtage bijvoorbeeld bespoedigd werd.915
Indien een wagen aldus faalt als
gevolg van normale slijtage, kan hij in principe niet als onveilig bestempeld worden.916
Van
een heupprothese mag langs de andere kant dan weer verwacht worden dat zij niet binnen de
908
Antwerpen 28 oktober 2009, TBBR 2011, afl. 8, 381, noot D. VERHOEVEN. 909
Piper v. Bear Medical Systems, 180 Ariz. 170 en 883 P.2d 407 (1993). 910
Liriano v. Hobart Corporation, 92 N.Y.2d 232, 700 N.E.2d 303 en 677 N.Y.S.2d 764 (1998). 911
Artikel 2, b) Richtlijn Productveiligheid en artikel I.10, 2° Wetboek Economisch Recht. 912
Artikel 2, e) Voorstel Commissie voor een richtlijn van de Raad inzake algemene productveiligheid, Publ. 31
juli 1989, C-193, 3. 913
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 122. 914
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 26. 915
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 41; C. VAN DAM, European tort
law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 383 en I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht
voor de onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-20. 916
U.S. v. General Motors Corporation, 518 F.2d 420 en 171 U.S.App.D.C. 27 (1975).
125
8 jaar na plaatsing vervangen moet worden.917
Indien dat toch het geval is, is geen sprake van
normale slijtage en moet de heup beschouwd worden als een onveilig product.
143. Bij de beoordeling van de gebruiksduur moet enerzijds de vraag gesteld worden of
geen te intensief gebruik van het product gemaakt werd en anderzijds of het product binnen de
(normale) levensduur gebruikt werd.918
Wat de eerste vraag betreft, is het mogelijk dat een
intensief gebruik redelijkerwijs voorzienbaar is voor de producent.919
In dat geval is geen
sprake van een onredelijk misbruik. De beoordeling van het intensief gebruik moet in
concreto uitgevoerd worden. Te denken valt aan de zaak voor het hof van beroep te Luik
waarin besloten werd dat geen sprake is van een onredelijk misbruik van een bromfiets indien
deze op korte tijd intensief gebruikt werd (in casu: 2995 kilometer op 14 dagen).920
Hoewel
sprake is van een intensief – en mogelijks abnormaal – gebruik, was de rechter van oordeel
dat dit gebruik niet dermate intensief was om te spreken van een onredelijk misbruik. Ook in
geval van geneesmiddelen moet de producent er doorgaans van op de hoogte zijn dat de
aanbevolen dosis soms overschreden wordt of dat het middel in combinatie met andere
middelen gebruikt wordt.921
Zeker wanneer de producent van een medisch product – zoals een
geneesmiddel of medisch hulpmiddel – weet dat zijn product reeds vele jaren gebruikt wordt
in strijd met de voorschriften, is dit gebruik moeilijk onvoorzienbaar te noemen.922
Daarnaast moet nagegaan worden of het product binnen de normale levensduur gebruikt werd.
De consument moet er immers rekening mee houden dat geen enkel product eeuwig gebruikt
kan worden.923
Naar mijn mening kan een gebruik buiten de vooropgestelde gebruiksduur in
sommige gevallen als een onredelijk misbruik aangezien worden. Het moet dan wel gaan om
een onredelijke overschrijding van de gebruiksduur.924
Zo kan een beperkte overschrijding
van de vooropgestelde gebruiksduur van helikopterschroeven gekwalificeerd worden als een
redelijkerwijs voorzienbaar gebruik.925
Ook hier moet in concreto nagegaan worden of al dan
niet sprake is van een onredelijke overschrijving van de normale levensduur. Hierbij speelt de
aard van het product een cruciale rol. Zo zal de beperkte overschrijding van de gebruiksduur
van een weinig bederfelijk (voedings)product – zoals een pak spaghetti – sneller aangezien
worden als redelijk, in vergelijking met eenzelfde overschrijding van de gebruiksduur van
snel bederfelijke producten, zoals vers vlees.
917
Antwerpen 18 december 2012, Limb.RechtsL 2013, 151, noot E. SMEETS. 918
R. DICKERSON, “Products liability: how good does a product have to be?”, Indiana L.Journ. 1967, afl. 42,
(301) 312-313. 919
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming (deel 1)?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 10. 920
Luik 18 oktober 2004, JLMB 2005, afl. 5, 212. 921
C. DELFORGE, “Médicaments dangereux: qui est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari
2013), Con.M. 2014, afl. 2, (79) 101. 922
S. CALLENS, “Medische hulpmiddelen en aansprakelijkheid”, Act.Hosp. 2005, afl. 2, (37) 43 en A.
VIJVERMAN, “Hergebruik van voor eenmalig gebruik bestemde medische hulpmiddelen: nood aan een duidelijke
regeling”, T.Gez. 2008-09, (7) 21. 923
P.D. RHEINGOLD, “What are the consumer’s ‘reasonable expectations’?”, Bus.Law. 1966-67, afl. 22, (589)
599. 924
Snider v. Bob Thibodeau Ford, 42 Mich.App. 708 en 202 N.W.2d 727 (1972). 925
Bell Helicopter v. Bradshaw, 594 S.W.2d 519 (1980).
126
3. SPECIFIEKE DOELGROEP
144. Het beoordelingselement van de redelijkerwijs te voorziene gebruiksomstandigheden
geldt a fortiori wanneer het product bestemd is voor een specifieke doelgroep.926
Dit geldt
uiteraard in zoverre de doelgroep van het product gekend is voor de producent.927
Wanneer
dat het geval is, moet de producent rekening houden met het redelijkerwijs voorzienbaar
gebruik van die doelgroep.928
Meer bepaald moet het product afgestemd worden op de
voorzienbare gebruiken van een lid van die doelgroep.929
145. Traditioneel wordt het voorbeeld gegeven van producten – veelal speelgoed – gericht
op kinderen.930
Van een (jong) kind mag men namelijk niet verwachten dat het zich gedraagt
zoals een zorgvuldig volwassen persoon.931
In hun ontdekkingstocht van de buitenwereld
durven kinderen bijvoorbeeld voorwerpen in de mond steken hoewel dat niet de eigenlijke
functie van het product is.932
Verder werd in de rechtspraak gezegd dat kinderen tot en met de
leeftijd van 13 jaar vaak handelingen stellen waarbij ze zichzelf in gevaar kunnen brengen,
vaak goed wetende dat dit eigenlijk niet zo hoort.933
Met deze gegevens en met deze
mogelijke gebruiken moet de producent rekening houden bij het ontwerp en de productie van
zijn product.934
926
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456. 927
B. WEYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid: het voorzienbaar foutief gebruik van een product en de
legitieme veiligheidsverwachtingen van het ‘grote publiek’” (noot onder Cass. 26 september 2003), RW 2004-05,
afl. 1, (23) 25. 928
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 15. 929
R. STEENNOT, “Overzicht van rechtspraak: consumentenbescherming 2003-2007”, TPR 2009, afl. 1, (229)
511-512 en I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E.
TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B,
Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1330. 930
R. DICKERSON, “Products liability: how good does a product have to be?”, Indiana L.Journ. 1967, afl. 42,
(301) 309; G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990,
96-97; G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel,
Bruylant, 1998, 785; H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”,
DCCR 1998, afl. 41, (291) 307 en S. PUGNET, “La réglementation de la sécurité des produits: un risque pour
l’entreprise”, Contrats Concurrence Consommation 2009, afl. 10, nr. 9. 931
Keller v. Welles Department Store of Racine, 88 Wis.2d 24 en 276 N.W.2d 319 (1979) en H. BOCKEN,
“Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe
postuniversitaite cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 368. 932
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 44. 933
Larue v. National Union Electric Corp., 571 F.2d 51 (1978). 934
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 18.
127
Zo moet speelgoed dat bestaat uit loszittende onderdelen of giftige verf bevat, beschouwd
worden als onveilig aangezien het voor de producent redelijkerwijs voorzienbaar is dat de
doelgroep van het product, dit speelgoed of de onderdelen ervan in de mond zal nemen.935
Verder werd reeds beslist dat het niet vreemd is aan het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik
van een product – in casu een wagen – dat een jong kind aangetrokken wordt door de
glimmende ventilatoren waarna het kind zijn hand in de roosteropeningen aan de voorkant
van de wagen steekt.936
Daarnaast besliste het Hof van Cassatie dat een tandbeugel gebrekkig
is wanneer de elastiekjes losschieten in het oog van de betrokkene. Het feit dat deze
elastiekjes niet losgemaakt werden zoals voorgeschreven, doet hier geen afbreuk aan omdat
dergelijk product bestemd is voor jonge kinderen die doorgaans niet bij machte zijn de
gevaren van het gebruik in te schatten.937
Met andere woorden was dit foutieve gebruik door
een jong kind redelijkerwijs voorzienbaar. In een andere zaak ging het om een in de hoogte
verstelbaar basketbaldoel voor kinderen. Aangezien het product op kinderen gericht was,
meende de rechter dat het voor de producent voorzienbaar is dat een kind zelf zal trachten het
product te monteren en in de hoogte verstellen. Gelet op diens jonge leeftijd is het eveneens
voorzienbaar dat het kind dit niet altijd in overeenstemming met de gebruiksaanwijzing doet.
In casu werd dan ook beslist dat het basketbaldoel een onveilig product is, aangezien
onvoldoende geanticipeerd werd op het voorzienbare gebruik van het product door de
doelgroep ervan.938
146. Een ander vaak aangehaald voorbeeld van een specifieke doelgroep is de medische
sector.939
Zo moet een lampenproducent die verwarmingslampen levert aan een ziekenhuis
ervan op de hoogte zijn dat die lampen bestemd zijn voor gebruik in de medische sfeer, meer
bepaald als warmtebron bij de verzorging van patiënten in casu. Een dergelijk gebruik kan
geenszins als onredelijk bestempeld worden.940
In diezelfde context is het voor de producent voldoende om aan te geven dat zijn product
enkel voor wetenschappelijk onderzoek en industriële producten gebruikt mag worden maar
niet om medische diagnoses te stellen. Indien een ziekenhuis het product toch voor een
medische diagnose gebruikt – en bovendien onvoldoende controles achteraf uitvoert – is
sprake van een onredelijk misbruik van het product, mede gelet op de specifieke doelgroep
935
Victory Sparkler & Specialty Co v. Latimer, 53 F.2d 3 (1931); J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet
1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 33; G. SCHAMPS, La mise en danger: un
concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel, Bruylant, 1998, 785; J. VERLINDEN,
“Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING
VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten – Aanneming van werk:
vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 70 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product
recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456. 936
Antwerpen 28 oktober 2009, TBBR 2011, afl. 8, 381, noot D. VERHOEVEN. 937
Cass. 26 september 2003, RW 2004-05, afl. 1, 22, noot B. WEYTS. 938
Rb. Brussel 23 januari 2001, RGAR 2002, 13513. 939
T. VANSWEEVELT, “Rechtsverhoudingen, aansprakelijkheid en schadevergoeding in de gezondheidszorg” in
T. VANSWEEVELT en F. DEWALLENS (eds.), Handboek Gezondheidsrecht. Volume I, Antwerpen, Intersentia,
2014, (1255) 1494. 940
Rb. Gent 7 mei 2004, T.Gez. 2007-08, afl. 2, 162.
128
waarop het product gericht is.941
De producent die levert aan deze specifieke doelgroep en
uitdrukkelijk informatie omtrent het gebruik meegeeft, mag er immers vanuit gaan dat de
leden van deze doelgroep correct omgaan met het product.
147. Bij dit alles moet nog de vraag gesteld worden of de toetssteen van het redelijkerwijs
voorzienbaar gebruik van een product toegepast kan worden op een categorie gebruikers,
wanneer het product niet specifiek op die personen gericht is. Met andere woorden is het de
vraag of het gedrag van een bepaalde groep naar voren geschoven kan worden hoewel het
product niet specifiek op die groep gericht is. Deze vraag wordt gesteld naar aanleiding van
een schadegeval waarbij een kind schade opliep door het inbrengen van zijn hand in de
roosteropeningen van een wagen. Hoewel de wagen niet gericht is op kinderen, werd het
gedrag van het slachtoffer – in casu een kind – wel getoetst aan het redelijkerwijs
voorzienbaar gebruik door een kind.942
Deze rechtspraak lijkt zo te stellen dat het mogelijk is
om het voorzienbaar gebruik van een specifieke categorie personen te hanteren bij de
veiligheidsbeoordeling zelfs indien het product niet gericht is op die doelgroep.943
Een
soortgelijke redenering is te vinden in enkele Amerikaanse zaken. Zo kan gewezen worden op
het geval waarin de rechter van oordeel was dat een bidon met gasolie gebrekkig was ten
aanzien van kinderen aangezien deze bidon op onvoldoende wijze afgesloten was voor hen.944
In casu was de rechtbank van mening dat, hoewel het product niet bedoeld is om te worden
gebruikt door kinderen, de producent er moet van uitgaan dat het product geplaatst wordt op
plekken die toegankelijk zijn voor kinderen. Aangezien het product niet uitgerust was met een
kinderveilige sluiting werd besloten tot de onveiligheid ervan.
In tegenstelling tot de hierboven genoemde zaken werd in een andere Amerikaanse zaak
beslist dat geen sprake was van een voorzienbaar gebruik. In casu ging het om een jong
meisje dat kwam vast te zitten met haar hand in een onderdeel van een werkende tractor.
Volgens de rechtbank was het voor de producent niet voorzienbaar dat een jong kind in de
nabijheid van een werkende tractor toegelaten zou worden noch dat haar de kans geboden
werd haar handen in de buurt van de tractor te plaatsen.945
In deze zaak lijkt de rechtbank
aldus te stellen dat bij producten die niet gericht zijn op een specifieke doelgroep, niet
gekeken moet worden naar het redelijkerwijs voorzienbaar gedrag van die doelgroep. Naar
mijn mening mag deze laatste uitspraak echter niet in die zin gelezen worden. Het enige wat
de rechtbank heeft gezegd is dat in deze zaak – gelet op het specifieke product – een kind niet
in de aanwezigheid van het product mocht zijn zonder begeleiding zodat dergelijk gedrag
redelijkerwijs onvoorzienbaar was voor de producent. In de eerder genoemde gevallen ging
het om meer dagdagelijkse producten waarvan het voor de producent voorzienbaar is dat
kinderen hiermee in contact kunnen komen.
941
Brussel 21 september 2010, RGAR 2010, 14675, noot N. ESTIENNE en T.Gez. 2011-12, 183, noot M. DILLEN
en F. DEWALLENS. 942
Antwerpen 28 oktober 2009, TBBR 2011, afl. 8, 381, noot D. VERHOEVEN. 943
D. VERHOEVEN, “Het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van een product en het later ontstaan van gebreken
in de wet productenaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 28 oktober 2009), TBBR 2011, afl. 8, (388) 393. 944
Keller v. Welles Department Store of Racine, 88 Wis.2d 24 en 276 N.W.2d 319 (1979). 945
Winnett v. Winnett, 57 Ill.2d 7 en 310 N.E.2d 1 (1974).
129
Besluitend is het m.i. dan ook perfect mogelijk dat een product ten aanzien van een bepaalde
categorie als onveilig beschouwd wordt, gelet op het redelijkerwijs voorzienbaar gebruik door
die doelgroep, zelfs indien het product niet specifiek op hen gericht is.946
De enige
voorwaarde hierbij is dat het voor de producent voorzienbaar is dat die specifieke categorie
personen in contact kan komen met het product. Zo is het bijvoorbeeld voorzienbaar dat
kinderen in contact komen met dagdagelijkse producten zoals een auto, een stofzuiger of
kuismiddelen. Anderzijds is het niet voorzienbaar dat kinderen in contact komen met een
tractor of wapens.
4. GRENS: HET ONREDELIJKE MISBRUIK
148. De verplichting om rekening te houden met een abnormaal productgebruik is niet
onbeperkt: voor onredelijke misbruiken moet de producent niet instaan.947
Op een bepaald
punt is het gedrag van de gebruiker niet meer voorzienbaar voor de producent en moet het
product niet meer afgestemd zijn op dergelijk gedrag.948
Het is voor de producent immers
moeilijk zo niet onmogelijk om zijn productontwerp af te stemmen op situaties van vrijwillig
misbruik.949
In geval van een onredelijk misbruik is er in principe dus geen sprake van een
onveilig product.950
Het komt aan de aangesproken partij toe om het bewijs te leveren van dit
onredelijk misbruik.951
De vraag is nu waar de grens tussen een abnormaal doch redelijk
gebruik en een onredelijk misbruik ligt.
De parlementaire voorbereiding bij de oorspronkelijke Wet Productveiligheid lijkt te stellen
dat de producent niet moet opdraaien voor de gevolgen van een fout van de gebruiker van
diens product.952
Hieruit zou afgeleid kunnen worden dat de enkele nalatigheid van de
consument voldoende is om te spreken van een onredelijk misbruik. Deze stelling kan niet
bijgetreden worden. Vanuit de consideratieplicht en de idee van consumentenbescherming
kan immers verdedigd worden dat deze beoordelingsgrond er juist op gericht is om de
gebruiker een zekere foutmarge toe te kennen. In diezelfde parlementaire voorbereiding wordt
dan ook terecht voorgaande stelling genuanceerd in die zin dat de wetgever stelt dat een
onredelijk misbruik niet ten laste komt van de producent, op voorwaarde dat het misbruik
voortvloeit uit een onverschoonbaar opzet dan wel uit een nalatigheid van de gebruiker.953
946
In soortgelijke zin, zie: G.M.F. SNIJDERS, “Produktenaansprakelijkheid: gebrekkigheid en
(on)zorgvuldigheid”, NjB 1984, afl. 16, (477) 479. 947
B. WEYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid: het voorzienbaar foutief gebruik van een product en de
legitieme veiligheidsverwachtingen van het ‘grote publiek’” (noot onder Cass. 26 september 2003), RW 2004-05,
afl. 1, (23) 25. 948
Comment m, §2 Restatements of the law (third) on Torts – Products Liability; P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi
sur la sécurité des consommateurs”, JT 1994, (413) 414 en T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek
buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 514. 948
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du 4
avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR 2004,
13794, nr. 9. 949
M. LETHO en G. SALVANDY, “Warnings: a supplement not a substitute for other approaches to safety”,
Ergonomics 1995, vol. 38, afl. 11, (2155) 2156. 950
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456. 951
Antwerpen 6 april 2011, NjW 2011, 657, noot RS. 952
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 6. 953
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 6.
130
Ten onrechte wordt ook hier weer gesproken van een nalatigheid. Zoals gezegd, leidt de
enkele nalatigheid van de productgebruiker op zichzelf niet tot een onredelijk misbruik.
149. De grens ligt bijgevolg op het onverschoonbaar opzet van de gebruiker, aldus de
parlementaire voorbereiding. In de rechtsleer wordt veeleer gesproken van een onredelijk
misbruik. De vraag blijft echter waar het onderscheid tussen het redelijkerwijs voorzienbaar
gebruik (redelijk gebruik) en het niet redelijkerwijs voorzienbaar gebruik (onredelijk
misbruik) moet liggen. Dat dit onderscheid niet altijd eenvoudig te maken is, lijkt
vanzelfsprekend. De rechter moet immers rekening houden met alle concrete omstandigheden
van de voorliggende zaak.954
Niettemin is het aangeraden om enige criteria naar voren te
schuiven voor deze beoordeling.
Bepaalde auteurs zijn van mening dat nagegaan moet worden of het gebruik al dan niet
sociaal of maatschappelijk aanvaard is.955
Indien dit zo is, is het voorzienbaar voor de
producent en is sprake van een redelijk gebruik van het product. In omgekeerde zin, moet een
gebruik dat niet aanvaard wordt in onze maatschappij beschouwd worden als onvoorzienbaar
en aldus als een onredelijk misbruik van het product. Terecht merken VANSWEEVELT en
WEYTS op dat dit criterium moeilijk te hanteren is.956
Wat voor de ene persoon aanvaardbaar
is, is dat voor de andere misschien niet. In bepaalde situaties is het dan ook moeilijk om na te
gaan of een bepaald gedrag maatschappelijk aanvaard is of niet. Om hun stelling kracht bij te
zetten verwijzen zij naar de situaties van roken en te snel rijden. Sommigen zijn van oordeel
dat dergelijk gedrag maatschappelijk aanvaard is, terwijl anderen hier een tegengestelde
mening over hebben. Daarnaast wijzen zij op het probleem dat in bepaalde situaties de
toetssteen van de maatschappelijke aanvaarding niet echt toegepast kan worden.957
Voor
sommige gedragingen kan men zich namelijk de vraag stellen of hier wel een
maatschappelijke opinie over bestaat. Er kan als voorbeeld verwezen worden naar een
Amerikaanse zaak waarin een man zijn grashelling op en neer maaide in plaats van in lange
banen, zoals voorgeschreven in de handleiding. Als gevolg van dit foutieve gebruik verloor de
grasmaaier grip waardoor de man zijn voet ernstig verwondde.958
Indien men in casu de vraag
zou stellen naar de maatschappelijke aanvaarding van het gedrag, is het duidelijk dat het
moeilijk is om na te gaan wat de maatschappij daarover denkt.
954
Larue v. National Union Electric Corp., 571 F.2d 51 (1978). 955
H.C. TASCHNER, “Die künftige Produzentenhaftung in Deutschland”, NJW 1986, afl. 10, (611) 614; I.
VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de onderneming,
Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-18; M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT,
“Productenaansprakelijkheid. De Europese richtlijn: harmonisatie en consumentenbescherming (deel 1)?”, RW
1987-88, afl. 1, (1) 11 en Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des
produits défectueux, Parijs, L.G.D.J., 1990, 209. 956
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 515. 957
Zie ook: D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 14. 958
Thibault v. Sears, Roebuck & Co., 118 N.H. 802 en 395 A.2d 843 (1978).
131
150. In tegenstelling tot de theorie van de maatschappelijke aanvaarding, stellen
VANSWEEVELT en WEYTS – m.i. terecht959
– voor om de term “onredelijk misbruik” in
verband te brengen met het verbintenisrechtelijke begrip “zware fout”.960
Ook in andere
rechtsleer werd soortgelijk voorstel reeds gedaan.961
Dit betekent dat zodra de meest
elementaire voorzichtigheidsregels verwaarloosd worden er geen sprake meer is van een
redelijk gebruik.962
Fouten die zo zwaarwichtig zijn, moet de producent niet verwachten en
kunnen hem bijgevolg niet aangerekend worden via de veiligheidsbeoordeling van zijn
product.
Deze stelling is te verklaren vanuit de consideratieplicht.963
Vaststaande cassatierechtspraak
meent namelijk dat de schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm slechts een fout
oplevert indien de schade voorzienbaar was.964
Terecht neemt de meerderheid van de
rechtsleer aan dat dit voorzienbaarheidsvereiste geen zelfstandig vereiste is maar een
onderdeel vormt van de algemene zorgvuldigheidsnorm.965
Kortom moet voor het foutbegrip
nagegaan worden of een normaal vooruitziend persoon geplaatst in dezelfde concrete
omstandigheden, de schade voorzien zou hebben en de noodzakelijke maatregelen genomen
zou hebben om schade te voorkomen.966
959
Reeds eerder verdedigd in: D. VERHOEVEN, “Het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van een product en het
later ontstaan van gebreken in de wet productenaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 28 oktober 2009),
TBBR 2011, afl. 8, (388) 391. 960
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 515. 961
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 43. 962
H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, Brussel, Bruylant, II, 1964, nr. 519bis en RS,
“Productaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 6 april 2011), NjW 2011, 660. 963
B. WEYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid: het voorzienbaar foutief gebruik van een product en de
legitieme veiligheidsverwachtingen van het ‘grote publiek’” (noot onder Cass. 26 september 2003), RW 2004-05,
afl. 1, (23) 25 en R. STEENNOT, “Overzicht van rechtspraak: consumentenbescherming 2003-2007”, TPR 2009,
afl. 1, (229) 511. 964
Cass. 12 november 1951, Pas. 1952, I, 128; Cass. 14 januari 1974, Arr.Cass. 1974, I, 532 en Cass. 8 maart
1977, Arr.Cass. 1977, 735. Zie ook: H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak: aansprakelijkheid uit
onrechtmatige daad 2000-2008. Deel II. Foutvereiste. Algemene Kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 1855-
1861 en M. DEBAENE en P. DEBAENE, “Aansprakelijkheid voor eigen fout” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN
(eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen,
Kluwer, losbl., 37-38 (bijgewerkt tot september 2004). 965
Zie inter alia: G. SCHAMPS, “La violation de la loi et la prévisibilité du dommage en matière aquilienne”
(noot onder Brussel 28 april 1992), JLMB 1994, (45) 46; R.O. DALCQ, “La prévisibilité du dommage est-elle une
condition nécessaire de la faute?” in X., Hommage à Jacques Heenen, Brussel, Bruylant, 1994, (83) 85; T.
VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia,
2009, 134; H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak: aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 2000-
2008. Deel II. Foutvereiste. Algemene Kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 1848 en J. CLINCK, “Een
onbeveiligde goederenlift: geen schending van de algemene zorgvuldigheidsplicht (?)” (noot onder Antwerpen 2
februari 2011), TBBR 2012, afl. 5, (218) 218. Contra: L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische
buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 43. 966
G. SCHAMPS, “La violation de la loi et la prévisibilité du dommage en matière aquilienne” (noot onder
Brussel 28 april 1992), JLMB 1994, (45) 46.
132
Uit dit vereiste van voorzienbaarheid kan de consideratieplicht afgeleid worden.967
Dit laatste
betekent dat eenieder rekening moet houden met het feit dat derden fouten begaan.968
De
grens hierbij ligt op het punt waar de waarschijnlijkheid op enige fout zo gering is, dat men er
redelijkerwijs op mag vertrouwen dat de fout niet gemaakt wordt.969
Met andere woorden
vereist de consideratieplicht dat eenieder voorzienbare foutieve gedragingen van derden
inschat en hierop anticipeert. Elk normaal zorgvuldig persoon moet zijn handelen aldus
afstemmen op lichte fouten van derden maar niet op zware of opzettelijke fouten. Zo begaat
een arts een fout door een patiënt aan een desintoxicatiekuur te onderwerpen en – wetende dat
de patiënt hierdoor depressief kan zijn – onvoldoende gepaste maatregelen te nemen om een
wanhoopsdaad te verhinderen.970
In dezelfde zin moet een autobestuurder het onvoorzichtig
optreden van een bejaarde man die het stoplicht negeert, voorzien.971
Toegepast op de
consideratieplicht van de producent betekent dit dat hij zijn gedrag en zijn product moet
afstemmen op mogelijke fouten van de gebruiker. De grens hierbij is de zware of opzettelijke
fout van de gebruiker. Zodra het gebruik van het product een zware dan wel opzettelijke fout
uitmaakt, is sprake van een onredelijk misbruik van het product waar de producent in principe
niet voor moet instaan.972
151. Via de zware en opzettelijke fout wordt enige houvast geboden bij de invulling van het
begrip “onredelijk misbruik”. Het komt uiteindelijk aan de rechter toe om elk concreet geval
te onderzoeken en de grens te trekken tussen de redelijke gebruiken en de onredelijke
misbruiken. Hierbij moet rekening gehouden worden met alle relevante omstandigheden van
de zaak.973
Zo moet de rechter onder meer ook rekening houden met het doel waarvoor het
product is gemaakt, de doelgroep van het product, de ernst van het risico en de kans op een
ongeval.974
Enkele voorbeelden kunnen dit verduidelijken.
967
A. VAN OEVELEN, “Enige aspecten van de aansprakelijkheid jegens kinderen” in M. COENE (ed.), Statuut van
het kind, Brussel, CedSamsom, 1980, (157) 162; B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 34; H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak:
aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 2000-2008. Deel II. Foutvereiste. Algemene Kenmerken”, TPR 2010,
afl. 4, (1749) 1872 en J. CLINCK, “Een onbeveiligde goederenlift: geen schending van de algemene
zorgvuldigheidsplicht (?)” (noot onder Antwerpen 2 februari 2011), TBBR 2012, afl. 5, (218) 219. 968
A. VAN OEVELEN, “Enige aspecten van de aansprakelijkheid jegens kinderen” in M. COENE (ed.), Statuut van
het kind, Brussel, CedSamsom, 1980, (157) 162 en H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P.
HAMELINK, “Overzicht van rechtspraak: aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 1964-1978”, TPR 1988, afl. 4,
(1139) 1168. 969
B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2003, 34 en H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak: aansprakelijkheid uit onrechtmatige
daad 2000-2008. Deel II. Foutvereiste. Algemene Kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 1872. 970
Luik 14 maart 1979, Jur.Liège 1979, 417. 971
Brussel 10 november 1989, RGAR 1992, 11944. 972
B. WEYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid: het voorzienbaar foutief gebruik van een product en de
legitieme veiligheidsverwachtingen van het ‘grote publiek’” (noot onder Cass. 26 september 2003), RW 2004-05,
afl. 1, (23) 25. 973
D. VERHOEVEN, “Het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van een product en het later ontstaan van gebreken
in de wet productenaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 28 oktober 2009), TBBR 2011, afl. 8, (388) 392-
393. 974
S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in het
productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 375.
133
Wanneer een man een drukspuit tot spannens toe bijdraait na voorafgaande lekkages
waardoor de druk in het toestel te hoog wordt én daarenboven het toestel gebruikt wordt voor
reinigingswerken onder druk waarvoor het toestel niet bestemd is, is dat gebruik niet
voorzienbaar.975
In dergelijk geval is sprake van een onredelijk misbruik, gelet op de zware
fout van de man. Verder werd geoordeeld dat geen sprake is van een onveilig product indien
een bakkershulp zijn hand in een draaiende kneedmachine steekt om er de resterende deeg uit
te halen waardoor hij drie vingers verliest.976
In dat geval is sprake van een zware
professionele fout en aldus van een onredelijk misbruik. Dezelfde redenering geldt indien een
adolescent overlijdt als gevolg van het insnuiven van de dampen van een oplos- of
reinigingsmiddel.977
Indien men verder een glazen fles tegen een radiator slaat om de fles te
openen is ook ontegensprekelijk sprake van een zware fout en van een onredelijk misbruik
van het product.978
In een Nederlandse zaak oordeelde de rechtbank te Maastricht nog dat het voor de producent
van een plastic fles met versgeperst sinaasappelsap onvoorzienbaar is dat de consument dit
flesje gedurende een periode van vijf dagen blootstelt aan de zomerhitte waarna het
ontploft.979
De consument wordt immers verondersteld op de hoogte te zijn van het
gistingsgevaar van versgeperste sinaasappels in een warme omgeving. Door de fles
sinaasappelsap gedurende een zekere tijd bloot te stellen aan hoge temperaturen beging de
consument een zware fout. Verder kan gewezen worden op de zaak waarin geoordeeld werd
dat de producent niet hoeft te verwachten dat een tampon ingebracht wordt in de urinebuis
nadat de gebruikster ervan de tampon ingesmeerd had met vaseline om deze met pijn en
moeite in te brengen met alle gevolgen vandien.980
Op dergelijk gebruik moet de producent
niet anticiperen aangezien dit gedrag een zware fout uitmaakt van de gebruiker. Ook wanneer
tot slot een strijkijzer als stijltang gebruikt zou worden, is ontegensprekelijk sprake van een
onredelijk misbruik.981
975
Kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2005-06, afl. 31, 1229. 976
Rb. Namen 14 november 1997, JLMB 1998, 644. 977
BGH 7 juli 1981, NJW 1981, 2514. 978
Comment g, §402A Restatements of the Law (second) on Torts 2d. 979
Rb. Maastricht 21 maart 2002, TvC 2003, afl. 1, 65. 980
Rb. Zwolle 24 april 2002, Prg. 2002, 5921. 981
S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in het
productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 375.
134
C. Kritiek
152. Bepaalde rechtsleer heeft kritiek geuit op deze beoordelingsgrond en meent dat het
niet correct is om uit een onredelijk misbruik af te leiden dat het product niet onveilig is.982
Het is aldus deze rechtsleer perfect mogelijk dat een product hoe dan ook een gebrek aan
veiligheid vertoont, los van het eventuele onredelijke misbruik ervan. Ook het Europees
Economisch en Sociaal Comité was reeds een soortgelijke mening toegedaan.983
Andere
rechtsleer is dan weer van oordeel dat deze beoordelingsgrond te vaag is en te veel
onzekerheden overlaat aan de rechter.984
Wat de eerste opmerking betreft, moet gezegd worden dat het m.i. niet de bedoeling is om
louter op grond van een onredelijk misbruik te besluiten tot een onveilig product. Hoewel de
beoordelingsgrond van de gebruiksomstandigheden als één van de belangrijkste
beoordelingselementen aangezien wordt, is dit zeker en vast niet het enige. Met andere
woorden is het mogelijk dat ondanks een onredelijk misbruik, nog steeds besloten wordt tot
een onveilig product indien uit andere beoordelingselementen blijkt dat het product hoe dan
ook een onaanvaardbaar risico in zich heeft.985
Mits voldoende bewijselementen kan aldus
besloten worden tot een onveilig product indien het product ook bij een redelijk gebruik
dezelfde onveiligheid zou vertonen.
Wat de tweede opmerking betreft, kan verwezen worden naar wat eerder gezegd werd over
het veiligheidsbegrip in het algemeen.986
Het veiligheidsbegrip a priori duidelijk aflijnen voor
elk mogelijk product is een onmogelijke opdracht waardoor steeds een case-by-case-
beoordeling voorop moet staan. Bijgevolg zijn de meeste begrippen doelbewust vaag
gehouden en verdienen zij een concrete invulling door de rechter. Dit is naar mijn mening het
meest in overeenstemming met de doelstelling van consumentenbescherming.
§ 2. KENMERKEN VAN HET PRODUCT
A. Intrinsieke elementen
153. Wat de beoordelingsgrond van “de kenmerken van het product” betreft, wordt in het
Wetboek Economisch Recht verwezen naar onder andere de samenstelling, de verpakking, de
voorschriften voor assemblage en in voorkomend geval voor installatie en onderhoud.987
Dit
alles is terug te brengen tot de intrinsieke elementen van het product.
982
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 43. 983
Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een verordening van het
Europees Parlement en de Raad betreffende de veiligheid van consumentenproducten en tot intrekking van
Richtlijn 85/357/EEG van de Raad en Richtlijn 2001/95/EG, COM(2013) 78 final, 6, overweging 4.4.3. 984
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming (deel 1)?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 11. 985
Contra: A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 23. 986
Cf.supra: randnr. 88. 987
Artikel I.10, 2°, a) Wetboek Economisch Recht.
135
Het moet in herinnering gebracht worden dat de beoordeling van de intrinsieke kenmerken
slechts één van de beoordelingselementen uitmaakt en dat het dynamische aspect van het
veiligheidsbegrip niet uit het oog verloren mag worden. Bijgevolg zijn de intrinsieke
elementen van het product minder belangrijk dan bijvoorbeeld het redelijkerwijze
voorzienbaar gebruik van een product.988
Daarenboven betekent een verhoging van de
intrinsieke veiligheid van het product niet automatisch dat het product veilig is of dat het
aantal productongevallen vermindert. De verhoging van de intrinsieke veiligheid leidt in
bepaalde gevallen immers tot een aangepast gedrag van de gebruiker aan dit gewijzigde
risiconiveau in die zin dat de gebruiker lakser omgaat met het product.989
Zo is gebleken dat
bij de invoering van het ABS-remsysteem in wagens, chauffeurs hun rijstijl aangepast hebben
omdat ze meenden dat het risico op slippen veel geringer is geworden, met alle gevolgen
vandien.990
Dit toont aan dat de beoordeling van de intrinsieke elementen van het product
veelal ondergeschikt is aan andere elementen. Niettemin mogen ze niet volledig uit het oog
verloren worden.
154. Wat de intrinsieke elementen van het product betreft, kan gekeken worden naar de
samenstelling en constructie ervan.991
Indien een product op foutieve wijze ontworpen werd
of als er bepaalde fouten gemaakt zijn tijdens de productiefase, is het eenvoudig om te
spreken van een onveilig product. De overeenstemming van het product met het
uitvoeringsplan is verder van belang. Indien een product niet conform het vooropgestelde
ontwerp geproduceerd werd, is veelal sprake van een onveiligheid.992
Daarnaast spelen nog
heel wat andere elementen een rol. Enkele voorbeelden kunnen dit verduidelijken.
Wanneer een lamp volgens de technische fiche enkel geschikt is voor industriële
toepassingen, moet deze als onveilig beschouwd worden indien ze toch geproduceerd en
geleverd wordt met het oog op toepassing binnen de medische sector, meer bepaald als
verwarmingsbron bij de verzorging van patiënten.993
Gelet op het intrinsieke element van het
ontwerp dat specifiek stelt dat de lamp gericht is op industriële toepassingen, maakt een
verkoop aan de medische sector een onveiligheid uit. Verder werd geoordeeld dat een
elektrische radiator op zichzelf niet onveilig is omwille van het feit dat deze warmte afgeeft
met mogelijk brandgevaar.994
De intrinsieke eigenschappen van een radiator zijn immers
gericht op het afgeven van warmte zodat dit element niet voldoende is om te spreken van een
onveiligheid. Soortgelijke redenering geldt voor de tank die bewerkt is met een toxisch
product, vermengd met benzine. De loutere aanwezigheid van benzine maakt het product niet
onveilig aangezien de intrinsieke elementen ervan juist de aanwezigheid van benzine
vereisen.995
988
P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des consommateurs”, JT 1994, (413) 414. 989
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/1, 3; verslag VAN OVERTVELDT, Parl.St. Kamer
1999-2000, 867/4, 3 en verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 3. 990
Verslag VAN OVERTVELDT, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/4, 3 en verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-
03, 1995/2, 3. 991
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 93. 992
Brussel 26 oktober 1967, RGAR 1968, 8054. 993
Rb. Gent 7 mei 2004, T.Gez. 2007-08, afl. 2, 162. 994
Cass. 29 maart 1976, RGAR 1977, 9772 en Brussel 17 december 1974, De Verz. 1977, afl. 246, 371. 995
Rb. Luik 23 december 1955, RGAR 1956, 5780.
136
B. Veiligheidsmechanismen
155. Binnen de beoordelingsgrond van de intrinsieke elementen moet ook gekeken worden
naar de veiligheidsmechanismen van het product. Wat de aanwezigheid van dergelijke
mechanismen betreft, vereist de Amerikaanse rechtspraak dat voldoende
veiligheidsmechanismen aangebracht worden of dat minstens toereikende waarschuwingen
opgenomen worden.996
Dit laatste is enkel toegelaten indien het (zo goed als) onmogelijk is
om specifieke veiligheidsmechanismen aan te brengen.997
Andere rechtspraak nuanceert dit
vereiste – m.i. terecht – door te oordelen dat veiligheidsmechanismen enkel nodig zijn indien
het gaat om ernstige en voorzienbare risico’s die zich met een zekere waarschijnlijkheid
kunnen voordoen én indien het veiligheidsmechanisme een effectief en redelijk middel is om
dergelijke risico’s te voorkomen.998
Wanneer een machine bijvoorbeeld dermate hoog is dat indringende voorwerpen – zoals
ledematen – enkel mogelijk zijn wanneer de gebruiker van het product op een verhoogje staat,
is sprake van een weinig voorzienbaar risico dat zich met een kleine waarschijnlijkheid zal
voordoen. De rechtbank te Namen oordeelde dan ook terecht dat geen specifieke
veiligheidsmechanismen – zoals een afsluiting van de opening – nodig waren.999
Het product
kan niet als onveilig bestempeld worden wegens de afwezigheid van dergelijke
veiligheidsmechanismen. Wanneer iemand er uiteindelijk in slaagt zijn hand in de werkende
machine in te brengen, is sprake van een onredelijk misbruik van het product.
156. Wat de afwezigheid van veiligheidsmechanismen betreft, kan verder nog opgemerkt
worden dat de rechtspraak en rechtsleer zich streng opstellen ten opzichte van producten
waarmee kinderen in contact kunnen komen. Meer bepaald is te allen tijde een kinderveilige
sluiting vereist.1000
Dit valt te verklaren vanuit de hierboven vermelde rechtspraak omtrent het
verplicht aanbrengen van veiligheidsmechanismen. Zoals gezegd, is dit verplicht bij ernstige
en voorzienbare gevaren die zich met een zekere waarschijnlijkheid voordoen. Aangezien de
producent van producten waarmee kinderen in contact kunnen komen er rekening mee moet
houden dat kinderen zich niet gedragen zoals een normaal zorgvuldig volwassene, zijn
productongevallen met kinderen doorgaans voorzienbaar en redelijk waarschijnlijk voor de
producent. Op die manier valt te verklaren waarom een product waarmee kinderen in contact
kunnen komen best uitgerust is met voldoende veiligheidsmechanismen, zoals een
kinderveilige sluiting.
996
Cepeda v. Cumberland Engineering Co., Inc., 76 N.J. 152 en 386 A.2d 819 (1978); Michalko v. Cooke Color
& Chem.Corp., 91 N.J. 386 en 451 A.2d 179 (1982); Smith v. Selco Products, Inc., 96 N.C.App. 151 en 385
S.E.2d 173 (1989) en Lally v. Printing Machinery, 240 N.J.Super. 181 en 572 A.2d 1187 (1990). 997
Lally v. Printing Machinery, 240 N.J.Super. 181 en 572 A.2d 1187 (1990). 998
Garst v. General Motors Corp., 484 P.2d 47 (1971) en Zettle v. Handy Manufacturing Company, 837 F.Supp.
222 (1992). 999
Rb. Namen 14 november 1997, JLMB 1998, 644. 1000
Keller v. Welles Department Store of Racine, 88 Wis.2d 24 en 276 N.W.2d 319 (1979) en G.M.F. SNIJDERS,
“Produktenaansprakelijkheid: gebrekkigheid en (on)zorgvuldigheid”, NjB 1984, afl. 16, (477) 479. Zie meer in
het algemeen: F. LOX en A. NAEYAERT, “Hoe veilig zijn ‘kinderveilige verpakkingen’?” in E. VERHELLEN, F.
SPIESSCHAERT en L. CATTRIJSSE (eds.), Rechten van kinderen. Een tekstbundel van de Rijksuniversiteit Gent
naar aanleiding van de UNO-Conventie voor de Rechten van het Kind, Antwerpen, Kluwer, 1989, 349-369.
137
157. Wanneer specifieke veiligheidsmechanismen aangebracht zijn, moeten deze in de
eerste plaats werken. Bovendien is het van belang dat de aangebrachte
veiligheidsmechanismen minstens werken zolang het product in de normale economische
kringloop gebruikt wordt.1001
Wanneer een veiligheidsvoorziening een minder lange
levensloop heeft dan de overige functies van het product, moet dit uitdrukkelijk vermeld
worden. Daarnaast moeten de veiligheidsmechanismen ook zo geplaatst worden dat ze
gebruikt kunnen worden. Hierbij kan gedacht worden aan de plaatsing van een noodstop-
knop.1002
Wanneer dergelijke knop aangebracht is, moet deze op een eenvoudig toegankelijke
plaats geïnstalleerd worden. Zo kan gewezen worden op een Amerikaanse zaak waarin een
man met zijn hand gekneld raakte in een werkende afvalverwerkingsmachine en hij niet bij de
noodstop-knop van de machine geraakte.1003
Indien de onbereikbaarheid van de noodstop-
knop het gevolg is van een slechte plaatsing van de machine, kan dit uiteraard niet aan de
producent verweten worden en is er geen sprake van een onveilig product.1004
Verder moet de producent er over waken dat zijn veiligheids- en bedieningsmechanismen
duidelijk als dusdanig voorgesteld worden. Indien bijvoorbeeld de bedieningsknop van een
elektrische garagepoort lijkt op een deurbel en deze bovendien, bij gebreke aan enige
waarschuwing hieromtrent, op ooghoogte van een kind geplaatst wordt, is sprake van een
onveilig product.1005
Het valt immers te verwachten dat kinderen dit mechanisme
verkeerdelijk beschouwen als deurbel met schade tot gevolg. Niettemin is de producent echter
niet gehouden om zijn product zo te ontwerpen dat het absoluut onmogelijk is om de
voorziene veiligheidsmechanismen te verwijderen.1006
Er is wel sprake van een onveilig
product indien het bijvoorbeeld te eenvoudig was om de veiligheidsmechanismen te
verwijderen of indien onvoldoende gewaarschuwd was voor de onbekende gevaren van
dergelijke aanpassing.
158. Tot slot moet nog melding gemaakt worden van de situatie waarin
veiligheidsmechanismen slechts een optie zijn. In bepaalde gevallen kan immers sprake zijn
van een onveilig product indien dat niet is uitgerust met het desbetreffende
veiligheidsmechanisme, zelfs indien de koper/gebruiker zelf heeft beslist om niet voor de
optie te kiezen. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer andere producenten het product met
veiligheidsmechanisme standaard aanbieden.1007
1001
Antwerpen 13 april 2005, RW 2008-09, afl. 19, 803. 1002
Zie inter alia: Rb. Namen 14 november 1997, JLMB 1998, 644. 1003
Smith v. Selco Products, Inc., 96 N.C.App. 151 en 385 S.E.2d 173 (1989). 1004
Rb. Namen 14 november 1997, JLMB 1998, 644. 1005
Downing v. Overhead Door Corporation, 707 P.2d 1027 (1985). 1006
Liriano v. Hobart Corporation, 92 N.Y.2d 232, 700 N.E.2d 303 en 677 N.Y.S.2d 764 (1998). 1007
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 20.
138
Indien het daarentegen gaat om een optie die doorgaans slechts optioneel aangeboden wordt
én indien de gebruiker voldoende gewezen wordt op de eventuele gevaren van het ontbreken
van dit veiligheidsmechanisme maar deze toch beslist om van de optie geen gebruik te maken,
is naar mijn mening geen sprake van een onveilig product.1008
Hoe dan ook komt het toe aan
de producent om zijn kopers zoveel mogelijk te stimuleren tot de aanschaf van de meest
veilige uitvoering van het product en om hen te wijzen op de eventuele risico’s van het
ontbreken van veiligheidsmechanismen.1009
§ 3. EFFECT VAN EEN PRODUCT OP ANDERE PRODUCTEN
159. Als derde beoordelingselement verwijst de productveiligheidsreglementering naar het
effect van een product op andere producten.1010
Dit beoordelingselement wordt enigszins
getemperd doordat het enkel gaat om de gevallen waarin redelijkerwijs te verwachten valt dat
het product in combinatie met andere producten gebruikt zal worden. De producent moet dus
anticiperen op een redelijkerwijs te verwachten gebruik van zijn product in combinatie met
een ander product. Onredelijke combinaties van producten zijn niet voorzienbaar.
De facto vereist deze beoordelingsgrond dus niets meer dan dat bij de veiligheidsbeoordeling
gekeken wordt naar het redelijkerwijs voorzienbaar (combinatie-)gebruik van het product.
Wat de invulling van de begrippen redelijkerwijs te verwachten (combinatie-)gebruik en
onredelijk (combinatie-)misbruik betreft, kan verwezen worden naar wat werd gezegd bij de
beoordelingsgrond van de redelijkerwijs te verwachten gebruiksomstandigheden.1011
De
invulling van deze begrippen en de grenzen eraan moeten op dezelfde wijze ingevuld worden.
Enkele voorbeelden kunnen deze specifieke beoordelingsgrond meer duiding geven.
160. In de eerste plaats valt te denken aan producten die andere producten doen
ontbranden.1012
Zo is een toxisch benzinehoudend product op zichzelf niet onveilig maar kan
dit wel onveilig worden in combinatie met brandbare producten, indien het voor de producent
althans voorzienbaar is dat zijn product in combinatie met die brandbare producten gebruikt
wordt.1013
Zo werd geoordeeld dat een elektrische radiator niet onveilig is indien deze door de
nabijheid van een brandbare wieg op wieltjes brandschade veroorzaakt. De rechtbank was van
oordeel dat ieder normaal vooruitziend mens met gezond verstand weet of behoort te weten
dat men geen brandbare wieg in de onmiddellijke nabijheid van eender welk
verwarmingstoestel mag plaatsen.1014
Soortgelijke redenering werd toegepast in een geval
waarin een tank bewerkt was met een benzinehoudend toxisch product en deze daags nadien
ontplofte doordat een werknemer-controleur vlakbij een sigaret opstak. Ook hier is geen
sprake van een onveilig product aangezien de werknemer-controleur moest weten van de
1008
In dezelfde zin, zie: Butler v. Navister International Transportation Corp., 809 F.Supp. 1202 (1991). 1009
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 23. 1010
Artikel I.10, 2°, b) Wetboek Economisch Recht. 1011
Cf.supra: randnrs. 138-141 en 148-151. 1012
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 457. 1013
Rb. Luik 23 december 1955, RGAR 1956, 5780. 1014
Cass. 29 maart 1976, RGAR 1977, 9772 en Brussel 17 december 1974, De Verz. 1977, afl. 246, 371.
139
aanwezigheid van een benzinehoudend product en van het feit dat hij geen sigaret mocht
opsteken in de nabijheid van de tank.1015
Een ander voorbeeld van combinatie-gebruik is te vinden in een zaak waarin een wagen
gebrekkig beschouwd werd omwille van het feit dat bepaalde onderdelen van de
distributieriem eetbaar bleken voor knaagdieren.1016
Gelet op het feit dat het gebruik van deze
onderdelen in een wagen voorzienbaar is én het bovendien voorzienbaar is dat kleine
knaagdieren de wagen kunnen binnendringen, moet de onderdelenproducent anticiperen op
het feit dat deze dieren bepaalde cruciale onderdelen kunnen doorbijten. Het belang van dit
voorbeeld mag niet onderschat worden. Ook vandaag duiken immers nog regelmatig
berichten op omtrent schade aan wagens door knaagdieren, veelal steenmarters.1017
Autofabrikant Audi kondigde in 2014 zelfs aan bepaalde wagens uit te rusten met camera’s in
het motorcompartiment om zo het gedrag van knaagdieren onder de motorkap te observeren
teneinde de kabels te verbeteren.1018
Verder bestaan er ook anti-marter-sprays of apparaten die
een ultrasoon geluid produceren om schade door knaagdieren te voorkomen.1019
Op die
manier tracht de onderdelenproducent van wagenonderdelen zijn product beter af te stemmen
op redelijkerwijs voorzienbare gebruiken.
Daarnaast kan nog gewezen worden op een zaak waarin het ging om het gecombineerd
gebruik van een geneesmiddel met een gemiddelde hoeveelheid alcohol. Enigszins
opmerkelijk was de rechtbank van oordeel dat het geneesmiddel niet onveilig is indien het in
combinatie met een gemiddelde hoeveelheid alcohol schade veroorzaakt.1020
Indien het
geneesmiddel absoluut niet met alcohol gebruikt mag worden – zelfs niet met een beperkte
hoeveelheid – komt het aan de producent toe om hieromtrent voldoende waarschuwingen aan
te brengen. Verder besliste de Britse rechter reeds dat een dampkap onveilig was omdat deze
brandschade veroorzaakte door de aanwezigheid van een gasfornuis, aangezien het voor de
producent voorzienbaar was dat beide producten samen gebruikt zouden worden.1021
Een
laatste voorbeeld is te vinden in een arrest van het Duitse Bundesgerichtshof.1022
In casu ging
het om een motor die gebruikt werd in combinatie met beschermingsmateriaal van een andere
producent. Deze bescherming zorgde er echter voor dat de motor uit evenwicht raakte met een
dodelijk ongeval tot gevolg. Doordat de producent van de motor onvoldoende gewaarschuwd
had voor de gevaren van het gebruik van de motor in combinatie met dergelijke bescherming
van een andere producent oordeelde de rechter dat de motor onveilig was. Het was voor de
producent van de motor immers voorzienbaar dat zijn product gebruikt zou worden in
combinatie met beschermingsmateriaal van een andere producent.
1015
Rb. Luik 23 december 1955, RGAR 1956, 5780. 1016
Rb. Luik 11 maart 1982, JT 1982, 396. 1017
Voor specifieke cijfergegevens, zie: http://www.vab.be/nl/nieuws/2013/10/15/steenmarters. 1018
Zie hierover: http://www.vroom.be/nl/blog/video-audi-knaagdieren. 1019
http://www.vab.be/nl/nieuws/2013/10/15/steenmarters. 1020
Benedi v. McNeil-P.P.C., Inc., 66 F.3d 1378 (1995). 1021
Whirlpool (U.K.) Ltd and Magnet Ltd v. Gloucestershire County Council (1995), JP 1995, afl. 159, 123. 1022
BGH 9 december 1986, NJW 1987, 1009.
140
§ 4. AANBIEDINGSVORM VAN HET PRODUCT
A. Algemeen
161. De aanbiedingsvorm van het product speelt een belangrijke rol bij de
veiligheidsbeoordeling. Het uitgangspunt is immers dat een product als een geheel beschouwd
moet worden en dus in zijn geheel beoordeeld wordt.1023
Bijgevolg moet de presentatie of
aanbiedingsvorm van het product betrokken worden bij de veiligheidsbeoordeling.1024
Dit kan
ruim omschreven worden als de wijze waarop het product aan het publiek aangeboden en/of
voorgesteld wordt.1025
Binnen de aanbiedingsvorm moet specifiek gewezen worden op de rol
van informatie en waarschuwingen als één van de primordiale elementen van de
veiligheidsbeoordeling.1026
Traditioneel wordt informatie aan consumenten om een
geïnformeerde keuze te maken bij de aankoop van producten, aangezien als één van de
voornaamste doelstellingen van consumentenbescherming.1027
Gelet op het belang van
informatie, blijkt zelfs dat de marketing van een product tot één van de meest risicovolle
ondernemingsfactoren is gaan behoren als gevolg van de productveiligheids- en
productaansprakelijkheidswetgeving.1028
De doelstelling van de aanbiedingsvorm in het algemeen en de informatie over een product in
het bijzonder is om de kwetsbaarheid van de individuele consument zo veel mogelijk te
verminderen.1029
Zeker via informatie over de gevaren van het product en de te nemen
maatregelen, kan het risico op ongevallen verminderd worden.1030
Onderzoek heeft immers
aangetoond dat de aanwezigheid van informatie en waarschuwingen het gedrag van de
1023
C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te waarschuwen in de bijsluiter
opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet productenaansprakelijkheid?” (noot onder Rb. Brussel
10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 289 en T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek
buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 511. 1024
T. VANSWEEVELT, “Art. 5 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 4 (bijgewerkt tot augustus 2002). 1025
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 42; S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid,
Antwerpen, Intersentia, 2004, 375 en J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en
productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE
BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten – Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006,
Brussel, Larcier, 2007 (45) 68. 1026
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 124; E.P. COX III,
M.S. WOGALTER, S.L. STOKES en E.J. TIPTON MURFF, “Do product warnings increase safe behavior? A meta-
analysis”, Journal of Public Policy & Marketing 1997, vol. 16, afl. 2, (195) 195 en H. DUMONT, “Sécurité des
consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41, (291) 296. 1027
X. LEWIS, “The protection of consumers in European community law”, YEUL 1992, (139) 146. 1028
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 14. 1029
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destinés au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 282. 1030
A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La vente. Commentaire pratique,
Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-65 (bijgewerkt tot oktober 2007) en Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du
25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs, L.G.D.J., 1990, 205.
141
productgebruiker beïnvloedt.1031
Daarnaast moet de producent, via de aanbiedingsvorm, de
consument zo veel mogelijk stimuleren tot de aanschaf van de meest veilige uitvoering van
een product.1032
Zo kan in de advertentie voor een ladder bijvoorbeeld melding gemaakt
worden van alle beschikbare en veiligheidsverhogende accessoires teneinde de koper te
overtuigen deze zaken aan te schaffen.
162. De aanbiedingsvorm van het product moet afgestemd zijn op de doelgroep van het
product.1033
De producent doet er dus goed aan om na te gaan wie de bestemmelingen zijn van
diens product.1034
De invloed van de doelgroep op de aanbiedingsvorm kan in beide
richtingen werken. Hiermee wordt bedoeld dat afhankelijk van de doelgroep in sommige
gevallen een strengere dan wel een minder strenge invulling gegeven wordt aan de invloed
van de aanbiedingsvorm. Wanneer het product bijvoorbeeld gericht is op een gespecialiseerde
groep gebruikers, die bepaalde opleidingen genoten hebben om het product te gebruiken, zal
men minder snel geneigd zijn om een gebrek aan informatie aan te nemen. In dergelijk geval
wordt de gespecialiseerde gebruiker immers geacht sneller de risico’s te kennen.1035
Ten
aanzien van dergelijke doelgroep geldt bijgevolg niet dezelfde informatieverplichting en zal
de invloed van de aanbiedingsvorm niet al te strikt beoordeeld worden.1036
Wanneer het product daarentegen op kinderen gericht is, moet de aanbiedingsvorm afgestemd
zijn op deze doelgroep. Doorgaans betekent dit een strengere invulling van de
aanbiedingsvorm, meer bepaald in de vorm van informatie. Zo moet de producent die een
basketbaldoel richt op jonge kinderen, en die weet heeft van de eventuele gevaren van het
monteren van dit product, zorgen voor voldoende informatie, die gericht is op zijn doelgroep.
Indien in de gebruiksaanwijzing enkel in het Engels een uitleg gegeven wordt zonder
begrijpelijke tekeningen en symbolen, is sprake van een onveilig product onder meer omwille
van de gebrekkige informatie, gelet op de doelgroep van het product.1037
Verder kan vermeld
worden dat de houtlijm die bij contact met de slijmvliezen ernstige irritaties meebrengt, maar
die vergezeld gaat van een bijsluiter, waarin duidelijk op dit risico en de te nemen
maatregelen gewezen wordt, voldoende veilig is wanneer deze gericht is op doe-het-zelf-
zaken. Wanneer deze lijm echter als knutsellijm voor jonge kinderen aangeboden wordt, is
genoemde waarschuwing vermoedelijk niet voldoende.1038
1031
E.P. COX III, M.S. WOGALTER, S.L. STOKES en E.J. TIPTON MURFF, “Do product warnings increase safe
behavior? A meta-analysis”, Journal of Public Policy & Marketing 1997, vol. 16, afl. 2, (195) 201. 1032
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 23. 1033
E. CAUSIN, noot onder Cass. 29 maart 1976, RGAR 1977, 9772, nr. 2; R.O. DALCQ, “Le risque des produits
et des services” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993, (215) 235 en S.
LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 375. 1034
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du
4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR
2004, 13794, nr. 9. 1035
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nr. 15. 1036
R.O. DALCQ, “Le risque des produits et des services” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II,
Brussel, Bruylant, 1993, (215) 235. 1037
Rb. Brussel 23 januari 2001, RGAR 2002, 13513. 1038
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 29.
142
163. Als laatste algemene punt kan nog gewezen worden op het bestaan van diverse
specifieke verplichtingen op het gebied van informatie en waarschuwingen. In verschillende
domeinen is er de laatste jaren een exponentiële stijging aan informatieplichten en dergelijke
waar te nemen.1039
Ook in de algemene productveiligheidswetgeving worden bepaalde
waarschuwings- en informatieplichten opgelegd.1040
Het is niettemin van belang om op te merken dat in geval van specifieke vereisten omtrent de
aanbiedingsvorm, de niet-naleving ervan een product in principe automatisch onveilig
maakt.1041
Het grote publiek mag er immers vanuit gaan dat minstens de wettelijk verplichte
meldingen op het product aangebracht worden. In omgekeerde zin betekent de
overeenstemming met specifieke informatie- en waarschuwingsvereisten niet dat de producent
vrijuit gaat. Het is nog steeds mogelijk dat het product als onveilig bestempeld wordt. Een
Duitse zaak kan deze redenering meer duiding geven.1042
In casu ging het om een werknemer
die een metalen ketel moest poetsen. Nadat de man bepaalde plekken behandeld had met een
spuitbus, verwarmde hij de buitenzijde van de ketel met een vlam. Dit veroorzaakte een
explosie met schade tot gevolg. Hoewel de producent van de spuitbus argumenteerde dat hij
voldaan had aan de wettelijk opgelegde informatie- en waarschuwingsverplichtingen, meende
de rechter dat dit niet voldoende was. De nagekomen voorschriften hadden immers enkel
betrekking op de risico’s verbonden aan het ogenblik waarop men de spuitbus gebruikt. Het
ongeval deed zich pas nadien voor doordat een risico zich realiseerde dat niet rechtstreeks
verbonden was aan het gebruik van de spuitbus maar dat verbonden was aan de verwarming
van de ketel. Aangezien de producent van deze risico’s op de hoogte moest zijn, had hij ook
hiervoor moeten waarschuwen. De overeenstemming met specifieke informatie- en
waarschuwingsvereisten is dus niet voldoende maar de producent is gehouden tot een
voldoende aangepaste aanbiedingsvorm in functie van alle mogelijke en gekende risico’s.
1039
R.O. DALCQ, “Le risque des produits et des services” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II,
Brussel, Bruylant, 1993, (215) 233-234. 1040
Artikel 5, §1 Richtlijn Productveiligheid en artikel IX.8, §1 Wetboek Economisch Recht. Cf.infra: randnrs.
384-431. 1041
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 96. 1042
BGH 7 oktober 1986, NJW 1987, 372.
143
B. Omvang van de aanbiedingsvorm
164. De gehele aanbiedingsvorm speelt een rol bij de invulling van het
veiligheidsbegrip.1043
Het gaat in het algemeen om de wijze waarop het product aan het
publiek aangeboden en/of voorgesteld wordt.1044
Het begrip aanbiedingsvorm moet aldus ruim
geïnterpreteerd worden.1045
Het Wetboek Economisch Recht verwijst onder andere naar de
etikettering, de eventuele waarschuwingen en aanwijzingen voor het gebruik en de
verwijdering alsmede iedere andere aanwijzing of informatie omtrent het product.1046
Ook uit
de parlementaire voorbereiding kan opgemaakt worden dat dit beoordelingselement zo ruim
mogelijk ingevuld moet worden. Het gaat met name om ‘iedere voor de verbruiker bestemde
inlichting die als waarborg kan dienen voor een veilig gebruik.’1047
Wat de concrete invulling
betreft, wordt onder meer verwezen naar bijsluiters, de gebruiksaanwijzing, de aangebrachte
waarschuwingen en/of de reclame omtrent het product.1048
Anderen verwijzen nog naar de
vorm, de instructies en de expliciet gewaarborgde eigenschappen.1049
Ook de verpakking van
het product verdient zeker enige aandacht.1050
De producent moet er namelijk voor zorgen dat
de verpakking van het product voor voldoende bewaring van het product zorgt enerzijds en
voldoende bescherming biedt tegen mogelijke gevaren anderzijds. Daarenboven mag de
verpakking zelf uiteraard geen risico’s inhouden voor de productgebruiker.
1043
D. VERHOEVEN, “Het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van een product en het later ontstaan van
gebreken in de wet productenaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 28 oktober 2009), TBBR 2011, afl. 8,
(388) 390. 1044
T. VANSWEEVELT, “Art. 5 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 4 (bijgewerkt tot augustus 2002) en W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket,
schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl. 5, (101) 103. 1045
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 37 en S. PAPE, Warnings and
product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den Haag, Eleven International
Publishing, 2012, 38. 1046
Artikel I.10, 2°, c) Wetboek Economisch Recht. 1047
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 7. 1048
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 12; S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-
arrest voor de waarschuwing in het productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 374 en I.
BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.),
Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer,
2011, (1324) 1328-1329. 1049
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 375 en C. DELFORGE
en A. REGNIAULT, “La responsabilité du fait des produits défectueux mise en oeuvre par la directive du 25 juillet
1985: la responsabilité civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit pharmaceutique. La
commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer, 2011, (1099) 1133. 1050
T. BOURGOIGNIE, “Le traitement des produits défectueux en droit belge: pratique et perspectives”, JT 1976,
(489) 511 en N. VAN GELDER, “Aansprakelijkheid van minderjarigen, ouders, vrijwilligersorganisaties en
producenten” (noot onder Gent 27 november 2008), TBBR 2010, (514) 519.
144
Elk van de genoemde elementen – gaande van reclame over verpakking tot waarschuwingen –
moet in acht genomen worden aangezien deze de veiligheidsverwachtingen van het publiek
kunnen beïnvloeden.1051
Deze voorbeelden tonen aan dat het begrip aanbiedingsvorm ruim
ingevuld wordt en dat de elementen die samen de aanbiedingsvorm vormen, het publiek via
diverse kanalen bereiken.1052
In het hiernavolgende ligt de focus echter vooral op de invloed
van gebruiksinformatie en waarschuwingen over productrisico’s. Zoals gezegd, vormen deze
immers de primordiale elementen van de aanbiedingsvorm, zeker wat de
veiligheidsbeoordeling betreft.
165. Tot slot moet nog iets gezegd worden over de problematiek van de misleidende
presentatie of vormgeving van producten.1053
Uiteraard valt ook dit onder de aanbiedingsvorm
en is dit van invloed op de veiligheidsbeoordeling van een product. Indien bijvoorbeeld een
niet-eetbaar product als eetbaar gepresenteerd wordt, is dit mogelijks onveilig. In het verleden
werden met betrekking tot imitatieproducten verschillende nationale regelgevingen
uitgevaardigd.1054
Het gevolg hiervan was een enorme variatie aan toepassingsgebied,
draagwijdte en inhoud van de geldende wetten.1055
Vanuit de Europese Unie kwam dan ook
een richtlijn betreffende artikelen die door hun misleidend uiterlijk een gevaar vormen voor
de gezondheid en veiligheid van de consument.1056
In casu betreft het voornamelijk producten die geen levensmiddelen zijn maar door hun
misleidend uiterlijk te verwarren zijn met een levensmiddel waardoor ze een gevaar vormen
voor de gezondheid en veiligheid van de gebruiker ervan, in het bijzonder kinderen.1057
Krachtens de richtlijn is het aan de lidstaten om de nodige maatregelen te nemen om het in de
handel brengen, de invoer, de vervaardiging en de uitvoer van dergelijke gevaarlijke imitaties
te verbieden via voldoende marktcontrole.1058
1051
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 1)”, TBBR 1992,
afl. 2, (96) 114. 1052
B. WEYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid: het voorzienbaar foutief gebruik van een product en de
legitieme veiligheidsverwachtingen van het ‘grote publiek’” (noot onder Cass. 26 september 2003), RW 2004-05,
afl. 1, (23) 24. 1053
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 457. 1054
Inleidende consideransen bij de Richtlijn 85/357/EEG van de Raad van 25 juni 1987 inzake de onderlinge
aanpassing van de wetgevingen van de Lid-Staten betreffende artikelen die door een misleidend uiterlijk een
gevaar vormen voor de gezondheid of de veiligheid van de consument, Pb.L. 192/49, overweging 1. 1055
M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 151. 1056
Richtlijn 85/357/EEG van de Raad van 25 juni 1987 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen
van de Lid-Staten betreffende artikelen die door een misleidend uiterlijk een gevaar vormen voor de gezondheid
of de veiligheid van de consument, Pb.L. 192/49. 1057
Artikel 1, lid 2 Richtlijn 85/357/EEG van de Raad van 25 juni 1987 inzake de onderlinge aanpassing van de
wetgevingen van de Lid-Staten betreffende artikelen die door een misleidend uiterlijk een gevaar vormen voor
de gezondheid of de veiligheid van de consument, Pb.L. 192/49. Zie hierover ook: M. DE WITTE en A.
VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 151. 1058
Artt. 2-4 Richtlijn 85/357/EEG van de Raad van 25 juni 1987 inzake de onderlinge aanpassing van de
wetgevingen van de Lid-Staten betreffende artikelen die door een misleidend uiterlijk een gevaar vormen voor
de gezondheid of de veiligheid van de consument, Pb.L. 192/49.
145
Wat België betreft, kan als uitvoeringsbesluit gewezen worden op het KB van 10 augustus
2001 betreffende de producten die door hun misleidend uiterlijk een gevaar vormen voor de
gezondheid en veiligheid.1059
Uit een lezing van dit KB blijkt duidelijk het preventieve
oogmerk van de regelgeving in die zin dat men wil vermijden dat producten met een
misleidend uiterlijk op de markt komen dan wel dat men deze zo snel mogelijk van de markt
wil laten verdwijnen. Wat dit laatste betreft, kan gewezen worden op het verbod om kaarsen
in de vorm van een taartje op de markt te brengen.1060
166. Naast regelgeving op het gebied van producten die op levensmiddelen lijken, kan nog
gewezen worden op de problematiek van pseudospeelgoed. In dat geval gaat het om
producten die niet beantwoorden aan de reglementaire definitie van het begrip speelgoed
hoewel ze – zeker voor jonge kinderen – hiermee wel verward kunnen worden. Dergelijke
producten moeten voldoen aan de fundamentele veiligheidsvereisten voor speelgoed alvorens
ze op de markt gebracht mogen worden.1061
Indien bijvoorbeeld zogenaamde fopaanstekers –
aanstekers die door hun uiterlijk op speelgoed lijken – op de markt zijn, moeten deze van de
markt geweerd worden.1062
Verder bestaan er nog talloze andere Europese en nationale regelgevingen die op algemene
wijze dan wel met betrekking tot specifieke producten regels vastleggen op het gebied van
misleidend uiterlijk. Op die manier tracht men preventief te vermijden dat imitatie- of
pseudoproducten op de markt komen. Indien toch dergelijke producten op de markt komen –
in weerwil van de wettelijke bepalingen – is ontegensprekelijk sprake van een onveilig
product in de zin van de productveiligheidswetgeving. Een product dat door diens misleidend
uiterlijk bijvoorbeeld onterecht op een levensmiddel of speelgoed lijkt en op die manier een
risico vormt voor de gebruiker van dat product, is onveilig gelet op deze misleidende
aanbiedingsvorm.
1059
KB 10 augustus 2001 betreffende producten die door een misleidend uiterlijk een gevaar vormen voor de
gezondheid of de veiligheid van de consument, BS 10 oktober 2001. 1060
MB 16 juni 2008 houdende het uit de handel nemen en het verbod van het op de markt brengen van kaarsen
in de vorm van gebakjes, ingevoerd door de firma ROXAN GmbH & Co, met als artikelnummer 111530, BS 8
juli 2008. 1061
Richtlijn 2009/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 18 juni 2009 betreffende de veiligheid van
speelgoed, Pb.L. 170/1 en KB 19 januari 2011 betreffende de veiligheid van speelgoed, BS 10 februari 2011. 1062
Zie inter alia: MB 22 mei 2008 houdende het uit de handel nemen en het verbod van het op de markt
brengen van de fopaansteker “Funnyman” van de fabrikant Erfurth GmbH, BS 11 juni 2008.
146
C. Invloed op de veiligheidsbeoordeling
1. ALGEMEEN
167. De beoordeling van de aanbiedingsvorm van een product en de invloed ervan op de
veiligheidsbeoordeling moet in abstracto gebeuren.1063
Met andere woorden moet op
objectieve wijze nagegaan worden wat de invloed van de aanbiedingsvorm op de
veiligheidsperceptie is, los van subjectieve verwachtingen. Uiteraard verhindert deze in
abstracto benadering niet dat rekening gehouden wordt met de concrete omstandigheden van
de zaak. Het uitgangspunt is dat naarmate de gebruiker meer op mogelijke risico’s gewezen
wordt, de kans vermindert dat het product als onveilig bestempeld wordt.1064
Of en in welke
mate de aanbiedingsvorm een invloed uitoefent op de veiligheidsbeoordeling blijft echter een
zaak van casuïstiek.1065
In hoeverre bepaalde informatie opgenomen moet worden, wat de omvang van de informatie
is en op welke wijze deze meegedeeld moet worden, wordt later nog behandeld.1066
Daar zal
blijken dat de informatieverplichting vooropgesteld door de Richtlijn Productveiligheid niet
verschilt van de informatieverplichting op grond van de productaansprakelijkheidswetgeving
of de algemene foutaansprakelijkheid. Wat de inhoudelijke en vormelijke vereisten van de
informatie- en waarschuwingsverplichting betreft, is het dus aangewezen deze later te
behandelen, vertrekkende vanuit de wettelijke principes opgenomen in de
productveiligheidswetgeving. Hierna wordt enkel stilgestaan bij drie specifieke aspecten van
de aanbiedingsvorm en meer bepaald de invloed ervan op de veiligheidsbeoordeling.
Achtereenvolgens gaat het om het ontbreken van (volledige of correcte) informatie omtrent
het product, de aanwezigheid van volledige en correcte informatie en de invloed van de
aanbiedingsvorm op de gebruiksomstandigheden van het product.
1063
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 13. 1064
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 68 en I. BOONE en S.
GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen
van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011,
(1324) 1329. 1065
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 13. 1066
Cf.infra: randnrs. 384-431.
147
2. ONTBREKEN VAN (VOLLEDIGE OF CORRECTE) INFORMATIE
168. Indien volledige en/of correcte informatie ontbreekt of indien verkeerde informatie
gegeven wordt, wordt dit meegenomen bij de veiligheidsbeoordeling.1067
Meer specifiek
wordt traditioneel aanvaard dat een ontstentenis aan volledige en juiste informatie op zichzelf
het product onveilig maakt.1068
De gebruiker van het product beschikt dan niet over de
noodzakelijke informatie om een kosten-baten-afweging van het product te maken.1069
Zowel
in het kader van de Wet Productaansprakelijkheid als in het kader van de
productveiligheidswetgeving, is sprake van een onveilig product in geval van onvolledige of
incorrecte informatie en waarschuwingen omtrent het product.1070
Zoals aangegeven, blijft het
wel een zaak van casuïstiek of er nu al dan niet sprake is van een volledige en/of correcte
informatie omtrent het product. Enkele voorbeelden kunnen dit verduidelijken.
169. Zo moet de producent waarschuwen voor de onbekende gevaren van een eventuele
aanpassing van zijn product. Indien het voor de producent voorzienbaar is dat zijn product –
in casu een beademingstoestel in het ziekenhuis – aangepast wordt en deze aanpassing risico’s
met zich meebrengt, maakt een gebrek aan informatie hierover het product onveilig.1071
In
soortgelijke zin is sprake van een onveilig product indien de producent onvoldoende
waarschuwt voor de onbekende gevaren van een substantiële doch voorzienbare aanpassing
van de veiligheidsmechanismen van het product.1072
1067
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 42 en S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en
aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 412. 1068
Luik 17 januari 2013, Con.M. 2014, afl. 2, 81, noot C. DELFORGE; Rb. Brussel 10 februari 2005, T.Gez.
2007-08, afl. 4, 184, noot C. LEMMENS; I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de
onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-17; G.M.F.
SNIJDERS, “Produktenaansprakelijkheid: gebrekkigheid en (on)zorgvuldigheid”, NjB 1984, afl. 16, (477) 480-
481; T. BOURGOIGNIE, “La sécurité des consommateurs et l’introduction de la directive communautaire du 25
juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux en droit belge“, JT 1987, (357) 360; M. VAN
DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 218; W. SLAGTER,
“Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR 1988, (731) 747; A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet
& Maxwell, 1989, 97; F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE
VERENIGING VAN BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling,
Brussel, Bruylant, 2000, (157) 173; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 512 en C. DELFORGE en A. REGNIAULT, “La
responsabilité du fait des produits défectueux mise en oeuvre par la directive du 25 juillet 1985: la responsabilité
civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit pharmaceutique. La commercialisation des
médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer, 2011, (1099) 1135. 1069
CA Aix-en-Provence 28 november 2012, 2012/472, beschikbaar via www.lexisnexis.com. 1070
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 26; M.
FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming (deel 1)?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 10; F. MANIET, “La transposition de la directive
92/59/CE relative à la sécurité générale des produits dans les Etats membres de l’Union européenne”, REDC
1997, afl. 3, (176) 185 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 457. 1071
Kavanaugh v. Kavanaugh, 131 Ariz. 344 en 641 P.2d 258 (1982); Brown v. Sears Roebuck & Co., 136 Ariz.
556 en 667 P.2d 750 (1983) en Piper v. Bear Medical Systems, 180 Ariz. 170 en 883 P.2d 407 (1993). 1072
Liriano v. Hobart Corporation, 92 N.Y.2d 232, 700 N.E.2d 303 en 677 N.Y.S.2d 764 (1998).
148
De rechtbank te Middelburg besliste verder dat sprake is van een onveilig product – in casu
een betonmortel – wanneer de producent onvoldoende waarschuwt voor de gevaren van dat
product en de gebruikers ervan onvoldoende wijst op de noodzaak van het dragen van
bepaalde beschermingskledij.1073
Wat de problematiek van geneesmiddelen betreft, kan
gewezen worden op een zaak voor de rechtbank van eerste aanleg te Brussel waarin een
farmaceutisch bedrijf aansprakelijk gesteld werd omdat in de bijsluiter van een geneesmiddel
enkel gewaarschuwd was voor omkeerbare gehoorstoornissen en niet voor onomkeerbare
gehoorstoornissen, hoewel dit risico bekend was. De rechtbank besloot dat het geneesmiddel
onveilig was omdat in de bijsluiter onvoldoende informatie over de mogelijke bijwerkingen
opgenomen was.1074
Verder kan gewezen worden op een Amerikaanse zaak waarin een jong kind gekneld raakte
onder een elektrische garagepoort. De rechter was van oordeel dat de producent van
dergelijke poorten moet wijzen op het feit dat de bedieningsknop van het product buiten het
bereik van kinderen geplaatst moet worden om te voorkomen dat deze de knop verkeerdelijk
beschouwen als deurbel.1075
Bij gebrek aan dergelijke informatie, oordeelde de rechtbank dat
sprake is van een onveilige garagepoort. In een Duitse zaak besliste het Bundesgerichtshof
dan weer dat een motor onveilig is omdat er onvoldoende gewaarschuwd was voor de gevaren
van het gebruik van deze motor in combinatie met beschermingsmateriaal van een andere
producent.1076
Uit deze laatste zaken kan opgemaakt worden dat de producent niet enkel moet
waarschuwen voor risico’s die rechtstreeks voortvloeien uit het product maar ook voor
risico’s bij redelijkerwijs voorzienbaar gebruik ervan.1077
Er is vervolgens sprake van een onvolledige of incorrecte presentatie wanneer de
mededelingen aan de consument verwarrend zijn en onrealistische verwachtingen
scheppen.1078
Wanneer op de verpakking van een touw bijvoorbeeld een schommelend kind is
afgebeeld, wekt men de indruk dat dit touw geschikt is als schommeltouw. Indien het touw op
die manier gebruikt wordt en toch breekt kan men – mede op grond van deze gebrekkige
presentatie van het product – spreken van een onveilig product.1079
Tot slot moet de
aanbiedingsvorm voldoende informatie bevatten over de installatie van het product. Wanneer
een vouwladder bijvoorbeeld niet vergezeld is van voldoende informatie en waarschuwingen
omtrent de correcte installatie ervan, is sprake van een onveilig product.1080
1073
Rb. Middelburg 13 juli 2005, JA 2005, 104. 1074
Rb. Brussel 10 februari 2005, T.Gez. 2007-08, afl. 4, 184, noot C. LEMMENS. 1075
Downing v. Overhead Door Corporation, 707 P.2d 1027 (1985). 1076
BGH 9 december 1986, NJW 1987, 1009. 1077
K.-U. LINK en T. SAMBUC, “Federal republic of Germany” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European
product liability, Londen, Buttersworths, 1992, (123) 142. 1078
R. STEENNOT, “Overzicht van rechtspraak: consumentenbescherming 2003-2007”, TPR 2009, afl. 1, (229)
510-511. 1079
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 5. 1080
Hof Amsterdam 2 september 1997, TvC 1998, afl. 1, 68.
149
3. AANWEZIGHEID VAN VOLLEDIGE EN CORRECTE INFORMATIE
170. Ten tweede moet nagegaan worden of de aanwezigheid van volledige en correcte
informatie het product al dan niet veilig maken. Het uitgangspunt is immers dat hoe meer
informatie de betrokkene heeft over de mogelijke risico’s, hoe kleiner de
veiligheidsverwachtingen van het publiek komen te liggen.1081
Voldoende en correcte
informatie en/of waarschuwingen kunnen aldus op het eerste gezicht een inherente veiligheid
wegnemen.1082
Dit betekent niet dat een waarschuwing of andere vorm van informatie het product
automatisch veilig maakt.1083
Het blijft immers mogelijk dat de aanbiedingsvorm – en meer
bepaald de informatie omtrent het product – niet volstaat om de veiligheidsverwachtingen van
het publiek op voldoende wijze te doen dalen.1084
Niet elke waarschuwing of informatie is
namelijk in staat om het risico te doen dalen tot een aanvaardbaar minimum.
171. In principe zijn er dus twee antwoorden mogelijk op de vraag of een initieel onveilig
product omgevormd kan worden tot een veilig product door een correcte aanbiedingsvorm.1085
Enerzijds kan de rechter oordelen dat het product, via de aangebrachte informatie en
waarschuwingen, voldoet aan de veiligheidsperceptie van het publiek. In dat geval wordt het
oorspronkelijk onveilige – of althans potentieel onveilige – product als veilig beschouwd
dankzij diens aanbiedingsvorm.1086
Dit is bijvoorbeeld het geval indien het product bijzonder
nuttig is maar tevens een aantal onvermijdelijke risico’s inhoudt waarover duidelijke en
correcte informatie verstrekt wordt.1087
1081
C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te waarschuwen in de bijsluiter
opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet productenaansprakelijkheid?” (noot onder Rb. Brussel
10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 290. 1082
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 251. 1083
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 65; F. WERRO en
V.V. PALMER (eds.), The boundaries of strict liability in European tort law, Durham, Carolina Academic Press,
2004, 440 en C. DELFORGE, “Le défaut de sécurité au sens de la loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité
du fait des produits défectueux” in C. DELFORGE en J. VAN ZUYLEN (eds.), Les défauts de la chose, Limal,
Anthemis, 2015, (295) 329. Contra: A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 23. 1084
D. VERHOEVEN, “Het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van een product en het later ontstaan van
gebreken in de wet productenaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 28 oktober 2009), TBBR 2011, afl. 8,
(388) 390. 1085
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 13-14. 1086
N. VAN GELDER, “Aansprakelijkheid van minderjarigen, ouders, vrijwilligersorganisaties en producenten”
(noot onder Gent 27 november 2008), TBBR 2010, (514) 519. 1087
T. VANSWEEVELT, “Art. 5 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 4 (bijgewerkt tot augustus 2002) en I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en
productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en
economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1329.
150
Anderzijds blijft het mogelijk dat de rechter oordeelt dat de informatie en waarschuwingen het
onveilige karakter van het product niet (volledig) wegnemen.1088
De veiligheidsverwachtingen
van het publiek kunnen immers hoger liggen. Dit zal bijvoorbeeld het geval zijn indien de
producent een veiliger product in het verkeer had kunnen brengen.1089
Zelfs informatie en
waarschuwingen omtrent elk mogelijk gevaar, zullen de onveiligheid van een product in
sommige gevallen niet wegnemen.
172. Een eenduidig antwoord op de voorliggende vraag is niet mogelijk.1090
Het hangt
bijgevolg steeds van zaak tot zaak af of de aanbiedingsvorm de veiligheidsverwachtingen
dermate getemperd heeft dat het product niet meer onveilig is. Enkele voorbeelden kunnen
deze casuïstische aanpak verduidelijken. Zo maken de waarschuwingen omtrent de mogelijke
bijwerkingen van een geneesmiddel, dit niet automatisch veilig indien de bijwerkingen
excessief bevonden worden in verhouding met de voordelen van het geneesmiddel.1091
Zelfs
indien de producent in de bijsluiter van een geneesmiddel op gedetailleerde en
wetenschappelijk correcte wijze melding maakt van alle mogelijke risico’s van het product
maar dit product vooral gericht is op jonge kinderen waarvan men niet mag verwachten dat ze
de bijsluiter lezen, kan niet gezegd worden dat sprake is van een veilig product.1092
Daarnaast oordeelde het hof van beroep te Antwerpen dat de uitdrukkelijke waarschuwing in
de handleiding van een wagen om geen handen of voorwerpen door de openingen aan de
voorkant van het voertuig naar binnen te duwen, onvoldoende was om het onveilige karakter
van de wagen weg te nemen. Het grote publiek mag immers verwachten dat hoe dan ook geen
handen of vingers door de opening gestoken kunnen worden.1093
Ook de waarschuwing van
een energieleverancier dat spanningen mogelijk zijn in de geleverde elektriciteit neemt de
onveiligheid van een spanning van 380 Volt niet weg aangezien men normaal een spanning
van 240 Volt verwacht.1094
De waarschuwing voor mogelijke overspanning heeft enkel
betrekking op een aanvaardbare marge maar neemt het onveilige karakter van een
overspanning tot 380 Volt niet weg. Uit de Nederlandse Multivac-machine-zaak kan verder
afgeleid worden dat eerst gefocust moet worden op de mogelijkheid tot een veiliger ontwerp
van het product zodat de aanwezigheid van waarschuwingen niet noodzakelijk leidt tot de
conclusie dat het gaat om een veilig product.1095
Wanneer de onveiligheid op eenvoudige
wijze weggenomen kan worden door het aanbrengen van een veiligheidsmechanisme, zal het
1088
T. BALTHAZAR en S. VAN HECKE, “Productenaansprakelijkheid voor gebrekkige geneesmiddelen: de invloed
van de informatie in de bijsluiter op de aansprakelijkheid van de geneesmiddelenproducent” in X., Het
geneesmiddel, juridisch bekeken, Gent, Mys & Breesch, 1998, (209) 230-231. 1089
C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 377-378. 1090
T. VANSWEEVELT, “Art. 5 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 4 (bijgewerkt tot augustus 2002). 1091
Rb. Aarlen 23 februari 2006, JLMB 2006, afl. 27, 1205 en Abbot v. American Cyanamid Co., 844 F.2d 1108
(1988). 1092
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-18. 1093
Antwerpen 28 oktober 2009, TBBR 2011, afl. 8, 381, noot D. VERHOEVEN. 1094
Gent 24 mei 2002, RW 2003-04, afl. 32, 1271. 1095
HR 11 november 2005, NJ 2008, 460.
151
product bij gebrek hieraan onveilig blijven ook wanneer voldoende adequate waarschuwingen
omtrent dit risico aangebracht zijn.1096
173. In omgekeerde zin was de Nederlandse rechtbank te Zwolle van oordeel dat een
afdoende waarschuwing – in casu met tekst en tekeningen – voor het gebruik van een mini-
tampon er toe leidt dat dit product niet langer onveilig is.1097
Indien de tampon alsnog op
verkeerde wijze ingebracht wordt, ligt de verantwoordelijkheid hiervoor volledig bij de
gebruiker van het product zelf. Meer zelfs, was in deze zaak sprake van een onredelijk
misbruik van het product.
Het hof van beroep te Luik meende dan weer dat geen sprake is van een gebrekkige
ontstopper ondanks de gevaarlijke componenten van dat product.1098
De rechtbank wees onder
meer op de uitvoerige, correcte en gedetailleerde informatie bij dit product om te besluiten dat
de gebruiker hierdoor voldoende geïnformeerd was over de gevaarlijke aard van het product
en hij bijgevolg enkel een “gelimiteerde” veiligheidsverwachting mocht hebben.
4. INVLOED OP DE GEBRUIKSOMSTANDIGHEDEN
174. De aanbiedingsvorm van het product oefent tot slot invloed uit op de
gebruiksomstandigheden en de gebruiksduur van het product.1099
Via de aanbiedingsvorm kan
de producent immers anticiperen op (voorzienbare) gebruiken van diens product.1100
Ook wat
de intensiteit van het gebruik en de levensduur van het product betreft, doet de producent er
goed aan om via de aanbiedingsvorm duidelijke gegevens mee te delen teneinde onredelijke
misbruiken te vermijden.1101
Het negeren van dergelijke duidelijke waarschuwingen zal in
bepaalde gevallen tot een zware fout en aldus tot een onredelijk misbruik van het product
leiden.1102
Een product dat bijvoorbeeld als gevaarlijk of risicovol gepresenteerd wordt maar
door de gebruiker niettemin op nonchalante en onvoorzichtige wijze gebruikt wordt, kan
bezwaarlijk als onveilig beschouwd worden.1103
Zo oordeelde het hof van beroep te Antwerpen dat geen sprake is van een onveilig product
gelet op het onredelijk misbruik ervan indien de bijsluiter duidelijk vermeldt dat nooit water
op de stof gegoten mag worden terwijl het slachtoffer het product in een leiding goot waarin
met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid water aanwezig was.1104
Gelet op de
gegeven waarschuwingen meende het hof van beroep dat het in casu ging om een voor de
1096
Landgericht Düsseldorf 30 november 2005, NJW 2006, 1033. 1097
Rb. Zwolle 24 april 2002, Prg. 2002, 5921. 1098
Luik 25 oktober 2011, T.Verz. 2013, afl. 1, 100. 1099
Over dit beoordelingselement, cf.supra: randnrs. 136-152. 1100
Thibault v. Sears, Roebuck & Co., 118 N.H. 802 en 395 A.2d 843 (1978). 1101
Snider v. Bob Thibodeau Ford, 42 Mich.App. 708 en 202 N.W.2d 727 (1972). 1102
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 516. 1103
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du
4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR
2004, 13794, nr. 61. 1104
Antwerpen 26 september 2006, RW 2008-09, afl. 15, 618.
152
producent onvoorzienbaar gebruik van het product dat bij normaal gebruik wel de
voorgeschreven veiligheid biedt. Soortgelijke redenering kwam aan bod in een zaak waarin
beslist werd dat een huishoudtrap niet onveilig is indien deze als ladder gebruikt wordt op een
niet-stabiele ondergrond terwijl de gebruiksaanwijzing duidelijk stelt dat deze enkel gebruikt
mag worden op vier poten en op een stevige ondergrond.1105
175. Uit een Amerikaanse zaak zou afgeleid kunnen worden dat het voor de producent
voldoende is om te bewijzen dat voor een bepaald gebruik gewaarschuwd werd en dat bij de
niet-naleving van dergelijke waarschuwing automatisch sprake is van een onredelijk
misbruik.1106
In casu ging het om een tractor die zwaarder geladen was dan de handleiding
toeliet. De rechter besloot tot een onredelijk misbruik van het product van zodra aangetoond is
dat de gebruiksaanwijzingen niet nageleefd werden. Ook bepaalde rechtsleer was reeds de
mening toegedaan dat bezwaarlijk gezegd kan worden dat een product onveilig is indien het
slachtoffer deze onveiligheid kon vaststellen, bijvoorbeeld via de aanbiedingsvorm van het
product.1107
Deze stelling kan echter niet bijgetreden worden. De productgebruiker geniet immers te allen
tijde een zekere foutmarge. Bijgevolg is de loutere niet-naleving van een waarschuwing
onvoldoende om te spreken van een onredelijk misbruik. Enkel indien deze niet-naleving als
een zware of opzettelijke fout te bestempelen is, is sprake van een onredelijk misbruik.1108
Hoe dan ook kan het niet in acht nemen van veiligheidsinstructies of waarschuwingen
doorgaans wel als een fout van het slachtoffer aangezien worden.1109
176. In omgekeerde zin kan de aanbiedingsvorm van het product ten slotte bepaalde
gebruiken – of mogelijks zelfs misbruiken – in de hand werken.1110
De producent moet er
bijgevolg over waken dat hij met de presentatie van het product realistische verwachtingen
creëert. Het is aldus af te raden om via advertenties en ander verkoopmateriaal te hoge en
overdreven veiligheidsverwachtingen te creëren.1111
Indien de producent dit wel doet, moet hij
voor de gevolgen instaan. In dat geval is het immers voorzienbaar dat de consument het
product gebruikt met in het achterhoofd de hoge veiligheidsverwachtingen.
1105
Antwerpen 4 december 2002, T.Verz. 2003, afl. 345, 833. 1106
Dion v. Ford Motor Company, 804 S.W.2d 302 (1991). 1107
W. SLAGTER, “Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR 1988, (731) 751; C. HODGES, Product
liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 103 en H. COUSY, “De garantie voor
verborgen gebreken en de productaansprakelijkheid” in B. TILLEMAN en P.-A. FORIERS (eds.), De koop/la vente,
Brugge, die Keure, 2002, (59) 73. 1108
D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective products in Europe”, JETL
2014, vol. 5, afl. 1, (1) 21. 1109
Cf.infra: randnrs. 246-251. Zie hierover ook: I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen
gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De
consument in het recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 42 en T. VANSWEEVELT
en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 513. 1110
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 243 en W. SLAGTER,
“Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR 1988, (731) 747. 1111
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 23.
153
Indien bijvoorbeeld een touw verkocht wordt waarbij op de verpakking een afbeelding is
aangebracht van een schommelend kind, wekt dit de indruk dat dit touw geschikt is als
schommeltouw. Het is voor de producent dan ook voorzienbaar dat de gebruikers dit touw
onder andere hiervoor zullen gebruiken, ook al is het hier misschien niet voor geschikt.
Dergelijk gedrag kan bezwaarlijk als een onredelijk misbruik bestempeld worden. Indien het
touw nadien breekt is sprake van een onveilig product gelet op het redelijkerwijs voorzienbaar
gebruik van het product dat de producent zelf in de hand gewerkt heeft.1112
§ 5. CATEGORIEËN GEBRUIKERS
177. Het is mogelijk dat niet het grote publiek maar een duidelijk en objectief afgezonderde
groep de maatstaf vormt voor de veiligheidsbeoordeling. Indien het product op een specifieke
doelgroep gericht is én deze doelgroep gekend is, moet het product immers in al zijn
onderdelen voldoende zijn afgestemd op de veiligheidsverwachtingen van die doelgroep.1113
Zoals gezegd, speelt dit beoordelingselement doorheen alle vorige aangehaalde elementen. Zo
zal wat de gebruiksomstandigheden, de aanbiedingsvorm, de kenmerken van het product en
het effect van een product op andere producten gekeken worden naar de doelgroep van het
product. Dit kan leiden tot een strengere dan wel een minder strenge invulling van het
beoordelingselement tot gevolg hebben.
De productveiligheidswetgeving verwijst daarenboven expliciet naar twee categorieën
personen die bij het gebruik van een product grote(re) risico’s lopen: kinderen en ouderen.1114
De inleidende consideransen van de Richtlijn Productveiligheid stellen hieromtrent dat de
veiligheidsbeoordeling moet gebeuren in het licht van alle relevante aspecten ‘inzonderheid
de categorieën gebruikers die voor de risico’s van de betrokken producten bijzonder
kwetsbaar zijn’.1115
Met deze bijzonder kwetsbare consumenten moet de producent altijd
rekening houden, ook als het product niet specifiek op hen is gericht. Hierdoor wordt
aansluiting gezocht bij het standpunt dat een product ten aanzien van een bepaalde groep als
onveilig beschouwd kan worden ook al is het niet specifiek op die doelgroep gericht, op
voorwaarde dat het voor de producent voorzienbaar is dat de specifieke categorie personen in
contact zal komen met het product.1116
1112
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 5. 1113
Cf.supra: randnr. 121. 1114
Artikel I.10, 2°, d) Wetboek Economisch Recht. 1115
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 8. 1116
Cf.supra: randnr. 123.
154
178. Wat in de eerste plaats de kinderen betreft, moet er onder andere rekening mee
gehouden worden dat deze gevaren moeilijk kunnen inschatten, hun omgeving zoveel
mogelijk onbevangen willen exploreren en hierbij de neiging hebben om voorwerpen in de
mond te steken en/of in te slikken.1117
De intrinsieke elementen van een product dat gebruikt
kan worden door kinderen moeten hier voldoende op afgestemd worden. Verder moet de
producent voldoende anticiperen op het feit dat kinderen niet altijd een juiste perceptie hebben
van de functie van een bepaald product. Een reeds aangehaalde Amerikaanse zaak kan dit
verduidelijken. In casu ging het om een jong meisje dat de bedieningsknop van een
elektrische garagepoort verkeerdelijk aanzag als de deurbel en bijgevolg op deze knop drukte
waardoor ze onder de poort terecht kwam. De rechtbank oordeelde dat sprake was van een
onveilig product aangezien de producent onvoldoende informatie had verschaft over het feit
dat de bedieningsknop buiten het bereik van kinderen geplaatst moest worden.1118
De
producent had met andere woorden onvoldoende geanticipeerd op de perceptie van kinderen.
Ten tweede verwijst de productveiligheidswetgeving naar de categorie van oudere personen
als beoordelingselement van het veiligheidsbegrip. Wat deze categorie betreft, moet de
producent er bijvoorbeeld rekening mee houden dat oudere personen soms lees- en
zichtmoeilijkheden hebben.1119
De producent – en in het bijzonder de producent van
producten met als doelgroep oudere personen – doet er dan ook goed aan om via de
aanbiedingsvorm van het product voldoende te anticiperen op deze problemen. Zo kan de
producent best informatie en waarschuwingen over het product in een goed leesbaar lettertype
aanbrengen zodat ook oudere personen met zichtmoeilijkheden deze informatie kunnen
waarnemen. Daarnaast kan gewezen worden op eventuele gehoorproblemen. Elk product – en
in het bijzonder producten gericht op oudere personen – moet in diens kenmerken voldoende
afgestemd zijn op deze ongemakken. Indien een product bijvoorbeeld is uitgerust met een
alarmfunctie als waarschuwing voor een mogelijk gevaar, moet dit alarm voldoende luid zijn
om oudere personen toe te laten dit te horen. Verder moet het product afgestemd zijn op de
eventuele lichamelijke ongemakken waar oudere personen mee te maken hebben, zoals
evenwichtsproblemen en een trager reactievermogen.1120
Uit de Franse rechtspraak blijkt
echter dat hierdoor geen absolute veiligheidseisen gesteld mogen worden. Zo besliste het hof
van beroep te Pau dat een automatische deur geen onveilig product is nadat een oudere en
bovendien gehandicapte persoon hiermee een ongeluk heeft gehad.1121
De rechter besliste dat
het ongeval voornamelijk te wijten was aan de traagheid van het slachtoffer en dat het in dat
geval aan de bewaker van de deur toekomt om de gebruikers over eventuele gevaren in te
lichten.
1117
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 44. 1118
Downing v. Overhead Door Corporation, 707 P.2d 1027 (1985). 1119
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 457. 1120
N. MARCY, G.W. RUTHERFORD en A. MILLS, “Older Adults”, Consumer Product Safety Review 2005, (1) 2-3
en 6. 1121
CA Pau 14 mei 1997, beschikbaar via www.legifrance.fr.
155
179. De expliciete verwijzing naar kinderen en ouderen als bijzonder kwetsbare groep
verhindert, volgens bepaalde rechtsleer, niet dat ook met andere categorieën gebruikers
rekening gehouden wordt. Te denken valt aan mindervalide personen.1122
Terecht heeft het
Europees en Sociaal Comité reeds bij de totstandkoming van de Richtlijn Productveiligheid
de vraag gesteld waarom mindervaliden niet expliciet vermeld worden als zogenaamde
risicogroep.1123
Ook de rechtsleer heeft deze leemte gehekeld.1124
Recenter heeft het Europees Parlement zich scherp uitgelaten over deze zinsnede en heeft het
er op aangedrongen dat ter waarborging van een zo breed mogelijk scala van kwetsbare
personen een verwijzing naar “mensen met een handicap” opgenomen wordt.1125
Het recente
voorstel tot verordening betreffende de veiligheid van consumentenproducten tracht aan deze
kritiek tegemoet te komen.1126
Ter vermijding van verdere discussie heeft de Europese
Commissie gekozen om voornoemde zinsnede te vervangen door ‘de categorieën
consumenten die bij het gebruik van het product risico’s lopen, in het bijzonder kwetsbare
consumenten’.1127
Verdere verwijzingen naar wie deze kwetsbare consumenten zijn, werden
achterwege gelaten. Ook dit is niet volledig naar de zin van het Europees Economisch en
Sociaal Comité dat meent dat bijkomende verduidelijking nodig is omtrent de vraag of deze
kwetsbaarheid verband houdt met een algemeen criterium (zoals leeftijd of gezondheid) of dat
dit moet worden vastgeknoopt aan de kenmerken van het product (zijnde een gebrek aan
voldoende kennis).1128
1122
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn.L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 337. 1123
Advies van het Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, Publ. 20 december 2000, C-367, 34. 1124
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 126 en V. PIRE,
“La directive 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la sécurité
générale des produits”, REDC 2001, afl. 3, (245) 247. 1125
Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn inzake algemene
productveiligheid en markttoezicht, 2010/2085(INI), overweging 17. 1126
Zie hierover met betrekking tot dit punt: S. PUGNET, “Le paquet ‘sécurité des produits et surveillance du
marché’: de nouveaux enjeux pour les produits non alimentaires”, Contr.Con.Consom. 2013, afl. 6, étude 7, nr.
4. 1127
Artikel 6, 1°, d) Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende de
veiligheid van consumentenproducten en tot intrekking van Richtlijn 85/357/EEG van de Raad en Richtlijn
2001/95/EG van de Raad, COM(2013) 78 final, 17. 1128
Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een verordening van het
Europees Parlement en de Raad betreffende de veiligheid van consumentenproducten en tot intrekking van
Richtlijn 85/357/EEG van de Raad en Richtlijn 2001/95/EG, COM(2013) 78 final, 7, overweging 5.4.
156
§ 6. TIJDSTIP VAN DE INVERKEERSTELLING
180. Wat het tijdstip van de inverkeerstelling betreft,1129
stellen zowel de
productveiligheidswetgeving als de productaansprakelijkheidswetgeving dat de mogelijkheid
tot een hoger veiligheidsniveau of de mogelijkheid om producten met een kleiner risico aan te
schaffen niet volstaat om een product als onveilig te beschouwen.1130
Een product is met
andere woorden niet onveilig uitsluitend omdat er nadien een beter – lees: veiliger – product
in het verkeer gebracht wordt.1131
Traditioneel wordt in de rechtsleer het voorbeeld gegeven van het ABS-remsysteem in
wagens. Het feit dat een wagen vroeger niet uitgerust was met dergelijk systeem – terwijl dit
nadien wel mogelijk werd – betekent niet dat deze wagen automatisch onveilig is.1132
In
dezelfde zin wordt ook verwezen naar de vroegere situatie waarbij wagens zonder
veiligheidsgordels in het verkeer gebracht werden. Ook deze werden niet als onveilig
bestempeld louter omwille van het feit dat dergelijke veiligheidsmechanismen later wel
standaard aangebracht werden.1133
In de Amerikaanse rechtspraak wordt soortgelijk voorbeeld
gevonden in verband met de zogenaamde Rollover Protection Systems (ROP’S) bij tractoren.
Ook hier wordt aangenomen dat geen sprake is van een onveilige tractor indien deze in de
jaren ’50 en ’60 niet uitgerust was met dergelijke ROP aangezien dit op dat moment niet
behoorde tot de state of the art, hoewel de mogelijkheid wel bestond.1134
Het feit dat een
product dus niet het meest optimale product is op gebied van veiligheid betekent geenszins
dat het noodzakelijkerwijs gaat om een onveilig product.1135
1129
Over het ogenblik van de inverkeerstelling, cf.infra: randnrs. 257-260. 1130
Artikel I.10, 2° Wetboek Economisch Recht en artikel 5, lid 2 Wet Productaansprakelijkheid. 1131
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 1)”, TBBR 1992,
afl. 2, (96) 117 en J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in
DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.),
Huur van diensten – Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 51. 1132
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-20; P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des
consommateurs”, JT 1994, (413) 414 en V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité
des produits et des services (lois du 4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait
des produits défectueux”, RGAR 2004, 13794, nr. 9. 1133
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 13. 1134
Zie inter alia: Dion v. Ford Motor Company, 804 S.W.2d 302 (1991); Butler v. Navister International
Transportation Corp., 809 F.Supp. 1202 (1991) en Romero v. International Harvester Company, 979 F.2d 1444
(1992). 1135
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 457.
157
181. De productaansprakelijkheidswetgeving verwijst in meer algemene zin naar het tijdstip
van de inverkeerstelling als beoordelingselement van het veiligheidsbegrip.1136
Dit betekent
dat het veiligheidsbegrip en alle mogelijke beoordelingselementen toegepast worden op het
ogenblik van de inverkeerstelling van het product.1137
De peildatum van de
veiligheidsbeoordeling is bijgevolg de veiligheidsperceptie op het ogenblik waarop het
product in het verkeer gebracht werd.1138
Noch latere ontwikkelingen in wetenschap of
techniek noch latere omstandigheden die de toestand van het product beïnvloeden, komen bij
deze beoordeling in aanmerking.1139
Er wordt in een aansprakelijkheidszaak dus enkel gekeken naar de technische normen en de
reglementaire en wettelijke veiligheidsvoorschriften zoals die bestonden op het moment van
de inverkeerstelling van het product.1140
Met andere woorden is enkel de state of the art op het
ogenblik van de inverkeerstelling van belang, althans wat de
productaansprakelijkheidswetgeving betreft.1141
Zo kan een wasmachine niet als onveilig
beschouwd worden omwille van het feit dat ze (nog) niet zo ver geautomatiseerd is dat na het
beëindigen van de wasbeurt ook de elektrische stroom automatisch uitgeschakeld wordt.1142
Anno 1982 – i.e. het ogenblik van de inverkeerstelling – was dergelijke automatisering
immers bij de meeste wasmachines nog niet zo ver gevorderd.
Ook wanneer de overheid strengere veiligheidsvoorschriften uitvaardigt, maken deze de reeds
op de markt gebrachte producten in principe niet onveilig.1143
De voorwaarde hierbij is wel
dat het product voldoende veilig was op het ogenblik waarop het in het verkeer gebracht
werd. Verder brengt ook de normale slijtage van het product geen onveiligheid met zich mee,
onder diezelfde voorwaarde.1144
Specifiek kan hierbij gedacht worden aan
tweedehandsgoederen waarvoor de veiligheidsperceptie vaak lager ligt omdat aan het gebruik
van deze goederen doorgaans meer risico’s verbonden zijn dan aan nieuwe producten.1145
1136
Artikel 5 Wet Productaansprakelijkheid. 1137
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 34; D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 15 en T.
VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia,
2009, 517. 1138
I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN
(eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen,
Kluwer, 2011, (1324) 1330. 1139
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-19 – IX.20-20 en L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid
voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34, (1139) 1146. 1140
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 172. 1141
N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ.of.Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 139. 1142
Gent 13 mei 1988, TBBR 1990, afl. 3, 219, noot K. BYTTEBIER en P. DE BRUYNE. 1143
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 1)”, TBBR 1992,
afl. 2, (96) 117. 1144
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-20. 1145
T. VANSWEEVELT, “Art. 5 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 7 (bijgewerkt tot augustus 2002).
158
182. De redenering dat de veiligheidsbeoordeling enkel geschiedt aan de hand van de
perceptie op het ogenblik van de inverkeerstelling, geldt enkel in het kader van de
productaansprakelijkheid. Wat de productveiligheid betreft, mag een product niet enkel op
zijn veiligheid getoetst worden op het ogenblik van de inverkeerstelling. Diverse bepalingen
uit de productveiligheidswetgeving verplichten de producent immers om ook nadien het
product op diens veiligheid te beoordelen. Ook nadat het product op de markt gebracht is, kan
dus besloten worden tot een onveilig product waaraan maatregelen gekoppeld zijn. Op de aard
en mogelijkheid van deze productbewakingsplichten en bijhorende corrigerende maatregelen,
wordt later nog uitvoerig ingegaan.1146
§ 7. OVERIGE BEOORDELINGSELEMENTEN
183. De hierboven besproken opsomming van beoordelingsomstandigheden uit de
productveiligheids- en productaansprakelijkheidswetgeving betreft slechts een exempletatieve
lijst. Traditioneel wordt aangenomen dat ook andere factoren in rekening te brengen zijn bij
de veiligheidsbeoordeling. Zo wordt onder meer gewezen op de aard en de prijs van het
product, de ernst van het gevaar en de bestaande alternatieve producten als in acht te nemen
omstandigheden. Enkele van deze elementen worden hierna toegelicht en geëvalueerd.
A. Prijs van het product
184. In de eerste plaats wordt vaak verwezen naar de prijs van het product als
beoordelingselement van de veiligheid.1147
Bepaalde rechtsleer meent meer specifiek dat de
prijs geen doorslaggevend element is maar er veelal toch hogere veiligheidsverwachtingen
gelden indien het product een hogere prijs heeft.1148
Indien de prijs van een product eerder aan
de lage kant is, verwacht men een minder kwalitatief en veilig product. Zeker als de koper
vooral aangetrokken werd door deze lage(re) prijs is het volgens deze rechtsleer weinig
waarschijnlijk dat besloten wordt tot een fout van de producent. Ook in de rechtspraak zijn
zaken te vinden waarbij, ter beoordeling van het veiligheidsbegrip, verwezen wordt naar de
prijs van het product.
1146
Cf.infra: deel V. Corrigerende maatregelen. 1147
Zie hierover inter alia: L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34,
(1139) 1139 en 1146; F.G. VON WESTPHALEN, “Das neue Produkthaftungsgesetz”, NJW 1990, afl. 2, (83) 88; C.
HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 100-101; L.
DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer,
2000, 46; N. JENKE, Haftung für fehlerhafte Arzneimittel und Medizinprodukte, Berlijn, Springer-Verlag, 2004,
162-163 en 172-173; S. LENZE, “German product liability law: between European Directives, American
Restatements and common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective,
Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (100) 111; J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten
Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 487-489 en C.J.J.M.
STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens,
supplement 147, art. 186-20. 1148
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nr. 36 en F.G. VON WESTPHALEN, “Das neue Produkthaftungsgesetz”, NJW 1990, afl. 2, (83)
88.
159
In een zaak voor het hof van beroep te Brussel werd beslist dat sprake is van een gebrekkig
ontwerp indien dit gebrek eenvoudig te verhelpen was zonder dat dit een hogere kostprijs met
zich zou meebrengen.1149
A contrario kan hieruit afgeleid worden dat er mogelijks geen
ontwerpgebrek zou vastgesteld zijn indien het gebrek enkel verholpen kon worden door ook
de kostprijs te verhogen. Met andere woorden lijkt dit arrest een bevestiging te zijn van de
theorie dat de kostprijs van een product invloed uitoefent op de veiligheidsbeoordeling. Meer
expliciete voorbeelden zijn te vinden in de Amerikaanse rechtspraak. Zo wordt in
verschillende zaken aangehaald dat men van een goedkopere Volkswagen niet dezelfde
veiligheid mag verwachten dan van een dure Cadillac.1150
Ook in waarschuwingszaken werd
reeds geoordeeld dat men niet hoeft te waarschuwen voor het feit dat een Volkswagen minder
ongevalsbestendig is dan de duurdere Cadillac, nu éénieder hier toch van op de hoogte moet
zijn.1151
Ook uit deze zaken kan, minstens impliciet, afgeleid worden dat van de goedkopere
wagen minder veiligheid te verwachten is dan van de duurdere wagen.
185. Bovenstaande moet naar mijn mening genuanceerd worden.1152
De prijs van een
product op zichzelf kan en mag immers geen invloed hebben op de veiligheidsbeoordeling
van een product. Eerst en vooral moet aangenomen worden dat elk product te allen tijde een
minimum aanvaardbare veiligheid moet bieden, los van de kostprijs van het product.1153
Het
kan in geen enkel geval gerechtvaardigd worden dat een product met een lagere kostprijs niet
aan een basisveiligheid moet voldoen.1154
Wanneer men een goedkopere Volkswagen koopt,
moet deze dezelfde minimum aan veiligheid bieden dan de duurdere Cadillac. Hetzelfde kan
worden gezegd van een goedkopere fiets uit een grote sportwinkel en een zeer dure
gespecialiseerde fiets. Zo valt het van beide te verwachten dat de voorvork niet zal breken en
dat de remmen goed functioneren.
Verder valt niet in te zien hoe de veiligheidsbeoordeling in functie van de prijs van een
product in de praktijk uitwerking moet krijgen. Naar mijn mening moet zelfs aangenomen
worden dat dit enkel leidt tot onlogische constructies. Rekening houden met de prijs van het
product zou er bijvoorbeeld op neerkomen dat men in het geval van een koppelverkoop –
waarbij men een smartphone krijgt tegen een zeer voordelig tarief bij aanschaf van een gsm-
abonnement – minder veiligheid mag verwachten van deze smartphone omdat deze goedkoper
is dan een smartphone die los van enig abonnement gekocht wordt. Ook van gratis producten
zou men dan een minder hoge veiligheid mogen verwachten dan van (soort)gelijke producten
1149
Brussel 26 oktober 1967, RGAR 1968, 8054. 1150
Zie inter alia: Seattle First National Bank v. Tabert, 86 Wash.2d 145 en 542 P.2d 774 (1975). 1151
Kozlowski v. John E. Smith’s Sons, 87 Wis.2d 882 en 275 N.W.2d 915 (1979). 1152
In soortgelijke zin, zie: S. LENZE, “German product liability law: between European Directives, American
Restatements and common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective,
Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (100) 111. 1153
R.H.C. JONGENEEL en A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, “Produktenaansprakelijkheid en de
detaillist”, TvC 1989, afl. 3, (162) 166 en C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige
daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens, supplement 147, art. 186-20. In soortgelijke zin, zie: J. SPIER, T.
HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer,
Kluwer, 2000, 124. 1154
Contra: C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 100-
101.
160
die tegen betaling ter beschikking gesteld zijn. Of sterker nog zou dit er ook toe kunnen leiden
dat men van een oldtimer, omwille van diens hoge prijs, meer veiligheid verwacht dan van
recent geproduceerde wagens. Deze voorbeelden tonen aan dat rekening houden met de prijs
niet echt werkbaar is.
186. De prijs van het product heeft onrechtstreeks wel te maken met de veiligheid van het
product. Zo is het mogelijk dat voor een duurder product meer veiligheidsopties voorhanden
zijn, waardoor ze meer veiligheid bieden dan goedkopere producten.1155
De lagere prijs van
het product rechtvaardigt op die manier het gebruik van goedkopere materialen en/of de
afwezigheid van meer optimale veiligheidsvoorzieningen.1156
Dit betekent echter niet dat de
minder veilige producten onveilig zijn. Zoals gezegd, is het feit dat veiligere producten
mogelijk zijn geen grond om een product onveilig te beschouwen.1157
Dit goedkopere (en
minder veilige) product moet immers steeds voldoen aan het geldende veiligheidsbegrip in die
zin dat het enkel beperkte en aanvaardbare veiligheidsrisico’s mag bevatten.
Bovendien is het de vraag of de hogere veiligheidsverwachting in geval van een duurder
product wel toe te rekenen is aan de hogere kostprijs zelf.1158
Naar mijn mening moet deze
vraag ontkennend beantwoord worden. Hoewel het misschien wel zo is dat men van een
Ferrari een hogere veiligheid – althans meer veiligheidsopties – verwacht dan van een
Volkswagen, is deze hogere veiligheidsverwachting toe te schrijven aan de aard van het
product.1159
Met andere woorden beïnvloeden de aard en de interne kenmerken van het
product de veiligheidsbeoordeling en niet de prijs. Dit is logisch en sluit aan bij het standpunt
dat de prijs van een product op zichzelf geen invloed uitoefent op de veiligheidsbeoordeling
noch in de ene zin noch in de andere. Hier anders over oordelen zou betekenen dat van een
dure – want zeer exclusieve – oldtimer een hogere veiligheid verwacht mag worden dan van
een nieuwe wagen, omwille van de duurdere kostprijs. Dit is niet logisch. Integendeel zal van
de oldtimer – ondanks de hogere kostprijs – een lagere veiligheid verwacht worden dan van
de nieuwe wagen. Dit valt te verklaren vanuit de aard en de intrinsieke elementen van het
desbetreffende product. Samenvattend kan gezegd worden dat de intrinsieke elementen van
het product de veiligheidsverwachting beïnvloeden. Indien de intrinsieke elementen leiden tot
een hogere veiligheid zal dit vermoedelijk vertaald worden in een hogere kostprijs. Het is dus
de hogere veiligheid die de hogere kostprijs rechtvaardigt. Omgekeerd kan uit de hogere
kostprijs niet automatisch afgeleid worden dat, juridisch gezien althans, een hogere veiligheid
verwacht mag worden.
1155
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 46. 1156
J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet
en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 143. 1157
Artikel I.10, 2° Wetboek Economisch Recht en artikel 5, lid 2 Wet Productaansprakelijkheid. 1158
Contra: C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 100-
101. 1159
In soortgelijke zin, zie: L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend
overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 46.
161
187. Bovenstaande kan nog kracht bijgezet worden door te verwijzen naar de regeling
inzake consumentenkoop, waar een soortgelijke redenering geldt. Op grond van artikel
1649ter, §1, 4° BW is namelijk sprake van een gebrek aan overeenstemming met de
overeenkomst indien het goed niet de kwaliteit en prestaties biedt die voor goederen van
dezelfde soort normaal zijn en die de consument redelijkerwijs mag verwachten. Aangenomen
wordt dat bij de invulling van deze consumentenverwachtingen rekening gehouden wordt met
diverse feitelijke omstandigheden, zoals de aard van het goed en de mededelingen die
hieromtrent gegeven zijn.1160
Het is echter algemeen aanvaard dat het enkele feit dat een
lagere prijs dan gebruikelijk betaald is, niet betekent dat de consument dan ook een
verminderde kwaliteit van het goed mag verwachten.1161
Dit is alleen maar het geval indien
uit het geheel der omstandigheden blijkt dat de consument zich bewust is – of zou moeten zijn
– van de mindere kwaliteit van het goed en hij hoe dan ook geen betere kwaliteit verwacht, in
welk geval de lagere prijs de geringere kwaliteit wel enigszins rechtvaardigt.1162
Op die
manier wordt met betrekking tot de consumentenkoop dus gezegd dat een lagere prijs op zich
geen reden is om te oordelen dat de consument slechts een lagere kwaliteit mag verwachten.
Omgekeerd wordt hiermee bevestigd dat aan de lagere kwaliteit van het goed doorgaans wel
een goedkopere prijs verbonden is. Maar nogmaals: de goedkopere noch de duurdere prijs
betekent op zich niet dat het goed automatisch minder dan wel meer kwaliteit moet bieden.
Aangezien het aanvaard is dat de kostprijs van het goed geen element is om de kwaliteit ervan
te beoordelen, moet in lijn hiermee ontegensprekelijk hetzelfde gezegd worden van de
veiligheid van het goed. Zoals gezegd, maakt de veiligheid van het goed immers inherent deel
uit van diens kwaliteit.1163
1160
Artikel 1649ter, §1, 4°, in fine BW. Zie hierover: I. DEMUYNCK, “De nieuwe garantieregeling voor
consumptiegoederen” in Liber Amicorum Yvette Merchiers, Brugge, die Keure, 2001, (867) 882-883. 1161
A. VAN OEVELEN, “De Wet Consumentenkoop” in CBR Jaarboek 2005-2006, Antwerpen, Maklu, 2006,
(117) 133 en R. STEENNOT, Consumentenkoop, Mechelen, Kluwer, 2015, 32. 1162
I. DEMUYNCK, “De nieuwe garantieregeling voor consumptiegoederen” in Liber Amicorum Yvette Merchiers,
Brugge, die Keure, 2001, (867) 882-883; A. VAN OEVELEN, “Het nieuwe begrip ‘conformiteit’” in S. STIJNS en
J. STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (29) 41 en B. TILLEMAN,
Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen,
Kluwer, 2012, 598. 1163
Cf.supra: randnr. 103.
162
B. Aard van het product
188. Een ander aspect dat vaak aangehaald wordt als beoordelingselement van het
veiligheidsbegrip is de aard van het product.1164
Dit betekent dat ten opzichte van sommige
producten hogere dan wel minder hoge veiligheidsverwachtingen gelden op grond van de aard
van dat product. Zo zullen de veiligheidsverwachtingen van een product dat specifiek bedoeld
is om de veiligheid van de gebruiker op één of andere manier extra te garanderen zeer hoog
zijn. Krachtens een Amerikaanse rechtbank maken specifiek op de veiligheid gerichte
producten immers een special circumstance uit die van invloed is op de
veiligheidsbeoordeling.1165
In casu ging het om een motorhelm die gebrekkig was. Hoewel
het in deze zaak voornamelijk ging om productbewakingsplichten, kan uit de redenering van
de rechtbank opgemaakt worden dat een strengere veiligheidsbeoordeling geldt ten opzichte
van producten die specifiek gericht zijn op de bescherming van de veiligheid van de
gebruiker. Meer bepaald is van dergelijke producten slechts een zeer laag risico aanvaardbaar.
In die optiek kan nog gewezen worden op een Duitse zaak waarin het ging om pacemakers. In
casu besliste de Duitse rechter dat de veiligheidsverwachtingen ten aanzien van dit product
zeer hoog mogen zijn, gelet op hun levensreddende functie.1166
Tot een soortgelijke conclusie
kwam het Hof van Justitie in de zaak Boston Scientific Medizintechnik waarin het ging om
pacemakers en cardioverter-defibrillatoren.1167
In omgekeerde zin werd reeds verdedigd dat in geval van een enig en levensreddend
geneesmiddel voor een ziekte waarvoor geen alternatieve therapieën beschikbaar zijn, de
veiligheidsbeoordeling vermoedelijk niet op dezelfde wijze zal plaatshebben als ten opzichte
van een middel dat meer banale indicaties behandelt of waarvoor er verschillende alternatieve
therapieën bestaan.1168
In die optiek worden meer risico’s aanvaard van het uitzonderlijke en
levensreddende product dan van meer banale producten. Ook ten aanzien van versleten
goederen en tweedehandsgoederen geldt doorgaans een lagere veiligheidsstandaard dan voor
nieuwe producten, gelet op de aard van eerstgenoemde zaken.1169
Hetzelfde geldt voor
producten die uit hun aard schadelijk of gevaarlijk zijn.1170
Zo zullen minder hoge
veiligheidsverwachtingen gelden ten aanzien van tabak of alcohol.1171
Ook kookplaten die uit
hun aard warm moeten worden en tot brand aanleiding kunnen geven, zijn op zichzelf niet
1164
N. JENKE, Haftung für fehlerhafte Arzneimittel und Medizinprodukte, Berlijn, Springer-Verlag, 2004, 172 en
C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens,
supplement 147, art. 186-20/21. In soortgelijke zin, zie: J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D.
LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015,
143 en G. STRAETMANS en D. VERHOEVEN, “The content of the Product Liability Directive: section IV.B.
Notion of defectiveness” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016,
(50) 61. 1165
McDaniel v. Bieffe, 35 F.Supp.2d 735 (1999). 1166
OLG Düsseldurf 20 juni 2012, 15 U 25/11, beschikbaar via www.juris.de. 1167
Arrest Hof van Justitie van 5 maart 2015, Boston Scientific Medizintechnik, gevoegde zaken C-503/13 en C-
504/13. 1168
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming (deel 1)?”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 11. 1169
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 388. 1170
Over deze begrippen, cf.infra: randnrs. 98-102. 1171
N. JENKE, Haftung für fehlerhafte Arzneimittel und Medizinprodukte, Berlijn, Springer-Verlag, 2004, 172.
163
gebrekkig tenzij het bewijs van een abnormaal of excessief risico op brand ten opzichte van
soortgelijke kookplaten wordt geleverd.1172
189. Het moge duidelijk zijn dat dit beoordelingelement nauw aanleunt bij het eerder
besproken beoordelingselement “kenmerken van het product”.1173
Hierbij zal reeds rekening
gehouden worden met de intrinsieke elementen van het product en de invloed ervan op de
veiligheidsbeoordeling. Naar mijn mening moet dan ook aangenomen worden dat de aard van
het product als beoordelingselement volledig vervat zit in de beoordeling van de kenmerken
van het product en bijgevolg weinig toevoegt aan de veiligheidsbeoordeling.
C. Ernst van het gevaar
190. Wanneer gesproken wordt over het feit dat de wettelijk aangehaalde
beoordelingselementen voor het veiligheidsbegrip slechts een niet-limitatieve lijst betreft,
wordt traditioneel ook verwezen naar de ernst van het gevaar als in acht te nemen
beoordelingselement. Zo is er zelfs rechtsleer die expliciet stelt dat de ernst van het in het
leven geroepen gevaar en de kans op ongelukken als beoordelingselement van het
veiligheidsbegrip kan gelden.1174
Indien de ernst van het gevaar gebruikt wordt in die zin dat gekeken wordt naar de (ernst van
de) reeds gebeurde ongevallen, komt dit niet in aanmerking als beoordelingsomstandigheid
van het veiligheidsbegrip. Uit de enkele vaststelling dat een product schade veroorzaakt heeft,
kan immers niet automatisch afgeleid worden dat het gaat om een onveilig product.1175
De
verwijzing naar de ernst van het gevaar in die zin begrijpen, is dus niet mogelijk.
191. Wanneer de ernst van het gevaar daarentegen geïnterpreteerd wordt als een verwijzing
naar de hoegrootheid van het risico en de ernst van toekomstige potentiële ongevallen, kan dit
wel als beoordelingselement gelden. Zo is het naar mijn mening duidelijk dat in geval van een
zeer ernstig gevaar, sneller besloten wordt tot een onveilig product. Indien daarentegen een
bepaald product slechts een beperkt risico oplevert, is de kans klein dat dit als onveilig
bestempeld wordt. Alles hangt uiteraard af van alle andere concrete omstandigheden, zoals
onder andere de aard van het product en de doelgroep ervan.
1172
CA Versailles 13 september 2012, 10/06097, beschikbaar via www.lexisnexis.com. 1173
Cf.supra: randnrs.153-158. 1174
J. KNOTTENBELT, “Richtlijn produktaansprakelijkheid”, NjB 1988, afl. 43, (1539) 1542. 1175
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 15; Cudmore v. Richardson-Merrell, 398 S.W.2d
640 (1965); Givens v. Lederle, 556 F.2d 1341 (1977); P. KEETON, “Manufacturer’s liability: the meaning of
‘defect’ in the manufacture and design of products”, Syracuse L.Rev. 1968-69, vol. 20, afl. 3, (559) 563; Y.
MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs,
L.G.D.J., 1990, 195 en C. DELFORGE en A. REGNIAULT, “La responsabilité du fait des produits défectueux mise
en oeuvre par la directive du 25 juillet 1985: la responsabilité civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.),
Traité de droit pharmaceutique. La commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo,
Wolters Kluwer, 2011, (1099) 1123.
164
Niettemin kan hierbij opgemerkt worden dat het vereiste van de ernst van het gevaar m.i.
reeds vervat is in de definitie van het veiligheidsbegrip zelf, namelijk door de verwijzing naar
onaanvaardbare veiligheidsrisico’s. Hoe hoger het aanwezige risico – en aldus hoe hoger de
ernst van het gevaar – hoe kleiner de kans dat dit risico aanvaard wordt, waardoor er sneller
sprake is van een onveilig product. Op die manier lijkt een afzonderlijke verwijzing naar en
toetsing aan de ernst van het risico niet noodzakelijk. Daarentegen speelt de ernst van het
gevaar wel een belangrijke rol bij de risicobeoordeling en risico-evaluatie, voornamelijk in het
kader van corrigerende maatregelen. Hierop wordt later nog ingegaan.1176
D. Publiciteit
192. Verder wordt ook aangehaald dat de publiciteit en marketing van invloed zijn op de
veiligheidsbeoordeling. De productgebruiker handelt namelijk vaak onder invloed van een
onjuiste risicoperceptie, (mede) gecreëerd door reclame-uitingen.1177
Dit valt naar mijn
mening echter onder het begrip “aanbiedingsvorm van het product” dat reeds eerder
besproken werd.1178
Bijgevolg biedt de specifieke beoordelingsgrond van de publiciteit weinig
tot geen meerwaarde. Niettemin worden hier enkele interessante zaken aangehaald specifiek
met betrekking tot de publiciteit van het product in het algemeen. Zo is het bijvoorbeeld
verboden om de gebruiker te misleiden via reclame. Er wordt namelijk een minimum aan
objectiviteit verwacht.1179
Het moge duidelijk zijn dat de grens tussen objectieve en
geoorloofde reclame en misleidende en ongeoorloofde reclame moeilijk te trekken is. Binnen
het bestek van dit proefschrift is het onmogelijk om dieper op deze problematiek in te
gaan.1180
Het is evenwel interessant om op te merken dat het consumentenbeeld dat hierbij
gehanteerd wordt zo goed als hetzelfde is als datgene van de veiligheidsbeoordeling.1181
Meer
specifiek is ook bij misleidende reclame een globale analyse vereist vanuit het gezichtspunt
van diegene tot wie de reclame zich richt, waarbij de misleiding getoetst wordt aan het
gemiddelde lid van de groep die de reclame bereikt.1182
1176
Cf.infra: randnrs. 550-560. 1177
A.L.M. KEIRSE, “Nieuwe risico’s: wie is er bang voor de magnetron?”, NjB 2007, afl. 38, (2418) 2424. 1178
Cf.supra: randnrs. 161-176. In dezelfde zin, zie: G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot,
Dartmouth, 1993, 37. 1179
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nr. 20. 1180
Voor meer hierover, zie: artt. VI.98-VI.100 en XIV.64-XIV.66 Wetboek Economisch Recht; R. STEENNOT
en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 39-
44; H. DE BAUW, “De algemene verbodsbepalingen in de relatie verkoper-consument” in G. STRAETMANS, J.
STUYCK en E. TERRYN, (eds.), De Wet Handelspraktijken anno 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, (107) 118-131;
E. TERRYN, “Misleidende en vergelijkende praktijken na de omzetting van de richtlijn oneerlijke
handelspraktijken” in G. STRAETMANS, J. STUYCK en E. TERRYN, (eds.), De Wet Handelspraktijken anno 2008,
Mechelen, Kluwer, 2008, (51) 60-70; H. DE WULF, B. KEIRSBLICK en E. TERRYN, “Overzicht van rechtspraak:
handelsrecht en handelspraktijken 2003-2010”, TPR 2011, afl. 3, (921) 1235-1250; R. STEENNOT, “Misleidende
reclame” (noot onder Gent 26 november 2012), NjW 2014, afl. 300, 323 en C. NUYTS, “Reclame” in X., Postal
Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, losbl. (bijgewerkt tot november 2002). 1181
Zie hierover in het algemeen: G. STRAETMANS, “Misleiding en de consument”, DCCR 2013, afl. 100-101,
97-125. 1182
R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen,
Intersentia, 2007, 41-42 en G. STRAETMANS, “Misleiding en de consument”, DCCR 2013, afl. 100-101, (97) 101
en 107.
165
Ook wat de veiligheidsbeoordeling betreft, kan opgemerkt worden dat de producent er belang
bij heeft om zo realistisch mogelijke verwachtingen te wekken via de publiciteit. Zo mag in
een reclamefolder geen valse gerustheid bij de consument gewekt worden indien bepaalde
voorzorgsmaatregelen geboden zijn.1183
In casu ging het om een nieuw soort verwarming
waarbij in de reclamefolder spelende kinderen afgebeeld werden vlak naast de radiator wat de
indruk zou kunnen wekken van de afwezigheid van brandstof en gloeiing hoewel deze er wel
degelijk was. Wanneer een producent verder op de verpakking van een touw een foto van een
schommelend kind aanbrengt, wekt dit de indruk dat het touw geschikt is als schommeltouw
en moet het touw dus voldoen aan deze geschapen verwachting.1184
Soortgelijke redenering kwam aan bod in een Amerikaanse zaak waarin het ging om een
wagen waarvan de catalogus gewag maakte van “onbreekbaar glas”. In casu was de rechter
van mening dat deze informatie gebruikt kan worden bij de veiligheidsbeoordeling aangezien
deze ontegensprekelijk bepaalde veiligheidsverwachtingen creëerde. Wanneer het glas
uiteindelijk toch breekt, is sprake van een onveilig product indien aangetoond wordt dat de
gegeven informatie van invloed was op de keuze van de consument.1185
Indien de consument
echter had kunnen vaststellen dat de veiligheidseigenschappen te positief voorgesteld werden,
heeft deze informatie geen invloed op de invulling van het veiligheidsbegrip.
E. Abnormale kenmerken van het product
193. In de rechtspraak werd reeds verscheidene malen besloten tot een onveilig product
omwille van de abnormale kenmerken of het abnormale gedrag van dat product.1186
Hoewel
het bij dit beoordelingselement eerder gaat om een bewijselement, werd geopteerd om dit
element toch hier te behandelen. In geval van abnormale kenmerken of een abnormale
gedraging van het product wordt immers doorgaans automatisch besloten tot de onveiligheid
van het product. Op die manier is meteen het bewijs geleverd van een onveilig product en
moet niet de veiligheidsbeoordeling met alle mogelijke concrete omstandigheden doorgevoerd
worden.
Zo meende het hof van beroep te Antwerpen dat een glazen fles frisdrank onveilig is indien
bij een eenvoudige manipulatie – in casu het openen van de fles – de hals van de fles afbreekt.
Aangezien dit bij een normale manipulatie niet zou mogen gebeuren, is sprake van een
abnormaal kenmerk en aldus van een onveilig product.1187
Soortgelijke redenering is te vinden
in een uitspraak van de rechtbank te Namen. In deze zaak ging het om een uit zichzelf
exploderende fles Schweppes Tonic. De rechtbank was van oordeel dat het moeilijk als
normaal gedrag te kwalificeren is dat een glazen fles ontploft, zonder enige abnormale
1183
Rb. Antwerpen 30 november 1972, RGAR 1973, 9012. 1184
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 5. 1185
Baxter v. Ford Motor Co., 168 Wash. 456 en 12 P.2d 409 (1932). 1186
Zie inter alia: Bergen 18 juni 1986, JLMB 1987, 176. 1187
Antwerpen 10 januari 2000, NjW 2000-01, 471. Contra: CA Douai 6 september 2012, 11/06713, beschikbaar
via www.lexisnexis.com.
166
manipulatie. Gelet op dit abnormale gedrag, werd besloten tot een onveilig product.1188
Ook
in de Amerikaanse rechtspraak kwam dit beoordelingselement reeds aan bod. Zo oordeelde
een rechtbank te Californië dat sprake is van een onveilig product – in casu een autoband –
indien deze bij de plaatsing ervan ontploft zonder dat enige nalatigheid of dergelijke
vastgesteld was.1189
Aangezien zo’n ongeval zich normaal gezien niet zou mogen voordoen,
was sprake van een abnormaal gedrag van het product en aldus van een onveiligheid.
Soortgelijk voorbeeld is te vinden in de Franse rechtspraak. Zo stelde de beroepsrechter te
Aix-en-Provence dat een machine, gebruikt in de medische context, die zonder verklaarbare
reden stilvalt een abnormale gedraging vertoont op grond waarvan besloten moet worden tot
de onveiligheid van dat product.1190
Er mag evenwel niet te snel besloten worden tot een abnormale gedraging van het product.
Dit kan afgeleid worden uit een zaak voor het hof van beroep te Luik.1191
In casu ging het om
een ontstopper die in de afvoerbuis van een douche gegoten werd en kort nadien omhoog
spoot in de richting van een vrouw die daarbij ernstig gewond raakte. De rechter was in deze
zaak van oordeel dat, in tegenstelling tot wat het slachtoffer beweerde, vermoedelijk niet alle
veiligheidsvoorschriften nageleefd waren bij het gebruik van het product. Om die reden was
geen sprake van een onveilig product. Deze zaak toont aan dat niet te snel besloten mag
worden tot een abnormaal kenmerk of een abnormale gedraging van het product. Indien een
andere oorzaak waarschijnlijk is voor het ontstaan van dit kenmerk/gedrag, moet deze eerder
aangenomen worden dan te spreken van een abnormaal kenmerk/gedrag.
194. Bij deze beoordelingsgrond kan nog opgemerkt worden dat ook de ongeschiktheid of
onbruikbaarheid van een product in acht genomen mag worden bij de
veiligheidsbeoordeling.1192
Zo werd in de Amerikaanse zaak Bell Helicopter besloten tot een
onveilige helikopter omwille van het feit dat deze dermate fragiel was gelet op het
vooropgestelde gebruik ervan.1193
Hieruit blijkt dat de ongeschiktheid van een product voor
het normale en veilige gebruik ervan, één van de beoordelingsomstandigheden kan uitmaken.
Niettemin is de ongeschiktheid van het product onvoldoende om te spreken van een onveilig
product.1194
Het feit dat een product niet werkt zoals vooropgesteld, brengt immers niet
noodzakelijk een veiligheidsprobleem met zich mee. Het komt aan de rechter toe om in elk
concreet geval na te gaan of de ongeschiktheid van een product al dan niet in aanmerking te
nemen is bij de veiligheidsbeoordeling.1195
1188
Rb. Namen 21 november 1996, JLMB 1997, 104. Zie ook: Bergen 7 februari 2013, DCCR 2013, afl. 99, 76,
noot D. VERHOEVEN. 1189
Zie inter alia: Renato J. Caselta v. U.S. Rubber Co., 260 Cal.App.2d 792 (1968). 1190
Aix-en-Provence 30 januari 2014, nr. 2014/38, beschikbaar via www.lexisnexis.com. 1191
Luik 25 oktober 2011, T.Verz. 2013, afl. 1, 100. 1192
C.A. Hoover and Son v. O.M. Franklin Serum Company, 444 S.W.2d 596 (1969); Mueller & Co v. Corley,
576 S.W.2d 140 (1978) en E. MONTERO, “Les produits défectueux dans un écheveau de repsonsabilités” (noot
onder Luik 7 november 2005), TBBR 2006, afl. 10, (624) 626. 1193
Bell Helicopter v. Bradshaw, 594 S.W.2d 519 (1980). 1194
Cf.infra: randnrs. 104-108. 1195
E. MONTERO, “Les produits défectueux dans un écheveau de repsonsabilités” (noot onder Luik 7 november
2005), TBBR 2006, afl. 10, (624) 626.
167
F. Alternatieve producten
195. Tot slot kan nog gewezen worden op de bestaande alternatieve producten als
beoordelingsgrond van het veiligheidsbegrip.1196
Zoals gezegd, mag een product niet als
onveilig beschouwd worden omdat er nadien een beter product in het verkeer gebracht is. Ook
wanneer eerder een veiliger alternatief mogelijk was, maar de producent bijvoorbeeld beslist
om dit slechts als een optie aan te bieden, is niet automatisch sprake van een onveilig
product.1197
Hieruit mag niet afgeleid worden dat bij de veiligheidsbeoordeling geen rekening
kan en mag gehouden worden met het bestaan van alternatieve producten.1198
In de
Amerikaanse rechtspraak wordt ook opgemerkt dat het bewijs van alternatieve (en veiligere)
producten op zichzelf onvoldoende is om te spreken van een onveilig product of een fout van
de producent.1199
Het is dus noch voldoende noch vereist dat het bewijs geleverd wordt van
een veiliger alternatief om te kunnen spreken van een onveiligheid.1200
Niettemin kan, naast
andere elementen, wel rekening gehouden worden met bestaande alternatieven.1201
Zo menen sommigen dat de mechanische en financiële haalbaarheid van een veiliger ontwerp
in acht genomen kan worden bij de veiligheidsbeoordeling.1202
In een Amerikaanse zaak
omtrent een elektrische potpourri-pot werd bijvoorbeeld besloten tot de onveiligheid van de
pot omwille van het feit dat deze niet volledig afgesloten was terwijl alle andere producenten
wel een volledig afgesloten deksel op de markt brachten.1203
Klaarblijkelijk gaat de rechter er
hier vanuit dat de productonveiligheid onder andere af te leiden is uit het feit dat alle
alternatieve producten met meer veiligheidsmechanismen uitgerust zijn.
In andere rechtsleer kan dan weer impliciet instemming met deze redenering gevonden
worden. 1204
Tot slot heeft sommige rechtsleer op een nog meer verdoken wijze ingestemd
met deze stelling. Meer bepaald in het licht van de invloed van de aanbiedingsvorm van een
product, wordt soms gezegd dat een onveilig product niet omgevormd kan worden tot een
veilig product door voldoende informatie indien de producent bijvoorbeeld een veiliger
1196
Zie hierover ook: C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig,
Deventer, Kluwer, currens, supplement 147, art. 186-19. 1197
Cf.supra: randnrs. 180-181. 1198
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 126-127. 1199
Zie inter alia: Kinser v. Gehl Company, 184 F.3d 1259 (1999). 1200
Zie hierover ook de uitvoerige bijdrage van J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law
Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A products liability design defects – a survey of the States reveals a
different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26, 493-955, waarin het voorstel werd besproken om in de VSA voor
ontwerpgebreken steeds te vereisen dat het bewijs geleverd wordt van een alternatief ontwerp alvorens te kunnen
spreken van een onveilig product. Zie over deze problematiek ook: J.A. HENDERSON en A.D. TWERSKI, “A
proposed revision of section 402A of the Restatements (second) of Torts, Cornell L.Rev. 1992, afl. 7, 1512-1557. 1201
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
(493) 554-555. 1202
J. KNOTTENBELT, “Richtlijn produktaansprakelijkheid”, NjB 1988, afl. 43, (1539) 1542. 1203
Moulton v. Rival Company, 116 F.3d 22 (1997). 1204
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn.L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 337.
168
product in het verkeer had kunnen brengen.1205
Hierin valt impliciet te lezen dat met de
mogelijkheid tot en het bestaan van alternatieve (en veiligere) producten rekening gehouden
kan worden bij de veiligheidsbeoordeling. De eventueel bestaande alternatieve producten
hebben dus hun plaats bij deze beoordeling.1206
Maar nogmaals: op zichzelf zijn deze
onvoldoende om te besluiten tot de onveiligheid van een ander product.
AFDELING 2. CONFORMITEITSCRITERIA
§ 1. ALGEMEEN
196. In artikel IX.3 Wetboek Economisch Recht wordt een referentiekader geboden voor de
veiligheidsbeoordeling van producten. Op die manier beschikken de producent, de
distributeur en de toezichthoudende overheid over een meer technisch kader om op
eenvoudige(re) wijze de veiligheid van een product te beoordelen.1207
Via dit referentiekader
met meer technische normen, worden de producent en distributeur als het ware beter gestuurd
bij de vervaardiging van veilige producten.1208
Dit kader met conformiteitscriteria biedt aldus
meer houvast bij de veiligheidsbeoordeling, naast de algemene definitie van het
veiligheidsbegrip en de invloed van de hierboven besproken beoordelingselementen.
Achtereenvolgens worden hierna volgende elementen besproken: de invloed van Europese of
nationale veiligheidswetgeving (§2), het bestaan van geharmoniseerde normen (§3) en de
afwezigheid van geharmoniseerde normen (§4).
§ 2. SPECIFIEKE EUROPESE OF NATIONALE VEILIGHEIDSWETGEVING
197. In de eerste plaats moet een product vanzelfsprekend als veilig beschouwd worden
indien het in overeenstemming is met de specifieke Europese wetgeving op het gebied van
veiligheidsaspecten.1209
Hoewel niet expliciet vermeld in de Richtlijn Productveiligheid noch
in het Wetboek Economisch Recht kan dit afgeleid worden uit een a contrario lezing van
artikel 3, §2 Richtlijn Productveiligheid.1210
Hierin staat dat een product veilig is indien het
voldoet aan de specifieke nationale reglementering van de lidstaat waarin het verhandeld
1205
T. VANSWEEVELT, “Art. 5 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 4 (bijgewerkt tot augustus 2002). 1206
J.F. VARGO, “The emperor’s new clothes: the American Law Institute adorns a ‘new cloth’ for section 402A
products liability design defects – a survey of the States reveals a different weave”, U.Mem.L.Rev. 1996, afl. 26,
(493) 554-555. 1207
H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41,
(291) 307. 1208
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 19. 1209
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destinés au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 302 en F.R. EGTER VAN WISSEKERKE, De richtlijn inzake algemene productveiligheid, Deventer, Nassau
BV, 2005, 6. 1210
V. PIRE, “La directive 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la
sécurité générale des produits”, REDC 2001, afl. 3, (245) 251.
169
wordt ‘op voorwaarde dat er voor dat product geen specifieke communautaire bepalingen
bestaan.’ Hieruit kan impliciet doch zeker afgeleid worden dat het bestaan van specifieke
communautaire veiligheidsbepalingen voorrang geniet bij de veiligheidsbeoordeling.
198. Artikel 3, §2 Richtlijn Productveiligheid verwijst in de tweede plaats naar het bestaan
van specifieke nationale (veiligheids)voorschriften. Een product wordt dus als veilig
beschouwd indien het – bij gebreke aan communautaire veiligheidsvereisten – voldoet aan de
nationale veiligheidsbepalingen van de lidstaat waar het verhandeld wordt. De voorwaarde
hierbij is logischerwijs wel dat deze nationale bepalingen in overeenstemming zijn met het
Verdrag inzake de Europese Unie en in het bijzonder met de regels omtrent vrij verkeer.1211
Dit betekent onder andere dat de nationale regels noodzakelijk zijn en evenredig met het te
beschermen belang.
De Belgische omzettingswetgeving bevat geen (soort)gelijke bepaling omtrent de invloed van
nationale veiligheidsvoorschriften.1212
Ondanks de afwezigheid van enige verwijzing naar de
invloed van nationale specifieke veiligheidsvoorschriften, moet hiermee wel degelijk rekening
gehouden worden bij de veiligheidsbeoordeling. Dit wordt immers opgelegd door artikel 3, §2
Richtlijn Productveiligheid. Daarenboven is dit een uiting van de principes inzake wederzijds
erkenning en home country control.1213
Met andere woorden moet een product als veilig
beschouwd worden indien het in overeenstemming is met de nationale
veiligheidsreglementering van de lidstaat waarin het verhandeld wordt.
§ 3. GEHARMONISEERDE NORMEN
A. Algemeen
199. Naast het bestaan van communautaire of nationale veiligheidsvoorschriften, wordt een
product verondersteld veilig te zijn wanneer het voldoet aan de toepasselijke geharmoniseerde
normen, althans wat betreft de risico’s en risicocategorieën die geregeld zijn in die
normen.1214
Het begrip “geharmoniseerde norm” wordt gedefinieerd als ‘een niet-bindende
nationale norm van een lidstaat, die een omzetting is van een Europese norm die het
voorwerp heeft uitgemaakt van een mandaat van de Europese Commissie aan een Europese
normalisatie-instelling en waarvan de referentie in het Publicatieblad van de Europese Unie
is gepubliceerd’.1215
De referenties van de Belgische normen die aan dit vereiste voldoen,
worden ook nog bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad. In dit opzicht bestaan er
bijvoorbeeld verschillende geharmoniseerde normen met betrekking tot bouwproducten1216
en
kinderspeelgoed.1217
1211
Artikel 3, §2 Richtlijn Productveiligheid. 1212
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 458. 1213
M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 144. 1214
Artikel IX.3, §1 Wetboek Economisch Recht. 1215
Artikel I.10, 19° Wetboek Economisch Recht. 1216
Voor een overzicht van de geldende normen, zie: http://ec.europa.eu/growth/tools-databases/nando/. 1217
Voor een overzicht van de geldende normen, zie: http://ec.europa.eu/growth/single-market/european-
standards/harmonised-standards/toys/.
170
Het doel van geharmoniseerde normen is om op eenvoudige(re) wijze een Europese invulling
te geven aan het veiligheidsbegrip.1218
Op die manier wordt een doeltreffende en
samenhangende toepassing van het vooropgestelde veiligheidsbegrip vergemakkelijkt.1219
Het
bestaan van geharmoniseerde normen vloeit voort uit de Nieuwe Aanpak die in 1985 in het
kader van het vrij verkeer van goederen in de EU ingevoerd werd.1220
Zoals gezegd, houdt dit
in dat de focus gelegd wordt op de naleving van essentiële vereisten opgenomen in richtlijnen
waarbij de verdere details overgelaten worden aan geharmoniseerde niet-bindende normen.
Dit systeem werd bijgeschaafd door het New Legislative Framework uit verordening nr.
765/2008.1221
De basisidee is echter dezelfde gebleven: de Commissie vaardigt beschikkingen
uit waarin veiligheidsvereisten vastgelegd zijn en vaardigt vervolgens een mandaat uit aan een
Europese normalisatie-instelling om normen overeenkomstig deze vereisten uit te
vaardigen.1222
Op het belang en de totstandkoming van normen in het algemeen en
geharmoniseerde normen in het bijzonder wordt later nog ingegaan.1223
B. Invloed op de veiligheidsbeoordeling
200. Geharmoniseerde normen worden – net zoals de gewone technische normen – in
principe niet bindend opgelegd.1224
Op die manier wordt de producent zo veel mogelijk
flexibiliteit geboden om de norm niet na te leven en op een andere manier de geldende
veiligheidsvereisten te vervullen.1225
De naleving van geharmoniseerde normen verschaft
echter het vermoeden dat de producten in kwestie conform de essentiële vereisten van de
bewuste richtlijn zijn.1226
Wanneer de producent op een andere wijze de geldende
veiligheidsvereisten tracht te bereiken, geniet hij niet dit vermoeden van overeenstemming,
wat hem problemen kan opleveren om de overeenstemming met het veiligheidsvereiste aan te
tonen. De facto wordt op die manier toch een zeker bindend karakter aan de geharmoniseerde
norm toegekend, nu het goedkoper en veiliger is deze na te leven dan op alternatieve wijze de
overeenstemming met het veiligheidsbegrip aan te tonen.1227
1218
M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 143. 1219
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 14. 1220
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 89. 1221
Cf.supra: randnr. 80. 1222
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 458. 1223
Cf.infra: randnrs. 367-379. 1224
A. VAN WAEYENBERGE, “Les normes ISO, CEN et celles issues des consortiums privés” in B. FRYDMAN en
A. VAN WEAYENBERGE (eds.), Gouverner par les standards et les indicateurs, Brussel, Bruylant, 2014, (93) 104. 1225
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 458. 1226
A. VAN WAEYENBERGE, “Les normes ISO, CEN et celles issues des consortiums privés” in B. FRYDMAN en
A. VAN WEAYENBERGE (eds.), Gouverner par les standards et les indicateurs, Brussel, Bruylant, 2014, (93) 104. 1227
P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de
zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 333-334.
171
Wat dit vermoeden betreft, wordt in de rechtsleer aangenomen dat het gaat om een
weerlegbaar vermoeden.1228
Normen zijn immers niet onfeilbaar. Overeenstemming met een
norm betekent dus niet dat het product niet meer als onveilig bestempeld kan worden.1229
De
Richtlijn Productveiligheid stelt dan ook uitdrukkelijk dat de overeenstemming met
geharmoniseerde normen niet belet dat de bevoegde autoriteiten nog steeds passende
maatregelen kunnen nemen teneinde het in de handel brengen van een product te beperken en
dat zij nog steeds kunnen verlangen dat een product uit de handel wordt genomen of
teruggeroepen.1230
Hieruit kan afgeleid worden dat het vermoeden van veiligheid slechts een
weerlegbaar vermoeden is. Tot slot dekt het vermoeden enkel de risico’s en risicocategorieën
die geregeld zijn in de desbetreffende norm en niet de andere aspecten van het product.1231
201. De betekenis van geharmoniseerde normen moet dus enigszins gerelativeerd worden.
Niettemin gelden de geharmoniseerde normen – onder andere omwille van het
veiligheidsvermoeden dat hieraan gekoppeld werd – wel als één van de belangrijkste
referenties waarover de producent beschikt om te weten of zijn product al dan niet aan het
geldende veiligheidsvereiste voldoet.1232
Zo ook benadrukte het Economisch en Sociaal
Comité het belang van dergelijke normen als cruciaal onderdeel van de
consumentenbescherming.1233
1228
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 79 en 127; H.
DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41, (291)
308; V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du
4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR
2004, 13794, nr. 10; S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 459 en I.
CLAEYS en K. KINNAER, “Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I. CLAEYS
en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva
2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81) 92. 1229
T. BOURGOIGNIE, “La sécurité des consommateurs et l’introduction de la directive communautaire du 25
juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux en droit belge“, JT 1987, (357) 362. 1230
Artikel 3, §4 Richtlijn Productveiligheid. 1231
Artikel 3, §2, lid 2 Richtlijn Productveiligheid; artikel IX.3, §1 Wetboek Economisch Recht en L. VAN
HAMME, Europese reglementering over veiligheid en gezondheid, Mechelen, Kluwer, 2009, 41-42. 1232
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 19 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”,
TBH 2010, afl. 6, (451) 459. 1233
Advies van het Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, Publ. 20 december 2000, C-367, 36.
172
§ 4. GEBREK AAN GEHARMONISEERDE NORMEN
A. Algemeen
202. Indien en voor zover er geen geharmoniseerde normen zijn, wordt de
overeenstemming met het algemene veiligheidsvereiste beoordeeld aan de hand van:
De niet-bindende nationale normen tot omzetting van andere dan de geharmoniseerde
normen;
De nationale Belgische normen;
De aanbevelingen van de Commissie van de Europese Unie met richtsnoeren voor de
beoordeling van de productveiligheid;1234
De gedragscodes inzake productveiligheid die in de betrokken sector van kracht zijn;
De stand van vakkennis en techniek;
De veiligheid die de gebruikers redelijkerwijze mogen verwachten;
De internationale normen.1235
Krachtens de Richtlijn Productveiligheid gaat het hier om een exemplatieve opsomming van
criteria gelet op de zinsnede “met name”.1236
In zijn advies bij het oorspronkelijke
wetsontwerp ter zake heeft de Raad van State echter geoordeeld dat de beoordeling van de
overeenstemming van producten met het algemeen veiligheidsvereiste aan de hand van
exhaustief opgesomde criteria moet gebeuren.1237
Het voorstel van de Raad van State was dan
ook om de zinsnede “met name” te schrappen, wat uiteindelijk gebeurde.1238
Deze
opsomming van beoordelingscriteria moet bijgevolg als een exhaustieve opsomming
beschouwd worden.1239
203. Wat de status van deze criteria betreft, heeft bepaalde rechtsleer gesteld dat het gaat
om een hiërarchische opsomming van regels en standaarden die bij de veiligheidsbeoordeling
relevant zijn.1240
Dit zou dan betekenen dat in geval van het bestaan van toepasselijke
nationale Belgische normen, niet meer moet – en zelfs niet meer mag – gekeken worden naar
de stand van vakkennis en techniek.
1234
Hieronder valt ook de initiële beschikking die de Europese Commissie uitvaardigt alvorens een
geharmoniseerde norm tot stand kan komen (Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad
over de uitvoering van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001
inzake algemene productveiligheid, COM(2008) 905, 11). 1235
Artikel IX.3, §2 Wetboek Economisch Recht. 1236
Artikel 3, §3 Richtlijn Productveiligheid. 1237
Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2001-02, 1995/1, 28. 1238
Artikel 5 wetsontwerp tot wijziging van sommige bepalingen betreffende de veiligheid en de gezondheid van
de gebruikers, Parl.St. Kamer 2001-02, 1995/4, 6. 1239
Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt belangrijke algemene kaderwet en inhoud wordt aangepast aan
Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 161. 1240
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 127 en 129 en G.
HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary element in
European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn.L.J. 1999-2000, afl. 39,
(305) 337-338.
173
Dit standpunt kan niet bijgetreden worden. Naar mijn mening moet de oplijsting van
beoordelingscriteria steeds in zijn geheel bekeken worden. Dit sluit aan bij de opvatting dat
een product in al zijn facetten beoordeeld moet worden. Bijgevolg verhindert de aanwezigheid
van één van de opgenomen (hoger gerangschikte) beoordelingscriteria niet dat rekening
gehouden wordt met andere (lager opgesomde) criteria. Met andere woorden kan de
opsomming van beoordelingscriteria niet als hiërarchisch beschouwd worden. Gelet op de
eventuele discussie hierover heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité terecht
opgemerkt dat de status – en meer specifiek het gewicht – van deze beoordelingscriteria
verhelderd moet worden.1241
Ook in enkele verslagen over de Richtlijn Productveiligheid
kwam de problematiek van de status van deze beoordelingscriteria reeds naar voren als
probleempunt.1242
B. Invloed op de veiligheidsbeoordeling
204. Daarnaast moet nagegaan worden wat de invloed is van deze criteria op de
veiligheidsbeoordeling. Aangezien supra aangegeven werd dat het veiligheidsvermoeden in
geval van overeenstemming met geharmoniseerde normen slechts een weerlegbaar vermoeden
betreft,1243
geldt a fortiori dat overeenstemming met andere criteria uit artikel IX.3, §2
Wetboek Economisch Recht slechts een weerlegbaar vermoeden van veiligheid creëert.1244
Zo
heeft bepaalde rechtsleer met betrekking tot de verwijzing naar de state of the art reeds
expliciet te kennen gegeven dat overeenstemming hiermee geenszins verhindert dat het
product alsnog als onveilig beschouwd kan worden.1245
Ter ondersteuning hiervan kan
gewezen worden op het feit dat de productveiligheidswetgeving expliciet stelt dat de
overeenstemming met conformiteitscriteria verdere overheidsacties niet verhindert.1246
De
overeenstemming met één of meerdere van de opgenomen conformiteitbeoordelingscriteria
maakt aldus een – in sommige gevallen weliswaar overtuigend – element uit voor de
veiligheidsbeoordeling maar betekent niet dat het product niet meer onveilig kan zijn.1247
Het
gaat met andere woorden om een weerlegbaar feitelijk vermoeden van veiligheid.
1241
Advies van het Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, Publ. 20 december 2000, C-367, 36. 1242
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de ervaring met de toepassing van
richtlijn 92/59/EEG inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 140, 20. 1243
Cf.supra: randnr. 200. 1244
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destinés au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 302; H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998,
afl. 41, (291) 308; L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht,
Deventer, Kluwer, 2000, 63 en V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des
produits et des services (lois du 4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des
produits défectueux”, RGAR 2004, 13794, nr. 10. 1245
N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ.of.Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 138. 1246
Artikel 3, §4 Richtlijn Productveiligheid. Zie ook: P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des
consommateurs”, JT 1994, (413) 414 en I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke,
gebrekkige en niet-conforme producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument
in het recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 20. 1247
J.R. PATTON en E.B. BUTLER, “The consumer product safety act – its impact on manufacturers and on the
relationship between seller and consumer”, The Business Lawyer 1973, (725) 738 en J.S. MARTEL, “The
consumer product safety act and its relation to private product litigation”, Forum 1974-75, afl. 10, (337) 347.
174
In omgekeerde zin is de niet-naleving van bovengenoemde criteria een belangrijk element om
de onveiligheid van een product te staven. Zo werd bijvoorbeeld besloten tot de onveiligheid
van een verwarmingslamp omdat de grenswaarde van de toepasselijke normen voor
verwarmingsbronnen in ziekenhuizen overschreden werd én omdat het toestel niet voldeed
aan de geldende internationale veiligheidsnormen voor het medisch gebruik van dergelijke
lampen.1248
Ook het hof van beroep te Brussel besloot – in het kader van het gemeen
kooprecht – dat een toxisch product een gebrek in zich heeft wanneer de toepasselijke
Belgische normen geschonden zijn.1249
Verder werd ook in de Amerikaanse rechtspraak de
niet-overeenstemming met relevante en toepasselijke normen gebruikt als element om de
onveiligheid van een product te staven.1250
Niettemin impliceert de niet-naleving van één of
meerdere van bovengenoemde criteria niet automatisch dat sprake is van een onveilig product.
Zoals gezegd moet dit beoordeeld worden in functie van alle omstandigheden van de zaak.
205. Het is tot slot van belang om iets langer stil te staan bij de invloed van (technische)
normen en standaarden op de veiligheidsbeoordeling, gelet op het steeds groter wordende
belang van dergelijke normen. Het naleven van een norm houdt, zoals aangegeven, geen
absolute vrijbrief in voor de producent.1251
Ook de rechtsleer merkt op dat het opvolgen van
normen niet noodzakelijk betekent dat de benodigde voorzichtigheid in acht genomen
werd.1252
Normen zijn immers feilbaar zodat overeenstemming ermee niet automatisch
betekent dat het product niet meer onveilig is.1253
Het in het veiligheidscriterium gehanteerde
veiligheidsniveau hoeft verder niet noodzakelijk overeen te stemmen met datgene wat in de
praktijk aangeboden wordt en aldus ook niet met de praktijk zoals vastgelegd in normen.1254
Bovendien bevatten normen doorgaans slechts minimumvoorwaarden die nageleefd moeten
worden terwijl de algemene zorgvuldigheidsnorm – en ook het veiligheidsbegrip –
verdergaande maatregelen kunnen vereisen.1255
Bepaalde Amerikaanse rechtsleer merkt op
dat de invulling van deze zorgvuldigheidsnorm niet toekomt aan de normalisatie-instellingen
maar aan de rechter.1256
Tot slot geldt ook in het kader van de Wet Productaansprakelijkheid
1248
Rb. Gent 7 mei 2004, T.Gez. 2007-08, afl. 2, 162. 1249
Brussel 16 maart 1972, JT 1972, 606. 1250
Smith v. Firestone Tire & Rubber Company, 755 F.2d 129 (1989). 1251
Zie inter alia: Manning v. Public Service Elec. & Gas Co., 58 N.J.Super. 386 en 156 A.2d 260 (1959);
Hubbard-Hall Chemical Co. v. Silverman, 340 F.2d 402 (1965); Berkebile v. Brantly Helicopter Corp., 219
Pa.Super. 479 en 281 A.2d 707 (1971); Jackson v. New Jersey Manufacturers Insurance Company, 166
N.J.Super. 448 en 400 A.2d 81 (1979) en Bammerlin v. Navistar International Transportation, 30 F.3d 898
(1994). 1252
P. MARBURGER, Die regeln der Technik im Recht, Keule, Carl Heymans Verlag, 1979, 40; G.M.F. SNIJDERS,
Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 188; C. STUURMAN, Technische
normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 267 en I. CLAEYS en K. KINNAER, “Sectorgerelateerde
veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid,
veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81) 91. 1253
T. BOURGOIGNIE, “La sécurité des consommateurs et l’introduction de la directive communautaire du 25
juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux en droit belge“, JT 1987, (357) 362 en S. VAN
CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 459. 1254
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 256. 1255
R.O. DALCQ, “Responsabilité quasi-delictuelle et normes techniques et professionnelles” in X., Le droit des
normes professionnelles et techniques, Brussel, Bruylant, 1985, (463) 482 en W. GOOSSENS, “Veiligheid op de
bouwplaats”, T.Aann. 2001, (28) 55. 1256
M.D. BLECHMAN, “The legal significance of voluntary standards in the United States” in X., Le droit des
normes professionnelles et techniques, Brussel, Bruylant, 1985, (433) 434.
175
dat de naleving van een norm geen bevrijdingsgrond is, tenzij het product juist gebrekkig is
omdat men een norm heeft nageleefd.1257
In omgekeerde zin moet aangenomen worden dat de afwijking van een geldende norm niet
automatisch leidt tot de onveiligheid van het product, tenzij die afwijking meteen ook een
afwijking van de in de norm neergelegde veiligheidseis omvat.1258
Enkel wanneer het gaat om
een wettelijk verplicht na te leven norm, staat de schending ervan gelijk met de vaststelling
van de onveiligheid van het product in kwestie.1259
206. Niettemin spelen normen wel een belangrijke rol bij de invulling van het
veiligheidsbegrip en de algemene zorgvuldigheidsnorm.1260
Zo is het bewijs van conformiteit
met vrijwillige normen dan wel niet voldoende om aan te tonen dat het product veilig is maar
doorgaans zal dit wel leiden tot een verzwaarde bewijslast voor de benadeelde om aan te
tonen dat, ondanks de normconformiteit, het product onveilig is.1261
De niet-naleving van de
geldende standaarden is daarenboven een relevant bewijsmiddel in de richting van een
onzorgvuldigheid/onveiligheid.1262
Ingeval de geldende normen niet nageleefd zijn, kan
bijgevolg gesproken worden van een feitelijk vermoeden van
onzorgvuldigheid/onveiligheid.1263
Normen moeten immers aangezien worden als een
veruitwendiging van de stand van wetenschap en techniek en vormen op die manier een
belangrijke omstandigheid die in acht te nemen is.1264
Meer specifiek wordt de algemene
zorgvuldigheidsnorm in zekere mate geobjectiveerd door de toepassing van normen.
Het belang van normen voor de praktijk kan ook afgeleid worden uit diverse rechtspraak. Zo
oordeelde het hof van beroep te Gent dat de consument mag verwachten dat een product
voldoet aan de geldende normen.1265
Technische standaarden hebben op die manier de
bijkomende functie om het aansprakelijkheidsvraagstuk te bepalen maar het respecteren ervan
brengt niet ipso facto de afwezigheid van aansprakelijkheid met zich mee. Zo ook bevestigde
het Hof van Cassatie dat het naleven van een technische norm niet wegneemt dat mogelijks
niet volgens de regels van het vak gehandeld is.1266
1257
Cf.infra: randnrs. 266-267. 1258
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 258. 1259
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 259. 1260
H.C. TASCHNER en E. FRIETSCH, Produkthaftungsgesetz und EG-Produkthaftungsrichtllinie, Munchen,
Beck, 1990, 301. 1261
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 256. 1262
Jorgensen v. Horton, 206 N.W.2d 100 (1973) en Anderson v. Hyster Co., 74 Ill.2d 364 en 385 N.E.2d 690
(1979). 1263
R.O. DALCQ, “Responsabilité quasi-delictuelle et normes techniques et professionnelles” in X., Le droit des
normes professionnelles et techniques, Brussel, Bruylant, 1985, (463) 481. 1264
R. SIMAR, “Les normes techniques et la responsabilité”, T.Aann. 2007, (7) 31. 1265
Gent 24 mei 2002, RW 2003-04, afl. 32, 1271. 1266
Cass. 3 december 1962, T.Aann. 1973, 265.
176
Soortgelijke redenering is te vinden in de VSA waar de vrijwillige standaarden aangezien
worden als een interessant marketing tool en potentieel verweermiddel in
aansprakelijkheidszaken.1267
Het naleven van veiligheidsstandaarden is ook daar een
overtuigend element in het voordeel van de producent zonder dat dit automatisch iedere
aansprakelijkheid/onveiligheid wegneemt.1268
Omgekeerd zal de niet-naleving van vrijwillige
standaarden gebruikt worden bij de aansprakelijkheidsbeoordeling.1269
Zo is het voor de
benadeelde eenvoudiger om een fout aan te tonen in geval van niet-naleving van
veiligheidsstandaarden.1270
207. Besluitend kan gezegd worden dat de relevante technische normen van groot belang
zijn voor de veiligheidsbeoordeling zowel om de veiligheid als om de onveiligheid van een
product te staven zonder dat ze doorslaggevend zijn.1271
Normen vormen bijgevolg een nuttig
en relevant hulpmiddel ter beoordeling van het veiligheidsbegrip en de
zorgvuldigheidsnorm.1272
Hoe gedetailleerder en vollediger normen zijn, hoe sneller het
naleven ervan aanleiding geeft om te besluiten tot de veiligheid van het product enerzijds
terwijl de afwijking van dergelijke normen een grote(re) indicatie is om te besluiten tot
onveiligheid anderzijds.1273
1267
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 310. 1268
J. S. MARTEL, “The consumer product safety act and its relation to private product litigation”, Forum 1974-
75, afl. 10, (337) 347. 1269
R.T. KENAGY en M. FOX, “Consumer product recalls: the United States experience and some international
implications”, Business Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 98. 1270
J. S. MARTEL, “The consumer product safety act and its relation to private product litigation”, Forum 1974-
75, afl. 10, (337) 348. 1271
Bruce v. Martin-Marietta Corporation, 544 F.2d 442 (1976). 1272
M.D. BLECHMAN, “The legal significance of voluntary standards in the United States” in X., Le droit des
normes professionnelles et techniques, Brussel, Bruylant, 1985, (433) 437 en W. GOOSSENS, “Veiligheid op de
bouwplaats”, T.Aann. 2001, (28) 54. 1273
R.O. DALCQ, “Responsabilité quasi-delictuelle et norms techniques et professionnelles” in X., Le droit des
normes professionnelles et techniques, Brussel, Bruylant, 1985, (463) 482 en D.W.F. VERKADE, M.PH. VAN SINT
TRUIDEN en J.F.C. MAASSEN, Product in gebreke. Produktenaansprakelijkheid naar Nederlands en E.E.G.-
recht, Alphen aan den Rijn, Samson, 1990, 62.
177
HOOFDSTUK III. TUSSENBESLUIT
Stelling 3: Het veiligheidsbegrip (Richtlijn Productveiligheid) en het
gebrekkigheidsbegrip (Richtlijn Productaansprakelijkheid) moeten dezelfde invulling
krijgen maar zijn wel te onderscheiden van diverse andere (juridische) begrippen
208. Wanneer de definities van het veiligheidsbegrip (productveiligheidswetgeving) en het
gebrekkigheidsbegrip (productaansprakelijkheidswetgeving) naast elkaar geplaatst worden,
zijn deze verschillend. Een onveilig product is een product dat behept is met een
onaanvaardbaar veiligheidsrisico terwijl sprake is van een gebrekkig product indien dat niet
de veiligheid biedt die men gerechtigd is daarvan te verwachten. Niettemin moet aangenomen
worden dat beide begrippen dezelfde invulling (moeten) krijgen. Dit werd reeds door diverse
rechtspraak en rechtsleer erkend. Verschillende elementen kunnen aangehaald worden in het
voordeel van deze stelling. Zo moet het veiligheidsbegrip op een case-by-case-wijze ingevuld
worden, rekening houdend met alle relevante concrete omstandigheden, zonder dat één
specifieke toetssteen a priori naar voren geschoven wordt als doorslaggevend. Hoewel voor
het gebrekkigheidscriterium enkel sprake lijkt te zijn van de legitieme
veiligheidsverwachtingen, moet aangenomen worden dat ook dit begrip op een case-by-case
ingevuld moet worden, in functie van alle concrete omstandigheden van de zaak. Via het
begrip “legitieme” verwachtingen, kunnen immers ook elementen van andere toetsstenen –
zoals de risk-utility-test – betrokken worden bij het gebrekkigheidsbegrip. Daarnaast moet in
beide gevallen in abstracto getoetst worden. Tot slot moet bij de beoordeling van beide
begrippen voldoende rekening gehouden worden met alle relevante concrete omstandigheden
van de zaak.
Hier anders over oordelen leidt tot onwenselijke resultaten. Dit zou immers kunnen betekenen
dat een product onveilig is volgens de productveiligheidswetgeving terwijl het niet gebrekkig
is volgens de productaansprakelijkheidswetgeving en vice versa. Meer nog betekent dit dat
een producent in bepaalde gevallen enerzijds aansprakelijk is wegens het in het verkeer
brengen van een gebrekkig product terwijl hij anderzijds geen onveilig product op de markt
gebracht heeft. Daarentegen is het zo ook mogelijk dat de producent van een onveilig product
niet aansprakelijk gesteld wordt omdat geen sprake is van een gebrekkig product. Geen enkel
argument kan naar mijn mening ingebracht worden tegen de stelling dat gebrekkige producten
noodzakelijkerwijs onveilige producten zijn en vice versa. Beide begrippen verdienen
ontegensprekelijk dezelfde invulling. Het valt dan ook te betreuren dat de wetgever niet
gekozen heeft voor eenvoudigere en duidelijkere definities in die zin dat beide begrippen in
beide regelgevingen op dezelfde wijze gedefinieerd werden.
209. Het veiligheidsbegrip is echter niet gelijk te stellen met het begrip “verborgen gebrek”
uit het gemeen kooprecht. Wanneer het gaat om het veiligheidsbegrip, is er logischerwijze
sprake van veiligheidsproblemen. Dit betekent dat zuiver functionele gebreken of slecht
werkende producten niet geviseerd worden, in zoverre deze de veiligheid van de gebruiker
niet in het gedrang brengen.
178
Bij de veiligheidsbeoordeling mag de rechter zich dus niet beperken tot een onderzoek van de
geschiktheid van het product. Wat de verborgen gebreken uit het gemeen kooprecht betreft,
staat de ongeschiktheid van het product centraal. Een zaak vertoont in die zin een gebrek
indien ze ongeschikt is voor het gebruik waartoe ze is bestemd. Dit betekent niet dat de al dan
niet geschiktheid van een product volledig buitenspel gezet wordt bij de
veiligheidsbeoordeling. De (on)geschiktheid van het product kan immers één van de
omstandigheden uitmaken bij de veiligheidsbeoordeling. Veiligheid is echter enger in die zin
dat de loutere ongeschiktheid of functionele tekortkoming van een product onvoldoende is om
te spreken van een onveilig product. Met andere woorden is het mogelijk dat een product niet
geschikt is voor het gebruik waartoe het bestemd is, niettegenstaande dit wel voldoende
veiligheid biedt. In omgekeerde zin moet aangenomen worden dat in het begrip
“geschiktheid” steeds de veiligheid van de zaak begrepen is. Elk gebrek aan veiligheid
resulteert op die manier in een functioneel gebrek. De koper/gebruiker van de zaak wenst
immers ontegensprekelijk de zaak op een veilige manier te gebruiken.
Tot slot mag het veiligheidsbegrip niet gelijkgeschakeld worden met de begrippen “gevaarlijk
product” en “schadelijk product”. Wat dit eerste betreft, gaat het om producten die gevaarlijk
zijn uit hun aard of gevaarlijke eigenschappen in zich hebben. Een onveilig product is
daarentegen een product met onaanvaardbare veiligheidsrisico’s. De eventuele gevaarlijke
eigenschappen zijn op zichzelf niet voldoende als grondslag voor onveiligheid. Een
beoordeling van het veiligheidsbegrip kan en mag zich dan ook niet beperken tot een
observatie van de gevaarlijke aard van een product. Een schadelijk product is dan weer een
product dat uit zijn aard gevaren bevat en hoe dan ook schade veroorzaakt. Voorgaande
betekent niet dat gevaarlijke/schadelijke producten niet onderworpen zijn aan het
veiligheidsbegrip. Een gevaarlijk of schadelijk product kan immers onveilig zijn maar is dit
niet noodzakelijk. Aangezien men bij gevaarlijke en schadelijke producten te maken heeft met
inherent gevaarlijke eigenschappen, is de veiligheidsbeoordeling wel minder vanzelfsprekend.
Het komt aan de rechter toe om in concreto na te gaan of al dan niet sprake is van een
onveilig product. Bij dit soort producten staat voornamelijk de rol van waarschuwingen en
informatie centraal.
179
Stelling 4: De invulling van het veiligheidsbegrip moet op een case-by-case-wijze
gebeuren, vertrekkende vanuit de legitieme veiligheidsverwachtingen van het publiek en
met inachtname van alle relevante omstandigheden; de oorsprong van het
veiligheidsgebrek kan hierbij richting geven
210. Van een veilig product is sprake indien het product geen risico’s oplevert dan wel
slechts beperkte risico’s die verenigbaar zijn met het gebruik van het product en vanuit het
oogpunt van een hoog beschermingsniveau voor de gezondheid en de veiligheid van personen
aanvaardbaar geacht worden. Aangezien geen enkel product in alle omstandigheden de
perfectie kan bieden en het zogenaamde nul-risico onbestaande is, mag het veiligheidsbegrip
niet op absolute wijze ingevuld worden. De doorslaggevende toetssteen is bijgevolg de vraag
naar de aanvaardbaarheid van risico’s. Met andere woorden is een veilig dan wel een onveilig
product een product met respectievelijk aanvaardbare risico’s of onaanvaardbare risico’s, wat
in abstracto beoordeeld moet worden. Meer bepaald komt het aan de rechter toe om de
veiligheid te beoordelen in functie van de objectieve verwachtingen en percepties van een
normaal zorgvuldig persoon.
Om het veiligheidsbegrip concreter in te vullen hebben verschillende stromingen –
voornamelijk dan in de VSA – het licht gezien. Ieder van deze stromingen heeft zijn eigen
voor- en nadelen zodat geen enkele strekking als doorslaggevend naar voren geschoven
wordt. Dit is echter normaal aangezien het niet mogelijk is om a priori een duidelijke en
concrete invulling van het veiligheidsbegrip naar voren te schuiven. Elk product en elk
productrisico is immers verschillend. Op die manier is een principiële keuze voor de enkele
toepassing van bijvoorbeeld de risk-utility-test dan wel de consumer expectation test niet
mogelijk noch opportuun. Dit wordt ook erkend in de Amerikaanse Restatements (third) on
Torts en in verschillende Amerikaanse rechtspraak. Geen enkele strekking ter invulling van
het veiligheidsbegrip rechtvaardigt bijgevolg op zichzelf de uitsluiting van elke mogelijke
andere beoordelingsgrond. Om die reden moet bij de veiligheidsbeoordeling steeds product
per product gekeken worden of al dan niet sprake is van een aanvaardbaar veiligheidsrisico.
De legitieme veiligheidsverwachtingen van het product staan hierbij centraal. Deze “legitieme
verwachtingen” moeten evenwel voldoende geobjectiveerd worden door middel van
verschillende concrete omstandigheden, zoals de elementen uit de risk-utility-test. Enkel op
die manier komt men tot een juridisch correcte beslissing op het gebied van productveiligheid.
Daarenboven wordt zo verzekerd dat het veiligheidsbegrip een accordeonachtige figuur is en
blijft, die voldoende aangepast kan worden aan de eisen van het huidige maatschappelijke
verkeer en de mogelijkheden van de technische en wetenschappelijke vooruitgang. Dit alles is
het meest in overeenstemming met de belangen van de consument, als achterliggende
doelstelling van de productveiligheids- en productaansprakelijkheidswetgeving.
180
211. Teneinde enige houvast te bieden, zijn de Amerikaanse Restatements (third) on Torts
naar mijn mening van groot nut. Deze huldigen immers het principe dat afhankelijk van de
oorsprong van het gebrek de consumer expectation test (fabricagegebreken), de risk-utility-
test (ontwerpgebreken) dan wel de redelijkheidstest (instructiegebreken) moet gelden. Hoewel
geen enkele van die tests a priori doorslaggevend is, kunnen ze wel het vertrekpunt vormen
voor de veiligheidsbeoordeling. Zo zal het in geval van een fabricagegebrek voor de hand
liggen om bij de veiligheidsbeoordeling te vertrekken vanuit de consumentenverwachtingen.
Wat de ontwerpgebreken en instructiegebreken betreft, wordt logischerwijs vertrokken vanuit
de risk-utility-test respectievelijk de redelijkheidstest om invulling te geven aan het
veiligheidsbegrip. Uit de rechtspraak blijkt dat dit in de meeste gevallen reeds de facto op die
manier gebeurt.
Hoewel verdedigd werd dat de veiligheidsbeoordeling op een case-by-case-wijze moet
gebeuren met inachtname van alle relevante factoren van de zaak, is een opdeling in soorten
gebreken met bijhorende veiligheidsbeoordeling dus van groot nut. Vanuit de Amerikaanse
Restatements (third) on Torts en de huidige rechtspraak kan verdedigd worden dat wat de
fabricagegebreken betreft, veeleer naar de verwachtingen van de consument gekeken wordt.
Wat de ontwerp- en instructiegebreken betreft, wordt respectievelijk vooral gekeken naar de
risk-utility-test dan wel de redelijkheidsstandaard. Dit is de eenvoudigste manier om in een
concreet geval invulling te geven aan het veiligheidsbegrip. Het moet evenwel in herinnering
gebracht worden dat enkel verdedigd wordt om de genoemde toetssteen als vertrekpunt van de
veiligheidsbeoordeling te nemen. Eénieder die een veiligheidsbeoordeling doorvoert, moet
bijkomend voldoende oog hebben voor andere relevante omstandigheden. Zo kan in een
situatie van ontwerpgebreken – waar de risk-utility-test als vertrekpunt geldt – ook gekeken
worden naar bijvoorbeeld de legitieme veiligheidsverwachtingen van de consument.
Stelling 5: Het veiligheidsbegrip heeft nood aan concretisering door middel van diverse
beoordelingsomstandigheden, waarvan de gebruiksomstandigheden en de
aanbiedingsvorm van het product de belangrijkste zijn
212. Aangezien het veiligheidsbegrip op een case-by-case-wijze ingevuld wordt, spelen de
concrete omstandigheden een belangrijke rol. Het veiligheidsbegrip heeft in die optiek nood
aan enige concretisering. Hiertoe worden zowel in de productveiligheidswetgeving als in de
productaansprakelijkheidswetgeving enkele beoordelingselementen en andere criteria
aangereikt. Binnen deze factoren verdienen de gebruiksomstandigheden van het product –
inclusief de gebruiksduur – een prominente rol. Een product dat in alle gevallen de perfectie
biedt, is immers onbestaande. Bovendien doen de meeste productongevallen zich voor
gedurende het gebruik van het product. De gebruiksomstandigheden van het product vormen
dan ook één van de belangrijkste beoordelingsomstandigheden van het veiligheidsbegrip.
181
De wetgever heeft er voor geopteerd om niet enkel de normale gebruiksomstandigheden van
het product in acht te nemen maar ook de redelijkerwijs voorzienbare gebruiken. Dit valt te
verklaren vanuit de consideratieplicht. Deze houdt in dat éénieder die deelneemt aan het
maatschappelijke verkeer er rekening mee moet houden dat derden fouten begaan. Deze
verplichting komt er op neer dat men dergelijke voorzienbare foutieve gedragingen van
derden moet inschatten en daarop anticiperen, teneinde zelf geen fout te begaan. Toegepast op
de producent betekent dit dat deze er rekening mee moet houden dat de productgebruiker
mogelijks onvoorzichtig handelt bij het gebruik van het product. Aan de gebruiker van een
product wordt zo een zekere foutmarge toegekend. Van de consument wordt immers niet
verwacht dat hij het product steeds gebruikt conform diens normale of vooropgestelde
bestemming. Waar de grens ligt tussen een redelijk gebruik en een onredelijk misbruik, is een
zaak van casuïstiek. In navolging van bepaalde rechtsleer kan echter verdedigd worden dat de
grens tussen beide gelegen is op het punt waar de gebruiker een zware dan wel een
opzettelijke fout begaat. Indien de productgebruiker één van die genoemde fouten begaat, is
zijn gedrag niet langer voorzienbaar en is geen sprake meer van een redelijkerwijs te voorzien
gebruik van het product. Bij dergelijke gebruiksomstandigheden kan niet verwacht worden
dat het product nog de veiligheid biedt die het bij normale gebruiksomstandigheden wel zou
bieden.
213. Naast de gebruiksomstandigheden, speelt de aanbiedingsvorm van het product
eveneens een cruciale rol bij de veiligheidsbeoordeling. Een product moet immers steeds in
zijn geheel op veiligheid beoordeeld worden. Hierdoor moeten ook de presentatie en
aanbiedingsvorm van het product betrokken worden bij de veiligheidsbeoordeling. Hieronder
wordt in het algemeen verstaan: de wijze waarop het product aan het publiek aangeboden
en/of voorgesteld wordt. Dit alles moet in ruime zin geïnterpreteerd worden. Elk element dat
op één of andere manier een voor de gebruiker bestemde inlichting is die kan dienen als
waarborg voor een veilig gebruik moet dus in acht genomen worden.
De inhoudelijke en vormelijke vereisten waaraan informatie en waarschuwingen moeten
voldoen, worden later in dit proefschrift nog uitvoerig behandeld. Wat de
veiligheidsbeoordeling betreft, kan echter al opgemerkt worden dat onvoldoende, gebrekkige
of foutieve informatie en/of waarschuwingen het product per se onveilig maken. De
aanwezigheid van volledige en correcte informatie maakt het product daarentegen niet
automatisch veilig. Echter, hoe meer informatie en hoe beter de aanbiedingsvorm, hoe lager
de veiligheidsverwachtingen van het publiek komen te liggen en hoe meer de
aanvaardbaarheid van risico’s getemperd wordt. Het is dus mogelijk dat een initieel onveilig
product omgevormd wordt tot een veilig product door een correcte en voldoende uitgewerkte
aanbiedingsvorm. Anderzijds blijft het mogelijk dat de rechter van oordeel is dat de
aanbiedingsvorm in het algemeen en de informatie en waarschuwingen in het bijzonder het
onveilige karakter van het product niet (volledig) wegnemen.
182
214. Naast de gebruiksomstandigheden en de aanbiedingsvorm van het product spelen heel
wat andere elementen een rol ter concretisering van het veiligheidsbegrip. Te denken valt aan
de doelgroep van het product, de intrinsieke elementen ervan en de bestaande alternatieve
producten. Traditioneel wordt ook de prijs van het product aangehaald als mogelijk
beoordelingselement van het veiligheidsbegrip. Dit betekent dat van producten met een
hogere prijs, hogere verwachtingen gelden zodat het product een hogere veiligheid moet
bieden ten opzichte van de goedkopere tegenhanger. Deze stelling kan echter niet bijgetreden
worden. Naar mijn mening is de prijs van het product op zichzelf geen relevante
omstandigheid die in acht genomen kan worden bij de veiligheidsbeoordeling. Een product
dient in de eerste plaats immers te allen tijde eenzelfde minimum aan veiligheid te bieden, los
van de kostprijs van dat product. Indien men aanneemt dat de prijs van een product op
zichzelf wel als beoordelingselement in aanmerking genomen kan worden, zou dit verder
betekenen dat gratis ter beschikking gestelde producten of zeer goedkope producten –
bijvoorbeeld in het kader van een koppelverkoop – niet al te veel veiligheid moeten bieden,
als gevolg van deze lage kostprijs. In omgekeerde zin zou dit betekenen dat ten aanzien van
een dure – want exclusieve – oldtimer hogere veiligheidsverwachtingen gelden dan ten
opzichte van een goedkopere, nieuwe wagen. Hieruit blijkt duidelijk dat de kostprijs van een
product op zichzelf geen invloed kan en mag hebben op de veiligheidsbeoordeling.
Onrechtstreeks heeft de kostprijs uiteraard wel iets te maken met de veiligheidskenmerken
van het product. Zo zullen bepaalde producten bijvoorbeeld veiliger zijn dan andere of zullen
bepaalde producten uitgerust zijn met meer (optionele) veiligheidsmechanismen, wat veelal
doorgerekend wordt aan de consument door middel van een hogere kostprijs. In dergelijke
gevallen is het echter niet de kostprijs als dusdanig die invloed uitoefent op de
veiligheidsverwachtingen maar zijn het de intrinsieke elementen van het product die verklaren
waarom een hogere veiligheidsverwachting geldt. Samenvattend kan gezegd worden dat de
intrinsieke elementen van het product de veiligheidsverwachting beïnvloeden en dat indien
deze intrinsieke elementen leiden tot een hogere veiligheid, dit vermoedelijk vertaald wordt in
een hogere kostprijs. Het is dus de hogere veiligheid die de hogere kostprijs rechtvaardigt.
Omgekeerd kan uit de hogere/lagere kostprijs niet automatisch afgeleid worden dat, juridisch
gezien althans, een hogere/lagere veiligheid verwacht mag worden.
183
DEEL III. HANDHAVING VAN HET
VEILIGHEIDSBEGRIP
215. Wanneer iemand geconfronteerd wordt met een onveilig product – dat eventueel
schade veroorzaakt – beschikt deze persoon over diverse mogelijkheden om op te treden tegen
de verschillende schakels in het productie- en distributieproces. Te denken valt aan de
gemeenrechtelijke regeling inzake verborgen gebreken bij koop-verkoop (artikel 1641 en
volgende BW), de consumentenkoop (artikel 1649bis en volgende BW), de aansprakelijkheid
voor zaken (artikel 1384, lid 1 BW), de Wet Productaansprakelijkheid en de
gemeenrechtelijke foutaansprakelijkheid op grond van artikel 1382 BW.1274
Talrijke
mechanismen staan aldus ter beschikking om het veiligheidsbegrip te handhaven. Dit is van
groot belang: als er geen (voldoende) mechanismen voorhanden zijn om het veiligheidsbegrip
te handhaven, verliest dit begrip haar inhoud.
In dit deel wordt aandacht besteed aan enkele van de handhavingsmechanismen van het
veiligheidsbegrip. Hoewel preventie en correctie de handhaving van het veiligheidsbegrip
noodzakelijkerwijs vooraf (moeten) gaan, werd er voor gekozen om toch eerst de
handhavingsmiddelen te bespreken. Later zal immers nog blijken dat de preventieve en
corrigerende verplichtingen doorgaans vrij algemeen omschreven zijn. Diverse aspecten van
de bestaande handhavingsmiddelen zorgen echter voor een concrete(re) invulling van en
aanvulling op deze verplichtingen. Om die reden verdient het aanbeveling om eerst de
principes inzake handhaving uiteen te zetten alvorens in te gaan op de preventieve en
corrigerende maatregelen. Daarnaast kunnen schendingen van de preventieve en corrigerende
verplichtingen eveneens gehandhaafd worden via de middelen die in dit deel besproken
worden. Om de leesbaarheid te verhogen, is het dan ook aangewezen om eerst deze
handhavingsmiddelen toe te lichten zodat hier in de volgende delen eenvoudig naar kan
verwezen worden.
1274
Voor een uitvoerige bespreking zie: P.-H. DELVAUX, “Sur quels fondements la responsabilité du producteur
peut-elle être engagée?”, RGAR 1999, 13107 en J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een
stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS (eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Brussel,
Larcier, 2005, (29) 29-30. Zie ook: D. VERHOEVEN, “Krachtlijnen van een product recall”, DCCR 2013, afl.
100-101, (61) 76.
184
216. De klemtoon ligt hierna op de twee meest voor de hand liggende burgerrechtelijke
handhavingsmiddelen van het veiligheidsbegrip. Het betreft enerzijds de toepassing van de
Wet Productaansprakelijkheid (Hoofdstuk 1) en anderzijds het gemeen
aansprakelijkheidsrecht, op grond van artikel 1382 BW (Hoofdstuk 2).1275
Daarna wordt ook
nog de aandacht gevestigd op de strafrechtelijke handhaving van het veiligheidsbegrip
(Hoofdstuk 3).
De regels inzake koop-verkoop en die van de consumentenkoop worden verder niet uitvoerig
besproken. De impact ervan op zaken van productaansprakelijkheid is immers vrij gering
omwille van diverse redenen. Zo geldt de wettelijke garantie inzake consumentenkoop
bijvoorbeeld enkel voor gebreken aan overeenstemming die bestaan bij de levering van het
goed en die zich manifesteren binnen een termijn van twee jaar te rekenen vanaf deze
levering.1276
Indien het gebrek zich pas nadien manifesteert, is de verkoper niet meer
aansprakelijk via de bijzondere regels inzake consumentenkoop.1277
In het gemeen kooprecht
geldt dan weer het vereiste van de korte termijn om een vordering in te stellen.1278
Zowel in
het geval van het gemeen kooprecht als dat van de consumentenkoop gaat het verder om
contractuele vorderingen zodat derden – zoals toevallige voorbijgangers die schade lijden
door het onveilige product – hier geen beroep op kunnen doen. Om de genoemde redenen is
noch het gemeen kooprecht noch de consumentenkoopregeling interessant wanneer het gaat
om productongevallen. Hetzelfde geldt voor de aansprakelijkheid op grond van artikel 1384,
lid 1 BW. Aangezien deze aansprakelijkheid zich richt tot de bewaarder van de zaak én de
producent slechts in zeer uitzonderlijke omstandigheden aan dit vereiste zal voldoen, is het
belang van de toepassing van artikel 1384, lid 1 BW in zaken van onveilige producten eerder
gering te noemen.1279
Bijgevolg wordt de aansprakelijkheid op grond van artikel 1384, lid 1
BW verder eveneens niet in extenso besproken.
1275
In gelijke zin, zie: L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend
overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 2 en A.L.M. KEIRSE en P.A.J. VAN DEN BERG, “Productaansprakelijkheid en
consumentenkoop: samenloop en kanalisatie”, AA 2002, afl. 3, (198) 200. 1276
Artikel 1649quater, §1 BW. Zie hierover: S. BEYAERT, “Consumentenkoop” in I. CLAEYS (ed.),
Contractenrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2004, (35) 59-60; A. VERBEKE, “De termijnen” in S. STIJNS en
J. STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (83) 89-93; A. VAN OEVELEN,
“Kwaliteitsstandaarden bij de verkoop van goederen en de levering van diensten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT
(eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015,
Mechelen, Kluwer, 2015, (1) 45-46 en R. STEENNOT, “Artikel 1649quater BW” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN
(eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen,
Kluwer, losbl., 7-10 (bijgewerkt tot januari 2015). 1277
A. VAN OEVELEN, “De Wet Consumentenkoop” in CBR Jaarboek 2005-2006, Antwerpen, Maklu, 2006,
(117) 139-140 en R. STEENNOT, G. STRAETMANS, E. TERRYN, B. KEIRSBILCK en B. WYSEUR, “Overzicht van
rechtspraak: consumentenbescherming (2008-2014) – marktpraktijken (2011-2014) ”, TPR 2015, afl. 3-4, (1311)
1816. 1278
Artikel 1648 BW. Zie hierover: A. VAN OEVELEN, “Het nieuwe begrip ‘conformiteit’” in S. STIJNS en J.
STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (29) 33. 1279
Zie hierover: J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in
DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.),
Huur van diensten – Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 91
185
HOOFDSTUK I. WET PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID
AFDELING 1. AARD EN GRONDSLAG VAN DE
AANSPRAKELIJKHEID
§ 1. GRONDSLAG VAN DE AANSPRAKELIJKHEID
217. De producent1280
van een product1281
is, op grond van artikel 1 Wet
Productaansprakelijkheid, aansprakelijk ‘voor de schade, veroorzaakt door een gebrek in zijn
product.’1282
Het is meteen duidelijk dat het aansprakelijkheidscriterium het gebrekkige
karakter van het product is en niet de al dan niet foutieve gedraging van de producent. Het
schuldelement speelt bijgevolg in principe geen rol.1283
Het gaat met andere woorden om een
foutloze aansprakelijkheid, een risicoaansprakelijkheid of een objectieve
aansprakelijkheid.1284
Dergelijke vorm van aansprakelijkheid is geïnspireerd op de reeds lange tijd bestaande strict
product liability, die is overgewaaid uit de VSA,1285
en meer specifiek op de befaamde
Greenman v. Yuba Power zaak, waarin de objectieve aansprakelijkheid van de producent
geïntroduceerd werd.1286
Sinds laatstgenoemde zaak wordt in de VSA een onderscheid
gemaakt tussen de strict liability – waar de gebrekkige staat van een product centraal staat –
en de negligence waar het gedrag van de producent centraal staat.1287
1280
Over dit begrip, cf.supra: randnrs. 55-77. 1281
Over dit begrip, cf.supra: randnrs. 39-54. 1282
Zie ook artikel 1 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 1283
H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 369;
P.A.J. VAN DEN BERG en A.L.M. KEIRSE, “Juridische aspecten van de productie van tabakswaren” in K. KNOL,
C. HILVERING, D.J.TH. WAGENER en M.C. WILLEMSEN (eds.), Tabaksgebruik: gevolgen en bestrijding, Utrecht,
Lemma, 2005, (375) 380; L. VAN HAMME, Europese reglementering over veiligheid en gezondheid, Mechelen,
Kluwer, 2009, 43 en I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B.
TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel
1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1325. 1284
H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du fait des produits défectueux dans la Communauté
Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 257-258; PH. FONTAINE, “Directive européenne R.C.
produits”, De Verz. 1986, (255) 258; L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-
88, afl. 34, (1139) 1153; M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese
Richtlijn: harmonisatie en consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 5; T. VANSWEEVELT, De
civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1992, 661; G.
SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel, Bruylant,
1998, 774; D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 8; B.
TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht,
Mechelen, Kluwer, 2012, 641 en A.L.M. KEIRSE, “Richtlijn 1985/374/EG inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken” in A.S. HARTKAMP, C.H. SIEBURGH, L.A.D. KEUS, J.S. KORTMANN en M.H. WISSINK
(eds.), De invloed van het Europese recht op het Nederlandse privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2014, (33) 54. 1285
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 9 en I. GIESEN en M.B.M. LOOS, “Liability for defective products and services: the Netherlands” in E.H.
HONDIUS en C. JOUSTRA (eds.), Netherlands Reports to the Sixteenth Congress of the International Academy of
Comparative Law/Brisbane 2002, Antwerpen, Intersentia, 2002, (75) 92. 1286
Greenman v. Yuba Power Products, 59 Cal.2d 57, 377 P.2d 897 en 27 Cal.Rptr. 697 (1963). 1287
Zie inter alia: Gracyalny v. Westinghouse electric corporation, 723 F.2d 1311 (1983); Syrie v. Knoll
International, 748 F.2d 304 (1984) en Kinser v. Gehl Company, 184 F.2d 1259 (1999). Zie hierover in het
186
218. Een vorm van schuldloze productaansprakelijkheid leidt, aldus de Europese wetgever,
tot een passende oplossing voor het aan onze tijd van voortschrijdende technische vooruitgang
eigen probleem waarbij een rechtvaardige toewijzing van de met deze moderne technische
productie samenhangende risico’s gevonden moet worden.1288
Bovendien zou een objectieve
aansprakelijkheid geen onbillijke last op de producent leggen, aangezien deze de op hem
afgewentelde schade kan omslaan over alle ge- of verbruikers van zijn product.1289
De
producent kan de eventuele aansprakelijkheidskosten immers als algemene productiekosten
beschouwen en doorrekenen in de verkoopprijs van het product.1290
In het algemeen ligt de
idee van schadespreiding bijgevolg aan de oorsprong van deze aansprakelijkheid.1291
Ook in
de Amerikaanse rechtspraak kwam reeds tot uiting dat strict product liability in belangrijke
mate geïnspireerd is op het gegeven dat de kosten moeten liggen bij diegene die zich
hiertegen voldoende kan verzekeren en deze kosten kan spreiden over alle
productgebruikers.1292
Vanuit economisch oogpunt is bepaalde rechtsleer van oordeel dat de keuze voor een vorm
van objectieve aansprakelijkheid een belangrijk nadeel heeft. Deze strekking merkt namelijk
op dat de richtlijn de aansprakelijkheid ook toepast op schade die aan derden veroorzaakt
wordt, terwijl de hogere verkoopprijs van het product bij de koper komt te liggen. Deze kan
de verhoogde aankoopprijs meestal niet doorrekenen aan derden zodat de koper
onrechtstreeks de verhoogde bescherming van derden betaalt.1293
Hoewel deze stelling in
theorie correct is, kan ze niet aangehaald worden als argument tegen het principe van
objectieve aansprakelijkheid. De koper van een product – die omwille van de hogere kostprijs
onrechtstreeks de bescherming van derden betaalt – zal immers evenzeer genieten van een
verhoogde bescherming tegen productongevallen die voor hem betaald wordt door diezelfde
derden.
algemeen: R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996,
111. 1288
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 2. 1289
Zie ook: D. MORE, “Re-examining strict products liability’s goals and justifications”, Tel Aviv U.Stud.L.
1989, afl. 9, (165) 193-197. 1290
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 14. 1291
D.A. FISCHER, “Products liability – the meaning of defect”, Mo.L.Rev. 1974, afl. 39, (339) 339-340; H.
COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 379; V. PIRE, “Les limites de la
responsabilité du fournisseur au sens de la directive 85/374/CEE relative à la responsabilité du fait des produits
défectueux” (noot onder HvJ 10 januari 2006), REDC 2005, afl. 4, (347) 349 en T. VANSWEEVELT en B. WEYTS,
Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 527. 1292
Zie inter alia: Beshada v. Johns-Manville Products, 90 N.J. 191 en 447 A.2d 539 (1982). 1293
M. FAURE, “Productaansprakelijkheid in Europa: kritische rechtseconomische reflecties”, AV&S 2004, afl. 1,
(3) 8.
187
§ 2. BESCHERMDE PARTIJEN
219. Eénieder die door het onveilige product schade lijdt kan de Wet
Productaansprakelijkheid inroepen, ongeacht of men eigenaar is van het product, het gebruikt
dan wel men zich toevallig in de buurt bevond.1294
De rechtsverhouding tussen de
verschillende partijen is irrelevant voor de toepassing van de Wet
Productaansprakelijkheid.1295
Aangezien elke mogelijke benadeelde zich hierop kan beroepen,
werd een definitie van het begrip “beschermde partij” niet nodig geacht.1296
Enkel met
betrekking tot de vergoeding van zaakschade, wordt alleen bescherming geboden aan de
goederen van de consument.1297
Daarbuiten strekt de wetgeving tot bescherming van elk
slachtoffer van een productongeval.1298
In een zaak voor de rechtbank van eerste aanleg te
Brussel werd echter beslist dat de terugvordering van een uitbetaalde
aansprakelijkheidsschuld geen vergoedbare schade is in de zin van de Wet
Productaansprakelijkheid omdat de ziekteverzekeraar niet het rechtstreekse slachtoffer was
van het onveilige product.1299
De Franse rechtspraak ziet daarentegen geen graten in een
aansprakelijkheidsvordering van een ziekteverzekeraar op grond van de
productaansprakelijkheidswetgeving.1300
Met deze laatste redenering moet ingestemd worden,
gelet op het ontbreken van een duidelijke – en restrictievere – definitie van het begrip
“beschermde persoon”.1301
1294
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 14; H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel,
Bruylant, 1978, 399-400; A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 11; C.
HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 55; G. SCHAMPS, La
mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel, Bruylant, 1998, 777; P.-
H. DELVAUX, “Sur quels fondements la responsabilité du producteur peut-elle être engagée?”, RGAR 1999,
13107 en I. GIESEN en M.B.M. LOOS, “Liability for defective products and services: the Netherlands” in E.H.
HONDIUS en C. JOUSTRA (eds.), Netherlands Reports to the Sixteenth Congress of the International Academy of
Comparative Law/Brisbane 2002, Antwerpen, Intersentia, 2002, (75) 78. 1295
Rb. Brugge 30 oktober 2000, RW 2001-02, afl. 33, 1182; I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X.,
Recht voor de onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-15;
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 263; PH. FONTAINE, “Directive
européenne R.C. produits”, De Verz. 1986, (255) 256; T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid
van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1992, 661 en S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en
aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 354. 1296
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 34. 1297
Cf.infra: randnrs. 234-237. Zie ook: G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth,
1993, 35 en A.L.M. KEIRSE en P.A.J. VAN DEN BERG, “Productaansprakelijkheid en consumentenkoop:
samenloop en kanalisatie”, AA 2002, afl. 3, (198) 201. 1298
L. SIMONT en M. VON KUEGELEN, “Belgium” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability,
Londen, Buttersworths, 1992, (47) 67. 1299
Rb. Brussel 23 januari 2007, RGAR 2007, 14316. 1300
CA Caen 18 juni 2013, 11/00897, beschikbaar via www.lexisnexis.com. In soortgelijke zin, zie: Luik 26 juni
2014, JLMB 2015, 603. In casu oordeelde het hof dat de producent zich tegen de verzekeraar, die gesubrogeerd
is in de rechten van het slachtoffer, kan beroepen op de verjaringstermijn. A contrario kan hieruit dus afgeleid
worden dat de gesubrogeerde verzekeraar de specifieke productaansprakelijkheidswetgeving kan inroepen. 1301
In soortgelijke zin, zie: B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen
van Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 665-666.
188
De rechtvaardiging van deze ruime bescherming is te vinden in de toelichting bij het Verdrag
van de Raad van Europa inzake productaansprakelijkheid. Hierin staat dat een discriminatoire
behandeling tussen de koper en de andere productslachtoffers bezwaarlijk gerechtvaardigd
kan worden.1302
De richtlijn gaat op die manier verder dan het traditionele onderscheid tussen
contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid, aangezien elke eiser dezelfde
bescherming geboden wordt.1303
Met andere woorden trekt de
productaansprakelijkheidswetgeving zich niets aan van de summa divisio tussen contractuele
en buitencontractuele aansprakelijkheid.1304
Op die manier wordt het gelijkheidsprincipe der
schadelijders gehuldigd.1305
§ 3. BEWIJSLAST
220. Het komt aan de eiser toe om het bewijs te leveren van schade, een gebrek in het
product en een causaal verband tussen dit gebrekkig product en de schade.1306
De richtlijn
bevat verder geen bijzonderheden op het vlak van bewijslastverdeling zodat de geldende
regels van elke lidstaat toepassing vinden.1307
Advocaat-generaal bij het Hof van Justitie
BOBEK bevestigde recent nog dat de regels inzake het bewijs niet behoren tot de punten die de
Richtlijn Productaansprakelijkheid regelt.1308
Zo wijkt de bewijslast in beginsel niet af van het
vereiste bewijs in aansprakelijkheidszaken.1309
In de rechtsleer wordt deze bewijslastverdeling
verdedigd als zogenaamd magna charta dat nodig is om de industrie te beschermen tegen
onrechtvaardige en roekeloze vorderingen.1310
1302
Toelichting bij het Verdrag 27 januari 1977 van de Raad van Europa inzake productaansprakelijkheid
ingeval van persoonlijk letsel of de dood, overweging 9. 1303
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 3. 1304
Rb. Namen 21 november 1996, JLMB 1997, 104, noot en J. VERLINDEN, “Twintig jaar
productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS (eds.), Aansprakelijkheidsrecht.
Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 32. 1305
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, afl. 2,
(96) 99. 1306
Artikel 4 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 7 Wet Productaansprakelijkheid. 1307
C. DELFORGE, “Le défaut de sécurité au sens de la loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait
des produits défectueux” in C. DELFORGE en J. VAN ZUYLEN (eds.), Les défauts de la chose, Limal, Anthemis,
2015, (295) 332; C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H.
HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2015 (325) 333 en C.J.J.M.
STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens,
supplement 147, art. 188-5 1308
Conclusie AG BOBEK in zaak C-621/15, W, X en Y/Sanofi Pasteur [2017], overwegingen 16, 20-23 en 101. 1309
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 75; I. GIESEN en M.B.M. LOOS, “Liability for defective products and services: the Netherlands”
in E.H. HONDIUS en C. JOUSTRA (eds.), Netherlands Reports to the Sixteenth Congress of the International
Academy of Comparative Law/Brisbane 2002, Antwerpen, Intersentia, 2002, (75) 79 en C. DELFORGE,
“Médicaments dangereux: qui est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari 2013), Con.M.
2014, afl. 2, (79) 89. Ook in de Amerikaanse rechtsleer wordt opgemerkt dat de bewijsproblemen onder een
stelsel van strict liability niet echt verschillen van die onder de foutaansprakelijkheid (W.L. PROSSER, “The fall
of the citadel-strict liability to the consumer”, Minn.L.R. 1966, afl. 50, (791) 840 e.v.) 1310
H.C. TASCHNER, “Die künftige Produzentenhaftung in Deutschland”, NJW 1986, afl. 10, (611) 613-614.
189
In het Groenboek 1999 werd niettemin de vraag gesteld of de bewijslast op grond van de
productaansprakelijkheidswetgeving – en meer bepaald van de causaliteit en het
gebrekkigheidsvereiste – niet te zwaar is voor het slachtoffer.1311
Ook in de rechtsleer is er op
gewezen dat in sommige gevallen het bewijs van een causaal verband niet eenvoudig is, gelet
op bijvoorbeeld de technische complexiteit van de zaak.1312
Sommigen hebben het bewijs van
het causaal verband zelfs omschreven als de zwakke schakel in de keten van sterke
productaansprakelijkheid.1313
Daarenboven werd in het Groenboek 1999 nog opgemerkt dat
zich problemen kunnen voordoen met betrekkig tot de bewijslast indien aangetoond moet
worden wie de producent is van het product, bijvoorbeeld in situaties waarin het product door
verscheidene producenten voortgebracht wordt.1314
221. De voornoemde kritiek moet enigszins genuanceerd worden. Vooreerst moet
opgemerkt worden dat de Richtlijn Productaansprakelijkheid het slachtoffer op bepaalde
punten tegemoet gekomen is en de bewijslast vereenvoudigd heeft.1315
Zo moet geen fout van
de aangesprokene aangetoond worden. Verder moet het slachtoffer niet bewijzen dat het
product in het verkeer gebracht werd en/of dat het gebrek bestond op het ogenblik waarop het
product in het verkeer gebracht werd. Wat dit laatste betreft, geldt er immers een vermoeden
in het voordeel van het slachtoffer, dat weliswaar door de producent weerlegd kan worden.1316
Op die punten geldt dus een omkering van de bewijslast. De rechtsleer die van oordeel is dat
geen specifieke vermoedens of dergelijke in het voordeel van het slachtoffer ingevoerd
werden, kan dan ook niet bijgetreden worden.1317
Integendeel, is de bewijslast van het
slachtoffer op enkele punten vereenvoudigd.1318
Voor het overige is gebleken dat de nationale rechters niet echt problemen ondervinden met
betrekking tot de bewijslast, onder meer door het introduceren van vermoedens. Belangrijk is
bovendien dat geenszins een absolute zekerheid vereist is. Het is daarentegen voldoende dat
de aangehaalde bewijselementen met een voldoende graad van waarschijnlijkheid de rechter
overtuigen.1319
Het achterhalen van de absolute waarheid is immers zo goed als
1311
Groenboek wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def.,
20-21. 1312
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 25. 1313
M.H.D.B. SCHUTJENS, “Produktenaansprakelijkheid en product recall” in M. VAN DELFT-BAAS en E.H.
HONDIUS (eds.), Jaarboek Konsumentenrecht 1991, Deventer, Kluwer, 1991, (55) 57. 1314
Groenboek wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def.,
21-22. 1315
J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES,
Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 54. 1316
Cf.infra: randnrs. 255 en 261. 1317
S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute – Responsabilité du fait des produits de santé
défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens,
nr. 31. 1318
J.G.J. RINKES, “Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.),
Consumentenrecht. Een overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer, 1996, (267) 273. 1319
B. SAMYN, “De bewijslast. Rechtsleer getoetst aan tien jaar cassatierechtspraak – (deel 1)”, P&B 2009, (3)
10.
190
onmogelijk.1320
Het blijft bijgevolg een taak van de rechter om te oordelen over de (waarde
van de) aangevoerde bewijsstukken en vooral over de vraag of deze de door de partijen
ingeroepen feiten voldoende aantonen.1321
222. Om de gebrekkigheid van het product of de causaliteit tussen het gebrekkige product
en de schade aan te tonen, kan de rechter verder gebruik maken van vermoedens.1322
Zo
besliste het Hof van Cassatie dat de rechter op grond van feitelijke vermoedens een beslissing
kan nemen, op voorwaarde dat deze hem voldoende zekerheid geven over het bestaan van het
vast te stellen feit.1323
Loutere beweringen zijn evenwel niet genoeg om een voldoende
zekerheid te verschaffen.1324
Het komt vervolgens toe aan het soevereine oordeel van de
rechter om de waarde van de ingeroepen vermoedens te beoordelen.1325
Er is met andere
woorden sprake van een vrije bewijswaarde.1326
Niettemin zullen gewichtige, bepaalde en met
elkaar overeenstemmende vermoedens wel in belangrijke mate in rekening gebracht
worden.1327
Zo kan gewezen worden op de Franse rechtspraak die zonder enig probleem
vermoedens aanvaardt om het causaal verband te bewijzen in situaties waarin er geen
wetenschappelijke twijfel bestaat over het causaal verband tussen een bepaald gebrek en de
opgelopen schade.1328
In soortgelijke zin was de Franse rechtspraak van oordeel dat het bewijs
via vermoedens aanvaardbaar is in situaties van wetenschappelijke onzekerheid, op
voorwaarde dat het gaat om ernstige en sterke vermoedens.1329
In die optiek oordeelde het hof van beroep te Luik bijvoorbeeld dat het bewijs van het
gebrekkige karakter van een product en van het oorzakelijk verband tussen gebrek en schade
kan voortvloeien uit het geheel van ernstige, precieze en overeenstemmende vermoedens
alsook dat dit geleverd kan worden door inductie.1330
In diezelfde uitspraak was het hof van
oordeel dat een zeer waarschijnlijk oorzakelijk verband als zeker beschouwd mag worden
wanneer de rechter niet redelijkerwijs moet overwegen dat het tegendeel mogelijk is, hoewel
1320
H. GEENS, “De verdeling van de bewijslast over de partijen in het verzekeringsrecht en het gemeen
verbintenissenrecht” in B. ALLEMEERSCH, P. LONDERS en S. SROKA (eds.), Bewijsrecht, Gent, Larcier, 2007,
(159) 159 (zie ook de verwijzingen aldaar opgenomen); 1321
B. SAMYN, “De bewijslast. Rechtsleer getoetst aan tien jaar cassatierechtspraak – (deel 2)”, P&B 2010, (50)
59. 1322
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 404. 1323
Cass. 14 november 1985, Pas. 1986, I, 307. 1324
Cass. 3 maart 1978, Arr.Cass. 1978, 780 en Cass. 17 april 1989, Arr.Cass. 1988-89, 947. 1325
I. FRANKIGNOUL, “La répartition des tâches entre parties et juge en ce qui concerne la preuve” in S. RUTTEN
en B. VANLERBERGHE (eds.), Het bewijs in het burgerlijk proces, Brugge, die Keure, 2015, (1) 25. 1326
M.E. STORME, “Algemene beginselen van bewijs in het vermogensrecht” in B. ALLEMEERSCH, P. LONDERS
en S. SROKA (eds.), Bewijsrecht, Gent, Larcier, 2007, (1) 25. 1327
Artikel 1353 BW. 1328
Zie inter alia: Cass. (Fr.) 5 april 2005, D. 2005, 2256, noot A. GORNY en Cass. (Fr.) 24 januari 2006, D.
2006, 1930, noot P. JOURDAIN. Zie hierover ook: S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute –
Responsabilité du fait des produits de santé défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile
et assurances, Parijs, LexisNexis, currens, nr. 33. 1329
Zie inter alia: Cass. (Fr.) 22 mei 2008, D. 2008, 2897, noot P. JOURDAIN; CE 9 maart 2007, D. 2007, 2897,
noot Ph. BRUN en P. JOURDAIN; Parijs 31 oktober 2014, nr. 13/24211, beschikbaar via www.lexisnexis.com en
Versailles 2 mei 2001, D. 2001, 152. Zie ook: S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute –
Responsabilité du fait des produits de santé défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile
et assurances, Parijs, LexisNexis, currens, nr. 35. 1330
Luik 9 oktober 2014, RGAR 2015, 15153.
191
dit theoretisch niet uit te sluiten is. In een Franse zaak werd het bewijs van de gebrekkigheid
van een heupprothese dan weer afgeleid uit het feit dat geen medische fout vastgesteld werd
noch enige andere externe oorzaak het breken van de prothese veroorzaakt kon hebben.1331
Soortgelijke redenering kwam aan bod in een zaak omtrent een gebrekkig geneesmiddel.1332
Wat betreft de toepassing van vermoedens wanneer het gaat om productongevallen, moet nog
gewezen worden op een recentie conclusie van advocaat-generaal bij het Hof van Justitie
BOBEK. Hierin wordt gesteld dat vermoedens enkel ingeroepen kunnen worden als
bewijselement wanneer aan bepaalde voorwaarden voldaan is.1333
Zo moeten de vermoedens
te allen tijde weerlegbaar zijn. Verder mag het bewijs door middel van vermoedens geen
onredelijke beperkingen stellen aan de vrijheid van de nationale rechter om de
bewijsmiddelen te beoordelen. Tot slot mag het bewijs door middel van vermoedens, de
nationale rechter niet beletten om bijvoorbeeld relevant medisch onderzoek dat hem wordt
overgemaakt, eveneens naar behoren in aanmerking te nemen als bewijsmiddel.
223. Een ander element dat de bewijslast van het slachtoffer enigszins afzwakt, is te vinden
in de zogenaamde dynamische houding van de partijen tijdens het proces. Dit betekent dat
doorgaans elk van de partijen een eigen versie van de feiten beschrijft en een aantal
bewijsstukken toevoegt.1334
Hieruit kan afgeleid worden dat de tegenpartij niet enkel passief
mag blijven maar integendeel gehouden is tot een loyale medewerking aan de
bewijslevering.1335
Hierdoor wordt de bewijslast van het slachtoffer van een productongeval
enigszins verlicht.
Daarnaast staan nog specifieke maatregelen ter beschikking om de bewijslast van het
slachtoffer te milderen.1336
Zo kan de rechter – zowel tijdens de pleidooien als na het sluiten
van de debatten, middels een heropening – alle bijkomende vragen, die hij nodig acht, stellen
aan alle partijen.1337
Op grond van de artikelen 870 en volgende Ger.W. kan de rechter ook
bepaalde initiatieven nemen om de partijen te verplichten tot samenwerking aan de
bewijsvoering.1338
Zo kan de rechter iedere partij bevelen om bewijsmateriaal in zijn bezit
neer te leggen.1339
Wanneer er vermoedens zijn dat een partij of zelfs een derde een stuk onder
1331
CA Douai 14 maart 2013, 13/313, beschikbaar via www.lexisnexis.com. 1332
CA Versailles 15 november 2007, 06/06435, beschikbaar via www.lexisnexis.com. 1333
Conclusie AG BOBEK in zaak C-621/15, W, X en Y/Sanofi Pasteur [2017], overwegingen 28-101. 1334
W. VANDENBUSSCHE, “De bewijslast in het licht van de dynamiek van de burgerlijke procedure” in S.
RUTTEN en B. VANLERBERGHE (eds.), Het bewijs in het burgerlijk proces, Brugge, die Keure, 2015, (31) 49. 1335
Zie inter alia: Cass. 14 november 2013, T.Fam. 2014, afl. 9, 208, noot C. DECLERCK; B. SAMYN, “De
bewijslast. Rechtsleer getoetst aan tien jaar cassatierechtspraak – (deel 2)”, P&B 2010, (50) 52-55 en I.
FRANKIGNOUL, “La répartition des tâches entre parties et juge en ce qui concerne la preuve” in S. RUTTEN en B.
VANLERBERGHE (eds.), Het bewijs in het burgerlijk proces, Brugge, die Keure, 2015, (1) 5-10. 1336
Soortgelijke middelen bestaan ook in bijvoorbeeld Nederland. Zie hierover: I. GIESEN en M.B.M. LOOS,
“Liability for defective products and services: the Netherlands” in E.H. HONDIUS en C. JOUSTRA (eds.),
Netherlands Reports to the Sixteenth Congress of the International Academy of Comparative Law/Brisbane
2002, Antwerpen, Intersentia, 2002, (75) 99-100. 1337
B. SAMYN, “De bewijslast. Rechtsleer getoetst aan tien jaar cassatierechtspraak – (deel 1)”, P&B 2009, (3) 5. 1338
Zie hierover: H. GEENS, “De verdeling van de bewijslast over de partijen in het verzekeringsrecht en het
gemeen verbintenissenrecht” in B. ALLEMEERSCH, P. LONDERS en S. SROKA (eds.), Bewijsrecht, Gent, Larcier,
2007, (159) 166-170. 1339
Artikel 871 Ger.W.
192
zich heeft dat het bewijs inhoudt van een ter zake dienend feit, kan de rechter bevelen dat dit
stuk bij het dossier gevoegd wordt.1340
Daarnaast kunnen deskundigen aangesteld worden om
vaststellingen te doen en/of technisch advies te geven over het aanhangig geschil.1341
Dergelijk deskundigenonderzoek kan evenwel enkel bevolen worden indien er een begin van
bewijs is of minstens met objectieve elementen aangetoond wordt dat de situatie waarover
men klaagt aan een andere partij toerekenbaar is.1342
224. Tot slot heeft ook het Hof van Justitie de bewijslast van het slachtoffer enigszins
afgezwakt. In de zaak Boston Scientific Medizintechnik besliste het Hof namelijk dat het
voldoende is om te spreken van een gebrekkig product indien aangetoond is dat dit product
behoort tot dezelfde groep of productieserie die gebrekkig is.1343
Wanneer het om
serieproducten gaat, laat het Hof aldus toe dat het voldoende is om aan te tonen dat een
product behoort tot een gebrekkige serie om het gebrek in eerstgenoemd product te bewijzen.
Uit de conclusie van de advocaat-generaal bij het Hof van Justitie kan evenwel afgeleid
worden dat het begrip “dezelfde groep of productieserie” strikt ingevuld moet worden.1344
Enkel wanneer het gaat om éénzelfde model, ontwerp en vervaardiging van het product, dat
dezelfde kenmerken vertoont als andere producten, is sprake van dezelfde productieserie.1345
Een ruimere draagwijdte aan dit vereiste toekennen zou er immers toe leiden dat te veel
producten automatisch gebrekkig beschouwd worden.1346
Ondanks deze strenge invulling van
het begrip “dezelfde groep of productieserie”, heeft het Hof ontegensprekelijk bijgedragen tot
een minder zware bewijslast van het slachtoffer van een (serie)product.
1340
Artikel 877 Ger.W. 1341
Artikel 962 en volgende Ger.W. Zie hierover uitgebreid met betrekking tot geschillen inzake
productaansprakelijkheid: A. COLPAERT, “Het deskundigenonderzoek inzake afwikkeling van geschillen inzake
de aansprakelijkheid bij producten, diensten en bouwwerken” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.),
Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen,
Kluwer, 2015, 655-713. 1342
Zie inter alia: Cass. 9 november 2009, Pas. 2009, afl. 11, 2549, concl. LECLERCQ; Gent 20 mei 1998, T.Gez.
1999-2000, 288; Luik 26 maart 2009, JT 2009, afl. 6362, 536; Brussel 13 februari 2012, TBO 2015, afl. 3, 136,
noot Y. GRAUWELS; Rb. Brussel 21 november 2006, T.Verz. 2008, afl. 1, 89; Kh. Luik 12 maart 2012, DAOR
2013, 135; I. VRANCKEN, “De aansprakelijkheid van de esthetisch chirurg: over inspanningsverbintenissen,
informed consent, bewijslast en vereisten voor een deskundigenonderzoek” (noot onder Gent 9 februari 2012),
T.Gez. 2013-14, (29) 35; A. TIMMERMANS, “De aanstelling van een geneesheer-deskundige: waar eindigt het
begin van bewijs?” (noot onder Rb. Gent 6 maart 2012 en Rb. Dendermonde 29 juni 2012), T.Gez. 2013-14,
(255) 256-258 en Y. GRAUWELS, “De aanstelling van een gerechtsdeskundige in bouwzaken: over de invulling
van de bewijslast, het opportuniteitsoordeel van de feitenrechter, het begin van bewijs en de subsidiariteit” (noot
onder Brussel 13 februari 2012), TBO 2015, afl. 3, (138) 139-140 en 142-143. 1343
Arrest Hof van Justitie van 5 maart 2015, Boston Scientific Medizintechnik, gevoegde zaken C-503/13 en C-
504/13, overweging 41. 1344
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overwegingen 3, 25, 33 en 37. 1345
Voor meer hierover, zie: D. VERHOEVEN, “Potentiële gebreken in serieproducten: hoe ver reiken het
gebrekkigheidsvereiste en het schadevereiste uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid” (noot onder HvJ 5 maart
2015), T.Gez. 2015-2016, afl. 1, (49) 55. 1346
Contra: E. BÜYÜKSAGIS, “La responsabilité du fait des produits ‘défectueux sans défaut’: l’arrêt Boston
Scientific du 5 mars 2015” (noot onder HvJ 5 maart 2015), DCCR 2016, afl. 110, (17) 29, die lijkt te stellen dat
deze uitspraak zal leiden tot een lawine aan collectieve vorderingen.
193
225. Op grond van het bovenstaande, was de Europese Commissie van oordeel dat gezegd
kan worden dat de nationale rechters niet echt praktische problemen ondervinden met
betrekking tot de bewijslast. Om die reden vond de Commissie een wijziging van de vereiste
bewijslast niet aan de orde.1347
Zo was de Commissie bijvoorbeeld unaniem van mening dat
de theorie van de market-share-liability, om tegemoet te komen aan de problematiek van de
niet-identificeerbare producenten, van de hand gewezen moet worden.1348
Met deze redenering kan ingestemd worden. Hoewel het slachtoffer steeds het bewijs van
bepaalde elementen moet leveren, mag deze bewijslast niet overschat worden. Via het
nationale bewijsrecht staan immers diverse middelen ter beschikking die deze bewijslast
enigszins verlichten. Het is echter wel van belang om op te merken dat het nationale
bewijsrecht geen afbreuk mag doen aan het principe dat het slachtoffer moet aantonen dat de
schade veroorzaakt werd door een gebrekkig product.1349
In die optiek mag het nationaal
bewijsrecht niet de facto leiden tot een omkering van de bewijslast met betrekking tot het
gebrek, de schade of het oorzakelijk verband tussen beide.
Bovendien halen sommigen terecht aan dat de bewijslast niet echt afwijkt van de bewijslast
onder het gemeen aansprakelijkheidsrecht. Integendeel wordt met betrekking tot de
productaansprakelijkheid voorzien in een minder zware bewijslast doordat het slachtoffer
bijvoorbeeld geen fout moet aantonen en doordat bepaalde vermoedens opgenomen werden in
het voordeel van het productslachtoffer.1350
Een verdere verlichting van de bewijslast – zeker
ten opzichte van het gemeen aansprakelijkheidsrecht – lijkt mij dan ook niet wenselijk, gelet
op de doelstelling van een rechtvaardige verdeling van risico’s.
AFDELING 2. GEBREKKIGHEIDSVEREISTE
226. Het gebrekkige karakter van een product – en niet het gedrag of de fout van de
producent – vormt het aansprakelijkheidscriterium in de Wet Productaansprakelijkheid. Een
dergelijke objectieve aansprakelijkheid mag evenwel niet gelijkgesteld worden met een
absolute aansprakelijkheid aangezien het slachtoffer nog steeds een onveiligheid en een
causaal verband tussen deze onveiligheid en de schade moet aantonen.1351
Zo oordeelde het
1347
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 16 en verslag van de Commissie aan de
Raad, het Europees Parlement en het Europees Economisch en Sociaal Comité over de toepassing van de
richtlijn van de Raad betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen
der lidstaten inzake de aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der lidstaten inzake de
aansprakelijkheid voor producten met gebreken (Richtlijn 85/374/EEG van 25 juli 1985, gewijzigd bij Richtlijn
1999/34/EG van het Europees Parlement en de Raad van 10 mei 1999), 14 september 2006, COM(2006) 496
definitief, 10. 1348
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 17. 1349
Conclusie AG BOBEK in zaak C-621/15, W, X en Y/Sanofi Pasteur [2017], overweging 101. 1350
In soortgelijke zin, zie: C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid”
in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2011, (371) 377. 1351
PH. FONTAINE, “Directive européenne R.C. produits”, De Verz. 1986, (255) 258; J. KUSTERS, “Hoe veilig is
veilig?”, De verzekeringswereld 1989, (58) 58-59; M. THORNTON en T. ELLIS, “United Kingdom” in P. KELLY
en R. ATTREE (eds.), European product liability, Londen, Buttersworths, 1992, (429) 463 en G. HOWELLS en M.
194
Franse Hof van Cassatie dat de betrokkenheid van een product bij het schadegeval
onvoldoende is om diens gebrekkigheid of een causaal verband tussen gebrekkigheid en
schade aan te tonen.1352
Ook verschillende Amerikaanse rechtspraak heeft te kennen gegeven
dat een toepassing van de strict product liability niet betekent dat niet meer het bewijs van
causaliteit moet geleverd worden.1353
Krachtens de Richtlijn Productaansprakelijkheid is een product gebrekkig wanneer dat niet de
veiligheid biedt die men gerechtigd is daarvan te verwachten, alle omstandigheden in
aanmerking genomen.1354
Enerzijds geldt een objectief criterium in de zin dat de
veiligheidsbeoordeling in abstracto geschiedt en niet in functie van de subjectieve
verwachtingen van een bepaald persoon.1355
De term “men” wijst er op dat de maatstaf de
veiligheid is die het grote publiek op objectieve wijze mag verwachten.1356
Anderzijds houdt dit begrip een normatief criterium in omdat het aan de rechter toekomt om
na te gaan wat de legitieme veiligheidsverwachtingen van het grote publiek zijn.1357
Hij is
hierbij bijvoorbeeld niet gebonden door de geldende overheidsvoorschriften of door de
standaarden die gelden in de praktijk.1358
Omgekeerd komt enkel wat men gerechtigd te
verwachten is, in aanmerking zodat geen onhaalbare, absolute veiligheid vereist wordt.1359
De
rechter wordt aldus belast met de taak om de legitieme veiligheidsverwachtingen van het
grote publiek in te vullen.1360
Voor een uitvoerige invulling van het veiligheidsbegrip kan verwezen worden naar wat
daarover supra gezegd is.1361
MILDRED, “Is European products liability more protective than the restatement (third) of torts: products
liability?”, Tenn.L.Rev. 1997-98, afl. 65, (985) 994. 1352
Cass. (Fr.) 22 oktober 2009, 08-15.171, beschikbaar via www.lexisnexis.com, noot G. RAYMOND. In
soortgelijke zin, zie: Cass. (Fr.) 23 september 2003, Contr.Con.Consom. 2003, afl. 12, comm. 177, noot L.
LEVENEUR; CA Versailles 15 november 2007, 06/06435, beschikbaar via www.lexisnexis.com en CA Versailles
10 april 2012, 10/05759, beschikbaar via www.lexisnexis.com. 1353
O’Keefe v. Boeing Company, 335 F.Supp. 1104 (1971) en Habecker v. Copperloy, 893 F.2d 49 (1990). 1354
Artikel 6 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 5 Wet Productaansprakelijkheid. 1355
Luik 9 oktober 2014, RGAR 2015, 15153; F.G. VON WESTPHALEN, “Das neue Produkthaftungsgesetz”, NJW
1990, afl. 2, (83) 87; N. VAN GELDER, “Aansprakelijkheid van minderjarigen, ouders, vrijwilligersorganisaties
en producenten” (noot onder Gent 27 november 2008), TBBR 2010, (514) 519; B. TILLEMAN, Overeenkomsten.
Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 657 en
D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective products in Europe”, JETL
2014, vol. 5, afl. 1, (1) 8. 1356
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 12; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek
buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 508-509 en C. DELFORGE en A.
REGNIAULT, “La responsabilité du fait des produits défectueux mise en oeuvre par la directive du 25 juillet 1985:
la responsabilité civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit pharmaceutique. La
commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer, 2011, (1099) 1124. 1357
G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel,
Bruylant, 1998, 780. 1358
D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective products in Europe”, JETL
2014, vol. 5, afl. 1, (1) 9. 1359
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 367 en T.
VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia,
2009, 510. 1360
B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2003, 362. 1361
Cf.supra: deel II. Veiligheidsbegrip.
195
227. Specifiek met betrekking tot de Richtlijn Productaansprakelijkheid is het nog van
belang om te wijzen op het arrest Boston Scientific Medizintechnik. Hierin oordeelde het Hof
van Justitie dat een potentieel gebrek voldoende is om te spreken van een gebrekkig product
in de zin van de richtlijn.1362
Dat de aanwezigheid van een potentieel gebrek soms volstaat om
tot aansprakelijkheid te besluiten, kan op grond van diverse redenen verklaard worden. Zo is
er de preventieve functie van het aansprakelijkheidsrecht. Hiermee wordt geen rekening
gehouden door enkel te besluiten tot de gebrekkigheid van een product wanneer dit reeds
schade veroorzaakt heeft.1363
Verder verwijst advocaat-generaal bij het Hof van Justitie BOT
naar de consumentenbescherming. Deze zou in het gedrang komen wanneer bij de
veiligheidsbeoordeling geen rekening gehouden wordt met de waarschijnlijkheid dat een
potentieel gebrek zich in een bepaalde productieserie voordoet.1364
Tot slot zou ook de
productveiligheidswetgeving op de helling komen te staan als telkens gewacht moet worden
totdat het risico op disfunctioneren van een product tot uiting komt door het ontstaan van
schade.1365
Dat een potentieel gebrek in sommige gevallen volstaat om te spreken van een onveilig
product lijkt dus verantwoord. Deze stelling behoeft wel enkele duidelijke grenzen. Elk
product heeft immers een zeker potentieel schaderisico in zich.1366
De preventieve functie van
het aansprakelijkheidsrecht mag daarnaast geen absoluut en onbegrensd gegeven zijn. De
mogelijkheid tot een ruime uitlegging van het gebrekkigheidsvereiste moet bovendien
getemperd worden door de doelstellingen van de Richtlijn Productaansprakelijkheid en meer
specifiek die van het vinden van een passende oplossing voor het probleem van een
rechtvaardige toewijzing van de met de moderne technologische productie samenhangende
risico’s.1367
228. Het cruciale element in deze beoordeling is bijgevolg dat het gebrekkigheidsvereiste
gericht moet zijn op producten die risico’s vertonen die ongebruikelijk en onredelijk van aard
zijn en die groter zijn dan de normale risico’s, inherent aan het gebruik van het product.1368
Met andere woorden is sprake van een gebrekkig product zodra er een ongebruikelijk
1362
Arrest Hof van Justitie van 5 maart 2015, Boston Scientific Medizintechnik, gevoegde zaken C-503/13 en C-
504/13, overwegingen 41 en 43. 1363
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overweging 38. 1364
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overwegingen 34-37. 1365
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overweging 37. 1366
M. VAN QUICKENBORNE, “Le vice d’une chose complexe: sa caractéristique intrinsèque et anormale” (noot
onder Cass. 4 juni 1987), RCJB 1988, (50) 60; K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid,
Deventer, Kluwer, 1990, 12 en C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet &
Maxwell, 1993, 93. 1367
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overweging 30. 1368
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overweging 30.
196
potentieel tot het veroorzaken van schade aanwezig is.1369
Wat hieronder verstaan wordt, moet
beoordeeld worden in functie van diverse concrete omstandigheden.1370
Zo moet rekening gehouden worden met het verhoogde potentieel op schade ten opzichte van
(soort)gelijke producten.1371
Er moet immers werkelijk sprake zijn van een ernstig verhoogd
risico. Het feit dat een soortgelijk gebrek zich in een klein aantal producten van hetzelfde
model voordoet, zal er bijvoorbeeld niet toe leiden dat sprake is van een ongebruikelijk
potentieel tot het veroorzaken van schade. Ook wanneer een product een risico op schade in
zich heeft dat lichtjes hoger is dan wat bij soortgelijke producten het geval is, volstaat dit
potentiële schaderisico niet om te spreken van een gebrekkig product. Hierbij spelen eveneens
de aard, de intrinsieke elementen en de doelgroep van het product een rol.1372
Ook de gezondheidsoverwegingen in het beleid van de EU mogen, aldus advocaat-generaal
bij het Hof van Justitie BOT, niet uit het oog verloren worden.1373
Dit betekent dat hoe sneller
en ernstiger de menselijke gezondheid aangetast wordt, hoe hoger de
veiligheidsverwachtingen zijn en bijgevolg hoe sneller een potentieel risico volstaat om te
spreken van een gebrekkig product.1374
Tot slot speelt de al dan niet eenvoudige opsporing
van een mogelijk gebrek een rol. Naar mijn mening moet immers aangenomen worden dat
hoe eenvoudiger een gebrek in een concreet product opgespoord kan worden, hoe minder snel
er sprake is van een gebrekkig product omwille van de aanwezigheid van een potentieel risico
op schade.
AFDELING 3. SCHADE
§ 1. ALGEMEEN
229. Krachtens artikel 9, a) Richtlijn Productaansprakelijkheid wordt onder schade in de
eerste plaats verstaan de schade veroorzaakt door dood of lichamelijk letsel.1375
Onder de
voorwaarden van artikel 9, b) Richtlijn Productaansprakelijkheid kan ook bepaalde materiële
schade vergoed worden.1376
Wat de morele schade betreft, stelt de richtlijn dat de nationale
1369
Arrest Hof van Justitie van 5 maart 2015, Boston Scientific Medizintechnik, gevoegde zaken C-503/13 en C-
504/13, overweging 40. 1370
Voor uitgebreide bespreking, zie: D. VERHOEVEN, “Potentiële gebreken in serieproducten: hoe ver reiken het
gebrekkigheidsvereiste en het schadevereiste uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid” (noot onder HvJ 5 maart
2015), T.Gez. 2015-16, afl. 1, (49) 53-55. 1371
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overwegingen 25 en 52. 1372
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overwegingen 45-46 en 50 en arrest Hof van Justitie van 5 maart 2015, Boston Scientific Medizintechnik,
gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, overweging 39. In soortgelijke zin, zie: E. BÜYÜKSAGIS, “La
responsabilité du fait des produits ‘défectueux sans défaut’: l’arrêt Boston Scientific du 5 mars 2015” (noot
onder HvJ 5 maart 2015), DCCR 2016, afl. 110, (17) 25-26. 1373
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overweging 41. 1374
In soortgelijke zin, zie: B. VAN LEEUWEN en P. VERBRUGGEN, “Resuscitating EU product liability law?”,
ERPL 2015, afl. 15, (899) 909. 1375
Artikel 11, §1 Wet Productaansprakelijkheid. 1376
Artikel 11, §2 Wet Productaansprakelijkheid.
197
bepalingen hieromtrent onverlet blijven.1377
De Europese wetgever raakte het bij de
totstandkoming van de richtlijn immers niet eens over de definitie van het begrip “morele
schade” alsmede over de vraag of deze nu al dan niet voor vergoeding in aanmerking moet
komen, gelet op de verschillende nationale regelingen hieromtrent.1378
Het is aldus aan de
nationale bepalingen van de lidstaten om hierover uitsluitsel te geven.1379
In België bepaalt de
Wet Productaansprakelijkheid – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Duitse wetgeving1380
– in
die optiek uitdrukkelijk dat de morele schade inbegrepen moet zijn in de
schadevergoeding.1381
De richtlijn stelt zo geen eigen definitie van het schadebegrip voorop maar legt enkel vast
onder welke voorwaarden bepaalde schadevormen vergoedbaar zijn.1382
Het komt aan de
nationale rechters enkel toe om na te gaan onder welke categorie – personenschade dan wel
zaakschade – de schade valt.1383
Het Hof van Justitie oordeelde hieromtrent dat de nationale
rechter weliswaar moet nagaan in welke categorie de schade valt maar dat hij niet elke
vergoeding kan weigeren op grond van de redenering dat de schade niet in één van deze
categorieën ondergebracht kan worden wanneer aan de andere
aansprakelijkheidsvoorwaarden is voldaan. Bijgevolg wordt de precieze afbakening en
invulling van het schadebegrip overgelaten aan de nationale rechter maar dit neemt niet weg
dat er – met uitzondering van de onstoffelijke schade die volledig door het nationale recht
geregeld wordt– steeds een billijke en volledige vergoeding gewaarborgd moet worden.1384
§ 2. PERSONENSCHADE
A. Begrip
230. In de eerste plaats wordt de schade veroorzaakt door de dood of enig lichamelijk letsel
vergoed.1385
De doelstelling van de Europese wetgever bestond er in om de fysieke integriteit
van de consument – lees: de slachtoffers van productongevallen – te beschermen tegen
onveilige producten.1386
Logischerwijs wordt de personenschade bijgevolg integraal
1377
Artikel 9, lid 2 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 1378
H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du fait des produits défectueux dans la Communauté
Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 263. 1379
Artikel 9, lid 2 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 1380
Zie hierover: G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 143. 1381
Artikel 11, §1 Wet Productaansprakelijkheid. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld ook in Nederland (I. GIESEN en
M.B.M. LOOS, “Liability for defective products and services: the Netherlands” in E.H. HONDIUS en C. JOUSTRA
(eds.), Netherlands Reports to the Sixteenth Congress of the International Academy of Comparative
Law/Brisbane 2002, Antwerpen, Intersentia, 2002, (75) 81). 1382
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 235. 1383
H.C. TASCHNER, noot onder HvJ 10 mei 2001 Henning Veedfald, CML Rev. 2002, afl. 39, (385) 389-390. 1384
Arrest Hof van Justitie van 10 mei 2001, Henning Veedfald, C-203/99, Jurispr. 2001, blz. I-3569,
overwegingen 27-28 en I. GIESEN, “The development of products liability in the Netherlands” in S. WHITTAKER
(ed.), The development of product liability, Cambridge, Cambridge University Press, 2010, (152) 185. 1385
Artikel 9, lid 1, a) Richtlijn Productaansprakelijkheid. 1386
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992,
afl. 3, (184) 184.
198
vergoed.1387
Hierbij valt te denken aan de eventuele behandelingskosten, de uitgaven voor
herstel, de nadelige uitwerking van een schadegeval op de beroepsmatige activiteiten en
begrafeniskosten.1388
Dit geldt ongeacht of de schade door het slachtoffer zelf dan wel bij
weerkaatsing door een derde geleden is.1389
Dat het begrip “personenschade” een ruime invulling krijgt, blijkt uit de rechtspraak. Zo
stelde het hof van beroep te Antwerpen dat de vroegtijdige vervanging van een heupprothese
– en meer bepaald de kosten die hiermee gepaard gaan – een schadepost is in de zin van de
Wet Productaansprakelijkheid.1390
In soortgelijke zin was het Hof van Justitie in de zaak
Boston Scientific Medizintechnik van oordeel dat de schade ook de kosten voor de preventieve
vervanging van een onveilig product – in casu ging het om geïmplanteerde pacemakers en
cardioverter-defibrillatoren – omvat.1391
Het Hof preciseert wel dat de ingreep ter vervanging
van het onveilige product noodzakelijk moet zijn om het gebrek van het product te
verhelpen.1392
Meer specifiek stelt advocaat-generaal bij het Hof van Justitie BOT dat de
ingreep een noodzakelijke en evenredige maatregel moet zijn, wat betekent dat deze geschikt
is om het risico te voorkomen en niet vervangen kan worden door een minder schadelijke
maatregel.1393
Deze beoordeling moet in concreto gebeuren door de nationale rechter.
B. Grenzen aan de vergoeding?
231. In de oorspronkelijke versie van de Richtlijn Productaansprakelijkheid stond dat de
aansprakelijkheid van de producent voor lichamelijke letsels veroorzaakt door hetzelfde
gebrek in gelijkaardige producten beperkt is tot 25 miljoen Europese rekeneenheden.1394
De
ratio legis van deze beperking was gelegen in het feit dat een aansprakelijkheid zonder schuld
én zonder enige schadebeperking het gevaar inhoudt dat de producent zich te veel zou hoeden
1387
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007, (45) 78 en C. DELFORGE en A.
REGNIAULT, “La responsabilité du fait des produits défectueux mise en oeuvre par la directive du 25 juillet 1985:
la responsabilité civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit pharmaceutique. La
commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer, 2011, (1099) 1140. 1388
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 17; A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell,
1992, 25; I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E.
TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B,
Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1337 en R. STEENNOT, “De vergoedbare schade bij schade ingevolge onveilige
en gebrekkige producten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste
postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (225) 228. 1389
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 539. 1390
Antwerpen 18 december 2012, Limb.RechtsL 2013, 151, noot E. SMEETS. 1391
Arrest Hof van Justitie van 5 maart 2015, Boston Scientific Medizintechnik, gevoegde zaken C-503/13 en C-
504/13, overweging 52. 1392
Arrest Hof van Justitie van 5 maart 2015, Boston Scientific Medizintechnik, gevoegde zaken C-503/13 en C-
504/13, overweging 55. 1393
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overweging 70. 1394
Artikel 7 voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen
der Lid-staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Pb.C. 214, 14 oktober 1976, (9) 11.
199
voor de ontwikkeling van nieuwe producten zodat een rem gezet wordt op de economische en
technische vooruitgang.1395
In het Europees Economisch en Sociaal Comité werd echter geen
unaniem standpunt ingenomen ten aanzien van deze regeling.1396
Het Europees Parlement was
dan weer van mening om een dergelijke aansprakelijkheidsbeperking in te voeren als een
mogelijkheid voor de lidstaten.1397
In navolging van het Europees Parlement, werd in de definitieve versie van de richtlijn
besloten dat het niet dienstig is om de aansprakelijkheid van de producent aan een financieel
maximum te binden. Niettemin was de wetgever van oordeel dat de mogelijkheid moet
openstaan om te opteren voor een grens aan de lichamelijk schade veroorzaakt door identieke
artikelen met hetzelfde gebrek, op voorwaarde dat deze beperking dermate hoog ligt dat een
adequate bescherming van de consument en een correcte werking van de interne markt
gewaarborgd worden.1398
Krachtens artikel 16, §1 Richtlijn Productaansprakelijkheid kunnen
de lidstaten bijgevolg de aansprakelijkheid voor schade ten gevolge van dood of lichamelijk
letsel veroorzaakt door identieke artikelen die hetzelfde gebrek vertonen, beperken tot een
bedrag van minimum 70 miljoen euro. In Duitsland werd bijvoorbeeld voorzien in dergelijke
begrenzing.1399
232. Wat België betreft, hebben bepaalde parlementairen getracht om een dergelijk
maximumbedrag in te voeren.1400
De wetgever heeft, naar mijn mening terecht, om
verschillende redenen uiteindelijk niet voor dit alternatief gekozen.1401
In de eerste plaats was
de wetgever van oordeel dat dergelijk maximumbedrag tegengesteld zou zijn aan de geldende
Belgische rechtstraditie. Ook in andere aansprakelijkheidsdomeinen en worden immers veelal
geen maximumbedragen ingevoerd. Verder zou deze specifieke aansprakelijkheidsbeperking
leiden tot praktische moeilijkheden. Hoe moet bijvoorbeeld bepaald worden wat identieke
artikelen zijn met dezelfde gebreken?1402
En hoe moet het maximumbedrag verdeeld worden
1395
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 18. Zie hierover ook: Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet
1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs, L.G.D.J., 1990, 257. 1396
Advies van het Economisch en Sociaal Comité inzake een voorstel voor een richtlijn van de Raad
betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake
de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Publ. 7 mei 1979, C-114, (15) 18. 1397
Resolutie houdende advies van het Europese Parlement inzake het voorstel van de Commissie van de
Europese Gemeenschappen aan de Raad voor een richtlijn betreffende de harmonisatie van de wettelijke en
bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Pb. 21
mei 1979, C-127, (61) 64. 1398
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 17. 1399
Zie hierover: J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und
Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 557-563. 1400
Amendement nr. 1 van de heren FORET, MUNDELEER en MAHIEU, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/2, 1-2. 1401
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 6 en verslag HERMANS, Parl.St. Kamer 1989-90,
1262/5, 3. 1402
H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 373 en
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3)
60-61.
200
onder de verschillende schadelijders?1403
Of meer nog: wat als een slachtoffer zich pas bekend
maakt nadat de eerste vergoedingen uitbetaald zijn en het maximumbedrag bereikt is?1404
Tot
slot werd het ingevoerde minimumbedrag te hoog bevonden. Bij dit alles werd ook rekening
gehouden met de stand van zaken in de overige EU-lidstaten, waar veelal ook geen gebruik
gemaakt werd van deze maximumgrens.1405
§ 3. ZAAKSCHADE
233. Zaakschade is op grond van de Wet Productaansprakelijkheid enkel vergoedbaar
indien het gaat om schade aan een andere zaak dan het onveilige product, op voorwaarde dat
deze zaak gewoonlijk bestemd is voor ge- of verbruik in de privésfeer en deze door de
benadeelde hoofdzakelijk ge- of verbruikt wordt in de privésfeer, mits een franchise van 500
euro.1406
A. Toepassingsvoorwaarden
234. Om voor vergoeding in aanmerking te komen, moet cumulatief voldaan zijn aan een
objectief en een subjectief criterium.1407
Het objectieve criterium vereist dat het beschadigde
goed gewoonlijk bestemd is voor ge- of verbruik in de privésfeer. Hierbij moet de
bestemming van het goed in abstracto nagegaan worden. Het is evenwel voldoende dat de
bestemming van het goed voornamelijk in de privésfeer is gelegen. Een occasioneel gebruik
in de beroepssfeer doet hier geen afbreuk aan.1408
De toepassing van dit vereiste zal doorgaans niet tot al te veel problemen aanleiding geven.
Zo is het duidelijk dat dagelijkse en niet-professionele kleren, woonmeubilair en
voedingswaren beschouwd worden als gewoonlijk bestemd voor ge- of verbruik in de
privésfeer. Indien schade toegebracht wordt aan een privéwoning – in casu door een
gebrekkige douchecabine – komt deze zaakschade in principe voor vergoeding in
1403
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 84 en H. COUSY, “Vraagbaak omtrent de richtlijn produktenaansprakelijkheid”, TPR 1988, (663)
681. 1404
N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ. Of Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 147 en A. GEDDES,
Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 26. 1405
Verslag HENRION, Parl.St. Senaat 1990-91, 1136/2, 3-5. Voor meer hierover, zie: H.C. TASCHNER, “Product
liability: basic problems in a comparative law perspective” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in
comparative perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (155) 162. 1406
Artikel 9, lid 1, b) Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 11, §2 Wet Productaansprakelijkheid. 1407
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 18; I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de
onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-25 – IX.20-26;
P.M. STORM, “Een gebrekkig product”, TVVS 1985, afl. 10, (241) 243 en R. STEENNOT, “De vergoedbare schade
bij schade ingevolge onveilige en gebrekkige producten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.),
Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen,
Kluwer, 2015, (225) 230. 1408
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992,
afl. 3, (184) 185.
201
aanmerking.1409
Dit kan echter niet gezegd worden van schade aan onder andere
kantoorgebouwen, tractors of professionele kledij.1410
235. Naast deze objectieve voorwaarde moet voldaan zijn aan een subjectieve voorwaarde.
Er moet namelijk aangetoond worden dat de beschadigde zaak hoofdzakelijk voor ge- of
verbruik in de privésfeer aangewend werd. Er moet aldus in concreto nagegaan worden welke
bestemming de schadelijder aan de zaak gaf. Ook hier hoeft het product niet uitsluitend in de
privésfeer gebruikt te worden maar is een hoofdzakelijk gebruik voldoende.1411
Soortgelijke omschrijving is te vinden in de Consumentenkoopwet, waar vereist is dat het
gaat om een natuurlijke persoon die de goederen hoofdzakelijk voor privédoeleinden
verwerft.1412
Het komt aan de rechter toe om deze grens te trekken, wat niet altijd even
eenvoudig is.1413
In navolging van de regeling op het gebied van de consumentenkoop, kan
ingestemd worden met de idee dat om te beoordelen of er al dan niet hoofdzakelijk gebruik is
in de privésfeer onder andere rekening gehouden wordt met de financiering van het goed, de
fiscale behandeling ervan en/of met hetgeen op het moment van de aankoop meegedeeld werd
in verband met gebruik.1414
Bij blijvende discussie kan in navolging van andere rechtsleer
verdedigd worden met de redenering dat in geval van twijfel het objectieve criterium van
belang is om de doorslag te geven.1415
Als toepassing van deze voorwaarde kan gewezen worden op de situatie waarin een bedrijf
geconfronteerd wordt met diskettes die aangetast zijn door een virus waardoor bepaalde
goederen beschadigd geraken. Deze schade kan niet vergoed worden via de Wet
Productaansprakelijkheid omdat de bestemming van deze goederen gelegen is in de
beroepssfeer.1416
Ook de handelsvertegenwoordiger wiens auto – die normaliter gebruikt
wordt voor beroepsdoeleinden– tijdens een privétrip beschadigd raakt door een gebrekkig
product, kan geen beroep doen op deze regeling omdat de wagen hoofdzakelijk voor
beroepsdoeleinden gebruikt wordt.1417
1409
Luik 23 april 2013, DCCR 2014, afl. 103, noot L. JACQMIN. 1410
K. SCHULPEN, “De toepassing van de Wet Productaansprakelijkheid op aanneming van werken en diensten”
(noot onder Antwerpen 24 januari 2007), T.Aann. 2010, afl. 2, (173) 174. 1411
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992,
afl. 3, (184) 186. 1412
Gent 29 juni 2009, DCCR 2012, afl. 94, 90; Antwerpen 30 juni 2009, NjW 2010, 504, noot R. STEENNOT;
Kh. Hasselt 21 november 2007, DCCR 2009, afl. 83, 151; J. STUYCK, “Historiek en toepassingsgebied van de
richtlijn consumentenkoop en van de omzettingswet” in S. STIJNS en J. STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht,
Antwerpen, Intersentia, 2005, (1) 26 en R. STEENNOT, Consumentenkoop, Mechelen, Kluwer, 2015, 11-12. 1413
J.-M. RUTSAERT, “De Europese richtlijn betreffende de produktenaansprakelijkheid en de Belgische
wetgeving”, Verzekeringscahiers 1986, afl. 2, (7) 14; L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische
buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 539 en G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht:
drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 82. 1414
B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch
privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 585. 1415
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 57. 1416
Gent 3 oktober 2007, Computerr. 2008, 202, noot E. KINDT. 1417
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 12 en J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en
diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN
202
236. De hierboven besproken voorwaarden zijn ingegeven vanuit de idee dat voornamelijk
bescherming geboden moet worden aan de belangen van de consument.1418
Daarenboven ging
de wetgever er klaarblijkelijk van uit dat professionele goederen (beter) verzekerd zijn zodat
de richtlijn hiervoor niet moet voorzien in een schadevergoeding.1419
De vraag is of dit wel te
rechtvaardigen valt.
In de eerste plaats kan gewezen worden op het feit dat de richtlijn ingeroepen kan worden
door alle mogelijke slachtoffers van een productongeval: consument, gebruiker van het
product of loutere derde. Door restrictieve voorwaarden met betrekking tot de vergoeding van
zaakschade te hanteren, wordt deze vooropgestelde gelijkheid der schadelijders
doorbroken.1420
Het is bovendien de vraag waarom de handelsvertegenwoordiger wiens
wagen beschadigd raakt door een gebrekkig product, geen beroep kan doen op de Wet
Productaansprakelijkheid terwijl de privépersoon met dezelfde wagen en dezelfde schade, dit
wel kan doen.1421
En waarom worden bepaalde producten a priori hoe dan ook uitgesloten
terwijl het mogelijk is dat deze door de consument uitsluitend in de privésfeer gebruikt
worden? Tot slot leiden deze voorwaarden mogelijks tot interpretatiemoeilijkheden zodat
geen evenwichtige oplossing tot stand komt.1422
Te denken valt aan de situatie waarin een
werknemer een kantoorattibuut aan het einde van zijn economische levensduur meekrijgt voor
privégebruik.1423
In dat geval is het weinig waarschijnlijk dat dit product beantwoordt aan het
objectieve vereiste voor de zaakschade, niettegenstaande het nadien uitsluitend in de
privésfeer gebruikt wordt.
237. Omwille van deze redenen kan de vraag gesteld worden of deze
aansprakelijkheidsbeperking niet beter afgeschaft wordt zodat ook de schade aan
beroepsmatig aangewende goederen voor vergoeding in aanmerking komt op grond van de
Richtlijn Productaansprakelijkheid.1424
De Europese Commissie stelde zich in het Groenboek
ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten – Aanneming van werk:
vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007, (45) 78. 1418
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 17; N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ. Of Cons.Pol.
1986, afl. 9, (133) 148 en A.L.M. KEIRSE, “Richtlijn 1985/374/EG inzake de aansprakelijkheid voor producten
met gebreken” in A.S. HARTKAMP, C.H. SIEBURGH en L.A.D. KEUS (eds.), De invloed van het Europese recht op
het Nederlandse privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2007, (21) 38. 1419
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 56. 1420
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 398-399; A.J.O. VAN
WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986,
55-56 en T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 521. 1421
In soortgelijke zin, zie: L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 539-540. 1422
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 15-16. 1423
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 56. 1424
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 539-540 (impliciet) en J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk
Willink, 1991, 74-75.
203
1999 ook al deze vraag, zonder enig concreet antwoord weliswaar.1425
Naar mijn mening
verdient het aanbeveling om de mogelijkheid van vergoeding voor zaakschade te verruimen
en afstand te nemen van de vooropgestelde voorwaarden. Geen enkel argument rechtvaardigt
immers dat enkel de zaakschade van de consument voor vergoeding in aanmerking komt. De
doelstelling van consumentenbescherming als ratio legis van deze beperking kan niet
bijgetreden worden aangezien de Richtlijn Productaansprakelijkheid verder gaat dan de
bescherming van de consument. Bovendien leidt de toepassing van deze voorwaarden tot
interpretatiemoeilijkheden en onevenwichtige situaties.
In afwachting van een optreden van de Europese wetgever, staat het de lidstaten vrij – en is
het naar mijn mening aangeraden – om in hun nationale recht deze
aansprakelijkheidsbeperking af te schaffen. Zo werd in Frankrijk de regel ingevoerd dat de
benadeelde ook vergoeding kan krijgen voor de schade aan een voor beroepsmatig gebruik
bestemd en gebruikt doel.1426
Dit is mogelijk omdat de vergoeding van schade aan voor
beroepsmatig gebruik bestemde goederen en/of voor dat doel gebruikte goederen, niet behoort
tot de punten die de richtlijn regelt op harmoniserende wijze. Om die reden staat het de
lidstaten vrij om hierover zelf regels uit te werken.1427
Zelfs bij gebrek aan Europese actie,
kunnen de lidstaten een regeling uitwerken waardoor de richtlijn of een (soort)gelijk systeem
van toepassing verklaard wordt op de schade aan beroepsmatige goederen.
B. Franchise
238. De vergoeding van zaakschade is verder onderworpen aan een franchise van 500 euro.
De doelstelling hiervan is te vinden in het voorkomen van te veel (kleine) geschillen.1428
Meer
specifiek was de Europese Commissie van oordeel dat de niet-opname van een franchise zou
leiden tot een groter aantal rechtszaken tegen producenten, waaronder ook kleine en
middelgrote ondernemingen.1429
De aard van deze franchise is niet volledig duidelijk. Klaarblijkelijk heeft de Europese
wetgever de uitleg ervan overgelaten aan de nationale rechtsstelsels.1430
Zo is in Nederland
bijvoorbeeld sprake van een drempelfranchise.1431
Wat België betreft, is enige betwisting
1425
Groenboek wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def.,
30. 1426
Art. 1386-2 Code Civil. Zie hierover: J.-S. BORGHETTI, “Product liability in France” in P. MACHNIKOWSKI
(ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (205) 222-224. 1427
Arrest Hof van 4 juni 2009, Moteurs Leroy Somer, C-285/08, Jurispr. 2009, blz. I-4733, overwegingen 25-
28. 1428
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 9. Zie ook: Y. MARKOVITS,
La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux, Parijs, L.G.D.J.,
1990, 241. 1429
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 21. Zie hierover ook: PH. FONTAINE,
“Directive européenne R.C. produits”, De Verz. 1986, (255) 261. 1430
J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet
en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 151. 1431
Artikel 6:190, §1 NBW. Zie hierover: A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid
in Europees verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986, 58; W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket,
schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl. 5, (101) 108; W. SLAGTER,
204
ontstaan in de rechtsleer. Zo zijn sommige auteurs van mening dat het gaat om een
drempelfranchise1432
terwijl anderen – de meerderheid in rechtspraak en rechtsleer – van
oordeel zijn dat het gaat om een aftrekfranchise.1433
Krachtens de tekst van de Belgische Wet
Productaansprakelijkheid gaat het ontegensprekelijk om een aftrekfranchise.1434
Dit blijkt ook
duidelijk uit de memorie van toelichting.1435
239. Niettemin is het de vraag of de bescherming van slachtoffers van productongevallen
en de vrees voor een overvloed aan vorderingen, als achterliggende idee van deze franchise,
niet beter met elkaar verzoend worden door de franchise te zien als een drempelfranchise.1436
Indien bijvoorbeeld de materiële schade de 500 euro te boven gaat, is het toch logisch dat de
benadeelde vergoeding krijgt voor de gehele schade en niet enkel voor het stuk dat de 500
euro te boven gaat? In dergelijk geval is de achterliggende doelstelling van het vermijden van
een te groot aantal vorderingen immers bereikt. Zodra de 500 euro overschreden is, is er
namelijk sprake van een voldoende grote materiële schade die een rechtsvordering
rechtvaardigt. Het is dan ook vreemd dat iemand die bijvoorbeeld 505 euro materiële schade
heeft geleden enerzijds wel voldoende schade lijdt maar anderzijds slechts aanspraak maakt
op 5 euro schadevergoeding.1437
Bijgevolg kan gezegd worden dat de Belgische
“Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR 1988, (731) 751; J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M.
NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES, Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV,
1995, 53; P.A. KOTTENHAGEN-EDZES, “Productaansprakelijkheid: schets van het Nederlands recht tegen de
Europese achtergrond”, Letsel&Schade 2001, afl. 2, (5) 8; A.L.M. KEIRSE en P.A.J. VAN DEN BERG,
“Productaansprakelijkheid en consumentenkoop: samenloop en kanalisatie”, AA 2002, afl. 3, (198) 205 en
C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J.
RIJKEN (eds.), Handboek Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2015 (325) 338. 1432
H. COUSY, “Product liability revised. Algemene beschouwingen over de Richtlijn van 25 juli 1985”, DAOR
1986-87, afl. 3, (207) 209 en M. FALLON, “La loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait des
produits défectueux”, JT 1991, (465) 468. 1433
Vred. Gent 2 mei 1997 en 5 september 1997, NjW 1999-2000, 461; T. VANSWEEVELT, “Art. 11 Wet
Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar
met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 6 (bijgewerkt tot augustus 2002); J.-L.
FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 16;
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 540; H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 364; D. WUYTS,
“Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 17; R. STEENNOT, “De
vergoedbare schade bij schade ingevolge onveilige en gebrekkige producten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT
(eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015,
Mechelen, Kluwer, 2015, (225) 231 en I. LUTTE, “La responsabilité du fait des produits de la technologie” in
Responsabilités. Traité théorique et pratique, Diegem, Kluwer, currens, boek 33, 48 (bijgewerkt tot december
2004). 1434
Artikel 11, §2, lid 3 Wet Productaansprakelijkheid: “… onder aftrek van …” 1435
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 21. 1436
In soortgelijke zin, zie: S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute – Responsabilité du fait des
produits de santé défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs,
LexisNexis, currens, nr. 22; H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB
1986, afl. 12, (369) 371; M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 220; W.
SLAGTER, “Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR 1988, (731) 751; L. DOMMERING-VAN RONGEN,
Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 142; D. WUYTS,
“Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 17 en R. STEENNOT, “De
vergoedbare schade bij schade ingevolge onveilige en gebrekkige producten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT
(eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015,
Mechelen, Kluwer, 2015, (225) 231. 1437
In dezelfde zin, zie: G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 47.
205
aftrekfranchise m.i. niet in overeenstemming is met de Richtlijn Productaansprakelijkheid,
meer bepaald met de achterliggende doelstelling van deze franchise.
240. Daarenboven kan zelfs de vraag gesteld worden of de franchise an sich wel te
verantwoorden is.1438
Krachtens advocaat-generaal bij het Hof van Justitie GEELHOED moet
deze franchise aangezien worden als het resultaat van een gecompliceerd afwegingsproces
tussen de tegenstrijdige belangen van consumentenbescherming en het risico op overbelasting
van de rechter.1439
Het staat de lidstaten dan ook niet vrij om hieromtrent afwijkende regels
vast te stellen.1440
Bovendien was GEELHOED van oordeel dat deze franchise niet beschouwd
kan worden als een ontzegging van de toegang tot de rechter aangezien slachtoffers steeds
kunnen terugvallen op de mogelijkheden die het gemeen (buiten)contractueel
aansprakelijkheidsrecht biedt.1441
Naar mijn mening doet de Europese wetgever er echter goed aan om de franchise te laten
varen. Enerzijds kan gewezen worden op het feit dat slachtoffers steeds kunnen terugvallen op
de mogelijkheden van het gemeen aansprakelijkheidsrecht zodat de doelstelling van niet-
overbelasting van de rechter niet echt bereikt wordt. Daarenboven doen vele
(product)ongevallen zich voor in de huis-, tuin- en keukensfeer.1442
Juist voor deze kleine
schadegevallen is de weg naar de rechter al moeilijk genoeg, aldus sommige rechtsleer.1443
Anderzijds heeft de praktijk aangetoond dat een toepassing van de richtlijn geenszins leidt tot
een overbelasting van de rechters nu slechts in weinig gevallen een beroep gedaan wordt op
de richtlijn. Bovendien lijkt het aannemelijk dat de producent, vanuit een commercieel
oogpunt, zich niet zal beroepen op de franchise en toch de gehele schade zal vergoeden.1444
Om die reden kan besloten worden dat het genoemde afwegingsproces tussen de
slachtofferbescherming en het risico op overbelasting van de rechter eerder moet overhevelen
naar de idee van bescherming – en aldus naar een afschaffing van de franchise – daar het
risico op overbelasting door de invoering van een franchise de facto niet verminderd wordt.
1438
In soortgelijke zin, zie: G. HOWELLS, “Product liability – a history of harmonisation” in D. FAIRGRIEVE (ed.),
Product liability in comparative perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (202) 210. 1439
Conclusie AG GEELHOED in zaak C-52/00, Commissie/Frankrijk [2001], Jurispr. 2002, blz. I-3827,
overweging 68. 1440
Arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. 2002, blz. I-3827, overwegingen 29-
35 en arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Griekenland, C-154/00, Jurispr. 2002, blz. I-3879, overwegingen
29-33. 1441
Conclusie AG GEELHOED in zaak C-52/00, Commissie/Frankrijk [2001], Jurispr. 2002, blz. I-3827,
overwegingen 68-69. 1442
H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 371 en J.
SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en
schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 57. 1443
M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 220. 1444
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 142-143.
206
C. Schade aan het gebrekkige product zelf
241. De schade aan het gebrekkige product zelf – de zogenaamde transactieschade1445
– is
uitgesloten van vergoeding op grond van de richtlijn.1446
Zo is in geval van een exploderende
keukenrobot de schade aan de keuken vergoedbaar maar de schade aan de robot niet.1447
Volgens bepaalde rechtsleer is deze beperking ingegeven vanuit het feit dat verschillende
productaansprakelijkheidsverzekeringen – bijvoorbeeld de verzekering B.A. Na Levering1448
– doorgaans de schade aan het goed zelf niet dekken.1449
Niettemin kan deze redenering
bekritiseerd worden vanuit de idee dat op die manier het slachtoffer in bepaalde gevallen zijn
rechtsvordering moet baseren op een verschillende juridische grondslag om vergoeding te
krijgen voor de gehele materiële schade.1450
Dit is proceseconomisch niet echt wenselijk.
Hierbij kan wel opgemerkt worden dat de onderdelen van een (eind)product als afzonderlijke
producten te bestempelen zijn.1451
De schade veroorzaakt door een onderdeel van het product
aan het eindproduct valt bijgevolg onder de toepassing van de Wet Productaansprakelijkheid
nu in dat geval schade veroorzaakt wordt aan een ander product dan het gebrekkige
product.1452
Zo kan het slachtoffer van een beschadigde wagen zich voor de materiële schade
bijvoorbeeld richten tot de onderdelenproducent van de banden indien blijkt dat de wagen
beschadigd werd door een gebrekkige band.1453
Dit vereist logischerwijs dat de producent van
het onderdeel niet dezelfde persoon is als de producent van het eindproduct.1454
1445
A.L.M. KEIRSE en P.A.J. VAN DEN BERG, “Productaansprakelijkheid en consumentenkoop: samenloop en
kanalisatie”, AA 2002, afl. 3, (198) 201. 1446
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 18; A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X.,
La vente. Commentaire pratique, Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-70 (bijgewerkt tot oktober 2007); S.
HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute – Responsabilité du fait des produits de santé défectueux –
Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens, nr. 20 en N.
REICH, “Product safety and product liability”, Journ. Of Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 147. 1447
J. KNOTTENBELT, “Richtlijn produktaansprakelijkheid”, NjB 1988, afl. 43, (1539) 1541. 1448
Cf.infra: randnr. 606. 1449
R.O. DALCQ, “Le risque des produits et des services” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II,
Brussel, Bruylant, 1993, (215) 220. 1450
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 242. 1451
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007, (45) 79. 1452
Luik 7 november 2005, TBBR 2006, afl. 10, 620, noot E. MONTERO (impliciet); I. VERMEIRE,
“Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen,
Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-26 – IX.20-27; H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn
Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 371, voetnoot 17; X. BYVOET, “De Wet op de
produktenaansprakelijkheid T.G.V. of gewone spoorlijn?”, Limb.Rechtsl. 1992, (37) 47 en T. VANSWEEVELT en
B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 522-523.
Contra: A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 127-128. 1453
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 16. 1454
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 275 en T.N.M. PAS,
“Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale kwaliteitszorg,
Deventer, Kluwer, losbl., 32.
207
242. De schade aan het gebrekkige product zelf zal, zoals gezegd, doorgaans via een andere
juridische grondslag vergoed moeten worden. Naast een vordering op grond van bijvoorbeeld
het gemeen kooprecht of artikel 1382 BW, lijkt vooral de regeling inzake consumentenkoop
op dit punt interessant. Deze laatste kan immers een grote meerwaarde bieden wanneer het
gaat om schade aan het gebrekkige product zelf. Sommige rechtsleer stelt zelfs expliciet dat
deze regeling als het ware zo goed als enkel gericht is op schade aan het niet-conforme – lees
in casu: gebrekkige – product zelf.1455
In het bijzonder kan in bepaalde gevallen de herstelling
of vervanging van het goed geëist worden van de verkoper. Artikel 1649quinquies, §2 BW
stelt namelijk dat de consument in eerste instantie het recht heeft om het kosteloze herstel of
de kosteloze vervanging van het goed te verlangen tenzij wanneer dit onmogelijk of buiten
verhouding zou zijn. Op die manier wordt het sanctieregime uit de consumentenkoopregeling
gekenmerkt door een zekere hiërarchie die de voorkeur geeft aan de uitvoering in natura, in
de vorm van een herstel of vervanging van het product.1456
De consument heeft bijgevolg in
principe het recht om een kosteloos herstel of een kosteloze vervanging van het goed te
verlangen van de verkoper.1457
Enkel indien deze vervanging en dit herstel onmogelijk zijn of
wanneer dit niet binnen een redelijke termijn of zonder ernstige overlast voor de consument
verricht kan worden, kan de consument een passende prijsvermindering of desgevallend de
ontbinding van de overeenkomst eisen.1458
De passende prijsvermindering en de ontbinding
van de overeenkomst vormen op die manier subsidiaire remedies.1459
De wetgeving inzake consumentenkoop wijkt op die manier af van bijvoorbeeld het gemeen
kooprecht, op grond waarvan een herstel of vervanging van het goed in principe niet geëist
kan worden in geval van een verborgen gebrek.1460
Het slachtoffer van een dergelijk
verborgen gebrek kan naar geldend Belgisch gemeen kooprecht als sanctie immers enkel
1455
M. TENREIRO, “Product liability and consumer guarantees in the European Union”, Cons.L.J. 1997, afl. 2,
(56) 59. 1456
S. BEYAERT, “Consumentenkoop” in I. CLAEYS (ed.), Contractenrecht in beweging, Mechelen, Kluwer,
2004, (35) 52; S. STIJNS, “De remedies van de koper bij niet-conformiteit” in S. STIJNS en J. STUYCK (eds.), Het
nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (53) 55; B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere
overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 612-613; A. VAN
OEVELEN, “Kwaliteitsstandaarden bij de verkoop van goederen en de levering van diensten” in I. CLAEYS en R.
STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-
2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (1) 48 en R. STEENNOT, “Artikel 1649quinquies BW” in E. DIRIX en A. VAN
OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer,
Antwerpen, Kluwer, losbl., 6 (bijgewerkt tot januari 2015). 1457
R. STEENNOT, G. STRAETMANS, E. TERRYN, B. KEIRSBILCK en B. WYSEUR, “Overzicht van rechtspraak:
consumentenbescherming (2008-2014) – marktpraktijken (2011-2014) ”, TPR 2015, afl. 3-4, (1311) 1821-1822. 1458
Artikel 1649quinquies, §3 BW. Zie hierover: S. STIJNS, “De remedies van de koper bij niet-conformiteit” in
S. STIJNS en J. STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (53) 58-60; A. VAN
OEVELEN, “De Wet Consumentenkoop” in CBR Jaarboek 2005-2006, Antwerpen, Maklu, 2006, (117) 144-146
en R. STEENNOT, “Artikel 1649quinquies BW” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere
overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 16-19
(bijgewerkt tot januari 2015). 1459
S. STIJNS, “De remedies van de koper bij niet-conformiteit” in S. STIJNS en J. STUYCK (eds.), Het nieuwe
kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (53) 56. 1460
I. DEMUYNCK, “De nieuwe garantieregeling voor consumptiegoederen” in Liber Amicorum Yvette Merchiers,
Brugge, die Keure, 2001, (867) 886; J. STUYCK, “Historiek en toepassingsgebied van de richtlijn
consumentenkoop en van de omzettingswet” in S. STIJNS en J. STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht,
Antwerpen, Intersentia, 2005, (1) 12 en A. VAN OEVELEN, “Het nieuwe begrip ‘conformiteit’” in S. STIJNS en J.
STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (29) 32.
208
kiezen tussen de gerechtelijke ontbinding, in geval van een ernstig gebrek, of de
prijsvermindering.1461
Hier schuilt dan ook de meerwaarde van de consumentenkoopregeling
wanneer het gaat om schade aan het gebrekkige product zelf. Indien voldaan is aan de overige
toepassingsvoorwaarden van laatstgenoemde regeling, kan in principe immers wel een herstel
in natura geëist worden, wat via andere vergoedingsmechanismen minder evident is.
AFDELING 4. CAUSALITEIT
§ 1. ALGEMEEN
243. De schadelijder moet het bewijs leveren van een causaal verband tussen het
gebrekkige product en de schade.1462
Dit causaliteitsbegrip wordt als één van de weinige
begrippen uit de richtlijn niet nader omschreven.1463
Bovendien lijkt het onwaarschijnlijk dat
het Hof van Justitie het vereiste causaal verband zelf gaat definiëren en een communautaire
invulling van dit begrip voorop zou plaatsen.1464
De Nederlandse rechtsleer bepleit evenwel
dergelijke uniforme interpretatie van het causaliteitsbegrip.1465
Gelet op de verschillende
causaliteitstheorieën binnen de EU lijkt het evenwel niet mogelijk om één gemeenschappelijk
oorzakelijkheidsbegrip voorop te stellen.1466
Om invulling te geven aan dit vereiste moet aldus gekeken worden naar de nationale invulling
ervan in de diverse lidstaten.1467
Dit wordt ook uitdrukkelijk gezegd in de memorie van
toelichting bij de Wet Productaansprakelijkheid.1468
Om die reden zal naar Belgisch recht het
causaal verband ingevuld worden aan de hand van de equivalentietheorie, waardoor een
indirect verband volstaat.1469
De rechter beschikt hierbij over een soevereine
1461
S. BEYAERT, “Consumentenkoop” in I. CLAEYS (ed.), Contractenrecht in beweging, Mechelen, Kluwer,
2004, (35) 53; S. STIJNS, “De remedies van de koper bij niet-conformiteit” in S. STIJNS en J. STUYCK (eds.), Het
nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (53) 63-64 en R. STEENNOT, “Artikel 1649quinquies BW” in E.
DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en
rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 6 (bijgewerkt tot januari 2015). 1462
Artikel 4 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 7 Wet Productaansprakelijkheid. 1463
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 153 en C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 377. 1464
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 40; T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR
1992, afl. 3, (184) 190 en D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1,
(3) 17. 1465
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 78 en M. VAN EMPEL en H.A. RITSEMA, Aansprakelijkheid voor produkten, Deventer, Kluwer,
1987, 79. 1466
B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2003, 311. Meer in het algemeen hierover, zie: F. PAUL, “La causalité en matière de produits
défectueux: une question de pur droit interne ou tributaire de l’harmonisation totale?”, Contr.Con.Consom. 2004,
afl. 2, chron. 2. 1467
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lidstaten inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, supplement 11/76, 18. 1468
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 16. 1469
J.-L. FAGNART, “Transplantation d’organe et responsabilité du fait des produits défectueux” (noot onder HvJ
10 mei 2001 Henning Veedfald), JT 2002, (209) 211. In het algemeen hierover, zie: M. VAN QUICKENBORNE,
“Causaliteit” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht
van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 84p (bijgewerkt tot maart 2007).
209
beoordelingsmarge waarbij een gerechtelijke zekerheid voldoende is.1470
Er moet dus sprake
zijn van een zekerheid die van die aard is dat de rechtbank ertoe gebracht wordt te besluiten
dat het in hoge mate waarschijnlijk is dat er een causaal verband bestaat tussen het gebrekkige
product en de schade.1471
Interessant om op te merken is dat de producent aansprakelijk is indien zijn product niet het
schadegeval veroorzaakt maar wel de omvang van de schade verergerd heeft.1472
Te denken
valt aan een auto-ongeval dat door een vreemde oorzaak veroorzaakt wordt maar waarbij de
schade groter is als gevolg van een gebrekkige autogordel.1473
Een soortgelijke redenering is
te vinden in de Amerikaanse rechtspraak en de daar uitgewerkte crashworthiness doctrine,
wat betekent dat de producent evenzeer aansprakelijk is voor gebreken die het schadegeval
veroorzaken als voor het onvoldoende elimineren of verminderen van de schadelijke gevolgen
van het schadegeval.1474
§ 2. HOOFDELIJKE AANSPRAKELIJKHEID
244. Wanneer verschillende personen op grond van de productaansprakelijkheidswetgeving
aansprakelijk zijn voor dezelfde schade, is elk van hen hoofdelijk aansprakelijk onverminderd
het regresrecht.1475
Indien diverse personen aansprakelijk gesteld worden op een verschillende
juridische grondslag, komt het aan de nationale rechter toe om hun onderscheiden aandeel in
de veroorzaking van de schade te bepalen.1476
Het principe van de hoofdelijke aansprakelijkheid biedt de schadelijder de mogelijkheid om
zich te wenden tot diegene bij wie hij, gelet op diens financieel-economische situatie, het
meeste kans heeft om zijn schade vergoed te zien.1477
Verder wordt de schadelijder door een
systeem van hoofdelijke aansprakelijkheid niet gedwongen om tegen alle mogelijke
producenten te procederen en zo van ieder van hen het deel van de schade vergoed te krijgen
dat overeenstemt met het aandeel in het ontstaan van de gehele schade.1478
Tot slot sluit deze
hoofdelijke aansprakelijkheid het best aan bij de sociale werkelijkheid aangezien alle
1470
Rb. Brussel 10 februari 2005, T.Gez. 2007-08, afl. 4, 284, noot C. LEMMENS. 1471
R. STEENNOT, “De vergoedbare schade bij schade ingevolge onveilige en gebrekkige producten” in I.
CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy
Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (225) 233-234. 1472
P. KEETON, “Manufacturer’s liability: the meaning of ‘defect’ in the manufacture and design of products”,
Syr.L.Rev. 1968-69, vol. 20, afl. 3, (559) 573-575 en K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van
produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 15-16. 1473
Larsen v. General Motors, 391 F.2d 495 (1968). Contra: Evans v. General Motors Corp., 359 F.2d 822
(1966). 1474
Zie inter alia: Huddell v. Levin, 537 F.2d 726 (1976) en Habecker v. Clark Equipment Company, 36 F.3d
278 (1994). 1475
Artikel 5 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 9 Wet Productaansprakelijkheid. Voor een concrete
toepassing, zie: Luik 7 november 2005, TBBR 2006, afl. 10, 620, noot E. MONTERO. 1476
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 19. 1477
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lidstaten inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, supplement 11/76, 16. 1478
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lidstaten inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken, supplement 11/76, 16 en A.
GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet & Maxwell, 1992, 29.
210
betrokkenen in het productie- en distributieproces door het grote publiek doorgaans als een
eenheid beschouwd worden.1479
§ 3. FOUTEN/TOEDOEN VAN EEN DERDE
245. Volgens de Europese wetgever vereist de slachtofferbescherming dat de
aansprakelijkheid van de producent niet aangetast wordt door fouten of het toedoen van
derden.1480
In dergelijk geval moet toepassing gemaakt worden van de in solidum-
aansprakelijkheid.1481
Krachtens de Wet Productaansprakelijkheid zal de producent bijgevolg
zijn aansprakelijkheid niet verminderd of opgeheven zien wanneer de schade veroorzaakt is
door zowel een gebrek in het product als door het toedoen van een derde, onverminderd de
nationale bepalingen inzake regres.1482
Zo kan de producent van een onveilig product het oorzakelijk verband bijvoorbeeld niet
doorbreken door zich te beroepen op de fout – in casu een gebrek aan toezicht – van de
moeder van een jong slachtoffer, hoewel de producent eventueel wel regres kan nemen op
deze derde.1483
In dezelfde zin werd beslist dat het causaal verband tussen het onveilige
product en de schade niet doorbroken wordt door de fout van de werkgever waardoor mede de
schade van diens werknemer veroorzaakt wordt.1484
§ 4. FOUT VAN HET SLACHTOFFER
246. De fout van de schadelijder1485
moet in aanmerking genomen worden bij de
beoordeling van de aansprakelijkheid.1486
Dit is in lijn met de algemene idee dat de verdeling
van aansprakelijkheid tussen de benadeelde en de aansprakelijke eveneens moet plaatsvinden
indien op deze laatste een objectieve of kwalitatieve aansprakelijkheid rust.1487
De Richtlijn
Productaansprakelijkheid stelt bijgevolg dat de aansprakelijkheid van de producent
verminderd of opgeheven wordt wanneer de schade veroorzaakt is door zowel een gebrek in
1479
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 141. 1480
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 8. 1481
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 50 en I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid
en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels-
en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1351. 1482
Artikel 8, §1 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 10, §2, lid 2 Wet Productaansprakelijkheid.
STEENNOT merk echter terecht op dat regres enkel mogelijk is als de fout van een derde bewezen wordt en dat
een louter toedoen van een derde niet voldoende is (R. STEENNOT, “De vergoedbare schade bij schade ingevolge
onveilige en gebrekkige producten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en
kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (225) 235). 1483
Antwerpen 28 oktober 2009, TBBR 2011, afl. 8, 381, noot D. VERHOEVEN. 1484
Antwerpen 13 april 2005, RW 2008-09, afl. 19, 803. 1485
Over de invulling van het begrip “fout van het slachtoffer” in het algemeen en de specifieke toepassing in
een situatie van corrigerende actie, cf.infra: randnrs. 641-655. 1486
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 8. 1487
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 173 en M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen,
Kluwer, 2007, 92.
211
het product als door de schuld van de schadelijder of van een persoon voor wie de
schadelijder verantwoordelijk is.1488
In de eerste plaats moet vastgesteld worden dat de rechter zowel een verdeling als een
opheffing van aansprakelijkheid kan uitspreken in geval van een onveilig product in
combinatie met een eigen fout van de benadeelde. Wanneer de schade mede veroorzaakt
wordt door een fout van het slachtoffer, kan dit naar Belgisch recht normaal enkel leiden tot
een aansprakelijkheidsverdeling.1489
De Richtlijn en de Wet Productaansprakelijkheid vormen
op die manier een wettelijke uitzondering op de equivalentieleer.1490
Verder is deze
bevoegdheid facultatief en is de rechter bijgevolg niet verplicht om rekening te houden met de
fout van de benadeelde.1491
Zowel de Richtlijn als de Wet Productaansprakelijkheid stellen
immers dat de rechter de aansprakelijkheid kan opheffen of verminderen in geval van een fout
van de benadeelde. Ook dit is een afwijking van de equivalentieleer, die de rechter in principe
verplicht om fouten van de schadelijder steeds in rekening te nemen.1492
Tot slot kan enkel een fout van de benadeelde, of van de personen voor wie hij
verantwoordelijk is, leiden tot een aansprakelijkheidsvermindering of -opheffing. De
voorbeschiktheid van het slachtoffer wijzigt dus niets aan de aansprakelijkheid van de
producent.1493
Een fout van de persoon voor wie de benadeelde verantwoordelijk is, kan wel
leiden tot een verdeling of opheffing van aansprakelijkheid.1494
Welke personen hier bedoeld
worden, is niet gedefinieerd in de richtlijn zodat hieraan een nationale invulling gegeven moet
worden. Naar Belgisch recht kan aldus gedacht worden aan de minderjarige kinderen
waarvoor de ouders aansprakelijk zijn (art. 1384, lid 2 BW),1495
de aangestelden waarvoor
hun aansteller gehouden is (art. 1384, lid 3 BW) en de leerlingen waarvoor de onderwijzer
aansprakelijkheid draagt (art. 1384, lid 4 BW).1496
1488
Artikel 8, §2 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 10, §2, lid 1 Wet Productaansprakelijkheid. 1489
Zie inter alia: Cass. 26 september 2003, RW 2004-05, 22, noot B. WEYTS. 1490
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 542 en I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E.
TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B,
Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1350. 1491
T. VANSWEEVELT, “Art. 10 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 4 (bijgewerkt tot augustus 2002); B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 312 en S. GUILIAMS, “De verdeling van de schadelast bij
samenloop van een opzettelijke en een onopzettelijke fout”, RW 2010-11, afl. 12, (474) 477. 1492
M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer,
2007, 109 en D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 18. 1493
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 50. 1494
J.-L. FAGNART, “La responsabilité du fait des produits. Etat actuel du droit belge”, DAOR 1986-87, afl. 3,
(211) 218. 1495
In omgekeerde zin kan niet gezegd worden dat een kind moet instaan voor de eventuele fouten van zijn/haar
ouders (Antwerpen 28 oktober 2009, TBBR 2011, afl. 8, 381, noot D. VERHOEVEN). 1496
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 527 en D. VERHOEVEN, “Het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van een product en het later
ontstaan van gebreken in de wet productenaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 28 oktober 2009), TBBR
2011, afl. 8, (388) 394.
212
247. Samengevat beschikt de rechter over drie mogelijke oplossingen in geval van een
eigen fout van het slachtoffer of van een persoon voor wie het slachtoffer verantwoordelijk is:
een aansprakelijkheidsverdeling, een integrale schadevergoeding of een volledige afwenteling
van de schadelast op het slachtoffer.1497
Zo werd bijvoorbeeld besloten tot een
aansprakelijkheidsverdeling wanneer een kind op onvoorzichtige wijze een tandbeugel uit de
mond neemt in weerwil van de verstrekte adviezen voor voorzichtig gebruik.1498
Een fout van
het slachtoffer werd dan weer niet aangenomen in het geval van een haarkleuring bij de
kapper, aangezien de rechter van oordeel was dat het niet aan het slachtoffer toekomt om het
haarkleurmiddel aan een voorafgaandelijke test te onderwerpen.1499
Ook in de Amerikaanse
rechtspraak speelt de fout van het slachtoffer een rol bij de aansprakelijkheidsbeoordeling. Zo
is bijvoorbeeld sprake van een fout van het slachtoffer – met een aansprakelijkheidsverdeling
tot gevolg – indien een 11-jarige jongen met zijn geslachtsdeel komt vast te zitten in het
ventilatorgat van een stofzuiger omdat het geluid van een werkende stofzuiger op zichzelf
voldoende is als waarschuwing voor de gebruikers ervan.1500
248. Bepaalde rechtsleer is van oordeel dat – met het oog op een verdere bescherming van
slachtoffers van productongevallen – een fout van het slachtoffer enkel zou mogen leiden tot
een aansprakelijkheidsverdeling of -opheffing in geval van een zware of opzettelijke fout.1501
Op die manier zou een perfecte tegenhanger bereikt worden van het redelijkerwijs
voorzienbaar gebruik van een product waarvan sprake is wanneer het product gebruikt wordt
op een wijze die niet gelijk te stellen is met een zware of opzettelijke fout.1502
Naar mijn mening kan deze stelling niet bijgetreden worden. Zodra er sprake is van een fout
van het slachtoffer moet een aansprakelijkheidsverdeling mogelijk zijn. De rechter beschikt
reeds over voldoende marge om deze fout al dan niet in aanmerking te nemen en om de
verdeling van aansprakelijkheid uit te werken.1503
Een verdere bescherming van de
slachtoffers lijkt niet aan de orde, zeker niet omdat het hier gaat om situaties waarin het
slachtoffer zich niet zorgvuldig gedragen heeft. Bovendien werd reeds vastgesteld dat in geval
van een zware of opzettelijke fout, sprake is van een onredelijk misbruik van het product
waarvoor de producent in principe niet moet instaan.1504
De omweg via het causaliteitsbegrip
is dan ook overbodig nu in die gevallen doorgaans geen sprake is van een onveilig product.
1497
B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2003, 368 en H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X.,
Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 365. 1498
Cass. 26 september 2003, RW 2004-05, afl. 1, 22, noot B. WEYTS. 1499
Brussel 10 december 1963, RGAR 1965, 7394. 1500
Larue v. National Union Electric Corp., 571 F.2d 51 (1978). 1501
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 253. 1502
Cf.supra: randnrs. 150-151. 1503
Zoals aangegeven kan de rechter immers beslissen om al dan niet rekening te houden met deze fout en kan
hij ook beslissen om de schade volledig af te wentelen op het slachtoffer zelf. 1504
Cf.supra: randnrs. 150-151.
213
249. Andere rechtsleer is dan weer van mening dat de mogelijkheid om een fout van het
slachtoffer in te roepen niet strookt met het principe van objectieve
productaansprakelijkheid.1505
Deze redenering kan echter niet gevolgd worden. Hoewel het
voor de rechter niet altijd even eenvoudig is om de schade te verdelen tussen de objectief
aansprakelijke producent en het foutief handelende slachtoffer, doet dit geen afbreuk aan het
feit dat het slachtoffer wel degelijk bijgedragen heeft tot de schade.1506
Verder is, zoals gezegd, één van de doelstellingen van het productaansprakelijkheidsrecht
juist om te komen tot een rechtvaardige verdeling van risico’s inherent aan onze moderne,
technologische productiewijzes.1507
Welnu, deze rechtvaardige verdeling betekent m.i. dat de
producent niet de volledige schadelast moet dragen indien een fout van het slachtoffer – of
van een persoon voor wie hij moet instaan – bijgedragen heeft tot het ongeval. Het gevaar
bestaat anders dat de objectieve aansprakelijkheid verglijdt tot een absolute
productaansprakelijkheid, wat niet de bedoeling was van de Europese wetgever.
250. Tot slot kan nog de vraag gesteld worden naar de werking van het beginsel fraus
omnia corrumpit. Dit verbiedt dat de bedrogpleger zich op zijn bedrog beroept om het profijt
van een bepaalde rechtsregel in zijn voordeel te rechtvaardigen.1508
Sinds een arrest uit 1968
wordt dit door het Hof van Cassatie bestempeld als een algemeen rechtsbeginsel.1509
Meer
specifiek wordt het aangezien als een autonoom corrigerend rechtsbeginsel.1510
Het
toepassingsgebied van dit beginsel is bovendien zeer ruim.1511
Wat het begrip “fraus” betreft,
moet echter aangenomen worden dat dit een enge invulling krijgt. Het Hof van Cassatie stelt
immers dat van bedrog enkel sprake is wanneer het gaat om kwaadwilligheid, opzettelijke
misleiding en oneerlijkheid met de bedoeling te schaden of winst te behalen.1512
Dit
veronderstelt een handeling met de bedoeling om schade te berokkenen aan de rechten of
belangen van de wederpartij of een derde.1513
1505
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 45. 1506
Over de fase van de verdeling van de schade, zie: B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het
buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 341-483 en M. VAN QUICKENBORNE,
“Causaliteit” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht
van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 52-55 (bijgewerkt tot maart 2007). 1507
Cf.supra: randnr. 35. 1508
A. VAN OEVELEN, “Algemene rechtsbeginselen in het verbintenissen- en contractenrecht” in M. VAN
HOECKE (ed.), Algemene rechtsbeginselen, Antwerpen, Kluwer, 1991, (95) 137. 1509
Cass. 23 januari 1968, Arr.Cass. 1968, 695. 1510
A. LENAERTS, “Over de algemene rechtsbeginselen Fraus omnia corrumpit en het verbod op rechtsmisbruik:
een zoektocht naar hun onderlinge afbakening in het privaatrecht”, TBBR 2015, afl. 1, (2) 4. 1511
J.F. ROMAIN, Théorie critique du principe général de bonne foi en droit privé, Brussel, Bruylant, 2000, 216. 1512
Cass. 3 oktober 1997, Arr.Cass. 1997, 918; Cass. 6 november 2002, Arr.Cass 2002, 2383; Cass. 6 november
2007, RW 2007-08, noten C. IDOMON, B. WEYTS en A. VAN OEVELEN. Zie uitgebreider: A. LENAERTS, “De
contouren van het algemeen rechtsbeginsel fraus omnia corrumpit in kaart gebracht en geïllustrreerd aan de hand
van het wilsgebrek bedrog” in A. DE BOECK, I. SAMOY, S. STIJNS en R. VAN RANSBEECK (eds.), Leerstoel
professor Constant Matheeussen. 8. Fraus omnia corrumpit: mogelijkheden en moeilijkheden in het
privaatrecht, Brugge, die Keure, 2014, (17) 20-22. 1513
M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer,
2007, 106; B. WEYTS, “Geen toepassing van Fraus omnia corrumpit bij in solidum aansprakelijkheid: un
accident de parcours?” (noot onder Cass. 2 oktober 2009), T.Verz. 2010, afl. 373, (447) 447 en C. DALCQ, “Une
nouvelle application du principe fraus omnia corrumpit” (noot onder Cass. 30 september 2015), RGAR 2016,
15287.
214
Met betrekking tot het leerstuk van de fout van het slachtoffer, wordt traditioneel aangenomen
dat dergelijke eigen fout leidt tot een gedeelde aansprakelijkheid, wat betekent dat het
slachtoffer geen recht heeft op een integrale schadevergoeding.1514
Dit geldt echter niet in
geval van een opzettelijke fout van de schadeverwekker. In een arrest van 6 november 2002
stelde het Hof van Cassatie immers dat de auteur van een opzettelijk misdrijf op grond van het
algemeen rechtsbeginsel fraus omnia corrumpit geen vermindering kan krijgen van zijn
verplichting tot volledige schadevergoeding door een beroep te doen op de onopzettelijke fout
van het slachtoffer.1515
Deze rechtspraak werd intussen enkele keren bevestigd door het Hof
van Cassatie.1516
Deze beslissingen zijn dan wel onverenigbaar met de equivalentieleer maar deze
onverenigbaarheid vloeit voort uit de toepassing van een algemener en hiërarchisch superieur
rechtsbeginsel, met name fraus omnia corrumpit.1517
Hoewel het Hof hierover nog geen
uitspraak heeft gedaan, wordt aangenomen dat het beginsel fraus omnia corrumpit eveneens
verhindert dat het slachtoffer dat een opzettelijke fout begaat een derde die een onopzettelijke
fout begaat, kan aanspreken tot gedeeltelijke vergoeding van de schade.1518
251. Bovenstaande indachtig, is het van belang om na te gaan wat de invloed van het
beginsel fraus omnia corrumpit en de rechtspraak van het Hof van Cassatie is in situaties van
productaansprakelijkheid. Vooreerst moet in herinnering gebracht worden dat zodra het
slachtoffer een opzettelijke fout begaat bij het gebruik van het product, sprake is van een
onredelijk misbruik van het product.1519
Op dergelijk onredelijk misbruik moet het product
niet afgestemd zijn zodat in de meeste gevallen van een opzettelijk foutief productgebruik
geen sprake is van een onveilig product. Niettemin blijft het mogelijk dat nog steeds sprake is
van een onveilig product. Dit is het geval indien het product ook bij een normaal of
redelijkerwijs voorzienbaar gebruik dezelfde onveiligheid zou vertonen.
1514
Cass. 25 april 1963, RW 1963-64, 959; Cass. 17 juni 1986, Arr.Cass. 1986, 1420; Cass. 28 september 1989,
Arr.Cass. 1989-90, 130; Cass. 29 juni 1995, Arr.Cass. 1995, 690; Cass. 25 januari 2002, Pas. 2003, 416; Cass. 5
september 2003, TBBR 2005, 168; M. VAN QUICKENBORNE, De oorzakelijkheid in het recht van de burgerlijke
aansprakelijkheid, Brussel, Elsevier-Sequoia, 1972, 376-377; L. CORNELIS, “Le partage des responsabilités en
matière aquilienne” (noot onder Cass. 29 januari 1988), RCJB 1993, (320) 325-327 en T. VANSWEEVELT en B.
WEYTS, “Over de zelfstandige maar afgebakende rol van fraus omnia corrumpit in het buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht” in A. DE BOECK, I. SAMOY, S. STIJNS en R. VAN RANSBEECK (eds.), Leerstoel professor
Constant Matheeussen. 8. Fraus omnia corrumpit: mogelijkheden en moeilijkheden in het privaatrecht, Brugge,
die Keure, 2014, (51) 54-62. 1515
Cass. 6 november 2002, Arr.Cass 2002, 2383. 1516
Cass. 9 oktober 2007, Pas. 2007, 1739; Cass. 6 november 2007, RW 2007-08, noten C. IDOMON, B. WEYTS
en A. VAN OEVELEN en Cass. 30 september 2015, RGAR 2016, 15287, noot C. DALCQ. 1517
M. VAN QUICKENBORNE, “Causaliteit” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten:
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 56 (bijgewerkt tot maart
2007). 1518
L. CORNELIS, “Ongeschikt voor gevoelige juristen: over de intieme verhouding tussen schade en causaal
verband” in M. DEBAENE en P. SOENS (eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005,
(157) 185-186; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, “Over de zelfstandige maar afgebakende rol van fraus omnia
corrumpit in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht” in A. DE BOECK, I. SAMOY, S. STIJNS en R. VAN
RANSBEECK (eds.), Leerstoel professor Constant Matheeussen. 8. Fraus omnia corrumpit: mogelijkheden en
moeilijkheden in het privaatrecht, Brugge, die Keure, 2014, (51) 64 en M. VAN QUICKENBORNE, “Causaliteit” in
E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en
rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 57 (bijgewerkt tot maart 2007). 1519
Cf.supra: randnrs. 150-151.
215
In dat geval komt het beginsel fraus omnia corrumpit naar voren. Bepaalde rechtsleer is
hieromtrent van mening dat de aansprakelijkheid van de producent op grond van dat beginsel
uitgesloten kan worden indien het slachtoffer de schade opzettelijk veroorzaakt heeft.1520
Naar
mijn mening moet evenwel aangenomen worden dat de aansprakelijkheid van de producent
uitgesloten moet worden als het slachtoffer een opzettelijke fout begaat. Indien het slachtoffer
immers een opzettelijke fout begaat, kan hij zich op grond van het beginsel fraus omnia
corrumpit niet beroepen op het voordeel van een bepaalde rechtsregel, in casu de wetgeving
inzake productaansprakelijkheid. Het beginsel fraus omnia corrumpit en de bijhorende
rechtspraak van het Hof van Cassatie dienen bijgevolg onverkort toepassing te vinden in
zaken van productaansprakelijkheid. Aangezien op Europees niveau geen specifiek
causaliteitsbegrip vooropgesteld werd, moet toepassing gemaakt worden van de nationale
invulling.1521
Welnu, naar Belgisch recht betekent dit een toepassing van de equivalentieleer
met alle geldende uitzonderingen, zoals fraus omnia corrumpit.
Besluitend kan het slachtoffer van een productongeval dat een opzettelijke fout begaat, geen
vergoeding vorderen op grond van de productaansprakelijkheidswetgeving. Ofwel is er geen
sprake van een onveilig product, gelet op het onredelijke misbruik door het slachtoffer. Ofwel
verhindert het rechtsbeginsel fraus omnia corrumpit dat het slachtoffer zich beroept op de
Wet Productaansprakelijkheid. Opzet heft in dat geval de aansprakelijkheid van de producent
op.1522
§ 5. OVERMACHT
252. Een laatste element dat vaak in verband gebracht wordt met het causaliteitsvereiste,
betreft overmacht.1523
De schadeverwekker die zich op een situatie van overmacht kan
beroepen, wordt namelijk bevrijd van aansprakelijkheid. De vraag is nu of de producent, die
aangesproken wordt op grond van de Wet Productaansprakelijkheid, zich ook op overmacht
kan beroepen. In het oorspronkelijke voorstel tot richtlijn werd hieromtrent opgemerkt dat het
overbodig was om in de richtlijn te bepalen dat de aansprakelijkheid uitgesloten is in geval
van overmacht omdat het nationale recht van de lidstaten reeds toelaat dat de producent zich
beroept op een overmachtssituatie als verweermiddel.1524
STORM is echter van oordeel dat een
beroep op overmacht niet mogelijk is in casu.1525
Hij verwijst hiervoor naar het feit dat
voornoemde overweging niet te vinden is in de huidige tekst van de richtlijn. Verder wijst hij
op artikel 7 Richtlijn Productaansprakelijkheid dat stelt: ‘De producent is uit hoofde van de
1520
I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN
(eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen,
Kluwer, 2011, (1324) 1351. 1521
Cf.supra: randnr. 243. 1522
J.G.J. RINKES, “Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.),
Consumentenrecht. Een overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer, 1996, (267) 273. 1523
In het algemeen hierover, zie: T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, “Overmacht in het buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht” in J. ROZIE, S. RUTTEN en A. VAN OEVELEN (eds.), Overmacht, Antwerpen, Intersentia,
2015, 35-59. 1524
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 17. 1525
P.M. STORM, “Een gebrekkig product”, TVVS 1985, afl. 10, (241) 241.
216
Richtlijn aansprakelijk, tenzij hij bewijst […]’. Hieruit zou afgeleid kunnen worden dat de
verweermiddelen die opgesomd worden limitatief zijn zodat er geen ruimte is voor een beroep
op overmacht als verweermiddel.
Andere rechtsleer meent dan weer dat de hierna te bespreken verweermiddelen uit artikel 7
Richtlijn Productaansprakelijkheid doorgaans terug te brengen zijn tot het begrip
"overmacht”. In die optiek zou het niet nodig zijn om zich nog op overmacht als apart
verweermiddel te beroepen.1526
Met deze redenering kan ingestemd worden. De producent die
aansprakelijk gesteld wordt op grond van de Wet Productaansprakelijkheid en die meent dat
sprake is van een overmachtssituatie, zal immers beschikken over een specifiek
verweermiddel dat van toepassing is op diens situatie zodat een beroep op overmacht niet
nodig is. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat de producent meent dat het product omwille van
overmacht – en dus tegen zijn wil – in het verkeer gebracht is. In dat geval is een beroep op
overmacht niet nodig maar kan de producent zich beroepen op het specifieke verweermiddel
van de niet-inverkeerstelling van het product.1527
Ook kan het zijn dat de producent oordeelt
dat er sprake is van overmacht omdat de overheid hem dwong een bepaalde productiemethode
te gebruiken. In dat geval kan beroep gedaan worden op het verweermiddel van de dwingende
overheidsvoorschriften zodat een beroep op overmacht opnieuw niet nodig is.1528
Tot slot zou
ook sprake kunnen zijn van overmacht als de producent aantoont dat het onmogelijk was om
het gebrek te ontdekken. In die situaties is het eveneens niet nodig om een beroep te doen op
overmacht maar kan het specifieke ontwikkelingsrisicoverweer ingeroepen worden.1529
Gelet
op het voorgaande moet bijgevolg besloten worden dat voor overmacht als apart
verweermiddel geen plaats is in de Wet Productaansprakelijkheid. Mogelijke situaties van
overmacht zitten immers reeds volledig ingebakken in de specifiek opgesomde
verweermiddelen uit artikel 8 Wet Productaansprakelijkheid. Zij worden in de volgende
afdeling toegelicht.
AFDELING 5. VERWEERMIDDELEN
§ 1. CONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEIDSREGELINGEN
253. Met het oog op een effectieve rechtsbescherming is het van belang dat de producent
zich niet van zijn aansprakelijkheid kan bevrijden door middel van enige overeenkomst.1530
In
de productaansprakelijkheidswetgeving werd het de producent dan ook verboden om zijn
aansprakelijkheid bij overeenkomst uit te sluiten of te beperken ten aanzien van de
benadeelde.1531
Dit geldt eveneens voor publiekrechtelijke rechtspersonen en openbare
1526
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming? (deel 2)”, RW 1987-88, afl. 2, (33) 5. 1527
Cf.infra: randnrs. 255-260. 1528
Cf.infra: randnrs. 266-267. 1529
Cf.infra: randnrs. 268-279. 1530
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 12. 1531
Artikel 12 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 10, §1 Wet Productaansprakelijkheid.
217
nutsbedrijven.1532
Zo werd geoordeeld dat elektriciteitsproducenten zich niet kunnen beroepen
op aansprakelijkheidsbeperkingen uit hun algemene voorwaarden.1533
Dit exoneratieverbod
geldt enkel ten opzichte van het slachtoffer zodat contractuele regelingen tussen de
verschillende schakels in de productie- en distributieketen wel geoorloofd zijn, in zoverre
deze voldoen aan de nationale bepalingen inzake exoneratiebedingen.1534
Tot slot slaat dit exoneratieverbod enkel op de aansprakelijkheid uit de Wet
Productaansprakelijkheid zodat de aspecten die hierdoor niet geregeld worden, ontsnappen
aan het verbod.1535
Hierbij kan nog opgemerkt worden dat een soortgelijk exoneratieverbod
eveneens bestaat in de regeling op het gebied van de consumentenkoop.1536
Meer bepaald zijn
de op dit punt geldende bepalingen dwingende maatregelen in het voordeel van de
consument.1537
Krachtens artikel 1649octies zijn immers nietig: de contractuele bedingen of
afspraken voor het gebrek aan overeenstemming aan de verkoper ter kennis gebracht werd
waardoor rechtstreeks of onrechtstreeks de rechten die de consument uit deze regeling kan
putten, beperkt of uitgesloten worden.1538
1532
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming? (deel 2)”, RW 1987-88, afl. 2, (33) 33. 1533
Gent 13 september 2006, TGR 2007, 90; Rb. Brugge 30 oktober 2000, RW 2001-02, afl. 33, 1182 en Vred.
Gent 2 mei 1997 en 5 september 1997, NjW 1999-2000, 461. 1534
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 69; F. WALSCHOT, “De invloed van de EG-richtlijn ‘Produktaansprakelijkheid’ op de algemene
contractvoorwaarden”, TPR 1988, (763) 773; X. BYVOET, “De Wet op de produktenaansprakelijkheid T.G.V. of
gewone spoorlijn?”, Limb.Rechtsl. 1992, (37) 40; J.G.J. RINKES,
“Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Consumentenrecht. Een
overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer, 1996, (267) 279; R. STEENNOT, “De
vergoedbare schade bij schade ingevolge onveilige en gebrekkige producten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT
(eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015,
Mechelen, Kluwer, 2015, (225) 237; A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in X., La
vente. Commentaire pratique, Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-77 (bijgewerkt tot oktober 2007) en I.
VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de onderneming,
Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-24. 1535
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992,
afl. 3, (184) 208. 1536
I. SAMOY, “Commerciële garanties en het dwingende karakter van de nieuwe regels” in S. STIJNS en J.
STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (103) 122. 1537
S. BEYAERT, “Consumentenkoop” in I. CLAEYS (ed.), Contractenrecht in beweging, Mechelen, Kluwer,
2004, (35) 67. 1538
Zie hierover: C. CAUFFMAN, “De nieuwe wet op de consumentenkoop”, TPR 2005, afl. 3, (787) 793-795; A.
VAN OEVELEN, “Kwaliteitsstandaarden bij de verkoop van goederen en de levering van diensten” in I. CLAEYS
en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva
2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (1) 55-57 en R. STEENNOT, “Artikel 1649octies BW” in E. DIRIX en A.
VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer,
Antwerpen, Kluwer, losbl., 3-8 (bijgewerkt tot januari 2015).
218
Ondanks dit principiële verbod op exoneratiebedingen, kan de producent uiteraard wel via
zijn productinformatie – bijvoorbeeld in de vorm van labels, bijsluiters en andere
communicatiemiddelen – waarschuwingen meegeven die uiteindelijk van invloed zijn op de
veiligheidsbeoordeling. De facto kan deze productinformatie zelfs een zekere bevrijdende
werking hebben.1539
Dit wordt niet geviseerd door het hier besproken exoneratieverbod.
§ 2. VERWEERMIDDELEN UIT DE WET
254. Volgens de Europese wetgever betekent een rechtvaardige verdeling van risico’s
tussen de schadelijder en de producent dat laatstgenoemde zich in bepaalde gevallen kan
bevrijden van aansprakelijkheid.1540
Om die reden is de ingevoerde aansprakelijkheid
enigszins relatief van aard.1541
In de eerste plaats kan de producent trachten aan te tonen dat
aan één van de eerder besproken aansprakelijkheidsvoorwaarden niet voldaan is.1542
Verder
zijn zes specifieke verweermiddelen opgenomen. Zo is de producent niet aansprakelijk indien
(1) hij bewijst dat het product niet in het verkeer gebracht is;1543
(2) het aannemelijk is dat het
gebrek niet bestond op het tijdstip van de inverkeerstelling dan wel dat het gebrek later is
ontstaan;1544
(3) het product noch voor enige vorm van verspreiding met een economisch doel
is vervaardigd noch is vervaardigd of verspreid in het kader van de beroepsuitoefening;1545
(4)
het gebrek een gevolg is van de overeenstemming met dwingende overheidsvoorschriften;1546
(5) het op grond van de wetenschappelijke of technische kennis op het tijdstip van de
inverkeerstelling onmogelijk was het bestaan van dat gebrek te ontdekken1547
of (6) – wanneer
het de producent van een onderdeel betreft – het gebrek te wijten is aan het ontwerp van het
product waarvan het onderdeel een bestanddeel vormt dan wel aan de instructies die door de
fabrikant van het product zijn verstrekt1548
.
Als uitzondering op de objectieve aansprakelijkheid, moeten deze bevrijdingsgronden eng
uitgelegd worden.1549
Gelet op de volledige harmonisatie die de richtlijn beoogt, is het de
lidstaten ook niet toegestaan om te voorzien in bijkomende verweermiddelen of om de
opgenomen verweermiddelen strenger in te vullen bijvoorbeeld door ze aan de naleving van
bijkomende voorwaarden te verbinden.1550
Tot slot moet – in weerwil van bepaalde
1539
H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du fait des produits défectueux dans la Communauté
Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 263 en D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in
België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 62-67. 1540
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 7. 1541
Groenboek wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def., 18
en verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 14. 1542
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 70-71. 1543
Artikel 7, a) Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 8, a) Wet Productaansprakelijkheid. 1544
Artikel 7, b) Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 8, b) Wet Productaansprakelijkheid. 1545
Artikel 7, c) Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 8, c) Wet Productaansprakelijkheid. 1546
Artikel 7, d) Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 8, d) Wet Productaansprakelijkheid. 1547
Artikel 7, e) Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 8, e) Wet Productaansprakelijkheid. 1548
Artikel 7, f) Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 8, f) Wet Productaansprakelijkheid. 1549
Arrest Hof van Justitie van 10 mei 2001, Henning Veedfald, C-203/99, Jurispr. 2001, blz. I-3569 en arrest
Hof van 9 februari 2006, Declan O’Byrne, C-127/04, Jurispr. 2006, blz. I-1313. 1550
Arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. 2002, blz. I-3827, overweging 47.
219
rechtsleer1551
– opgemerkt worden dat deze verweermiddelen niet enkel door de werkelijke
producent in te roepen zijn maar ook door bijvoorbeeld de schijnproducent of de EU-
invoerder.1552
A. Niet in het verkeer gebracht
1. ALGEMEEN EN BELANG
255. De producent is niet aansprakelijk indien hij aantoont dat hij het product niet in het
verkeer bracht. Aangezien dit bewijs aan de producent toekomt, geldt een vermoeden van
inverkeerstelling.1553
Het gaat met andere woorden veeleer om een omkering van de
bewijslast dan om een echt verweermiddel.1554
Wat de rechtvaardiging van dit verweermiddel
betreft, wordt doorgaans gesteld dat aangezien de producent een objectieve aansprakelijkheid
riskeert, het logisch is dat hij zelf bepaalt wanneer een product voldoende veilig is om in het
verkeer gebracht te worden.1555
Het ogenblik van de inverkeerstelling vormt ook op andere plaatsen in de Richtlijn
Productaansprakelijkheid een belangrijk moment.1556
Zo is deze regelgeving enkel van
toepassing op producten die na de inwerkingtreding ervan in het verkeer zijn gebracht.1557
Daarnaast begint de vervaltermijn uit de richtlijn slechts te lopen vanaf de
inverkeerstelling.1558
Tot slot wordt bij de invulling van het veiligheidsbegrip rekening
gehouden met het tijdstip waarop het product in het verkeer is gebracht.1559
1551
A. TURNER, “The EC Product Liability Directive” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product
liability, Londen, Buttersworths, 1992, (1) 8. 1552
In soortgelijke zin, met betrekking tot het ontwikkelingsrisicoverweer, zie: O. BERG, “La notion de risque de
développement en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, La Semaine Juridique 3 juli 1996,
afl. 27, I, 3945, nr. 15. 1553
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 17. 1554
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 374 en P.
MACHNIKOWSKI, “The content of the Product Liability Directive: section IV.D. The standard of liability and
defences” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (72) 76. 1555
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 17; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 536 en C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid”
in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens, supplement 147, art. 185-7. 1556
Memorie van toelichting, Parl. St. 1989-90, nr. 1262/1, 13; S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale
sans faute – Responsabilité du fait des produits de santé défectueux – Régime special” in Jurisclasseur:
Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens, nr. 46; V. PIRE, “L’interprétation de la notion de
‘mise en circulation’ au sens de la directive 85/374/CEE relative à la responsabilité du fait des produits
défectueux” (noot onder HvJ 9 februari 2006 Declan O’Byrne), REDC 2005, afl. 4, (352) 354; IB., “Het in het
verkeer brengen van een product” (noot onder Cass. 6 juni 2011), NjW 2012, afl. 264, 425 en I. LUTTE, “La
responsabilité du fait des produits de la technologie” in Responsabilités. Traité théorique et pratique, Diegem,
Kluwer, currens, boek 33, 45 (bijgewerkt tot december 2004). 1557
Artikel 17 Wet Productaansprakelijkheid. 1558
Cf.infra: randnr. 285. 1559
Cf.supra: randnrs. 180-181.
220
256. Het begrip “inverkeerstelling” is dus van groot belang. Niettemin heeft de Europese
wetgever het nagelaten om – in tegenstelling tot zo goed als alle andere begrippen uit de
richtlijn1560
– in een duidelijke definitie van dit begrip te voorzien.1561
De opstellers van de
richtlijn waren namelijk van mening dat dit voldoende voor zich zou spreken.1562
Ook de
Raad van State was – in tegenstelling tot de toenmalige minister voor consumentenzaken1563
–
van mening dat een definitie van het begrip “inverkeerstelling” niet nodig was.1564
2. MOGELIJKE INTERPRETATIES
257. Als gevolg van de wettelijke lacune, hebben uiteenlopende interpretaties het licht
gezien.1565
Zo zijn sommigen van oordeel dat het product in het verkeer is vanaf een
leveringshandeling.1566
Anderen kijken dan weer naar het ogenblik waarop het product de
risicosfeer van iemand anders bereikt.1567
Nog anderen zijn de mening toegedaan dat het
moment waarop derden in aanraking kunnen komen met het product doorslaggevend is.1568
Als rode draad doorheen deze stellingen geldt dat een product op een vroeg tijdstip in het
verkeer gebracht wordt. Een andere visie op het ogenblik van de inverkeerstelling meent dat
een product op een laat moment in het verkeer gebracht wordt. Meer bepaald menen
voorstanders van deze strekking dat een product slechts in het verkeer is zodra het in de
handen van de eerste eindgebruiker komt.1569
1560
C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “De begrippen ‘in het verkeer brengen’ en ‘producent’”, TvC 2006, afl. 6,
(208) 208. 1561
M. VAN EMPEL en H.A. RITSEMA, Aansprakelijkheid voor produkten, Deventer, Kluwer, 1987, 78 en D. VAN
DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 32. 1562
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 17. 1563
Verslag HERMANS, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/5, 8 en 12. 1564
Advies Raad van State, Parl. St. Kamer 1989-90, nr. 1262/2, 32. 1565
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1986,
85; K. LELOCZKY, “General and specific features of certain European product liability laws” in R. HULSENBEK
en D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the United States,
Deventer, Kluwer, 1989, (61) 64-65 en C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “De begrippen ‘in het verkeer brengen’
en ‘producent’”, TvC 2006, afl. 6, (208) 208. 1566
M. VAN EMPEL en H.A. RITSEMA, Aansprakelijkheid voor produkten, Deventer, Kluwer, 1987, 79; C. VAN
SCHOUBROECK, F. VERHOEVEN, M. WASTIAU en E. LAES, “Proeve van ontwerp. Belgische aanpassingswet aan
de E.E.G.-richtlijn inzake produktenaansprakelijkheid” in X., Produktenaansprakelijkheid: veiligheid en
verzekering, Antwerpen, Maklu, 1988, (25) 72; K. DUERINCKX, Aansprakelijkheidsrecht – een overzicht,
Antwerpen, Maklu, 2012, 73 en L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een
rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 75. Deze laatste maakt wel een uitzondering voor de
situatie waarin producten geleverd worden voor onderzoek als onderdeel van het productieproces. 1567
W.J. SLAGTER, “Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR 1988, (731) 749. 1568
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 544. 1569
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1986,
68 en 85-87 en W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”,
Adv. 1987, afl. 5, (101) 105-106.
221
Beide visies worden terecht bekritiseerd door VANSWEEVELT en WEYTS.1570
Wat de eerste
(ruime) stroming betreft, wijzen zij op het geval waarin nog tests en/of laboratoriumanalyses
uitgevoerd moeten worden.1571
Hoewel in die situatie sprake is van een leveringshandeling
waardoor derden in contact komen met het product, kan men bezwaarlijk stellen dat het
product in het verkeer is.1572
Het productieproces is op dat ogenblik immers niet afgerond.1573
Wat de andere (strikte) visie betreft, kan opgemerkt worden dat producten reeds vóór de
afgifte aan de eindgebruiker afgewerkt en voldoende op veiligheid gecontroleerd kunnen zijn.
Te denken valt aan een fles limonade die ontploft in de handen van een winkelbediende.
Volgens de tweede strekking zou er in dat geval geen sprake zijn van een inverkeerstelling
aangezien de winkelbediende niet de eindgebruiker van het product is.1574
Het moge duidelijk
zijn dat dit geen correcte zienswijze is. Samenvattend moet bijgevolg gesteld worden dat het
ogenblik van de inverkeerstelling duidelijk en objectief moet komen vast te liggen zonder dat
dit te vroeg ligt – namelijk als het productieproces nog niet echt is afgerond – én zonder dat
dit te laat ligt, bijvoorbeeld doordat het product zich al ergens in de distributieketen
bevindt.1575
258. Aangezien de rechtsleer niet eensgezind is over de interpretatie van dit begrip kunnen
de voorbereidende werken bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid misschien soelaas
bieden. De toelichting bij de richtlijn vermeldt dat een product in het verkeer gebracht is
wanneer het aan de distributieketen doorgegeven werd.1576
Hoewel dit in de meeste gevallen
een correcte interpretatie is, is het niet ondenkbaar dat een product gebruikt wordt ten behoeve
van een derde zonder dat het in de distributieketen belandt.1577
Het beste voorbeeld hiervan
betreft de Henning Veedfald-zaak.1578
Hierin ging het om een ziekenhuis dat een onveilige
infusievloeistof gebruikte om een nier te spoelen waardoor deze ongeschikt werd om te
1570
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 536-537. In soortgelijke zin, zie: S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid,
Antwerpen, Intersentia, 2004, 385-386. 1571
In soortgelijke zin, zie: conclusie AG GEELHOED in zaak C-127/04, Declan O’Byrne [2005], Jurispr. 2006,
blz. I-1313, overweging 36 en W. SLAGTER, “Produktenaansprakelijkheid in Nederland”, TPR 1988, (731) 749. 1572
Memorie van toelichting, Parl. St. 1989-90, nr. 1262/1, 14 en conclusie AG GEELHOED in zaak C-127/04,
Declan O’Byrne [2005], Jurispr. 2006, blz. I-1313, overweging 36. 1573
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 216-217. 1574
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 54. 1575
Conclusie AG GEELHOED in zaak C-127/04, Declan O’Byrne [2005], Jurispr. 2006, blz. I-1313, overweging
34. 1576
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, overweging 15. In soortgelijke zin, zie: I. GIESEN en M.B.M. LOOS,
“Liability for defective products and services: the Netherlands” in E.H. HONDIUS en C. JOUSTRA (eds.),
Netherlands Reports to the Sixteenth Congress of the International Academy of Comparative Law/Brisbane
2002, Antwerpen, Intersentia, 2002, (75) 78 en C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “De begrippen ‘in het verkeer
brengen’ en ‘producent’”, TvC 2006, afl. 6, (208) 209. 1577
Conclusie AG GEELHOED in zaak C-127/04, Declan O’Byrne [2005], Jurispr. 2006, blz. I-1313, overweging
37. 1578
Arrest Hof van Justitie van 10 mei 2001, Henning Veedfald, C-203/99, Jurispr. 2001, blz. I-3569.
222
transplanteren. Het Hof van Justitie oordeelde dat er sprake was van een inverkeerstelling van
de infusievloeistof, hoewel deze nooit in de distributiefase beland was.1579
Het moge duidelijk zijn dat ook de voorbereidende werkzaamheden van de Richtlijn
Productaansprakelijkheid onvoldoende klaarheid scheppen. Als gevolg hiervan, in combinatie
met de uiteenlopende opvattingen in de rechtsleer, hebben verschillende regelgevingen
getracht een invulling te geven aan dit begrip.1580
Dit komt de rechtszekerheid en de
vooropgestelde harmonisering niet ten goede.1581
Zo verwijst het Verdrag van de Raad van
Europa inzake productaansprakelijkheid naar de eerste leveringshandeling als moment van
inverkeerstelling.1582
Ook de Belgische wetgever was de mening toegedaan dat dit begrip best
nader omschreven werd in de wet.1583
De Belgische Wet Productaansprakelijkheid maakt in
artikel 6 bijgevolg gewag van ‘de eerste daad waaruit de bedoeling van de producent blijkt
om aan het product de bestemming te verlenen die hij aan dat product geeft door overdracht
aan derden of door gebruik ten behoeve van laatstgenoemden.’ De Franse omzettingswet
spreekt tot slot van een “dessaisi volontairement”.1584
3. DECLAN O’BYRNE EN DE GELDENDE INTERPRETATIE
259. In het arrest Declan O’Byrne1585
heeft het Hof van Justitie uiteindelijk een definitie
van het begrip “in het verkeer brengen” naar voren geschoven. Centraal in deze definitie staat
de afronding van het productieproces.1586
Het Hof meent namelijk dat een product in het
verkeer is wanneer dat het productieproces heeft verlaten en is opgenomen in een
verkoopproces1587
in een vorm waarin het aan het publiek aangeboden wordt voor gebruik of
1579
Arrest Hof van Justitie van 10 mei 2001, Henning Veedfald, C-203/99, Jurispr. 2001, blz. I-3569,
overweging 18. 1580
Voor een mooi overzicht, zie: L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een
rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 74 en J.-L. FAGNART, “Transplantation d’organe et
responsabilité du fait des produits défectueux” (noot onder HvJ 10 mei 2001 Henning Veedfald), JT 2002, (209)
211-212. 1581
M. VAN EMPEL en H.A. RITSEMA, Aansprakelijkheid voor produkten, Deventer, Kluwer, 1987, 78 en V. PIRE,
“L’interprétation de la notion de ‘mise en circulation’ au sens de la directive 85/374/CEE relative à la
responsabilité du fait des produits défectueux” (noot onder HvJ 9 februari 2006 Declan O’Byrne), REDC 2005,
afl. 4, (352) 355. 1582
Artikel 2(d) Verdrag 27 januari 1977 van de Raad van Europa inzake productaansprakelijkheid ingeval van
persoonlijk letsel of de dood. 1583
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 13. 1584
Artikel 1386-5 Code Civil. Zie hierover ook: H. GAUMONT-PRAT, “Interprétation de la directive du 25 juillet
1985 relative à la responsabilité du fait des produits défectueux sur certaines des causes d’exonération de la
responsabilité du producteur”, La Semaine Juridique 18 september 2012, afl. 38, II, 10141. 1585
Arrest Hof van Justitie van 9 februari 2006, Declan O’Byrne, C-127/04, Jurispr. 2006, blz. I-1313. 1586
R. STEENNOT, G. STRAETMANS, E. TERRYN, B. KEIRSBILCK en B. WYSEUR, “Overzicht van rechtspraak:
consumentenbescherming (2008-2014) – marktpraktijken (2011-2014)”, TPR 2015, afl. 3-4, (1311) 1797. 1587
De term “verkoopproces” lijkt echter een foutieve vertaling te zijn van de Engelse tekst die spreekt van een
“marketing process” en de Franse tekst die spreekt van een “processues de commercialisation”, wat ruimere
begrippen zijn (T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2009, 538). Bijgevolg hoeft het product niet noodzakelijk verkocht te worden maar is het
voldoende dat het op één of andere manier aan het publiek aangeboden wordt voor gebruik of consumptie.
223
consumptie. Hierbij is het niet relevant of de producent het product rechtstreeks verkoopt dan
wel of dit plaatsvindt in het kader van een distributieproces.1588
Naar mijn mening valt het toe te juichen dat de afronding van het productieproces centraal
staat.1589
Hiermee geeft de producent aan dat het product klaar en veilig is en ter beschikking
gesteld mag worden van het grote publiek.1590
Bijgevolg wordt zo de wil van de producent het
best gerespecteerd.1591
Dit is bovendien logisch: aangezien de producent een objectieve
aansprakelijkheid riskeert, komt het aan hem toe om te bepalen wanneer zijn product
voldoende veilig is.1592
De Belgische omschrijving van het begrip “in het verkeer brengen”
sluit nauw aan bij de definitie van het Hof van Justitie.1593
Uit artikel 6 Wet
Productaansprakelijkheid kan immers afgeleid worden dat de concretisering van de wil van de
producent, om het product in omloop of in de handel te brengen, centraal staat.1594
De nadruk
op de wil van de producent kwam ook naar voren in de zaak Henning Veedfald1595
en in de
toelichting bij het voorstel van de Richtlijn Productaansprakelijkheid.1596
260. Samenvattend komt het er op neer dat een intentioneel element – de wil om in het
verkeer te brengen – en een materieel element – de daad waaruit die wil blijkt – aanwezig
moeten zijn alvorens sprake is van een inverkeerstelling.1597
Soortgelijke interpretatie geldt
met betrekking tot de communauraite uitputting van het merkenrecht, waar gesteld wordt dat
de merkhouder zijn toestemming enkel gegeven heeft wanneer deze uitgedrukt wordt op een
manier waaruit met zekerheid de wil blijkt om afstand te doen van het merkrecht.1598
Hierbij
1588
Arrest Hof van Justitie van 9 februari 2006, Declan O’Byrne, C-127/04, Jurispr. 2006, blz. I-1313,
overwegingen 27 en 28. 1589
In soortgelijke zin, zie: T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 538. 1590
D. VERHOEVEN, “Het in het verkeer brengen en traceren van (gebrekkige) producten” (noot onder Bergen 7
februari 2013), DCCR 2013, afl. 99, (85) 91-93. 1591
In soortgelijke zin, zie: M. DE COURRÈGES, “France” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product
liability, Londen, Buttersworths, 1992, (101) 117. 1592
D. WUYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid en het verweer van de producent: geen gebrek op het ogenblik
van de inverkeerstelling” (noot onder Cass. 4 mei 2007), RW 2007-08, afl. 31, (1284) 1285. 1593
In soortgelijke zin, zie: D. WUYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid en het verweer van de producent: geen
gebrek op het ogenblik van de inverkeerstelling” (noot onder Cass. 4 mei 2007), RW 2007-08, afl. 31, (1284)
1285 en IB., “Het in het verkeer brengen van een product” (noot onder Cass. 6 juni 2011), NjW 2012, afl. 264,
425. 1594
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, nr. 1262/1, 14 en R. STEENNOT, “Hof van Justitie
preciseert vervaltermijnen voor productaansprakelijkheid”, Juristenkrant 2010, 16. 1595
Arrest Hof van Justitie van 10 mei 2001, Henning Veedfald, C-203/99, Jurispr. 2001, blz. I-3569,
overweging 16. 1596
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, overweging 14. 1597
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 214; C. DELFORGE, “La responsabilité du fait des produits de santé – rapport belge” in
L’indemnisation des victimes d’accidents médicaux en Europe, Brussel, Bruylant, 2015 (293) 296-297 en R.
STEENNOT, G. STRAETMANS, E. TERRYN, B. KEIRSBILCK en B. WYSEUR, “Overzicht van rechtspraak:
consumentenbescherming (2008-2014) – marktpraktijken (2011-2014)”, TPR 2015, afl. 3-4, (1311) 1797. 1598
E. DIRIX, R. STEENNOT en H. VANHEES, Handels- en economisch recht in hoofdlijnen, Antwerpen,
Intersentia, 2014, 264-268 (zie ook de verwijzingen aldaar opgenomen).
224
moet nog opgemerkt worden dat de inverkeerstelling per product(onderdeel)1599
beoordeeld
moet worden en het niet voldoende is dat een product van een bepaalde reeks in het verkeer
gebracht is om te stellen dat alle andere producten van diezelfde reeks ook op dat ogenblik in
het verkeer zijn gebracht.1600
Daarenboven kan het product ook verschillende keren – door
verschillende personen – in het verkeer gebracht worden.1601
Het is bijgevolg voldoende dat een product gebruikt wordt ten behoeve van een derde –
bijvoorbeeld in een demonstratie – om te spreken van een inverkeerstelling.1602
Ook wanneer
een product als staal meegegeven wordt aan de bezoekers van een bezoek aan een fabriek, is
dit product in het verkeer gebracht.1603
Omgekeerd valt een gebruik tegen de wil van de
producent buiten de productaansprakelijkheidswetgeving.1604
Te denken valt aan goederen die
uit de depots gestolen worden of namaakgoederen.1605
Ook wanneer het product aan een wetenschappelijke instelling toevertrouwd wordt om de
veiligheid te controleren, is dat product niet in het verkeer.1606
Vervolgens is een product ook
niet in het verkeer wanneer het tijdens de productiefase schade berokkent aan de werknemers
van het bedrijf.1607
Verder oordeelde het Hof van Cassatie nog dat er geen sprake is van een
inverkeerstelling wanneer de producent het product in de eigen depots opslaat.1608
1599
Contra: A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 59 die van mening is dat de
inverkeerstelling van één bepaald onderdeel van het product voldoende is om te spreken van het ogenblik van
inverkeerstelling van het gehele (eind)product. 1600
Aix-en-Provence 30 januari 2014, nr. 2014/38, beschikbaar via www.lexisnexis.com; A. LAUDE, “La
responsabilité des produits de santé”, D. 1999, (189) 1992 en J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum
Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 395.
Contra: A. TURNER, “The EC Product Liability Directive” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product
liability, Londen, Buttersworths, 1992, (1) 8. 1601
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 545; N. JENKE, Haftung für fehlerhafte Arzneimittel und Medizinprodukte, Berlijn, Springer-Verlag, 2004,
180 en B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch
privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 672-673. Contra: J. REVEL, “Produits défectueux” in Jurisclasseur:
Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens, 9. 1602
Memorie van toelichting, Parl. St. 1989-90, nr. 1262/1, 14. 1603
C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 383. Contra: C. HODGES, Product
liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 72. 1604
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 539. 1605
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, overweging 14; memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, nr.
1262/1, 14; M. VAN EMPEL en H.A. RITSEMA, Aansprakelijkheid voor produkten, Deventer, Kluwer, 1987, 82;
190; M.C. HAVEMANN, “The EC Directive on product liability: its background, aims and system” in R.
HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the
United States, Deventer, Kluwer, 1989, (17) 27 en T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van
de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1992, 663. 1606
Toelichting verdrag 27 januari 1977 van de Raad van Europa inzake productaansprakelijkheid ingeval van
persoonlijk letsel of de dood, nr. 43. 1607
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 375-376. 1608
Cass. 6 juni 2011, Pas. 2011, afl. 6-8, 1605 en NjW 2012, afl. 264, 422, noot IB. Zie ook: Bergen 7 februari
2013, DCCR 2013, afl. 99, 76, noot D. VERHOEVEN.
225
Wanneer een farmaceutisch bedrijf een nieuw geneesmiddel test op proefpersonen, wordt ook
dit middel niet in het verkeer gebracht, volgens sommigen.1609
Bepaalde rechtsleer is echter
van oordeel dat wel sprake is van een inverkeerstelling op voorwaarde dat de proefpersonen
op de hoogte waren van deze tests en hiermee instemden.1610
Anderen menen dan weer dat
testproducten hoe dan ook in het verkeer zijn gebracht maar dat via de veiligheidsbeoordeling
de verwachtingen van het publiek enigszins getemperd moeten worden.1611
Nog anderen zijn
dan weer – m.i. terecht – de mening toegedaan dat testproducten in principe niet in het
verkeer zijn behoudens indien het gaat om proefmodellen die ter beschikking gesteld worden
van derden teneinde deze toe te laten het product te testen/gebruiken als particulier, buiten het
kader van de professionele verrichtingen van de producent.1612
Zo is de wagen die aan
testpiloten toevertrouwd wordt wel in het verkeer gebracht in tegenstelling tot het
geneesmiddel dat toegediend wordt aan proefpersonen binnen de omgeving van het
ziekenhuis of laboratorium van de producent.
B. Geen gebrek bij inverkeerstelling
261. De producent is niet aansprakelijk als hij aantoont dat het, gelet op de
omstandigheden, aannemelijk is dat het gebrek niet bestond op het ogenblik van de
inverkeerstelling dan wel dat het later ontstaan is. Ook hier is een omkering van de bewijslast
in te vinden.1613
Er geldt als het ware een weerlegbaar vermoeden van onveiligheid op het
ogenblik van de inverkeerstelling.1614
Soortgelijk weerlegbaar vermoeden is te vinden in de
consumentenkoopregeling, waar het gebrek aan overeenstemming vermoed wordt aanwezig te
zijn op het ogenblik van de aflevering van het goed.1615
Dit laatste vermoeden geldt evenwel
enkel voor gebreken die zich binnen de zes maanden na de levering manifesteren.1616
1609
A. LAUDE, “La responsabilité des produits de santé”, D. 1999, (189) 1993 en T. VANSWEEVELT,
“Rechtsverhoudingen, aansprakelijkheid en schadevergoeding in de gezondheidszorg” in T. VANSWEEVELT en F.
DEWALLENS (eds.), Handboek Gezondheidsrecht. Volume I, Antwerpen, Intersentia, 2014, (1255) 1499. Hierbij
kan opgemerkt worden dat het slachtoffer van een gebrekkig geneesmiddel in dat geval wel een beroep kan doen
op de objectieve aansprakelijkheidsregeling ter bescherming van proefpersonen van medische experimenten
(artikel 29 wet van 7 mei 2004 inzake experimenten op de menselijke persoon, BS 18 mei 2004 (ed. 2)). 1610
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 256. In soortgelijke zin, zie: L.
DOMMERING-VAN RONGEN, “Aansprakelijkheid voor ongewenste schadelijke effecten van geneesmiddelen”, NjB
1989, afl. 19, (653) 657-658. 1611
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 41. 1612
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 55. 1613
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 387; I. DEMUYNCK, “De
bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme producten” in VLAAMSE
CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend, verwaand of miskend?,
Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 55; S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia,
2004, 387 en P. MACHNIKOWSKI, “The content of the Product Liability Directive: section IV.D. The standard of
liability and defences” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016,
(72) 76. 1614
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 17. 1615
Artikel 1649quater, §4 BW. 1616
Zie hierover: S. BEYAERT, “Consumentenkoop” in I. CLAEYS (ed.), Contractenrecht in beweging, Mechelen,
Kluwer, 2004, (35) 51; A. VAN OEVELEN, “Het nieuwe begrip ‘conformiteit’” in S. STIJNS en J. STUYCK (eds.),
Het nieuwe kooprecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, (29) 47; B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere
overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 598-600 en R.
226
Dergelijke termijn is niet opgenomen in de productaansprakelijkheidswetgeving. Het regime
van de richtlijn vereist enkel dat het gebrek bestaat op het ogenblik van het in het verkeer
brengen van het product doch het komt hoe dan ook niet toe aan de eiser om dit bewijs te
leveren.1617
Deze omkering van bewijslast is te verklaren vanuit de gedachte dat de producent
beter geplaatst is om dit bewijs te leveren vanwege zijn kennis over het product.1618
Het
sleutelwoord voor de producent is dan ook traceability in die zin dat hij er goed aan doet om
voldoende informatie bij te houden over zijn product wat betreft bijvoorbeeld het
fabricageproces en de proefrapporten.1619
De producent kan ofwel een positief bewijs (gebrek later ontstaan) dan wel een negatief
bewijs (geen gebrek bij inverkeerstelling) leveren. Daarenboven moet de producent
logischerwijs aantonen dat het dat later ontstane gebrek is dat de schade veroorzaakt heeft.1620
Twee begrippen vormen de spilelementen van dit verweermiddel: “in het verkeer brengen” en
“aannemelijk maken”.1621
Wat dit eerste betreft, kan verwezen worden naar wat hierover
eerder gezegd werd.1622
262. Wat het tweede element betreft, is het duidelijk dat de draagwijdte van deze
bewijslastomkering niet overschat mag worden. Het volstaat dat de producent aannemelijk
maakt dat het product niet onveilig was bij de invoering in het handelsverkeer.1623
Enerzijds
moet de producent niet bewijzen dat er geen gebrek was bij de inverkeerstelling.1624
Anderzijds is het niet voldoende dat de producent enkel aanvoert dat de oorzaak van de
STEENNOT, “Artikel 1649quater BW” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten:
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 4-7 (bijgewerkt tot januari
2015). 1617
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007, (45) 72 en I. GIESEN, “The
development of products liability in the Netherlands” in S. WHITTAKER (ed.), The development of product
liability, Cambridge, Cambridge University Press, 2010, (152) 164 1618
J. GHESTIN, “Le nouveau titre IV bis du Livre III du Code civil ‘De la responsabilité du fait des produits
défectueux’ – L’application en France de la directive sur la responsabilité du fait des produits défectueux après
l’adoption de la loi n° 98-389 du 19 mai 1998”, La Semaine Juridique 1 juli 1998, afl. 27, I, 148, nr. 58 en D.
VERHOEVEN, “Het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van een product en het later ontstaan van gebreken in de
wet productenaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 28 oktober 2009), TBBR 2011, afl. 8, (388) 395. 1619
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 73 en D. VAN
DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 57. 1620
D. VERHOEVEN, “Het redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van een product en het later ontstaan van
gebreken in de wet productenaansprakelijkheid” (noot onder Antwerpen 28 oktober 2009), TBBR 2011, afl. 8,
(388) 395. 1621
D. WUYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid en het verweer van de producent: geen gebrek op het
ogenblik van de inverkeerstelling” (noot onder Cass. 4 mei 2007), RW 2007-08, afl. 31, (1284) 1285. 1622
Cf.supra: randnrs. 257-260. 1623
W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl.
5, (101) 106; T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”,
TBBR 1992, afl. 3, (184) 203-204 en I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke,
gebrekkige en niet-conforme producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument
in het recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 55-56. 1624
Cass. 4 mei 2007, Pas. 2007, I, 835 en RW 2007-08, afl. 31, 1283, noot D. WUYTS; H. COUSY, “Product
liability revised. Algemene beschouwingen over de Richtlijn van 25 juli 1985”, DAOR 1986-87, afl. 3, (207) 209
en R. STEENNOT, “Consumentenbescherming 2003-2007”, TPR 2009, afl. 1, (229) 515.
227
schade onzeker is.1625
De rechter beschikt aldus over een aanzienlijke
beoordelingsvrijheid.1626
Daarenboven zal deze rekening houden met alle concrete
omstandigheden zoals de aard van het product, de aard van het gebrek en het tijdsverloop
tussen de inverkeerstelling en het schadegeval.1627
Indien een wagen na een ernstige aanrijding onvakkundig en minstens technisch niet afdoende
hersteld is, maakt de producent voldoende aannemelijk dat het gebrek van deze wagen, zoals
dit zich voordeed op het ogenblik van het schadegeval waardoor de schade veroorzaakt werd,
niet bestond op het ogenblik van de inverkeerstelling. Dit is zelfs het geval indien het voertuig
al van bij aanvang onvoldoende veiligheid bood en bij een kleine aanrijding de beveiliging
tegen indringende voorwerpen niet meer gegarandeerd kon worden.1628
Verder kan de
producent dit verweermiddel ook inroepen door aan te tonen dat het gebrek het gevolg is van
de normale slijtage van het product, op voorwaarde dat deze slijtage niet sneller is opgetreden
dan men mag verwachten.1629
Tot slot kan de producent aantonen dat het gebrek veroorzaakt
werd gedurende het (foutieve) transport van zijn product of door een slechte stockage.1630
C. Niet-economisch doel en niet-beroepsmatige productie
263. Ten derde is de producent niet aansprakelijk indien hij aantoont dat het product noch
voor verkoop of verspreiding met een economisch doel bestemd is noch vervaardigd of
verspreid werd in het raam van enige beroepsuitoefening. De productie en distributie van
producten voor privédoeleinden valt aldus buiten de richtlijn.1631
Het gaat met andere
woorden om vrijwillige activiteiten buiten elke beroepsuitoefening.1632
De Nederlandse
rechtsleer omschrijft deze bevrijdingsgrond als de “privé-exceptie”.1633
Ook hier stelt
bepaalde rechtsleer dat het niet echt om een verweermiddel gaat maar eerder over een
1625
Cass. 4 mei 2007, Pas. 2007, I, 835 en RW 2007-08, afl. 31, 1283, noot D. WUYTS. 1626
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 542. 1627
Antwerpen 13 april 2005, RW 2008-09, afl. 19, 803; D. WUYTS, “De Wet Productaansprakelijkheid en het
verweer van de producent: geen gebrek op het ogenblik van de inverkeerstelling” (noot onder Cass. 4 mei 2007),
RW 2007-08, afl. 31, (1284) 1286 en B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere overeenkomsten. Verkoop. in
Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 674. 1628
Antwerpen 28 oktober 2009, TBBR 2011, afl. 8, 381, noot D. VERHOEVEN. 1629
C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 383. 1630
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-22; H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du fait
des produits défectueux dans la Communauté Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 261 en W.
VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl. 5,
(101) 106. 1631
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming? (deel 2)”, RW 1987-88, afl. 2, (33) 34. 1632
J.-L. FAGNART, “Transplantation d’organe et responsabilité du fait des produits défectueux” (noot onder HvJ
10 mei 2001 Henning Veedfald), JT 2002, (209) 212. 1633
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 72-73; J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES,
Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 57 en J.G.J. RINKES,
“Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Consumentenrecht. Een
overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer, 1996, (267) 275.
228
omkering van de bewijslast in die zin dat er een (weerlegbaar) vermoeden geldt dat de
aangesprokene niet uit vrijgevigheid en buiten enige professionele activiteit handelt.1634
Voor de toepassing van dit verweermiddel, moet de aangesprokene een dubbel negatief bewijs
leveren.1635
Het gaat met andere woorden om cumulatief te vervullen voorwaarden.1636
Het
moet bijgevolg gaan om én een niet-commerciele én een niet-beroepsmatige productie en
verspreiding van het product. Dit laatste element van de niet-beroepsmatige productie en
verspreiding lijkt voldoende voor zich te spreken en moet steeds in concreto beoordeeld
worden in functie van de beroepsuitoefening van de aangesprokene.
264. Wat het vereiste van de niet-commerciële productie en verspreiding betreft, moet
opgemerkt worden dat dit niet te verwarren is met het vereiste van kosteloosheid.1637
In
dezelfde zin antwoordde de toenmalige minister van consumentenzaken op een parlementaire
vraag dat het gratis verstrekken van stalen aan het eigen personeel kadert binnen het
economisch doel van de producent.1638
Ook de persoon die in het kader van een opendeurdag
producten gratis ter beschikking stelt, handelt met een economisch doel.1639
Tot slot heeft het
Hof van Justitie geoordeeld dat het feit dat een product gefinancierd wordt uit openbare
middelen, niets afdoet aan de economische aard van de vervaardiging van die producten.1640
Op die manier verhinderen de verschillende financieringswijzen van geneeskundige
verstrekkingen niet dat de medische sector onder de toepassing van deze regelgeving valt.1641
Samenvattend meent advocaat-generaal bij het Hof van Justitie COLOMER dat de afwezigheid
van een economisch productie en verspreiding voornamelijk doelt op de afwezigheid van enig
winstoogmerk.1642
Hiermee kan ingestemd worden op voorwaarde dat de afwezigheid van
winstoogmerk begrepen wordt in die zin dat hieronder ook een winstoogmerk op lange
1634
M. FALLON, “La directive du 25 juillet 1985 relative à la responsabilité du fait des produits et le secteur de la
construction”, T.Aann. 1987, (260) 263; G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe
général de responsabilité, Brussel, Bruylant, 1998, 775 en H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid
voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva,
Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 372 en 376. 1635
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 17. 1636
T. VANSWEEVELT, “Art. 8 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 6 (bijgewerkt tot augustus 2002); L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 547; G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot,
Dartmouth, 1993, 42; S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 388
en J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen,
Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 408. 1637
Dit werd ook reeds beargumenteerd in verhouding tot het vereiste economisch doel om te spreken van een
EU-invoerder, cf.supra: randnr. 65. 1638
Verslag HENRION, Parl.St. Senaat 1990-91, 1136/2, 12. 1639
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 47. 1640
Arrest Hof van Justitie van 10 mei 2001, Henning Veedfald, C-203/99, Jurispr. 2001, blz. I-3569,
overweging 21. 1641
H. GAUMONT-PRAT, “Interprétation de la directive du 25 juillet 1985 relative à la responsabilité du fait des
produits défectueux sur certaines des causes d’exonération de la responsabilité du producteur”, La Semaine
Juridique 18 september 2012, afl. 38, II, 10141. 1642
Conclusie AG COLOMER in zaak C-203/99, Henning Veedfald [2000], Jurispr. 2001, blz. I-3569, overweging
26.
229
termijn – bijvoorbeeld klantenbinding door het gratis uitdelen van producten – begrepen
wordt.
Verder betekent het vereiste van een niet-commerciële productie en verspreiding, niet dat er
sprake moet zijn van een zekere, duurzame activiteit. Een éénmalige activiteit – gericht op het
maken van winst – is m.i. voldoende. Dit kan verklaard worden vanuit het principe dat de
verweermiddelen uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid strikt ingevuld moeten worden.
Op die manier onderscheidt het vereiste van winstoogmerk uit de
productaansprakelijkheidswetgeving zich van het algemeen economisch recht. Zowel voor het
begrip “handelaar”1643
als voor het begrip “onderneming” is immers vereist dat er sprake is
van een zelfstandige en duurzame organisatie.1644
Hetzelfde geldt voor het verkopersbegrip uit
de consumentenkoopregeling.1645
In al deze gevallen is een economische activiteit op
duurzame wijze vereist – met name binnen een bepaalde structuur of organisatie en met enige
regelmaat – zodoende dat een eenmalige handeling niet volstaat.1646
Wat de Richtlijn
Productaansprakelijkheid betreft, is echter geen duurzame activiteit vereist om te spreken van
een commerciële productie.
265. Enkele voorbeelden kunnen dit verweermiddel meer duiding geven. De persoon die
taarten bakt voor vrienden of de donor die kosteloos bloed of sperma afstaat, kan zich
beroepen op dit verweermiddel.1647
Hetzelfde kan gezegd worden van de doe-het-zelver die
iemand één van zijn producten schenkt.1648
Voornoemde personen handelen zonder enig
economisch doel noch binnen het kader van hun beroepsuitoefening. Zelfs indien de donor
1643
E. DIRIX, R. STEENNOT en H. VANHEES, Handels- en economisch recht in hoofdlijnen, Antwerpen,
Intersentia, 2014, 4. 1644
Artikel I.1, 1° Wetboek Economisch Recht. 1645
Cass. 21 januari 2010, RW 2011-12, 784, noot S. MARYSSE; R. STEENNOT, G. STRAETMANS, E. TERRYN, B.
KEIRSBILCK en B. WYSEUR, “Overzicht van rechtspraak: consumentenbescherming (2008-2014) –
marktpraktijken (2011-2014)”, TPR 2015, afl. 3-4, (1311) 1805-1806 en R. STEENNOT, “Artikel 1649bis BW” in
E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en
rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 6-7 (bijgewerkt tot januari 2015). 1646
Zie hierover: R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken,
Antwerpen, Intersentia, 2007, 9; G. STRAETMANS en J. STUYCK, “De wet van 6 april 2010 betreffende
marktpraktijken en consumentenbescherming – een onvoldoende stap in de goede richting”, RW 2010-11, afl.
10, (386) 387-388; G. STRAETMANS, “Het ondernemingsbegrip in het mededingingsrecht (kartelrecht) en in de
wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming” in I. CLAEYS, R. STEENNOT en
M. TISON (eds.), Economisch recht: ondernemingen, concurrenten en consumenten, Mechelen, Kluwer, 2011,
(261) 287-305 en E. DIRIX, R. STEENNOT en H. VANHEES, Handels- en economisch recht in hoofdlijnen,
Antwerpen, Intersentia, 2014, 7. 1647
T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen,
Maklu, 1992, 663; J.-L. FAGNART, “Transplantation d’organe et responsabilité du fait des produits défectueux”
(noot onder HvJ 10 mei 2001 Henning Veedfald), JT 2002, (209) 212; H. KEULERS, A. CATTEAU en H.
FOSTIERS, “L’assurance R.C. après livraison ou R.C. produits” in C. VERDURE (ed.), Les assurances de
responsabilité de l’entreprise. Questions choisies, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2010, (101) 108 en T.
VANSWEEVELT, “Rechtsverhoudingen, aansprakelijkheid en schadevergoeding in de gezondheidszorg” in T.
VANSWEEVELT en F. DEWALLENS (eds.), Handboek Gezondheidsrecht. Volume I, Antwerpen, Intersentia, 2014,
(1255) 1500. 1648
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 101.
230
van lichaamsmateriaal een vergoeding krijgt, wordt dit niet als handelen met een economisch
doel beschouwd daar deze vergoeding enkel bedoeld is om de gemaakte kosten te dekken.1649
Zodra één van beide voorwaarden ontbreekt kan geen beroep gedaan worden op dit
verweermiddel. Zo handelt diegene die een taart bakt om ze te verkopen met een economisch
oogmerk.1650
In soortgelijke zin kan de bakker die een taart bakt om ze te schenken aan een
vriend zich niet beroepen op deze bevrijdingsgrond.1651
Ook diegene die een zakenrelatie bij
zich thuis uitnodigt en voor hem kookt, handelt met een economisch doel en kan zich dus niet
op dit verweermiddel beroepen.1652
Wat tot slot de problematiek van testproducten betreft –
zijnde producten die nog in de research- of ontwikkelingsfase betreft – wordt aangenomen dat
deze met een economisch doel verspreid worden – namelijk om het mogelijk te maken om
(soort)gelijke producten later te verkopen – en daarenboven onbetwistbaar vervaardigd zijn in
het kader van de beroepsuitoefening.1653
Een beroep op dit verweermiddel is bijgevolg
uitgesloten.1654
D. Dwingende overheidsvoorschriften
266. De producent ontsnapt aan aansprakelijkheid wanneer hij bewijst dat het gebrek het
gevolg is van de overeenstemming met dwingende overheidsvoorschriften. In de eerste plaats
moet het gaan om een voorschrift dat uitgaat van de overheid. Het gaat hier om voorschriften
van onder meer de Europese Unie, de nationale overheid alsook de provincies en
gemeenten.1655
De privaatrechtelijke normeringsinstituten vallen hier niet onder,1656
tenzij er
expliciet naar hun normen verwezen wordt in de wetgeving.1657
De overeenstemming met
privaatrechtelijke normen is bijgevolg niet voldoende om dit verweermiddel in te roepen
tenzij deze naleving bij wet verplicht is.1658
1649
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 79. 1650
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 57. 1651
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 56. 1652
J.-L. FAGNART, “Transplantation d’organe et responsabilité du fait des produits défectueux” (noot onder HvJ
10 mei 2001 Henning Veedfald), JT 2002, (209) 212. 1653
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 73 en M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn:
harmonisatie en consumentenbescherming? (deel 2)”, RW 1987-88, afl. 2, (33) 34. Contra: C. DELFORGE en A.
REGNIAULT, “La responsabilité du fait des produits défectueux mise en oeuvre par la directive du 25 juillet 1985:
la responsabilité civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit pharmaceutique. La
commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer, 2011, (1099) 1173. 1654
Zoals gezegd kan in geval van testproducten eventueel wel een beroep gedaan worden op het verweermiddel
van de niet-inverkeerstelling van het product, cf.supra: randnr. 260. 1655
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 544. 1656
T. BOURGOIGNIE, “La sécurité des consommateurs et l’introduction de la directive communautaire du 25
juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux en droit belge”, JT 1987, (357) 362 en C.
HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 75. 1657
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 25. 1658
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 17; L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor
gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34, (1139) 1151 en J. FALKE en C. JOERGES, “The ‘traditional’ law
231
In de tweede plaats moet het overheidsvoorschrift dwingend zijn. Soortgelijk vereiste is te
vinden in de Amerikaanse rechtspraak.1659
Dit betekent dat de producent verplicht is het
voorschrift na te leven zonder over enige beoordelingsvrijheid of een afwijkingsmogelijkheid
te beschikken.1660
Het naleven van een overheidsvoorschrift volstaat bijgevolg niet om
aansprakelijkheid te ontlopen.1661
Ook de toelating van de overheid om een activiteit uit te
voeren of een product op de markt te brengen, wordt doorgaans niet beschouwd als een
dwingend overheidsvoorschrift.1662
Interessant om hierbij op te merken is dat ook de naleving
van de algemene productveiligheidswetgeving in beginsel niet ingeroepen kan worden als
dwingend overheidsvoorschrift.1663
267. Bovenop het dwingende karakter van het overheidsvoorschrift, moet aangetoond
worden dat het gebrek te wijten is aan de naleving van het voorschrift.1664
Er moet een causaal
verband zijn tussen het overheidsvoorschrift en de onveiligheid.1665
Met andere woorden moet
het gebrek het gevolg zijn van de naleving van het overheidsvoorschrift.1666
Zo kan dit
verweermiddel bijvoorbeeld ingeroepen worden in de situatie waarin de overheid zou
verplichten tot het gebruik van een bepaald element in het product, indien net dit verplichte
element het product gebrekkig maakt. Aangezien de meeste overheidsvoorschriften echter een
zekere – zij het minimale – appreciatiemarge laten aan de producent, zal het niet verbazen dat
dit verweermiddel zelden van belang is.1667
Zeker wat de veiligheid en kwaliteit van
producten betreft, wordt doorgaans aangenomen dat de overheid slechts een bepaald
approximation policy approaches to removing technical barriers to trade and efforts at a ‘horizontal’ European
product safety policy”, HanseLR 2010, vol. 6, afl. 2, (237) 282. 1659
Burgess v. Colorado Serum Co., 777 F.2d 844 (1985); Boruski v. United States, 803 F.2d 1421 (1986);
Boyle v. United Technologies, 487 U.S. 500 en 108 S.Ct. 2510 (1988); Nielson v. George Diamond Vogel Paint
Co., 892 F.2d 1450 (1990) en Allison v. Merck and Company, 110 Nev. 762 en 878 P.2d 948 (1994). 1660
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 17; T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari
1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992, afl. 3, (184) 205 en J.G.J. RINKES,
“Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Consumentenrecht. Een
overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer, 1996, (267) 275. 1661
C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 383. 1662
HR 30 juni 1989, NJ 1990, 652; Rb. Brussel 10 februari 2005, T.Gez. 2007-08, afl. 4, 284, noot C.
LEMMENS; S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute – Responsabilité du fait des produits de
santé défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis,
currens, nr. 71; J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”,
Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 48; G.M.F. SNIJDERS, “Geneesmiddelenregistratie en aansprakelijkheid”, NjB 1989, afl.
19, (649) 651; L. DOMMERING-VAN RONGEN, “Aansprakelijkheid voor ongewenste schadelijke effecten van
geneesmiddelen”, NjB 1989, afl. 19, (653) 656; A.S. HARTKAMP en C.H. SIEBURGH, Verbintenissenrecht – de
verbintenis uit de wet, in Asser-serie, Deventer, Kluwer, 2011, 237 en J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE,
S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer,
2015, 145. 1663
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 183. 1664
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 17. 1665
N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ. Of Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 140; G. HOWELLS,
Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 42 en D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een
Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 25. 1666
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 549; S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 389 en R.
STEENNOT, “Consumentenbescherming 2003-2007”, TPR 2009, afl. 1, (229) 516. 1667
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 256-257 en C. HODGES,
Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 75.
232
minimumniveau heeft vastgelegd zodat de producent nog over enige vrijheid beschikt.1668
Uit
de rechtspraak blijkt dan ook dat enkel in uitzonderlijke gevallen (nuttig) beroep gedaan
wordt op dit verweermiddel.1669
Indien bijvoorbeeld de schriftelijke informatie van een geneesmiddel erkend en goedgekeurd
wordt door de overheid is geen sprake van een dwingend overheidsvoorschrift aangezien deze
goedkeuring niet het verbod meebrengt om bijkomende risico’s van het product te
vermelden.1670
Aldus beschikt de producent nog over enige appreciatiemarge. Soortgelijke
redenering kwam tot uiting in de Amerikaanse rechtspraak die van oordeel was dat de
goedkeuring van producten, met bijhorende informatie, geen bevrijdingsgrond uitmaakt
omdat niets eraan in de weg staat om bijkomende informatie op te nemen in de bijsluiter.1671
Deze goedkeuring omvat immers enkel de geldende minimumstandaarden.1672
Verder stelde
de Amerikaanse rechtspraak dat het feit dat de staat een product ontworpen heeft, betekent dat
de eindverantwoordelijkheid bij hen ligt maar dat dit geen afbreuk doet aan de eventuele
aansprakelijkheid van de producent.1673
Ook in dergelijk geval is geen sprake van een
dwingend overheidsvoorschrift nu de producent nog over enige appreciatiemarge beschikt bij
het produceren zelf. Niettemin moet bij dit alles wel opgemerkt worden dat de al dan niet
aansprakelijkheid van de producent niet uitsluit dat de aansprakelijkheid van de overheid zelf
in het gedrang komt.1674
E. Ontwikkelingsrisico
1. ALGEMEEN
268. Als voorlaatste verweermiddel geldt dat de producent niet aansprakelijk is als hij
aantoont dat het op grond van de stand van de wetenschappelijke en technische kennis op het
1668
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 101. 1669
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal
Comité over de toepassing van de richtlijn van de Raad betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke
en bestuursrechtelijke bepalingen der lidstaten inzake de aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der lidstaten inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken (Richtlijn 85/374/EEG van 25
juli 1985, gewijzigd bij Richtlijn 1999/34/EG van het Europees Parlement en de Raad van 10 mei 1999), 8
september 2011, COM(2011) 547 definitief, 8. 1670
Rb. Brussel 10 februari 2005, T.Gez. 2007-08, afl. 4, 284, noot C. LEMMENS en C. DELFORGE en A.
REGNIAULT, “La responsabilité du fait des produits défectueux mise en oeuvre par la directive du 25 juillet 1985:
la responsabilité civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit pharmaceutique. La
commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer, 2011, (1099) 1175. 1671
Feldman v. Lederle Laboratories, 97 N.J. 429 en 479 A.2d 374 (1984). 1672
Graham v. Wyeth Laboratories, 666 F.Supp. 1483 (1987) en Mazur v. Merck & Co., 742 F.Supp. 239
(1990). 1673
Littlehale v. E.I. du Pont de Nemours & Co., 268 F.Supp. 791 (1966) en O’Keefe v. Boeing Company, 335
F.Supp. 1104 (1971). 1674
T. VANSWEEVELT, “Art. 8 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 7 (bijgewerkt tot augustus 2002); J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du
fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 48; C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen,
Sweet & Maxwell, 1993, 116 en C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad,
losbladig, Deventer, Kluwer, currens, supplement 147, art. 185-20. Voor een uitvoerige bespreking, zie: G.M.F.
SNIJDERS, Produktveiligheid en aansprakelijkheid, Deventer, Kluwer, 1987, 225-236.
233
tijdstip van de inverkeerstelling van het product onmogelijk was om het bestaan van het
gebrek te ontdekken. Deze bevrijdingsgrond wordt aangeduid als het
ontwikkelingsrisicoverweer.1675
Taalkundig kan echter opgemerkt worden dat deze term niet
goed gekozen is, nu het niet de ontwikkeling van wetenschap is die de risico’s veroorzaakt
maar die er in tegendeel toe leidt dat risico’s ontdekt en geëlimineerd kunnen worden.1676
Niettemin zal hierna – in navolging van de meerderheid in rechtspraak en rechtsleer –
gesproken worden van het ontwikkelingsrisicoverweer.
269. De oorspronkelijke versie van de Richtlijn Productaansprakelijkheid stelde dat de
producent voor de zogenaamde ontwikkelingsrisico’s aansprakelijk is.1677
Indien men de
producent voor dit zelden voorkomende schadetype niet aansprakelijk stelt, zou het risico van
nog niet volledig uitgebalanceerde producten bij de consument komen te liggen, wat geen
bevredigende oplossing is, aldus de Europese wetgever.1678
Deze risico’s zouden bovendien
voldoende ingeperkt worden door het opnemen van een vervaltermijn.1679
Uit het advies van
het Europees Economisch en Sociaal Comité bleek echter dat binnen dit Comité geen
overeenstemming bereikt kon worden over de al dan niet opname van ontwikkelingsschade in
het toepassingsgebied van de richtlijn.1680
Sommigen waren van oordeel dat een
aansprakelijkheid voor ontwikkelingsrisico’s zou leiden tot een belemmering van de
ontwikkeling van vernieuwingen terwijl anderen de mening toegedaan waren dat deze risico’s
wel onder het toepassingsgebied van de richtlijn moeten vallen teneinde slachtoffers van
productongevallen voldoende te beschermen.
Uiteindelijk werd in de richtlijn gekozen voor een compromis.1681
Zo stelt de wetgever dat het
eventueel een ongerechtvaardigde beperking van de bescherming van de consument is als de
producent zich op een ontwikkelingsrisico kan beroepen zodat het de lidstaten vrij staat om in
1675
G.M.F. SNIJDERS, Produktveiligheid en aansprakelijkheid, Deventer, Kluwer, 1987, 169; L. CORNELIS,
Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 550; D.
WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 26; T. VANSWEEVELT en
B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 545 en C.
DELFORGE en A. REGNIAULT, “La responsabilité du fait des produits défectueux mise en oeuvre par la directive
du 25 juillet 1985: la responsabilité civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit
pharmaceutique. La commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer,
2011, (1099) 1176. 1676
H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 372
(impliciet) en J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”,
Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 34. 1677
Artikel 1 Voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen
der Lid-staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Pb.C. 214, 14 oktober 1976, (9) 11. 1678
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 14. 1679
A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk
Willink, 1986, 10. 1680
Advies van het Economisch en Sociaal Comité inzake een voorstel voor een richtlijn van de Raad
betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake
de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Publ. 7 mei 1979, C-114, (15) 17. 1681
Voor een uitvoerigere beschrijving van de geschiedenis van dit verweermiddel, zie: D.P. YOUNG, “The state
of the art defence – the tangled web?” in M. VAN DELFT-BAAS en E.H. HONDIUS (eds.), Jaarboek
konsumentenrecht 1992, Deventer, Kluwer, 1992, (69) 70-71 en J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum
Bürgerlichten Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 414-415.
234
hun wetgeving de bepaling te handhaven dat dergelijke bewijsvoering ontoelaatbaar is.1682
De
lidstaten zijn aldus vrij om in hun nationale recht een bepaling te handhaven of in te voeren
die stelt dat de producent voor ontwikkelingsrisico’s aansprakelijk is.1683
Het uitgangspunt is
echter een niet-aansprakelijkheid voor ontwikkelingsrisico’s.1684
Tot op heden hebben slechts
twee lidstaten – Finland en Luxemburg – het ontwikkelingsrisicoverweer niet opgenomen in
hun omzettingswetgeving. In drie andere lidstaten werd het ontwikkelingsrisicoverweer dan
weer uitgesloten voor bepaalde specifiek genoemde producten zoals voedingsmiddelen
(Spanje), bloed/lichaamsmateriaal (Spanje en Frankrijk) en farmaceutische producten (Spanje
en Duitsland).1685
270. De Belgische wetgever heeft er voor gekozen om dit verweermiddel op te nemen in de
Wet Productaansprakelijkheid en dit omwille van een dubbele reden.1686
Enerzijds wordt
verwezen naar de bekommernis van de eenmaking van het recht in de verschillende lidstaten,
wat vereist dat de richtlijn in principe gevolgd wordt door elke lidstaat. Aangezien de meeste
Europese lidstaten het ontwikkelingsrisicoverweer opnemen, zou het niet-opnemen ervan de
concurrentiepositie van de Belgische producenten in het gedrang brengen.1687
Anderzijds
wordt door de opname van deze bevrijdingsgrond aansluiting gezocht bij de Belgische
rechtstraditie. Zo is er inzake de contractuele aansprakelijkheid voor verborgen gebreken
vaststaande rechtspraak en rechtsleer die menen dat de verkoper de mogelijkheid geboden
moet worden om het vermoeden dat hij kennis had van het gebrek, om te keren door de
onoverkomelijke onwetendheid van het gebrek te bewijzen.1688
Ook inzake buitencontractuele
aansprakelijkheid is vereist dat de schade voorzienbaar was alvorens men aansprakelijk
1682
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 16. 1683
Artikel 15, §1, b) Richtlijn Productaansprakelijkheid. 1684
S. HOCQUET-BERG, “Responsabilité médicale sans faute – Responsabilité du fait des produits de santé
défectueux – Régime special” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis, currens,
nr. 63. 1685
Zie hierover uitgebreider: L.M. LINGER, “The products liability directive: a mandatory development risk
defense”, Fordham Int.L.J. 1990-91, afl. 14, (478) 490-502; J. GHESTIN, “Le nouveau titre IV bis du Livre III du
Code civil ‘De la responsabilité du fait des produits défectueux’ – L’application en France de la directive sur la
responsabilité du fait des produits défectueux après l’adoption de la loi n° 98-389 du 19 mai 1998”, La Semaine
Juridique 1 juli 1998, afl. 27, I, 148, nr. 60; A. PALMIGIANO en A. BONGIORNO, “Overview of EU legislation on
product liability and consumer safety”, Bus.L.Int. 2005, afl. 6, (396) 399-400 en D. FAIRGRIEVE en G. HOWELLS,
“Rethinking product liability: a missing element in the European Commission’s third review of the European
product liability directive”, Mod.L.Rev. 2007, afl. 70, (962) 970. 1686
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 5 en verslag HERMANS, Parl.St. Kamer 1989-90,
1262/5, 3. 1687
Verslag HENRION, Parl.St. Senaat 1990-91, 1136/2, 3-5; G. HOWELLS, Comparative product liability,
Aldershot, Dartmouth, 1993, 177 en D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys &
Breesch, 2000, 5. 1688
Zie hierover inter alia: Cass. 4 mei 1939, Pas. 1939, I, 223; Cass. 7 december 1990, RW 1992-93, afl. 13,
431, noot T. VANSWEEVELT; M. FALLON, “La Cour de cassation et la responsabilité liée aux biens de
consommation” (noot onder Cass. 6 mei 1977), RCJB 1979, (164) 165-170; T. VANSWEEVELT, “Het begrip
‘gespecialiseerde verkoper’ en de beoordeling in abstracto van de onoverkomelijke onwetendheid bij de
fabrikant en de gespecialiseerde verkoper” (noot onder Cass. 7 december 1990), RW 1992-93, afl. 13, (431) 433-
434; C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 239 en C.
JASSOGNE, “La mauvaise foi du professionnel”, TBBR 2011, afl. 3, (106) 109.
235
gesteld kan worden. Dit wijst er op dat men geen fout begaat in geval van onmogelijk te
ontdekken, en aldus onvoorzienbare, gebreken.1689
271. Hoewel de producent niet aansprakelijk is voor ontwikkelingsrisico’s, betekent dit niet
dat hij te allen tijde vrijuit gaat. Zodra hij op de hoogte is van het bestaan van het gebrek,
moet hij immers maatregelen nemen bij gebreke waaraan hij aansprakelijk gesteld kan
worden, via het gemeen aansprakelijkheidsrecht weliswaar.1690
De zogenaamde
productbewakingsplicht1691
van de producent vormt zo een belangrijke nuance en beperking
op dit verweermiddel.1692
Op die manier vormt het ontwikkelingsrisicoverweer het
scheidingspunt tussen de productaansprakelijkheid en de zogenaamde recall-
aansprakelijkheid. Dit onderscheid tussen beide wordt door STORM als volgt omschreven: “de
eerste is wegens het in het verkeer brengen, de tweede wegens het in het verkeer laten van
een gevaarlijk product.”1693
Op de hier genoemde productbewakingsplichten en bijhorende corrigerende maatregelen
wordt later nog ingegaan.1694
Niettemin kan hier reeds vastgesteld worden dat er een link is
tussen het ontwikkelingsrisicoverweer en deze post-sale-duties van de producent.1695
In
Frankrijk was men zelfs zo ver gegaan om in de omzettingswet de mogelijkheid van dit
verweermiddel te koppelen aan het vereiste dat de producent de nodige stappen had
ondernomen om verdere schadelijke gevolgen te vermijden zodra hij op de hoogte is van het
1689
Zie hierover inter alia: Cass. 12 november 1951, Pas. 1952, I, 128; Cass. 14 januari 1974, Arr.Cass. 1974, I,
532; Cass. 8 maart 1977, Arr.Cass. 1977, 735; G. SCHAMPS, “La violation de la loi et la prévisibilité du
dommage en matière aquilienne” (noot onder Brussel 28 april 1992), JLMB 1994, (45) 46; R.O. DALCQ, “La
prévisibilité du dommage est-elle une condition nécessaire de la faute?” in X., Hommage à Jacques Heenen,
Brussel, Bruylant, 1994, (83) 85; G. SCHAMPS, La mise en danger: concept fondateur d’un principe général de
responsabilité. Analyse de droit comparé, Brussel, Bruylant, 1998, 811; H. VANDENBERGHE, “Overzicht van
rechtspraak: aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 2000-2008. Deel II. Foutvereiste. Algemene Kenmerken”,
TPR 2010, afl. 4, (1749) 1855-1861 en J. CLINCK, “Een onbeveiligde goederenlift: geen schending van de
algemene zorgvuldigheidsplicht (?)” (noot onder Antwerpen 2 februari 2011), TBBR 2012, afl. 5, (218) 218. 1690
K. LELOCZKY, “General and specific features of certain European product liability laws” in R. HULSENBEK
en D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the United States,
Deventer, Kluwer, 1989, (61) 67; M. FALLON, “La loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait des
produits défectueux”, JT 1991, (465) 471 en T. VANSWEEVELT, “Les risques de développement” in X., Les
assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993, (317) 358. 1691
Dit betekent dat de producent verplicht is om zijn product als het ware te volgen nadat het op de markt
gebracht werd en om desgevallend corrigerende maatregelen te nemen teneinde veiligheidsrisico’s te voorkomen
dan wel te beperken. Zie hierover: Deel V. Corrigerende maatregelen. 1692
O. BERG, “La notion de risque de développement en matière de responsabilité du fait des produits
défectueux”, La Semaine Juridique 3 juli 1996, afl. 27, I, 3945, nr. 47 en S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en
aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 392-393. 1693
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 112. In
soortgelijke zin, zie: J.G.J. RINKES, “Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J.
RIJKEN (eds.), Consumentenrecht. Een overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer,
1996, (267) 281. 1694
Cf.infra: Deel V. Corrigerende maatregelen. 1695
F. WERRO en V.V. PALMER, The boundaries of strict liability in European tort law, Durham, Carolina
Academic Press, 2004, 444 en J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten Gesetzbuch mit
Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 497.
236
ontwikkelingsrisico.1696
Deze bijkomende voorwaarde werd door het Hof van Justitie echter
ongeldig bevonden.1697
Men kan de vraag stellen waarom dit vereiste van follow-up om het
ontwikkelingsrisicoverweer in te roepen, niet gehandhaafd mag blijven.1698
Zo is de opname
van dit verweermiddel optioneel zodat het vreemd is dat een lidstaat wel kan kiezen om het
verweermiddel in zijn geheel niet op te nemen maar niet het naleven van bijkomende
voorwaarden mag verbinden aan dit verweer. Bovendien zal verder nog blijken dat de
Richtlijn Productveiligheid voorziet in productbewakingsplichten voor de producent en
distributeur. Aangezien de naleving van deze vereisten via het aansprakelijkheidsrecht
gehandhaafd kan worden, voorziet de Europese wetgever zelf de facto in een verplichting tot
productbewaking met aansprakelijkheid als mogelijk gevolg. Het was dan ook beter geweest
om de genoemde Franse wetgeving te handhaven en meer zelfs om dergelijke verplichting op
Europees niveau in te voeren. Op die manier wordt de link tussen productaansprakelijkheid en
productbewakingsplichten – met eventuele recall-aansprakelijkheid – meer in de verf gezet.
2. INVULLING
272. Er is sprake van een ontwikkelingsrisico wanneer de schade te wijten is aan een
gebrek in het product dat bestond op het ogenblik van de inverkeerstelling doch dat op grond
van de toenmalige stand van wetenschap en techniek onmogelijk te ontdekken was.1699
De
beslissende maatstaf is niet gelegen in de mogelijkheden waarover de producent beschikte of
kon beschikken maar in de algemene stand van wetenschappelijke en technische kennis op dat
ogenblik.1700
Het zal dan ook niet verbazen dat ontwikkelingsrisico’s zelden voorkomen.1701
In een Franse uitspraak omtrent het geneesmiddel Isomeride werd echter wel een nuttig
beroep gedaan op het ontwikkelingsrisico.1702
In casu was het hof van oordeel dat het voor de
producent ten tijde van het op de markt brengen van dat middel tegen overgewicht
onvoorzienbaar was dat dit geneesmiddel kon leiden tot hypertensie.
1696
Zie hierover: V. LE GOUILLOU en M. BRESSON, “Products liability under French law” in S. WOODLEY (ed.),
Liability for products in a global economy, den Haag, Kluwer, 2005, (241) 249. 1697
Arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. 2002, blz. I-3827, overweging 47. 1698
In dezelfde zin, zie: V. LE GOUILLOU en M. BRESSON, “Products liability under French law” in S. WOODLEY
(ed.), Liability for products in a global economy, den Haag, Kluwer, 2005, (241) 250. 1699
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 4 en J.-L. FAGNART en H. BOULARBAH, “La
garantie et la responsabilité en matière de dommages causés par les produits” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en produktontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (97) 120. 1700
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 18 en arrest Hof van 29 mei 1997,
Commissie/Verenigd Koninkrijk, C-300/95, Jurispr. 1997, blz. I-2649, overweging 27. 1701
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 18 en H. COUSY, “L’adaption du droit belge à la
directive sur la responsabilité du fait des produits défectueux” in X., Les assurances de l’entreprise, Brussel,
Bruylant, 1988, (93) 133. 1702
CA Versailles 15 november 2007, 06/06435, beschikbaar via www.lexisnexis.com. Zie ook de Belgische
uitspraak in dit verband: Rb. Gent 11 oktober 2004, T.Gez. 2004-05, 210, noot T. VANSWEEVELT: in casu werd
de producent niet aansprakelijk gesteld omdat het product in het verkeer gebracht was voor de inwerkingtreding
van de productaansprakelijkheidswetgeving.
237
Doorslaggevend is niet de praktijk en/of de gebruikelijke veiligheidsvoorschriften in de sector
waarin de producent werkzaam is, maar de stand van wetenschap en techniek zonder meer.1703
De onmogelijkheid om het gebrek te ontdekken moet met andere woorden absoluut zijn en
voor iedereen gelden.1704
Zodra het gebrek op enige wijze ontdekt had kunnen worden, is het
ontwikkelingsrisicoverweer kansloos.1705
Hiermee wordt bedoeld dat de onmogelijkheid tot
opsporing van het gebrek in abstracto beoordeeld wordt en dat geen rekening gehouden wordt
met de subjectieve wetenschappelijke of technische kennis of met de concrete mogelijkheden
van de aangesproken producent.1706
Ook het gebrek aan financiële middelen om het gebrek te
ontdekken, kan niet nuttig ingeroepen worden.1707
Het moge duidelijk zijn dat slechts zelden
niemand het bestaan van het gebrek had kunnen ontdekken.1708
273. Onder de technische en wetenschappelijke kennis verstaat het Hof van Justitie verder
het meest geavanceerde niveau van kennis met dien verstande dat de relevante kennis enkel
aan de producent tegengeworpen kan worden wanneer deze toegankelijk was op het tijdstip
van de inverkeerstelling.1709
Hiermee heeft het Hof een zeer strikte lezing gegeven aan het
ontwikkelingsrisicoverweer.1710
Bijgevolg behoren ook minderheidsstrekkingen en zelfs
dissidenten tot de huidige stand van wetenschap en techniek waardoor ze in rekening te
nemen zijn.1711
De stand van de wetenschappelijke kennis is met andere woorden niet
hetzelfde als het oordeel van de meerderheid van experten.1712
De producent wordt zo de facto
1703
Gent 13 september 2006, TGR 2007, 90; O. BERG, “La notion de risque de développement en matière de
responsabilité du fait des produits défectueux”, La Semaine Juridique 3 juli 1996, afl. 27, I, 3945, nr. 23 en D.
WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 26. 1704
L.M. LINGER, “The products liability directive: a mandatory development risk defense”, Fordham Int.L.J.
1990-91, afl. 14, (478) 489 en J.G.J. RINKES, “Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS
en G.J. RIJKEN (eds.), Consumentenrecht. Een overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer,
Deventer, 1996, (267) 275. 1705
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992,
afl. 3, (184) 206. 1706
Cass. 6 april 2006, NjW 2007, 460, noot IB; A. DELEU, “La responsabilité du fait des produits défectueux” in
X., La vente. Commentaire pratique, Waterloo, Kluwer, losbl., (I.6-50) I.6-75 (bijgewerkt tot oktober 2007); G.
SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel, Bruylant,
1998, 792 en V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services
(lois du 4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”,
RGAR 2004, 13794, nr. 78. 1707
J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en
schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2000, 127. 1708
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 19 en H. DUINTJER TEBBENS, “De
Europese Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 372. 1709
Arrest Hof van 29 mei 1997, Commissie/Verenigd Koninkrijk, C-300/95, Jurispr. 1997, blz. I-2649,
overweging 26. 1710
G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to consumer protection – should the gap be
bridged?”, YEUL 1997, (207) 226. 1711
N. REICH, “Product safety and product liability”, Journ. Of Cons.Pol. 1986, afl. 9, (133) 145; L. CORNELIS,
Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 551 en C.
VERDURE, “Le risque de développement dans le cadre de la responsabilité du fait des produits défectueux”,
TBBR 2007, afl. 3, (131) 132. 1712
Conclusie AG TESAURO in zaak C-300/95, Commissie/Verenigd Koninkrijk [1997], Jurispr. 1997, blz. I-
2649, overweging 21.
238
verplicht om zich up-to-date te houden van alle ontwikkelingen en onderzoeken in diens
productie- en/of distributieveld.1713
Naar mijn mening moeten wel bepaalde eisen gesteld worden aan de persoon of instantie van
wie de informatie uitgaat.1714
Zo moet bijvoorbeeld de persoon van wie de informatie uitgaat
over een zekere titel en kwalificatie beschikken, op objectieve en onafhankelijke wijze
werken alsook transparant te werk gaan zodat controle mogelijk is. Daarnaast moet ook een
zekere aanvaardbare methode gebruikt zijn en moeten bepaalde bewijsmiddelen voorhanden
zijn. Tot slot kan ook gekeken worden naar de verslaglegging van de resultaten van het
onderzoek, de plaats waar het onderzoek gepresenteerd wordt alsook naar de staat van dienst
van de wetenschappers zelf.
274. De wetenschappelijke en technische kennis moet verder ook toegankelijk zijn voor de
producent.1715
Kennis die niet toegankelijk is kan de producent niet tegengeworpen worden.
Wat deze toegankelijkheid betreft, wordt aangenomen dat dit beoordeeld moet worden aan de
hand van objectieve factoren zoals de plaats van herkomst en de taal van de informatie en de
verspreidingsgraad van het middel waarin de informatie te lezen valt.1716
Zo is het vrij
onwaarschijnlijk dat een wetenschappelijk artikel dat slechts in één land gepubliceerd is, en
dan nog niet in een wereldtaal, voldoet aan dit vereiste.1717
Hetzelfde kan gezegd worden van
proefnemingen die behoren tot het militair geheim.1718
Ook wanneer een risico slechts door
één wetenschapper in de beschermde omgeving van zijn laboratorium gekend is, is geen
sprake van toegankelijke kennis.1719
In omgekeerde zin is de kennis beschikbaar op het
internet met behulp van een erkende zoekmachine of gepubliceerd in een internationaal
gerenomeerd tijdschrift, toegankelijk indien deze in een wereldtaal raadpleegbaar is.1720
1713
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 257. 1714
Deze elementen zijn afgeleid uit het proefschrift van DE JONG, die soortgelijke elementen gebruikt om
invulling te geven aan het begrip “redelijk oordelende wetenschapper”. Dit begrip wordt gebruikt om het al dan
niet bestaan van voorzorgsverplichtingen op te stoelen. M.i. moeten dezelfde eisen gelden voor de invulling van
het ontwikkelingsrisicoverweer, gelet op de strenge invulling die aan dit verweermiddel gegeven wordt waardoor
de producent/leverancier als het ware verplicht wordt tot voorzorg. Zie uitgebreid: E. DE JONG,
Voorzorgverplichtingen. Over aansprakelijkheidsrechtelijke normstelling voor onzekere risico’s, Den Haag,
Boom Juridische Uitgevers, 2016, 133-143. 1715
Arrest Hof van 29 mei 1997, Commissie/Verenigd Koninkrijk, C-300/95, Jurispr. 1997, blz. I-2649,
overweging 28. 1716
Conclusie AG TESAURO in zaak C-300/95, Commissie/Verenigd Koninkrijk [1997], Jurispr. 1997, blz. I-
2649, overweging 23. 1717
C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 384 en I. BOONE en S. GUILIAMS,
“Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch
Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1345. In
soortgelijke zin, zie: N. JENKE, Haftung für fehlerhafte Arzneimittel und Medizinprodukte, Berlijn, Springer-
Verlag, 2004, 188. 1718
D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective products in Europe”, JETL
2014, vol. 5, afl. 1, (1) 31. 1719
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-23. 1720
C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 384.
239
Het is niet altijd eenvoudig om het vereiste van toegankelijkheid in te vullen. Het is dan ook
jammer dat het Hof van Justitie niet dieper ingegaan is op dit vereiste toen het uitspraak deed
over de interpretatie van het ontwikkelingsrisicoverweer. Zo is het bijvoorbeeld de vraag of
de opname in een publiek toegankelijke database voldoende is.1721
Of gaat het enkel om
informatie in dezelfde taal als die van de producent?1722
Of moet de informatie beschikbaar
zijn op een databank die doorgaans door de producent gebruikt wordt?1723
Naar mijn mening
moet aangenomen worden dat de toegankelijkheidseis – vanuit het oogpunt van het
slachtoffer althans – zo ruim mogelijk ingevuld wordt.1724
Dit is te verklaren vanuit de idee
dat de verweermiddelen uit de productaansprakelijkheidswetgeving een strikte lezing moeten
krijgen. Welnu, hetzelfde kan gezegd worden van de toegankelijkheidseis. Zo moet
bijvoorbeeld aangenomen worden dat het feit dat kennis niet gepubliceerd is in dezelfde taal
als die van de producent, onvoldoende is om te spreken van niet-toegankelijke informatie. Er
moet steeds in concreto nagegaan worden of er sprake was van niet-toegankelijke informatie
waarbij, zoals gezegd, diverse elementen in aanmerking moeten worden genomen. Als de
eisende partij zelf met bepaalde informatie komt aandraven, kan bovendien bezwaarlijk nog
gesteld worden dat deze niet-toegankelijk is voor de producent.
275. Tot slot stelt bepaalde rechtsleer zich de vraag of het ontwikkelingsrisicoverweer in
die zin begrepen moet worden dat de kennis meer in het algemeen gaat om het productrisico
dan wel of het moet gaan om het ontdekken van de onveiligheid zelf in het betrokken
product.1725
Verschillende rechtspraak heeft hieromtrent gesteld dat zodra een risico gekend
is, de producent zich niet meer kan beroepen op het ontwikkelingsrisicoverweer. Zo werd in
de Engelse bloedzaak A v. Nationaal Blood Authority gezegd dat aangezien reeds eerder
melding gemaakt was van gevallen van hepatitis C-overdracht in getransfuseerd bloed, de
producent op de hoogte moet zijn van dit risico. Om die reden kan het
ontwikkelingsrisicoverweer niet meer ingeroepen worden zelfs niet indien er geen tests
aanwezig zijn om het gebrek te ontdekken in een specifiek product.1726
Diezelfde redenering
kwam aan bod in het obiter dictum van de zaak Richardson v. LRC Products waarin het ging
om een gescheurd condoom.1727
Ook in een Franse zaak werd gesteld dat dit verweermiddel
niet ingeroepen kan worden als het risico op het bestaan van een bacterie in paardenvlees
gekend was hoewel in casu, door een foutieve laboratoriumtest, het bestaan van deze bacterie
niet ontdekt werd.1728
Tot slot heeft ook de Duitse rechtspraak – in een zaak van een
exploderende waterfles – geoordeeld dat het ontwikkelingsrisicoverweer enkel niet-
1721
In soortgelijke zin, zie: M. FALLON, “La directive du 25 juillet 1985 relative à la responsabilité du fait des
produits et le secteur de la construction”, T.Aann. 1987, (260) 274. 1722
M. MILDRED, “The development risk defence” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative
perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (167) 185. 1723
G. HOWELLS en M. MILDRED, “Is European products liability more protective than the restatement (third) of
torts: products liability?”, Tenn.L.Rev. 1997-98, afl. 65, (985) 1008-1009. 1724
In soortgelijke zin, zie: S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology
and ergonomics, Den Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 44. 1725
D. WUYTS, “The product liability Directive – more than two decades of defective products in Europe”, JETL
2014, vol. 5, afl. 1, (1) 31-33. 1726
A v. National Blood Authority (2001), 3 All ER 289. 1727
Richardson v. LRC Products Ltd. (2000), 59 BMLR 185. 1728
CA Toulouse (3e k.) 22 februari 2000, JCP 2000, II, 10429, noot P. LE TOURNEAU.
240
opspoorbare risico’s viseert.1729
Samenvattend meent deze rechtspraak dat zodra een bepaald
risico gekend is, de producent het ontwikkelingsrisico niet kan inroepen.1730
Een technische
onmogelijkheid om het gebrek te ontdekken in een bepaald product doet hier geen afbreuk
aan.1731
Deze redenering zou verklaard kunnen worden vanuit de idee dat de verweermiddelen
uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid strikt ingevuld worden. Daarenboven kan deze
lezing ook gerechtvaardigd worden vanuit de doelstelling van een zo ruim mogelijke
bescherming van de slachtoffers van productongevallen.
In een eerder alleenstaande zaak omtrent geïnfecteerd bloed werd door het hof te Amsterdam
echter geoordeeld dat het feit dat een hiv-infectie niet opgespoord kan worden gedurende een
bepaalde fase van de besmetting, voldoende is om een toepassing van het
ontwikkelingsrisicoverweer te rechtvaardigen.1732
Met andere woorden was het hof van
oordeel dat het ontwikkelingsrisicoverweer geldt zodra het gebrek zelf niet te ontdekken is.
Verschillende rechtsleer staat evenwel afkeurend tegenover deze interpretatie omwille van het
feit dat de al dan niet vermijdbaarheid van het risico geen rol mag spelen.1733
Niettemin valt
de stelling van het hof te Amsterdam wel degelijk goed te keuren.1734
Uit de bewoordingen
van artikel 7, e) Richtlijn Productaansprakelijkheid kan immers opgemaakt worden dat de
producent niet aansprakelijk is wanneer het, gelet op de stand van wetenschappelijke en
technische kennis, onmogelijk was om het bestaan van het gebrek te ontdekken. Taalkundig is
het dus niet voldoende dat het risico gekend is maar moet het gebrek zelf te ontdekken zijn
voor de producent.1735
Dat op die manier in enige mate minder bescherming geboden wordt
aan de slachtoffers van productongevallen kan niet als reden aangehaald worden voor een
ruimere lezing. De tekst van artikel 7, e) Richtlijn Productaansprakelijkheid spreekt immers
duidelijk van het bestaan van het gebrek zelf dat onmogelijk te ontdekken moet zijn.
276. Gelet op al het bovenstaande is het duidelijk dat het ontwikkelingsrisicoverweer een
strenge invulling krijgt. Niettemin zijn er enkele onduidelijkheden die opheldering behoeven.
Het is aan de Europese wetgever dan wel aan het Hof van Justitie – bijvoorbeeld in het kader
van een prejudiciële vraag – om hier uitsluitsel over te geven en te zorgen voor een heldere
interpretatie van dit verweermiddel. Zo werd aangekaart dat het vereiste van toegankelijkheid
1729
BGH 9 mei 1995, NJW 1995, 2162. Zie ook: J. VON STAUDINGERS, Kommentar zum Bürgerlichten
Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, Sellier-de Gruyter, Berlijn, 2014, 41-417 (en de
voorbeelden aldaar opgenomen). 1730
C. NEWDICK, “The development risk defence of the Consumer Protection Act 1987”, Cambridge L.J. 1988,
afl. 47, (455) 472 en A. GRUBB, J. LAING and J. MCHALE, Principles of medical law, Oxford, Oxford University
Press, 2010, 1001. 1731
J. TER HEERDT, “Aansprakelijkheid bij hiv-besmetting: IPR en causaliteitsproblemen” (noot onder Gent 24
april 1998), T.Gez. 1999-2000, (63) 66. 1732
Hof Amsterdam 3 februari 1999, NJ 1999, 621. 1733
C. VAN DAM, “Dutch case law on the EU Product Liability Directive” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product
liability in comparative perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (126) 130 en D. WUYTS,
“The product liability Directive – more than two decades of defective products in Europe”, JETL 2014, vol. 5,
afl. 1, (1) 33. 1734
In soortgelijke zin, zie: G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de
responsabilité, Brussel, Bruylant, 1998, 790. 1735
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 77 en L.
DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer,
2000, 52.
241
verduidelijking behoeft. Zoals gezegd, moet dit vereiste m.i. ruim ingevuld worden, althans
vanuit de optiek van het slachtoffer. Dit betekent dat niet te snel besloten mag worden tot niet-
toegankelijke kennis. Bij gebrek aan duidelijke wettekst over deze toegankelijkheidseis, kan
deze stelling verantwoord worden vanuit de idee dat de verweermiddelen uit de Richtlijn
Productaansprakelijkheid – en dus ook diens toepassingsvoorwaarden – strikt moeten
uitgelegd worden. Wat nu wel en wat nu niet toegankelijk is, moet in functie van diverse
concrete omstandigheden beoordeeld worden zoals de taal van de informatie en het middel
waarmee de informatie is verspreid.
Daarnaast blijft het de vraag of de kennis van het risico voldoende is om een toepassing van
dit verweermiddel uit te sluiten dan wel of dit slechts uitgesloten is in geval van kennis van
het gebrek zelf. Naar mijn mening moet aangenomen worden dat kennis van het risico op
zichzelf onvoldoende is om de toepassing van het ontwikkelingsrisicoverweer uit te sluiten.
Enkel indien de producent kennis had of kon hebben van het gebrek is een beroep op dit
verweermiddel niet mogelijk. Hoewel deze stelling niet volledig in lijn is met de idee van
slachtofferbescherming, kan ze verklaard worden vanuit de tekst van de richtlijn zelf. Deze
stelt uitdrukkelijk dat de producent niet aansprakelijk is wanneer het onmogelijk is om het
bestaan van het gebrek te ontdekken. De doelstelling van de wetgever en het principe van de
strikte invulling van de verweermiddelen, kunnen niet aangehaald worden tegen deze
duidelijke wettekst.
3. KRITIEK
277. De bevrijdingsgrond van het ontwikkelingsrisico is niet vrij van kritiek. Zo zijn
sommigen van oordeel dat dit een overbodig verweermiddel is.1736
Deze strekking is namelijk
van oordeel dat slechts sprake kan zijn van een veiligheidsgebrek indien aangetoond is dat,
het gelet op de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip van de
inverkeerstelling, mogelijk was om dit gebrek te ontdekken.1737
Meer specifiek stellen
anderen dat aangezien bij de veiligheidsbeoordeling rekening gehouden wordt met het tijdstip
van de inverkeerstelling, meteen ook dan de vraag naar het ontwikkelingsrisico gesteld
wordt.1738
Met andere woorden kan er geen sprake zijn van een onveilig product indien het
gebrek niet te ontdekken viel. Deze bewijslast zou echter ten laste van het slachtoffer komen
en niet ten laste van de producent.
1736
L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34, (1139) 1152. 1737
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 39; L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Maklu, 1989, 553 en H. COUSY, “De garantie voor verborgen gebreken en de productaansprakelijkheid” in B.
TILLEMAN en P.-A. FORIERS (eds.), De koop/La vente, Brugge, die Keure, 2002, (59) 75. 1738
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 83 en J.
STAPLETON, “Bugs in Anglo-American products liability” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in
comparative perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (295) 319.
242
Andere rechtsleer is dan weer – m.i. terecht – van oordeel dat een onderscheid gemaakt moet
worden tussen het bestaan van ontwikkelingsrisico’s en de veiligheidsbeoordeling.1739
Volgens hen moet eerst nagegaan worden of er sprake is van een gebrek om vervolgens na te
gaan of dit gebrek mogelijks een ontwikkelingsrisico is. Zoals aangegeven, komt het niet aan
het slachtoffer toe om aan te tonen dat de onveiligheid bestond op het ogenblik van de
inverkeerstelling noch dat de producent van enig gebrek op de hoogte was. Hier anders over
oordelen doet afbreuk aan het principe van objectieve aansprakelijkheid. In dezelfde optiek
heeft het Belgische Hof van Cassatie geoordeeld dat het aan de producent toekomt om te
bewijzen dat het gebrek onmogelijk te ontdekken was bij de inverkeerstelling en dat deze
bewijslast niet ten laste van het slachtoffer mag liggen.1740
278. Verder is er diverse rechtsleer die kritiek heeft op het bestaan van een
ontwikkelingsrisicoverweer an sich.1741
Zo zijn sommigen van oordeel dat de opname van
deze bevrijdingsgrond niet past in de coherentie van een objectieve aansprakelijkheid.1742
Soortgelijke redenering is te vinden in bepaalde Engelse literatuur.1743
Anderen menen dan weer dat best afstand gedaan wordt van dit verweermiddel teneinde te
vermijden dat een zeker foutelement binnensluipt in de foutloze aansprakelijkheid van de
richtlijn.1744
Ook in de Nederlandse rechtsleer gaan er stemmen op om afstand te doen van dit
verweer omwille van de zware bewijslast voor de producent enerzijds en het risico op
onnodige vertragingen in de procedure anderzijds, aangezien vele producenten – doorgaans
tevergeefs – zullen trachten zich te beroepen op dit verweermiddel.1745
Daarnaast wordt ook
gepleit om dit verweermiddel niet langer op te nemen teneinde de producent aan te zetten tot
een verhoogde controle van de veiligheid van diens producten.1746
Tot slot wordt de vraag
gesteld of een risico dat te groot beschouwd wordt voor de verzekeraars – aangezien één van
1739
Zie inter alia: H.C. TASCHNER, “La future responsabilité du fait des produits défectueux dans la
Communauté Européenne”, Rev.March.Com. 1986, afl. 297, (257) 261 en C. VERDURE, “Le risque de
développement dans le cadre de la responsabilité du fait des produits défectueux”, TBBR 2007, afl. 3, (131) 133. 1740
Cass. 6 april 2006, NjW 2007, 460, noot IB. 1741
Voor een helder overzicht van diverse argumenten pro en contra, zie: C.J.J.M. STOLKER, “Vijf argumenten
tegen het ontwikkelingsrisicoverweer”, NjB 1989, afl. 19, 643-648 en D.P. YOUNG, “The state of the art defence
– the tangled web?” in M. VAN DELFT-BAAS en E.H. HONDIUS (eds.), Jaarboek konsumentenrecht 1992,
Deventer, Kluwer, 1992, (69) 73-75. 1742
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 230 en T. VANSWEEVELT, “Les risques de développement” in X., Les assurances de
l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993, (317) 324-325. 1743
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 258; C. NEWDICK, “Risk,
uncertainty and ‘knowledge’ in the development risk defence”, Anglo-American L.Rev. 1991, afl. 20, (309) 309
en G. HOWELLS en M. MILDRED, “Is European products liability more protective than the restatement (third) of
torts: products liability?”, Tenn.L.Rev. 1997-98, afl. 65, (985) 987 en 1025. 1744
H. COUSY, “L’adaption du droit belge à la directive sur la responsabilité du fait des produits défectueux” in
X., Les assurances de l’entreprise, Brussel, Bruylant, 1988, (93) 133. 1745
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 102-103. 1746
D.P. YOUNG, “The state of the art defence – the tangled web?” in M. VAN DELFT-BAAS en E.H. HONDIUS
(eds.), Jaarboek konsumentenrecht 1992, Deventer, Kluwer, 1992, (69) 71 en A.E. MOTTUR, “The European
product liability directive: a comparison with U.S. law, an analysis of its impact on trade, and a recommendation
for reform so as to accomplish harmonization and consumer protection”, Law & Policy Int.Bus. 1993-94, afl. 25,
(983) 1015-1017.
243
de achterliggende doelstellingen van het verweer de verzekerbaarheid van risico’s is – niet
eveneens te groot is voor de consument.1747
Daarentegen is er rechtsleer te vinden die van mening is dat de opname van het
ontwikkelingsrisicoverweer leidt tot een eerlijk evenwicht tussen productinnovatie en
consumentenbescherming.1748
Sommigen menen zelfs dat de opname van het
ontwikkelingsrisico als verweermiddel verplicht zou moeten worden.1749
Dit om een betere
harmonisatie van productaansprakelijkheidswetgeving binnen de EU te bereiken alsook vanuit
de idee dat op die manier de producent als het ware gedwongen wordt tot scherpe
veiligheidscontroles wat de consumentenbescherming ten goede komt. De opname van dit
verweermiddel moet verder ook behouden blijven teneinde innovaties niet te vertragen en om
het productaansprakelijkheidsrisico verzekerbaar te houden.1750
Het is immers de vraag of een
te absolute aansprakelijkheid geen hindernis vormt voor innovatie en of de producent hierdoor
niet eerder ontmoedigd wordt om preventieve controles uit te voeren, nu hij, zonder
ontwikkelingsrisicoverweer, te allen tijde aansprakelijkheid draagt.1751
279. Met deze laatste strekking kan ingestemd worden. Naast de reeds aangehaalde
argumenten kan nog gewezen worden op één van de doelstellingen van de Richtlijn
Productaansprakelijkheid, zijnde komen tot een rechtvaardige verdeling van
productierisico’s. Deze doelstelling wordt m.i. niet bereikt als men de producent ook voor
ontwikkelingsrisico’s aansprakelijk stelt. Daarnaast wordt de opname van een
ontwikkelingsrisicoverweer ook verantwoord vanuit de idee dat de meeste EU-lidstaten dit
hebben gedaan en vanuit de Belgische rechtstraditie die ook in andere
(aansprakelijkheids)domeinen de producent niet aansprakelijk stelt voor niet te ontdekken
risico’s. Om al deze redenen lijkt het gerechtvaardigd om te pleiten voor een behoud van het
ontwikkelingsrisicoverweer in de Richtlijn Productaansprakelijkheid.
Niettemin stelt bepaalde rechtsleer zich wel de vraag of niet beter een andere vorm van
compensatie – bijvoorbeeld in de vorm van een fonds – geïntroduceerd kan worden voor
ontwikkelingsrisico’s.1752
De Europese Commissie heeft zich hierover in één van zijn
verslagen echter niet positief uitgelaten.1753
De Commissie was immers van mening dat de
vorming van fondsen (te) vaak als (te) gemakkelijke oplossing voor een maatschappelijk
1747
Groenboek wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def.,
23. 1748
A. PALMIGIANO en A. BONGIORNO, “Overview of EU legislation on product liability and consumer safety”,
Bus.L.Int. 2005, afl. 6, (396) 401. 1749
L.M. LINGER, “The products liability directive: a mandatory development risk defense”, Fordham Int.L.J.
1990-91, afl. 14, (478) 503-508. 1750
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 259 en A. CLARK, Product
liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 180-182. 1751
C.J.J.M. STOLKER, “Vijf argumenten tegen het ontwikkelingsrisicoverweer”, NjB 1989, afl. 19, (643) 643. 1752
A. PALMIGIANO en A. BONGIORNO, “Overview of EU legislation on product liability and consumer safety”,
Bus.L.Int. 2005, afl. 6, (396) 402-403. In soortgelijke zin, zie: S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en
aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 410: LIERMAN is hier meer bepaald van mening dat de
oplossing voor ontwikkelingsrisico’s buiten het aansprakelijkheidsrecht gevonden moet worden. 1753
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 20.
244
probleem naar voren geschoven wordt.1754
Naar mijn mening verdient het evenwel
aanbeveling om de mogelijkheid tot fondsvorming voor ontwikkelingsrisico’s toch grondig te
onderzoeken alvorens dit voorstel af te schieten. Met bepaalde rechtsleer kan immers besloten
worden dat alle argumenten voor dan wel tegen het ontwikkelingsrisico voor discussie vatbaar
zijn en er maar één vraag doorslaggevend is, namelijk: is het billijk om de
ontwikkelingsrisico’s ten laste te leggen van producent of productslachtoffer?1755
Het is echter
de vraag wie deze vraag moet beantwoorden en wat wel en wat niet billijk beschouwd wordt.
Terecht wordt deze vraag door de aangehaalde rechtsleer dan ook beantwoord in die zin dat
geen van beide billijk zou zijn. Bijgevolg verdienen andere oplossingen, zoals eventueel een
fonds, de voorkeur.
F. Onderdelen-exceptie
280. Tot slot kan de producent van een onderdeel of een grondstof zich van
aansprakelijkheid bevrijden door te bewijzen dat het gebrek te wijten is aan het ontwerp van
het eindproduct dan wel aan de onderrichtingen van de producent van het eindproduct. Dit is
de zogenaamde onderdelen-exceptie. Enerzijds is de onderdelenproducent bevrijd indien het
gebrek te wijten is aan het eindproduct. Dit is logisch: in dergelijk geval is er immers geen
sprake van een gebrekkig onderdeel en aldus niet van een gebrekkig product(onderdeel) op
het ogenblik dat dit door de onderdelenproducent in het verkeer gebracht werd.1756
Daarnaast is de onderdelenproducent bevrijd van productaansprakelijkheid als hij aantoont dat
het gebrek te wijten is aan de onderrichtingen die door de producent van het (eind)product
zijn verstrekt. Ook dit is logisch: in dergelijke situatie is het onderdeel op zichzelf niet
gebrekkig op het ogenblik van de inverkeerstelling maar wordt het onveilig doordat de
onderrichtingen van de eindproducent niet correct waren opdat het onderdeel veilig kan
functioneren in het eindproduct.1757
281. Dit verweermiddel is als het ware niets meer dan een herhaling van de regel dat de
productaansprakelijkheidsregels enkel van toepassing zijn op gebreken die bestonden op het
moment dat het product in het verkeer gebracht werd.1758
Bepaalde rechtsleer bestempelt dit
verweermiddel dan ook als een pleonasme of een overbodige bevrijdingsgrond aangezien het
enkel zegt dat een onderdeel niet gebrekkig is wanneer het … niet gebrekkig is, doordat het
gebrek te wijten is aan het ontwerp van het eindproduct of aan de instructies van de fabrikant
van het eindproduct.1759
Dit verweermiddel voegt dan ook niets toe aan de basisregel van
1754
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 147. 1755
C.J.J.M. STOLKER, “Vijf argumenten tegen het ontwikkelingsrisicoverweer”, NjB 1989, afl. 19, (643) 648. 1756
T. VANSWEEVELT, “Art. 8 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 8 (bijgewerkt tot augustus 2002). 1757
H. TASCHNER en E. FRIETSCH, Produkthaftungsgesetz und EG-Produkthaftungsrichtlinie, Munchen, C.H.
Beck, 1990, 209. 1758
J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 48 en S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 393. 1759
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (3) 27.
245
aansprakelijkheid noch aan de bevrijdingsmogelijkheden van de producent.1760
Niettemin
wordt via de opname van dit verweermiddel bijkomend gewezen op het belang voor de
grondstoffen- of onderdelenproducent om voldoende informatie bij te houden over diens
productie- en distributieproces.1761
AFDELING 6. VERJARING EN VERVAL
282. Volgens de Europese wetgever is het onbillijk om de producent objectief aansprakelijk
te stellen voor productgebreken zonder enige tijdsbeperking aangezien producten in de loop
der tijd aan slijtage onderhevig zijn, er strengere veiligheidsnormen ontwikkeld worden en de
wetenschappelijke en technische kennis er op vooruitgaat.1762
Naar analogie met het geldende
recht inzake koopgebreken in bepaalde lidstaten alsook met de Europese
consumentenkoopregeling, werd er voor gekozen om te werken met een dubbele
tijdsbeperking voor de productaansprakelijkheid.1763
Enerzijds werd een verjaringstermijn
ingevoerd en anderzijds een vervaltermijn.
§ 1. VERJARING VAN DE AANSPRAKELIJKHEIDSVORDERING
283. De vordering tot schadevergoeding verjaart na drie jaar, lopende vanaf de dag waarop
de eiser kennis kreeg dan wel had moeten krijgen van de schade, het gebrek en de identiteit
van de producent.1764
Op deze termijn zijn de nationale bepalingen inzake schorsing en
stuiting van toepassing.1765
In sommige rechtsleer wordt evenwel opgemerkt dat verschillen
mogelijk zijn tussen de stuitings- en schorsingsgronden in verschillende landen zodat de vraag
gesteld kan worden of dit niet beter op Europees niveau geregeld wordt.1766
Aangezien de
ingevoerde verjaringstermijn afwijkt van de nationale gemeenrechtelijke termijnen, moet deze
hoe dan ook strikt geïnterpreteerd worden.1767
Men mag hierbij niet uit het oog verliezen dat het slachtoffer in bepaalde gevallen een
producent of invoerder in een andere lidstaat moet zoeken of dat de slachtoffers van
gelijkaardige productongevallen zich willen verenigen in hun vordering tot schadevergoeding,
wat enige tijd vraagt.1768
De vooropgestelde verjaringstermijn van drie jaar moet in die optiek
1760
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 554 en H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 377. 1761
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 85. 1762
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 11. 1763
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 245. 1764
Artikel 10, §1 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 12, §2, lid 1 Wet Productaansprakelijkheid. 1765
Artikel 10, §2 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 12, §2, lid 2 Wet Productaansprakelijkheid. 1766
A.M. GUNCKEL, “Rechtsvorderingen uit produktenaansprakelijkheid: een uniforme verjaringstermijn?” in M.
VAN DELFT-BAAS en E.H. HONDIUS (eds.), Jaarboek konsumentenrecht 1995, Deventer, Kluwer, 1995, 81-102. 1767
Rb. Gent 7 mei 2004, T.Gez. 2007-08, afl. 2, 162. 1768
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 249.
246
dus als enigszins kort bestempeld worden. Dit klemt des te meer in het licht van de
gemeenrechtelijke verjaringstermijn van vijf jaar.1769
284. De verjaringstermijn vangt aan op het ogenblik dat de schadelijder over alle nodige
gegevens beschikt – of daarvan redelijkerwijs op de hoogte moet zijn – om een vordering in te
stellen.1770
Er moet aldus een cumulatieve kennis zijn van drie voorwaarden, zijnde: schade,
gebrek en identiteit van de producent.1771
Dit vertrekpunt is geïnspireerd op de Amerikaanse
discovery rule.1772
Van de benadeelde wordt wel enige redelijke inspanning verwacht om
kennis te krijgen van de nodige gegevens om een rechtsvordering in te stellen.1773
Ook in de
Amerikaanse rechtspraak werd reeds gesteld dat de verjaringstermijn loopt vanaf het ogenblik
waarop men kennis heeft of moet hebben van de essentiële elementen om een vordering in te
stellen.1774
Zo is de voorlopige diagnose van een arts voldoende als impuls voor de partijen
om een onderzoeksplicht aan te vatten om deze diagnose al dan niet bevestigd te zien, bij
gebreke waaraan de verjaringstermijn begint te lopen.1775
Ook indien het slachtoffer van een
gebrekkige spuitbus regelmatig gebruik maakt van een dergelijke spuitbus, zal sneller
aangenomen worden dat het slachtoffer op de dag van het ongeval reeds kennis heeft van de
schade alsook van het gebrek van de spuitbus.1776
Bepaalde Belgische rechtspraak en rechtsleer zijn van oordeel dat enkel de kennisname van de
identeit van de werkelijke producent in aanmerking genomen kan worden als vertrekpunt van
de verjaringstermijn.1777
Deze strekking meent dat de richtlijn enkel spreekt over de producent
en bijvoorbeeld niet over de EU-invoerder of de leverancier. Deze redenering kan niet
bijgetreden worden. Zoals gezegd, worden andere personen – zoals de EU-invoerder of de
leverancier – onder bepaalde voorwaarden gelijkgesteld met de producent van het product.1778
In dergelijk geval moeten zij als producent beschouwd worden, wat betreft alle aspecten van
de wetgeving. Zodoende is in bepaalde gevallen de kennis van de identiteit van de EU-
invoerder of de leverancier voldoende om de verjaringstermijn te laten aanvangen. Bijgevolg
is het mogelijk dat de verjaringstermijn tegen verschillende aansprakelijke partijen op een
1769
Artikel 2262bis, §1, lid 2 BW. 1770
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 20 en H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn
Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 373. 1771
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 172. 1772
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 549. 1773
Kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2005-06, afl. 31, 1229; H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor
gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva,
Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 378-379 en I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en
productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en
economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1346-1347. 1774
Zie inter alia: Koker v. Armstrong Cork, Inc., 60 Wash.App. 466 en 804 P.2d 659 (1991). 1775
Mazur v. Merck & Co., 742 F.Supp. 239 (1990). 1776
Luik 26 juni 2014, JLMB 2015, 603. 1777
Rb. Gent 7 mei 2004, T.Gez. 2007-08, afl. 2, 162 en B. TILLEMAN, Overeenkomsten. Bijzondere
overeenkomsten. Verkoop. in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2012, 685. 1778
Cf.supra: randnrs. 60-76.
247
ander ogenblik een aanvang neemt. Indien bijvoorbeeld kennis verworven wordt over de
identiteit van de schijnproducent in januari 2016 en deze pas in april 2016 de gegevens van de
werkelijke producent meedelt, vangt de verjaringstermijn op een verschillend ogenblik aan
ten aanzien van schijnproducent en werkelijke producent.
§ 2. VERVAL VAN DE AANSPRAKELIJKHEIDSVORDERING
285. Na verloop van tijd wordt het moeilijker om te achterhalen wanneer een gebrek is
ontstaan en of het schadegeval niet eerder te wijten is aan slijtage in plaats van aan een
gebrek.1779
Het werd dan ook onbillijk geacht om de producent eindeloos met een steeds
groeiend schaderisico te belasten.1780
Om die reden werd een bijkomende tijdsbeperking
ingevoerd. Meer bepaald verdient de met de risicoaansprakelijkheid gepaard gaande extra last
voor de producent een tegengewicht in de vorm van een ultieme tijdsbeperking, zodat de
technische vooruitgang niet belemmerd wordt en het aansprakelijkheidsrisico verzekerbaar
blijft.1781
De rechten van de schadelijder vervallen na tien jaar, te rekenen vanaf de dag waarop de
producent het product dat de schade heeft veroorzaakt, in het verkeer gebracht heeft.1782
De
aangesprokene draagt de bewijslast – en aldus het bewijsrisico – van de vaststelling van de
aanvang van deze vervaltermijn.1783
Het ogenblik van de inverkeerstelling is hierbij van groot
belang.1784
286. Deze termijn betreft een absolute en fatale termijn die niet onderhevig is aan enige
vorm van schorsing of stuiting.1785
Enkel het instellen van een gerechtelijke procedure tegen
de producent verhindert dat de vordering vervalt.1786
Het moet evenwel het slachtoffer zijn dat
de gerechtelijke procedure instelt – of een hangende vordering uitbreidt – zodat een
1779
Toelichting bij het voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der Lid-Staten inzake de aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese
Gemeenschappen, Supplement 11/76, 20 en I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de
onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-29. 1780
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 2)”, TBBR 1992,
afl. 3, (184) 211. 1781
Groenboek wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def., 25
en conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-358/08, Aventis Pasteur SA [2009], Jurispr. 2009, blz. I-11305,
overweging 49. 1782
Artikel 11 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 12, §1 Wet Productaansprakelijkheid. 1783
Conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-358/08, Aventis Pasteur SA [2009], Jurispr. 2009, blz. I-11305,
overweging 90. 1784
Over dit ogenblik, cf.supra: randnrs. 257-260. 1785
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 22; toelichting bij het voorstel voor een richtlijn
van de Raad betreffende de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake de
aansprakelijkheid voor produkten met gebreken, Bulletin van de Europese Gemeenschappen, Supplement 11/76,
20; J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987,
(3) 57 en I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E.
TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B,
Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1347. 1786
Artikel 12, §2, in fine Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 11, in fine Wet Productaansprakelijkheid.
Hoewel de Belgische wetgeving niet expliciet vereist dat de procedure tegen de producent ingesteld is, vloeit dit
ontegensprekelijk voort uit een richtlijnconforme interpretatie (R. STEENNOT, “Hof van Justitie preciseert
vervaltermijnen voor productaansprakelijkheid”, Juristenkrant 2010, 16).
248
dagvaarding in tussenkomst en vrijwaring op verzoek van de leverancier, geen afbreuk doet
aan de lopende vervaltermijn.1787
Het Hof van Justitie heeft verder beslist dat het aan de nationale rechter toekomt om na te
gaan of een indeplaatsstelling mogelijk is, op voorwaarde dat zo het toepassingsgebied
rationae personae van de richtlijn niet uitgebreid wordt.1788
Bovendien werd door het Hof
terecht geoordeeld dat een nationale regeling die de vervanging van de verweerder door een
andere verweerder in de loop van de procedure toestaat, niet verenigbaar is met de richtlijn
indien op die manier een persoon bij de procedure betrokken wordt ten aanzien van wie de
tienjarige vervaltermijn al is verstreken.1789
De betekenis van de vervaltermijn moet enigszins afgezwakt worden wegens de grote
verscheidenheid aan verweerders die in een zaak betrokken kunnen zijn en vooral door het
feit dat voor ieder van hen een afzonderlijke datum van inverkeerstelling geldt.1790
Aangezien
het product diverse keren in het verkeer gebracht kan worden door verschillende personen,
geldt ten aanzien van elk van hen een verschillend aanvangspunt van de vervaltermijn.1791
In
dat opzicht is het mogelijk dat de vordering tegen de producent van een onderdeel vervallen is
terwijl nog een vordering openstaat tegen de eindproducent. Daarenboven begint de
vervaltermijn voor elk product afzonderlijk te lopen vanaf het ogenblik van de
inverkeerstelling van dat product en niet vanaf het ogenblik waarop het eerste product van een
bepaalde serie in het verkeer gebracht werd.1792
1787
S. ILLEGEMS, “Contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door een
gebrekkige zaak: nood aan een veiligheidsverplichting van arts en ziekenhuis” (noot onder Antwerpen 19 maart
2012), T.Gez. 2014-15, afl. 1, (34) 36. 1788
Arrest Hof van Justitie van 9 februari 2006, Declan O’Byrne, C-127/04, Jurispr. 2006, blz. I-1313,
overweging 38. 1789
Conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-358/08, Aventis Pasteur SA [2009], Jurispr. 2009, blz. I-11305,
overwegingen 68-80 en arrest Hof van Justitie van 2 december 2009, Aventis Pasteur, C-358/08, Jurispr. 2009,
blz. I-11305, overweging 44. Zie hierover ook: R. STEENNOT, “Hof van Justitie preciseert vervaltermijnen voor
productaansprakelijkheid”, Juristenkrant 2010, 16. 1790
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1989-90, 1262/1, 22. 1791
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 551. 1792
CA Orléans 7 september 2009, 08/01341, beschikbaar via www.lexisnexis.com; T.N.M. PAS,
“Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale kwaliteitszorg,
Deventer, Kluwer, losbl., 33 en G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 44.
Contra: A. TURNER, “The EC Product Liability Directive” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product
liability, Londen, Buttersworths, 1992, (1) 8.
249
287. De duur van de vervaltermijn is verder niet vrij van kritiek.1793
Zo menen sommigen
dat deze termijn te lang is voor bepaalde producten – zoals levensmiddelen – maar te kort is
voor andere, duurzame goederen zoals liften en auto’s.1794
Daarenboven wordt door
sommigen opgemerkt dat deze vervaltermijn niet consistent is met de termijn uit de Richtlijn
Productveiligheid.1795
Daar wordt het veiligheidsbegrip immers niet vastgekoppeld aan een
tienjarige termijn, maar aan de levensduur van het product die ontegensprekelijk meer dan
wel minder kan bedragen dan tien jaar.1796
Terecht wordt dan ook de vraag gesteld of vanuit
deze regelgeving niet gepleit moet worden voor een aanpassing van de vervaltermijn in de
Richtlijn Productaansprakelijkheid.
De Europese Commissie was echter van oordeel dat beide richtlijnen een complementaire
maar geen gelijke functie hebben. Volgens de Commissie is het om die reden gerechtvaardigd
om voor de aansprakelijkheid van de producent een andere tijdsbeperking op te leggen dan
voor de algemene productveiligheid.1797
Deze redenering overtuigt echter niet volledig. Beide
richtlijnen hebben uiteindelijk, de facto althans, wel een gelijke functie.1798
Bovendien is het
kunstmatig om enerzijds te vereisen dat een product veilig is gedurende diens normale
levensduur maar anderzijds hier een vaste termijn van tien jaar op te plakken. Het lijkt dan
ook aanbevolen om, naar analogie met de Richtlijn Productveiligheid, de normale levensduur
van het product voorop te stellen als beslissend element. Hoewel sommigen van oordeel
zullen zijn dat op die manier minder rechtszekerheid bereikt wordt, moet opgemerkt worden
dat deze situatie er de facto reeds is via de Richtlijn Productveiligheid. Dit voorstel leidt dus
niet tot een slechtere situatie voor het productslachtoffer noch voor de producent. Integendeel
zelfs: de producent is gebaat bij een kortere vervaltermijn in bepaalde gevallen, terwijl
slachtoffers soms baat hebben bij een langere termijn.
1793
Zie uitgebreider: A. JANSSEN, R. SCHULZE en P. MACHNIKOWSKI, “The content of the Product Liability
Directive: section IV.G. Time restrictions on claims” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European Product Liability,
Cambridge, Intersentia, 2016, (88) 95-97. 1794
T. VANSWEEVELT, “Art. 12 Wet Productenaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 3 (bijgewerkt tot augustus 2002); J.-L. FAGNART, “La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du
fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 56-57; A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989,
206; Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 251 en D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008,
afl. 1, (3) 28. 1795
C. DELFORGE en A. REGNIAULT, “La responsabilité du fait des produits défectueux mise en oeuvre par la
directive du 25 juillet 1985: la responsabilité civile du ‘producteur’” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit
pharmaceutique. La commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer,
2011, (1099) 1159 1796
Groenboek wettelijke aansprakelijkheid voor producten met gebreken, 28 juli 1999, COM(1999) 396 def.,
26. 1797
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 23. 1798
Cf.supra: randnrs. 18 en 37.
250
AFDELING 7. EERBIEDIGENDE WERKING VAN DE WET
PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID
§ 1. BEGRIP EN INVULLING
288. De Richtlijn Productaansprakelijkheid laat de rechten die de benadeelde ontleent aan
het recht inzake contractuele of buitencontractuele aansprakelijkheid of aan een op het
ogenblik van de invoering van de richtlijn bestaand speciaal aansprakelijkheidsregime
onverlet.1799
De productaansprakelijkheidswetgeving heeft zo een eerbiedigend of aanvullend
karakter ten aanzien van het nationaal gemeen recht.1800
Wat België betreft, kan het
slachtoffer van een onveilig product bijvoorbeeld nog een beroep doen op de
vrijwaringsvordering voor verborgen gebreken, de Consumentenkoopwet, de vordering op
grond van de algemene contractuele aansprakelijkheid en het gemeen buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht.1801
Uit de rechtspraak blijkt dat de benadeelde zich effectief veelal op
meer dan één juridische grondslag steunt.1802
Daarenboven brengt de eerbiedigende werking
met zich mee dat deze wetgeving geen afbreuk doet aan de bestaande verantwoordelijkheden
– met bijhorende aansprakelijkheid – die opgelegd worden door de
productveiligheidswetgeving.1803
De ratio legis van deze eerbiedigende werking is te vinden in het feit dat nationale
aansprakelijkheidsregimes dezelfde doelstelling nastreven als de richtlijn, namelijk:
bescherming bieden aan de slachtoffers van productongevallen.1804
Bijgevolg wordt
aangenomen dat de nationale bepalingen van de lidstaten, die via een andere grondslag dan de
richtlijn eveneens een recht op schadevergoeding toekennen, enkel onverlet gelaten worden
1799
Artikel 13 Richtlijn Productaansprakelijkheid en artikel 13 Wet Productaansprakelijkheid. 1800
H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 373; M.
FALLON, “La loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait des produits défectueux”, JT 1991, (465)
465; A. TURNER, “The EC Product Liability Directive” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product
liability, Londen, Buttersworths, 1992, (1) 4; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 497 en M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade
veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en
kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 145. 1801
H. COUSY, “L’adaption du droit belge à la directive sur la responsabilité du fait des produits défectueux” in
X., Les assurances de l’entreprise, Brussel, Bruylant, 1988, (93) 107 en T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke
aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis, Antwerpen, Maklu, 1992, 668. 1802
Zie inter alia: Antwerpen 10 januari 2000, NjW 2000-01, 471; Antwerpen 13 februari 2002, T.Verz. 2002,
afl. 340, 708, noot H. ULRICHTS; Antwerpen 4 december 2002, T.Verz. 2003, afl. 345, 833; Luik 18 oktober
2004, JLMB 2005, afl. 5, 212; Luik 7 november 2005, TBBR 2006, afl. 10, 620, noot E. MONTERO; Gent 3
oktober 2007, Computerr. 2008, 202, noot E. KINDT; Brussel 21 september 2010, RGAR 2010, 14675, noot N.
ESTIENNE en T.Gez. 2011-12, 183, noot M. DILLEN en F. DEWALLENS; Luik 23 april 2013, DCCR 2014, afl. 103,
50; Rb. Brugge 30 oktober 2000, RW 2001-02, afl. 33, 1182; Kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2005-06, afl. 31, 1229;
Rb. Brussel 10 november 2009, RGAR 2010, 14632 en Vred. Gent 2 mei 1997 en 5 september 1997, NjW 1999-
2000, 461. 1803
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle
de 1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 164. 1804
T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, afl. 2,
(96) 97.
251
wanneer deze bepalingen een doeltreffende bescherming van het slachtoffer voor ogen
hebben.1805
289. Hierbij mag niet uit het oog verloren worden dat de Richtlijn Productaansprakelijkheid
een volledige harmonisatie nastreeft van de punten die zij regelt. In verscheidene arresten
heeft het Hof van Justitie bijgevolg gesteld dat artikel 13 niet in die zin uitgelegd mag worden
dat het de lidstaten de mogelijkheid laat om een algemeen aansprakelijkheidsstelsel inzake
onveilige producten te handhaven dat verschilt van het stelsel van de richtlijn.1806
Een
aansprakelijkheidsregime dat op dezelfde grondslag berust als het door de richtlijn ingevoerde
stelsel en niet beperkt is tot een specifieke productsector, valt aldus niet onder de
aansprakelijkheidsregelingen waar artikel 13 Richtlijn Productaansprakelijkheid naar
verwijst.1807
Zo werd geoordeeld dat het een lidstaat niet toegestaan is om de
aansprakelijkheid rationae personae op algemene wijze uit te breiden door de leverancier op
gelijke voet met de producent te plaatsen.1808
Met uitzondering van de vergoeding van schade aan voor beroepsmatig gebruik bestemde of
voor dat doel gebruikte zaken, is ook het schadebegrip een element dat door de richtlijn op
uitputtende wijze geregeld wordt.1809
In die optiek was het Hof van Justitie van mening dat
het de lidstaten verboden is om de franchise voor de zaakschade niet over te nemen in de
nationale omzettingswetgeving.1810
In diezelfde zin zou het de lidstaten ook niet toegestaan
zijn om het systeem van objectieve productaansprakelijkheid uit te breiden naar bijvoorbeeld
onroerende goederen of goederen die niet met een economisch doel vervaardigd zijn, gelet op
de duidelijk afgebakende definitie van het begrip “product”.1811
1805
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productaansprakelijkheid, overweging 13. 1806
Arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. 2002, blz. I-3827; arrest Hof van 25
april 2002, Commissie/Griekenland, C-154/00, Jurispr. 2002, blz. I-3879 en arrest Hof van 25 april 2002,
Gonzales Sanchez, C-183/00, Jurispr. 2002, blz. I-3901. 1807
H. COUSY, “Vraagbaak omtrent de richtlijn produktenaansprakelijkheid”, TPR 1988, (663) 673-674; I.
DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme producten” in
VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend, verwaand of
miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 53; D. FAIRGRIEVE, “L’exception française? The french law of product
liability” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective, Cambridge, Cambridge
University Press, 2005, (84) 97 en H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige
producten” in X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer,
2008, (335) 359. 1808
Arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. 2002, blz. I-3827; arrest Hof van
Justitie van 10 januari 2006, Skov & Bilka, C-402/03, Jurispr. 2006, blz. I-199; arrest Hof van 14 maart 2006, C-
177/04, Commissie/Frankrijk, Jurispr. 2006, blz. I-2461 en arrest Hof 5 juli 2007, Commissie/Denemarken, C-
327/05, Jurispr. 2007, blz. I-93. Zie hierover uitgebreider: G. RAYMOND, “La France est sanctionnée pour avoir
mal transposé la directive n° 85/374 du 25 juillet 1985”, Contr.Con.Consom. 2002, afl. 7, comm. 117 en P.
OUDOT, “L’obligation de sécurité et la responsabilité du distributeur”, Cont.Con.Consom. 2003, afl. 7, chron. 8. 1809
M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R.
STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-
2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 169-170. 1810
Arrest Hof van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. 2002, blz. I-3827 en arrest Hof van 25
april 2002, Commissie/Griekenland, C-154/00, Jurispr. 2002, blz. I-3879. 1811
C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer,
currens, supplement 147, 20.
252
In diverse arresten heeft het Hof van Justitie de eerbiedigende werking van de richtlijn
bijgevolg ingeperkt.1812
Om te bepalen of een nationaal regime nog mogelijk is, moet
nagegaan worden of de inhoudelijke grondslag van deze nationale regeling al dan niet
verschilt van de grondslag van de richtlijn.1813
Deze laatste kenmerkt zich door (1) het bestaan
van een bepaald soort schade (2) veroorzaakt door (3) een gebrekkig product dat (4) door de
aangesproken persoon in het verkeer gebracht werd.1814
Op die manier kunnen vraagtekens
geplaatst worden bij diverse nationale aansprakelijkheidsgrondslagen die traditioneel
genoemd worden als een aanvulling op de Wet Productaansprakelijkheid.1815
290. Zo kan men geen beroep meer doen op de hierna te bespreken rechtspraak die het in
het verkeer brengen van een onveilig product automatisch als een fout in de zin van artikel
1382 BW kwalificeert.1816
Verder kan de vraag gesteld worden of nog een beroep mogelijk is
op de regeling inzake verborgen gebreken wanneer het verborgen gebrek een
veiligheidsgebrek, in de zin van de Wet Productaansprakelijkheid, betreft.1817
Gelet op het feit
dat de rechtspraak aan artikel 1645 BW als het ware een foutloze aansprakelijkheid verbonden
heeft voor de fabrikant en gespecialiseerde verkopers, is in dat geval sprake van
aansprakelijkheid die op dezelfde grondslag gebaseerd is als die van de Richtlijn
Productaansprakelijkheid. Het gaat namelijk om aansprakelijkheid wegens het in het verkeer
brengen van een onveilig product. Bijgevolg zou een beroep op de artikelen 1641 en volgende
BW niet geldig zijn wanneer het verborgen gebrek samenvalt met een veiligheidsgebrek. In
soortgelijke zin kan geargumenteerd worden dat het niet mogelijk is om via artikel 1382 BW
de producent aansprakelijk te stellen voor bepaalde schendingen van de
productveiligheidswetgeving.1818
Aansprakelijkheid via artikel 1382 BW in combinatie met
bijvoorbeeld een schending van de algemene veiligheidsverplichting uit de
productveiligheidswetgeving zal namelijk de facto op dezelfde grondslag berusten. Het is in
beide gevallen immers de producent die aansprakelijk gesteld wordt voor het in het verkeer
brengen van een onveilig product.
1812
I. GIESEN, “The development of products liability in the Netherlands” in S. WHITTAKER (ed.), The
development of product liability, Cambridge, Cambridge University Press, 2010, (152) 174. 1813
J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet
en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 154. 1814
M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R.
STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-
2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 171. 1815
Voor uitvoerige bespreking, zie: M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door
onveilige producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste
postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 170-224. 1816
Cf.infra: randnrs. 303-305. Zie ook: CA Grenoble 11 juni 2008, 06/04305, beschikbaar via
www.lexisnexis.com en L. LEVENEUR, “Le vendeur non fabricant n’est plus responsable…” (noot onder Cass.Fr.
28 mei 2010), La Semaine Juridique Entreprise et Affaires 26 augustus 2010, afl. 34, 1721 en C. VAN DAM,
European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 375. 1817
L. LEVENEUR, “Le vendeur non fabricant n’est plus responsable…” (noot onder Cass.Fr. 28 mei 2010), La
Semaine Juridique Entreprise et Affaires 26 augustus 2010, afl. 34, 1721. 1818
G. RAYMOND, “La France est sanctionnée pour avoir mal transposé la directive n° 85/374 du 25 juillet
1985”, Contr.Con.Consom. 2002, afl. 7, comm. 117.
253
Gelet op deze vragen, is het van belang dat deze problematiek zo snel mogelijk uitgeklaard
wordt, wat bijvoorbeeld mogelijk is in het kader van prejudiciële vragen aan het Hof van
Justitie.1819
Niettemin moet m.i. aangenomen worden dat hoe dan ook slechts weinig van de
traditioneel aangehaalde aansprakelijkheidsregimes nog onder het principe van de
eerbiedigende werking zullen vallen, gelet op de strenge rechtspraak van het Hof. In alle
hierboven opgesomde gevallen gaat het immers om nationale aansprakelijkheidsregimes die
formeel gezien wel verschillen van de productaansprakelijkheidswetgeving, maar die er
inhoudelijk gezien toch mee overeenstemmen. Dit is net wat het Hof van Justitie
klaarblijkelijk niet meer toelaat. Om die reden lijkt het mij weinig waarschijnlijk dat de
hierboven beschreven situaties door het Hof toegelaten zouden worden, hoewel zij in de
Belgische rechtspraktijk wel nog steeds veelvuldig voorkomen.
291. Artikel 13 Richtlijn Productaansprakelijkheid verzet zich enkel tegen
aansprakelijkheidsregimes met hetzelfde voorwerp en dezelfde grondslag, zijnde
aansprakelijkheid voor een product dat niet de veiligheid biedt die men ervan mag
verwachten.1820
De nationaal geldende aansprakelijkheidsregimes die beperkt zijn tot een
bepaalde productsector1821
of die op een andere grondslag berusten, kunnen dus nog wel
ingeroepen worden door het slachtoffer.1822
Zo oordeelde het Hof van Justitie reeds dat de
Duitse aansprakelijkheidsregeling op het gebied van geneesmiddelen beperkt is tot een
bepaalde productiesector en reeds bestond bij de kennisgeving van de richtlijn.1823
Bijgevolg
is het daarin opgenomen recht van de consument om van de fabrikant van het product
informatie te verlangen over de bijwerkingen van het geneesmiddel, een recht dat niet onder
de punten van de Richtlijn Productaansprakelijkheid valt en dus perfect geldig is.1824
1819
Voor een helder overzicht van mogelijke prejudiciële vragen op dit punt, zie: M. KRUITHOF, “Wie is
aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.),
Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen,
Kluwer, 2015, (143) 219-224. 1820
Conclusie AG MENGOZZI in zaak C-495/10, Dutrueux [2011], Jurispr. 2011, blz. I-14157, overweging 57. 1821
Als typevoorbeeld geldt hier de Duitse Arzneimittelgesetz waarin de aansprakelijkheid voor geneemiddelen
geregeld is. Zie hierover: N. JENKE, Haftung für fehlerhafte Arzneimittel und Medizinprodukte, Berlijn, Springer-
Verlag, 2004, 29-107. 1822
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007, (45) 61 en A.L.M. KEIRSE,
“Richtlijn 1985/374/EG inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken” in A.S. HARTKAMP, C.H.
SIEBURGH, L.A.D. KEUS, J.S. KORTMANN en M.H. WISSINK (eds.), De invloed van het Europese recht op het
Nederlandse privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2014, (33) 57-58. 1823
Arrest Hof van Justitie van 20 november 2014, Novo Nordisk, C-310/13, overweging 21. 1824
Arrest Hof van Justitie van 20 november 2014, Novo Nordisk, C-310/13, overweging 29 en 33.
254
Verder moet opgemerkt worden dat de richtlijn geen uitputtende harmonisatie beoogt op alle
andere vlakken dan de punten die in de richtlijn geregeld zijn.1825
Op deze punten behouden
de lidstaten volledige vrijheid om eventuele andere regelingen uit te werken.1826
Zo werd
supra1827
aangegeven dat de richtlijn enkel een harmonisatie beoogt van de kring der
aansprakelijke personen door te bepalen wie van de beroepsmatig handelende personen die
deelneemt aan het productie- en verhandelingsproces aansprakelijk is zonder zich uit te
spreken over bijvoorbeeld de aansprakelijkheid van de dienstverrichter.1828
Verder werd
supra1829
aangegeven dat de vergoeding van schade aan de voor beroepsmatig gebruik
bestemde en gebruikte goederen niet tot de punten behoort die de richtlijn op harmoniserende
wijze regelt.1830
§ 2. KRITIEK
292. De eerbiedigende werking van de Richtlijn Productaansprakelijkheid wordt vaak
omschreven als de grootste struikelsteen voor een effectieve werking en de te bereiken
harmonisatie.1831
Bovendien zorgen verscheidene elementen uit de richtlijn er voor dat een
beroep op andere (nationale) aansprakelijkheidsprocedures onafwendbaar is.1832
Te denken
valt aan de franchise voor materiële schade, de voorwaarden voor de vergoeding van
materiële schade, de subsidiaire leveranciersaansprakelijkheid en de eerder korte verjarings-
en vervaltermijnen. Daarenboven wordt in de richtlijn op diverse plaatsen verwezen naar de
toepassing van het nationale recht. Te denken valt aan de invulling van het causaliteitsvereiste
1825
Arrest Hof van 4 juni 2009, Moteurs Leroy Somer, C-285/08, Jurispr. 2009, blz. I-4733, overweging 25;
arrest Hof van 21 december 2011, Dutrueux, C-495/10, Jurispr. 2011, blz. I-14157, overweging 21 en arrest Hof
van Justitie van 20 november 2014, Novo Nordisk, C-310/13, overweging 21. 1826
M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R.
STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-
2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 166. 1827
Cf.supra: randnr. 77. 1828
Arrest Hof van 21 december 2011, Dutrueux, C-495/10, Jurispr. 2011, blz. I-14157, overwegingen 26-30 en
C. DELFORGE, “Le défaut de sécurité au sens de la loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait des
produits défectueux” in C. DELFORGE en J. VAN ZUYLEN (eds.), Les défauts de la chose, Limal, Anthemis, 2015,
(295) 339. 1829
Cf.supra: randnr. 237. 1830
Arrest Hof van 4 juni 2009, Moteurs Leroy Somer, C-285/08, Jurispr. 2009, blz. I-4733, overwegingen 27-
28. 1831
P.M. STORM, “Een gebrekkig product”, TVVS 1985, afl. 10, (241) 245; A.J.O. VAN WASSENAER VAN
CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986, 25; J.-L. FAGNART,
“La directive du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits”, Cah.Dr.Eur. 1987, (3) 63; W. VAN
ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl. 5, (101)
109; H. COUSY, “Vraagbaak omtrent de richtlijn produktenaansprakelijkheid”, TPR 1988, (663) 677; J.
KNOTTENBELT, “Richtlijn produktaansprakelijkheid”, NjB 1988, afl. 43, (1539) 1540; J. KUSTERS, “Hoe veilig is
veilig?”, De verzekeringswereld 1989, (58) 61; A. GEDDES, Product liability in the EEC, Londen, Sweet &
Maxwell, 1992, 3; M. FAURE, “Productaansprakelijkheid in Europa: kritische rechtseconomische reflecties”,
AV&S 2004, afl. 1, (3) 6 en C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 375. 1832
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming? (deel 2)”, RW 1987-88, afl. 2, (33) 44-45; E.H. HONDIUS, “De EG-richtlijn van 25
juli 1985: op weg naar een Europees produktenaansprakelijkheidsrecht”, TvC 1989, afl. 3, (137) 140-141; K.-U.
LINK en T. SAMBUC, “Federal republic of Germany” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product
liability, Londen, Buttersworths, 1992, (123) 159-160; L. SIMONT en M. VON KUEGELEN, “Belgium” in P. KELLY
en R. ATTREE (eds.), European product liability, Londen, Buttersworths, 1992, (47) 67 en D. FAIRGRIEVE en G.
HOWELLS, “Rethinking product liability: a missing element in the European Commission’s third review of the
European product liability directive”, Mod.L.Rev. 2007, afl. 70, (962) 965-966.
255
en de vergoeding van morele schade. Daarenboven geeft de richtlijn de lidstaten nog bepaalde
opties waardoor eenheid en uniformiteit moeilijk te bereiken is.1833
Dit alles zorgt er – in
combinatie met de eerbiedigende werking – voor dat de beoogde harmonisatie niet volledig
bereikt wordt.1834
Niettemin blijkt uit de verslagen omtrent de werking van de richtlijn, dat de meeste lidstaten
zich er tegen verzetten om de richtlijn als enig gemeenschappelijk aansprakelijkheidsregime
voor producten met gebreken te beschouwen, zodat een afschaffing van deze eerbiedigende
werking niet aan de orde lijkt.1835
Ook de Europese Commissie was in het laatste verslag
omtrent de uitvoering van de richtlijn positief over het principe van artikel 13 omdat op die
manier een diversiteit aan regels mogelijk gemaakt wordt om de slachtoffers van onveilige
producten voldoende bescherming te bieden.1836
Hierbij kan nog opgemerkt worden dat het
principe van de eerbiedigende werking als één van de essentiële elementen aangezien werd
om de Richtlijn Productaansprakelijkheid destijds te kunnen invoeren in alle lidstaten,1837
wat
een aanpassing of afschaffing van dit vereiste bijkomend bemoeilijkt.
293. Naar mijn mening moet het principe van de eerbiedigende werking niet afgeschaft
worden. Het verdient immers aanbeveling om het slachtoffer van een productongeval diverse
actiemogelijkheden te bieden. De grootste struikelsteen voor een effectieve werking van de
richtlijn is bovendien niet gelegen in het principe van de eerbiedigende werking maar in
verschillende elementen van de richtlijn zelf. Zoals al meerdere keren aangegeven, maken
verschillende elementen uit de richtlijn – zoals de franchise en de voorwaarden voor de
vergoeding van materiële schade – de richtlijn niet echt aantrekkelijk. Hetzelfde kan gezegd
worden van de relatief korte verjaringstermijn uit de richtlijn, zeker in vergelijking met de
geldende termijnen in het gemeen Belgisch aansprakelijkheidsrecht.
1833
P.M. STORM, “Een gebrekkig product”, TVVS 1985, afl. 10, (241) 245; H. DUINTJER TEBBENS, “De Europese
Richtlijn Produktaansprakelijkheid”, NjB 1986, afl. 12, (369) 374; H. COUSY, “Vraagbaak omtrent de richtlijn
produktenaansprakelijkheid”, TPR 1988, (663) 677 en J. KUSTERS, “Hoe veilig is veilig?”, De
verzekeringswereld 1989, (58) 61. 1834
M.C. HAVEMANN, “The EC Directive on product liability: its background, aims and system” in R.
HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the
United States, Deventer, Kluwer, 1989, (17) 30 en J.-L. FAGNART en H. BOULARBAH, “La garantie et la
responsabilité en matière de dommages causés par les produits” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en produktontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (97) 136. 1835
Verslag van de Commissie over de toepassing van Richtlijn 85/374 inzake de aansprakelijkheid voor
producten met gebreken, 31 januari 2001, COM(2000) 893 definitief, 9. 1836
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Europees Economisch en Sociaal
Comité over de toepassing van de richtlijn van de Raad betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke
en bestuursrechtelijke bepalingen der lidstaten inzake de aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen der lidstaten inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken (Richtlijn 85/374/EEG van 25
juli 1985, gewijzigd bij Richtlijn 1999/34/EG van het Europees Parlement en de Raad van 10 mei 1999), 8
september 2011, COM(2011) 547 definitief, 4. 1837
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 96.
256
Het zijn net die elementen die het slachtoffer ertoe aanzetten om eerder gebruik te maken van
nationale aansprakelijkheidsregimes in plaats van de richtlijn. Dit verklaart meteen ook
waarom nog veelvuldig een beroep gedaan wordt op andere handhavingsmiddelen, zelfs in
situaties waarin dit, gelet op de hierboven besproken rechtspraak van het Hof van Justitie, niet
echt geldig is.1838
Het is dan ook van belang om eerder aan de genoemde elementen van de
richtlijn te sleutelen dan aan het principe van de eerbiedigende werking.
AFDELING 8. MOGELIJKHEID TOT COLLECTIEVE ACTIE
294. Tot slot kan nog gewezen worden op de mogelijkheid van een rechtsvordering tot
collectief herstel. Met de wet van 28 maart 2014 heeft de Belsiche wetgever immers de
mogelijkheid tot een zogenaamde class action geïntroduceerd.1839
De wettelijke bepalingen
hieromtrent zijn te vinden in de artikelen XVII.35 tot en met XVII.69 van het Wetboek
Economisch Recht. Het is hier niet de plaats om deze vordering tot collectief herstel in
totaliteit te bespreken.1840
Het is wel van belang om na te gaan of dergelijke vordering
mogelijk is met betrekking tot de productaansprakelijkheidswetgeving en wat de eventuele
problemen hierbij kunnen zijn.
Krachtens artikel XVII.36 Wetboek Economisch Recht is een vordering tot collectief herstel –
naast de vervulling van andere specifieke ontvankelijkheidsvoorwaarden – mogelijk indien de
ingeroepen oorzaak een potentiële inbreuk van de aangesproken onderneming betreft op één
van haar contractuele verplichtingen of op één van de Europese verordeningen of wetten
bedoeld in artikel XVII.37 Wetboek Economisch Recht of op één van hun
uitvoeringsbesluiten. De lijst van artikel XVII.37 Wetboek Economisch Recht moet als
exhaustief beschouwd worden.1841
Op die manier heeft de Belgische wetgever gekozen voor
een sectorale aanpak en niet voor een universele regeling.1842
295. De Wet Productaansprakelijkheid wordt in artikel XVII.37 Wetboek Economisch
Recht expliciet genoemd als wetgeving waarvoor een vordering tot collectief herstel mogelijk
is.1843
Als verduidelijking hierbij stelde de toenmalige minister van consumentenzaken dat
bijvoorbeeld in geval van een gebrekkig implantaat de benadeelde-patiënten door middel van
een groepsvordering de producent van dat implantaat voor het gerecht kunnen dagen, op
voorwaarde dat het gaat om een onveilig product en niet een fout van de arts of dergelijke.1844
1838
Cf.supra: randnr. 289-290. 1839
Wet 28 maart 2014 tot invoering van titel 2 “Rechtsvordering tot collectief herstel” in boek XVII
“Bijzondere rechtsprocedures” van het Wetboek van economisch recht en houdende invoeging van de definities
eigen aan boek boek XVII in boek I van het Wetboek van economisch recht, BS 29 april 2014. 1840
Zie inter alia: F. DANIS, E. FALLA en F. LEFÈVRE, “Introduction aux principes de la Loi relative à l’action en
réparation collective et premiers commentaires critiques”, TBH 2014, afl. 6, 560-590; S. VOET, “Samen sterk:
Belgische consumenten class action is een feit”, DCCR 2014, afl. 105, 5-22 en J. ROZIE, S. RUTTEN en A. VAN
OEVELEN (eds.), Class actions, Antwerpen, Intersentia, 2015, 155p. 1841
Verslag DEDECKER, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-3300/4, 46. 1842
S. VOET, “Samen sterk: Belgische consumenten class action is een feit”, DCCR 2014, afl. 105, (5) 8. 1843
Artikel XVII.37, 7° Wetboek Economisch Recht. 1844
Verslag DEDECKER, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-3300/4, 46.
257
Uit de parlementaire voorbereiding kan verder opgemaakt worden dat de rechtsvordering tot
collectief herstel enkel ingeroepen kan worden door de consument met betrekking tot de
schending van consumentenrechten.1845
De memorie van toelichting stelt zelfs expliciet dat
het toepassingsgebied van deze vordering beperkt is tot consumentengeschillen in de relatie
B2C.1846
Elders stelt de wetgever dan weer dat de procedure tot collectief herstel enkel van
toepassing is binnen het specifieke domein van de consumentengeschillen.1847
Ook de
rechtsleer is van oordeel dat een vordering tot collectief herstel enkel gericht is op het
schadeherstel voor consumenten.1848
In deze context geldt geen afzonderlijke definitie van het
begrip “consument” zodat de gemeenrechtelijke invulling uit het Wetboek Economisch Recht
voorop staat.1849
Bijgevolg is een consument ‘iedere natuurlijke persoon die handelt voor
doeleinden die buiten zijn handels-, bedrijfs-, ambachts- of beroepsactiviteit vallen’.1850
296. Doordat de vordering tot collectief herstel klaarblijkelijk enkel ingesteld kan worden
door consumenten met betrekking tot de schending van consumentenrechten, kan dit tot
problemen leiden wat betreft de Wet Productaansprakelijkheid. Zoals gezegd, beschermt deze
immers niet enkel de consument, maar kunnen alle mogelijke slachtoffers van een
productongeval een beroep doen op deze wet.1851
Wanneer men echter een vordering tot
collectief herstel wil instellen, zullen enkel de consumenten van het product zich kunnen
aansluiten bij deze vordering. Dit betekent dat in geval van bijvoorbeeld een gebrekkige reeks
glazen flessen die ontploffen enkel de consument die hierdoor schade lijdt een vordering tot
collectief herstel kan instellen. De winkelbediende die schade lijdt als gevolg van dergelijk
exploderende fles kan zich daarentegen niet aansluiten bij deze vordering aangezien hij geen
consument is. En wanneer een gebrekkige reeks wagens schade veroorzaakt – bijvoorbeeld als
gevolg van slecht werkende remmen – zullen de kopers-consumenten van deze wagens zich
kunnen verenigen maar diegene die de wagen gebruikt in het kader van zijn
beroepswerkzaamheden kan zich hier niet bij aansluiten.
Dergelijke situaties zijn niet wenselijk en kunnen zelfs als discriminatoir bestempeld worden.
Het verdient dan ook aanbeveling om te pleiten voor een uitbreiding van de geldende
ontvankelijkheidsvoorwaarden van de rechtsvordering tot collectief herstel. Eerdere pogingen
om het toepassingsgebied van de wet te verruimen tot alle personen en rechtspersonen,
1845
S. VOET, “Samen sterk: Belgische consumenten class action is een feit”, DCCR 2014, afl. 105, (5) 8. 1846
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-3300/1, 20: dit betekent dat een collectieve
vordering enkel toegestaan is wanneer consumenten zich, omwille van de schending van bepaalde
consumentenrechten, verenigen tegen de onderneming. 1847
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-3300/1, 22. 1848
F. DANIS, E. FALLA en F. LEFÈVRE, “Introduction aux principes de la Loi relative à l’action en réparation
collective et premiers commentaires critiques”, TBH 2014, afl. 6, (560) 565 en S. VOET, “De rechtsvordering tot
collectief herstel: toepassingsgebied, hoedanigheid en ontvankelijkheidsvoorwaarden” in J. ROZIE, S. RUTTEN,
A. VAN OEVELEN (eds.), Class actions, Antwerpen, Intersentia, 2015, (23) 24. 1849
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-3300/1, 16: hier stelt de wetgever dat de algemene
definities van toepassing voor de procedure tot collectief herstel, zoals “consument” of “onderneming”, de
algemene definities van boek I van het Wetboek van Economisch Recht zijn. 1850
Artikel I.1, 2° Wetboek Economisch Recht. 1851
Cf.supra: randnr. 219.
258
werden echter verworpen.1852
Niettemin kan op grond van het bovenstaande gepleit worden
om minstens met betrekking tot de Wet Productaansprakelijkheid de mogelijkheid te bieden
aan elk slachtoffer, dat zich kan beroepen op deze wet, om zich te verenigen in een collectieve
vordering, los van de vraag of men consument-koper, gebruiker dan wel een derde is.
AFDELING 9. EVALUATIE: DE WET
PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID ALS HÉT VERGOEDENDE
PRODUCTAANSPRAKELIJKHEIDSMECHANISME
297. Op grond van bovenstaande moet besloten worden dat de Wet
Productaansprakelijkheid een slachtoffervriendelijk aansprakelijkheidsmechanisme is.
Slachtoffers van een onveilig product kunnen via deze aansprakelijkheidswetgeving op vrij
eenvoudige wijze een vergoeding krijgen, zeker vergeleken met andere
aansprakelijkheidsmechanismen, zoals artikel 1382 BW. Dit is het gevolg van de ruim
omschreven toepassingsvoorwaarden van de Wet Productaansprakelijkheid enerzijds en de
strikt ingevulde verweermiddelen anderzijds. Bovendien moet nogmaals gewezen worden op
het verbod op contractuele aansprakelijkheidsregelingen. Ook het Hof van Justitie heeft
ontegensprekelijk zijn steentje bijgedragen door in diverse uitspraken een
slachtoffervriendelijke interpretatie te geven aan bepaalde voorwaarden uit de Richtlijn
Productaansprakelijkheid. Zo kan de zaak Commissie/Verenigd Koninkrijk in herinnering
gebracht worden waarin het Hof een strikte invulling gaf aan het ontwikkelingsrisicoverweer.
Recenter kan gedacht worden aan de zaak Boston Scientific Medizintechnik waarin het Hof
een soepele invulling gaf aan het gebrekkigheids- en schadevereiste van de richtlijn. Hierdoor
wordt de bewijslast van productslachtoffers in zekere mate verlicht.
Om deze redenen moet de Wet Productaansprakelijkheid beschouwd worden als hét
compensatiemechanisme bij uitstek wanneer het gaat om productongevallen. In die optiek,
vervult deze wetgeving op voortreffelijke wijze de vergoedende functie die aan het
aansprakelijkheidsrecht toegeschreven wordt. Traditioneel wordt in het algemeen immers
aangenomen dat het aansprakelijkheidsrecht als belangrijkste doelstelling heeft om
vergoeding te bieden aan slachtoffers van ongevallen.1853
Onder meer de uitbreiding van de
objectieve aansprakelijkheidsregels draagt bij tot het bereiken van deze doelstelling.1854
Als
1852
S. VOET, “De rechtsvordering tot collectief herstel: toepassingsgebied, hoedanigheid en
ontvankelijkheidsvoorwaarden” in J. ROZIE, S. RUTTEN, A. VAN OEVELEN (eds.), Class actions, Antwerpen,
Intersentia, 2015, (23) 27. 1853
A. TUNC, “Torts: introduction” in Int.Enc.Comp.Law. IX, Tübingen, Mohr, 1973, 93; M.C. GARRETT,
“Allowance of punitive damages in products liability claims”, Ga.L.Rev. 1971-72, afl. 6, (613) 613; T.
VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia,
2009, 5; M. HAZELHORST, “Private enforcement of EU competition law: why punitive damages are a step too
far”, ERPL 2010, afl. 4, (757) 761 en L. MEURKENS, Punitive damages. The civil remedy in American law,
lessons and caveats for continental Europe, Deventer, Kluwer, 2014, 146. Dit wordt eveneens erkend in de
Principles of European Tort Law (artikel 10:101 PETL) en de Draft Common Frame of Reference (artikel VI
6:101 (1) DCFR). 1854
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 11.
259
objectief aansprakelijkheidsmechanisme past de Wet Productaansprakelijkheid perfect binnen
deze tendens en de vergoedende functie van het aansprakelijkheidsrecht in het algemeen.
298. Naast een vergoedende functie, wordt veelal ook een preventieve1855
en een
reglementerende functie als doelstelling van het aansprakelijkheidsrecht naar voren
geschoven.1856
De preventieve functie betekent dat de dreiging om aansprakelijk gesteld te
worden potentiële schadeverwekkers er van zou weerhouden om bepaalde gedragingen te
stellen, waardoor uiteindelijk schadegevallen voorkomen worden.1857
De reglementerende
functie – die moeilijk losgekoppeld kan worden van de preventieve1858
– houdt op haar beurt
in dat het aansprakelijkheidsrecht bestempeld moet worden als een bron van nieuwe of
specifieke(re) gedragsregels. Wat dit laatste betreft, moet opgemerkt worden dat de Wet
Productaansprakelijkheid niet echt specifieke gedragsregels inhoudt voor producenten of
leveranciers. Het enige wat de wet vereist is dat geen onveilige producten in het verkeer
gebracht worden. Hoe dit bereikt moet worden en welke stappen de producent/leverancier
hiertoe moet ondernemen, kan niet uit de Wet Productaansprakelijkheid afgeleid worden.
Los van de vraag vervolgens of aan het aansprakelijkheidsrecht al dan niet een preventieve
functie toekomt – of moet toekomen – moet opgemerkt worden dat de Wet
Productaansprakelijkheid ook op dit punt niet echt goed scoort. Aangezien deze wetgeving
een streng objectief aansprakelijkheidsmechanisme inhoudt, is er weinig ruimte om preventief
te werken. Vooreerst zijn de mogelijke aansprakelijken foutloos aansprakelijk. Zelfs in geval
van zorgvuldig gedrag, kan de producent/leverancier aldus steeds aansprakelijk gesteld
worden. Bovendien kan de producent/leverancier de eventuele aansprakelijkheidskosten als
algemene productiekosten beschouwen en doorrekenen in de verkoopprijs van het product. De
schadelast komt op die manier bij alle kopers van het product te liggen. Tot slot is er de strikte
invulling van het ontwikkelingsrisicoverweer. Hierdoor wordt de producent/leverancier voor
de opdracht geplaatst om als het ware alle mogelijke wetenschappelijke en technische kennis
op te zoeken, te analyseren en er rekening mee te houden. Het moge duidelijk zijn dat dit een
moeilijke – zo niet onmogelijke – opdracht is. In het licht van het voorgaande moet naar mijn
mening dan ook besloten worden dat de Wet Productaansprakelijkheid hét vergoedende
aansprakelijkheidsmechanisme bij uitstek is wanneer het gaat om onveilige producten maar
dat er weinig preventieve of normerende werking van deze wetgeving uitgaat. Het komt aan
andere aansprakelijkheidsmechanismen toe om deze leemte op te vullen.
1855
Deze preventieve functie wordt bovendien erkend in de Principles of European Tort Law (artikel 10:101
PETL). 1856
Zie hierover: L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Antwerpen, Maklu, 1989, 11-13; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 7-10; E. DE KEZEL, “The protection and enforcement of
private interests by (the recognition of US) punitive damages in Belgium: limits and opportunities” in L.
MEURKENS en E. NORDIN (eds.), The power of punitive damages – Is Europe missing out?, Antwerpen,
Intersentia, 2012, (213) 213 en L. MEURKENS, Punitive damages. The civil remedy in American law, lessons and
caveats for continental Europe, Deventer, Kluwer, 2014, 159-161. 1857
B. WEYTS, “Punitieve elementen in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht” in J. ROZIE, A. VAN
OEVELEN en S. RUTTEN (eds.), Toetsing van sancties door de rechter, Antwerpen, Intersentia, 2011, (173) 176-
177. 1858
B. WEYTS, “Lucratieve fouten in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht. The winner takes it all”, RW
2005-06, afl. 42, (1641) 1649-1650.
260
HOOFDSTUK II. FOUTAANSPRAKELIJKHEID (ARTIKEL
1382 BW)
299. Het veiligheidsbegrip kan ook gehandhaafd worden via de klassieke
foutaansprakelijkheid (artikel 1382 BW). Soortgelijke redenering wordt gemaakt in de
Amerikaanse rechtspraak die erkent dat het slachtoffer van een onveilig product zich zowel op
de strict product liability als op de negligence kan beroepen.1859
Een toepassing van de
foutaansprakelijkheid betekent dat het slachtoffer het bewijs moet leveren van een fout,
schade en een causaal verband tussen de fout en de schade.1860
Ook onder de Wet
Productaansprakelijkheid moet het bewijs van schade en een causaal verband geleverd
worden zodat er op dit punt weinig tot geen verschil is tussen beide
aansprakelijkheidsregimes. Cruciaal is dat het slachtoffer bij toepassing van artikel 1382 BW
een buitencontractuele fout van de aangesprokene moet aantonen in de vorm van een
schending van de algemene zorgvuldigheidsplicht dan wel een inbreuk op een specifieke
wettelijke bepaling die een gebod of verbod inhoudt.1861
Vooraleer in te gaan op dit buitencontractuele foutbegrip en de toepassing ervan op de
verschillende schakels in het productie- en distributieproces, verdient het aanbeveling om stil
te staan bij de voor- en nadelen van een beroep op artikel 1382 BW in plaats van de Wet
Productaansprakelijkheid. Aangezien het slachtoffer van een onveilig product vrij eenvoudig
een schadevergoeding kan krijgen door middel van de specifieke
productaansprakelijkheidsregels is het maar de vraag waarom men nog een beroep op artikel
1382 BW zou overwegen.
1859
Zie inter alia: Vincer v. All-Aluminuim Swimming Pool Company, 69 Wis.2d 326 en 230 N.W.2d 794
(1975); Abbot v. American Cyanamid Co., 844 F.2d 1108 (1988) en Dion v. Ford Motor Company, 804 S.W.2d
302 (1991). Zie hierover ook: G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 207. 1860
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 286. 1861
Cass. 3 mei 1958, Arr.Cass. 1958, 690; Cass. 4 oktober 1973, Arr.Cass. 1974, 135; Cass. 20 maart 1979,
Arr.Cass. 1978-79, 837; Cass. 28 september 1984, Arr.Cass. 1984-85, 163; Cass. 14 december 1990, Arr.Cass.
1990-91, 419; Cass. 4 februari 1994, Arr.Cass. 1994, 145; Cass. 24 maart 1999, Arr.Cass. 1999, 174; Cass. 8
december 1994, Arr.Cass. 1994, 1074; Cass. 10 mei 2001, Arr.Cass. 2001, 841; T. BOURGOIGNIE, “Le traitement
des produits défectueux en droit belge: pratique et perspectives (2)”, JT 1976, (505) 510; L. CORNELIS,
Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 19; M. VAN
QUICKENBORNE, L. WYNANT en M. DEBAENE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige
daad 1994-1999”, TPR 2000, afl. 4, (1551) 1563; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 126 en M. DEBAENE en P. DEBAENE, “Aansprakelijkheid
voor eigen fout” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht
van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 8 (bijgewerkt tot september 2004).
261
AFDELING 1. VOOR- EN NADELEN VAN ARTIKEL 1382 BW
300. De voordelen van artikel 1382 BW – ten opzichte van de geldende Wet
Productaandprakelijkheid – zijn velerlei.1862
Zo hoeft het niet noodzakelijk te gaan om een
lichamelijk roerend goed of moet niet per se een producent aansprakelijk gesteld worden.1863
Via het gemeen aansprakelijkheidsrecht kan men bijvoorbeeld probleemloos de dienstverlener
aanspreken als deze niet voldoet aan het producentenbegrip uit de richtlijn.1864
In dezelfde
optiek kan men via artikel 1382 BW elke invoerder aansprakelijk stellen, zonder dat aan
bijkomende voorwaarden voldaan moet zijn.1865
Verder komt via het gemeen
aansprakelijkheidsrecht alle schade voor vergoeding in aanmerking, zonder bijkomende
voorwaarden en zonder enige franchise. Via artikel 1382 BW kan men bijgevolg ook de
bedrijfsschade integraal vergoed zien. Tot slot is de gemeenrechtelijke verjaringstermijn
langer, zijnde vijf jaar als relatieve en twintig jaar als absolute verjaringstermijn.1866
Het
slachtoffer van een reeds verjaarde vordering op grond van de Wet Productaansprakelijkheid,
zal in bepaalde gevallen bijgevolg nog een beroep kunnen doen op artikel 1382 BW. Dit is
bijvoorbeeld het geval wanneer het product schade veroorzaakt vijftien jaar nadat het op de
markt gebracht werd en de schade en de identiteit van de aansprakelijke persoon pas kenbaar
konden zijn op dat ogenblik.
1862
J. ROGGE, “Produktenaansprakelijkheid naar huidig Belgisch recht”, TPR 1988, (717) 725; J. VERLINDEN,
“Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS (eds.),
Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 55; I. BOONE en S. GUILIAMS,
“Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch
Privaatrecht XIII. Handels- en economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1355 en M.
KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R.
STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-
2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 174-175. In soortgelijke zin met betrekking tot de Nederlandse situatie,
zie: A.L.M. KEIRSE en P.A.J. VAN DEN BERG, “Productaansprakelijkheid en consumentenkoop: samenloop en
kanalisatie”, AA 2002, afl. 3, (198) 202. 1863
M. FALLON, “La directive du 25 juillet 1985 relative à la responsabilité du fait des produits et le secteur de la
construction”, T.Aann. 1987, (260) 269. 1864
Brussel 10 december 1963, RGAR 1965, 7394. Hoewel deze uitspraak dateert van voor de Wet
Productaansprakelijkheid, is het duidelijk dat op basis van deze wet in casu geen vordering tegen de
dienstverlener had kunnen ingesteld worden, wat wel mogelijk was via art. 1382 BW. 1865
D. VERHOEVEN, “De buitencontractuele aansprakelijkheid van de invoerder voor gebrekkige of onveilige
producten” (noot onder Brussel 16 januari 2012), TBBR 2013, afl. 8, (429) 433. 1866
Artikel 2262bis, §1 BW. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld in Nederland (I. GIESEN en M.B.M. LOOS, “Liability
for defective products and services: the Netherlands” in E.H. HONDIUS en C. JOUSTRA (eds.), Netherlands
Reports to the Sixteenth Congress of the International Academy of Comparative Law/Brisbane 2002, Antwerpen,
Intersentia, 2002, (75) 83).
262
Het grote nadeel van het gemeen aansprakelijkheidsrecht wordt traditioneel gevonden in de
bewijslast van het slachtoffer. In vergelijking met de productaansprakelijkheidswetgeving rust
immers een zwaardere bewijslast op de schadelijder aangezien deze een buitencontractuele
fout van de aangesprokene moet aantonen.1867
Het bewijs dat een onveilig product op de
markt gebracht werd is hiervoor onvoldoende.1868
Voor een toepassing van artikel 1382 BW,
moet het slachtoffer daarentegen een professionele fout – conceptiefout, fabricagefout,
instructiefout of fout gedurende de productbewaking – van de schadeverwekker bewijzen.1869
Aangezien het slachtoffer doorgaans weinig tot niets weet over de gebruikte conceptie- en
fabricageprocessen, is het geen sinecure om dergelijke fout aan te tonen.1870
Zo is de
productgebruiker doorgaans niet op de hoogte van de wijze waarop het productieproces
ingericht is en welke (hulp)middelen hierbij gebruikt worden.1871
301. Aan dit zogenaamde nadeel mag niet te zwaar getild worden. Hierna zal immers nog
blijken dat de rechtspraak een soepele houding aanneemt ten opzichte van de slachtoffers van
onveilige producten. Daarenboven heeft de invoering van de productveiligheidswetgeving de
bewijslast van productslachtoffers verlicht. Thans moet dan ook aangenomen worden dat
relatief eenvoudig een buitencontractuele fout aangetoond kan worden van één of meerdere
schakels in het productie- en/of distributieproces. De Nederlandse rechtsleer verwoordt dit
treffend door te zeggen dat het in theorie moeilijker is om op basis van de onrechtmatige
daadsactie een schadevergoeding toegewezen te krijgen, terwijl uit de praktijk blijkt dat de op
onrechtmatige daad gebaseerde aansprakelijkheid voor schade door gebrekkige producten
door de rechter op zodanige wijze ingevuld wordt, dat dergelijke vorderingen met een zekere
regelmaat slagen.1872
1867
G. VAN HECKE, “La responsabilité du fabricant” (noot onder Cass. 3 april 1959), RCJB 1960, (212) 215; J.-
L. FAGNART, “La responsabilité du fait des produits. Etat actuel du droit belge”, DAOR 1986-87, afl. 3, (211)
215; A.S. HARTKAMP en C.H. SIEBURGH, Verbintenissenrecht – de verbintenis uit de wet, in Asser-serie,
Deventer, Kluwer, 2011, 230; M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige
producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste
postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 175 en C.J.J.M. STOLKER,
“Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens, supplement 147,
36. 1868
Cf.infra: randnrs. 303-305. 1869
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-46. 1870
T. VANSWEEVELT, “Les risques de développement” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II,
Brussel, Bruylant, 1993, (317) 340. 1871
J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en
schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2000, 120. 1872
P.A. KOTTENHAGEN-EDZES, “Productaansprakelijkheid: schets van het Nederlands recht tegen de Europese
achtergrond”, Letsel&Schade 2001, afl. 2, (5) 9-10.
263
Het is evenwel van belang om in herinnering te brengen dat een beroep op de klassieke
foutaansprakelijkheid enkel mogelijk zou mogen zijn indien dit gebeurt op een andere
juridische grondslag dan de Richtlijn Productaansprakelijkheid. Dit is het gevolg van de
eerder besproken rechtspraak van het Hof van Justitie omtrent de eerbiedigende werking van
de Richtlijn Productaansprakelijkheid.1873
Een formele andere grondslag is hierbij niet
voldoende. Om te bepalen of een nationaal regime mogelijk is, moet nagegaan worden of de
inhoudelijke grondslag van deze nationale regeling al dan niet verschilt van de grondslag van
de richtlijn. Op die manier is een beroep op artikel 1382 BW niet altijd mogelijk. Waar
relevant, wordt hierna nog gewezen op de punten waar een beroep op de
foutaansprakelijkheid mogelijk problematisch is.
AFDELING 2. INVULLING VAN HET BUITENCONTRACTUELE
FOUTBEGRIP
§ 1. SCHENDING VAN DE ALGEMENE ZORGVULDIGHEIDSNORM
A. Algemene principes
302. Een schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm houdt in dat de aangesprokene
zich niet heeft gedragen zoals een normaal zorgvuldig persoon, geplaatst in dezelfde concrete
omstandigheden.1874
Hierbij wordt onder andere rekening gehouden met de
beroepsbekwaamheid van de aangesprokene. Het schadeverwekkend gedrag wordt aldus
getoetst aan het gedrag van een normaal en zorgvuldig persoon die tot dezelfde
beroepscategorie behoort.1875
Bijgevolg zal het gedrag van een arts of een bankier vergeleken
worden met dat van respectievelijk de normaal zorgvuldige arts of bankier.1876
Toegepast op
de problematiek van productaansprakelijkheid betekent dit dat van de werkelijke producent
meer verwacht wordt dan van een loutere doorverkoper.1877
Deze bewijslast is vrij zwaar voor
het slachtoffer: hij of zij moet immers aantonen wat zorgvuldig gedrag zou moeten zijn. Dit is
niet altijd eenvoudig gelet op het technisch complexe productie- en distributieproces, waar het
slachtoffer doorgaans niet in thuis is.
1873
Cf.supra: randnrs. 289-291. 1874
Cass. 30 april 1976, Arr.Cass. 1976, 980; H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK,
“Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 1964-1978”, TPR 1980, (1139) 1158-
1167; L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Maklu, 1989, 34-37; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht,
Antwerpen, Intersentia, 2009, 127-136 en M. DEBAENE en P. DEBAENE, “Aansprakelijkheid voor eigen fout” in
E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en
rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 33-34 (bijgewerkt tot september 2004). 1875
H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 2000-2008. Deel
II. Foutvereiste. Algemene kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 1865. 1876
M. DEBAENE en P. DEBAENE, “Aansprakelijkheid voor eigen fout” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 35 (bijgewerkt tot september 2004). 1877
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nrs. 6-7.
264
303. Diverse rechtspraak en rechtsleer zijn echter van oordeel dat het feit dat een gevaarlijk
– lees: een onveilig – of gebrekkig product op de markt gebracht of gehouden is, voldoende is
om te spreken van een tekortkoming aan de algemene zorgvuldigheidsnorm.1878
Soortgelijke
redenering werd in Frankrijk gemaakt.1879
Ook in Duitsland werd in bepaalde rechtspraak de
theorie ontwikkeld dat de producent gehouden is om enkel veilige producten op de markt aan
te bieden.1880
Diezelfde evolutie is waar te nemen in Nederland.1881
Voornamelijk wanneer het
gaat om weinig nuttige of intrinsiek gevaarlijke producten, wordt gezegd dat het op de markt
brengen ervan foutief is.1882
Deze jurisprudentiële constructie is beïnvloed door de ontwikkelingen op het vlak van de
vrijwaring voor verborgen gebreken, dat steeds strenger geworden is voor de professionele
verkoper.1883
Zoals gezegd, worden de fabrikant en de professionele verkoper thans vermoed
kennis te hebben van het verborgen gebrek waardoor zij – behoudens bewijs van de
onnaspeurbaarheid van het gebrek – gehouden zijn tot integrale vergoeding.1884
Soortgelijke
redenering is doorgetrokken naar het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht in die zin dat
1878
Brussel 16 juni 1951, RGAR 1951, 4833; Brussel 9 februari 1955, JT 1955, 683; Brussel 21 april 1955,
RGAR 1956, 5766; Brussel 12 november 1973, RGAR 1974, 9177; Bergen 18 juni 1986, JLMB 1987, 176
(impliciet); Gent 13 mei 1988, TBBR 1990, 219, afl. 3, noot K. BYTTEBIER en P. DEBRUYNE; Luik 7 november
2005, TBBR 2006, afl. 10, 620, noot E. MONTERO; Brussel 28 november 2005, RGAR 2008, 13341; Kh. Brussel
22 maart 1934, RGAR 1934, 1595; Rb. Luik 11 maart 1982, JT 1982, 396; Kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2005-06,
afl. 31, 1229; Kh. Hasselt 16 maart 2004, RW 2006-07, afl. 3, 107; T. BOURGOIGNIE, “La sécurité des
consommateurs et l’introduction de la directive communautaire du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait
des produits défectueux en droit belge”, JT 1987, (357) 359; E. MONTERO en J.-P. TRIAILLE, “La responsabilité
du fait des produits en Belgique après l’adoption de la loi du 25 février 1991”, DCCR 1991, (678) 680; M.
FALLON, “La loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait des produits défectueux”, JT 1991, (465)
468; V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du
4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR
2004, 13794, nrs. 39-40 en E. MONTERO, “Les produits défectueux dans un écheveau de responsabilités” (noot
onder Luik 7 november 2005), TBBR 2006, afl. 10, (624) 628. 1879
Cass. (Fr.) 21 maart 1962, Bull.Cass. 1962, I, nr. 155 en Cass. (Fr.) 22 juni 1971, Dall. 1971, 191; M. DE
COURRÈGES, “France” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability, Londen, Buttersworths,
1992, (101) 111 en D. FAIRGRIEVE, “L’exception française? The french law of product liability” in D.
FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005,
(84) 89-90. 1880
K.-U. LINK en T. SAMBUC, “Federal republic of Germany” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European
product liability, Londen, Buttersworths, 1992, (123) 140. 1881
HR 6 december 1996, NJ 1997, 219; HR 22 oktober 1999, NJ 2000, 159 en HR 22 september 2000, RvdW
2000, 186. Zie hierover: L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend
overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 3; P.A. KOTTENHAGEN-EDZES, “Productaansprakelijkheid: schets van het
Nederlands recht tegen de Europese achtergrond”, Letsel&Schade 2001, afl. 2, (5) 10; I. GIESEN en M.B.M.
LOOS, “Liability for defective products and services: the Netherlands” in E.H. HONDIUS en C. JOUSTRA (eds.),
Netherlands Reports to the Sixteenth Congress of the International Academy of Comparative Law/Brisbane
2002, Antwerpen, Intersentia, 2002, (75) 90; J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D.
VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 156-158 en A.L.M.
KEIRSE, “Richtlijn 1985/374/EG inzake de aansprakelijkheid voor producten met gebreken” in A.S. HARTKAMP,
C.H. SIEBURGH, L.A.D. KEUS, J.S. KORTMANN en M.H. WISSINK (eds.), De invloed van het Europese recht op
het Nederlandse privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2014, (33) 60-62. 1882
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 18. 1883
Kh. Brussel 22 maart 1934, RGAR 1934, 1595 (impliciet); K. BYTTEBIER en P. DE BRUYNE, noot onder Gent
13 mei 1988, TBBR 1990, afl. 3, (224) 225-227 en H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor
gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva,
Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 346-347. 1884
Cf.supra: randnr. 73.
265
het louter op de markt brengen van een onveilig product voldoende geacht wordt om te
spreken van een schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm. De facto bestond er aldus
vóór de inwerkingtreding van de specifieke productaansprakelijkheidswetgeving een
objectieve aansprakelijkheid voor producten in België.1885
304. Andere rechtsleer is evenwel van mening dat – zeker in geval van fabricagefouten –
het gebruik van voornoemd objectief foutbegrip artificieel is en een weinig elegante juridische
constructie tot stand brengt.1886
Sterker nog, lijkt het mij dat deze stelling an sich bekritiseerd
moet worden omdat op die manier afbreuk gedaan wordt aan de heersende leer inzake
onrechtmatige daad.1887
Het vereiste van onrechtmatigheid verhindert immers dat het louter
creëren van een gevaar of risico volstaat voor aansprakelijkheid.1888
Zoals gezegd, moet
aangetoond worden dat de aangesprokene zich niet heeft gedragen zoals een normaal,
zorgvuldig persoon, alle omstandigheden in aanmerking genomen. Het stellen van een
gevaarlijke, onveilige of schadelijke handeling gelijkschakelen met een schending van de
algemene zorgvuldigheidsnorm, kan niet aanvaard worden.1889
Het uitoefenen van een
activiteit die schade kan veroorzaken – en zelfs het veroorzaken van schade op zich – betekent
immers niet noodzakelijk dat een fout begaan werd.1890
Uit de vaststelling dat een onveilig
product in het verkeer gebracht en/of gehouden werd, kan bijgevolg niet automatisch besloten
worden tot een buitencontractuele fout.1891
Soortgelijke redenering is te vinden in de
Amerikaanse rechtspraak, waaruit blijkt dat het op de markt brengen van een onveilig product
onvoldoende is om te spreken van negligence.1892
Ook de Nederlandse rechtspraak en
rechtsleer hebben opgemerkt dat de producent geen buitencontractuele fout begaat enkel
omwille van het feit dat hij een onveilig product in het verkeer heeft gebracht.1893
1885
L. SIMONT en M. VON KUEGELEN, “Belgium” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability,
Londen, Buttersworths, 1992, (47) 47. 1886
K. BYTTEBIER en P. DE BRUYNE, noot onder Gent 13 mei 1988, TBBR 1990, afl. 3, (224) 226-227. 1887
Cass. 4 oktober 1973, Arr.Cass. 1974, 135; Luik 12 november 1997, JLMB 1998, 624 (impliciet); Rb.
Antwerpen 30 november 1972, RGAR 1973, 9012; H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid,
Brussel, Bruylant, 1978, 288-289; L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 520; T. VANSWEEVELT, “Les risques de développement” in
X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993, (317) 341; J. ROGGE,
“Produktenaansprakelijkheid naar huidig Belgisch recht”, TPR 1988, (717) 723; E. KINDT, noot onder Gent 3
oktober 2007, Computerr. 2008, afl. 134, (204) 204 en I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht
voor de onderneming: risicofactoren in de onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-46. 1888
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 415. 1889
G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel,
Bruylant, 1998, 822. 1890
Cass. 4 oktober 1973, Arr.Cass. 1974, 135 en M. DEBAENE en P. DEBAENE, “Aansprakelijkheid voor eigen
fout” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van
rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 10 en 40-41 (bijgewerkt tot september 2004). 1891
Luik 25 oktober 2011, T.Verz. 2013, afl. 1, 100 (impliciet) en L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische
buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 520. 1892
Zie inter alia: Syrie v. Knoll International, 748 F.2d 304 (1984). 1893
Hof ’s-Hertogenbosch 21 december 1967, NJ 1968, 1317; T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige
produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 3 en
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 74.
266
Bijkomend is deze jurisprudentiële constructie tegenstrijdig met de Richtlijn
Productaansprakelijkheid. Zoals besproken, laat deze laatste het bestaan van nationale
regimes enkel toe wanneer ze, inhoudelijk gezien, op een andere grondslag gebaseerd zijn dan
die van de richtlijn.1894
Welnu, door de producent via artikel 1382 BW aansprakelijk te stellen
voor het op de markt brengen van een onveilig product wordt exact dezelfde
aansprakelijkheidsgrondslag gebruikt als die van de Richtlijn Productaansprakelijkheid. Het
gaat dan in beide gevallen om een aansprakelijkheid van de producent vanwege het in het
verkeer brengen van een onveilig/gebrekkig product. Ook om die reden moet deze
jurisprudentie van de hand gewezen worden.
305. Bijgevolg komt het aan het slachtoffer toe om werkelijk te bewijzen dat de
aangesprokene zich niet heeft gedragen conform de algemene zorgvuldigheidsnorm, alle
omstandigheden in aanmerking genomen. Het op de markt brengen of houden van een
onveilig product is hierbij niet voldoende. Dit op de markt brengen of houden van een
onveilig product kan echter een buitencontractuele fout uitmaken.1895
Er moet dan wel
bewezen worden wat de fout in concreto is en aldus welk gedrag van de aangesprokene in
strijd is met de algemene zorgvuldigheidsnorm. Verschillende fouten zijn hier denkbaar,
gaande van ontwerpfouten en productiefouten over informatiefouten tot fouten bij het (niet-
)uitvoeren van corrigerende maatregelen.
Hierna worden enkele mogelijke schendingen van de algemene zorgvuldigheidsnorm in de
verschillende fases van het productie- en distributieproces weergegeven. Het is niet mogelijk
noch wenselijk om alle rechtspraak op dit punt te bespreken. Bovendien wordt op
verschillende van deze mogelijke fouten later nog uitvoeriger ingegaan bij de bespreking van
de preventieve en corrigerende maatregelen. Het hiernavolgende dient dan ook veeleer om
aan te tonen dat het handhavingsmechanisme van artikel 1382 BW zeer ruim is, zonder dieper
in te gaan op de inhoudelijke vereisten van de preventieve en corrigerende maatregelen. Deze
komen aan bod in respectievelijk deel IV en deel V van dit proefschrift.
1894
Cf.supra: randnrs. 289-291. 1895
L. CORNELIS, “Aansprakelijkheid voor gevaarlijke produkten”, RW 1987-88, afl. 34, (1139) 1139; G.
SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de responsabilité, Brussel, Bruylant,
1998, 660; J.-L. FAGNART en H. BOULARBAH, “La garantie et la responsabilité en matière de dommages causés
par les produits” in BELGISCHE VERENIGING VAN BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht:
onderzoek en produktontwikkeling, Brussel, Bruylant, 2000, (97) 105 en D. VERHOEVEN, “De buitencontractuele
aansprakelijkheid van de invoerder voor gebrekkige of onveilige producten” (noot onder Brussel 16 januari
2012), TBBR 2013, afl. 8, (429) 433.
267
B. Toepassingsgevallen
306. Er kunnen zich fouten voordoen in elke fase van het productie- en
distributieproces.1896
Iedere persoon in dit proces moet zich te allen tijde gedragen zoals een
normaal zorgvuldig persoon, geplaatst in dezelfde omstandigheden.1897
Zo is de algemene
zorgvuldigheidsnorm geschonden indien een onveilig product op de markt gebracht wordt
zonder dat voldoende, passende voorzorgsmaatregelen genomen worden.1898
De producent
moet zich steeds met alle redelijke middelen vergewissen van de deugdelijkheid en veiligheid
van zijn producten, vooraleer deze op de markt gebracht mogen worden.1899
Met andere
woorden rust op iedere schakel in het productie- en distributieproces de verplichting om die
veiligheids- en kwaliteitscontroles uit te oefenen die men redelijkerwijs mag verwachten van
die persoon, alle omstandigheden in aanmerking genomen zoals diens kennis en het ter
beschikking staand personeel.1900
De Belgische rechtspraak legt zo een controleplicht op aan
de producent en de distributeur.1901
Wanneer deze niet voldoende uitgevoerd wordt, is sprake
van een buitencontractuele fout.1902
Zo is de bottelarij van frisdrank gehouden tot een controle
op de ingeleverde flessen.1903
Ook de verdeler van producten kan aansprakelijk gesteld
worden als hij de toepassingsmogelijkheden van een nieuw product onvoldoende nagaat,
waardoor dit nadien op een verkeerde wijze gebruikt.1904
Verder kan de producent aansprakelijk zijn als hij het rechtmatige vertrouwen van de
productgebruiker verschalkt, met name door onvoldoende en/of foutieve informatie omtrent
de risico’s van het product mee te delen of door misleidende reclame te voeren in het voordeel
van het product.1905
Behoorlijke productinformatie dringt zich bijgevolg op. Wat nu exact
adequate informatie is, wordt later nog besproken.1906
Verder is, zoals reeds besproken,1907
de
niet-naleving van industriële praktijken en technische normen, een belangrijke impuls richting
aansprakelijkheid.1908
1896
Voor een helder overzicht van mogelijke fouten die ten laste gelegd kunnen worden van de producent, zie: E.
CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nrs. 10-36; T. BOURGOIGNIE, “Le traitement des produits défectueux en droit belge: pratique
et perspectives (2)”, JT 1976, (505) 510-511 en J. ROGGE, “Produktenaansprakelijkheid naar huidig Belgisch
recht”, TPR 1988, (717) 723. 1897
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 233. 1898
Cass. 12 december 1958, Pas. 1959, I, 383; W. GOOSSENS, “Veiligheid op de bouwplaats”, T.Aann. 2001,
(28) 81 en I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-46. 1899
Rb. Antwerpen 17 februari 1972, RHA 1972, 228. 1900
Brussel 9 februari 1955, JT 1955, 683 en G. VAN HECKE, “La responsabilité du fabricant” (noot onder Cass.
3 april 1959), RCJB 1960, (212) 218. 1901
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 289-290 (zie ook de
voorbeelden aldaar). 1902
Soortgelijke redenering is te vinden in de Amerikaanse rechtspraak en de Nederlandse rechtsleer (O’Keefe v.
Boeing Company, 335 F.Supp. 1104 (1971) en L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een
rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 34-36). 1903
Antwerpen 10 januari 2000, NjW 2000-01, 471. 1904
Gent 26 november 1993, RW 1994-95, afl. 42, 1438. 1905
Rb. Antwerpen 30 november 1972, RGAR 1973, 9012. 1906
Cf.infra: randnrs. 406-429. 1907
Cf.supra: randnrs. 200-201 en 204-207. 1908
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 75.
268
307. Daarnaast kunnen de producent en distributeur aansprakelijk gesteld worden voor het
onvoldoende uitvoeren van corrigerende maatregelen.1909
De algemene zorgvuldigheidsplicht
eindigt immers niet op het ogenblik dat een product in het verkeer gebracht wordt.1910
Integendeel rust er op de producent/distributeur een zorgplicht om schadegevallen door reeds
in het verkeer gebrachte producten te voorkomen of minstens te beperken.1911
Wat exact
verstaan wordt onder het begrip “corrigerende maatregel”, hoe hiertoe beslist wordt en hoe
deze uitwerking moeten krijgen, wordt later behandeld.1912
Belangrijk is om hier reeds op te
merken dat de onzorgvuldige beslissing tot en uitvoering van dergelijke maatregelen
aanleiding geeft tot aansprakelijkheid.
Hierin is één van de belangrijkste verschilpunten met de Richtlijn Productaansprakelijkheid te
vinden. Daar waar het bij deze laatste enkel gaat om het in het verkeer brengen van een
onveilig product, strekt artikel 1382 BW zich ook uit tot de periode na de inverkeerstelling.
Via het gemeen aansprakelijkheidsrecht kan men dus niet enkel besluiten tot
productaansprakelijkheid maar ook tot een zogenaamde recall-aansprakelijkheid.1913
Het
onderscheid tussen beide wordt door STORM als volgt omschreven: ‘de eerste is wegens het in
het verkeer brengen, de tweede wegens het in het verkeer laten van een gevaarlijk
product’.1914
Hoewel vele gevallen van recall-aansprakelijkheid samenvallen met
productaansprakelijkheid,1915
is dit niet noodzakelijk zo. Te denken valt aan de situatie waarin
de producent op grond van het ontwikkelingsrisico niet aansprakelijk is krachtens de Wet
Productaansprakelijkheid. Indien de producent nadien op de hoogte is van de nieuw ontdekte
risico’s, doch nalaat maatregelen te treffen, kan hij – in tegenstelling tot een toepassing van de
productaansprakelijkheid – eventueel wel nog aansprakelijk gesteld worden via artikel 1382
BW wegens de gebrekkige uitvoering van corrigerende maatregelen.1916
Op het punt van de
“zuivere” recall-aansprakelijkheid biedt een toepassing van het gemeen
aansprakelijkheidsrecht bijgevolg een grote meerwaarde.
1909
Voor een concrete toepassing, zie: Luik 18 oktober 2004, JLMB 2005, afl. 5, 212. Zie hierover ook: C.
HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 267 en M. TIMPERT-DE
VRIES, “Product recall, de rol van de NVWA en het BW”, 10 juni 2016, beschikbaar via
http://amweb.nl/partnernieuws-2999257/product-recall-rol-nvwa-en-bw. 1910
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 199 en S. LENZE,
“German product liability law: between European Directives, American Restatements and common sense” in D.
FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005,
(100) 117. 1911
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 97. 1912
Cf.infra: deel V. Corrigerende maatregelen. 1913
D. VERHOEVEN, “Krachtlijnen van een product recall”, DCCR 2013, afl. 100-101, (61) 76. 1914
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 112. 1915
Indien de producent nalaat om een corrigerende maatregel uit te voeren, blijft er een onveilig product op de
markt waarvoor de producent aansprakelijk is krachtens de Richtlijn Productaansprakelijkheid. 1916
Reeds eerder verdedigd: D. VERHOEVEN, “Krachtlijnen van een product recall”, DCCR 2013, afl. 100-101,
(61) 76.
269
308. Verder is het van belang om op te merken dat op grond van artikel 1382 BW niet
noodzakelijk een producent, invoerder of leverancier aangesproken moet worden. Te denken
valt aan de buitencontractuele aansprakelijkheid van keuringsinstanties en testagentschappen.
Aangezien het aanbrengen van een keurteken of kwaliteitslabel er doorgaans niet toe leidt dat
men als (schijn)producent beschouwd wordt,1917
is een toepassing van de Wet
Productaansprakelijkheid in dat geval vrij onwaarschijnlijk. Dit neemt niet weg dat de
verstrekker van dergelijk label aansprakelijk kan zijn op grond van het gemeen
aansprakelijkheidsrecht.1918
In die zin kan de privaatrechtelijke opsteller van een technisch
voorschrift aansprakelijk gesteld worden indien het product onveilig is door de naleving van
dit voorschrift.1919
Ook particuliere instanties die regulerend optreden op het gebied van
productveiligheid, zoals normalisatie-, keurings- en certificatieinstellingen, stellen zich bloot
aan aansprakelijkheid op grond van artikel 1382 BW wanneer ze zich onzorgvuldig
gedragen.1920
Zo werd in een Amerikaanse zaak een normalisatie-instelling aansprakelijk gesteld voor het
doorgeven van informatie aan één specifieke producent alvorens de norm officieel vastgesteld
was.1921
In casu ging het om een producent die informeel informatie kreeg over de uitwerking
van een nieuwe norm waardoor ze de concurrentie voor was, met schade voor deze
concurrenten tot gevolg. Ook wat laboratoria en testagentschappen betreft, wordt in de
Amerikaanse rechtspraak – op grond van section 324A Restatements on Torts – geoordeeld
dat deze aansprakelijk zijn ten opzichte van derden indien de onzorgvuldige uitvoering van
hun diensten het risico op schade verhoogd heeft, indien de dienstverlener een specifieke
(veiligheids)verplichting nam of wanneer derden hun vertrouwen gesteld hadden in de
dienstverlening.1922
Wanneer een testagentschap echter een onderzoek voert naar medische
hulpmiddelen – in casu borstimplantaten – vooraleer deze op de markt gebracht worden en de
producent nadien bijkomende onderzoeken laat uitvoeren, zijn deze eerste tests niet
noodzakelijk in het belang van derden zodat geen aansprakelijkheid van het eerste
testagentschap aangenomen kan worden.1923
1917
Cf.supra: randnr. 61. 1918
M. FAURE en W. VAN BUGGENHOUT, “Produktenaansprakelijkheid. De Europese Richtlijn: harmonisatie en
consumentenbescherming? (deel 1)”, RW 1987-88, afl. 1, (1) 8. 1919
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 70. 1920
A.-F. VOLLEMA, “Het CE-merk, paspoort voor producten in Europa” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek
integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 28p. Voor een uitvoerige analyse van hun aansprakelijkheid,
zie: G.M.F. SNIJDERS, Produktveiligheid en aansprakelijkheid, Deventer, Kluwer, 1987, 236-248. 1921
American Societyy of Mechanical Engineers v. Hydrolevel, 456 U.S. 556 en 102 S.Ct. 1935 (1982). 1922
§324 A Restatements (2d) of the law – Torts. Zie in het bijzonder: comments c, d en e bij §324 A
Restatements (2d) of the Law – Torts. 1923
Artiglio v. Corning Incorporated, 18 Cal.4th 604, 957 P.2d 1313 en 76 Cal.Rptr.2d 479 (1998).
270
§ 2. SCHENDING VAN EEN NORM DIE EEN GEBOD/VERBOD INHOUDT
A. Naleving van de wettelijke productveiligheidsvereisten
309. De oorspronkelijke Wet Productveiligheid bepaalde uitdrukkelijk dat de algemene
productveiligheidswetgeving geen afbreuk doet aan de toepassing van de artikelen 1382 en
volgende BW.1924
Hiermee wordt bedoeld dat het naleven van de verplichtingen uit de
productveiligheidswetgeving niet volstaat om bevrijd te zijn van aansprakelijkheid. De
producent is daarentegen steeds gehouden om de algemene zorgvuldigheidsnorm na te
leven.1925
Ook in de VSA wordt aanvaard dat het naleven van de veiligheidswetgeving niet
betekent dat een product absoluut veilig is en/of dat er geen fouten gemaakt worden, hoewel
de naleving van diverse wettelijke bepalingen uiteraard wel een sterk overtuigingselement in
die zin is.1926
Deze redenering is in overeenstemming met de theorie dat het naleven van een wettelijke
norm geen vrijbrief is voor aansprakelijkheid.1927
Handelen in overeenstemming met de wet
betekent niet automatisch dat men geen fout kan begaan.1928
De goede huisvader gedraagt
zich immers steeds zorgvuldig ook wanneer een rechtsregel hem een bepaald gedrag gebiedt
of verbiedt.1929
De zorgvuldigheidsnorm kan namelijk hogere eisen stellen dan de geldende
wettelijke bepalingen.1930
De naleving van de wettelijke vereisten op het gebied van preventie
en correctie, betekent dus geenszins dat de aangesprokene niet meer aansprakelijk gesteld kan
worden. Zo zal de producent die corrigerende maatregelen neemt conform de geldende
wettelijke bepalingen niet automatisch bevrijd zijn van aansprakelijkheid. Het gedrag van de
producent wordt immers nog getoetst aan de algemene zorgvuldigheidsnorm.
1924
Artikel 1, in fine oorspronkelijke Wet Productveiligheid: opmerkelijk werd soortgelijke bepaling niet
opgenomen in het Wetboek Economisch Recht. Niettemin moet aangenomen worden dat deze redenering nog
steeds geldt. 1925
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nr. 11 en H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in
X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335)
356. 1926
J.R. PATTON en E.B. BUTLER, “The consumer product safety act – its impact on manufacturers and on the
relationship between seller and consumer”, The Business Lawyer 1973, (725) 738 en J.S. MARTEL, “The
consumer product safety act and its relation to private product litigation”, Forum 1974-75, afl. 10, (337) 347. 1927
Cass. 23 oktober 1967, Arr.Cass. 1968, 282; Cass. 5 juni 1969, Arr.Cass. 1969, 971; Cass. 16 februari 1970,
Arr.Cass. 1970, 558; H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad
2000-2008. Deel II. Foutvereiste. Algemene kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 1808 en M. DEBAENE en P.
DEBAENE, “Aansprakelijkheid voor eigen fout” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.), Bijzondere
overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 30
(bijgewerkt tot september 2004). 1928
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 297 en T. VANSWEEVELT
en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 139. 1929
H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en L. WYNANT, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid
uit onrechtmatige daad 1985-1993”, TPR 1995, (1115) 1171. 1930
H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE, K. GEELEN en S. DE COSTER, “Overzicht van rechtspraak.
Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 1979-1984”, TPR 1987, (1255) 1281.
271
B. Niet-naleving van de wettelijke productveiligheidsvereisten
310. In omgekeerde zin, is het algemeen aanvaard dat sprake is van een buitencontractuele
fout wanneer de schadeverwekker een norm overtreedt die een bepaalde gedragsregel bevat,
zijnde een gebod of een verbod.1931
Elke inbreuk op de productveiligheidsregelementering en
de diverse uitvoeringsbesluiten ervan, brengt op die manier een buitencontractuele fout in de
zin van artikel 1382 BW met zich mee.1932
Soortgelijke redenering is te vinden in de
Amerikaanse rechtspraak die van oordeel is dat het overtreden van specifieke
veiligheidswetgeving automatisch leidt tot negligence van de producent.1933
Op die manier zou de hierboven weergegeven discussie omtrent de invulling van het
foutbegrip grotendeels inhoudsloos kunnen worden, althans wat betreft de producten en
producenten die onder het toepassingsgebied van de veiligheidsreglementering vallen.
Wanneer deze wetgeving geschonden wordt, is immers steeds sprake van een
buitencontractuele fout. Zo is het mogelijk dat diegene die louter een onveilig product op de
markt brengt via artikel 1382 BW, in combinatie met de algemene
productveiligheidswetgeving, aansprakelijk gesteld wordt. Het Wetboek Economisch Recht
bevat namelijk de resultaatsverplichting om enkel veilige producten op de markt te
brengen.1934
Indien uiteindelijk een onveilig product op de markt gebracht wordt, is de
veiligheidsverplichting geschonden en is automatisch sprake van een buitencontractuele fout.
Deze redenering geldt voor alle hierna te bespreken preventieve en corrigerende maatregelen
die opgelegd worden door het Wetboek Economisch Recht alsook de verplichtingen die
opgelegd zijn in specifieke productveiligheidswetgeving. In die zin werd door de rechtbank
van eerste aanleg te Brussel besloten tot een buitencontractuele fout wegens de schending van
de veiligheids- en informatieverplichting uit de productveiligheidswetgeving.1935
In casu ging
1931
Cass. 10 april 1970, Arr.Cass. 1970, 729; Cass. 13 mei 1982, Arr.Cass. 1981-82, 1134; Cass. 22 september
1988, Arr.Cass. 1988-89, 94; Cass. 8 december 1994, Arr.Cass. 1994, 1074; Cass. 3 oktober 1994, Arr.Cass.
1994, 807; Cass. 26 juni 1998, Arr.Cass. 1998, 343; H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid,
Brussel, Bruylant, 1978, 297; H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en L. WYNANT, “Overzicht van
rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 1985-1993”, TPR 1995, (1115) 1126-1130 en M.
DEBAENE en P. DEBAENE, “Aansprakelijkheid voor eigen fout” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 17-18 (bijgewerkt tot september 2004). 1932
T. BOURGOIGNIE, “Le traitement des produits défectueux en droit belge: pratique et perspectives (2)”, JT
1976, (505) 510-511; E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux
ou insatisfaisants”, RGAR 1976, 9628, nr. 10; L. SIMONT en M. VON KUEGELEN, “Belgium” in P. KELLY en R.
ATTREE (eds.), European product liability, Londen, Buttersworths, 1992, (47) 61; S. LIERMAN, Voorzorg,
preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 395-396; S. LENZE, “German product liability
law: between European Directives, American Restatements and common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product
liability in comparative perspective, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, (100) 119; R. STEENNOT,
“La sécurité du consommateur en Belgique” in Le consommateur: journées colombiennes 2007, Brussel,
Bruylant, 2010, (320) 325 en M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige
producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste
postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 179. 1933
Zie inter alia: Gober v. Revlon, Inc., 317 F.2d 47 (1963); J.R. PATTON en E.B. BUTLER, “The consumer
product safety act – its impact on manufacturers and on the relationship between seller and consumer”, The
Business Lawyer 1973, (725) 738 en J.S. MARTEL, “The consumer product safety act and its relation to private
product litigation”, Forum 1974-75, afl. 10, (337) 346. 1934
Cf.infra: randnr. 358. 1935
Rb. Brussel 23 januari 2001, RGAR 2002, 13513.
272
het om een basketbaldoel dat onvoldoende veilig was voor kinderen en onvoldoende
informatie bevatte om het op veilige wijze te gebruiken.
311. Via de omweg van artikel 1382 BW beïnvloedt de algemene
productveiligheidswetgeving dus het aansprakelijkheidsrecht.1936
Niettemin behoeft
bovenstaande wel een belangrijke nuancering. Om van een fout wegens miskenning van een
wettelijke bepaling te spreken, moet de wet immers een welbepaalde gedragsregel
bevatten.1937
VANDENBERGHE spreekt in die optiek van inbreuken op een specifieke norm.1938
Uit een cassatiearrest van 1982 kan eveneens afgeleid worden dat enkel sprake is van een fout
bij overschrijding van een wettelijke bepaling “die haar voorschrijven op een bepaalde wijze
niets of wel iets te doen”.1939
Indien de wet het rechtssubject een zekere beoordelingsvrijheid
laat, kan geen sprake zijn van een welbepaald gedrag dat opgelegd of verboden wordt.1940
Net hier wringt het schoentje wanneer deze principes toegepast worden op de algemene
productveiligheidsbepalingen. Zoals in de volgende delen van dit proefschrift nog zal blijken,
zijn veel van de opgenomen preventieve en corrigerende verplichtingen immers vrij algemeen
omschreven. Bijgevolg komt het onder andere aan het gemeen aansprakelijkheidsrecht – en
meer bepaald de algemene zorgvuldigheidsnorm – toe om een concrete(re) invulling te geven
aan deze geldende verplichtingen. Zo zal hierna bijvoorbeeld nog blijken dat de wettelijke
informatieverplichting uit de algemene productveiligheidswetgeving niet meer is dan de
informatieverplichting op grond van de algemene zorgvuldigheidsnorm.1941
Om die reden kan
gezegd worden dat de invloed van schendingen van wettelijke productveiligheidsbepalingen
op het aansprakelijkheidsrecht eerder beperkt is. Deze wettelijke bepalingen krijgen immers
veelal een concretere invulling via de algemene zorgvuldigheidsnorm uit artikel 1382 BW.
Het lijkt dan niet echt nodig om de producent of leverancier op grond van artikel 1382 BW
aan te spreken wegens de schending van een wettelijke norm die een bepaald gedrag gebiedt
of verbiedt. Deze aansprakelijkheid kan in vele gevallen immers eveneens bereikt worden
door een beroep op de algemene zorgvuldigheidsnorm.
1936
De schending van een bepaling uit de productveiligheidswetgeving leidt op zichzelf evenwel niet tot
rechtstreekse aansprakelijkheid (CA Poitiers 26 september 2007, 06/00855, beschikbaar via
www.lexisnexis.com). 1937
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 61 en T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 137. 1938
H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 2000-2008. Deel
II. Foutvereiste. Algemene kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 1773. 1939
Cass. 13 mei 1982, Arr.Cass. 1982, 1134: in casu vervolgde het Hof wel door te stellen dat de inhoud van de
rechtsnorm niet duidelijk en precies moet zijn om te besluiten dat het gebod of verbod bepaald is. 1940
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 61. 1941
Cf.infra: randnr. 385.
273
Hoewel het belang van de productveiligheidswetgeving voor het aansprakelijkheidsrecht op
die manier eerder beperkt lijkt, kan niet ingestemd worden met de rechtsleer die van oordeel
is dat het bij de veiligheidswetgeving enkel gaat om (pseudo)wetgeving met een
reglementaire draagwijdte die weinig tot niets te maken heeft met aansprakelijkheid.1942
In
diezelfde zin kan ook niet ingestemd worden met de rechtspraak die van oordeel is dat de
productveiligheidswetgeving een loutere politiewet is die niets te maken heeft met
aansprakelijkheid.1943
Schendingen van de productveiligheidswetgeving blijven immers wel
degelijk aanleiding geven tot een buitencontractuele fout in de zin van artikel 1382 BW.
Bovendien heeft de productveiligheidswetgeving de bestaande productaansprakelijkheid
verstevigd. Verschillende verplichtingen die reeds bestonden in het kader van het gemeen
aansprakelijkheidsrecht en/of de specifieke productaansprakelijkheidswetgeving, worden
thans (nogmaals) expliciet genoemd in de productveiligheidswetgeving. Wanneer
bijvoorbeeld een product onveilig bevonden wordt, is meteen het bewijs geleverd van een fout
aangezien de producent tekort geschoten is aan zijn algemene veiligheidsverplichting.1944
Daarenboven wordt hierdoor meteen ook bewezen dat het gaat om een gebrekkig product.1945
Anderzijds voert de productveiligheidswetgeving nieuwe en/of specifieke(re) verplichtingen
in, dewelke bij niet-naleving aanleiding kunnen geven tot aansprakelijkheid.1946
Te denken
valt onder meer aan de expliciete verwijzing naar de productbewakingsplichten en de
bijhorende verplichting tot corrigerende actie.1947
312. Wanneer het slachtoffer zich beroept op artikel 1382 BW – in combinatie met een
schending van de productveiligheidswetgeving – kan de producent zich ten slotte enkel
verweren door aan te tonen dat hij aan de geldende verplichtingen voldaan heeft of door de
schade en/of het causaal verband te betwisten.1948
Er staan hem – in tegenstelling tot bij de
Wet Productaansprakelijkheid – geen andere verweermiddelen ter beschikking. De rechtsleer
heeft evenwel opgemerkt dat hierdoor het risico bestaat dat de effectieve werking van de
productaansprakelijkheidswetgeving ondermijnd wordt.1949
1942
H. SWENNEN, “Pseudo-wetgeving” in H. COUSY, E. DIRIX en S. STIJNS (eds.), Liber amicorum Walter van
Gerven, Deurne, Kluwer, 2000, (125) 147; H. SWENNEN, “De invloed van het Europese recht op het Belgische
consumentenrecht”, DCCR 2002, (3) 47 en V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de
sécurité des produits et des services (lois du 4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité
du fait des produits défectueux”, RGAR 2004, 13794, nrs. 35-36. 1943
Kh. Bergen 28 november 2000, TBH 2002, 142. 1944
Over deze veiligheidsverplichting, cf.infra: randnrs. 357-359. 1945
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 170. 1946
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle
de 1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 164; F. WALSCHOT,
“Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN BEDRIJFSJURISTEN (ed.),
Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant, 2000, (157) 170 en V. LE
GOUILLOU en M. BRESSON, “Products liability under French law” in S. WOODLEY (ed.), Liability for products in
a global economy, den Haag, Kluwer, 2005, (241) 252. 1947
V. LE GOUILLOU en M. BRESSON, “Products liability under French law” in S. WOODLEY (ed.), Liability for
products in a global economy, den Haag, Kluwer, 2005, (241) 252. 1948
J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS
(eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 54. 1949
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 240-241.
274
Zo zijn de verjarings- en vervaltermijnen bijvoorbeeld ruimer in het gemeen
aansprakelijkheidsrecht.1950
Via een (ruimere) toepassing van het gemeen
aansprakelijkheidsrecht, wordt de door de Richtlijn Productaansprakelijkheid beoogde
rechtvaardige verdeling van risico’s tussen productslachtoffer en consument mogelijks
uitgehold.
Met deze laatste redenering kan niet ingestemd worden. Meer in het algemeen behoeft
bovenstaande enige nuancering. Zoals besproken, moet een beroep op artikel 1382 BW in
combinatie met een schending van de productveiligheidswetgeving immers steeds in
overeenstemming zijn met de rechtspraak van het Hof van Justitie omtrent de eerbiedigende
werking van de Richtlijn Productaansprakelijkheid.1951
Enkel die nationale regimes die
inhoudelijk op een andere grondslag gebaseerd zijn dan de richtlijn, vallen onder dit principe
van eerbiedigende werking en worden onverlet gelaten door de richtlijn. Met KRUITHOF kan
dan ook besloten worden dat diverse regels uit de Wet Productaansprakelijkheid niet
ontweken kunnen worden door een vordering op basis van artikel 1382 BW indien deze
vordering op niets meer gebaseerd is dan een inbreuk op de algemene veiligheidsverplichting
uit het Wetboek Economisch Recht.1952
Bijgevolg is de vrees dat de rechtvaardige verdeling
van risico’s – als achterliggende doelstelling van de Richtlijn Productaansprakelijkheid – niet
bereikt wordt, niet terecht.
AFDELING 3. MOGELIJKHEID TOT COLLECTIEVE ACTIE
313. Het is ook hier van belang om even stil te staan bij de mogelijkheid tot collectieve
actie.1953
Zoals toegelicht, heeft de Belgische wetgeving in 2014 de mogelijkheid gecreëerd
om een rechtsvordering tot collectief herstel in te stellen, althans in zoverre het gaat om een
mogelijke inbreuk van de aangesproken onderneming op één van de limitatief opgesomde
gevallen uit artikel XVII.37 Wetboek Economisch Recht. Op grond van artikel XVII.37, 1°,
e) Wetboek Economisch Recht bevat boek IX.9 van datzelfde wetboek – waarin de algemene
productveiligheidsbepalingen opgenomen zijn – bepalingen waarvoor, bij schending ervan,
een rechtsvordering tot collectief herstel mogelijk is. Een collectieve vordering lijkt dus
mogelijk bij schending van de algemene productveiligheidswetgeving. Deze stelling behoeft
evenwel twee belangrijke opmerkingen.
1950
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 96. 1951
Cf.supra: randnrs. 289-291. 1952
M. KRUITHOF, “Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R.
STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-
2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (143) 183. 1953
Voor meer hierover, cf.supra: randnrs. 294-296.
275
Vooreerst moet in herinnering gebracht worden dat een collectieve rechtsvordering enkel
mogelijk is wanneer het gaat om consumentengeschillen. Aangezien boek IX. Wetboek
Economisch Recht niet enkel van toepassing is op consumentenproducten maar ook op
professionele producten,1954
kan dit – net zoals wat de Wet Productaansprakelijkheid betreft –
aanleiding geven tot problemen. Indien de producent/distributeur
productveiligheidsbepalingen schendt, kunnen de consumenten-slachtoffers zich immers wel
verenigen terwijl de professionele productgebruikers dit niet kunnen, hoewel de
productveiligheidswetgeving ook op hen gericht is. Om die reden moet – naar analogie met
wat gezegd werd met betrekking tot de Wet Productaansprakelijkheid – gepleit worden voor
een uitbreiding van de toepassingsvoorwaarden van de vordering tot collectief herstel. Naar
mijn mening moet ieder slachtoffer van een schending van een bepaling uit boek IX. Wetboek
Economisch Recht zich kunnen verenigen in een collectieve vordering, ongeacht of hij/zij de
consument dan wel een professionele gebruiker van het product is.
Daarnaast blijkt uit het verslag van de parlementaire commissie dat gekozen werd om de
vordering tot collectief rechtsherstel niet toe te passen op elke onrechtmatige daad in de zin
van artikel 1382 BW.1955
Een enkele schending van artikel 1382 BW kan dus geen aanleiding
geven tot een collectieve vordering. Niettemin kent de geldende productveiligheidswetgeving
niet echt rechtstreekse afdwingingsrechten toe aan de productgebruiker. Deze laatste kan
enkel via de omweg van artikel 1382 BW een schending van boek IX. Wetboek Economisch
Recht handhaven. De vraag is nu of wel een collectieve rechtsvordering mogelijk is, nu het in
dat geval eigenlijk gaat om een schending van artikel 1382 BW. Naar mijn mening moet
aangenomen worden dat de wetgever deze situaties niet heeft willen uitsluiten van het
toepassingsgebied van de vordering tot collectief herstel. Enkel in geval van een “zuivere”
toepassing van artikel 1382 BW is dergelijke vordering niet mogelijk. Hier anders over
oordelen zou betekenen dat de verwijzing naar de productveiligheidsbepalingen in artikel
XVII.37 Wetboek Economisch Recht zinloos wordt, aangezien deze bepalingen hoe dan ook
enkel via de omweg van artikel 1382 BW gehandhaafd kunnen worden.
AFDELING 4. EVALUATIE: ARTIKEL 1382 BW ALS HÉT
NORMERENDE PRODUCTAANSPRAKELIJKHEIDSMECHANISME
314. Via artikel 1382 BW kan het veiligheidsbegrip eveneens gehandhaafd worden. In
vergelijking met de eerder besproken Wet Productaansprakelijkheid moet echter opgemerkt
worden dat het voor slachtoffers van productongevallen niet altijd eenvoudig is om via artikel
1382 BW een schadevergoeding te verkrijgen. Het slachtoffer zal immers een fout van de
aangesproken persoon moeten aantonen, wat geen sinecure is. De bewijslast is hier
ontegensprekelijk zwaarder. Daarnaast moet in herinnering gebracht worden dat een beroep
op andere aansprakelijkheidsmechanismen – zoals artikel 1382 BW – met betrekking tot een
productongeval enkel mogelijk is wanneer dit mechanisme inhoudelijk gezien een andere
grondslag heeft dan die van de Wet Productaansprakelijkheid. In vele gevallen zal een beroep
1954
Cf.supra: randnr. 296. 1955
Verslag DEDECKER, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-3300/4, 16.
276
op artikel 1382 BW dus niet mogelijk zijn en wordt het slachtoffer enigszins verplicht om
zich te beroepen op de Wet Productaansprakelijkheid.
Op grond van het bovenstaande kan besloten worden dat artikel 1382 BW een minder
aantrekkelijk vergoedingsmechanisme betreft dan de Wet Productaansprakelijkheid. Deze
laatste is dan ook hét vergoedende productaansprakelijkheidsmechanisme bij uitstek. Dit
betekent niet dat artikel 1382 BW als aansprakelijkheidsmechanisme geen enkel belang heeft
in zaken van productveiligheid. Zoals gezegd, blijft het gemeen aansprakelijkheidsrecht
namelijk het cruciale handhavingsmiddel voor de zogenaamde recall-aansprakelijkheid. Met
betrekking tot de recall-aansprakelijkheid is een beroep op artikel 1382 BW dus
onafwendbaar. Verder is het gemeen aansprakelijkheidsrecht ook het belangrijkste
aansprakelijkheidsmechanisme om bijvoorbeeld dienstverleners en/of controlemechanismen
aansprakelijk te stellen. In die optiek dient artikel 1382 BW toch in zekere mate de
compensatiedoelstelling die aan het aansprakelijkheidsrecht toegeschreven wordt.1956
315. Hoewel artikel 1382 BW in zaken van productveiligheid in zekere mate tegemoet
komt aan de vergoedende functie van het aansprakelijkheidsrecht, schuilt de grote kracht
ervan naar mijn mening in het bijdragen tot de zogenaamde reglementerende of normatieve
functie van het aansprakelijkheidsrecht. Zoals CORNELIS terecht opmerkt komt aan ons
aansprakelijkheidsrecht een reglementerende en opvoedende functie toe.1957
Dit betekent dat
het een bron vormt van gedragsregels die onder andere de openbare orde, de interne veiligheid
en de economische welvaart handhaven en bevorderen.1958
Wanneer gesproken wordt over
productveiligheid moet besloten worden dat artikel 1382 BW ontegensprekelijk deze functie
in belangrijke mate vervult, zeker vergeleken met de Wet Productaansprakelijkheid. Zoals
aangehaald, en zoals hierna nog veelvuldig zal blijken, zorgt het gemeen
aansprakelijkheidsrecht immers voor een concrete(re) invulling van en aanvulling op de
geldende preventieve en corrigerende maatregelen. De in de productveiligheidswetgeving
opgenomen verplichtingen krijgen met andere woorden, omwille van hun veelal algemene
omschrijving, een concretere invulling in het kader van de beoordeling van het
buitencontractuele foutbegrip. Bovendien heeft het gemeen aansprakelijkheidsrecht eveneens
geleid tot de creatie van verplichtingen die niet specifiek in de productveiligheidswetgeving
opgenomen zijn. Via een toepassing van artikel 1382 BW worden de preventieve en
corrigerende maatregelen dus in- en aangevuld, wat de handhaving van het veiligheidsbegrip
ten goede komt. Op die manier wordt de normerende of reglementerende doelstelling van het
aansprakelijkheidsrecht vervuld.
1956
Over deze doelstelling in het algemeen, zie: A. TUNC, “Torts: introduction” in Int.Enc.Comp.Law. IX,
Tübingen, Mohr, 1973, 93; L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 11 en T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek
buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 5. 1957
L. CORNELIS, De buitencontractuele aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door zaken, Antwerpen,
Kluwer, 1982, 196. 1958
In soortgelijke zin, zie: T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 10.
277
Hierbij moet echter nog opgemerkt worden dat de derde doelstelling die traditioneel
toegeschreven wordt aan het aansprakelijkheidsrecht – met name die van preventie – naar
mijn mening noch door de Wet Productaansprakelijkheid noch door artikel 1382 BW ten volle
bereikt wordt. Dit is in het algemeen in lijn met de idee dat het aansprakelijkheidsrecht als
preventie-instrument hoe dan ook enigszins verzwakt wordt door bepaalde factoren, zoals de
verzekerbaarheid van aansprakelijkheid en het principe van de integrale
schadeloosstelling.1959
Hoewel preventie en afschrikking een belangrijke doelstelling van het
aansprakelijkheidsrecht vormen – of althans zouden moeten vormen – blijkt dit preventieve
effect in de praktijk dus beperkt te zijn.1960
Bepaalde auteurs menen dan ook dat de
preventieve functie als doelstelling van het aansprakelijkheidsrecht in twijfel getrokken moet
worden en dat deze doelstelling voornamelijk aan het strafrecht toegeschreven moet
worden.1961
Bijgevolg verdient het strafrecht hier enige bespreking, met in het achterhoofd de
vraag of dit strafrecht de doelstelling van preventie en afschrikking mogelijks kan vervullen.
1959
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 8-9. 1960
H.O. KERKMEESTER, “Punitive damages ter compensatie van een lage veroordelingskans”, NjB 1998, afl. 40,
(1807) 1807. 1961
L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 12.
278
HOOFDSTUK III. STRAFRECHTELIJKE
VERANTWOORDELIJKHEID
316. In productveiligheids- en productaansprakelijkheidszaken wordt maar zelden gedacht
aan het strafrecht.1962
Niettemin kunnen verschillende strafbaarstellingen ingeroepen worden
ter handhaving van het veiligheidsbegrip. Diverse strafbepalingen – zowel uit de
productveiligheidswetgeving als uit het gemeen strafrecht – stellen zelfs gedragingen
strafbaar zonder dat het ontstaan van schade vereist is.1963
Op die manier kan het strafrecht
een ruimere handhavende functie hebben in vergelijking met de hierboven besproken
aansprakelijkheidsmechanismes. Daarenboven behoeft een toepassing van het strafrecht geen
voorafgaande klacht of vordering van de productgebruiker of een derde. De gerechtelijke
overheden kunnen namelijk ambtshalve overgaan tot strafrechtelijke vervolging. Op die
manier kan ook in situaties waarin het slachtoffer van een productongeval verkiest om niet te
procederen, het veiligheidsbegrip gehandhaafd worden. Bijgevolg moet aangenomen worden
dat het strafrecht een nuttig handhavingsmiddel van het veiligheidsbegrip kan vormen. Het
verdient dan ook enige toelichting.
AFDELING 1. OPSPORING EN VASTSTELLING VAN MISDRIJVEN
317. Vooraleer in te gaan op de mogelijke strafbaarstellingen en sancties, moet iets gezegd
worden over de mogelijkheid tot opsporing en vaststelling van misdrijven op het gebied van
productveiligheid.1964
Het Wetboek Economisch Recht bevat immers heel wat – ruim
geformuleerde – bepalingen die bevoegdheden creëren op het gebied van de opsporing en
vaststelling van strafbare inbreuken met betrekking tot onveilige producten. Verder blijven de
algemene bepalingen van het Wetboek van Strafvordering onverkort van toepassing op de
opsporing, de vaststelling en het onderzoek naar inbreuken.1965
Wat het Wetboek Economisch Recht betreft, worden specifiek daartoe door de minister
aangeduide ambtenaren bevoegd verklaard om inbreuken op dat wetboek op te sporen en vast
te stellen.1966
Hiertoe beschikken deze ambtenaren over diverse bevoegdheden gaande van het
zich aanbieden tijdens de gewone openings- of werkuren over de ondervraging van bepaalde
personen tot het (laten) uitvoeren van proeven en/of analyses van producten.1967
Daarenboven
1962
P. TRAEST, “Strafrechtelijke aspecten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en
kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (767) 769. 1963
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 21. 1964
Zie hierover ook: R. STEENNOT, “La sécurité du consommateur en Belgique” in Le consommateur: journées
colombiennes 2007, Brussel, Bruylant, 2010, (320) 333-334. 1965
Artikel XV.1 Wetboek Economisch Recht. 1966
Artikel XV.2, §1 Wetboek Economisch Recht. 1967
Voor een overzicht van alle bevoegdheden, zie: artt. XV.3 – XV.5 Wetboek Economisch Recht. Zie hierover
ook: C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 143-145; I.
DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme producten” in
VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend, verwaand of
miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 29-30 en D. STRUYVEN, “Productveiligheid” in X., Recht voor de
279
kunnen deze ambtenaren een waarschuwing richten tot de overtreders van het Wetboek
Economisch Recht waarbij hen aangemaand wordt de desbetreffende activiteit(en) stop te
zetten.1968
De ambtenaren die een inbreuk vaststellen kunnen verder in bepaalde gevallen een
bestuurlijke sanctie opleggen in de vorm van een geldsom, waarvan de vrijwillige betaling de
strafvordering doet vervallen.1969
Ter bescherming van het fabrieksgeheim en de
concurrentiële positie van bedrijven, heeft de wetgever tot slot voorzien in specifieke regels,
gericht op de geheimhouding van alle informatie die verzameld werd en de mogelijkheden tot
openbaarmaking daarvan.1970
Zonder dieper in te gaan op deze mogelijkheden en diegene die voortvloeien uit een
toepassing van het gemeen strafprocesrecht, moet aangenomen worden dat ruime
bevoegdheden bestaan om onveilige producten op te sporen en misdrijven in dit verband vast
te stellen. In de praktijk zal het opsporen en vaststellen van inbreuken op het veiligheidsbegrip
en/of de productveiligheidswetgeving bijgevolg weinig aanleiding geven tot problemen.
AFDELING 2. STRAFSANCTIES UIT DE
PRODUCTVEILIGHEIDSWETGEVING
318. De Richtlijn Productveiligheid verplicht de lidstaten om regels vast te stellen die
doeltreffende, evenredige en afschrikwekkende sancties invoeren voor inbreuken op de
productveiligheidswetgeving. Lidstaten moeten er bijkomend voor zorgen dat voldoende
maatregelen genomen worden om er voor te zorgen dat de opgenomen strafsancties wel
degelijk toegepast worden.1971
In navolging van de richtlijn, werden in de Europese lidstaten specifieke strafbepalingen
opgenomen in de nationale productveiligheidswetgeving. Zowel de strafbaarstellingen als de
mogelijke sancties worden echter niet in alle lidstaten op dezelfde wijze ingevuld. Het gevolg
is dat sommige gedragingen in de ene lidstaat niet strafbaar zijn terwijl dit in de andere wel
het geval is. Het is verder mogelijk dat een bepaalde gedraging in twee lidstaten op
verschillende wijze bestraft wordt. Dit is niet wenselijk vanuit de ideeën van harmonisatie en
een vrij verkeer van goederen, die ten grondslag liggen aan de productveiligheidswetgeving.
Het Europees Parlement heeft om die reden de lidstaten verzocht om op een gecoördineerde
wijze afschrikwekkende sancties – met inbegrip van hoge boetes – in te voeren.1972
Thans
moet vastgesteld worden dat er nog steeds enkele verschillen bestaan tussen bepaalde
lidstaten.
onderneming: rechtsfactoren in de onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.30-1) IX.30-18 – IX.30-19
(bijgewerkt tot september 1997). 1968
Artikel XV.31 Wetboek Economisch Recht. 1969
Artikel XV.61 Wetboek Economisch Recht. 1970
Artikel XV.19-XV.20 Wetboek Economisch Recht. Zie hierover ook: V. PIRE, “La directive 2001/95/CE du
Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la sécurité générale des produits”, REDC 2001,
afl. 3, (245) 264-265 en Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt belangrijke algemene kaderwet en inhoud
wordt aangepast aan Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 163. 1971
Artikel 7 Richtlijn Productveiligheid. 1972
Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn inzake algemene
productveiligheid en markttoezicht, 2010/2085(INI), overweging 4.
280
Een verdere harmonisatie op dit punt lijkt zich dan ook op te dringen. Los van de discussie of
de Europese Unie gemachtigd is om bepaalde strafbaarstellingen te omschrijven en/of straffen
op uniforme en harmoniserende wijze op te leggen, moet opgemerkt worden dat dergelijke
harmonisatie ook bijvoorbeeld op informele wijze kan plaatsvinden door overleg via
PROSAFE.1973
§ 1. HOOFDSTRAFFEN
319. Het Wetboek Economisch Recht werkt in het algemeen met zes verschillende
sanctieniveaus.1974
Een sanctie van niveau 1 omvat een geldboete van 26 tot 5.000 euro terwijl
een sanctie van niveau 6 een geldboete van 500 tot 100.000 euro en een gevangenisstraf van
één tot vijf jaar of één van beide straffen alleen omvat.1975
In geval van herhaling wegens
dezelfde inbreuk binnen een termijn van vijf jaar, te rekenen vanaf de in kracht van gewijsde
gegane veroordeling, moeten de geldboetes en gevangenisstraffen op het dubbele van het
geldend maximum gebracht worden.1976
Om de strafrechtelijke handhaving van de bepalingen van het Wetboek Economisch Recht te
beschrijven moet eerst nagegaan worden welke inbreuken strafbaar gesteld worden.
Vervolgens moet bekeken worden welk sanctieniveau aan deze inbreuk gekoppeld is. Tot slot
kan dan de geldende minimum- en maximumstraf bepaald worden.
320. Wat de inbreuken op de productveiligheidsbepalingen betreft, wordt een sanctieniveau
2 – zijnde een geldboete van 26 tot 10.000 euro – gehanteerd voor overtredingen van artikel
IX.9 Wetboek Economisch Recht.1977
Het gaat hier om de verplichting om informatie in een
begrijpelijke taal aan te brengen op consumentenproducten.1978
Verder worden zo goed als
alle overige productveiligheidsbepalingen strafrechtelijk gesanctioneerd met een sanctie van
niveau 3, wat een geldboete van 26 tot 25.000 euro omvat.1979
Het gaat om volgende
inbreuken: zij die producten op de markt brengen waarvan ze weten of behoren te weten dat
ze niet voldoen aan de geldende veiligheidsvereisten; zij die artikel IX.8 Wetboek
Economisch Recht overtreden;1980
zie die de artikelen IX.4-IX.7 Wetboek Economisch Recht
of besluiten genomen in uitvoering van dat artikel overtreden;1981
zij die artikel XV.31
1973
Voor meer over PROSAFE, cf.infra: randnr. 490. 1974
Artikel XV.70 Wetboek Economisch Recht. 1975
De opgelegde boetes moeten evenwel nog verhoogd worden met 50 opdecemien zodat de uitgesproken
geldboete uiteindelijk met zes vermenigvuldigd moet worden om het correcte bedrag van de boete te bepalen.
Zie hierover: artikel 1 wet van 5 maart 1952 betreffende de opdecimes op de strafrechtelijke geldboeten, BS 3
april 1952 en P. LAMBERT, “Opdeciemen op de strafrechtelijke geldboeten” in X., Postal memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel, Kluwer, losbl., 1-13 (bijgewerkt tot mei 2013). 1976
Artikel XV.72 Wetboek Economisch Recht. 1977
Artikel XV.102, §1 Wetboek Economisch Recht. 1978
Over deze verplichting, cf.infra: randnrs. 430-431. 1979
Artikel XV.102, § 2 Wetboek Economisch Recht. 1980
Het gaat in dit artikel om verschillende verplichtingen die opgelegd worden aan de producenten en
distributeurs, gaande van informatieverplichtingen tot productbewakingsplichten. 1981
Het gaat hier om verschillende bevoegdheden die aan de overheid toegekend worden om maatregelen te
nemen op het gebied van productveiligheid.
281
Wetboek Economisch Recht niet opvolgen;1982
en zij die inbreuken begaan op Europese
verordeningen op het gebied van productveiligheid.
Op die manier kan zo goed als de gehele Belgische productveiligheidswetgeving
strafrechtelijk gehandhaafd worden. Bovendien gelden vrij hoge maximumstraffen, zeker in
vergelijking met de voordien geldende strafbepalingen. Zo voorzag de oorspronkelijke Wet
Productveiligheid slechts in geldboetes van maximum 10.000 euro.1983
Enkel indien een
overheidsbesluit op het gebied van productveiligheid geschonden werd, gold een
maximumboete van 20.000 euro.1984
De huidige minimumstraffen liggen dan weer lager dan
die van de oorspronkelijke Wet Productveiligheid. Deze voorzag immers in een
minimumboete van 500 euro1985
dan wel een minimumboete van 5.000 euro indien het ging
om de schending van een overheidsbesluit.1986
Naar mijn mening valt de huidige situatie toe te
juichen. Zo is het positief dat de minimumstraffen lager liggen dan vroeger. Verschillende
inbreuken op de productveiligheidswetgeving worden immers onopzettelijk begaan zodat een
(te) hoge geldboete niet op zijn plaats is. Daarenboven is het positief dat de maximumstraffen
verhoogd werden. Op die manier wordt de afschrikwekkende functie van het strafrecht
beklemtoond, wat in de praktijk zal leiden tot meer voorzichtigheid van de verschillende
schakels in het productie- en distributieproces. De rechter beschikt zo bovendien over een
ruime appreciatiemarge om binnen de geldende minimum- en maximumsancties de meest
gepaste sanctie op te leggen in een concreet geval.
321. Het is interessant om een blik te werpen op de situatie in de VSA. Ook de
Amerikaanse wetgeving voorziet immers in een zekere strafrechtelijke handhaving van de
productveiligheidsbepalingen. Meer bepaald werden strenge straffen ingevoerd voor
verschillende inbreuken. Volgende zaken zijn onder meer strafbaar in Amerika: het met
kennis van zaken op de markt brengen van een product dat niet in overeenstemming is met de
geldende veiligheidsstandaarden, het niet-voldoen aan de door de veiligheidswetgeving
opgelegde informatieplichten en het verzuim om overheidsmaatregelen na te leven.1987
Wat de sancties betreft, is er in de eerste plaats de mogelijkheid om civil penalties op te
leggen. Deze mogen maximum $100.000 bedragen per inbreuk met een maximum van
$15.000.000.1988
Hierbij moet opgemerkt worden dat sprake is van een afzonderlijke inbreuk
per product dat betrokken is bij deze inbreuk. Op die manier zal men dus vaak de boete van
$100.000 euro per inbreuk cumuleren. Naast civil penalties kunnen ook zogenaamde criminal
penalties opgelegd worden aan diegene die de Amerikaanse veiligheidswetgeving overtreedt.
1982
Het gaat hier om de situatie waarin de daartoe bevoegde ambtenaren de overtreder(s) van het Wetboek
Economisch Recht waarschuwen en aanmanen tot stopzetting van bepaalde handelingen. 1983
Artikel 23, §1, lid 1 oorspronkelijke Wet Productveiligheid. 1984
Artikel 23, §1, lid 2 oorspronkelijke Wet Productveiligheid. 1985
Artikel 23, §1, lid 1 oorspronkelijke Wet Productveiligheid. 1986
Artikel 23, §1, lid 2 oorspronkelijke Wet Productveiligheid. 1987
Voor een overzicht van de verboden feiten, zie: §19 Consumer Product Safety Act. Zie hierover ook: A.
SCALIA en F. GOODMAN, “Procedural aspects of the consumer product safety act”, UCLA L.Rev. 1972-73, afl.
20, (899) 946-947. 1988
§20 Consumer Product Safety Act.
282
Deze omvatten een gevangenisstraf van maximum 5 jaar indien wetens en willens een
overtreding begaan werd of een geldboete – te bepalen volgens §3571 United States Code – of
beide straffen.1989
Wat deze boetes betreft, worden bedragen gehanteerd van maximum
$100.000 voor individuen en $250.000 voor organisaties. Voor feiten die de dood veroorzaakt
hebben, worden de boetes opgetrokken tot $250.000 en $500.000.1990
Het moge duidelijk zijn dat de Amerikaanse strafbaarstellingen ruim omschreven zijn. Zo
goed als alle verplichtingen uit de productveiligheidswetgeving kunnen strafrechtelijk
gehandhaafd worden. Bovendien zijn de mogelijke straffen in Amerika zeer hoog, zeker in
vergelijking met de straffen die in de EU gelden. De maximumstraffen in de VSA werden in
2008 zelfs nog in aanzienlijke mate opgetrokken tot de huidige maxima.1991
Voordien waren
de civil penalties namelijk begrensd tot $5.000 per inbreuk met een maximum van
$1.825.000.1992
Naast de doorgaans zeer hoge schadevergoedingen in
aansprakelijkheidszaken, gelden in Amerika dus ook nog eens zeer hoge geldboetes en
eventueel zelfs gevangenisstraffen.
§ 2. BIJKOMENDE STRAFFEN
322. De oorspronkelijke Wet Productveiligheid voorzag in de mogelijke verbeurdverklaring
van de ongeoorloofde winst die dankzij de overtreding gemaakt werd.1993
Dit was volgens de
wetgever nodig als afschrikkingsmiddel omdat de ervaring aangetoond had dat de eventuele
boetes die opgelegd kunnen worden slechts een klein deel vertegenwoordigen van de winst
die dankzij de overtreding geboekt kan worden.1994
Het Wetboek Economisch Recht gaat
verder en voorziet als bijkomende straf ook in de verbeurdverklaring, zelfs als de eigenaar van
het voorwerp van de inbreuk een derde is.1995
Deze mogelijkheid geldt onverminderd de
toepassing van de artikelen 42 tot en met 43quater Sw. Verder kan de verbeurdverklaring
uitgesproken worden van de productie-, verwerkings-, verdelings- en/of vervoermiddelen
alsmede van elk voorwerp dat bestemd was voor of gediend heeft om de producten, die het
voorwerp van de inbreuk uitmaken, voort te brengen, te fabriceren of te vervoeren.1996
Ook dit
is mogelijk indien deze zaken behoren tot de eigendom van een derde.
1989
§21 Consumer Product Safety Act. 1990
Zie hierover: The regulated products handbook 2013, 12. 1991
Zie hierover: E. FLAHERTY, “Safety first: the consumer product safety improvement act of 2008”,
Loy.Cons.L.Rev. 2008-09, afl. 21, (372) 385. 1992
§217, (a), (1) Consumer Product Safety Improvement Act 2008. 1993
Artikel 25, §1 oorspronkelijke Wet Productveiligheid. 1994
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 14 en D. VAN DE GEHUCHTE,
Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 97. 1995
Artikel XV.130, lid 1 Wetboek Economisch Recht. 1996
Artikel XV.130, lid 2 Wetboek Economisch Recht.
283
Daarnaast kan de rechter, die een inbreuk op boek IX Wetboek Economisch Recht vaststelt,
de bijkomende straf van de aanplakking van het vonnis of arrest uitspreken.1997
Deze
aanplakking kan gebeuren zowel binnen als buiten de inrichtingen van de overtreder.
Bovendien kan de rechtbank bevelen tot bekendmaking van het vonnis of arrest in kranten of
op enige andere wijze, op kosten van de overtreder. De rechter kan eveneens bevelen tot
aanplakking en/of bekendmaking van het vonnis of arrest in de vorm van een
samenvatting.1998
AFDELING 3. GEMEEN STRAFRECHT
323. Naast de productveiligheidswetgeving, mag het gemeen strafrecht niet uit het oog
verloren worden. Verschillende van de hierin opgenomen misdrijven kunnen immers nuttige
toepassing vinden in productveiligheidszaken. Hierna wordt stilgestaan bij de meest voor de
hand liggende gemeenrechtelijke misdrijven en hun eventuele toepassing op onveilige
producten: de onopzettelijke slagen en verwondingen en het schuldig verzuim.
§ 1. ONOPZETTELIJKE SLAGEN EN VERWONDINGEN
A. Constitutieve bestanddelen
324. Het misdrijf van de onopzettelijke slagen en verwondingen wordt geregeld in artikel
418 Sw. Krachtens deze bepaling is iemand schuldig aan het onopzettelijk doden of
toebrengen van letsel indien hij dit kwaad veroorzaakt door een gebrek aan voorzichtigheid of
voorzorg, zonder het oogmerk om een andere persoon aan te randen. Indien dit handelen de
dood veroorzaakt, is een gevangenisstraf van drie maanden tot twee jaar mogelijk en een
geldboete van 50 euro tot 1000 euro.1999
Indien enkel slagen en verwondingen toegebracht
worden, wordt de schuldige gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden
en een geldboete van 50 euro tot 500 euro of één van beide straffen alleen. De constitutieve
bestanddelen van het misdrijf onopettelijke doding en onopzettelijk toebrengen van slagen en
verwondingen zijn (1) een gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid, (2) de dood of slagen en
verwondingen en (3) een oorzakelijk verband tussen beide vereisten.2000
1997
Artikel XV.131 Wetboek Economisch Recht. 1998
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 14. 1999
Artikel 419 Sw. De opgelegde boetes moeten evenwel nog verhoogd worden met 50 opdecemien zodat de
uitgesproken geldboete uiteindelijk met zes vermenigvuldigd moet worden om het correcte bedrag van de boete
te bepalen. Zie hierover: artikel 1 wet van 5 maart 1952 betreffende de opdecimes op de strafrechtelijke
geldboeten, BS 3 april 1952 en P. LAMBERT, “Opdeciemen op de strafrechtelijke geldboeten” in X., Postal
memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel, Kluwer, losbl., 1-13 (bijgewerkt tot
mei 2013). 2000
A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 215; P. TRAEST,
“Strafrechtelijke aspecten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste
postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (767) 774 en A.-S. MASSA,
“Onopzettelijk doden en onopzettelijk toebrengen van lichamelijk letsel” in X., Postal memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel, Kluwer, losbl., (O95/01) O95/1 (bijgewerkt tot juni
2003).
284
Wat het gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg betreft, wordt aangenomen dat elke fout, hoe
licht ook, als een onopzettelijk misdrijf beschouwd kan worden.2001
Het foutbegrip wordt zeer
ruim omschreven als elke handeling die een normaal, aandachtig en voorzichtig persoon niet
zou gesteld hebben wanneer deze geplaatst wordt in dezelfde concrete omstandigheden.2002
In
lijn met de heersende rechtspraak en rechtsleer, moet aangenomen worden dat de door de
strafwet beoogde fout samenvalt met het buitencontractuele foutbegrip uit artikel 1382
BW.2003
Op die manier wordt nagenoeg het gehele buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
– uiteraard in zoverre het gaat om lichamelijke schade – een onderdeel van het strafrecht,
meer bepaald van de artikelen 418-420 Sw.2004
Voor een concrete(re) invulling van dit
foutbegrip, kan dan ook volstaan worden met een verwijzing naar wat hierboven gezegd is
over de toepassing van artikel 1382 BW op productveiligheidszaken.2005
325. Vervolgens bieden de artikelen 418-420 Sw. enkel bescherming aan
onvoorzichtigheden of nalatigheden die lichamelijke schade veroorzaakt hebben.2006
Hoewel
in artikel 420 Sw. sprake is van het onopzettelijk toebrengen van slagen én verwondingen
moet – naar analogie met het misdrijf van de opzettelijke slagen en verwondingen –
aangenomen worden dat één slag of één verwonding volstaat.2007
Bovendien wordt unaniem
aangenomen dat een slag of een verwonding volstaat, zodat niet beide elementen aanwezig
moeten zijn.2008
Van een slag is sprake in geval van een schok of stoot tegen het menselijke
lichaam waardoor dit in bruuske aanraking komt met een ander voorwerp van harde aard.2009
Het toebrengen van een slag hoeft niet noodzakelijk een verwonding tot gevolg te hebben.2010
2001
Cass. 11 oktober 1971, Pas. 1972, I, 149; Cass. 27 september 1985, Pas. 1986, I, 80; Cass. 15 december
1992, Pas. 1992, I, 1383; Cass. 31 mei 2000, Arr.Cass. 2000, 1017; D. VAN DE GEHUCHTE,
Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 24; H.-D. BOSLY, “Les homicides et lesions
corporelles non intentionnels” in M.-A. BEERNART, H.-D. BOSLY et al. (eds.), Les infractions. Volume 2. Les
infractions contre les personnes, Brussel, Larcier, 2010, (483) 488 en N. COLETTE-BASECQZ en A.
BRUYNDONCKX, “Les conditions de la responsabilité pénale” in O. MIGNOLET (ed.), Traité de droit
pharmaceutique. La commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer,
2011, (1352) 1363. 2002
Cass. 15 december 1958, Pas. 1959, I, 385; Cass. 14 april 1969, Pas. 1969, I, 711 en A.-S. MASSA,
“Onopzettelijk doden en onopzettelijk toebrengen van lichamelijk letsel” in X., Postal memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel, Kluwer, losbl., (O95/01) O95/2 (bijgewerkt tot juni
2003). 2003
Cass. 5 oktober 1893, Pas. 1893, I, 321; Cass. 26 oktober 1990, Arr.Cass. 1990-91, 244; A. DE NAUW,
Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 217 en S. VAN OVERBEKE, “Onopzettelijke
doodslag en onopzettelijke slagen en verwondingen: een algemene strafbaarstelling die een specifieke schade
onderstelt” (noot onder Cass. 1 februari 2011), RW 2011-12, afl. 21, (958) 958. 2004
S. VAN OVEBEKE, “Het aanvangspunt van de verjaringstermijn van de strafvordering bij onopzettelijke
slagen en verwondingen”, RW 2011-12, afl. 20, (894) 902. 2005
Cf.supra: randnrs. 302-312. 2006
S. VAN OVERBEKE, “Onopzettelijke doodslag en onopzettelijke slagen en verwondingen: een algemene
strafbaarstelling die een specifieke schade onderstelt” (noot onder Cass. 1 februari 2011), RW 2011-12, afl. 21,
(958) 958. 2007
A. DELANNAY, “Les homicides et lésions corporelles volontaires” in M.-A. BEERNART, H.-D. BOSLY et al.
(eds.), Les infractions. Volume 2. Les infractions contre les personnes, Brussel, Larcier, 2010, (85) 279. 2008
B. MEGANCK, “Opzettelijk doden en opzettelijk toebrengen van lichamelijk letsel” in X., Postal memorialis.
Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel, Kluwer, losbl., (O160/01) O160/28 (bijgewerkt
tot mei 2013). 2009
Cass. 28 november 1932, Pas. 1933, I, 31 en Cass. 27 februari 2002, Rev.dr.pén. 2002, 956, noot. 2010
A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 202.
285
Van een verwonding is dan weer sprake in geval van een uitwendig of inwendig letsel dat aan
het menselijk lichaam van buitenuit toegebracht wordt door een mechanisch of chemisch op
de lichaamsdelen inwerkende oorzaak.2011
Deze verwonding kan toegebracht zijn zonder een
(bruusk) contact met het lichaam van het slachtoffer.2012
Wanneer bijvoorbeeld een
eczeemletsel veroorzaakt is door het gebruik van een haarkleurmiddel, is sprake van een
verwonding.2013
Een loutere bedreiging van de gezondheid en/of de angst om een ziekte te
ontwikkelen is echter niet voldoende om te spreken van een letsel.2014
Tot slot moet er een causaal verband zijn tussen het gebrek aan voorzorg en het overlijden van
het slachtoffer of de toegebrachte slagen en verwondingen. Met andere woorden moet er een
(menselijke) zekerheid bestaan over het feit dat de schade in oorzakelijk verband staat met de
onvoorzichtigheid.2015
Of dergelijk verband bestaat, wordt op soevereine wijze beoordeeld
door de feitenrechter.2016
Hierbij moet hij rekening houden met de situatie, zoals die zich in
concreto voordoet.2017
Algemeen wordt aangenomen dat het vereiste oorzakelijk verband
dezelfde invulling krijgt als het causaliteitsvereiste uit het buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht.2018
Zonder hier dieper op in te gaan, kan volstaan worden met te
stellen dat de equivalentieleer in principe toepassing vindt.
B. Toepassing op productveiligheidszaken
326. Het misdrijf van de onopzettelijke slagen en verwondingen kan naar mijn mening in
vele situaties van productonveiligheid ingeroepen worden. Dit is het gevolg van de ruime
omschrijving van het vereiste van een gebrek aan voorzorg en voorzichtigheid.2019
Zoals
aangegeven, komt zo goed als het gehele buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht immers
onder het toepassingsgebied van dit misdrijf. Wanneer één van de schakels in het productie-
en distributieproces aldus een buitencontractuele fout begaat, is meteen voldaan aan het eerste
constitutief bestanddeel van de misdrijven uit de artikelen 418-420 Sw.2020
Hetzelfde geldt
2011
Cass. 28 november 1949, Pas. 1950, I, 197; Cass. 24 april 1972, RDPC 1971-72, 920; Cass. 12 april 1983,
Arr.Cass. 1982-83, 952; Cass. 7 oktober 1986, Pas. 1987, I, 144 en Cass. 18 februari 1987, Pas. 1987, I, 720. 2012
A. DELANNAY, “Les homicides et lésions corporelles volontaires” in M.-A. BEERNART, H.-D. BOSLY et al.
(eds.), Les infractions. Volume 2. Les infractions contre les personnes, Brussel, Larcier, 2010, (85) 282. 2013
Cass. 5 februari 1935, Pas. 1935, I, 44. 2014
P. TRAEST, “Strafrechtelijke aspecten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en
kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (767) 775. 2015
H.-D. BOSLY, “Les homicides et lesions corporelles non intentionnels” in M.-A. BEERNART, H.-D. BOSLY et
al. (eds.), Les infractions. Volume 2. Les infractions contre les personnes, Brussel, Larcier, 2010, (483) 498 en S.
VAN OVERBEKE, “Onopzettelijke doodslag en onopzettelijke slagen en verwondingen: een algemene
strafbaarstelling die een specifieke schade onderstelt” (noot onder Cass. 1 februari 2011), RW 2011-12, afl. 21,
(958) 959. 2016
Cass. 6 december 1965, Pas. 1966, I, 455 en A.-S. MASSA, “Onopzettelijk doden en onopzettelijk toebrengen
van lichamelijk letsel” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten,
Brussel, Kluwer, losbl., (O95/01) O95/10 (bijgewerkt tot juni 2003). 2017
A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 221. 2018
J. ROZIE en T. VANSWEEVELT, “Causaliteit in het Belgische strafrecht. Over de kruisbestuiving tussen het
buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en het strafrecht”, NC 2014, afl. 6, (433) 441-452. 2019
In soortgelijke zin, zie: P. TRAEST, “Strafrechtelijke aspecten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.),
Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen,
Kluwer, 2015, (767) 787. 2020
Voor enkele voorbeelden van mogelijke fouten, cf.supra: randnr. 306-308.
286
indien een inbreuk gepleegd wordt op één van de bepalingen uit de
productveiligheidswetgeving, zoals de algemene veiligheidsverplichting.2021
Het gebrek aan voorzorg en voorzichtigheid moet uiteraard wel leiden tot het overlijden van
het slachtoffer of minstens tot slagen en verwondingen. De misdrijven uit de artikelen 418-
420 Sw. zijn op die manier enkel van nut wanneer de lichamelijke integriteit van het
slachtoffer aangetast is. Zolang er bijvoorbeeld een onveilig product op de markt is dat (nog)
geen lichamelijke schade veroorzaakt heeft, kan het misdrijf van de onopzettelijke slagen en
verwondingen niet ingeroepen worden. Logischerwijs moet er verder ook sprake zijn van een
causaal verband tussen de fout van de producent/distributeur en de aantasting van de
lichamelijke integriteit.
327. Het misdrijf van de onopzettelijke doding en het onopzettelijk toebrengen van slagen
en verwondingen is in situaties van productonveiligheid bijgevolg misschien wel het meest
voor de hand liggende strafrechtelijk handhavingsmiddel. Het verbaast dan ook niet dat dit
misdrijf weerklank heeft gekregen in de rechtspraak, meer specifiek in gevallen waarin
onveilige producten betrokken waren.2022
Zo werd bijvoorbeeld besloten tot onopzettelijke
slagen en verwondingen in een zaak waarin een voertuig – dat in slechte staat was – bewust in
het verkeer gebracht werd waarna het een ongeval veroorzaakte.2023
Naar analogie met deze
zaak, kan gesteld worden dat eveneens sprake is van een gebrek aan voorzorg of
voorzichtigheid wanneer in het algemeen een onveilig product op de markt gebracht wordt
zonder dat bijvoorbeeld voldoende voorafgaande veiligheidscontroles uitgevoerd zijn.2024
Soortgelijke redenering kan gemaakt worden in het geval waarin de producent op de hoogte is
van de onveilige aard van een op de markt gebracht product maar hij niet op zorgvuldige
wijze overgaat tot een corrigerende maatregel.2025
Dat een toepassing van het misdrijf van de onopzettelijke slagen en verwondingen in situaties
van productonveiligheid niet louter theoretisch is, blijkt verder ook uit de Franse rechtspraak.
Meer specifiek kan gewezen worden op twee Franse cassatiezaken waarin besloten werd tot
de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van diegene die onopzettelijk slagen en
verwondingen toegebracht had door een onveilig product op de markt te brengen. In een
eerste zaak ging het om een anti-roestproduct dat verpakt was in plastieken flacons, waarbij er
geen marge van zogenaamde “niet-vulling” in acht genomen was. Door geen lege ruimte te
voorzien in de flacon kwam het product snel vrij en was er contact mogelijk met het lichaam
met schade voor de huid, slijmvliezen en de ogen tot gevolg. Door onvoldoende een
dergelijke marge van niet-vulling in acht te nemen en aldus een onveilig product op de markt
2021
P. TRAEST, “Strafrechtelijke aspecten” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en
kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (767) 805. 2022
N. COLETTE-BASECQZ en A. BRUYNDONCKX, “Les cas de responsabilité pénale” in O. MIGNOLET (ed.),
Traité de droit pharmaceutique. La commercialisation des médicaments à usage humain. Volume 2, Waterloo,
Wolters Kluwer, 2011, (1344) 1344-1346. 2023
Cass. 18 oktober 1954, Pas. 1955, I, 130. 2024
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 24. 2025
J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS
(eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 60.
287
te brengen, werd de producent strafrechtelijk verantwoordelijk gehouden vanwege
onopzettelijke slagen en verwondingen.2026
In de tweede zaak ging het om kinderspeelgoed
dat reeds enkele ongelukken veroorzaakt had. De producent werd hiervan op de hoogte
gesteld via de eigen ateliers waar klachten binnenkwamen omtrent het loskomen van bepaalde
deeltjes van het speelgoed. Omdat de producent nagelaten had het publiek nadien van de
veiligheidsrisico’s van het product op de hoogte te stellen, werd hij strafrechtelijk
verantwoordelijk gehouden voor onopzettelijke slagen en verwondingen.2027
In casu is sprake
van een gebrek aan voorzorg en voorzichtigheid door onvoldoende corrigerende maatregelen
uit te voeren. Ook in de Duitse rechtspraak is tot slot een voorbeeld te vinden van een
strafrechtelijke veroordeling in een situatie van productonveiligheid. Het ging in deze zaak
om de veroordeling van een producent van een schoenenspray die onvoldoende maatregelen
genomen had om schade te voorkomen.2028
§ 2. SCHULDIG VERZUIM
A. Constitutieve bestanddelen
328. Naast de onopzettelijke slagen en verwondingen kan gedacht worden aan het schuldig
verzuim. Krachtens artikel 422bis Sw. is immers strafbaar diegene die verzuimt hulp te
verlenen of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens
toestand heeft vastgesteld, hetzij die toestand hem is beschreven door diegene die zijn hulp
heeft ingeroepen. Diegene die zich schuldig maakt aan dit misdrijf kan bestraft worden met
een gevangenisstraf van acht dagen tot één jaar, een geldboete van 50 euro tot 500 euro of één
van die straffen alleen.2029
Het misdrijf van het schuldig verzuim is een formeel misdrijf is. Anders dan bij de materiële
misdrijven, wordt namelijk geen rekening gehouden met de gevolgen van de gestelde daad, in
casu de onthouding.2030
Bijgevolg kan dit misdrijf – in tegenstelling tot het hierboven
besproken misdrijf – ook toegepast worden wanneer (nog) geen lichamelijk letsel of
dergelijke veroorzaakt is.
2026
Cass. (Fr.) 13 november 1963, D. 1963, 30. 2027
Cass. (Fr.) 27 mei 1972, D. 1972, 178. 2028
BGH 6 juli 1990, NJW 1990, 2560. 2029
De opgelegde boetes moeten evenwel nog verhoogd worden met 50 opdecemien zodat de uitgesproken
geldboete uiteindelijk met zes vermenigvuldigd moet worden om het correcte bedrag van de boete te bepalen.
Zie hierover: artikel 1 wet van 5 maart 1952 betreffende de opdecimes op de strafrechtelijke geldboeten, BS 3
april 1952 en P. LAMBERT, “Opdeciemen op de strafrechtelijke geldboeten” in X., Postal memorialis. Lexicon
strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel, Kluwer, losbl., 1-13 (bijgewerkt tot mei 2013). 2030
H. VUYE, “Schuldig hulpverzuim. Analyse van artikel 422bis Sw. in het licht van de algemene leer van de
omissie in het strafrecht” in Y. POULLET en H. VUYE, Liber Amicorum Jean du Jardin, Deurne, Kluwer, 2001,
(431) 452-453 en A. JACOBS en A. MASSET, “Schuldig verzuim” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht,
strafvordering en bijzondere wetten, Brussel, Kluwer, losbl., (S40/01) S40/7 (bijgewerkt tot juni 1999).
288
329. Het materieel element van het schuldig verzuim veronderstelt enerzijds een feitelijke
situatie van groot gevaar waarin een mens verkeert en anderzijds het verzuim om hulp te
verlenen of te verschaffen.2031
Onder een groot gevaar wordt traditioneel verstaan de situatie
waarin de lichamelijke of geestelijke integriteit, de eerbaarheid of de vrijheid van een persoon
ernstig bedreigd wordt zonder dat daarom een doodsgevaar is vereist.2032
De oorzaak van de
gevaarssituatie is hierbij zonder belang.2033
De gevaarssituatie kan aldus het gevolg zijn van
een misdrijf, van (een fout van) de hulpbehoevende persoon zelf of van toeval.2034
Er is wel
een reëel of dreigend potentieel gevaar vereist zodat een schijnbaar gevaar of louter potentiële
gevaarssituatie niet volstaat.2035
Vervolgens is een verzuim om hulp te verlenen of te verschaffen vereist. Bij de beoordeling
hiervan kijkt men niet naar de graad van doeltreffendheid maar enkel naar de vraag of de
hulpverlening naar doeltreffendheid streefde.2036
Met andere woorden moet de vereiste hulp
zich vertalen in reële, effectieve en adequate daden waardoor, in de mate van het mogelijke,
het gevaar geweerd kan worden.2037
Zoals gezegd, voorziet de wetgever in artikel 422bis Sw.
in twee mogelijke wijzen van hulp: de hulpverlening en het verschaffen van hulp. Bij dit
laatste verleent men niet zelf hulp, maar zal men bijvoorbeeld derden inschakelen.2038
Bepaalde rechtspraak is van oordeel dat de hulpverlening en de hulpverschaffing alternatieven
zijn.2039
Anderen menen dan weer dat men in de eerste plaats hulp moet verlenen en pas
wanneer blijkt dat dit onmogelijk of niet opportuun is, men hulp moet verschaffen.2040
In
navolging van andere rechtspraak en rechtsleer moet m.i. aangenomen worden dat er geen
2031
P. TRAEST, “Enkele aspecten van schuldig verzuim”, TORB 2011-12, (83) 83 en A. JACOBS en A. MASSET,
“Schuldig verzuim” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel,
Kluwer, losbl., (S40/01) S40/3 (bijgewerkt tot juni 1999). 2032
Zie inter alia: Corr. Brussel 25 oktober 1990, Rev.dr.pén. 1991, 667, noot; Corr. Gent 25 juni 1997, TGR
1997, 243 en K. DE LAET, “Over schuldig verzuim” (noot onder Corr. Antwerpen 20 november 2007), T.Strafr.
2008, afl. 2, (147) 147. 2033
Gent 1 juni 1973, RW 1974-75, 1190. 2034
A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 232 en I. DE LA SERNA, “Les
abstentions coupables” in M.-A. BEERNART, H.-D. BOSLY et al. (eds.), Les infractions. Volume 2. Les infractions
contre les personnes, Brussel, Larcier, 2010, (545) 556. 2035
Brussel 21 september 1998, RGAR 2000, 13233 en C. DESMET, “Over de onopzettelijke doodslag en het
schuldig verzuim” (noot onder Corr. Antwerpen 24 november 2000), RW 2000-01, afl. 38, (1426) 1427. 2036
Cass. 26 juni 1972, Pas. 1972, I, 996; Antwerpen 27 mei 1981, Pas. 1982, II, 3; Corr. Gent 30 september
1988, TGR 1988, 179 en J. DU JARDIN, “Schuldig verzuim” in A. VANDEPLAS (ed.), Strafrecht en strafvordering:
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., (1) 7 (bijgewerkt tot mei
2007). 2037
I. DE LA SERNA, “Les abstentions coupables” in M.-A. BEERNART, H.-D. BOSLY et al. (eds.), Les infractions.
Volume 2. Les infractions contre les personnes, Brussel, Larcier, 2010, (545) 557 en A. JACOBS en A. MASSET,
“Schuldig verzuim” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel,
Kluwer, losbl., (S40/01) S40/6 (bijgewerkt tot juni 1999). 2038
H. VUYE, “Schuldig hulpverzuim. Analyse van artikel 422bis Sw. in het licht van de algemene leer van de
omissie in het strafrecht” in Y. POULLET en H. VUYE, Liber Amicorum Jean du Jardin, Deurne, Kluwer, 2001,
(431) 462. 2039
Rb. Namen 10 september 1976, R.R.D. 1977, 96, noot C. DANSE. 2040
K. DE LAET, “Over schuldig verzuim” (noot onder Corr. Antwerpen 20 november 2007), T.Strafr. 2008, afl.
2, (147) 148; J. DU JARDIN, “Schuldig verzuim” in A. VANDEPLAS (ed.), Strafrecht en strafvordering:
commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., (1) 16 en A. JACOBS en A.
MASSET, “Schuldig verzuim” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten,
Brussel, Kluwer, losbl., (S40/01) S40/6 (bijgewerkt tot juni 1999).
289
hiërarchie is tussen beide.2041
Meer bepaald moet enkel beoordeeld worden of de feitelijke
gedragingen doeltreffendheid nastreefden, ongeacht of het een hulpverlening, een
hulpverschaffing dan wel een combinatie van beide betreft.
330. Het intentionele element van dit misdrijf bestaat uit het feit dat de verzuimer kennis
moet hebben van de gevaarstoestand enerzijds en dat er een wil is om niet op te treden
anderzijds.2042
Wat dit laatste betreft, is geen bijzonder opzet vereist.2043
Het schuldig
hulpverzuim dient echter wel het gevolg te zijn van een wilsuiting en niet van een
onachtzaamheid en/of een gebrek aan vooruitzicht.2044
Een loutere nalatigheid of een gebrek
aan voorzorg is niet voldoende.2045
Er moet met andere woorden een intentie zijn om – wetens
en willens – geen hulp te bieden.2046
De verzuimer dient logischerwijs wel op de hoogte te zijn van de gevaarstoestand vooraleer
sprake is van schuldig verzuim.2047
De gevaarssituatie hoeft echter niet de visu zijn
vastgesteld. Zo kan de verzuimer ook op de hoogte zijn van de gevaarstoestand via de
hulpbehoevende.2048
Daarenboven menen bepaalde rechtspraak en rechtsleer – m.i. terecht –
dat de kennis van de gevaarssituatie ook afgeleid kan worden uit de feitelijke omstandigheden
van de zaak.2049
B. Toepassing op productveiligheidszaken
331. Het misdrijf van het schuldig verzuim is van nut in bepaalde situaties waarin onveilige
producten betrokken zijn. Meer bepaald is mogelijks sprake van schuldig verzuim van één of
meerdere schakels in het productie- en distributieproces indien bijvoorbeeld onvoldoende of
onzorgvuldige corrigerende maatregelen uitgevoerd worden ten aanzien van onveilige
2041
Cass. 26 juni 1972, Pas. 1972, I, 996 en H. VUYE, “Schuldig hulpverzuim. Analyse van artikel 422bis Sw. in
het licht van de algemene leer van de omissie in het strafrecht” in Y. POULLET en H. VUYE, Liber Amicorum
Jean du Jardin, Deurne, Kluwer, 2001, (431) 462-463. 2042
P. TRAEST, “Enkele aspecten van schuldig verzuim”, TORB 2011-12, (83) 83. 2043
Cass. 7 oktober 1981, Pas. 1982, I, 203; A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen,
Kluwer, 2010, 235 en I. DE LA SERNA, “Les abstentions coupables” in M.-A. BEERNART, H.-D. BOSLY et al.
(eds.), Les infractions. Volume 2. Les infractions contre les personnes, Brussel, Larcier, 2010, (545) 567. 2044
Cass. 7 oktober 1981, Pas. 1982, I, 203; Gent 6 november 1969, RW 1969-70, 910; Bergen 8 februari 1985,
JT 593 en C. DESMET, “Over de onopzettelijke doodslag en het schuldig verzuim” (noot onder Corr. Antwerpen
24 november 2000), RW 2000-01, afl. 38, (1426) 1427. 2045
J. DU JARDIN, “Schuldig verzuim” in A. VANDEPLAS (ed.), Strafrecht en strafvordering: commentaar met
overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., (1) 9 (bijgewerkt tot mei 2007). 2046
Cass. 7 oktober 1971, Pas. 1982, I, 203 en A. JACOBS en A. MASSET, “Schuldig verzuim” in X., Postal
memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel, Kluwer, losbl., (S40/01) S40/8
(bijgewerkt tot juni 1999). 2047
H. VUYE, “Schuldig hulpverzuim. Analyse van artikel 422bis Sw. in het licht van de algemene leer van de
omissie in het strafrecht” in Y. POULLET en H. VUYE, Liber Amicorum Jean du Jardin, Deurne, Kluwer, 2001,
(431) 465. 2048
J. DU JARDIN, “Schuldig verzuim” in A. VANDEPLAS (ed.), Strafrecht en strafvordering: commentaar met
overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., (1) 9 (bijgewerkt tot mei 2007). 2049
Krijgshof 28 juni 1966, RW 1967-68, 88; Luik 6 juni 1986, Jur. Liège 1986, 541, noot A. MASSET; Corr.
Nijvel 13 onvember 1967, Pas. 1968, III, 14, noot; H. VUYE, “Schuldig hulpverzuim. Analyse van artikel 422bis
Sw. in het licht van de algemene leer van de omissie in het strafrecht” in Y. POULLET en H. VUYE, Liber
Amicorum Jean du Jardin, Deurne, Kluwer, 2001, (431) 466 en K. DE LAET, “Over schuldig verzuim” (noot
onder Corr. Antwerpen 20 november 2007), T.Strafr. 2008, afl. 2, (147) 148.
290
producten die op de markt zijn.2050
Zo kan de producent die niet waarschuwt voor de gekende
risico’s van zijn product of die nalaat een onveilig product uit de handel te nemen,
strafrechtelijk veroordeeld worden.2051
In die zin werd besloten in een Franse zaak waarin
geen product recall van onveilig kinderspeelgoed uitgevoerd werd, hoewel de fabrikant op de
hoogte moest zijn van deze gevaren.2052
Hoe dan ook moet wel aan de constitutieve bestanddelen van het misdrijf voldaan zijn. Wat
productveiligheid betreft, is vooral de vereiste kennis van de aangesprokene van belang. Deze
moet immers op de hoogte zijn van de gevaarstoestand vooraleer er sprake is van schuldig
verzuim. In dat opzicht kan men de producent bijvoorbeeld geen schuldig hulpverzuim
verwijten indien hij niet op de hoogte was noch moest zijn van de risico’s verbonden aan zijn
product. Nochtans moet benadrukt worden dat niet te snel besloten mag worden tot het
ontbreken van kennis van de verzuimer, nu de rechtspraak en rechtsleer lijken aan te nemen
dat deze kennis ook afgeleid kan worden uit het geheel van feitelijke omstandigheden van de
zaak. Wanneer bepaalde risicoanalyses van de producent of de overheid een potentieel risico
aantonen, kan bezwaarlijk nog sprake zijn van enige onwetendheid op dit punt. Hetzelfde kan
gezegd worden wanneer de producent op korte tijd met enkele productongevallen
geconfronteerd wordt. Daarenboven moet het gaan om een situatie van groot gevaar. Hierbij
spelen vooral de ernst en waarschijnlijkheid van het ongeval een grote rol in situaties van
productonveiligheid. Indien het bijvoorbeeld gaat om een weinig waarschijnlijk productrisico
dat weinig ernstige gevolgen kan hebben, is vermoedelijk geen sprake van een grote
gevaarssituatie. Wanneer er daarentegen een grote waarschijnlijkheid is op een
productongeval en/of indien de mogelijke schade ernstig te noemen is, zal doorgaans wel
sprake zijn van een groot gevaar. De risicoanalyse van het product speelt dan ook een cruciale
rol bij de toepassing van het schuldig verzuim en meer bepaald de beoordeling van de aard
van het gevaar.2053
AFDELING 4. EVALUATIE EN VOORSTEL TOT AANPASSING
§ 1. NOOD AAN STRENGERE STRAFRECHTELIJKE REGELS
332. Uit het bovenstaande blijkt dat het strafrecht niet uit het oog verloren mag worden
wanneer het gaat om productveiligheid. Het veiligheidsbegrip alsmede diverse daarmee
verbonden verplichtingen op het gebied van productveiligheid kunnen immers strafrechtelijk
gehandhaafd worden. Zo wordt zo goed als de volledige Belgische algemene
productveiligheidswetgeving onderworpen aan strafsancties van 26 tot 25.000 euro en enkele
bijkomende straffen in geval van overtreding van één van die bepalingen. Ook het gemeen
strafrecht biedt een nuttig handhavingsmiddel van het veiligheidsbegrip. Voornamelijk de
2050
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007, (45) 88. 2051
M. DE COURRÈGES, “France” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability, Londen,
Buttersworths, 1992, (101) 114. 2052
Cass. (Fr.) 27 mei 1972, Bull. Crim. 1972, 444. 2053
Voor meer over de risico-analyse van producten, cf.infra: randnrs. 550-560.
291
misdrijven van de onopzettelijke slagen en verwondingen en het schuldig verzuim lijken op
het eerste gezicht interessant.
De mogelijkheid tot strafrechtelijke handhaving van het veiligheidsbegrip en de aanverwante
verplichtingen op het gebied van productveiligheid moet toegejuicht worden. De bestaande
handhavingsmiddelen mogen immers niet enkel gericht zijn op zogenaamde handhaving
sensu stricto, waarmee ik doel op de gedachte van compensatie. Naar mijn mening is het
eveneens van belang dat van de bestaande handhavingsmiddelen voldoende afschrikking en
preventie uitgaat teneinde de schakels in het productie- en distributieproces er toe aan te
zetten om preventieve en/of corrigerende maatregelen te nemen om ongevallen te voorkomen.
Het veiligheidsbegrip moet met andere woorden niet enkel repressief – nadat een ongeval zich
heeft voorgedaan – gehandhaafd worden maar ook preventief en corrigerend. Deze
doelstelling wordt, zoals toegelicht, niet voldoende bereikt via de Wet
Productaansprakelijkheid noch via artikel 1382 BW. Het strafrecht vervult hiertoe bijgevolg
een cruciale rol. Zo is het positief dat in België zo goed als de gehele
productveiligheidsreglementering strafrechtelijk gehandhaafd kan worden. Ook de
bijkomende straffen van de verbeurdverklaring en bekendmaking/aanplakking moeten positief
onthaald worden. Deze laatste hebben immers een belangrijk afschrikwekkend effect voor de
betrokkenen in het productie- en distributieproces. Wanneer informatie over strafrechtelijke
inbreuken bij het grote publiek ter kennis komt, kan het vertrouwen in de betreffende
onderneming immers een deuk krijgen. Dit wil uiteraard geen enkel bedrijf meemaken,
waardoor opnieuw een stimulans aanwezig is om op zorgvuldige wijze te produceren en/of te
distribueren.
333. Handhaving sensu lato is aldus de grote kracht van het strafrecht, in die zin dat het er
vooral moet toe bijdragen dat ongevallen voorkomen worden door het nemen van preventieve
en corrigerende maatregelen. Teneinde die handhavende functie ten volle te bereiken, moet
het strafrecht voldoende afschrikkende werking hebben. Wanneer op dit punt een vergelijking
gemaakt wordt met Amerika moet echter vastgesteld worden dat Europa achterop hinkt. Zoals
gezegd, wordt in de VSA immers zo goed als de gehele algemene
productveiligheidswetgeving strafrechtelijk gehandhaafd maar dit gebeurt wel met een
mogelijke toepassing van veel hogere sancties dan diegene die gelden in de Europese Unie.
Deze Amerikaanse insteek is naar mijn mening een interessante inspiratiebron voor de EU.
Meer bepaald is het op dit punt een interessante denkpiste om de handhaving van het
veiligheidsbegrip – naar Amerikaans voorbeeld – te verhogen via strengere strafrechtelijke
regels. Zo kan ingezet worden op strengere straffen voor de verschillende schakels in het
productie- en distributieproces. Een grotere dreiging met strafsancties – zoals hogere
geldboetes – zal het afschrikkend effect verhogen waardoor producenten en distributeurs zich
zorgvuldiger zullen gedragen. Indien sterke(re) handhavingsmiddelen voorhanden zijn, zullen
de producent en distributeur sneller geneigd zijn tot het nemen van preventieve en
corrigerende maatregelen. De thans opgenomen preventieve en corrigerende maatregelen zijn
– zoals verder nog zal blijken – vrij algemeen en weinig zeggend. Het lijkt echter niet
wenselijk om te veel specifieke regels op te leggen met betrekking tot preventie en correctie
292
aangezien elk product en elk productrisico anders is. Op het gebied van preventie en correctie
is het dan ook aangewezen om de verplichtingen van de producent en/of distributeur eerder
algemeen te omschrijven. Dit is enkel werkbaar indien daar bovenop een sterk
handhavingsmechanisme voorhanden is dat ervoor zorgt dat er effectief alles aan gedaan
wordt om het veiligheidsbegrip te bereiken. Om dit te bereiken moet onder meer ingezet
worden op een verstrenging van de strafrechtelijke bepalingen en een verhoging van de
opgenomen straffen.
Bovenstaande betoog behoeft evenwel een belangrijke nuance in het licht van de huidige
Belgische situatie. Zoals geweten, zijn onze parketten en strafgerechten overbelast enerzijds
en veelal onderbemand anderzijds. In vele gevallen zal het dus niet tot een strafrechtelijke
vervolging en veroordeling komen dan wel zal deze eventuele veroordeling lange tijd op zich
laten wachten. Zeker wanneer het gaat om productveiligheid toont de praktijk aan dat slechts
uitzonderlijk overgegaan wordt tot vervolging en veroordeling van bepaalde schakels in het
productie- en distributieproces. Hoewel het strafrecht in theorie aldus in belangrijke mate de
preventie- en afschrikkingsdoelstelling vervult, moet het belang ervan afgezwakt worden. Te
sterk inzetten op het strafrecht, en de eventuele verstrenging ervan, heeft dan ook weinig zin
aangezien de preventie en afschrikking die ervan moet uitgaan, in de praktijk in belangrijke
mate verloren geraakt.
§ 2. WENSELIJKHEID VAN PUNITIVE DAMAGES?
334. Volgens bepaalde rechtsleer heeft het aansprakelijkheidsrecht een rol te vervullen op
het vlak van preventie en afschrikking.2054
Althans zouden preventie en afschrikking functies
van het aansprakelijkheidsrecht moeten zijn. Deze preventieve functie wordt onder meer ook
erkend in de Principles of European Tort Law.2055
Ook vanuit de law and economics wordt
verdedigd dat de primaire focus van het aansprakelijkheidsrecht moet liggen in
afschrikking.2056
Niettemin kan de vraag gesteld worden of het geldende
aansprakelijkheidsrecht wel degelijk voldoende preventieve en afschrikkende werking heeft
zodat het invloed kan uitoefenen op het gedrag van potentiële schadeverwekkers.2057
Omwille
van onder andere de opmars van aansprakelijkheidsverzekeringen en het principe van de
integrale schadeloosstelling kan dit preventieve aspect van het aansprakelijkheidsrecht
enigszins in twijfel getrokken worden.2058
In een context van productonveiligheid kan, zoals
2054
B. WEYTS, “Punitieve elementen in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht” in J. ROZIE, A. VAN
OEVELEN en S. RUTTEN (eds.), Toetsing van sancties door de rechter, Antwerpen, Intersentia, 2011, (173) 199
en L. MEURKENS, Punitive damages. The civil remedy in American law, lessons and caveats for continental
Europe, Deventer, Kluwer, 2014, 245 (zie ook de verwijzingen aldaar). 2055
Artikel 10:101 PETL. Zie hierover uitgebreider: L. MEURKENS, Punitive damages. The civil remedy in
American law, lessons and caveats for continental Europe, Deventer, Kluwer, 2014, 165-166. 2056
Zie hierover uitgebreider: L. VISSCHER, “The law and economics of punitive damages” in L. MEURKENS en
E. NORDIN (eds.), The power of punitive damages – Is Europe missing out?, Antwerpen, Intersentia, 2012, (471)
471-475 (zie ook de verwijzingen aldaar). 2057
E. DE KEZEL, “The protection and enforcement of private interests by (the recognition of US) punitive
damages in Belgium: limits and opportunities” in L. MEURKENS en E. NORDIN (eds.), The power of punitive
damages – Is Europe missing out?, Antwerpen, Intersentia, 2012, (213) 229. 2058
B. WEYTS, “Punitieve elementen in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht” in J. ROZIE, A. VAN
OEVELEN en S. RUTTEN (eds.), Toetsing van sancties door de rechter, Antwerpen, Intersentia, 2011, (173) 177.
293
aangegeven, zeker getwijfeld worden aan de preventieve en afschrikkende werking van het
aansprakelijkheidsrecht.
Eerder werd immers opgemerkt dat in de Wet Productaansprakelijkheid weinig ruimte is om
preventief te werken omwille van het principe van foutloze aansprakelijkheid en de strikt in te
vullen verweermiddelen. Ook uit de toepassing van artikel 1382 BW op
productveiligheidszaken gaat geen sterke preventieve werking uit als gevolg van onder meer
de zware bewijslast van het slachtoffer – met bijhorende lage veroordelingskansen – en het
principe van de integrale schadeloosstelling. In lijn met andere auteurs kan dan ook betwijfeld
worden of aan de geldende aansprakelijkheidsregels – zeker toegepast op voorliggende
problematiek – wel afschrikking verbonden is en of deze functie niet eerder aan het strafrecht
moet toekomen.2059
Waar het aansprakelijkheidsrecht mogelijk tekort schiet aan preventie,
zou dit door het strafrecht geremedieerd kunnen worden.2060
Niettemin werd hierboven
aangegeven dat ook het strafrecht in zaken van productveiligheid niet overschat mag worden.
Hoewel er in theorie wel degelijk enige preventieve werking van uitgaat, blijkt uit de praktijk
dat amper teruggegrepen wordt naar het strafrecht wanneer het gaat om
productveiligheidszaken. Een versterking van de strafrechtelijke regels lijkt mij dan wel
wenselijk maar ook in dat geval kan geen absolute heil gevonden worden in het strafrecht
omwille van onder meer de overbelasting van parketten en strafgerechten.
Aangezien noch het aansprakelijkheidsrecht noch het strafrecht in situaties van
productveiligheid voldoende preventief en afschrikkend werken, kan de vraag gesteld worden
naar punitive damages in dit verband. Aldus bepaalde rechtsleer kunnen punitive damages de
preventieve taak van het strafrecht immers overnemen dan wel versterken.2061
Vele misdrijven
worden bijvoorbeeld nooit vervolgd, waardoor punitive damages misschien een interessante
optie worden. Zeker in situaties waarin het strafrecht niet effectief blijkt – zoals dat van de
productveiligheid – zou diens taak door middel van punitive damages deels overgenomen
en/of aangevuld kunnen worden.2062
Soortgelijke redenering is te vinden in de law and
economics die meent dat de invoering van punitive damages tegemoet kan komen aan de
bestaande moeilijkheden van het aansprakelijkheidsrecht en het strafrecht, zoals geringe
veroordelingskansen, (te) kleine schadevergoedingen en een gebrek aan afschrikking in het
algemeen.2063
Het is hier dan ook de ideale plaats om de wenselijkheid van punitive damages
2059
Zie inter alia: L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Antwerpen, Maklu, 1989, 12 en M. HAZELHORST, “Private enforcement of EU competition law: why punitive
damages are a step too far”, ERPL 2010, afl. 4, (757) 768. 2060
H.O. KERKMEESTER, “Punitive damages ter compensatie van een lage veroordelingskans”, NjB 1998, afl. 40,
(1807) 1808. 2061
H.O. KERKMEESTER, “Punitive damages ter compensatie van een lage veroordelingskans”, NjB 1998, afl. 40,
(1807) 1809 en B. WEYTS, “Lucratieve fouten in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht. The winner takes
it all”, RW 2005-06, afl. 42, (1641) 1650. 2062
R.C. AUSNESS, “Retribution and deterrence: the role of punitive damages in product liability litigation”,
Ky.L.J. 1985, afl. 74, (1) 5 en B. WEYTS, “Punitieve elementen in het buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht” in J. ROZIE, A. VAN OEVELEN en S. RUTTEN (eds.), Toetsing van sancties door de
rechter, Antwerpen, Intersentia, 2011, (173) 202. 2063
L. VISSCHER, “The law and economics of punitive damages” in L. MEURKENS en E. NORDIN (eds.), The
power of punitive damages – Is Europe missing out?, Antwerpen, Intersentia, 2012, (471) 476-483 en 490.
294
in het kader van productveiligheidszaken te bespreken. Dit past meer in het algemeen ook in
de toenemende aandacht binnen de Europese Unie voor private handhavingsmiddelen.2064
335. Punitive damages worden in de Amerikaanse Restatements omschreven als de
vergoeding die ten laste komt van een persoon om hem te straffen voor schandelijk gedrag
waardoor hij en anderen in de toekomst afgeschrikt worden om soortgelijk gedrag te
vertonen.2065
Een soortgelijke definitie is te vinden in de rechtspraak van de Supreme
Court.2066
Algemeen genomen gaat het bij punitive damages dus om de toekenning van een
vergoeding bovenop de vergoeding die nodig is om de werkelijke schade te vergoeden.2067
Op
die manier wordt de schadeverwekker veroordeeld tot een bedrag dat de omvang van de
toegebrachte schade overstijgt, waardoor in zekere mate sprake is van een punitief
element.2068
Door middel van de toekenning van punitive damages worden verschillende doelstellingen
nagestreefd.2069
Eén van de belangrijkste doelstellingen is te vinden in de afschrikkende en
bestraffende functie van punitive damages.2070
Dit wordt ook expliciet erkend in de
rechtspraak van de Supreme Court.2071
Vooral het belang van punitive damages als preventie-
en afschrikkingsmiddel kan en mag niet onderschat worden.2072
Dit klemt des te meer in
vergelijking met de “gewone” schadevergoedingen waarbij het afschrikkende effect, zoals
aangegeven, veelal lijkt te ontbreken.2073
De afschrikkende werking die door middel van
punitive damages nagestreefd wordt behelst twee aspecten.2074
2064
Zie hierover uitgebreider: L. MEURKENS, Punitive damages. The civil remedy in American law, lessons and
caveats for continental Europe, Deventer, Kluwer, 2014, 213-248. 2065
§908 Restatements of the law (second) on Torts. 2066
Zie inter alia: Gertz v. Robert Welch, Inc., 418 U.S. 323 (1974). 2067
R.C. AUSNESS, “Retribution and deterrence: the role of punitive damages in product liability litigation”,
Ky.L.J. 1985, afl. 74, (1) 2 en E. DE KEZEL, “The protection and enforcement of private interests by (the
recognition of US) punitive damages in Belgium: limits and opportunities” in L. MEURKENS en E. NORDIN
(eds.), The power of punitive damages – Is Europe missing out?, Antwerpen, Intersentia, 2012, (213) 214. 2068
H.O. KERKMEESTER, “Punitive damages ter compensatie van een lage veroordelingskans”, NjB 1998, afl. 40,
(1807) 1807 en I. VRANCKEN, “Punitive damages in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht”, TBBR
2014, afl. 9, (426) 427. 2069
L. MEURKENS, “The punitive damages debate in continental Europe: food for thought” in L. MEURKENS en
E. NORDIN (eds.), The power of punitive damages – Is Europe missing out?, Antwerpen, Intersentia, 2012, (3) 5-
7; I. VRANCKEN, “Punitive damages in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht”, TBBR 2014, afl. 9, (426)
427; E. NORDIN, “De schadevergoeding in het aansprakelijkheidsrecht: tussen compensatie en handhaving”,
Antwerpen, Proefschriften UA-RECH, 2014, 155 en C. VANLEENHOVE, Punitive damages in private
international law, Antwerpen, Intersentia, 2016, 23-27. 2070
M.P. ROBINSON en G.H.B. KANE, “Punitive damages in product liability cases”, Pepp.L.Rev. 1979, afl. 6,
(139) 142; M. HAZELHORST, “Private enforcement of EU competition law: why punitive damages are a step too
far”, ERPL 2010, afl. 4, (757) 764 en L. MEURKENS, Punitive damages. The civil remedy in American law,
lessons and caveats for continental Europe, Deventer, Kluwer, 2014, 161. 2071
Zie inter alia: Exxon Shipping Co. v. Baker, 554 U.S. 471 en 128 S.Ct. 2605 (2008). 2072
H.O. KERKMEESTER, “Punitive damages ter compensatie van een lage veroordelingskans”, NjB 1998, afl. 40,
(1807) 1807. 2073
M.C. GARRETT, “Allowance of punitive damages in products liability claims”, Ga.L.Rev. 1971-72, afl. 6,
(613) 615. 2074
I. VRANCKEN, “Punitive damages in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht”, TBBR 2014, afl. 9,
(426) 428.
295
Enerzijds hoopt men dat de schadeverwekker zelf zijn gedrag in de toekomst zal aanpassen en
anderzijds wil men andere potentiële schadeverwekkers afraden om soortgelijk gedrag te
vertonen.2075
Met de toekenning van punitive damages worden daarnaast ook andere
doelstellingen nagestreefd zoals een versterking van de rechtshandhaving en een
(bijkomende) vergoeding van het slachtoffer.2076
Compensatie op zich is echter niet de
primaire doelstelling van punitive damages.2077
Wat de toekenning van punitive damages in het algemeen tot slot nog betreft, is een enkele
onzorgvuldigheid onvoldoende.2078
Punitive damages worden daarentegen enkel toegekend in
situaties waarin sprake is van verzwarende gedragsomstandigheden.2079
Het gedrag van de
schadeverwekker moet met andere woorden een zekere ernst hebben.2080
Op die manier zijn
punitive damages eerder terug te brengen tot het gedrag van de schadeverwekker dan tot de
schade van de schadelijder.2081
Zo ook stellen de Amerikaanse Restatements dat punitive
damages enkel toegekend kunnen worden wanneer sprake is van buitensporig gedrag,
omwille van kwaad opzet dan wel roekeloze onverschilligheid ten opzichte van de rechten
van anderen.2082
In het algemeen moet het dus gaan om een frauduleuze, een opzettelijke of
moedwillige dan wel een dermate roekeloze tekortkoming aan de zorgvuldigheidsnorm.2083
2075
D.G. OWEN, “Punitive damages in products liability litigation”, Mich.L.Rev. 1975-76, afl. 74, (1257) 1265 en
I. GIESEN, “Punitive damages: bestraffend en dus een ‘criminal charge’, maar wat dan?”, AV&S 2015, afl. 4,
(145) 145. 2076
D.G. OWEN, “Punitive damages in products liability litigation”, Mich.L.Rev. 1975-76, afl. 74, (1257) 1277;
R.D. SCHUSTER, “Punitive damages awards in strict products liability litigation: the doctrine, the debate, the
defenses”, Ohio St.L.J. 1981, vol. 42, afl. 3, (771) 774-776 en R.C. AUSNESS, “Retribution and deterrence: the
role of punitive damages in product liability litigation”, Ky.L.J. 1985, afl. 74, (1) 39-92. 2077
C. VANLEENHOVE, Punitive damages in private international law, Antwerpen, Intersentia, 2016, 10. 2078
§200 25 C.J.S. Damages en L. MEURKENS, “The punitive damages debate in continental Europe: food for
thought” in L. MEURKENS en E. NORDIN (eds.), The power of punitive damages – Is Europe missing out?,
Antwerpen, Intersentia, 2012, (3) 10. 2079
M. HAZELHORST, “Private enforcement of EU competition law: why punitive damages are a step too far”,
ERPL 2010, afl. 4, (757) 764. 2080
§569 22 Am.Jur. 2d Damages. 2081
L. MEURKENS, Punitive damages. The civil remedy in American law, lessons and caveats for continental
Europe, Deventer, Kluwer, 2014, 45. 2082
§908 Restatements of the law (second) on Torts. 2083
M.C. GARRETT, “Allowance of punitive damages in products liability claims”, Ga.L.Rev. 1971-72, afl. 6,
(613) 614; N.E. RODDY, “Punitive damages in strict product liability litigation”, Wm. & Mary L.Rev. 1981, vol.
23, afl. 2, (333) 334 en L. MEURKENS, Punitive damages. The civil remedy in American law, lessons and caveats
for continental Europe, Deventer, Kluwer, 2014, 62-64.
296
336. De voorgaande principes worden in de Amerikaanse rechtspraak frequent toegepast in
productaansprakelijkheidszaken.2084
Meer bepaald werden reeds punitive damages toegekend
in zaken waarin de schade het gevolg is van roekeloos gedrag van de producent ten opzichte
van de veiligheid van de productgebruikers of de consument.2085
Hoewel dit door bepaalde
rechtsleer bekritiseerd wordt,2086
zijn zelfs al punitive damages toegekend in strict product
liability zaken.2087
Ook in zaken van zogenaamde recall-aansprakelijkheid worden soms punitive damages
toegekend.2088
Zo werden deze bijvoorbeeld toegekend in aansprakelijkheidskwesties waarin
de producent op de hoogte was van de veiligheidsgebreken van zijn product maar hij geen
bijkomende tests uitvoerde, de productgebruikers niet van de onveiligheid op de hoogte
bracht, het product niet aanpaste en/of niet overging tot corrigerende actie.2089
De niet-
uitvoering van een corrigerende actie kan bijgevolg beschouwd worden als een (bijkomend)
element om punitive damages te rechtvaardigen.2090
2084
Voor uitvoerige bespreking, zie: M.P. ROBINSON en G.H.B. KANE, “Punitive damages in product liability
cases”, Pepp.L.Rev. 1979, afl. 6, (139) 140-144; F.M. MEYERS en T.R. BARRUS, “Punitive damages in product
liability cases: a survey”, Ins.Couns.J. 1984, afl. 51, (212) 213-216 en D.R. RICHMOND, “Expanding products
liability: manufacturers’ post-sale duties to warn, retrofit and recall”, Idaho L.Rev. 1999-2000, afl. 36, (7) 62. 2085
Alexander v. Morning Pride Manufacturing Inc., 913 F.Supp. 362 (1995); Sharp v. Case Corporation, 227
Wis.2d 1 en 595 N.W.2d 380 (1998) en Lovick v. Wil-Rich, 588 N.W.2d 688 (1999). 2086
Zie inter alia: J.D. GHIARDI en N.B. KOEHN, “Punitive damages in strict liability cases”, Marq.L.Rev. 1977,
afl. 60, 245-251; R.D. SCHUSTER, “Punitive damages awards in strict products liability litigation: the doctrine,
the debate, the defenses”, Ohio St.L.J. 1981, vol. 42, afl. 3, (771) 776-786; R.C. AUSNESS, “Retribution and
deterrence: the role of punitive damages in product liability litigation”, Ky.L.J. 1985, afl. 74, (1) 38-120 en E.
WERTHEIMER, “Punitive damages and strict product liability: an essay in oxymoron”, Vill.L.Rev. 1994, vol. 39,
afl. 2, 505-523: deze rechtsleer meent dat het moeilijk te verantwoorden is om een bijkomende vergoeding toe te
kennen, gebaseerd op het roekeloze gedrag van de aangesprokene, in situaties waarin de aangesprokene
aansprakelijk is op grond van objectieve aansprakelijkheidsregels. 2087
Zie inter alia: Toole v. Richardson-Merrell Inc., 60 Cal.Rprt. 398 (1967); Moore v. Jewel Tea Co., 116
Ill.App.2d 109 en 253 N.E.2d 636 (1969); Vollert v. Summa Corp., 389 F.Supp. 1348 (1975); Johnson v. Husky
Industries, Inc., 536 F.2d 465 (1976); Newding v. Kroger Co., 554 S.W.2d 15 (1977); Rinker v. Ford Motor Co.,
567 S.W.2d 655 (1978); Sturm, Ruger & Co v. Day, 594 P.2d 38 (1979); Gryc v. Dayton-Hudson Corp., 297
N.W.2d 727 (1980); Wangen v. Ford Motor Co., 294 N.W.2d 437 (1980); Acosta v. Honda Motor Co., 717 F.2d
828 (1983) en Palmer v. A.H. Robins Co., 684 P.2d 187 (1984). 2088
Zie uitgebreider: D.G. OWEN, “Punitive damages in products liability litigation”, Mich.L.Rev. 1975-76, afl.
74, (1257) 1352-1361. 2089
Zie inter alia: Moore v. Jewel Tea Co., 116 Ill.App.2d 109 en 253 N.E.2d 636 (1969); Deemer v. A.H.
Robins, Co., 485 F.2d 132 (1973); Gillham v. Admiral Corp., 523 F.2d 102 (1975); Gillham v. Admiral
Corporation, 523 F.2d 102 (1975); Wangen v. Ford Motor Co., 294 N.W.2d 437 (1980); Moore v. Remington
Arms Co., 100 Ill.App.3d 1102, 56 Ill.Dec. 413 en 427 N.E.2d 608 (1981); American Motors Corp. v. Ellis, 403
So.2d 459 (1981); Walter v. Cessna Aircraft Co., 121 Wis.2d 221 en 385 N.W.2d 816 (1984); Bastian v. TPI
Corporation, 663 F.Supp. 474 (1987) en Sharp v. Case Corporation, 227 Wis.2d 1 en 595 N.W.2d 380 (1998). 2090
Bastin v. TPI Corp., 663 F.Supp. 474 (1987) en Reed v. Ford Motor Co., 679 F.Supp. 873 (1988).
297
337. In de Belgische rechtsorde stuiten punitive damages nog steeds op verschillende
bezwaren, die mogelijks niet langer gegrond en/of houdbaar zijn.2091
De vraag moet echter
gesteld worden of er in het domein van de productveiligheid geen ruimte is – of zou moeten
zijn – om punitive damages toe te kennen in bepaalde gevallen. Zoals aangegeven, hebben
deze als voornaamste doelstelling om tot preventie en afschrikking te leiden. Het zijn net deze
doelstellingen die noch de Wet Productaansprakelijkheid, noch artikel 1382 BW, noch het
strafrecht op dit ogenblik kunnen vervullen. Zo blijkt het Belgische aansprakelijkheidsrecht
bijvoorbeeld ontoereikend om op te treden tegen bedrieglijke en/of lucratieve fouten.2092
Dit
laatste zijn berekende en intentionele schendingen van de zorgvuldigheidsnorm die de
schadeverwekker per definitie winst opleveren.2093
Van een lucratieve fout is bijvoorbeeld
sprake wanneer de producent moedwillig nalaat om preventieve of corrigerende maatregelen
te nemen vanuit de idee dat individuele schadeclaims minder groot in omvang zijn dan de
uitvoering van een corrigerende maatregel.2094
In die optiek zouden punitive damages
bijvoorbeeld gerechtvaardigd lijken in situaties waarin de producent bewust en berekend in
grote getale onveilige producten produceert, in de handel brengt en op de markt houdt.2095
Daarnaast bieden punitive damages een meerwaarde in situaties waarin er sprake is van een
soort van strafrechtelijke straffeloosheid.2096
In gevallen waarin het strafrecht niet echt
effectief lijkt – bijvoorbeeld omwille van een gebrek aan vervolging – zouden punitive
damages de preventieve en afschrikkende taak van het strafrecht deels kunnen overnemen
en/of aanvullen.2097
Punitive damages bieden aldus een interessante denkpiste in situaties
waarin er sprake is van zogenaamde lage veroordelingskansen die dan gecompenseerd worden
met een hoge(re) schadevergoeding.2098
2091
Zie hierover uitgebreid: I. VRANCKEN, “Punitive damages in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht”,
TBBR 2014, afl. 9, (426) 428-439. In soortgelijke zin met betrekking tot Nederland, zie: H.O. KERKMEESTER,
“Punitive damages ter compensatie van een lage veroordelingskans”, NjB 1998, afl. 40, (1807) 1808-1812. Zie
meer in het algemeen: M. HAZELHORST, “Private enforcement of EU competition law: why punitive damages are
a step too far”, ERPL 2010, afl. 4, (757) 767-770 en L. MEURKENS, “The punitive damages debate in continental
Europe: food for thought” in L. MEURKENS en E. NORDIN (eds.), The power of punitive damages – Is Europe
missing out?, Antwerpen, Intersentia, 2012, (3) 13-29. 2092
B. WEYTS, “Lucratieve fouten in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht. The winner takes it all”, RW
2005-06, afl. 42, (1641) 1649. 2093
B. WEYTS, “Punitieve elementen in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht” in J. ROZIE, A. VAN
OEVELEN en S. RUTTEN (eds.), Toetsing van sancties door de rechter, Antwerpen, Intersentia, 2011, (173) 174. 2094
I. VRANCKEN, “Punitive damages in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht”, TBBR 2014, afl. 9,
(426) 440, voetnoot 211. 2095
M.P. ROBINSON en G.H.B. KANE, “Punitive damages in product liability cases”, Pepp.L.Rev. 1979, afl. 6,
(139) 141. 2096
I. VRANCKEN, “Punitive damages in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht”, TBBR 2014, afl. 9,
(426) 434. 2097
H.O. KERKMEESTER, “Punitive damages ter compensatie van een lage veroordelingskans”, NjB 1998, afl. 40,
(1807) 1809 en B. WEYTS, “Lucratieve fouten in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht. The winner takes
it all”, RW 2005-06, afl. 42, (1641) 1650. 2098
H.O. KERKMEESTER, “Punitive damages ter compensatie van een lage veroordelingskans”, NjB 1998, afl. 40,
1807-1813 en A.M. POLINSKY en S. SHAVELL, “Punitive damages: an aconomic analysis”, Harv.L.Rev. 1998,
vol. 11, afl. 4, (869) 890-891.
298
Diezelfde redenering is te vinden in de law and economics waarin gezegd wordt dat de
invoering van punitive damages tegemoet kan komen aan de bestaande moeilijkheden van het
aansprakelijkheidsrecht en strafrecht, zoals een te geringe veroordelingskans, een te kleine
schadevergoeding en het gebrek aan afschrikking.2099
Dergelijke moeilijkheden komen naar
mijn mening bovendrijven wanneer het gaat om de handhaving van het veiligheidsbegrip.
Hierdoor lijken punitive damages bijkomend wenselijk.
338. Besluitend moet er dan ook voor gepleit worden dat de invoering van punitive
damages in het domein van de productaansprakelijkheid en de productveiligheid wenselijk is
of minstens te overwegen valt.2100
De wetgeving inzake productveiligheid en
productaansprakelijkheid is, zoals reeds diverse malen aangegeven, gericht op de
bescherming van de consument. Welnu, punitive damages kunnen een interessant hulpmiddel
bieden om deze doelstelling (bijkomend) te bereiken.2101
Een voorbeeld kan deze stelling
bijkomend kracht bijzetten en verduidelijken.2102
Stel dat een pretpark een nieuwe achtbaan
ontwikkelt waarvan de kosten voor veiligheidsinspecties en -verbeteringen jaarlijks 5 miljoen
bedragen. Stel vervolgens dat de uitvoering van deze inspecties en verbeteringen ongeveer 3
mensenlevens per jaar zouden sparen. Welnu, het moge duidelijk zijn dat de vergoedingen die
jaarlijks uitgekeerd moeten worden – en die bovendien veelal gedekt zijn via verzekeringen –
doorgaans beneden de 5 miljoen zullen liggen. Er is zo niet echt een impuls aanwezig voor het
pretpark om voldoende veiligheidscontroles en verbeteringen uit te voeren. Deze preventieve
en afschrikkende functie zou echter wel bereikt kunnen worden door de invoering van
punitive damages.
Indien tot slot overgegaan wordt tot de invoering van punitive damages, hoeft niet
noodzakelijk sprake te zijn van een ongerechtvaardigd voordeel voor de schadelijder, wat
vaak als een argument tegen de invoering van punitive damages aangehaald wordt. Een deel
of het geheel van de toegekende punitive damages kan immers aan de overheid of een fonds
toekomen.2103
Zo zouden de punitive damages bijvoorbeeld (deels) kunnen toekomen aan een
te ontwikkelen productveiligheidsfonds, dat onder meer tussenkomt in situaties van
ontwikkelingsrisico’s.2104
2099
L. VISSCHER, “The law and economics of punitive damages” in L. MEURKENS en E. NORDIN (eds.), The
power of punitive damages – Is Europe missing out?, Antwerpen, Intersentia, 2012, (471) 476-483 en 490. 2100
Voor een uitgebreide algemene analyse met inbegrip van onder andere de voor- en nadelen ervan, de
eventuele inpasbaarheid in het Belgisch recht en de mogelijke omvang van punitive damages, zie: I. VRANCKEN,
“Punitive damages in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht”, TBBR 2014, afl. 9, 426-448. 2101
M.C. GARRETT, “Allowance of punitive damages in products liability claims”, Ga.L.Rev. 1971-72, afl. 6,
(613) 627-628. 2102
Voorbeeld uit: M.P. ROBINSON en G.H.B. KANE, “Punitive damages in product liability cases”, Pepp.L.Rev.
1979, afl. 6, (139) 139-140. 2103
B. WEYTS, “Lucratieve fouten in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht. The winner takes it all”, RW
2005-06, afl. 42, (1641) 1650-1651 en I. VRANCKEN, “Punitive damages in het buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht”, TBBR 2014, afl. 9, (426) 437-438. De doelstelling van preventie en afschrikking wordt
immers eveneens gerealiseerd indien de punitive damages geheel of gedeeltelijk aan de overheid of een fonds
betaald worden (zie hierover: H.O. KERKMEESTER, “Punitive damages ter compensatie van een lage
veroordelingskans”, NjB 1998, afl. 40, (1807) 1811). 2104
Cf.supra: randnr. 279.
299
HOOFDSTUK IV. TUSSENBESLUIT
Stelling 6: De Wet Productaansprakelijkheid vormt het meest interessante
handhavingsmiddel van het veiligheidsbegrip maar behoeft niettemin enige
aanpassingen
339. Via de Richtlijn Productaansprakelijkheid en de nationale omzettingswetgeving, kan
het veiligheidsbegrip op eenvoudige wijze gehandhaafd worden. Het
aansprakelijkheidscriterium dat ingevoerd werd betreft immers niets meer dan het
veiligheidsbegrip zelf zodat de schadelijder geen foutief gedrag of dergelijke van de
aangesprokene moet bewijzen. Op die manier wordt een sterk handhavingsmiddel van het
veiligheidsbegrip naar voren geschoven aangezien slachtoffers van productongevallen op vrij
eenvoudige wijze een schadevergoeding zullen krijgen. Bovendien moet gewezen worden op
de rechtspraak van het Hof van Justitie die in de Boston Scientific Medizintechnik-zaak
oordeelde dat in bepaalde gevallen een potentieel gebrek voldoende is om te spreken van een
gebrekkig product. Afhankelijk van de concrete omstandigheden is het aantonen van een
potentieel risico aldus voldoende om schadevergoeding te verkrijgen.
In lijn hiermee moet gewezen worden op de strenge invulling van het ontwikkelingsrisico.
Zoals gezegd, is de producent niet aansprakelijk indien het op het tijdstip van de
inverkeerstelling onmogelijk was om het gebrek te ontdekken. Het Hof van Justitie heeft
echter een strenge invulling gegeven aan dit verweermiddel. Zo moet de onmogelijkheid om
het gebrek te ontdekken in abstracto beoordeeld worden, absoluut zijn en voor iedereen
gelden. Onder de technische en wetenschappelijke kennis verstaat het Hof van Justitie verder
het meest geavanceerde niveau van kennis met dien verstande dat de relevante kennis enkel
aan de producent tegengeworpen kan worden wanneer deze toegankelijk was op het tijdstip
van de inverkeerstelling. Bijgevolg behoren ook minderheidsstrekkingen en zelfs dissidenten
tot de huidige stand van wetenschap en techniek.
Tot slot vormt de specifieke productaansprakelijkheidwetgeving ook het meest interessante
handhavingsmiddel omwille van de rechtspraak van het Hof van Justitie op het gebied van de
eerbiedigende werking van de Richtlijn Productaansprakelijkheid. In verscheidene arresten
heeft het Hof immers geoordeeld dat artikel 13 van de richtlijn niet mag uitgelegd worden in
die zin dat het de lidstaten de mogelijkheid laat om een algemeen aansprakelijkheidsstelsel
inzake onveilige producten te handhaven dat verschilt van het stelsel van de richtlijn. Een
aansprakelijkheidsregime dat op dezelfde grondslag berust als het door de richtlijn ingevoerde
stelsel en niet beperkt is tot een specifieke productsector, valt niet onder de
aansprakelijkheidsregelingen waar artikel 13 Richtlijn Productaansprakelijkheid naar verwijst.
Op die manier wordt de eerbiedigende werking van de Richtlijn Productaansprakelijkheid
ingeperkt en kunnen vraagtekens geplaatst worden bij diverse nationale
aansprakelijkheidsgronden die traditioneel genoemd worden als aanvullend op de Wet
Productaansprakelijkheid. Naar mijn mening moet aangenomen worden dat slechts weinig
van deze traditionele aansprakelijkheidsregimes nog onder de eerbiedigende werking vallen.
Bijgevolg is in vele situaties de Wet Productaansprakelijkheid het enige mogelijke – of
300
althans het meest eenvoudig in te roepen – handhavingsmiddel van het veiligheidsbegrip,
althans op burgerrechtelijk vlak.
340. Uit bovenstaande blijkt dat de productaansprakelijkheidswetgeving zowel op
vormelijk vlak als op inhoudelijk vlak het meest interessante handhavingsmiddel van het
veiligheidsbegrip vormt. Zeker wat de handhaving sensu stricto betreft is dit het geval. Het
slachtoffer van een productongeval kan immers op vrij eenvoudige wijze een
schadevergoeding verkrijgen op grond van de genoemde wetgeving. Om deze redenen moet
de Wet Productaansprakelijkheid beschouwd worden als hét compensatiemechanisme bij
uitstek wanneer het gaat om productongevallen. Gelet op het belang van de Richtlijn
Productaansprakelijkheid voor de handhaving van het veiligheidsbegrip moet echter wel
gepleit worden voor een aanpassing van de richtlijn op enkele punten om diens handhavende
functie te versterken.
Zo kan in de eerste plaats gepleit worden voor een aanpassing van de regels inzake
vergoeding van materiële schade. De geldende voorwaarden om zaakschade te vergoeden zijn
immers onduidelijk, doen afbreuk aan het principe van de gelijkheid der schadelijders en
worden niet gemotiveerd vanuit de idee van een rechtvaardige risicoverdeling. In diezelfde
optiek moet afstand gedaan worden van de franchise van 500 euro. Verder moet ook het
ontwikkelingsrisicoverweer duidelijker afgelijnd worden. Aangezien het
ontwikkelingsrisicoverweer het scheidingspunt vormt tussen de productaansprakelijkheid en
de recall-aansprakelijkheid én dit verweermiddel voor de producent een interessante
bevrijdingsgrond vormt, is een heldere invulling ervan noodzakelijk. Zo moet duidelijkheid
komen over de vraag wat toegankelijke kennis is voor de producent. Daarnaast moet de vraag
beantwoord worden of de kennis van het risico voldoende is om een toepassing van dit
verweermiddel uit te sluiten dan wel of dit slechts uitgesloten is in geval van mogelijke kennis
van het gebrek zelf. Meer in het algemeen moet de vraag gesteld worden naar de
wenselijkheid van dit verweermiddel en of niet beter een andere vorm van compensatie –
bijvoorbeeld in de vorm van een fonds – geïntroduceerd kan worden voor
ontwikkelingsrisico’s. Bovendien zijn ook de geldende verjarings- en vervaltermijnen, zeker
in vergelijking met de gemeenrechtelijke termijnen, eerder kort te noemen. Ook op dit punt
kan bijgevolg gepleit worden voor een aanpassing van de geldende regelgeving.
Tot slot wordt de eerbiedigende werking van de Richtlijn Productaansprakelijkheid vaak
omschreven als de grootste struikelsteen voor een effectieve werking van de richtlijn en de te
bereiken harmonisatie. De vraag is dan ook of dit principe beter afgeschaft wordt. Naar mijn
mening is dit niet het geval. Zo wordt de aanvullende werking van nationale
aansprakelijkheidsregimes al in belangrijke mate uitgehold door de rechtspraak van het Hof
van Justitie die stelt dat artikel 13 van de richtlijn niet uitgelegd mag worden in die zin dat het
de lidstaten de mogelijkheid laat om een algemeen aansprakelijkheidsstelsel inzake onveilige
producten te handhaven dat verschilt van het stelsel van de richtlijn. Ondanks dat in se niet
geraakt moet worden aan het principe van de eerbiedigende werking, verdient het wel
aanbeveling om hier onrechtstreeks aan te raken. Zo werd aangehaald dat verschillende
elementen uit de richtlijn er voor zorgen dat een beroep op andere (nationale)
301
aansprakelijkheidsprocedures onafwendbaar is. Het zijn bijgevolg deze hiaten die leiden tot
een ineffectieve werking van de richtlijn. Indien deze hiaten aangepast worden, wordt
onrechtstreeks ook de problematiek van de eerbiedigende werking aangepakt. Als het
veiligheidsbegrip immers op sterkere wijze gehandhaafd wordt via de Richtlijn
Productaansprakelijkheid, moet minder een beroep gedaan worden op nationale
aansprakelijkheidsprincipes.
Stelling 7: Het gemeen aansprakelijkheidsrecht mag niet uit het oog verloren worden in
productveiligheidszaken, maar de handhavende rol ervan wordt wel in belangrijke mate
ingeperkt door de rechtspraak van het Hof van Justitie
341. Het veiligheidsbegrip kan via het gemeenrechtelijk buitencontractueel
aansprakelijkheidsrecht gehandhaafd worden. Ten opzichte van de Richtlijn
Productaansprakelijkheid, heeft een beroep op artikel 1382 BW enkele voordelen. Zo hoeft
het niet te gaan om een lichamelijk roerend goed dat schade veroorzaakt. Ook moet niet per se
een producent – in de zin van de richtlijn – aansprakelijk gesteld worden. Verder komt via een
toepassing van het gemeen aansprakelijkheidsrecht alle schade voor integrale vergoeding in
aanmerking, zonder specifieke voorwaarden en franchise. Daarenboven is de
gemeenrechtelijke verjaringstermijn langer. Tot slot kan men via het gemeen
aansprakelijkheidsrecht ook optreden ten aanzien van productgebreken die niet bestonden of
onmogelijk te ontdekken waren op het ogenblik van de inverkeerstelling van het product
indien deze gebreken later wel gekend zijn. Het zijn deze redenen die er voor zorgen dat in de
praktijk toch nog veelvuldig beroep gedaan wordt op dit aansprakelijkheidsmechanisme in
plaats van op de Wet Productaansprakelijkheid.
Eén belangrijk nadeel zou een effectieve handhaving van het veiligheidsbegrip echter in de
weg kunnen staan. Het slachtoffer van een productongeval dat beroep doet op het gemeen
aansprakelijkheidsrecht, moet immers het bestaan van een fout van de aangesprokene
aantonen. Dit is een zwaardere bewijslast dan via de Richtlijn Productaansprakelijkheid, waar
enkel de aanwezigheid van een onveilig product bewezen moet worden. Hoewel bepaalde
rechtspraak en rechtsleer aannemen dat automatisch sprake is van een buitencontractuele fout
zodra een onveilig product op de markt wordt gebracht, kan niet ingestemd worden met deze
redenering. Deze doet immers afbreuk aan de heersende leer inzake onrechtmatige daad. Het
enkel op de markt brengen van een onveilig product leidt bijgevolg niet tot gemeenrechtelijke
aansprakelijkheid, in tegenstelling tot een toepassing van de Richtlijn
Productaansprakelijkheid.
342. De bewijslast van het slachtoffer mag op het eerste gezicht echter niet langer overschat
worden omwille van de invloed die de geldende productveiligheidswetgeving uitoefent op het
gemeen aansprakelijkheidsrecht. Wanneer één van de schakels in het productie- en
distributieproces een verplichting uit de geldende productveiligheidswetgeving niet nakomt, is
immers meteen sprake van een buitencontractuele fout die aanleiding kan geven tot
aansprakelijkheid.
302
Via de omweg van artikel 1382 BW zouden de productveiligheidswetgeving en haar
uitvoeringsbesluiten dus het aansprakelijkheidsrecht kunnen beïnvloeden. Hierbij wordt de
aansprakelijkheid enerzijds verstevigd in die zin dat verschillende bestaande verplichtingen in
het kader van artikel 1382 BW nu expliciet genoemd worden in de wetgeving. Anderzijds
wordt de aansprakelijkheid ook verzwaard aangezien de productveiligheidswetgeving
(nieuwe) specifieke(re) verplichtingen in het leven geroepen heeft.
Bovenstaande behoeft echter een dubbele nuancering. Vooreerst moet opgemerkt worden dat
de geldende preventieve en corrigerende verplichtingen vaak algemeen omschreven zijn. Ze
behoeven bijgevolg een concrete invulling, wat doorgaans in het licht van de algemene
zorgvuldigheidsnorm gebeurt. In die optiek lijkt het dus niet echt nodig om via de schending
van een wettelijke productaansprakelijkheidsbepaling tot aansprakelijkheid te besluiten maar
kan dit eenvoudig via de algemene zorgvuldigheidsnorm zelf. Daarenboven moet gewezen
worden op de rechtspraak van het Hof van Justitie omtrent de eerbiedigende werking van de
Richtlijn Productaansprakelijkheid. Zoals gezegd, is het Hof van mening dat nationale
aansprakelijkheidsregimes enkel nog ingeroepen kunnen worden indien deze op een andere
grondslag berusten dan die van de richtlijn. Om te bepalen of een nationaal regime nog
mogelijk is, moet nagegaan worden of de inhoudelijke grondslag van deze nationale regeling
al dan niet verschilt van de grondslag van de richtlijn. Op die manier is hoe dan ook geen
beroep mogelijk op de rechtspraak die het in het verkeer brengen van een onveilig product
automatisch als een fout in de zin van artikel 1382 BW kwalificeert. In soortgelijke zin kan
geargumenteerd worden dat het niet mogelijk is om via artikel 1382 BW de producent
aansprakelijk te stellen voor bepaalde schendingen van de productveiligheidswetgeving. In
diverse gevallen zal aansprakelijkheid via artikel 1382 BW in combinatie met een schending
van de productveiligheidswetgeving immers de facto op dezelfde grondslag berusten. Het is in
vele gevallen immers de producent die aansprakelijk gesteld wordt voor het in het verkeer
brengen van een onveilig product.
343. In vergelijking met Wet Productaansprakelijkheid moet zo opgemerkt worden dat het
voor slachtoffers van productongevallen niet altijd eenvoudig is om via artikel 1382 BW een
schadevergoeding te verkrijgen. Het slachtoffer zal immers een fout van de aangesproken
persoon moeten aantonen, wat geen sinecure is. Daarnaast is een beroep op andere
aansprakelijkheidsmechanismen – zoals artikel 1382 BW – met betrekking tot een
productongeval enkel mogelijk wanneer dit mechanisme inhoudelijk gezien een andere
grondslag heeft dan die van de Wet Productaansprakelijkheid. Bijgevolg moet besloten
worden dat artikel 1382 BW een minder aantrekkelijk vergoedingsmechanisme betreft dan de
Wet Productaansprakelijkheid.
Dit betekent niet dat het gemeen aansprakelijkheidsrecht geen enkel nut heeft in situaties van
productonveiligheid. Artikel 13 Richtlijn Productaansprakelijkheid verzet zich immers enkel
tegen aansprakelijkheidsregimes met hetzelfde voorwerp en dezelfde grondslag, zijnde
aansprakelijkheid voor het in het verkeer brengen van een product dat niet de veiligheid biedt
die men ervan mag verwachten.
303
Om die reden blijft het gemeen aansprakelijkheidsrecht het cruciale handhavingsmiddel voor
de zogenaamde recall-aansprakelijkheid. Daarnaast – en mogelijks nog belangrijker – zorgt
het gemeen aansprakelijkheidsrecht voor een concrete(re) invulling van en een aanvulling op
de verschillende geldende preventieve en corrigerende maatregelen. De in de algemene
productveiligheidswetgeving opgenomen preventieve en corrigerende verplichtingen krijgen
enerzijds, vanwege hun algemene omschrijving, vaak een concretere invulling in het kader
van de beoordeling van het buitencontractuele foutbegrip. Bovendien heeft het gemeen
aansprakelijkheidsrecht anderzijds geleid tot de creatie van verplichtingen die niet specifiek in
de productveiligheidswetgeving geregeld zijn. De grote kracht van het gemeen
aansprakelijkheidsrecht schuilt er zo in dat zij bijdraagt tot de reglementerende of normatieve
functie van het aansprakelijkheidsrecht.
Stelling 8: Het strafrecht draagt in zekere mate bij tot de handhaving van het
veiligheidsbegrip maar behoeft enige aanpassing teneinde diens preventiedoelstelling te
vervullen
344. Hoewel in verband met productaansprakelijkheid en productveiligheid maar zelden
gedacht wordt aan een toepassing van het strafrecht, kunnen verschillende strafbaarstellingen
nuttig ingeroepen worden ter handhaving van het veiligheidsbegrip. Het strafrecht als
handhavingsmiddel van het veiligheidsbegrip vertoont bovendien enkele voordelen in
verhouding met de burgerrechtelijke aansprakelijkheidsmechanismen. Zo legt het strafrecht
doorgaans geldboetes op aan de producent, die in sommige gevallen zeer hoog kunnen zijn.
Dit vormt een sterk afschrikkingsmiddel, zeker in vergelijking met de eventueel uit te keren
schadevergoedingen die doorgaans niet zo hoog zijn en bovendien eenvoudig via de kostprijs
van een product doorgerekend kunnen worden aan alle ge- of verbruikers van het product. De
dreiging met (hoge) geldboetes kan daarentegen niet eenvoudig in de kostprijs verwerkt
worden, aangezien deze laatste anders misschien wel te hoog komt te liggen, wat de
concurrentiële positie van de producent niet ten goede komt. Daarenboven stellen
verschillende strafbepalingen – zowel uit de productveiligheidswetgeving als uit het gemeen
strafrecht – handelingen strafbaar, zonder dat het bestaan van enige schade is vereist. Op die
manier kan het veiligheidsbegrip op ruimere wijze gehandhaafd worden dan via de
aansprakelijkheidsmechanismen, die steeds het bestaan van schade vereisen. Tot slot behoeft
een toepassing van de strafrechtelijke regels geen voorafgaande klacht van de schadelijder.
Via het strafrecht kan het veiligheidsbegrip bijgevolg gehandhaafd worden zonder dat een
burger een vordering instelt tegen de producent en/of distributeur.
Wat de strafbaarstellingen zelf betreft, moet eerst en vooral gewezen worden op de
strafsancties voorzien in de productveiligheidswetgeving. In België kan zo goed als de gehele
productveiligheidswetgeving strafrechtelijk gehandhaafd worden door middel van geldboetes.
Verder kan de verbeurdverklaring uitgesproken worden als bijkomende straf. Daarenboven
kan de rechtbank ook de aanplakking van het vonnis of arrest uitspreken alsmede de
bekendmaking ervan in kranten of op enige andere wijze. Naast de
productveiligheidswetgeving, mag het gemeen strafrecht niet uit het oog verloren worden als
handhavingsmiddel.
304
Verschillende van de in het Strafwetboek opgenomen misdrijven kunnen immers nuttig
ingeroepen worden in situaties van productonveiligheid. Zo kan bijvoorbeeld vaak toepassing
gemaakt worden van het misdrijf van de onopzettelijke slagen en verwondingen. Daarnaast
mag het misdrijf van het schuldig verzuim niet vergeten worden. Dit is een formeel misdrijf
wat betekent dat geen rekening gehouden wordt met de gevolgen van de gestelde daad. Het
misdrijf kan bijgevolg ingeroepen worden indien (nog) geen lichamelijk letsel of dergelijke
veroorzaakt werd. Om die reden kan het schuldig verzuim nuttig toepassing vinden in
verschillende situaties van productonveiligheid, meer bepaald wanneer onvoldoende of
onzorgvuldige corrigerende maatregelen uitgevoerd worden.
345. Hoewel diverse strafrechtelijke bepalingen ingeroepen kunnen worden in situaties van
onveilige producten, blijkt uit de praktijk dat het veiligheidsbegrip amper op strafrechtelijke
wijze gehandhaafd wordt. Aangezien het strafrecht amper toegepast wordt binnen dit domein,
is het van belang om voornamelijk in te zetten op de private handhaving van het
veiligheidsbegrip. Hierdoor kan bovenstaande stelling kracht bij gezet worden waar gepleit
werd voor een sterkere handhaving van het veiligheidsbegrip via de Richtlijn
Productaansprakelijkheid. Hoewel het strafrecht vanuit de compensatiegedachte verder
misschien niet zo interessant is, gaat er m.i. niettemin een belangrijke handhavende functie
sensu lato uit. De bestaande handhavingsmiddelen mogen immers niet enkel gericht zijn op
zogenaamde handhaving sensu stricto, waarmee ik doel op de gedachte van compensatie. Het
is eveneens van belang dat van de bestaande handhavingsmiddelen voldoende afschrikking
uitgaat teneinde de schakels in het productie- en distributieproces er toe aan te zetten om
preventieve en/of corrigerende maatregelen te nemen om ongevallen te voorkomen. Hiertoe
vervult het strafrecht een niet te onderschatten rol. De dreiging met strafsancties – zoals hoge
geldboetes, een verbeurdverklaring of een openbaarmaking van de uitspraak – zal immers
ongetwijfeld een afschrikwekkend effect hebben.
Om de handhaving sensu lato van het veiligheidsbegrip te versterken kan gepleit worden voor
een aanscherping van de strafrechtelijke regels. De thans voorziene preventieve en
corrigerende maatregelen zijn immers – zoals in de volgende delen zal blijken – vrij algemeen
en weinig concreet. Aangezien elk product en elk productrisico anders is, lijkt het mij op het
gebied van preventie en correctie echter aangewezen om de verplichtingen van de producent
en/of distributeur inderdaad eerder algemeen te omschrijven. Dit is echter enkel werkbaar
indien een sterk handhavingsmechanisme voorhanden is dat ervoor zorgt dat er in de praktijk
effectief alles aan gedaan wordt om te bereiken dat enkel veilige producten op de markt
komen. Hiertoe kan gepleit worden om de handhaving van het veiligheidsbegrip – naar
Amerikaans voorbeeld – te verhogen via strengere strafrechtelijke regels. Zo moeten de
diverse strafbaarstellingen en straffen binnen de EU geharmoniseerd worden. Het is immers
van cruciaal belang dat in de verschillende lidstaten in gelijke strafbaarstellingen met
(soort)gelijke straffen voorzien is. Daarenboven moet naar mijn mening ook ingezet worden
op strengere straffen voor de verschillende schakels in het productie- en distributieproces.
Hoe hoger de dreiging met strafsancties, hoe groter het afschrikkend effect is voor de
producenten en distributeurs en hoe zorgvuldiger zij zich bijgevolg zullen gedragen.
305
346. Het bovenstaande behoeft tot slot nog een belangrijke nuance in het licht van de
Belgische situatie. De Belgische parketten en strafgerechten zijn namelijk al geruime tijd
overbelast. In vele gevallen zal het dus niet tot een strafrechtelijke vervolging en veroordeling
komen dan wel zal deze laatste lange tijd op zich laten wachten. Zeker wanneer het gaat om
productveiligheid toont de praktijk aan dat slechts uitzonderlijk overgegaan wordt tot
vervolging en veroordeling van bepaalde schakels in het productie- en distributieproces. Te
sterk inzetten op het strafrecht, en de eventuele verstrenging ervan, heeft dan ook weinig zin
aangezien de preventie en afschrikking die ervan moet uitgaan, in belangrijke mate verloren
geraakt. Bijgevolg wordt de preventieve functie van het aansprakelijkheidsrecht ook niet echt
overgenomen door het strafrecht.
Aangezien noch het aansprakelijkheidsrecht noch het strafrecht in situaties van
productveiligheid voldoende preventief en afschrikkend werken, kan de vraag gesteld worden
naar punitive damages in dit verband. Punitive damages kunnen immers de preventieve taak
van het strafrecht overnemen dan wel versterken. Naar mijn mening valt er bijgevolg wel
degelijk iets te zeggen voor de invoering van punitive damages in het domein van de
productaansprakelijkheid en de productveiligheid. Samen met een toepassing van de
strafrechtelijke regels kunnen zij namelijk zorgen voor voldoende afschrikking en preventie in
dit verband. Op die manier worden de drie doelstellingen – compenstatie, preventie en
reglementerend – die traditioneel toegeschreven worden aan het aansprakelijkheidsrecht,
vervuld.
306
DEEL IV. PREVENTIEVE MAATREGELEN EN
VOORZORGSMAATREGELEN
347. In dit deel wordt ingegaan op de preventieve maatregelen en voorzorgsmaatregelen die
kunnen en moeten genomen worden om productongevallen te vermijden. Het gaat om
maatregelen voordat een product op de markt gebracht wordt. Terecht wordt in de literatuur
gezegd dat deze maatregelen de grootste aandacht verdienen omdat zij zowel de producent als
de consument – en bij uitbreiding de gehele maatschappij – behoeden voor schadegevallen
met bijhorende aansprakelijkheidsvraagstukken.2105
Door middel van preventie en voorzorg,
wordt aldus in belangrijke mate vermeden dat het veiligheidsbegrip gehandhaafd moet
worden via de regels die in het vorige deel aan bod kwamen. In omgekeerde zin kan de niet-
naleving van de hierna te bespreken plichten er toe leiden dat de eerder besproken
handhavingsregels toegepast moeten worden.
Het preventieve luik inzake productveiligheid situeert zich rond twee fundamentele
principes.2106
Enerzijds is er een belangrijke rol weggelegd voor de producent in de vorm van
een algemene veiligheidsverplichting en enkele hieruit afgeleide verplichtingen.2107
Aangezien de producent onder andere geconfronteerd kan worden met een objectieve
productaansprakelijkheid en strafrechtelijke sancties heeft hij er alle belang bij om
schadegevallen te voorkomen, onder meer door middel van preventieve maatregelen en
voorzorgsmaatregelen.2108
Anderzijds verdient het markttoezicht en de mogelijkheid tot
overheidsmaatregelen enige aandacht. De rol van de overheid mag immers niet onderschat
worden, getuige de diverse mogelijkheden die haar ter beschikking staan op het gebied van
productveiligheid.
Omdat de producent de belangrijkste schakel is met betrekking tot preventie en voorzorg,
worden zijn verplichtingen als eerste besproken (Hoofdstuk 2). Daarna wordt kort iets gezegd
over de rol van de distributeur (Hoofdstuk 3). Vervolgens wordt overgegaan tot een
bespreking van de verplichtingen en vooral de mogelijkheden van de overheid. Hierbij komen
zowel de nationale overheid (Hoofdstuk 4) als de Europese overheid (Hoofdstuk 5) aan bod.
Vooraleer op dit alles in te gaan, moet even stilgestaan worden bij de leidende beginselen van
dit deel, namelijk: preventie en voorzorg (Hoofdstuk 1).
2105
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 179. 2106
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du
4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR
2004, 13794, nr. 6. 2107
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 179. 2108
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 467.
307
HOOFDSTUK I. BEGRIPPENKADER: PREVENTIE EN
VOORZORG
AFDELING 1. ALGEMEEN
348. Preventieve maatregelen zijn in essentie terug te brengen tot het preventiebeginsel. Bij
dit beginsel gaat het om situaties waarin het verband tussen een bepaalde oorzaak en het
gevolg ervan bekend is en men in het verlengde hiervan wil voorkomen dat het gevolg
optreedt.2109
Cruciaal voor het preventiebeginsel is aldus dat het van toepassing is op risico’s
waarvan bekend is dat zij zich kunnen voordoen.2110
Er is met andere woorden geen twijfel of
wetenschappelijke onzekerheid over het mogelijke gevolg van het aanwezige risico maar het
gaat daarentegen om calculeerbare gevaren.2111
Opgemerkt moet wel worden dat
wetenschappelijke kennis in principe hoe dan ook enigszins voorlopig en onzeker is.2112
Zelfs
de meest grondige risicoanalyses scheppen geen absolute wetenschappelijke zekerheid maar
in het beste geval een (zeer) hoge mate van wetenschappelijke zekerheid.2113
Preventieve
maatregelen worden in die optiek genomen tegen de zogenaamde daadwerkelijke en
calculeerbare bedreigingen.2114
Meer specifiek zal het bestaan van risico’s tot preventieve
actie leiden indien de waarschijnlijkheid dat de schade zich voordoet en de aard en omvang
van de schadelijke effecten met voldoende zekerheid ingeschat kunnen worden.2115
Preventie is op zich zo oud als de mensheid zelf in die zin dat men steeds en in alle domeinen
getracht heeft om gekende risico’s te beperken of uit te sluiten.2116
Dit geldt logischerwijs ook
wanneer het gaat over productveiligheid. Verschillende van de hierna te bespreken
verplichtingen zijn dan ook ontegensprekelijk gestoeld op dit preventiebeginsel. Het lijdt dus
geen twijfel dat zowel de schakels in het productie- en distributieproces als de overheid
gehouden zijn tot preventieve maatregelen indien de risicoanalyse van het product wijst op
mogelijke risico’s. Een gebrek aan de benodigde preventieve actie kan leiden tot
aansprakelijkheid. Diegene die op de hoogte is van bepaalde, calculeerbare risico’s maar geen
maatregelen – of inadequate maatregelen – neemt om dit risico te beperken dan wel te
voorkomen, handelt immers veelal niet conform artikel 1382 BW.
2109
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 48 en C. JADOT, “Het
voorzorgsbeginsel in de Belgische en de Franse rechtspraak”, TMR 2004, (399) 401. 2110
M. PEETERS, “Risicobeheer, milieuvergunningen en de rechtspraak van de Nederlandse Raad van State.
‘Koersen in de mist, wie staat aan het roer?’” in E. VOS en G. VAN CALSTER (eds.), Risico en voorzorg in de
rechtsmaatschappij, Antwerpen, Intersentia, 2004, (113) 113. 2111
H. COUSY, “Het voorzorgsbeginsel: een confrontatie van recht, wetenschap, technologie en verzekering” in
X., Lustrumboek 40 jaar Jura Falconis, Gent, Larcier, 2005, (1) 3. 2112
R. PIETERMAN, J.C. HANEKAMP en L. BERGKAMP, “Onzekere voorzorg bedreigt rechtszekerheid”, NjB 2006,
afl. 1, (2) 5. 2113
V. HEYVAERT, “Overleven in het Europees gemeenschapsrecht: het voorzorgsbeginsel tussen integratie en
identiteitsverlies”, SEW 2006, afl. 9, (306) 308. 2114
R. PIETERMAN, J.C. HANEKAMP en L. BERGKAMP, “Onzekere voorzorg bedreigt rechtszekerheid”, NjB 2006,
afl. 1, (2) 5. 2115
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 49. 2116
S. LIERMAN, “Het voorzorgsbeginsel en gezondheidsbescherming, oude wijn in nieuwe zakken?” in E. VOS
en G. VAN CALSTER (eds.), Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij, Antwerpen, Intersentia, 2004, (47) 47.
308
349. In dit verband moet, naast het preventiebeginsel, vervolgens gewezen worden op de
steeds groeiende aandacht voor het voorzorgsbeginsel. Een eenduidige en heldere definitie
van dit begrip is echter niet te vinden.2117
Algemeen genomen kan gezegd worden dat op
grond van het voorzorgsbeginsel, bij onzekerheid omtrent het bestaan en de omvang van
risico’s voor de menselijke gezondheid of het leefmilieu, beschermende maatregelen genomen
moeten worden.2118
Het voorzorgsbeginsel en de bijhorende maatregelen kenmerken zich op
die manier doordat het gaat om een situatie van onzekerheid, waarbij in enige mate vermoed
wordt dat risico’s zich kunnen voordoen.2119
Het gaat met andere woorden om zogenaamde
onzekere risico’s, zijnde de situatie waarin er op basis van wetenschappelijk onderzoek en
kennis indicaties zijn dat een gedraging – in casu een product – negatieve effecten kan
veroorzaken maar het bestaan van dergelijk (ernstig) risico noch uitgesloten noch bevestigd
kan worden.2120
Het begrip “voorzorg” is zo gerelateerd aan omstandigheden waarin de
waarschijnlijkheid noch de omvang van de schadelijke effecten gekend zijn.2121
In het
algemeen is de plausibiliteit van schade bijgevolg het wezenlijke element van het
voorzorgsbeginsel, waardoor het gaat om niet-calculeerbare risico’s.2122
De oorsprong van dit voorzorgsbeginsel is terug te brengen tot het Duitse milieurecht maar
het beginsel heeft nadien vrij snel zijn weg gevonden naar het (inter)nationale en Europese
milieurecht.2123
Zo wordt in artikel 191 van het Verdrag betreffende de Werking van de
Europese Unie gewag gemaakt van het voorzorgsbeginsel en het beginsel van preventief
handelen met betrekking tot het milieubeleid. Beide beginselen vormen meer bepaald mede de
basis voor het milieubeleid binnen de Unie. Verder is het voorzorgsbeginsel bijvoorbeeld
uitdrukkelijk opgenomen in artikel 1.2.1 van het decreet van 5 april 1995 inzake
milieubeleid.2124
2117
V. HEYVAERT, “Overleven in het Europees gemeenschapsrecht: het voorzorgsbeginsel tussen integratie en
identiteitsverlies”, SEW 2006, afl. 9, (306) 308 en E. DE JONG, “Onzekerheid troef? Zorgplichten bij
wetenschappelijke onzekerheid, het voorzorgsbeginsel en een typologie van wetenschappelijke onzekerheid”,
NjB 2014, afl. 6, (382) 384. 2118
P. DE SMEDT, “Over g.s.m.-masten, appartementsrecht en het voorzorgsbeginsel. Een gewaagde dans van het
privaatrecht met het milieurecht?” (noot onder Vred. Oostende 29 juni 2000), AJT 2000-01, (199) 202. 2119
M. PEETERS, “Risicobeheer, milieuvergunningen en de rechtspraak van de Nederlandse Raad van State.
‘Koersen in de mist, wie staat aan het roer?’” in E. VOS en G. VAN CALSTER (eds.), Risico en voorzorg in de
rechtsmaatschappij, Antwerpen, Intersentia, 2004, (113) 113. 2120
Zie uitgebreid over dit begrip: E. DE JONG, Voorzorgverplichtingen. Over aansprakelijkheidsrechtelijke
normstelling voor onzekere risico’s, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2016, 23-26 en 35. 2121
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 49. 2122
M. VAN ASSELT, “Onzekere risico’s en riskante onzekerheden” in E. VOS en G. VAN CALSTER (eds.), Risico
en voorzorg in de rechtsmaatschappij, Antwerpen, Intersentia, 2004, (1) 3 en J. VELAERS en M.-C. FOBLETS,
“Het voorzorgsbeginsel in de legisprudentie van de Raad van State, afdeling wetgeving” in C. VAN
SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS en J. STUYCK (eds.), Over grenzen. Liber amicorum Herman Cousy,
Antwerpen, Intersentia, 2011, (967) 970-971. 2123
Zie hierover: N. DE SADELEER, “Het voorzorgsbeginsel: een stille revolutie”, TMR 1999, (82) 82-88; S.
LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 56-63; G. SCHAMPS, “Het
voorzorgsbeginsel en het aansprakelijkheidsrecht: naar een nieuwe grondslag voor burgerlijke aansprakelijkheid
in het Belgische recht?” in E. VOS en G. VAN CALSTER (eds.), Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij,
Antwerpen, Intersentia, 2004, (171) 177-182; A.C.H. FRANKEN en I. GIESEN, “Het voorzorgsbeginsel: over
nieuwe en onzekere risico’s”, AV&S 2010, afl. 5, (155) 155 en E. DE JONG, Voorzorgverplichtingen. Over
aansprakelijkheidsrechtelijke normstelling voor onzekere risico’s, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2016,
67-68. 2124
Decreet 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid, BS 3 juni 1995.
309
Hierin wordt het voorzorgsbeginsel omschreven als het beginsel dat betekent dat preventieve
maatregelen getroffen moeten worden, indien er redelijke gronden tot bezorgdheid bestaan.
Ook in de wetgeving ter bescherming van het mariene milieu is een expliciete verwijzing naar
het voorzorgsbeginsel te vinden.2125
350. Ondanks een oorsprong als beginsel van milieubeleid, is het voorzorgsbeginsel
doorheen de jaren toepassing gaan vinden in heel wat andere beleidsvelden – zoals de
gezondheid en de consumptie – die steeds vaker geconfronteerd worden met situaties van
wetenschappelijke onzekerheid en met risico’s verbonden aan de technische vooruitgang.2126
Vandaag wordt aan het voorzorgsbeginsel dan ook een ruime draagwijdte en een
fundamentele betekenis toegekend voor elk optreden ten aanzien van een situatie die een
risico kan inhouden, zonder dat daarover wetenschappelijke zekerheid bestaat.2127
Dit werd zo
ook uitdrukkelijk bevestigd door de Europese Commissie.2128
Deze ruime draagwijdte van het
voorzorgbeginsel wordt eveneens erkend in de (Europese) rechtspraak.2129
Hoewel het voorzorgsbeginsel in het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie
enkel genoemd wordt met betrekking tot het milieubeleid binnen de Unie, is voor dit beginsel
aldus eveneens een belangrijke rol weggelegd buiten het domein van de milieuzorg.2130
Met
bepaalde rechtsleer kan zelfs gezegd worden dat het beginsel een onwaarschijnlijke vlucht
gekend heeft en zich ontwikkeld heeft als een concept waarrond sociale beleidslijnen en
2125
Artikel 4 wet 20 januari 1999 ter bescherming van het mariene milieu, BS 12 maart 1999. 2126
C. JADOT, “Het voorzorgsbeginsel in de Belgische en de Franse rechtspraak”, TMR 2004, (399) 406; H.
COUSY, “Het voorzorgsbeginsel: een confrontatie van recht, wetenschap, technologie en verzekering” in X.,
Lustrumboek 40 jaar Jura Falconis, Gent, Larcier, 2005, (1) 4 en P. NIHOUL en E. VAN NIEUWENHUYZE, “Arrest
Bablok: naar een sterkere consumentenbescherming op het vlak van genetisch gewijzigde producten”, NTER
2011, afl. 10, (350) 352. 2127
A.C.H. FRANKEN en I. GIESEN, “Het voorzorgsbeginsel: over nieuwe en onzekere risico’s”, AV&S 2010, afl.
5, (155) 155 en J. VELAERS en M.-C. FOBLETS, “Het voorzorgsbeginsel in de legisprudentie van de Raad van
State, afdeling wetgeving” in C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS en J. STUYCK (eds.), Over grenzen.
Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (967) 970. 2128
Mededeling van de Commissie over het voorzorgsbeginsel, 2 februari 2000, (COM)2000 1, 10-11. 2129
Zie inter alia: arrest Hof van Justitie van 5 mei 1998, National Farmers’ Union, C-157/96, Jurispr. 1998,
blz. I-2236, overwegingen 63 en 99-100; arrest Hof van Justitie van 5 mei 1998, Verenigd
Koninkrijk/Commissie, C-180/96, Jurispr. 1998, blz. I-2269, overweging 99; arrest Gerecht van Eerste Aanleg
van 16 juli 1998, Bergaderm en Goupil/Commissie, T-199/96, Jurispr. 1998, blz. II-2808, overweging 66; arrest
Gerecht van Eerste Aanleg van 11 september 2002, Pfizer Animal Health/Raad, T-13/99, Jurispr. 2002, blz. II-
3318, overwegingen 114-115, 139 en 162 (zie ook de verwijzingen aldaar); arrest Gerecht van Eerste Aanleg van
11 september 2002, Alpharma/Raad, T-70/99, Jurispr. 2002, blz. II-3506, overweging 135; arrest Gerecht van
Eerste Aanleg van 26 november 2002, Artegodan/Commissie, gevoegde zaken T-74/00, T-76/00, T-83/00-T-
85/00, T-132/00, T-137/00 en T-141/00, Jurispr. 2002, blz. II-4948, overwegingen 183-185; arrest Hof van
Justitie van 20 maart 2003, Denemarken/Commissie, C-3/00, Jurispr. 2003, blz. I-2690, overwegingen 101-102;
arrest Hof van Justitie van 9 september 2003, Monsanto Agricoltura Italia, C-236/01, Jurispr. 2003, blz. I-8166,
overweging 111; arrest Hof van Justitie van 23 september 2003, Commissie/Denemarken, C-192/01, Jurispr.
2003, blz. I-9724, overwegingen 43 en 49 en arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 10 maart 2004, Malagutti-
Vezinhet/Commissie, T-177/02, Jurispr. 2004, blz. II-830, overweging 54. Zie in dit verband ook: arrest EVA-
Hof van 5 april 2001, EVA-Surveillance Autoriteit/Noorwegen, E-3/00, EFTA Court Reports 2000-01, afl. 73,
overweging 25. 2130
V. HEYVAERT, “Overleven in het Europees gemeenschapsrecht: het voorzorgsbeginsel tussen integratie en
identiteitsverlies”, SEW 2006, afl. 9, (306) 309.
310
juridische uitspraken opgebouwd worden.2131
Thans moet het voorzorgsbeginsel dan ook
beschouwd worden als een algemeen beleidsbeginsel in geval van wetenschappelijke
onzekerheid.2132
Op grond van deze ruime draagwijdte, moet aangenomen worden dat het
beginsel eveneens geldt in zaken van productveiligheid.2133
Op vraag van het Europees
Parlement werd zelfs expliciet verwezen naar het voorzorgsbeginsel in de Richtlijn
Productveiligheid, meer bepaald als beoordelingselement van het nationale
overheidsoptreden.2134
Het Europees Parlement was van oordeel dat dergelijke verwijzing
nodig was opdat de bevoegde autoriteiten de noodzakelijke maatregelen kunnen treffen om
ernstige risico’s te voorkomen, ook in situaties waarin geen definitieve of volledige
wetenschappelijke gegevens voorhanden zijn.2135
Dat het voorzorgsbeginsel een rol te vervullen heeft wanneer het gaat om productveiligheid,
staat als een paal boven water. Zeker wat het optreden van de overheid ten aanzien van
onveilige producten betreft, wordt expliciet melding gemaakt van het voorzorgsbeginsel als in
acht te nemen beginsel. De vraag is echter in hoeverre het voorzorgsbeginsel concreet zal
leiden tot productveiligheidsmaatregelen. Meer bepaald moet nagegaan worden of en vooral
in hoeverre dit beginsel door de overheid in acht genomen moet worden bij het te voeren
productveiligheidsbeleid. Daarnaast is het eveneens de vraag of en in hoeverre de diverse
schakels in het productie- en distributieproces gehouden zijn tot voorzorg en bij gebreke
daaraan aansprakelijk gesteld kunnen worden. Alvorens in te gaan op de specifieke
verplichtingen die de productveiligheidswetgeving op het gebied van preventie en voorzorg
bevat, moeten deze vragen beantwoord worden.
AFDELING 2. VOORZORGSBEGINSEL ALS BELEIDSINSTRUMENT
VOOR DE OVERHEID
351. Het voorzorgsbeginsel wordt in de Richtlijn Productveiligheid expliciet genoemd als
beoordelingselement van het nationale overheidsoptreden op het gebied van
productveiligheid.2136
In dit verband was het Europees Parlement van oordeel dat dergelijke
verwijzing nodig was opdat de bevoegde nationale autoriteiten de nodige maatregelen kunnen
treffen om ernstige risico’s te voorkomen, ook in situaties waarin geen definitieve of
volledige wetenschappelijke gegevens voorhanden zijn.2137
Wat de bevoegdheid van de
nationale overheid betreft, wordt dus uitdrukkelijk melding gemaakt van de mogelijkheid tot
maatregelen op grond van het voorzorgsbeginsel.
2131
V. HEYVAERT, “Overleven in het Europees gemeenschapsrecht: het voorzorgsbeginsel tussen integratie en
identiteitsverlies”, SEW 2006, afl. 9, (306) 306. 2132
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 55. 2133
V. HEYVAERT, “Overleven in het Europees gemeenschapsrecht: het voorzorgsbeginsel tussen integratie en
identiteitsverlies”, SEW 2006, afl. 9, (306) 310. 2134
Artikel 8, §2 Richtlijn Productveiligheid. 2135
Wetgevingsresolutie van het Europees Parlement over het voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 139, 21. 2136
Artikel 8, §2 Richtlijn Productveiligheid. 2137
Wetgevingsresolutie van het Europees Parlement over het voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 139, 21.
311
Dit beginsel staat de overheid met andere woorden toe om potentieel schadelijke activiteiten
of producten te reguleren, zelfs in situaties van wetenschappelijke onzekerheid.2138
De
overheid kan als het ware de wetenschappelijke onzekerheid omzetten in een
maatschappelijke zekerheid.2139
Meer specifiek is bepaalde rechtsleer zelfs van oordeel dat
een gebrek aan voorzorg in sommige gevallen een schending uitmaakt van het Europees
Verdrag voor de Rechten van de Mens, bijvoorbeeld van het daarin opgenomen recht op een
gezonde leefomgeving.2140
In dit optiek zou de overheid soms zelfs verplicht zijn tot actie op
grond van het voorzorgsbeginsel.
De maatregelen die de overheid in productveiligheidszaken kan nemen op grond van het
voorzorgsbeginsel zijn zeer divers. Het gaat onder meer om een verbod om het product op de
markt te brengen, het op specifieke wijze laten verpakken van producten, het product
vergezeld laten gaan van specifieke informatie of het product enkel via bepaalde kanalen te
laten distribueren. Op de specifieke mogelijkheden die in de productveiligheidswetgeving
genoemd worden, wordt later nog dieper ingegaan.2141
Naast echte maatregelen opleggen, kan
de nationale overheid ook heel wat andere taken vervullen in het licht van het
voorzorgsbeginsel.2142
Het nemen van maatregelen is immers slechts één van de
beleidsinstrumenten – en in casu misschien wel het ultimum remedium – waarover de
overheid beschikt. Zo is het eveneens van belang dat voldoende onderzoek gevoerd wordt
naar mogelijke risico’s, dat deze gesignaleerd worden aan de producent, dat informatie
hieromtrent verspreid wordt naar alle betrokken partijen en dat de overheid in dialoog gaat
met deze betrokkenen. Daarnaast kan de overheid ook bepaalde aanbevelingen doen alsook
maatregelen van private personen faciliteren.
Dat het voorzorgsbeginsel als beleidsinstrument van belang is ten aanzien van de overheid
kan dus niet ontkend worden. Specifiek wat de productveiligheid betreft, wordt dit beginsel
zelfs expliciet genoemd als in acht te nemen beginsel in de Richtlijn Productveiligheid.
Hoewel het overheidshandelen op het gebied van productveiligheid dus enigszins beïnvloed
wordt door het voorzorgsbeginsel, moet opgemerkt worden dat het hier niet echt gaat om een
rechtsregel.2143
Rechtsregels kenmerken zich immers door het concrete karakter ervan en het
is maar de vraag of het voorzorgsbeginsel niet te vaag is om aan deze voorwaarde te
voldoen.2144
Bij gebrek aan wettelijke formulering en gelet op diens niet-concrete karakter,
kan het voorzorgsbeginsel naar mijn mening inderdaad niet als een rechtsregel bestempeld
worden.
2138
P. NIHOUL en E. VAN NIEUWENHUYZE, “Arrest Bablok: naar een sterkere consumentenbescherming op het
vlak van genetisch gewijzigde producten”, NTER 2011, afl. 10, (350) 352. 2139
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 54. 2140
Zie hierover: C. VAN DAM, Aansprakelijkheidsrecht. Rechtsbescherming, rechtsmiddel en rechtsherstel, Den
Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2015, 178. 2141
Cf.infra: randnrs. 462-469. 2142
Zie hierover uitgebreid: E. DE JONG, Voorzorgverplichtingen. Over aansprakelijkheidsrechtelijke
normstelling voor onzekere risico’s, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2016, 180 2143
E. DE JONG, Voorzorgverplichtingen. Over aansprakelijkheidsrechtelijke normstelling voor onzekere
risico’s, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2016, 71-73. 2144
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 64-65.
312
In navolging van DE SADELEER moet eerder verdedigd worden dat het voorzorgsbeginsel een
rechtsbeginsel is.2145
Als rechtsbeginsel kan het voorzorgsbeginsel, in combinatie met andere
beginselen, wel van belang zijn.2146
Het zal dan ook niet verbazen dat het voorzorgsbeginsel
als toetsingsmiddel in diverse rechtspraak gebruikt wordt.2147
352. Het voorzorgsbeginsel verleent de overheid tot slot geen carte blanche om alle
mogelijke maatregelen te treffen.2148
Het dient daarentegen, net zoals het preventiebeginsel,
bepaalde andere beginselen naast zich te dulden die het aanvullen, inperken en corrigeren.2149
Op die manier wordt willekeur vermeden.2150
In de eerste plaats moeten zowel preventieve
maatregelen als voorzorgsmaatregelen te allen tijde gebaseerd zijn op een grondige
wetenschappelijke risicoberekening.2151
Om die reden zijn voorzorgsmaatregelen niet
gerechtvaardigd door een louter hypothetische benadering van het risico of op grond van
veronderstellingen die (nog) niet onderzocht zijn.2152
Het bestaan en de omvang van risico’s
moeten weliswaar niet door sluitende wetenschappelijke gegevens aangetoond zijn maar de
beschikbare gegevens dienen het risico wel voldoende te documenteren.2153
2145
N. DE SADELEER, Les principes du pollueur-payeur, de prévention et de précaution. Essai sur la genèse et la
portée juridique de quelques principes du droit de l’environnement, Brussel, Bruylant, 1999, 238-240. Een
algemeen rechtsbeginsel betreft het daarentegen niet aangezien het voorzorgsbeginsel niet voldoende op zichzelf
staat en eerder ingepast moet worden in andere rechtsbeginselen, zoals de beginselen van behoorlijk bestuur (S.
LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 70-71). 2146
Zie hierover uitgebreider: S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia,
2004, 64-71. 2147
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 71-95 (zie ook de
verwijzingen aldaar). 2148
Arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 11 september 2002, Pfizer Animal Health/Raad, T-13/99, Jurispr.
2002, blz. II-3318, overweging 162. 2149
S. LIERMAN, “Recht en (grenzen aan) vooruitgang”, RW 2009-10, afl. 32, (1366) 1366. 2150
V. HEYVAERT, “Overleven in het Europees gemeenschapsrecht: het voorzorgsbeginsel tussen integratie en
identiteitsverlies”, SEW 2006, afl. 9, (306) 311-313. Contra: R. PIETERMAN, J.C. HANEKAMP en L. BERGKAMP,
“Onzekere voorzorg bedreigt rechtszekerheid”, NjB 2006, afl. 1, (2) 2 die van oordeel zijn dat een toepassing van
het voorzorgsbeginsel steeds tot willekeur leidt. 2151
Zie hierover uitgebreider: E. DE JONG, Voorzorgverplichtingen. Over aansprakelijkheidsrechtelijke
normstelling voor onzekere risico’s, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2016, 93-103 2152
Arrest EVA-Hof van 5 april 2001, EVA-Surveillance Autoriteit/Noorwegen, E-3/00, EFTA Court Reports
2000-01, afl. 73, overweging 29 en arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 11 september 2002, Pfizer Animal
Health/Raad, T-13/99, Jurispr. 2002, blz. II-3318, overweging 143. 2153
Mededeling van de Commissie over het voorzorgsbeginsel, 2 februari 2000, (COM)2000 1, 14; arrest
Gerecht van Eerste Aanleg van 11 september 2002, Pfizer Animal Health/Raad, T-13/99, Jurispr. 2002, blz. II-
3318, overweging 144; arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 11 september 2002, Alpharma/Raad, T-70/99,
Jurispr. 2002, blz. II-3506, overwegingen 155 en 157-158; arrest Hof van Justitie van 23 september 2003,
Commissie/Denemarken, C-192/01, Jurispr. 2003, blz. I-9724, overweging 48 en S. LIERMAN, “Het
‘voorzorgsbeginsel’ en zijn invloed op gezondheidsbescherming en aansprakelijkheid”, RW 2001-02, afl. 25,
(865) 868.
313
Het nemen van voorzorgsmaatregelen behoeft verder een gestructureerd
besluitvormingsproces.2154
Enerzijds moet het onaanvaardbaar geachte risiconiveau bepaald
worden en anderzijds moet een voldoende wetenschappelijke risicobeoordeling
plaatsvinden.2155
Vervolgens stelt het evenredigheidsbeginsel eveneens een zekere grens aan
de toepassing van het voorzorgsbeginsel.2156
Dit betekent dat niet buiten de grenzen van
hetgeen geschikt en noodzakelijk is voor de verwezenlijking van de legitieme doelstellingen
getreden mag worden, met dien verstande dat wanneer een keuze mogelijk is tussen meerdere
geschikte maatregelen, die maatregel gekozen moet worden die de minste belasting met zich
brengt voor de betrokkenen.2157
Zowel in situaties van wetenschappelijke zekerheid als in
geval van wetenschappelijke onzekerheid, moet bijgevolg een grondige wetenschappelijke
risico-evaluatie en een ruime kosten-baten-analyse, met inbegrip van ethische en sociale
waarden, uitgevoerd worden.2158
Hierbij mag niet enkel gekeken worden naar de economische
kosten en baten maar moet ook naar waarden die niet economisch kwantificeerbaar zijn.2159
Zo kan onder meer gewezen worden op de doeltreffendheid van de mogelijke opties en de
aanvaardbaarheid daarvan voor het grote publiek.2160
Bij deze afweging moet ook rekening
gehouden worden met het feit dat een te verregaande bescherming kan leiden tot onnodige
onrust, een overbesteding van de beschikbare middelen en eventueel verhuld
protectionistische maatregelen terwijl een onderreactie dan weer aanleiding kan geven tot
ernstige schade indien het risico zich uiteindelijk toch voordoet.2161
Voorzorgsmaatregelen zijn daarnaast enkel aanvaardbaar indien ze objectief en niet-
discriminerend zijn.2162
Dit betekent dat de maatregel uitgevoerd moet worden op een wijze
waardoor een gelijkwaardig beschermingsniveau bereikt wordt met (soort)gelijke producten
en de geografische herkomst en de aard van het productieproces niet aangevoerd worden om
2154
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 98-102. 2155
Arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 11 september 2002, Pfizer Animal Health/Raad, T-13/99, Jurispr.
2002, blz. II-3318, overweging 149 en arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 11 september 2002,
Alpharma/Raad, T-70/99, Jurispr. 2002, blz. II-3506, overweging 162. 2156
J. VELAERS en M.-C. FOBLETS, “Het voorzorgsbeginsel in de legisprudentie van de Raad van State, afdeling
wetgeving” in C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS en J. STUYCK (eds.), Over grenzen. Liber
amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (967) 672. 2157
Arrest Hof van Justitie van 5 mei 1998, National Farmers’ Union, C-157/96, Jurispr. 1998, blz. I-2236,
overweging 60; arrest Hof van Justitie van 5 mei 1998, Verenigd Koninkrijk/Commissie, C-180/96, Jurispr.
1998, blz. I-2269, overweging 96; arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 11 september 2002, Pfizer Animal
Health/Raad, T-13/99, Jurispr. 2002, blz. II-3318, overweging 411 en arrest Hof van Justitie van 9 september
2003, Monsanto Agricoltura Italia, C-236/01, Jurispr. 2003, blz. I-8166, overweging 134. 2158
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 108; R. VON
SCHOMBERG, “De normatieve dimensies van het voorzorgsbeginsel in relatie tot wetenschappelijke kennis en
risicomanagement beslissingen” in E. VOS en G. VAN CALSTER (eds.), Risico en voorzorg in de
rechtsmaatschappij, Antwerpen, Intersentia, 2004, (239) 255 en M. DE WITTE en A. VERMEERSCH, Europees
consumentenrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 34. 2159
N. DE SADELEER, “Het voorzorgsbeginsel: een stille revolutie”, TMR 1999, (82) 93. 2160
Mededeling van de Commissie over het voorzorgsbeginsel, 2 februari 2000, (COM)2000 1, 20. 2161
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 56. 2162
Arrest EVA-Hof van 5 april 2001, EVA-Surveillance Autoriteit/Noorwegen, E-3/00, EFTA Court Reports
2000-01, afl. 73, overweging 32; arrest Hof van Justitie van 23 september 2003, Commissie/Denemarken, C-
192/01, Jurispr. 2003, blz. I-9724, overweging 53 en arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 26 november 2002,
Artegodan/Commissie, gevoegde zaken T-74/00, T-76/00, T-83/00-T-85/00, T-132/00, T-137/00 en T-141/00,
Jurispr. 2002, blz. II-4948, overweging 186.
314
naar eigen goeddunken andere behandelingen toe te passen.2163
Ten slotte moeten steeds
maatregelen genomen worden om op de hoogte te blijven van de risico’s en moeten in het
licht daarvan de bestaande maatregelen geëvalueerd en desgevallend aangepast worden.2164
De wetenschappelijke ontwikkeling moet met andere woorden nauwgezet gevolgd
worden.2165
Dit klemt des te meer wanneer het gaat om voorzorgsmaatregelen. Maatregelen
genomen op grond van het voorzorgsbeginsel zijn in die optiek steeds enigszins tijdelijk in
afwachting van meer betrouwbare wetenschappelijke gegevens. Ze hebben bijgevolg geen
structureel en permanent karakter.2166
Zodra er nadien meer zekerheid is en een meer
definitieve positie ingenomen kan worden ten aanzien van het risico, kunnen meer structurele
maatregelen genomen worden.2167
AFDELING 3. VOORZORGSBEGINSEL EN HET
AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT
353. Dat het voorzorgsbeginsel zich richt tot de overheid – weliswaar enigszins ingeperkt
door diverse andere beginselen – werd hierboven weergegeven. De vraag is nu of het
voorzorgsbeginsel ook van toepassing is op private personen, in casu de schakels in het
productie- en distributieproces. Meer specifiek moet nagegaan worden of de schakels in het
productie- en distributieproces gedwongen kunnen worden tot maatregelen op grond van het
voorzorgsbeginsel. Aangezien later nog zal blijken dat de productgebruiker in principe geen
rechtstreekse rechten heeft op grond van de algemene productveiligheidswetgeving,2168
kan
deze vraag eenvoudig negatief beantwoord worden. Niettemin blijft het wel nog de vraag hoe
het aansprakelijkheidsrecht omgaat met het voorzorgsbeginsel.2169
Op dit punt meent bepaald rechtsleer dat het voorzorgsbeginsel enkel bestemd is voor de
overheid en dat hier geen verplichtingen voor burgers uit af te leiden zijn.2170
Voornamelijk
vanwege het onnauwkeurige karakter van dit beginsel, wordt geaarzeld om hier een
rechtsregel voor particulieren in te zien.2171
Daarnaast kan het voorzorgsbeginsel op zichzelf
niet aangezien worden als een regel van burgerrechtelijke aansprakelijkheid.2172
Dit alles zou
2163
Mededeling van de Commissie over het voorzorgsbeginsel, 2 februari 2000, (COM)2000 1, 19-20. 2164
S. LIERMAN, “Het voorzorgsbeginsel en gezondheidsbescherming, oude wijn in nieuwe zakken?” in E. VOS
en G. VAN CALSTER (eds.), Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij, Antwerpen, Intersentia, 2004, (47) 62. 2165
Mededeling van de Commissie over het voorzorgsbeginsel, 2 februari 2000, (COM)2000 1, 21-22. 2166
Arrest Hof van Justitie van 9 september 2003, Monsanto Agricoltura Italia, C-236/01, Jurispr. 2003, blz. I-
8166, overweging 107 (impliciet) en K.J. DEFARES en B.M.J. VAN DER MEULEN, “Een begin van
wetenschappelijk bewijs. Het voorzorgsbeginsel in het levensmiddelenrecht”, SEW 2009, afl. 12, (462) 465. 2167
E. DE JONG, “Onzekerheid troef? Zorgplichten bij wetenschappelijke onzekerheid, het voorzorgsbeginsel en
een typologie van wetenschappelijke onzekerheid”, NjB 2014, afl. 6, (382) 385. 2168
Cf.infra: randnr. 562. 2169
Zie hierover uitgebreider: S. LIERMAN, “Het ‘voorzorgsbeginsel’ en zijn invloed op gezondheidsbescherming
en aansprakelijkheid”, RW 2001-02, afl. 25, (865) 874-880. 2170
M. PÂQUES, “Risicobeheersing en de rechtspraak van de Belgische Raad van State: de opkomst van het
voorzorgsbeginsel” in E. VOS en G. VAN CALSTER (eds.), Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij,
Antwerpen, Intersentia, 2004, (137) 157. 2171
N. DE SADELEER, “Het voorzorgsbeginsel: een stille revolutie”, TMR 1999, (82) 94 en P. DE SMEDT, “Over
g.s.m.-masten, appartementsrecht en het voorzorgsbeginsel. Een gewaagde dans van het privaatrecht met het
milieurecht?” (noot onder Vred. Oostende 29 juni 2000), AJT 2000-01, (199) 203. 2172
B. DUBUISSON, “Regards croisés sur le principe de précaution”, Amén. 2000, (17) 18-19.
315
betekenen dat de producent/leverancier niet gehouden is tot maatregelen op grond van het
voorzorgsbeginsel. Andere rechtsleer meent dan weer dat het voorzorgsbeginsel wel invloed
kan uitoefenen op privaatrechtelijke verhoudingen.2173
Meer specifiek zou het bijvoorbeeld
invloed hebben op de geldende aansprakelijkheidsmechanismen in die zin dat het een
invulling geeft aan het foutbegrip.2174
Zo kan bijvoorbeeld sprake zijn van onrechtmatig
gedrag wanneer iemand in een situatie van wetenschappelijke onzekerheid of twijfel geen
houding aanneemt om zich te wapenen tegen dit onzekere risico waardoor nadien schade
ontstaat.2175
Volgens bepaalde rechtsleer kan in sommige gevallen dus wel degelijk besloten
worden tot het bestaan van voorzorgsplichten in het gemeen aansprakelijkheidsrecht.2176
Met deze laatste strekking moet ingestemd worden. Hoewel het voorzorgsbeginsel niet te
bestempelen is als een rechtsregel, vormt het wel een zekere methode om risico’s te beheren
die niet uit het oog verloren mag worden.2177
Het negeren van onzekere risico’s is meer
specifiek een gedragskeuze met bepaalde consequenties in die zin dat het risico bij potentiële
slachtoffers gelegd wordt.2178
Niets verhindert naar mijn mening dat deze keuze nadien
beoordeeld kan worden in het licht van artikel 1382 BW. In die optiek kan bijgevolg gezegd
worden dat het aansprakelijkheidsrecht wel degelijk kan leiden tot voorzorgsplichten. Gelet
op de eerder besproken ruime draagwijdte van het voorzorgsbeginsel moet dan ook
aangenomen worden dat de verschillende schakels in het productie- en distributieproces
eveneens gehouden kunnen zijn tot voorzorgsplichten. Dit kan bijkomend verantwoord
worden vanuit de idee dat het voorzorgsbeginsel als het ware aan de basis ligt van de
uitwerking van de Richtlijn Productveiligheid.
354. De producent en leverancier zijn, in theorie althans, in bepaalde gevallen aldus
gehouden tot voorzorgsplichten. Of er in de praktijk ook vaak tot aansprakelijkheid van de
producent/leverancier besloten kan worden bij miskenning van het voorzorgsbeginsel is
daarentegen een ander paar mouwen.2179
In situaties van wetenschappelijke onzekerheid
zullen vaak immers hindernissen opduiken die het moeilijk maken om een fout, de schade of
een causaal verband tussen fout en schade aan te tonen. Zo is het niet evident om te spreken
van een buitencontractuele fout door een afwachtende houding aan te nemen in een situatie
van wetenschappelijke onzekerheid.
2173
H. COUSY, “Het voorzorgsbeginsel: een confrontatie van recht, wetenschap, technologie en verzekering” in
X., Lustrumboek 40 jaar Jura Falconis, Gent, Larcier, 2005, (1) 11. 2174
E. DE KEZEL, “Asbest, verjaring en zorgplicht in het aansprakelijkheidsrecht: het eerste Belgische
asbestvonnis becommentarieerd” in K. DEKETELAERE (ed.), Jaarboek milieurecht 2011, Brugge, die Keure,
2011, (131) 143. 2175
N. DE SADELEER, “Het voorzorgsbeginsel: een stille revolutie”, TMR 1999, (82) 98. 2176
Zie hierover uitgebreid, met inbegrip van een analyse van de voor- en nadelen: E. DE JONG,
Voorzorgverplichtingen. Over aansprakelijkheidsrechtelijke normstelling voor onzekere risico’s, Den Haag,
Boom Juridische Uitgevers, 2016, 77-89. 2177
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 127. 2178
E. DE JONG, “Onzekerheid troef? Zorgplichten bij wetenschappelijke onzekerheid, het voorzorgsbeginsel en
een typologie van wetenschappelijke onzekerheid”, NjB 2014, afl. 6, (382) 385. 2179
Zie hierover uitgebreid: S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia,
2004, 399-482. Zie ook: G. SCHAMPS, “Het voorzorgsbeginsel en het aansprakelijkheidsrecht: naar een nieuwe
grondslag voor burgerlijke aansprakelijkheid in het Belgische recht?” in E. VOS en G. VAN CALSTER (eds.),
Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij, Antwerpen, Intersentia, 2004, (171) 190-197.
316
355. Wanneer het bijvoorbeeld onzeker is of er sprake is van een mogelijk gevaar of indien
het onzeker is in welke gevallen het risico schadelijk kan zijn, zal vermoedelijk niet snel
sprake zijn van voorzienbare schade en bijgevolg van een fout.2180
Indien verder de
schadelijke effecten van een product niet op te sporen waren op het ogenblik van diens
inverkeerstelling, is schade in beginsel evenmin voorzienbaar waardoor opnieuw geen sprake
kan zijn van een fout.2181
Bovendien moet hoe dan ook steeds de evenredigheid van de
maatregel beoordeeld worden in functie van een ruime kosten-batenanalyse, die eveneens de
maatschappelijke kosten en baten omvat.2182
In die optiek zal het in geval van onzekere
risico’s dus niet eenvoudig zijn om de producent en/of de leverancier een fout te verwijten.
De zorgvuldig handelende producent/leverancier geplaatst in dezelfde omstandigheden zal
vaak immers ook een afwachtende houding aannemen, gelet op de bestaande
wetenschappelijke onzekerheid.
Daarnaast is het, in geval van onzekere risico’s, niet altijd evident om schade dan wel een
causaal verband tussen de fout en de schade aan te tonen alsook kunnen problemen opduiken
met betrekking tot verjaring en/of verval.2183
Zo zal het causaal verband in een situatie van
wetenschappelijke onzekerheid doorgaans (te) onzeker zijn.2184
Hoewel geen absolute
zekerheid vereist is, is het bewijs van enig causaal verband tussen het onrechtmatige gedrag
en de schade in situaties van wetenschappelijke onzekerheid over de gezondheidseffecten van
een product of activiteit zeer moeilijk zo niet onmogelijk te leveren.2185
Wat verder de schade
betreft, zal in vele gevallen geen sprake zijn van vaststaande en zekere schade indien het
voorzorgsbeginsel ten grondslag ligt aan de foutaansprakelijkheid.2186
In vele gevallen gaat
het dan namelijk om toekomstige schade, die enkel vergoed kan worden indien ze zeker is
waardoor virtuele of hypothetische schade geen recht op schadevergoeding genereert.2187
Wat
tot slot de verjaringsproblematiek betreft, zal het in gevallen van onzekere risico’s doorgaans
een hele tijd duren vooraleer schade zich manifesteert. In vele gevallen zal de geldende
verjarings- en vervaltermijn dan ook reeds overschreden zijn.
2180
In soortgelijke zin, zie: E. DE JONG, Voorzorgverplichtingen. Over aansprakelijkheidsrechtelijke
normstelling voor onzekere risico’s, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2016, 106-116. 2181
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 407. 2182
E. DE JONG, Voorzorgverplichtingen. Over aansprakelijkheidsrechtelijke normstelling voor onzekere
risico’s, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2016, 160-161. 2183
Zie hierover uitgebreid: S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia,
2004, 416-479. 2184
K.J. DEFARES en B.M.J. VAN DER MEULEN, “Een begin van wetenschappelijk bewijs. Het voorzorgsbeginsel
in het levensmiddelenrecht”, SEW 2009, afl. 12, (462) 479-480. 2185
B. DUBUISSON, “Regards croisés sur le principe de précaution”, Amén. 2000, (17) 21-22. 2186
G. SCHAMPS, “Het voorzorgsbeginsel en het aansprakelijkheidsrecht: naar een nieuwe grondslag voor
burgerlijke aansprakelijkheid in het Belgische recht?” in E. VOS en G. VAN CALSTER (eds.), Risico en voorzorg
in de rechtsmaatschappij, Antwerpen, Intersentia, 2004, (171) 193. 2187
B. DUBUISSON, “Regards croisés sur le principe de précaution”, Amén. 2000, (17) 22 en S. LIERMAN,
Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 416-417.
317
Op grond van het bovenstaande moet besloten worden dat het aansprakelijkheidsrecht
moeilijk verzoenbaar is met situaties van wetenschappelijke onzekerheid. Het
voorzorgsbeginsel kan bijgevolg niet eenvoudig als een aansprakelijkheidsregel ingeroepen
worden.2188
Hoewel het in theorie mogelijk is om via het aansprakelijkheidsrecht bepaalde
voorzorgsplichten af te dwingen, zal dit in de praktijk veelal een ander paar mouwen zijn. De
bestaande toepassingsvoorwaarden van het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht zullen
immers maar zelden vervuld zijn in geval van wetenschappelijke onzekerheid. Toegepast op
de productveiligheidsproblematiek betekent dit dat het weinig waarschijnlijk is dat
producenten en/of leveranciers aansprakelijk gesteld worden wegens miskenning van het
voorzorgsbeginsel.
2188
S. LIERMAN, “Het ‘voorzorgsbeginsel’ en zijn invloed op gezondheidsbescherming en aansprakelijkheid”,
RW 2001-02, afl. 25, (865) 881.
318
HOOFDSTUK II. PRODUCENT
356. De twee belangrijkste verplichtingen van de producent op het gebied van preventie en
voorzorg zijn de algemene veiligheidsverplichting en de verplichting tot informatie ten
opzichte van de productgebruiker.2189
Daarnaast legt de algemene
productveiligheidswetgeving enkele bijkomende verplichtingen op, zoals een
kennisgevingsverplichting ten opzichte van de overheid. Voor diverse producten moeten
verder nog bijkomende formaliteiten vervuld worden alvorens het product op de markt
gebracht mag worden. Het gaat bijvoorbeeld om een voorafgaande registratie van het product,
een aanvraag tot toelating of de mededeling van bepaalde gegevens aan de overheid.2190
Gelet
op alle mogelijke verplichtingen die in de algemene dan wel specifieke
productveiligheidswetgeving opgelegd worden, doet de producent er goed aan om een
checklist op te stellen om zich ervan te vergewissen dat aan alle verplichtingen voldaan is.2191
Dit kadert in een goed product safety management.2192
Als de opgelegde verplichtingen niet
nageleefd worden, zal de producent immers een buitencontractuele fout verweten worden.2193
Hierna volgt een overzicht van de preventieve maatregelen en voorzorgsmaatregelen die
opgelegd worden door de algemene productveiligheidswetgeving. Het gaat enkel om de
verplichtingen die voortvloeien uit de Richtlijn Productveiligheid en niet om alle mogelijke
verplichtingen die krachtens specifieke veiligheidswetgeving gelden voor bepaalde producten.
Dit is immers niet mogelijk noch wenselijk binnen het bestek van dit proefschrift.
AFDELING 1. ALGEMENE VEILIGHEIDSVERPLICHTING
§ 1. BEGRIP
357. Reeds in 1987 werd in de rechtsleer de wens geuit tot de invoering van een algemene
veiligheidsverplichting voor de producent.2194
Dergelijke verplichting was bijvoorbeeld
ontwikkeld in Frankrijk door het Hof van Cassatie.2195
Met de totstandkoming van de
oorspronkelijke richtlijn op het gebied van productveiligheid werd een algemene
veiligheidsverplichting opgenomen voor alle Europese lidstaten.2196
2189
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du
4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR
2004, 13794, nr. 6. 2190
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 463. 2191
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 223-224. 2192
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 180. 2193
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nr. 10. 2194
T. BOURGOIGNIE, “La sécurité des consommateurs et l’introduction de la directive communautaire du 25
juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux en droit belge”, JT 1987, (357) 363. 2195
Zie hierover: D. FAIRGRIEVE, “L’exception française? The Frenc law of product liability” in D. FAIRGRIEVE
(ed.), Product liability in comparative perspective, Cambridge, University Press, 2005, (84) 88-89. 2196
Artikel 3, §1 oorspronkelijke Richtlijn Productveiligheid.
319
Thans stelt de Richtlijn Productveiligheid dat de producent gehouden is om uitsluitend veilige
producten op de markt te brengen.2197
Het Wetboek Economisch Recht neemt deze bepaling
letterlijk over maar voegt er nog aan toe dat de producent – lees: de dienstverlener – eveneens
gehouden is uitsluitend veilige diensten aan te bieden.2198
De algemene veiligheidsverplichting wordt zo op korte en bondige wijze ingevoerd.2199
Bepaalde rechtsleer meent bijgevolg dat het gaat om een abstracte verplichting in
tegenstelling tot de meer specifieke verplichtingen die hierna nog besproken worden.2200
Zij
menen dat zonder deze specifiekere verplichtingen, de algemene veiligheidsverplichting enkel
theoretisch bestaat.2201
Anderen stellen dat de algemene veiligheidsverplichting enkel een
operationeel concept is waarrond de overige rechten en verplichtingen opgebouwd zijn.2202
Met deze redenering kan slechts gedeeltelijk ingestemd worden. Het klopt enerzijds dat de
veiligheidsverplichting aangezien moet worden als de principiële verplichting of
hoofdverplichting van de algemene veiligheidswetgeving.2203
Het gaat om het operationele
concept waarrond de overige preventieve en corrigerende maatregelen opgebouwd zijn.2204
Deze overige verplichtingen zijn dan supplementair of accessoir aan de algemene
veiligheidsplicht.2205
Anderzijds moet aangenomen worden dat een schending van de
veiligheidsverplichting op zichzelf aanleiding kan geven tot aansprakelijkheid omwille van
het niet-naleven van een wettelijk gebod. Het is dus niet enkel een theoretische verplichting
die niet afdwingbaar is. Bepaalde rechtsleer meent integendeel zelfs dat de invoering van deze
algemene veiligheidsverplichting de aansprakelijkheid van de producent zonder meer
verzwaart.2206
Wat dit laatste betreft, moet evenwel opgemerkt worden dat een soortgelijke
2197
Artikel 3, §1 Richtlijn Productveiligheid. 2198
Artikel IX.2 Wetboek Economisch Recht. 2199
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 20. 2200
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 166. 2201
H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41,
(291) 294-295. 2202
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 313. 2203
G. BRÜGGEMEIER, Haftungsrecht. Struktur, Prinzipien, Schutzbereich, Springer-Verlag, Berlin, 2006, 448 en
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456 en 462. 2204
F. MANIET, “La transposition de la directive 92/59/CE relative à la sécurité générale des produits dans les
Etats membres de l’Union européenne”, REDC 1997, afl. 3, (176) 184; H. DUMONT, “Sécurité des
consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41, (291) 306; V. PIRE en C.
NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du 4 avril 2001 et du
18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR 2004, 13794, nr. 9 en
C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J.
RIJKEN (eds.), Handboek Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2015 (325) 344. 2205
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destines au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 303; V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services
(lois du 4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”,
RGAR 2004, 13794, nr. 11 en G. ALPA, “Rapport général” in Le consommateur: journées colombiennes 2007,
Brussel, Bruylant, 2010, (275) 279. 2206
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 170.
320
verplichting reeds de facto bestond via de Richtlijn Productaansprakelijkheid zodat van een
verzwaarde aansprakelijkheid op dit punt niet echt sprake is.2207
358. Wat de aard van de veiligheidsverplichting betreft, is sommige rechtsleer van mening
dat het de bedoeling was van de wetgever om een middelenverbintenis op te leggen aan de
producent.2208
In die optiek moet de producent zich als een normaal, zorgvuldig producent
gedragen om er voor te zorgen dat er zich geen onaanvaardbare productrisico’s voordoen.
Ook uit een lezing van de Nederlandse omzettingswetgeving zou men kunnen afleiden dat het
gaat om een middelenverbintenis. De Warenwet stelt in artikel 18 immers dat “het verboden is
om waren waarvan de producent weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat zij gezien het te
verwachten gebruik bijzondere gevaren kunnen opleveren” op de markt te brengen.2209
Andere rechtsleer – de meerderheid bovendien – meent dan weer dat uit een lezing van de
algemene veiligheidsverplichting opgemaakt moet worden dat het gaat om een
resultaatsverbintenis.2210
Nergens worden immers uitzonderingen of bevrijdingsgronden
opgenomen zodat het moet gaan om een resultaatsverbintenis.2211
Met deze laatste strekking moet ingestemd worden. De rechtsleer die van oordeel is dat het
gaat om een middelenverbintenis verwart m.i. de veiligheidsverplichting met het
veiligheidsbegrip zelf. Hoewel geen absolute veiligheid verwacht mag worden van elk
product (veiligheidsbegrip) wordt aan de producent toch de resultaatsverplichting opgelegd
om enkel veilige producten op de markt te brengen (veiligheidsverplichting). De enige
beperking op deze resultaatsverplichting is aldus gelegen in het veiligheidsbegrip zelf.2212
Een
arrest van het hof van beroep te Lyon erkent minstens impliciet dat de veiligheidsverplichting
2207
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle
de 1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 159-160 en 164. 2208
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du
4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR
2004, 13794, nr. 9. 2209
Eigen onderlijning. 2210
J.-C. FOURGOUX en J. MIHAILOV, “La normalisation en tant qu’instrument de la sécurité des
consommateurs” in J. GHESTIN (ed.), Sécurité des consommateurs et responsabilité du fait des produits
défectueux, Parijs, Centre de Droit des Obligations de l’Université de Paris I, 1987, (27) 42; P. DEJEMEPPE, “La
nouvelle loi sur la sécurité des consommateurs”, JT 1994, (413) 414 (impliciet); G. HOWELLS, Consumer
product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 130 (impliciet); D. VAN DE GEHUCHTE,
Productaansprakelijkheid in België, Reeks: Efficiënt Ondernemen nr. 5, Gent, Mys & Breesch, 2000, 87; H.
COUSY, “De garantie voor verborgen gebreken en de productaansprakelijkheid” in B. TILLEMAN en P.-A.
FORIERS (eds.), De koop/la vente, Brugge, die Keure, 2002, (59) 80; F.R. EGER VAN WISSEKERKE, De richtlijn
inzake Algemene Productveiligheid, Deventer, Nassau BV, 2005, 6; S. VAN CAMP, “Productveiligheid en
product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 456 en 462; I. BOONE en S. GUILIAMS, “Productaansprakelijkheid en
productveiligheid” in B. TILLEMAN en E. TERRYN (eds.), Beginselen van Belgisch Privaatrecht XIII. Handels- en
economisch recht, deel 1, volume B, Mechelen, Kluwer, 2011, (1324) 1357 (impliciet) en M. KRUITHOF, “Wie is
aansprakelijk voor schade veroorzaakt door onveilige producten?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.),
Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen,
Kluwer, 2015, (143) 182. 2211
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 354. 2212
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 354.
321
een resultaatsverbintenis is voor de producent.2213
Diezelfde mening is te vinden in de Engelse
literatuur.2214
Aangezien het gaat om een resultaatsverplichting, is de producent aansprakelijk zodra het
beoogde resultaat niet bereikt is ongeacht of hij zich al dan niet zorgvuldig gedragen heeft.
Soortgelijke aansprakelijkheid is te bereiken via de Richtlijn Productaansprakelijkheid waarin
een objectieve aansprakelijkheid voor het in het verkeer brengen van een onveilig product
gehanteerd wordt. Op grond van deze richtlijn kan bijgevolg bijkomend verantwoord worden
waarom de algemene veiligheidsverplichting bestempeld moet worden als een
resultaatsverplichting. Het is immers onlogisch om te zeggen dat onder de Richtlijn
Productaansprakelijkheid sprake is van een resultaatsverplichting, terwijl het onder de
Richtlijn Productveiligheid enkel zou gaan om een middelenverbintenis. Beide richtlijnen
dienen immers hetzelfde algemene doel zodat bepaalde cruciale elementen dezelfde invulling
(moeten) krijgen.
§ 2. AANVANG VAN DE VERPLICHTING
359. Wat de aanvang van de algemene veiligheidsverplichting betreft, stelt de Richtlijn
Productveiligheid dat de producent gehouden is uitsluitend veilige producten op de markt te
brengen. Het begrip “op de markt brengen” vormt bijgevolg het cruciale begrip voor de
aanvang van de algemene veiligheidsverplichting. Verder wordt het ogenblik van het “op de
markt brengen” ook aangezien als het moment waarop voldaan moet zijn aan de overige
preventieve verplichtingen en vormt dit moment logischerwijs het scharnierpunt met de latere
verplichtingen inzake opvolging en eventuele corrigerende acties.2215
Ondanks het belang van
het ogenblik “op de markt brengen”, stellen noch de Richtlijn Productveiligheid noch het
Wetboek Economisch Recht een definitie voorop.
Naar mijn mening moet het begrip “op de markt brengen” dezelfde invulling krijgen als de
begrippen “in de handel brengen” en “in het verkeer brengen”.2216
Aangezien de Richtlijn
Productveiligheid en de Richtlijn Productaansprakelijkheid gericht zijn op hetzelfde algemene
einddoel, kan verklaard worden dat de hierin opgenomen veiligheidsverplichting op hetzelfde
tijdstip een aanvang neemt. Het is immers niet logisch dat de algemene
veiligheidsverplichting op een ander tijstip een aanvang neemt dan het ogenblik waarop de
Wet Productaansprakelijkheid begint te gelden. Hier anders over oordelen zou bijvoorbeeld
betekenen dat de producent wel een schending van de veiligheidswetgeving verweten kan
2213
CA Lyon 14 juni 2001, beschikbaar via www.legifrance.fr. 2214
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product Safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 111. 2215
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 462. 2216
Reeds eerder verdedigd in: D. VERHOEVEN, “Het in het verkeer brengen en traceren van (gebrekkige)
producten” (noot onder Bergen 7 februari 2013), DCCR 2013, afl. 99, (85) 88. In soortgelijke zin, zie: F.
MANIET, “La transposition de la directive 92/59/CE relative à la sécurité générale des produits dans les Etats
membres de l’Union européenne”, REDC 1997, afl. 3, (176) 186 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product
recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 462. Zie ook: T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake
produktenaansprakelijkheid”, TBBR 1992, afl. 3, (184) 202. VANSWEEVELT merkt hier op dat de begrippen “in
het verkeer brengen” en “in de handel brengen” hetzelfde (moeten) betekenen.
322
worden maar dat hij nog niet aansprakelijk gesteld kan worden op grond van de Wet
Productaansprakelijkheid, en vice versa.
VAN DE GEHUCHTE is echter van oordeel dat de genoemde begrippen niet dezelfde lading
dekken.2217
Hij verantwoordt deze stelling door te verwijzen naar het feit dat uit onderzoek
van verzekeringspolissen gebleken is dat verzekeraars vaak een materiële bezitsoverdracht
vereisen om onder andere te spreken van “in de handel brengen”. Uit een eigen analyse van
diverse verzekeringspolissen blijkt inderdaad dat de levering of het in de handel brengen van
een product vaak vastgekoppeld wordt aan het materieel verlies van het bezit van
producten.2218
Hieruit kan evenwel niet afgeleid worden dat de begrippen “in het verkeer
brengen”, “in de handel brengen” en “op de markt brengen” niet dezelfde lading dekken.
Integendeel moet aangenomen worden dat het feit dat verzekeringspolissen doorgaans een
specifieke en afwijkende invulling geven aan bepaalde begrippen, betekent dat deze
begrippen oorspronkelijk wel dezelfde betekenis (moeten) hebben. Dat de verzekeraar pas op
een ander ogenblik dan het ogenblik van de inverkeerstelling dekking wil verlenen, is
mogelijk. Hieruit mag echter geenszins besloten worden dat beide begrippen niet dezelfde
lading dekken.
§ 3. VERPLICHTING TOT VOORAFGAANDE RISICOANALYSE
360. Noch de Richtlijn Productveiligheid noch het Wetboek Economisch Recht verplichten
de producent om op algemene wijze een voorafgaande risicoanalyse van diens producten uit
te voeren. De Europese wetgever gaat er niettemin van uit dat dit in de praktijk wel gebeurt.
In de ogen van de wetgever kan de beslissing dat het product voldoet aan de algemene
veiligheidsverplichting immers enkel op een voorafgaande risicoanalyse gebaseerd zijn.2219
Ook bepaalde rechtsleer beschouwt het uitvoeren van een (voorafgaande) kwaliteitscontrole
van de eigen producten als een evidentie.2220
Het uitvoeren van een risicoanalyse laat namelijk
toe om risico’s te identificeren en is op die manier een onmisbaar hulpmiddel, zeker in
situaties waarin geen specifieke productnormen bestaan.2221
Ondanks het belang van risicoanalyses werd de verplichting daartoe niet expliciet opgenomen
in de algemene productveiligheidswetgeving. Het Europees Parlement heeft er echter voor
gepleit om dergelijke verplichting wel op te nemen.2222
Teneinde de producent te wijzen op
(het belang van) deze verplichting – en om strafsancties te koppelen aan de niet-naleving
2217
D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 83-84. 2218
Dit is onder andere zo in de algemene voorwaarden van Ethias en Axa. 2219
Bijlage bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 67, overweging 3.2. 2220
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 339. 2221
X., Vragen en antwoorden over de interpretatie van de bepalingen omtrent de veiligheid van producten en
diensten in het Wetboek van economisch recht, 7, beschikbaar via http://economie.fgov.be. 2222
Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn inzake algemene
productveiligheid en markttoezicht, 2010/2085(INI), overweging 18.
323
ervan – kan ingestemd worden met de redenering van het Europees Parlement om deze
verplichting in duidelijke bewoordingen op te nemen in de geldende
productveiligheidswetgeving.
361. Het voorgaande betekent niet dat geen voorafgaande risicoanalyse moet uitgevoerd
worden op basis van andere wettelijke bepalingen. Bepaalde rechtsleer stelt namelijk terecht
dat dergelijke verplichting voortvloeit uit een toepassing van de algemene
zorgvuldigheidsnorm.2223
Van een normaal, zorgvuldig producent mag immers verwacht
worden dat deze een risicoanalyse uitvoert alvorens zijn product op de markt te brengen.
Hoewel uit de algemene zorgvuldigheidsnorm een verplichting tot voorafgaande risicoanalyse
kan voortspruiten, moet steeds in concreto aangetoond worden dat een zorgvuldig producent,
geplaatst in dezelfde omstandigheden, dit ook zou doen.2224
Zo is het bij massaproductie
bijvoorbeeld niet mogelijk om elk product apart aan een preventieve controle te
onderwerpen.2225
Niettemin is de producent m.i. in dat geval wel gehouden tot een
risicoanalyse van enkele producten, die representatief geacht worden voor de gehele
productielijn. In het algemeen kan dus verdedigd worden dat op grond van artikel 1382 BW
de producent verplicht is tot een voorafgaande risicoanalyse van diens producten. De concrete
modaliteiten van deze analyse moeten beoordeeld worden in functie van de omstandigheden
van de zaak, waarbij onder andere de aard van het product en de wijze van productie relevant
zijn.
Soortgelijke redenering is te vinden in de Amerikaanse rechtspraak die stelt dat de producent
in geval van een nieuw product gehouden is tot een voorafgaande en adequate test, indien een
redelijk zorgvuldig producent dat ook zou doen.2226
Met deze analyse moeten eventuele
gebreken van het product opgespoord worden.2227
Deze verplichting is bovendien niet beperkt
tot de eigen producten in die zin dat de eindproducent gehouden is om eveneens redelijke
inspecties uit te voeren op de onderdelen van een derde.2228
In die optiek zijn de producent en
onderdelenproducent – in casu van een vliegtuig – bijvoorbeeld allebei verplicht om
voldoende tests en inspecties uit te voeren in functie van de mogelijke productrisico’s.2229
362. De verplichting tot het uitvoeren van een voorafgaande risicoanalyse is verder te
vinden in het Belgische kooprecht. Eerder werd immers opgemerkt dat op de fabrikant en de
gespecialiseerde verkoper het vermoeden rust van kennis van de verborgen gebreken.2230
Daarbij werd aangegeven dat het begrip “gespecialiseerde verkoper” als het ware dezelfde
invulling krijgt als het begrip “producent”. Om die reden moet aangenomen worden dat op
2223
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 465. 2224
G. VAN HECKE, “La responsabilité du fabricant” (noot onder Cass. 3 april 1959), RCJB 1960, (212) 223. 2225
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 1. 2226
Garst v. General Motors Corp., 207 Kan. 2 en 484 P.2d 47 (1971) en Kinser v. Gehl Company, 184 F.3d
1259 (1999). 2227
Dobias v. Western Farmers Association, 6 Wash.App. 194 en 491 P.2d 1346 (1971); Padron v. Goodyear
Tire & Rubber Co., 34 Wash.App. 473 en 662 P.2d 67 (1983); Smith v. Selco Products, Inc., 96 N.C.App. 151 en
385 S.E.2d 173 (1989) en Koker v. Armstrong Cork, 60 Wash.App. 466 en 804 P.2d 659 (1991). 2228
Comstock v. General Motors, 358 Mich. 163 en 99 N.W.2d 627 (1959). 2229
O’Keefe v. Boeing Company, 335 F.Supp. 1104 (1971). 2230
Cf.supra: randnr. 73.
324
elke producent in de zin van de productveiligheidswetgeving het vermoeden van kennis van
de verborgen gebreken rust.
Aangezien een vermoeden van kwade trouw rust op de fabrikant en de gespecialiseerde
verkoper, moet hieruit besloten worden dat deze gehouden zijn om de producten te analyseren
en te testen alvorens ze op de markt te brengen.2231
Enkel op die manier kan het vermoeden
van kennis van de gebreken – via de onoverwinnelijke onwetendheid – weerlegd worden. Op
grond van het gemeen kooprecht is iedere tussenschakel in het productie- en distributieproces
aldus gehouden om die veiligheids- en kwaliteitscontroles uit te voeren die redelijkerwijs van
die persoon verwacht worden, gelet op diens kennis, mogelijkheden en ter beschikking staand
personeel.2232
Zo heeft een bottelarij de verplichting om elke ingeleverde fles te controleren
en gebreken op te sporen.2233
In diezelfde optiek is de verkoper van een koelkast gehouden de
zaak voorafgaandelijk te controleren.2234
De producent van kranen dient zich om genoemde
reden te vergewissen van de deugdelijkheid van deze zaak.2235
Hetzelfde kan gezegd worden
van de fabrikant van gasflessen,2236
de verkoper van software2237
en de verkoper-producent
van koperen leidingen.2238
Indien dergelijke analyse niet uitgevoerd wordt, kan geen sprake
zijn van een onoverwinnelijke onwetendheid.
363. Tot slot moet opgemerkt worden dat de verplichting tot voorafgaande risicoanalyse
ook kan voortvloeien uit contractuele bepalingen. Meer specifiek valt te denken aan de
verzekeringspolissen op het gebied van ondernemingsrisico’s. Een eigen analyse van diverse
ter beschikking gestelde polissen heeft in dit verband bijvoorbeeld aangetoond dat in vele van
deze polissen de waarborg voor productaansprakelijkheid uitgesloten wordt van dekking
indien de verzekerde-producent zijn producten niet onderwerpt aan een voldoende
voorafgaande controle of proef, rekening houdend met de op het technische en
wetenschappelijke vlak verworven kennis.2239
Op die manier kan aldus vanuit de
verzekeringsovereenkomst een verplichting tot voorafgaande risicoanalyse ontstaan.
2231
Brussel 10 december 1963, JT 1964, 507 en Kh. Luik 6 mei 1960, Jur.Liège 1960-61, 69. 2232
G. VAN HECKE, “La responsabilité du fabricant” (noot onder Cass. 3 april 1959), RCJB 1960, (212) 218. 2233
Antwerpen 10 januari 2000, NjW 2000-01, 471. 2234
Kh. Luik 6 mei 1960, Jur. Liège 1960-61, 69. 2235
Rb. Antwerpen 17 februari 1972, RHA 1972, 228. 2236
Brussel 21 januari 1993, RW 1994-95, afl. 24, 820. 2237
Kh. Brussel 11 maart 1992, JT 1993, 206. 2238
Bergen 10 juni 1985, T.Aann. 1990, 243, noot P. FLAMME. 2239
Dit is gebleken uit de algemene voorwaarden van Ethias, Axa en HDI Gerling.
325
AFDELING 2. NORMEN, KEURING EN CERTIFICATIE
364. Technische normen en standaarden spelen een belangrijke rol bij de
veiligheidsbeoordeling van producten en diensten.2240
Verder stellen de inleidende
consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid dat een passende onafhankelijke
certificering, erkend door de bevoegde autoriteiten, het bewijs van
veiligheidsovereenstemming kan vereenvoudigen.2241
De algemene
productveiligheidswetgeving legt echter noch de naleving van bepaalde normen noch een
zekere vorm van certificering verplicht op. Dit kan uiteraard wel gebeuren door andere,
sector-specifieke regelgeving dan wel in contractuele relaties.
Ondanks het feit dat in de algemene productveiligheidswetgeving niet echt regels opgenomen
zijn omtrent technische normen, keuring en certificatie verdient dit onderwerp toch enige
aandacht. De invloed van deze elementen op het veiligheidsbegrip mag immers niet
onderschat worden. Daarenboven bevatten diverse sectorale productveiligheidsregelgevingen
wel regels hieromtrent. Alles bespreken in verband met normen, keuringen en certificatie is
echter niet mogelijk noch wenselijk. Ik beperk me dan ook tot enkele krachtlijnen inzake
accreditatie, normalisatie met inbegrip van geharmoniseerde normen, de CE-markering en
certificering in het algemeen.
§ 1. ALGEMENE PRINCIPES INZAKE ACCREDITATIE
365. Alvorens in te gaan op de normalisatie en de conformiteitsbeoordelingsprocedures,
verdient het aanbeveling om iets te zeggen over accreditatie in het algemeen. Accreditatie
maakt immers deel uit van een ruimer systeem dat opgezet is om overeenstemming met de
geldende veiligheidseisen te controleren en te garanderen.2242
Meer bepaald wordt door
middel van accreditatie een gezaghebbende verklaring afgegeven over de technische
bekwaamheid van instanties die de overeenstemming met de toepasselijke (veiligheids)eisen
moeten waarborgen.2243
De voornaamste regels met betrekking tot accreditatie zijn te vinden in Verordening 765/2008
inzake accreditatie en markttoezicht.2244
Via deze verordening wordt voorzien in garanties om
maatregelen uit de Richtlijn Productveiligheid te treffen.2245
2240
Cf.supra: randnrs. 200 en 204-207. 2241
Inleidende consideransen bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 17. 2242
Inleidende consideransen bij de Verordening (EG) nr. 765/2008 van het Europees Parlement en de Raad van
9 juli 2008 tot vaststelling van de eisen inzake accreditatie en markttoezicht betreffende het verhandelen van
producten en tot intrekking van Verordening (EEG) nr. 339/93, Pb.L. 13 augustus 2008, afl. 218, 30-47 (hierna:
Verordening inzake accreditatie en markttoezicht), overweging 8. 2243
Inleidende consideransen bij de Verordening inzake accreditatie en markttoezicht, overweging 9. 2244
Zie hierover uitgebreider: R. KOVAR, “Le législateur communautaire encadre le régime de la mise des
produits dans le marché intérieur”, Rev.trim.dr.Eur. 2008, afl. 2, 289-311. 2245
Inleidende consideransen bij de Verordening inzake accreditatie en markttoezicht, overweging 6.
326
366. Accreditatie omvat de formele verklaring van een nationale accreditatie-instelling dat
een bepaalde conformiteitsbeoordelingsinstantie voldoet aan de eisen, gesteld door
geharmoniseerde normen en eventueel aanvullende sectorale normen.2246
Elke lidstaat mag
slechts één nationale accreditatie-instantie aanduiden.2247
Deze dient vervolgens op verzoek
van een conformiteitsbeoordelingsinstantie te beoordelen of deze laatste bekwaam is om
bepaalde conformiteitsbeoordelingsactiviteiten uit te voeren.2248
Indien dit het geval is, wordt
een accreditatiecertificaat afgegeven.2249
Om een accreditatiecertificaat te krijgen, moet de nationale conformiteitsbeoordelingsinstantie
een verzoek richten tot de nationale accreditatie-instantie van de lidstaat van haar
vestiging.2250
In uitzonderlijke situaties kan een andere nationale accreditatie-instelling
aangezocht worden. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de lidstaat van vestiging besloten
heeft om geen nationale accreditatie-instelling op te richten of wanneer deze de
conformiteitsbeoordelingsactiviteiten waarvoor accreditatie gevraagd wordt, in het algemeen
niet accrediteert.2251
Vooraleer vervolgens het accreditatiecertificaat afgeleverd wordt, moet
aan verschillende eisen voldaan zijn. Zo moet de conformiteitsbeoordelingsinstantie onder
andere op onafhankelijke wijze georganiseerd zijn, op objectieve en onpartijdige wijze haar
activiteiten uitoefenen, maatregelen treffen om te waarborgen dat de verkregen informatie
vertrouwelijk behandeld wordt, beschikken over voldoende bekwaam personeel en
gecontroleerde jaarrekeningen publiceren.2252
2246
Artikel 2, 10° Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2247
Artikel 4, §1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. Wat België betreft, werd bepaald dat het aan
de Koning toekomt om een nationale accreditatie-instelling en een nationale Raad voor Accreditatie op te
richten. Deze eerste is verantwoordelijk voor het beheer van de accreditatieprocedure, met inbegrip van de
toekenning en intrekking van accreditaties. De nationale Raad voor Accreditatie heeft daarentegen meer
administratieve bevoegdheden zoals het toezicht op de toepassing van de principes en procedures inzake
accreditatie en het beoordelen van het jaarlijke activiteitenverslag (artikel VIII.30 Wetboek Economisch Recht). 2248
Artikel 5, §1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2249
Wanneer nadien vastgesteld wordt dat een instantie niet langer bekwaam is om bepaalde activiteiten uit te
oefenen of indien deze ernstig in gebreke blijft, worden passende maatregelen getroffen om het
accreditatiecertificaat te beperken, op te schorten dan wel in te trekken (artikel 5, §4 Verordening inzake
accreditatie en markttoezicht). 2250
Artikel 7, §1, lid 1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2251
Artikel 7, §1, lid 2 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2252
Artikel 8 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht.
327
§ 2. TECHNISCHE NORMEN EN STANDAARDEN
A. Belang
367. Rechtsregels komen vandaag meer in concurrentie met andere types van normen, in
het bijzonder technische normen en standaarden.2253
Het belang van dergelijke normen mag in
het huidige economische leven niet onderschat worden.2254
Normalisatie vormt thans immers
één van de hoekstenen van de economische activiteit.2255
Aan normalisatie zijn namelijk een
groot aantal voordelen verbonden zoals het voorkomen of verminderen van een overbodige
verscheidenheid aan producten, een betere benutting van schaalvoordelen en een grotere
uitwisselbaarheid en verenigbaarheid van onderdelen.2256
Verder leidt normalisatie tot een
bevordering van de doelmatigheid en deugdelijkheid van producten en diensten en verhoogt
het de veiligheid ervan.2257
Ook voor de te bespreken procedures inzake
conformiteitsbeoordeling en certificering zijn normen van onschatbare waarde. Deze
conformiteitsbeoordeling en certificering gebeuren immers veelal aan de hand van de
geldende technische normen en standaarden.2258
In het bijzonder op het gebied van productveiligheid en productaansprakelijkheid mag het
belang van normalisatie niet onderschat worden. Als gevolg van de Nieuwe Aanpak is het
belang van technische standaarden en normen immers niet meer weg te denken.2259
Zo werd
supra gewezen op de invloed van (geharmoniseerde) normen op de veiligheidsbeoordeling
van producten.2260
Hoewel de geldende productveiligheidswetgeving niet echt regels bevat op
dit punt, verdient het aanbeveling om toch even stil te staan bij enkele algemene principes
inzake (geharmoniseerde) normen.
2253
B. FRYDMAN, “Prendre les standards et les indicateurs au sérieux” in B. FRYDMAN en A. VAN
WEAYENBERGE (eds.), Gouverner par les standards et les indicateurs, Brussel, Bruylant, 2014, (5) 5-6 en P.-J.
VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de zoektocht
naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 333. 2254
M. DESMEDT, “Normen, wie maakt ze en wat is hun draagkracht?”, Iuvis 2001, afl. 25, (1223) 1223. 2255
O. BORRAZ, “Governing standards: the rise of standardization processes in France and in the EU”,
Governance 2007, afl. 1, (57) 57. 2256
J. CALAIS-AULOY, “Les consommateurs face aux normes techniques et professionnelles” in X., Le droit des
normes professionnelles et techniques, Brussel, Bruylant, 1985, (447) 449-450 en M.H. ELFERINK, Verwijzingen
in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van normalisatienormen, Deventer, Kluwer, 1998, 2. 2257
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 28. 2258
W. VAN WEPEREN, “De bijdrage van normen en keurmerken aan de produktveiligheid in Nederland en
Europa”, TvC 1989, afl. 3, (192) 192. 2259
W. VAN WEPEREN, “De bijdrage van normen en keurmerken aan de produktveiligheid in Nederland en
Europa”, TvC 1989, afl. 3, (192) 193 en M. GELDERS, “Normalisatie. Een nieuw institutioneel kader”, NjW 2004,
afl. 85, (1092) 1093. 2260
Cf.supra: randnrs. 200 en 204-207.
328
B. Begrip en kernelementen
368. Normen kunnen omschreven worden als regels van goed vakmanschap die, op het
ogenblik dat ze genomen worden, gelden voor een bepaald product, een bepaald procedé of
een bepaalde dienst.2261
Concreter is een norm een door een erkende normalisatie-instelling
vastgestelde technische specificatie met het oog op herhaalde of voortdurende toepassing,
waarvan de naleving niet verplicht is.2262
Kenmerkend voor normen is aldus dat het gaat om
technische specificaties in de ruime zin, met het oog op een repetitieve en continue
toepassing.2263
Daar waar normalisatie oorspronkelijk enkel tot doel had om de productie te rationaliseren en
te systematiseren,2264
is ze bijkomend gaan bijdragen tot bescherming van de consument.2265
Om die reden moet gesproken worden van technische specificaties in de ruime zin. Een norm
bestrijkt thans bijgevolg eveneens meer inhoudelijke kwesties zoals de gezondheidszorg, het
milieu, de veiligheidsregelgeving en de consumentenbescherming.2266
Naast zuiver technische
specificaties – bijvoorbeeld de A-formaten voor papier – kunnen via normalisatie ook andere
zaken geregeld worden, zoals kwaliteitsniveau’s.2267
369. Het kenmerkende element van normen is dat hun naleving in beginsel geschiedt op
vrijwillige basis.2268
Dit doet geen afbreuk aan de mogelijkheid om de naleving van normen
verplicht te stellen.2269
Het Wetboek Economisch Recht geeft immers expliciet aan dat de
naleving van normen verplicht kan worden door een wettelijke, reglementaire of contractuele
bepaling.2270
2261
Artikel VIII.1, lid 1 Wetboek Economisch Recht. 2262
Artikel 2, §1 Normalisatieverordening. 2263
E. PIETERS, “La réforme de la législation belge relative à la normalisation”, JT 2004, afl. 6131, (209) 211. 2264
R. SIMAR, “Les normes techniques et la responsabilité”, T.Aann. 2007, (7) 9. 2265
M. GELDERS, “Normalisatie. Een nieuw institutioneel kader”, NjW 2004, afl. 85, (1092) 1092. 2266
R. VAN GESTEL en H.-W. MICKLITZ, “European integration through standardization: how judicial review is
breaking down the club house of private standardization bodies”, CMLR 2013, (145) 179. 2267
Inleidende consideransen bij de Normalisatieverordening, overweging 1. 2268
Artikel VIII.1, lid 2 Wetboek Economisch Recht. Zie hierover: G.M.F. SNIJDERS, Produktveiligheid en
aansprakelijkheid, Deventer, Kluwer, 1987, 40-41; C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer,
Kluwer, 1995, 24; M.H. ELFERINK, Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van
normalisatienormen, Deventer, Kluwer, 1998, 6; M. GELDERS, “Normalisatie. Een nieuw institutioneel kader”,
NjW 2004, afl. 85, (1092) 1094; R. SIMAR, “Les normes techniques et la responsabilité”, T.Aann. 2007, (7) 11;
K. UYTTERHOEVEN, “De toepassing van technische normen in de bouwsector en de aansprakelijkheid van de
ontwerper”, TBO 2008, (207) 208; S. PUGNET, “La réglementation de la sécurité des produits: un risque pour
l’entreprise”, Contrats Concurrence Consommation 2009, afl. 10, nr. 10 en I. CLAEYS en K. KINNAER,
“Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.),
Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen,
Kluwer, 2015, (81) 90. 2269
K. UYTTERHOEVEN, “De toepassing van technische normen in de bouwsector en de aansprakelijkheid van de
ontwerper”, TBO 2008, (207) 208 en X., “Wetboek van Economisch Recht”, NjW 2013, afl. 280, (297) 297. 2270
Artikel VIII.1, lid 2 Wetboek Economisch Recht.
329
Zo kan de wetgever in specifieke wetgeving de naleving van bepaalde normen verplicht
maken.2271
Ook wanneer een technische standaard in het lastenboek of in het bestek, in het
kader van een aannemingscontract of overheidsopdracht, opgenomen is, is sprake van een
contractuele verplichting die nageleefd moet worden.2272
Zelfs wanneer de naleving van (geharmoniseerde) normen juridisch gezien niet verplicht is,
moet het vrijwillige karakter ervan enigszins genuanceerd worden. Aangezien de overheid
vaak een vermoeden van conformiteit met de geldende regelgeving verbindt aan de naleving
van bepaalde normen, wordt het vrijwillige karakter van die normen in belangrijke mate
afgezwakt.2273
Dit geldt zeker met betrekking tot de geldende
productveiligheidswetgeving.2274
Supra werd namelijk aangehaald dat de naleving van
geharmoniseerde normen leidt tot een – weliswaar weerlegbaar – vermoeden van conformiteit
met het geldende veiligheidsbegrip.2275
Ook de naleving van andere dan geharmoniseerde
normen is een belangrijk element om de overeenstemming met het veiligheidsbegrip aan te
tonen.2276
370. Wat tot slot het begrip “erkende normalisatie-instelling” betreft, kan voor België
verwezen worden naar het Bureau voor Normalisatie. Deze instelling heeft immers de taak
om onder andere in te staan voor het inventariseren van de behoeften aan nieuwe normen, het
coördineren van de normalisatiewerkzaamheden en het verspreiden van normen en technische
documenten.2277
Wat de Europese Unie en het uitwerken van normen betreft, kan gewezen worden op het
bestaan van drie belangrijke standaardisatie-organisaties, namelijk: CEN (European
Committee for Standardisation), CENELEC (European Committee for Electrotechnical
Standardisation) en ETSI (European Telecommunications Standards Institute).2278
Voor een
uitgebreide bespreking van de werking van deze organisaties en de uitwerking van
standaarden binnen deze organisaties wordt verwezen naar de gespecialiseerde literatuur
hieromtrent.2279
2271
M. DESMEDT, “Normen, wie maakt ze en wat is hun draagkracht?”, Iuvis 2001, afl. 25, (1223) 1227. 2272
Gent 11 maart 1981, T.Aann. 1981, 137. Zie hierover in het algemeen: J. GHESTIN, “Normalisation et
contrat” in X., Le droit des normes professionnelles et techniques, Brussel, Bruylant, 1985, 485-511. 2273
P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de
zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 333. 2274
P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de
zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 338. 2275
Cf.supra: randnr. 200. 2276
Cf.supra: randnrs. 204-207. 2277
Artikel VIII.4 Wetboek Economisch Recht. 2278
F. ASTIER en A. VION, “La normalization européenne en matière de sécurité: architecture institutionnelle et
politique jurisprudentielle”, Rev.trim.dr.eur.(Fr.) 2013, afl. 3, (499) 500. 2279
J.-C. FOURGOUX en J. MIHAILOV, “La normalisation en tant qu’instrument de la sécurité des
consommateurs” in J. GHESTIN (ed.), Sécurité des consommateurs et responsabilité du fait des produits
défectueux, Parijs, Centre de Droit des Obligations de l’Université de Paris I, 1987, (27) 32-34; C. STUURMAN,
Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 53-63; G. HOWELLS, Consumer product safety,
Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 87-100; M.H. ELFERINK, Verwijzingen in wetgeving. Over de
publiekrechtelijke status van normalisatienormen, Deventer, Kluwer, 1998, 26-32 en P.-J. VAN DE WEYER,
330
C. Totstandkoming van geharmoniseerde normen
371. Elke technische norm of standaard komt op een andere manier tot stand, afhankelijk
van onder andere de inhoud van die norm, het belang ervan, de betrokken partijen en de
normalisatie-instelling die de norm uitwerkt. Het is bijgevolg niet mogelijk om algemene
uitspraken te doen over de totstandkoming van normen. Enkel met betrekking tot
geharmoniseerde normen is voorzien in een standaardprocedure voor de uitwerking ervan.
Gelet op het steeds groter wordende belang van dergelijke normen, verdient het aanbeveling
om even stil te staan bij de totstandkoming ervan.2280
Een geharmoniseerde norm is ‘een niet-bindende nationale norm van een lidstaat, die een
omzetting is van een Europese norm die het voorwerp heeft uitgemaakt van een mandaat van
de Europese Commissie aan een Europese normalisatie-instelling en waarvan de referentie in
het Publicatieblad van de Europese Unie is gepubliceerd’.2281
De referenties van de Belgische
normen die aan dit vereiste voldoen, worden bovendien bekendgemaakt in het Belgisch
Staatsblad.
372. Artikel 4 Richtlijn Productveiligheid zet uiteen hoe een geharmoniseerde norm tot
stand moet komen. In de eerste plaats moeten de vereisten vastgelegd worden die waarborgen
dat producten die aan de norm voldoen in overeenstemming zijn met het vooropgestelde
veiligheidsbegrip.2282
De vastlegging van deze basisvereisten gebeurt volgens de procedure uit
artikel 15, lid 2 Richtlijn Productveiligheid.2283
Algemeen genomen komt het er op neer dat de
Europese Commissie deze vereisten vastlegt, hierin bijgestaan door een Comité waarna zowel
het Europees Parlement als de Raad bezwaar kunnen maken tegen de aanname van de door de
Commissie voorgestelde eisen.2284
“Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de zoektocht naar
legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 343-351. 2280
Zie hierover ook: I. CLAEYS en K. KINNAER, “Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos doorheen
de bomen?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste
postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81) 92-93. 2281
Artikel I.10, 19° Wetboek Economisch Recht. 2282
V. PIRE, “La directive 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la
sécurité générale des produits”, REDC 2001, afl. 3, (245) 252. 2283
Artikel 4, §1, a) Richtlijn Productveiligheid. 2284
Voor een gedetailleerd overzicht van deze procedure zie: artt. 5bis, 7 en 8 Besluit 1999/468/EG van de Raad
van 28 juni 1999 tot vaststelling van de voorwaarden voor de uitoefening van de aan de Commissie verleende
uitvoeringsbevoegdheden, Pb.L. 184/23.
331
Op basis van de initiële beschikking – en overeenkomstig Richtlijn 98/34/EG betreffende een
informatieprocedure op het gebied van normen en technische voorschriften2285
– draagt de
Commissie aan een Europese normalisatie-instelling op om normen uit te werken die aan de
vooropgestelde vereisten voldoen.2286
Vervolgens is het aan de Europese normalisatie-
instelling om op basis van het gekregen mandaat de norm uit te werken. Dit zal doorgaans
gebeuren overeenkomstig de beginselen uit de algemene richtsnoeren voor samenwerking
tussen de Commissie en deze normalisatie-instellingen.2287
373. Daarna moet de Europese Commissie de referenties van de Europese normen, die
conform de initiële beschikking aangenomen zijn, bekend maken in het Publicatieblad van de
Europese Gemeenschappen.2288
Enkel de referenties van de normen worden gepubliceerd, wat
een rem vormt op de transparantie van het normalisatieproces.2289
Interessant om op te
merken is dat het Europees Parlement ervoor gepleit had om de publicatie van de “referenties
van Europese normen” te vervangen door een publicatie van de normen zelf.2290
De ratio legis
hiervoor is te vinden in het feit dat er anders steeds kosten gemaakt moeten worden voor het
verkrijgen van de inhoud van de norm. Het Europees Parlement was van oordeel dat niet kan
verwacht worden dat consumenten dergelijke kosten maken. Dit voorstel werd uiteindelijk
niet overgenomen in de richtlijn.2291
De Commissie meende namelijk dat de normalisatie-
instellingen eigenaar zijn van de normen en ze een groot deel van hun activiteiten financieren
met de verkoop ervan.2292
Het is tot slot van belang dat de referentie naar de norm niet enkel in het Publicatieblad
opgenomen wordt maar dat deze ook in een nationale norm omgezet wordt.2293
Indien dit niet
het geval is, kan het vermoeden van overeenstemming met het veiligheidsbegrip immers niet
toegepast worden. Wat België betreft, moet de norm dus nog omgezet worden door het
Bureau voor Normalisatie.2294
2285
Richtlijn 98/43/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 juni 1998 betreffende een
informatieprocedure op het gebied van normen en technische voorschriften en regels betreffende de diensten van
de informatiemaatschappij, Pb.L. 204/37. Zie hierover ook: G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in
Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 401-406. 2286
Artikel 4, §1, b) Richtlijn Productveiligheid. 2287
Artikel 4, §1, c) Richtlijn Productveiligheid. 2288
Artikel 4, §2, lid 1 Richtlijn Productveiligheid. 2289
P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de
zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 349. 2290
Verslag over het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake algemene
productveiligheid, A5-0309/2000, 10. 2291
Zie inter alia: artikel 4, §2 Gemeenschappelijk standpunt (EG) nr.11/2001 door de Raad vastgesteld op 12
februari 2001, Publ. 23 maart 2001, C-93, 29. 2292
Gewijzigd voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake algemene
productveiligheid, 2000/73 (COD), overweging 12. 2293
F. ASTIER en A. VION, “La normalization européenne en matière de sécurité: architecture institutionnelle et
politique jurisprudentielle”, Rev.trim.dr.eur.(Fr.) 2013, afl. 3, (499) 502. 2294
Wet 3 april 2001 betreffende de normalisatie, BS 27 mei 2003 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en
product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 459.
332
D. Legitimiteit van (geharmoniseerde) normen
374. Het is reeds enkele keren aangehaald dat het belang van technische normen en
standaarden niet onderschat mag worden. Zeker in het kader van de Nieuwe Aanpak moet
aangenomen worden dat geharmoniseerde normen als het ware semi-dwingend opgelegd
worden.2295
Via het veiligheidsvermoeden is immers een vrij dwingende impuls aanwezig om
geharmoniseerde normen na te leven.2296
Op die manier is er binnen de EU een soort
verwevenheid waar te nemen tussen vrijwillige normen en verplichte normen. Deze
verwevenheid, in combinatie met de hierna te bespreken CE-markering, wordt in de rechtsleer
positief onthaald.2297
Normen in het algemeen en geharmoniseerde normen in het bijzonder gelden zo als één van
de belangrijkste referenties waarover de producent beschikt om te weten of zijn product al dan
niet aan het veiligheidsbegrip voldoet.2298
Aangezien normen meer en meer de concurrentie
aangaan met klassieke rechtsregels – en in bepaalde gevallen zelfs deze klassieke rechtsregels
vervangen – is het echter de vraag of normen wel over voldoende legitimiteit beschikken
aangezien ze doorgaans niet moeten voldoen aan dezelfde (strenge) eisen die aan de klassieke
rechtsregels gesteld worden.
375. In dit kader moet gewezen worden op het Fra.bo Spa-arrest dat het Hof van Justitie in
2012 uitsprak.2299
Het ging hier om een Duitse privaatrechtelijke vereniging die onder andere
technische normen vaststelt en aan de hand daarvan producten certificeert en laat certificeren
door een 100%-dochtervennootschap.2300
De advocaat-generaal bij het Hof van Justitie was
van oordeel dat deze privaatrechtelijke vereniging in zekere zin de feitelijke bevoegdheid had
verkregen om in het kader van een normerings- en certificeringsactiviteit te bepalen welke
producten voor een bepaald doel aangeboden mochten worden en bijgevolg verhandelbaar
zijn.2301
Omwille van deze feitelijke bevoegdheid, zou deze activiteit niet van de
werkingssfeer van het vrij verkeer van goederen uitgesloten mogen worden.2302
2295
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 151 en M.H. ELFERINK,
Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van normalisatienormen, Deventer, Kluwer, 1998,
53. 2296
B. FRYDMAN, “Prendre les standards et les indicateurs au sérieux” in B. FRYDMAN en A. VAN
WEAYENBERGE (eds.), Gouverner par les standards et les indicateurs, Brussel, Bruylant, 2014, (5) 36-37. 2297
A. SCIASCIA, “Safe or sorry: how the precautionary principle is changing Europe’s consumer safety
regulation regime and how the United States’ Consumer Product Safety Commission must take notice”,
Admin.L.Rev. 2006, afl. 58, (689) 703-704. 2298
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 19 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”,
TBH 2010, afl. 6, (451) 459. 2299
Arrest Hof van Justitie van 12 juli 2012, Fra.bo Spa/DVGW, C-171/11. 2300
Conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-171/11, Fra.bo Spa/DVGW [2012], overweging 1. 2301
Conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-171/11, Fra.bo Spa/DVGW [2012], overwegingen 41-42. 2302
Conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-171/11, Fra.bo Spa/DVGW [2012], overweging 42-46: dit is in lijn met
de vaste rechtspraak van het Hof van Justitie dat de opheffing van belemmeringen aan het vrij verkeer in gevaar
gebracht worden indien de opheffing van door de staten gestelde belemmeringen geneutraliseerd kan worden
door belemmeringen voortvloeiend uit handelingen die niet onder het publiekrecht vallende verenigingen of
lichamen verrichten in het kader van hun juridische autonomie.
333
Gelet op de verworven feitelijke bevoegdheid moet de onderneming, aldus de advocaat-
generaal, bijgevolg de principes van vrij verkeer in acht nemen zowel in het kader van haar
normeringsactiviteit als wat betreft haar certificeringsactiviteiten.2303
Het Hof van Justitie
volgde deze redenering en was van oordeel dat de onderneming, gelet op haar bevoegdheden,
de toegang tot de markt van bepaalde producten kan regelen.2304
In casu oordeelde het Hof
aldus dat een private normalisatie-instelling die over bepaalde overheidsbevoegdheden
beschikt, onderworpen is aan artikel 34 VWEU inzake het verbod op kwalitatieve
beperkingen. Met andere woorden erkent het Hof op die manier dat wanneer een vermoeden
van conformiteit toegeschreven wordt aan private standaarden, ontwikkeld door een erkende
normalisatie-instelling, dit als het ware resulteert in een toewijzing of delegatie van
bevoegdheid aan deze instelling waardoor deze de regels inzake vrij verkeer moet naleven.2305
Dit arrest is van belang voor de Nieuwe Aanpak van de Europese Unie.2306
Bij het uitwerken
en toepassen van geharmoniseerde normen moet de normalisatie-instelling immers steeds de
bepalingen inzake vrij verkeer naleven. In samenhang met het Fra.bo Spa-arrest, moet nog
gewezen worden op het Meroni-arrest.2307
Hierin stelde het Hof van Justitie dat een delegatie
of toewijzing van bevoegdheid enkel mogelijk is wanneer de individuele rechtsbescherming
van de betrokkenen voldoende gewaarborgd wordt.2308
Belangrijk hierbij zijn onder meer de
controle door de Europese Commissie, de mogelijkheden inzake participatie en transparantie
en de mogelijkheid tot rechterlijke controle.2309
376. De Europese normalisatie-instellingen – en voornamelijk CEN dan – zijn op dit punt
niet vrij van kritiek. Onder meer de trage procedures en vooral de onvoldoende
vertegenwoordiging van de verschillende sociale partners – in het bijzonder de consument –
worden aangehaald als voornaamste kritiekpunten.2310
Niettemin werd het belang van de
betrokkenheid van onder andere de consument bij het normalisatieproces al benadrukt in een
aanbeveling uit 19872311
en een resolutie van 1988.2312
Ook in de rechtsleer wordt reeds
geruime tijd aandacht besteedt aan de problematiek van consumentenvertegenwoordiging.2313
2303
Conclusie AG TRSTENJAK in zaak C-171/11, Fra.bo Spa/DVGW [2012], overwegingen 52-60. 2304
Arrest Hof van Justitie van 12 juli 2012, Fra.bo Spa/DVGW, C-171/11, overweging 31. 2305
P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de
zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 340. 2306
O. BORRAZ, “Governing standards: the rise of standardization processes in France and in the EU”,
Governance 2007, afl. 1, (57) 58. 2307
Arrest Hof van Justitie van 13 juni 1958, Meroni/Hoge Autoriteit, C-9/56, Jurispr. 1958, blz. I-11. 2308
P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de
zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 342. 2309
Voor uitvoerige bespreking, zie: P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New
Approach van de Europese Unie en de zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 344-351. 2310
Zie hierover: G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a
necessary element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn L.J.
1999-2000, afl. 39, (305) 316-317. 2311
Aanbeveling van de Commissie inzake het betrekken van de consument bij het verruimen van zijn rol in het
normalisatieproces, Pb. 1988, L-23/26. 2312
Resolutie 88/293 van de Raad over de verbetering van de deelneming van de consument aan de normalisatie,
Pb. 1988, C-293/01. 2313
Zie hierover uitgebreid: B. FARQUHAR, “Consumer representation in standardisation” Consum.L.J. 1995, afl.
3, 56-68 (zie ook de verwijzingen aldaar) en C. JOERGES en H.-W. MICKLITZ, “The need to supplement the new
334
Zelfs de Europese wetgever was vrij recent van oordeel dat het belangrijk is dat alle
belanghebbende partijen op een passende wijze betrokken worden bij het
normalisatieproces.2314
Een effectieve en efficiënte toegang tot en participatie bij normalisatie wordt echter door tal
van factoren, zoals het gebrek aan middelen, het gebrek aan expertise of een onvoldoende
coördinatie, verhinderd.2315
Vaak ontbreekt bij het management van – kleinere – bedrijven de
motivatie om deel te nemen aan het normalisatieproces, zijn zij onbekend met het bestaan en
de werking van sommige normalisatieorganisaties en is het moeilijk de eisen van de
consument te definiëren.2316
Daarnaast verhinderen praktische zaken – zoals het niet altijd
beschikken over stemrecht en de hoge bedragen die betaald moeten worden om deel te nemen
aan het normalisatieproces – een nuttige participatie van alle belanghebbenden.2317
Daar waar
de producent veelal wel economisch belang heeft bij het uitwerken van normen – en de
kostprijs hiervan zich vertaalt in een hogere dan wel lagere productiekost – is dergelijk
economisch belang niet aanwezig bij de consument.2318
Het valt dan ook toe te juichen dat de
Europese Commissie financiële steun verleent aan consumenten- en milieuorganisaties,
vakbonden en kmo’s teneinde om doelstelling te bereiken.2319
Niettemin meent het
Economisch en Sociaal Comité terecht dat de Commissie nog meer moet doen zodat
consumenten beter kunnen participeren in de normalisatie-instellingen.2320
377. Tot slot kunnen vraagtekens geplaatst worden bij de bekendmaking van
(geharmoniseerde) normen. Zoals gezegd, worden enkel de referenties van de Europese
normen bekend gemaakt in het Publicatieblad. Dit ondanks het feit dat het Europees
Parlement ervoor had gepleit om de normen zelf te publiceren. In navolging van bepaalde
rechtsleer moet de vraag gesteld worden of het Hof van Justitie in het Fra.bo Spa-arrest2321
niet impliciet geoordeeld heeft dat private standaarden waaraan de overheid een vermoeden
approach to technical harmonization and standards by a coherent European product safety policy”, HanseLR
2010, vol. 6, afl. 2, (349) 361-380. 2314
Inleidende consideransen bij de Normalisatieverordening, overweging 2: om die reden verplicht de
Normalisatieverordening tot een passende vertegenwoordiging van alle belanghebbenden teneinde de
normalisatieactiviteiten te bevorderen en te vergemakkelijken in de verschillende fases van het
normalisatieproces (artikel 5 tot en met 7 Normalisatieverordening). 2315
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 11. 2316
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 90-91. 2317
P.-J. VAN DE WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de
zoektocht naar legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 346. 2318
W. VAN WEPEREN, “De bijdrage van normen en keurmerken aan de produktveiligheid in Nederland en
Europa”, TvC 1989, afl. 3, (192) 194. Zie hierover ook: C. TOBIAS, “Great expectations and mismatched
compensation: government sponsored public participation in proceedings of the consumer product safety
commission”, Wash.U.L.Q. 1986, afl. 64, 1101-1165. 2319
Zie hierover: Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van
Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene
productveiligheid, COM(2008) 905, 11. 2320
Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een verordening van het
Europees Parlement en de Raad betreffende de veiligheid van consumentenproducten en tot intrekking van
Richtlijn 85/357/EEG van de Raad en Richtlijn 2001/95/EG, COM(2013) 78 final, 1, overweging 1.4 en 9,
overweging 5.12.1. 2321
Arrest Hof van Justitie van 12 juli 2012, Fra.bo Spa/DVGW, C-171/11, nog niet gepubliceerd in de Jurispr.
335
van conformiteit verbindt, gelijkgesteld worden met wetgevingshandelingen en op die manier
kosteloos ter beschikking gesteld moeten worden op grond van de artikelen 15 en 297 VWEU
inzake openbaarheid.2322
Met deze redenering kan ingestemd worden. De zogenaamde “terinzagelegging-
voetnootmethode” als bekendmaking van normen voldoet niet aan de geldende eisen.2323
De
Commissie verdedigde deze keuze vanuit de idee dat normalisatie-instellingen eigenaar zijn
van de normen en ze een groot deel van hun activiteiten financieren met de verkoop ervan.2324
Een mogelijke oplossing hiervoor is, volgens sommigen, gelegen in een financiering uit de
algemene middelen gelet op het algemeen belang van normen.2325
Op die manier wordt
tegemoet gekomen aan de financiële belangen van de normalisatie-instellingen en aan het
algemeen belang dat vereist dat normen – net zoals klassieke rechtsregels – voor iedereen
toegankelijk zijn.
E. Situatie in de VSA
378. Wat het gebruik van technische normen en standaarden betreft, is een belangrijk
verschilpunt waar te nemen tussen de situatie in Europa en die in de VSA. In Amerika wordt
immers voornamelijk ingezet op vrijwillige standaarden terwijl in de Europese Unie de focus
ligt op het incorporeren van vrijwillige standaarden in de wetgeving, waardoor het juridische
effect van die standaarden verhoogt.2326
Binnen de EU is de stimulans tot het naleven van
standaarden bijgevolg groter, gelet ook op het bijkomende belang van de hierna te bespreken
CE-markering.2327
Bovendien is de vrijwillige normering in Amerika zeer gedecentraliseerd. Men kent er wel
een algemene normalisatie-instelling voor het uitwerken van vrijwillige standaarden in de
vorm van het American National Standards Institute (ANSI)2328
maar daarnaast zijn er nog
zo’n 400 andere standaardisatie-instellingen actief, waarvan de helft zelfs geen lid is van
2322
R. VAN GESTEL en H.-W. MICKLITZ, “European integration through standardization: how judicial review is
breaking down the club house of private standardization bodies”, CMLR 2013, (145) 176 en P.-J. VAN DE
WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de zoektocht naar
legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 349. 2323
C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 172-173 en M.H. ELFERINK,
Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van normalisatienormen, Deventer, Kluwer, 1998,
73-77. 2324
Gewijzigd voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake algemene
productveiligheid, 2000/73 (COD), overweging 12. 2325
M.H. ELFERINK, Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke status van normalisatienormen,
Deventer, Kluwer, 1998, 274-275. 2326
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 310. 2327
Cf.infra: randnrs. 380-381. 2328
Zie hierover en over de te volgen procedure: G. HOWELLS, “The relationship between product liability and
product safety – understanding a necessary element in European product liability through a comparison with the
U.S. position”, Washburn L.J. 1999-2000, afl. 39, (305) 323-327.
336
ANSI.2329
De taak van ANSI is bovendien beperkt tot het verlenen van de status “American
National Standard” aan normen die door andere organisaties opgesteld zijn indien deze
normen aan bepaalde eisen voldoen.2330
379. Wat tot slot de rol van de overheid betreft, beschikt de Amerikaanse CPSC over de
bevoegdheid tot het uitwerken van productveiligheidsnormen, op voorwaarde dat deze
redelijkerwijs noodzakelijk zijn om een onredelijk risico op schade te vermijden dan wel te
reduceren.2331
Voor het uitwerken van deze normen moet de procedure van section 9 CPSA
gevolgd worden, dewelke dezelfde (strenge) procedure is als die voor het uitwerken van
productveiligheidswetgeving.2332
Bovendien moet de CPSC eerder vertrouwen op vrijwillige
veiligheidsstandaarden vooraleer zelf standaarden uit te werken, indien overeenstemming met
die vrijwillige standaarden het risico op schade kan vermijden dan wel adequaat reduceren én
indien het waarschijnlijk is dat er in de praktijk substantiële overeenstemming met deze
vrijwillige standaarden zal zijn.2333
Ook op dit punt is er meer soepelheid binnen de EU, waar
eenvoudiger overgegaan kan worden tot het uitwerken van verplichte normen. Ook de
zogenaamde versmelting tussen vrijwillige normen en wetgevende eisen, is zo goed als
onbekend in de VSA.
§ 3. CE-MARKERING
380. Een volgend element dat enige aandacht verdient, is de CE-markering.2334
Deze is op
zich niet terug te vinden in de Richtlijn Productveiligheid maar wordt beschouwd als het
belangrijkste element van de Nieuwe Aanpak-richlijnen.2335
Producenten zijn op grond van
deze richtlijnen namelijk verplicht om producten op de markt te brengen die in
overeenstemming zijn met de geldende reglementering, waarna deze conformiteit veelal
uitgedrukt wordt door het aanbrengen van de CE-markering.2336
De Nieuwe Aanpak-
richtlijnen regelen zo dat op producten die onder die specifieke richtlijn vallen, de CE-
markering aangebracht moet worden alvorens het product op de markt te brengen.2337
2329
M.D. BLECHMAN, “The legal significance of voluntary standards in the United States” in X., Le droit des
normes professionnelles et techniques, Brussel, Bruylant, 1985, (433) 434. 2330
Zie hierover: C. STUURMAN, Technische normen en het recht, Deventer, Kluwer, 1995, 46-48. 2331
Section 7 (a) Consumer Product Safety Act. 2332
Cf.infra: randnrs. 471-473. 2333
Section 7 (b) (1) Consumer Product Safety Act. 2334
Zie hierover in het algemeen: B. CAVALIÉ, “Le marquage CE”, La Semaine Juridique Entreprise et Affaires
21 november 1996, afl. 47, 605, nrs. 29-93. 2335
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 114. 2336
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 463. 2337
A.-F. VOLLEMA, “Het CE-merk, paspoort voor producten in Europa” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek
integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 3.
337
Een vergelijkbare techniek is te vinden in de VSA. Daar geldt een verplichte vorm van
certificering indien voor een bepaald product specifieke veiligheidsregels of -standaarden
gelden.2338
Deze certificering van producten waarvoor specifieke veiligheidsstandaarden
gelden is, meer nog dan in de EU, een reeds lange tijd gekende verplichting.2339
Meer bepaald
gaat het om het systeem van de General Conformity Certificates (GCC’s), wat betekent dat de
producent verplicht een certificaat van overeenstemming moet aanbrengen op producten
waarvoor specifieke veiligheidsregels bestaan.2340
381. De CE-markering mag uitsluitend aangebracht worden door de fabrikant zelf dan wel
door zijn gemachtigde2341
aangezien voor het merendeel van de producten binnen de Nieuwe
Aanpak-richtlijnen, het conformiteitsonderzoek door de producent zelf moet gebeuren.2342
Slechts in enkele richtlijnen is vereist dat bepaalde tests of proeven doorlopen worden,
alvorens de CE-markering aangebracht mag worden na certificering door één of meerdere
externe instanties.2343
Niettemin blijft de producent dan nog verantwoordelijk voor het
aanbrengen van de markering.2344
Doorgaans wordt het aanbrengen van de CE-markering dus
niet preventief door de overheid gecontroleerd maar is veeleer sprake van autocontrole door
de producent.2345
Dergelijk systeem wordt bekritiseerd vanuit het feit dat de CE-markering op
die manier niet echt als een veiligheidskeurmerk aangezien kan worden hoewel vele
consumenten dit wel zo interpreteren.2346
Door de (auto)controle en het aanbrengen van de CE-markering geeft de fabrikant aan dat hij
de verantwoordelijkheid op zich neemt voor de conformiteit van zijn product met alle
toepasselijke eisen, vastgesteld in de communautaire harmonisatiewetgeving waarin het
aanbrengen van deze markering voorgeschreven is.2347
Op die manier is de CE-markering de
Europese markering die bevestigt dat een product in overeenstemming is met de
communautaire harmonisatieregels.2348
In tegenstelling tot de meeste andere keurmerken, kan
de CE-markering evenwel niet beschouwd worden als een werkelijke garantie dat aan
bepaalde eisen is voldaan. Door het aanbrengen van de CE-markering wordt doorgaans
2338
Section 14 (a), 1 en 2 CPSA. 2339
J.R. PATTON en E.B. BUTLER, “The consumer product safety act – its impact on manufacturers and on the
relationship between seller and consumer”, The Business Lawyer 1973, (725) 731. 2340
The regulated products handbook 2013, 9. 2341
Artikel 30, §1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2342
W. VAN WEPEREN, “De bijdrage van normen en keurmerken aan de produktveiligheid in Nederland en
Europa”, TvC 1989, afl. 3, (192) 195; M.G. BERRY en J.J. STANEK, “The PIP mammary prosthesis: a product
recall study”, Journal of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery 2012, afl. 65, (697) 702 en P.-J. VAN DE
WEYER, “Geharmoniseerde Europese normen: de New Approach van de Europese Unie en de zoektocht naar
legitimiteit”, TBP 2014, afl. 4-5, (333) 339. 2343
J.-P. GALLAND, “The difficulties of regulating markets and risks in Europe through notified bodies”, EJRR
2013, (365) 365. 2344
J. MCMILLAN, “La certification des produits et des services dans l’Union européenne”, Journal de droit
européen 2013, afl. 198, (133) 137. 2345
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 463. 2346
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 345. 2347
Artikel 2, 20° en artikel 30, §3 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2348
Inleidende overwegingen bij de Verordening inzake accreditatie en markttoezicht, overweging 38 en artikel
30, §4 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht.
338
immers enkel via autocontrole vergewist of het product overeenstemt met de Nieuwe Aanpak-
richtlijnen.2349
De CE-markering is op die manier niet echt bedoeld als een kwaliteitsteken en
heeft geen onderscheidend vermogen.2350
Ze moet daarentegen beschouwd worden als een
paspoort voor producten bij het grensoverschrijdende verkeer tussen de lidstaten.2351
Nederlands onderzoek heeft echter aangetoond dat de meeste consumenten niet echt op de
hoogte zijn van de betekenis van de verschillende keurmerken in die zin dat ze niet weten op
welke onderdelen het product al dan niet getest is alvorens het een bepaald keurmerk
krijgt.2352
Op die manier is er wel een sterke aanmoediging om te voldoen aan de
geharmoniseerde productveiligheidsrichtlijnen en deze overeenstemming aan te tonen door
het aanbrengen van de CE-markering.2353
§ 4. CONFORMITEITSBEOORDELING EN CERTIFICATIE
382. Tot slot moet in dit verband nog iets gezegd worden over de
conformiteitsbeoordelingsprocedures en de techniek van certificatie in de EU. Daar waar deze
conformiteitsbeoordeling vroeger doorgaans op vrijwillige basis gebeurde, wordt dit thans in
vele gevallen wettelijk geregeld via de Nieuwe Aanpak-richtlijnen.2354
De
conformiteitsbeoordeling en bijhorende certificatie wordt aldus voor bepaalde producten
geregeld via specifieke harmonisatierichtlijnen.
In Besluit 768/2008 wordt in verschillende mogelijke conformiteitsbeoordelingsprocedures
voorzien gaande van een interne productiecontrole over EU-typeonderzoeken en conformiteit
op basis van productkeuring tot een conformiteitsbeoordeling op basis van volledige
kwaliteitsborging en ontwerponderzoek.2355
Het gaat van weinig ingrijpende procedures tot
zware keurings- en conformiteitsprocedures.2356
De met de gekozen conformiteitsbeoordeling
gepaard gaande verplichtingen zijn meer of minder ruim in functie van de door de
2349
L. VAN HAMME, Europese reglementering over veiligheid en gezondheid, Mechelen, Kluwer, 2009, 40. 2350
W. VAN WEPEREN, “De bijdrage van normen en keurmerken aan de produktveiligheid in Nederland en
Europa”, TvC 1989, afl. 3, (192) 197; B. CAVALIÉ, “Le marquage CE”, La Semaine Juridique Entreprise et
Affaires 21 november 1996, afl. 47, 605, nr. 22 en A.-F. VOLLEMA, “Het CE-merk, paspoort voor producten in
Europa” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 12. 2351
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 60-61; D.
VAN AKEN, W.A.M. HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van veilige
producten, Utrecht, Lemma BV, 1996, 138 en B. FRYDMAN, “Prendre les standards et les indicateurs au sérieux”
in B. FRYDMAN en A. VAN WEAYENBERGE (eds.), Gouverner par les standards et les indicateurs, Brussel,
Bruylant, 2014, (5) 36. 2352
P.J.S. SIDERIUS en P.J.L. VERHOEVEN, Neutrale produktinformatie in Nederland. Gebruik en beoordeling
door consumenten bij aankoop, Leiden, SWOKA Instituut voor consumentenonderzoek, 1993, 6. 2353
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 115. 2354
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 45. 2355
Bijlage II Besluit betreffende een gemeenschappelijk kader voor het verhandelen van producten. Voor een
duidelijk overzicht, zie: C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996,
36-41 en L. VAN HAMME, Europese reglementering over veiligheid en gezondheid, Mechelen, Kluwer, 2009, 36-
37. 2356
Voor een helder overzicht, zie: A.-F. VOLLEMA, “Het CE-merk, paspoort voor producten in Europa” in
F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 6-8.
339
toepasselijke harmonisatiewetgeving opgelegde module.2357
In de specifieke
productveiligheidsrichtlijnen zal steeds voor één of meerdere van deze procedures gekozen
worden, wat tot voordeel heeft dat deze wetgeving sneller begrepen wordt aangezien een
beperkt scala van procedures ter beschikking staat.2358
De te volgen procedure wordt gekozen
in functie van de geschiktheid van de module voor het soort product, de aard van de risico’s
van het product en de mate waarin de conformiteitsbeoordeling met het soort risico en de
omvang ervan overeenstemt.2359
Het uitgangspunt is wel dat de fabrikant, die op de hoogte is
van het ontwerp- en productieproces, geacht wordt het beste geplaatst te zijn om
conformiteitsbeoordelingsprocedures uit te voeren.2360
383. Certificatie is vervolgens een veelgebruikte methode om naar buiten toe kenbaar te
maken dat een product aan bepaalde vooropgestelde eisen voldoet.2361
Certificatie kan
omschreven worden als de activiteit op grond waarvan een onafhankelijke instantie kenbaar
maakt dat er een gerechtvaardigd vertrouwen bestaat dat een product in overeenstemming is
met een bepaalde norm of enig ander eisenstellend document.2362
Door het verlenen van een
certificaat is aldus vastgesteld dat het product aan de vooropgestelde kwaliteits- en/of
veiligheidseisen voldoet.2363
Belangrijk om hierbij op te merken is dat hoewel certificatie een eenvoudig informatiemiddel
naar de consument toe kan vormen, de veiligheid slechts één van de toetsingspunten is. Bij
verschillende keurmerken blijkt echter niet in hoeverre dit veiligheidsaspect in de beoordeling
meegewogen wordt.2364
Net zoals bij de CE-markering, bestaat aldus het gevaar van
misleiding van de consument, die zich niet altijd een correct beeld vormt van de precieze
draagwijdte en betekenis van een keurmerk of certificaat.2365
Bepaalde rechtsleer meent dan
ook dat een totaalkeurmerk de voorkeur geniet op eventuele deelkeurmerken, aangezien op
die manier het product meteen op alles gekeurd wordt en de consument nauwelijks nog het
keurmerk hoeft te interpreteren.2366
2357
I. CLAEYS en K. KINNAER, “Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I.
CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy
Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81) 111. 2358
L. VAN HAMME, Europese reglementering over veiligheid en gezondheid, Mechelen, Kluwer, 2009, 35. 2359
Artikel 4, §1 Besluit betreffende een gemeenschappelijk kader voor het verhandelen van producten. 2360
Inleidende overwegingen bij het Besluit betreffende een gemeenschappelijk kader voor het verhandelen van
producten, overweging 21. 2361
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 51. 2362
J.G.J. RINKES, “Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.),
Consumentenrecht. Een overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer, 1996, (267) 285 en
W.F. DEKEN, “Certificatie en aansprakelijkheid” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale kwaliteitszorg,
Deventer, Kluwer, losbl., 1. 2363
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 39. 2364
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 43. 2365
J. CALAIS-AULOY, “Les consommateurs face aux normes techniques et professionnelles” in X., Le droit des
normes professionnelles et techniques, Brussel, Bruylant, 1985, (447) 450. 2366
W. VAN WEPEREN, “De bijdrage van normen en keurmerken aan de produktveiligheid in Nederland en
Europa”, TvC 1989, afl. 3, (192) 195: deze rechtsleer merkt evenwel zelf op dat dit in de praktijk zal leiden tot
praktische problemen in die zin dat meer producten afgekeurd zullen worden wat het belang van certificering
kan doen afnemen
340
AFDELING 3. INFORMATIE- EN WAARSCHUWINGSVERPLICHTING
§ 1. ALGEMEEN
A. Grondslag
384. Al in 1976 was bepaalde rechtsleer van oordeel dat de geldende eisen inzake
productinformatie en -waarschuwingen ten opzichte van de consument duidelijker moesten
zijn.2367
Tot op dat ogenblik voorzag de wetgeving immers voornamelijk in negatieve
verplichtingen – in de zin van verboden handelspraktijken – zonder dat de gebruiker van een
product echt op de hoogte gebracht moest worden van de risico’s van het product.2368
Niettemin werd een dergelijke informatie- of waarschuwingsverplichting van de producent
wel aangenomen op basis van principes uit het verbintenissenrecht, zoals de algemene
zorgvuldigheidsverplichting, de regeling inzake de precontractuele aansprakelijkheid en de
uitvoering te goeder trouw van een contract.2369
Wat de relatie eindverkoper-consument
betreft, kan ook nog gewezen worden op het toenmalige artikel 30 WHPC/artikel 4 WMPC
dat de verkoper verplichtte ten laatste op het ogenblik van de verkoop een behoorlijke en
nuttige voorlichting te geven betreffende de kenmerken van het product.2370
Thans verplicht de Richtlijn Productveiligheid de producent om, binnen het bestek van zijn
activiteiten, de consument die informatie te verstrekken die hem in staat stelt zich een oordeel
te vormen over de aan een product inherente risico’s, gedurende de normale of redelijkerwijs
te verwachten gebruiksduur, indien deze risico’s zonder passende waarschuwing niet
onmiddellijk herkenbaar zijn, én die hem in staat stelt zich tegen deze risico’s te
beschermen.2371
Het Wetboek Economisch Recht neemt deze verplichting in soortgelijke
bewoordingen over.2372
2367
T. BOURGOIGNIE, “Le traitement des produits défectueux en droit belge: pratique et perspectives”, JT 1976,
(489) 513. 2368
T. BOURGOIGNIE, “Le traitement des produits défectueux en droit belge: pratique et perspectives”, JT 1976,
(489) 491. 2369
Zie hierover: M. FALLON, “À propos de la garantie conventionnelle des vices dans la fourniture de biens de
consommation: connaissance effective, obligation d’avertissement et mauvaise foi” (noot onder Cass. 28 februari
1980), JT 1981, (241) 242; J.-L. FAGNART, “L’obligation de renseignement du vendeur-fabrikant” (noot onder
Cass. 28 februari 1980), RCJB 1983, (228) 235-241; F. DOMONT-NAERT, noot onder Brussel 16 juni 1982, TBH
1983, (526) 527; J.-L. FAGNART, “La responsabilité du fait des produits. Etat actuel du droit belge”, DAOR 1986-
87, afl. 3, (211) 212-213; J.-L. FAGNART, “L’information du consommateur moyen” (noot onder Brussel 13 mei
1992), RGAR 1993, 12185; A. DE BOECK, Informatierechten en –plichten bij de totstandkoming en uitvoering
van overeenkomsten, Antwerpen, Intersentia, 2000, 356-420 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product
recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 463. Voor Nederland en Frankrijk, zie: M. VAN DELFT-BAAS,
Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 171-230, in het bijzonder 208-230 en C. HODGES, Product
liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 321-322. 2370
Zie hierover: A. DE BOECK, Informatierechten en –plichten bij de totstandkoming en uitvoering van
overeenkomsten, Antwerpen, Intersentia, 2000, 436-439; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek
consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 116-122; B. GOFFAUX, “Le devoir
général d’information en droit belge de la consommation”, DCCR 2013, afl. 100-101, 253-266 en J. STUYCK,
Handels- en economisch recht. Deel 2, A. Marktpraktijken in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen,
Kluwer, 2013, 375-425. 2371
Artikel 5, §1 Richtlijn Productveiligheid. 2372
Artikel IX.8, §1 Wetboek Economisch Recht.
341
Deze geldt naast de overige, algemene informatieplichten die opgenomen zijn in boek VI van
het Wetboek Economisch Recht inzake onder andere de prijsaanduiding, samenstelling van
het goed, benaming van het product en de misleidende handelspraktijken.2373
385. Hoewel de algemene productveiligheidswetgeving thans een informatie- en
waarschuwingsverplichting bevat, moet opgemerkt worden dat deze vrij algemeen
omschreven is. Dit leidt er toe dat de rechter bij de invulling van deze verplichting als het
ware het gedrag van de producent zal vergelijken met dat van een normaal, zorgvuldig
producent geplaatst in dezelfde concrete omstandigheden.2374
Op die manier is het foutvereiste
niet veraf bij de invulling van de waarschuwingsplicht.2375
Meer zelfs moet aangenomen
worden dat de redelijkheidsstandaard – ofwel het buitencontractuele foutbegrip – ten
grondslag ligt aan de waarschuwingsverplichting uit de productveiligheids- en
productaansprakelijkheidswetgeving.2376
De waarschuwingsplicht moet in die optiek
aangezien worden als een species van de algemene zorgvuldigheidsplicht.2377
De producent
moet met andere woorden informeren over wat redelijkerwijs verwacht kan worden aan
informatie.2378
De beoordeling (van de schending) van de informatieverplichting uit het
Wetboek Economisch Recht is zo gelijklopend aan de beoordeling (van een schending) van de
algemene zorgvuldigheidsnorm.2379
De opname van een informatie- en
2373
Deze informatieverplichtingen – onder andere inzake prijsaanduiding, samenstelling van het goed en
benaming van het product – worden verder niet besproken omdat dit noch mogelijk noch wenselijk is binnen het
bestek en onderwerp van dit proefschrift. Zie hierover inter alia: R. DUPOND en O. GILARD, “Information du
marché” in T. HEREMANS (ed.), Nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming. Alles over oud en
nieuw, Gent, Larcier, 2010, 19-64; H. DE WULF, B. KEIRSBILCK en E. TERRYN, “Overzicht van rechtspraak:
handelsrecht en handelspraktijken 2003-2010”, TPR 2011, afl. 3, (921) 1031-1127 en R. STEENNOT en E.
TERRYN, “De nieuwe bepalingen uit boek VI van het Wetboek Economisch Recht: een eerste commentaar”,
DCCR 2014, afl. 104, (3) 14-22. 2374
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 376; B. WEYTS, “De
Wet Productaansprakelijkheid: het voorzienbaar foutief gebruik van een product en de legitieme
veiligheidsverwachtingen van het ‘grote publiek’” (noot onder Cass. 26 september 2003), RW 2004-05, afl. 1,
(23) 24 en C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te waarschuwen in de
bijsluiter opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet productenaansprakelijkheid?” (noot onder
Rb. Brussel 10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 290. 2375
G.M.F. SNIJDERS, “Produktenaansprakelijkheid: gebrekkigheid en (on)zorgvuldigheid”, NjB 1984, afl. 16,
(477) 480-481; T. VANSWEEVELT, “De Wet van 25 februari 1991 inzake produktenaansprakelijkheid (deel 1)”,
TBBR 1992, afl. 2, (96) 115; S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in het
productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 379 en D. WUYTS,
“Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 13-14. 2376
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 295; C. HODGES, Product
liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 107 en D.R. RICHMOND, “Expanding
products liability: manufacturers’ post-sale duties to warn, retrofit and recall”, Idaho L.Rev. 1999-2000, afl. 36,
(7) 17. 2377
M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 213. 2378
In soortgelijke zin met betrekking tot het afsluiten van een contract, zie: J.-L. FAGNART, “L’obligation de
renseignement du vendeur-fabrikant” (noot onder Cass. 28 februari 1980), RCJB 1983, (228) 242. 2379
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 22 en S. ILLEGEMS, “De waarschuwingsverplichting van de
uitbater van een zwembadcomplex” (noot onder Gent 19 september 2013), TBBR 2015, afl. 4, (215) 219. In
soortgelijke zin met betrekking tot de verplichting tot algemene voorlichting van de consument, zie: R.
STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia,
2007, 117.
342
waarschuwingsverplichting in de productveiligheidswetgeving is op die manier niet veel meer
dan een codificering van de reeds lange tijd bestaande verplichtingen op dit punt.2380
B. Begrip en belang
386. In het algemeen dient productinformatie een dubbel doel, namelijk: de consument
toelaten een rationele keuze tussen producten te maken en het gekozen product op een
adequate en veilige wijze te gebruiken.2381
De informatie die gericht is op de risico’s van het
product speelt echter voornamelijk een rol in de gebruiksfase van het product. Niettemin moet
opgemerkt worden dat het niet altijd eenvoudig is om een onderscheid te maken tussen
informatie die van belang is voor de aanschafbeslissing en informatie om een adequaat en
veilig gebruik van het product mogelijk te maken.2382
Deze laatste kan immers ook een rol
spelen bij de aanschafbeslissing van de productgebruiker en moet bijgevolg ook in deze fase
aanwezig zijn. In het hiernavolgende wordt niettemin vooral gefocust op de informatie die
primair bestemd is voor de gebruiksfase.
Binnen de productinformatie spelen waarschuwingen een belangrijke rol. Een waarschuwing
kan omschreven worden als een uiting waarmee iemand anderen wijst op een situatie of
gebeurtenis die mogelijks een gevaar of risico van enigerlei soort teweeg kan brengen.2383
Met
een waarschuwing wil men met andere woorden de aandacht van de bestemmeling vestigen
op bepaalde gevaren, risico’s of onzekerheden teneinde onwenselijke gevolgen te vermijden
of verminderen.2384
Door middel van een productwaarschuwing tracht men aldus
productongevallen te vermijden dan wel de gevolgen ervan te reduceren.2385
In de rechtsleer
wordt meer in het algemeen een drieledige functie toegekend aan een waarschuwing,
namelijk: het publiek informeren over de risico’s verbonden aan het product, het publiek
instructies geven omtrent een veilig gebruik en het publiek informeren over de gevolgen van
het niet-naleven van waarschuwingen en instructies.2386
2380
G. BRÜGGEMEIER, Haftungsrecht. Struktur, Prinzipien, Schutzbereich, Springer-Verlag, Berlin, 2006, 449. 2381
M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 1 en 11-17. 2382
M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 207. 2383
I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 59 (zie ook de verwijzingen aldaar). 2384
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 103; A. DE
BOECK, Informatierechten en –plichten bij de totstandkoming en uitvoering van overeenkomsten, Antwerpen,
Intersentia, 2000, 77 en M.S. WOGALTER, “Purposes and scope of warnings” in M.S. WOGALTER (ed.),
Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (3) 3. 2385
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 274. 2386
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 8 en C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell,
1996, 252.
343
Op die manier bestaat de inhoud van een waarschuwing niet enkel uit informatie over het
risico maar bevat ze ook instructies omtrent hoe wel of niet te handelen om dit risico te
vermijden of te minimaliseren.2387
Het traditionele onderscheid tussen instructies – zijnde
aanwijzingen omtrent het gebruik van het product – en waarschuwingen – zijnde
aanwijzingen omtrent de risico’s van het product – vervaagt op die manier.2388
387. Het belang van de waarschuwingsplicht van de producent mag niet onderschat
worden. Zo geeft de niet-naleving van deze verplichting aanleiding tot aansprakelijkheid. Er
is immers sprake van een buitencontractuele fout zodra een norm – in casu de
waarschuwingsverplichting uit de productveiligheidswetgeving – die een bepaald gedrag
gebiedt of verbiedt, overtreden wordt.2389
Ook de Wet Productaansprakelijkheid kan
ingeroepen worden. De waarschuwingsverplichting van de producent hangt namelijk nauw
samen met het veiligheidsconcept.2390
Er is met andere woorden een zekere interactie tussen
beide.2391
De concrete uitwerking van deze interactie werd eerder besproken.2392
Het volstaat
dan ook om in herinnering te brengen dat de aanwezigheid van onvoldoende of incorrecte
informatie leidt tot de aanwezigheid van een onveilig product terwijl in omgekeerde zin de
aanwezigheid van volledige, complete en afdoende informatie de onveiligheid van een
product kan wegnemen, zonder dat dit noodzakelijk het geval is.
De informatie- en waarschuwingsverplichting van de producent mag evenwel ook niet
overschat worden. De naleving van deze verplichting ontslaat de betrokkene immers niet van
de overige verplichtingen op het gebied van productveiligheid.2393
De aanwezigheid van
waarschuwingen en dergelijke wordt bijgevolg niet in aanmerking genomen om zich te
onttrekken aan bijvoorbeeld de algemene veiligheidsverplichting.2394
De opgenomen
informatie- en waarschuwingsplicht is dan wel belangrijk in het hele
productveiligheidsverhaal2395
maar is zeker en vast niet absoluut zaligmakend.
2387
Downing v. Overhead Door Corporation, 707 P.2d 1027 (1985) en M.S. WOGALTER, S.S. GODFREY, G.A.
FONTENELLE, D.R. DESAULNIERS, P.R. ROTHSTEIN en K.R. LAUGHERY, “Effectiveness of warnings”, Human
Factors 1987, vol. 29, afl. 5, (599) 611. 2388
Piper v. Bear Medical Systems, 180 Ariz. 170 en 883 P.2d 407 (1994); G. HOWELLS, Comparative product
liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 77 en S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from
cognitive psychology and ergonomics, Den Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 48. 2389
Het slachtoffer moet nog wel een causaal verband aantonen tussen de niet-nakoming van de informatieplicht
en de schade, wat niet altijd eenvoudig is. Het slachtoffer van een productongeval moet immers aantonen dat bij
voldoende informatie, hij deze zou opgevolgd hebben zodat de schade zich niet zou hebben voorgedaan zoals ze
zich in concreto heeft voorgedaan (L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een
rechtsvergelijkend overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 158-160). 2390
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 131. 2391
A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 93. 2392
Cf.supra: randnrs. 167-176. 2393
Artikel 5, §1, lid 2 Richtlijn Productveiligheid en artikel IX.8, §1, lid 2 Wetboek Economisch Recht. 2394
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 160. 2395
H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41,
(291) 296.
344
388. Tot slot moet nog opgemerkt worden dat productinformatie in het algemeen en
waarschuwingen in het bijzonder enkel gebruikt mogen worden indien het betrokken risico
niet in alle redelijkheid op een andere wijze weggenomen kan worden.2396
Overige
maatregelen die niet bezwaarlijk zijn qua tijd, moeite en kosten verdienen bijgevolg de
voorkeur.2397
Binnen de zogenaamde Safety Hierarchy staan waarschuwingen immers
onderaan de ladder van beschermingsmethoden na een ander productontwerp en het
aanbrengen van specifieke veiligheidsmechanismen.2398
Dit valt te verklaren vanuit het feit
dat een waarschuwing de minst betrouwbare methode is om de mens te beschermen tegen
gevaren.2399
Dit staat tegenover meer feilloze methoden zoals een (her)ontwerp van het
product of een isolatie van het risico, bijvoorbeeld door een verbod of door het invoeren van
leeftijdsgrenzen voor het product. Idealiter zal de producent dus alle mogelijke risico’s
verbonden aan het gebruik van zijn product “weg-designen”.2400
Indien dit niet mogelijk is,
moet hij in redelijkheid zorgen voor veiligheidsmechanismen die de realisatie van het risico
vermijden.2401
Pas in laatste instantie kan beroep gedaan worden op het middel van de
waarschuwing.2402
Op grond van bovenstaande pleit bepaalde rechtsleer er terecht voor om de waarschuwing ook
juridisch gezien voldoende te erkennen als het laatste redmiddel.2403
Dit betekent dat de
aanwezigheid van een effectieve en adequate waarschuwing geen afbreuk mag doen aan de
eventuele aansprakelijkheid van de producent indien de onveiligheid redelijkerwijs op
zichzelf verholpen had kunnen worden, bijvoorbeeld door het ontwerp van het product aan te
passen.2404
Zo besliste een Duitse rechtbank dat, ondanks de aanwezigheid van een adequate
waarschuwing, een product niettemin onveilig was aangezien een eenvoudig
veiligheidsmechanisme het risico volledig had kunnen wegnemen.2405
Naar mijn mening
gebeurt dit vandaag echter nog te weinig. Rechtbanken lijken veelal enkel de informatie op
zichzelf te toetsen zonder de vraag te stellen of andere methoden om het risico te verhelpen
2396
Contra: H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94, afl.
41, (1193) 1194-1195, waar LATIN spreekt van “alternative substitutes” zodat de producent kan kiezen op welke
manier hij het risico tegemoet komt. 2397
S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in het
productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 375. 2398
Zie hierover: K.R. LAUGHERY, “Safety communications: warnings”, Applied Ergonomics 2006, afl. 37, (467)
468 (zie ook de verwijzingen aldaar) en S.B. PAPE, “Een Nederlandse alcoholwaarschuwing: nodig of
overbodig?”, TvC 2008, afl. 2, (64) 72. 2399
M. LETHO en G. SALVANDY, “Warnings: a supplement not a substitute for other approaches to safety”,
Ergonomics 1995, vol. 38, afl. 11, 2155-2163 en C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in
Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens, supplement 147, art. 186-12. 2400
V.C. CONZOLA en M.S. WOGALTER, “Using voice and print directives and warnings to supplement product
manual instructions”, International Journal of Industrial Ergonomics 1999, afl. 23, (549) 549. 2401
M.S. WOGALTER, “Purposes and scope of warnings” in M.S. WOGALTER (ed.), Handbook of warnings, New
Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (3) 4. 2402
S. LENZE, “German product liability law: between European Directives, American Restatements and
common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective, Cambridge, University
Press, 2005, (100) 105 (impliciet) en S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive
psychology and ergonomics, Den Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 223-224. 2403
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 332-336. 2404
A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 103. 2405
Landgericht Düsseldorf 30 november 2005, NJW 2006, 1033.
345
mogelijk waren. Zoals gezegd, moet de waarschuwing te allen tijde als een laatste redmiddel
bestempeld worden. Vooraleer de omvang en invulling van de waarschuwing te toetsen, moet
de rechter bijgevolg nagaan of andere – betrouwbaardere – methoden om het risico te
verhelpen of verminderen mogelijk waren.
§ 2. BESTEMMELING VAN DE INFORMATIE
A. Principe: de redelijkerwijs voorzienbare productgebruiker
389. In sommige Amerikaanse rechtspraak valt te lezen dat een waarschuwing zoveel
mogelijk gericht moet zijn op de persoon die het product daadwerkelijk gebruikt.2406
Ook
bepaalde rechtsleer zegt dat een waarschuwing afgestemd moet zijn op eenieder die
redelijkerwijs voorzienbaar als slachtoffer van een productongeval in aanmerking komt.2407
Enkel wanneer het voor de producent voorzienbaar is dat de waarschuwing niet tot bij de
eindgebruiker zal geraken, strekt de waarschuwingsverplichting zich niet uit tot de
eindgebruiker maar is ze beperkt tot bijvoorbeeld de koper van het product.2408
Andere rechtspraak en rechtsleer menen dan weer dat het volstaat dat de producent zijn
waarschuwing richt tot de volgende schakel in het productie- en distributieproces of tot een
verantwoordelijke tussenpersoon.2409
Deze stelling is gebaseerd op de learned intermediary-
doctrine die oorspronkelijk gold voor de verkoop van geneesmiddelen waarbij de
voorschrijvende arts als verantwoordelijke tussenpersoon aangezien wordt. Niets staat er aan
in de weg om deze theorie uit te breiden tot andere situaties zoals leerkrachten (in verhouding
tot leerlingen), kappers (in verhouding tot klanten) en werkgevers (in verhouding tot
werknemers).2410
Vraag is echter of op grond van de learned intermediary-doctrine aanvaard
kan worden dat enkel informatie gegeven wordt aan een tussenschakel in het distributieproces
in plaats van aan de werkelijke eindgebruiker.
2406
Jackson v. Coast Paint and Lacquer Company, 499 F.2d 809 (1974); Bellotte v. Zayre Corporation, 116 N.H.
52 en 352 A.2d 723 (1976) en Walton v. Avco Corporation, 530 Pa. 568 en 610 A.2d 454 (1992). 2407
A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 87; C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT,
Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 264-265 en M.S. WOGALTER, “Purposes and scope of
warnings” in M.S. WOGALTER (ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates
Publishers, 2006, (3) 7. 2408
Hopkins v. Chip-in-Saw Inc., 630 F.2d 616 (1980) en Gracyalny v. Westinghouse Electric Corporation, 723
F.2d 1311 (1983). 2409
Nishida v. Du Pond de Nemours & Co., 245 F.2d 768 (1957) en A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet
& Maxwell, 1989, 87. 2410
Zie hierover: A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 88-89 en H. LATIN, “‘Good’
warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94, afl. 41, (1193) 1209.
346
390. De learned intermediary-doctrine houdt in dat de producent van medische producten
gehouden is om enkel de voorschrijvende arts – als “learned intermediary” – adequate
informatie te verstrekken en niet het grote publiek.2411
De grondslag van deze theorie is te
vinden in de specifieke aard van de relatie patiënt-arts,2412
waarbij de patiënt aangezien wordt
als een niet-wetende persoon en het aan de arts toekomt om op grond van diens kennen en
kunnen de patiënt te informeren.2413
Verder ligt de keuze van het geneesmiddel of het medisch
hulpmiddel doorgaans bij de voorschrijvende arts zodat enkel hij over alle mogelijke risico’s
gewaarschuwd moet worden.2414
Bijkomend zou het moeilijk – zo niet onmogelijk – zijn voor
de producent van geneesmiddelen om rechtstreeks de eindgebruiker ervan adequaat te
informeren.2415
De learned intermediary-theorie is in Amerika niet vrij van kritiek en kent diverse
uitzonderingen.2416
Zo is er de vaccine-exception, die betekent dat de producent wel een
rechtstreekse waarschuwingsplicht heeft in situaties van een verplichte (massa-)vaccinatie van
het geneesmiddel.2417
De ratio van deze uitzondering is gelegen in het feit dat het
geneesmiddel toegediend wordt zonder een individuele afweging van de mogelijke risico’s
door een arts.2418
2411
Sterling Drug Inc. v. Cornish, 370 F.2d 82 (1966); B.J. MAEDGEN en S.L. MCCALL, “A survey of law
regarding the liability of manufacturers and sellers of drug products and medical devices”, St.Mary’s L.J. 1986-
87, afl. 18, (395) 403; N.K. PLANT, “The learned intermediary doctrine: some new medicine for an old ailment”,
Iowa L.Rev. 1995-96, afl. 81, (1007) 1007; B.J. GARBUTT en M.E. HOFMANN, “Recent developments in
pharmaceutical products liability law: failure to warn, the learned intermediary defense and other issues in the
new millennium”, Food & Drug L.J. 2003, afl. 58, (269) 269 en S. CALABRO, “Breaking the shield of the
learned intermediary doctrine: placing the blame where it belongs”, Cardozo L.Rev. 2003-04, afl. 25, (2241)
2242-2243. 2412
B.P. FLANNAGAN, “Products liability: the continued viability of the learned intermediary rule as it applies to
product warnings for prescription drugs”, Rich.L.Rev. 1985-86, afl. 20, (405) 406-407. 2413
M. GILHOOLEY, “Learned intermediaries, prescription drugs and patient information”, St.Louis U.L.J. 1986,
afl. 30, (633) 642-643; S.A. CASEY, “Laying an old doctrine to rest: challenging the wisdom of the learned
intermediary doctrine”, Wm.Mitchell L.Rev. 1993, afl. 19, (931) 947 en B.J. GARBUTT en M.E. HOFMANN,
“Recent developments in pharmaceutical products liability law: failure to warn, the learned intermediary defense
and other issues in the new millennium”, Food & Drug L.J. 2003, afl. 58, (269) 272-273. 2414
Gravis v. Parke-Davis & Co., 502 S.W.2d 863 (1973) en Koncz v. Burroughs Wellcome Co., 1994 U.S.Dist.
6014 (1994); B.P. FLANNAGAN, “Products liability: the continued viability of the learned intermediary rule as it
applies to product warnings for prescription drugs”, Rich.L.Rev. 1985-86, afl. 20, (405) 413-414 en S. CALABRO,
“Breaking the shield of the learned intermediary doctrine: placing the blame where it belongs”, Cardozo L.Rev.
2003-04, afl. 25, (2241) 2251. 2415
B.J. MAEDGEN en S.L. MCCALL, “A survey of law regarding the liability of manufacturers and sellers of
drug products and medical devices”, St.Mary’s L.J. 1986-87, afl. 18, (395) 405 en S.A. CASEY, “Laying an old
doctrine to rest: challenging the wisdom of the learned intermediary doctrine”, Wm.Mitchell L.Rev. 1993, afl. 19,
(931) 948. 2416
Voor een helder overzicht, zie: B.P. FLANNAGAN, “Products liability: the continued viability of the learned
intermediary rule as it applies to product warnings for prescription drugs”, Rich.L.Rev. 1985-86, afl. 20, (405)
414-420 en S. CALABRO, “Breaking the shield of the learned intermediary doctrine: placing the blame where it
belongs”, Cardozo L.Rev. 2003-04, afl. 25, (2241) 2254-2256. 2417
Zie inter alia: Davis v. Wyeth Laboratories, 399 F.2d 121 (1968); Ryes v. Wyeth Laboratories, 498 F.2d
1264 (1974) en Givens v. Lederle, 556 F.2d 1341 (1977). Zie ook de diverse verwijzingen in: N.K. PLANT, “The
learned intermediary doctrine: some new medicine for an old ailment”, Iowa L.Rev. 1995-96, afl. 81, (1007)
1016-1017. 2418
Williams v. Lederle Lab., 591 F.Supp. 381 (1984).
347
Een tweede uitzondering betreft de oral contraceptive exception, wat betekent dat de
producent van oraal toe te dienen contraceptiva de eindgebruiker rechtstreeks moet
waarschuwen.2419
De redenen voor deze uitzondering zijn velerlei. Zo worden dergelijke
producten veelal niet genomen uit medische noodzakelijkheid en worden ze voorgeschreven
voor een langere periode, zonder voortdurende evaluatie van de risico’s door een arts.2420
Tot
slot aanvaardt bepaalde rechtsleer nog een uitzondering indien de geneesmiddelenproducent
zijn product rechtstreeks adverteert ten opzichte van het grote publiek.2421
In dat geval
ontbreekt één van de grondslagen van de theorie, zijnde de praktische onmogelijkheid om
rechtstreeks de eindgebruiker te informeren. Aangezien men wel reclame kan maken ten
opzichte van de eindgebruiker, moet het ook mogelijk zijn om deze rechtstreeks te informeren
over de productrisico’s.2422
391. De vraag is nu of de learned intermediary-theorie al dan niet kan gelden wat de
waarschuwingsplicht in de EU betreft. Zoals gezegd, is bepaalde rechtsleer van oordeel dat de
waarschuwing zich enkel moet richten tot een verantwoordelijke tussenpersoon.2423
Anderen
menen dan weer dat een consequente toepassing van voorgaande redenering een te grote last
legt op de schouders van deze tussenpersoon.2424
In die optiek is de producent van medische
producten aldus verplicht om niet enkel de arts te informeren maar ook de potentiële patiënten
zelf.2425
Informatie naar de tussenschakels is op zichzelf onvoldoende en deze kan in geen
geval de veiligheidsverwachtingen van het grote publiek beïnvloeden.2426
In die zin besliste
het Franse Hof van Cassatie dat de producent van een geneesmiddel de verplichting heeft om
de (eind)gebruiker voldoende te informeren over de risico’s van het product en dat het
onvoldoende is om deze risico’s enkel aan de tussenkomende artsen mee te delen.2427
Meer
specifiek zei het Hof dat de producent de verplichting heeft om rechtstreeks de gebruikers van
het product op heldere, loyale en volledige wijze te informeren over productrisico’s. In
soortgelijke zin merkt de Duitse rechtsleer op dat in situaties van massaproductie – waarin de
2419
Zie inter alia: Odgers v. Ortho Pharm. Corp., 609 F.Supp. 867 (1985); Stephens v. G.D. Searle & Co., 602
F.Supp. 379 (1985) en MacDonald v. Ortho Pharm. Corp., 475 N.E.2d 65 en 474 U.S. 920 (1985) 2420
B.P. FLANNAGAN, “Products liability: the continued viability of the learned intermediary rule as it applies to
product warnings for prescription drugs”, Rich.L.Rev. 1985-86, afl. 20, (405) 418 en S.A. CASEY, “Laying an old
doctrine to rest: challenging the wisdom of the learned intermediary doctrine”, Wm.Mitchell L.Rev. 1993, afl. 19,
(931) 949-950. 2421
W.A. DREIER, “Manufacturers’ liability for drugs and medical devices under the Restatement (third) of
Torts: products liability”, Seton Hall L.Rev. 1999-2000, afl. 30, (258) 263 (impliciet). Contra: In re Norplant,
165 F.3d 374 (1999). 2422
Garside v. Osco Drug, Inc., 764 F.Supp. 208 (1991) en Perez v. Wyeth Laboratories, 734 A.2d 1245 (1999). 2423
A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 87. 2424
Zie inter alia: G. DUKES, M. MILDRED en B. SWARTZ, Responsibility for drug-induced injury, Amsterdam,
IOS Press, 1998, 317-319 en C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te
waarschuwen in de bijsluiter opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet
productenaansprakelijkheid?” (noot onder Rb. Brussel 10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 291 en
294. 2425
J. REVEL, “Produits défectueux” in Jurisclasseur: Responsabilité civile et assurances, Parijs, LexisNexis,
currens, 5. 2426
C. DELFORGE, “Médicaments dangereux: qui est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari
2013), Con.M. 2014, afl. 2, (79) 99. 2427
Cass. (Fr.) 22 november 2007, RDC 2008, 306, noot J.-S. BORGHETTI en Cass. (Fr.) 16 oktober 2013, nr. 12-
19.499, beschikbaar via www.lexisnexis.com.
348
potentiële gebruikers van het product onoverzichtelijk zijn – steeds een algemeen geldende
waarschuwing geboden is.2428
Met deze laatste strekking moet ingestemd worden. Naar mijn mening kan de learned
intermediary-doctrine geen toepassing vinden in de Europese Unie, noch in zaken waarin
medische producten betrokken zijn noch in andere zaken waarin een al dan niet noodzakelijke
tussenschakel optreedt. De producent heeft bijgevolg de verplichting om in alle redelijkheid
de redelijkerwijs voorzienbare eindgebruikers van het product rechtstreeks te
waarschuwen.2429
Op die manier wordt aansluiting gezocht bij het eerder verdedigde
standpunt met betrekking tot de vraag naar user-consumer dan wel purchaser-consumer-
verwachtingen.2430
Ook daar werd besloten dat bij de beoordeling van de
veiligheidsverwachtingen niet enkel de verwachtingen van de koper – of tussenschakel –
betrokken mogen worden maar ook die van de eindgebruiker zelf, in zoverre deze
redelijkerwijs voorzienbaar is voor de producent. In diezelfde optiek moet aangenomen
worden dat de waarschuwingsverplichting van de producent niet beperkt mag zijn tot de
purchaser-consumer – zijnde de koper of andere tussenschakels in het distributieproces –
maar zich eveneens moet richten tot de user-consumer, in zoverre deze redelijkwijs
voorzienbaar is. Meer specifiek moet de producent zowel de verschillende tussenschakels in
het distributieproces als de eindgebruiker zoveel mogelijk nuttige informatie verstrekken.
B. Invloed op de omvang en invulling van de waarschuwingsplicht
392. De bestemmeling van het product, en meer bepaald de doelgroep van het product,
speelt een rol bij de omvang en invulling van de waarschuwingsplicht.2431
In dezelfde zin
werd supra opgemerkt dat ook bij de beoordeling van het veiligheidsbegrip rekening
gehouden moet worden met de doelgroep van het product.2432
Welnu, deze doelgroep is
eveneens relevant voor de invulling van de informatieplicht.2433
Zo worden andere eisen
gesteld aan de waarschuwing naargelang het gaat om een gespecialiseerde groep gebruikers
van het product of niet.2434
2428
P. HABERLAND, Die Produkthaftung im deutschen und US-amerikanischen Recht, Frankfurt am Main, PL
Academic Research, 2016, 46-47. 2429
J.H. KAHNKE, “Warning claims and products liability” in R. HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product
liability: prevention, practice and process in Europe and the United States, Deventer, Kluwer, 1989, (87) 96;
R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996, 120-121 en K.
ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the
defense oktober 1998, (7) 8. 2430
Cf.supra: randnr. 123. 2431
R.O. DALCQ, “Le risque des produits et des services” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II,
Brussel, Bruylant, 1993, (215) 235. 2432
Cf.supra: randnr. 121. 2433
Zie hierover: S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and
ergonomics, Den Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 204-211. 2434
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nr. 15 en H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978,
85.
349
Wanneer het product op professionele gebruikers gericht is, wordt deze verplichting
doorgaans minder streng ingevuld.2435
De professionele gebruiker zal, gelet op zijn kennis en
ervaring, vaak een aangepaste, minder hoge veiligheidsverwachting hebben waardoor minder
waarschuwingen nodig zijn.2436
Als de specifieke doelgroep op de hoogte is van de potentiële
risico’s van het product moet niet gewaarschuwd worden voor die risico’s, zelfs niet als dit
risico voor personen buiten die doelgroep niet gekend is.2437
Wanneer het product aldus in
handen komt van personen die met de risico’s ervan vertrouwd zijn, zijn meestal minder
waarschuwingen nodig.2438
In sommige gevallen wordt zelfs aanvaard dat, gelet op de
professionele doelgroep van het product, geen waarschuwing voor bepaalde risico’s nodig
is.2439
In de Amerikaanse rechtsleer wordt dit omschreven als de sophisticated user’
doctrine.2440
Zo werd in een Amerikaanse zaak omtrent dynamiet geoordeeld dat niet
gewaarschuwd moet worden voor de korte brandtijd van de ontstekingslont aangezien men
ervan mag uitgaan dat dit product enkel gebruikt wordt door personen die ermee vertrouwd
zijn en van dit risico op de hoogte (moeten) zijn.2441
Soortgelijke redenering is te vinden in de
Duitse rechtspraak.2442
Wanneer verder een toxisch product geproduceerd wordt voor een
professionele firma – die het product verwerkt – moet niet gewaarschuwd worden voor
bepaalde, gekende risico’s, zoals het risico op inhalatie.2443
393. In omgekeerde zin zijn er – veelal leeftijdsgerelateerde – voorbeelden te vinden die de
invulling van de waarschuwingsverplichting strenger maken. Te denken valt aan oudere
personen die omwille van zichtmoeilijkheden bepaalde kleuren minder goed zien, bepaalde
tekens minder helder zien of bepaalde (kleinere) lettertypes moeilijk kunnen waarnemen.2444
Verder kan gewezen worden op de doelgroep van de jonge kinderen, waarbij de adequaatheid
van de waarschuwing veeleer in functie van de ouders beoordeeld wordt.2445
In de mate van
het mogelijke moet de waarschuwing echter wel voldoende afgestemd zijn op deze doelgroep,
bijvoorbeeld door het gebruik van symbolen en/of tekeningen.2446
Ook het taalgebruik moet
voldoende afgestemd zijn op de desbetreffende doelgroep van het product.2447
2435
F. DOMONT-NAERT, noot onder Brussel 16 juni 1982, TBH 1983, (526) 527-528. In soortgelijke zin met
betrekking tot de algemene informatieplicht in het consumentenrecht: B. GOFFAUX, “Le devoir général
d’information en droit belge de la consommation”, DCCR 2013, afl. 100-101, (253) 256. 2436
S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in het
productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 377. 2437
R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996, 120. 2438
BGH 4 februari 1986, NJW 1986, 1863 en J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en
J.G.J. RINKES, Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 128-129. 2439
A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 87-88. 2440
K. ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the
defense oktober 1998, (7) 8. 2441
Canifax v. Hercules Powder Co., 237 Cal.App.2d 44 en 46 Cal.Rptr. 552 (1965). 2442
BGH 4 februari 1986, NJW 1986, 1863. 2443
Smith v. Selco Products, Inc., 96 N.C.App. 151 en 385 S.E.2d 173 (1989). 2444
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 205. 2445
Bellotte v. Zayre Corporation, 116 N.H. 52 en 352 A.2d 723 (1976). 2446
Voor een concreet voorbeeld, zie: Rb. Brussel 23 januari 2001, RGAR 2002, 13513. 2447
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie in handleidingen van gebruiksprodukten, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1990, 101.
350
Waar relevant, wordt hierna nog gewezen op de invloed van de doelgroep van het product bij
de bespreking van de concrete invulling van de waarschuwingsverplichting.
§ 3. OMVANG VAN DE WAARSCHUWINGSPLICHT
A. Mee te delen informatie
394. Eerst en vooral strekt de informatieverplichting zich uit tot de inherente risico’s en
gevaren van het product zelf. De schadelijkheid van het product en de eventuele intrinsieke
gevaren zijn immers noodzakelijke en substantiële kwaliteiten waarover informatie gegeven
moet worden.2448
Zo werd in de Duitse rechtspraak geoordeeld dat het risico op een bacteriële
infectie in geval van zachte contactlenzen gemeld moet worden aangezien dit risico 3 keer
hoger is dan bij het gebruik van harde lenzen en zelfs 80 keer hoger is dan bij het dragen van
een bril.2449
De informatieverplichting strekt zich verder uit tot de risico’s van het product bij gebruik
ervan.2450
Dit hangt nauw samen met de intrinsieke kenmerken van het product. Belangrijk
om op te merken is dat het begrip “gebruik” in deze context ruim geïnterpreteerd moet
worden. Het omvat onder andere ook de installatie en het onderhoud van een product.2451
In
die optiek moet de producent eveneens waarschuwen voor de risico’s die gepaard gaan met
gebruik van het product in combinatie met andere producten, op voorwaarde dat dit
combinatie-gebruik redelijkerwijs voorzienbaar is.2452
Zo was het hof van beroep te Luik van
oordeel dat een geneesmiddelenproducent er op moest wijzen dat in geval van langdurig
gebruik van dat geneesmiddel in combinatie met aspirine, een arts geraadpleegd moest
worden om dit verder op te volgen, wat in casu niet gebeurd was.2453
Wat de situaties van
combinatie-gebruik betreft, moet nog opgemerkt worden dat de informatie van de ene
producent geen afbreuk doet aan die van een andere producent.2454
Indien het combinatie-
gebruik van twee producten van een verschillende producent, redelijkerwijs voorzienbaar is
voor beide producenten én een risico op schade inhoudt, zijn beide aldus in principe gehouden
tot een waarschuwing hierover.
2448
J.-L. FAGNART, “L’obligation de renseignement du vendeur-fabrikant” (noot onder Cass. 28 februari 1980),
RCJB 1983, (228) 243. 2449
OLG Brandenburg 13 december 2006, 13 U 156/05, beschikbaar via www.juris.de. 2450
R.O. DALCQ, “Le risque des produits et des services” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II,
Brussel, Bruylant, 1993, (215) 235. 2451
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 262. 2452
State v. GAF Corporation, 242 Kan. 152 en 747 P.2d 1326 (1987). 2453
Luik 17 januari 2013, Con.M. 2014, afl. 2, 81, noot C. DELFORGE. DELFORGE stelt zich echter terecht de
vraag of deze waarschuwing voor combinatie-gebruik wel voldoende is, aangezien niet expliciet voor de
gevolgen van dergelijk langdurig combinatie-gebruik gewaarschuwd werd (C. DELFORGE, “Médicaments
dangereux: qui est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari 2013), Con.M. 2014, afl. 2, (79)
104). 2454
Seegers Grain Company v. US Steel Corporation, 218 Ill.App.3d 357; 577 N.E.2d 1364 en 160 Ill.Dec. 793
(1991).
351
395. Daarnaast moet informatie aangebracht worden omtrent de gebruiksduur van het
product en de risico’s die zich binnen de normale of redelijkerwijs voorzienbare gebruiksduur
kunnen voordoen.2455
Wat dit laatste betreft, heeft bepaalde rechtsleer kritiek geuit op het feit
dat de producent enkel moet waarschuwen voor de gevaren van het product tijdens de
normale of redelijkerwijs voorzienbare gebruiksduur, aangezien de consument ook hierna nog
met risico’s geconfronteerd kan worden.2456
Naar mijn mening kan deze kritiek niet
bijgetreden worden. Aan de producent mag immers geen te ruime waarschuwingsplicht
opgelegd worden zodat de productgebruiker ook zelf enige verantwoordelijkheid draagt.
Bijgevolg is het voldoende dat gewaarschuwd wordt voor de risico’s die zich binnen de
redelijkerwijs voorzienbare gebruiksduur kunnen voordoen.
Verder moet de producent logischerwijs duidelijk informeren over de vooropgestelde
gebruiksduur van het product en de eventueel afwijkende gebruiksduur van bepaalde
productonderdelen.2457
Wanneer een heupprothese bijvoorbeeld niet gepresenteerd wordt als
een prothese waarvan binnen de acht jaar na plaatsing bepaalde deeltjes kunnen loskomen,
beantwoordt deze prothese niet aan het veiligheidsbegrip indien na acht jaar toch deeltjes
loskomen. Men mag immers verwachten dat een heupprothese niet binnen de acht jaar
vervangen moet worden.2458
396. Met het Lekkende kruik-arrest besliste de Nederlandse Hoge Raad tot slot dat de
producent moet anticiperen op het feit dat een gedeelte van de productgebruikers nalaat om
voorzorgsmaatregelen te nemen.2459
Bijgevolg is de producent gehouden tot informatie over
de risico’s van het product die zich kunnen voordoen bij een verkeerd gebruik in zoverre dit
redelijkerwijs voorzienbaar is.2460
In diezelfde zin is de producent gehouden om informatie te
geven over de productrisico’s die zich kunnen voordoen bij een aanpassing van het product,
althans indien het gaat om een redelijkerwijs voorzienbare aanpassing.2461
In omgekeerde zin
moet niet gewaarschuwd worden voor de risico’s van een onvoorzienbaar gebruik of een
onredelijk misbruik van het product.2462
Wanneer men het product op specifieke wijze wil
gebruiken – en niet op een voor de producent redelijkerwijs voorzienbare wijze – is het niet
aan de producent om hierover te waarschuwen maar komt het aan de gebruiker zelf toe om
desgevallend inlichtingen in te winnen.2463
De invulling van de begrippen “redelijkerwijs
voorzienbaar gebruik” en “abnormaal misbruik” werd supra al behandeld bij het
2455
R.O. DALCQ, “Le risque des produits et des services” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II,
Brussel, Bruylant, 1993, (215) 235. 2456
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 131. 2457
Erickson Air Crane Company v. United Technologies Co., 303 Or. 281 en 735 P.2d 614 (1987). 2458
Antwerpen 18 december 2012, Limb.Rechtsl. 2013, 151, noot E. SMEETS. 2459
HR 2 februari 1973, NJ 1973, 315. 2460
K. ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the
defense oktober 1998, (7) 7. 2461
Piper v. Bear Medical Systems, 180 Ariz. 170 en 883 P.2d 407 (1994) en Liriano v. Hobart Corporation, 92
N.Y.2d 232, 700 N.E.2d 303 en 677 N.Y.S.2d 764 (1998). Zie voor meer voorbeelden: J.H. KAHNKE, “Warning
claims and products liability” in R. HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice
and process in Europe and the United States, Deventer, Kluwer, 1989, (87) 93-94. 2462
S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in het
productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 376. 2463
E. CAUSIN, noot onder Cass. 29 maart 1976, RGAR 1977, 9772.
352
veiligheidsbegrip.2464
Enkele voorbeelden met betrekking tot de informatieplicht, kunnen
evenwel meer duiding geven.
Zo oordeelde de rechtbank te Middelburg dat de producent van beton er rekening mee moet
houden dat de gebruiker ervan geen specifieke werkkleding aantrekt en dus moet hij
waarschuwen voor de productrisico’s in geval van onaangepaste kledij.2465
Verder oordeelde
een Duitse rechter dat de geneesmiddelenproducent moet waarschuwen voor een excessief
gebruik van het geneesmiddel zeker wanneer het gaat om middelen die gebruikt worden in
noodsituaties, zoals in het geval van een astma-aanval.2466
Ook de producent van zuigflessen
voor baby’s moet waarschuwingen opnemen omtrent de risico’s die zich kunnen voordoen bij
een voorzienbaar verkeerd gebruik van het product.2467
In omgekeerde zin oordeelde een Duitse rechtbank dat sprake is van een adequate
waarschuwing indien gewezen wordt op het irriterende karakter van een product en
meegegeven wordt dat de huid en ogen bedekt moeten worden, zonder een expliciete
verwijzing naar het gebruik van ondoordringbare beschermingskledij.2468
Wie na het lezen
van deze waarschuwing alsnog het product gebruikt zonder beschermingskledij of met
doordringbare kledij, begaat een abnormaal misbruik van dat product. In soortgelijke zin is de
waarschuwing waarin staat dat contact met de huid vermeden moet worden en waarbij het
gebruik van handschoenen aangeraden wordt, om een soort cement te gebruiken, voldoende
concreet om de gebruiker er op te wijzen dat deze niet urenlang in deze cement mag knielen
enkel beschermd door een broek van textiel.2469
Tot slot oordeelde een Nederlandse rechter
dat de producent van tampons er geen rekening mee moet houden dat de tampon verkeerdelijk
in de urinebuis ingebracht wordt. Voor dergelijke risico’s moet hij dan ook niet waarschuwen,
zeker niet omdat in de gebruiksaanwijzing stond dat de tampon slechts correct is ingebracht
‘wanneer u hem niet meer voelt’.2470
2464
Cf.supra: randnrs. 138-141 en 148-151. 2465
Rb. Middelburg 13 juli 2005, JA 2005, 104. 2466
BGH 24 januari 1989, VersR. 1989, 399. 2467
BGH 12 november 1991, VersR. 1992, 62. 2468
OLG Celle 29 januari 2003, VersR. 2004, 964. 2469
LG Köln 24 september 1998, VersR. 2000, 158. 2470
Rb. Zwolle 24 april, Prg. 2002, 5921.
353
B. Niet mee te delen risico’s
397. Voor sommige risico’s moet niet gewaarschuwd worden.2471
Vooreerst zijn dit de
risico’s die zich voordoen bij een onredelijk misbruik van het product. Vervolgens hoeft ook
niet gewaarschuwd te worden voor de niet-gekende en niet te ontdekken risico’s.2472
Aangezien de redelijkheidsstandaard aan de basis ligt van de informatieverplichting, kan niet
verwacht worden dat de producent het publiek informeert over risico’s die zij onmogelijk zelf
(kunnen) kennen.2473
Voor onbekende risico’s moet dus niet gewaarschuwd worden.2474
Deze
stelling wordt bijkomend verantwoord vanuit het ontwikkelingsrisicoverweer uit de Richtlijn
Productaansprakelijkheid. De producent is op basis van dat verweermiddel namelijk niet
aansprakelijk voor de gebreken die hij onmogelijk kon ontdekken. In diezelfde optiek kan
geen sprake zijn van een onveilig product wegens onvoldoende informatie – en aldus geen
schending van de waarschuwingsverplichting – in geval van een niet te ontdekken risico.
Opmerkelijk is evenwel dat in de Amerikaanse zaak Beshada v. Johns-Manville Products de
rechtbank van oordeel was dat, op grond van de geldende strict liability, de producent
aansprakelijk is indien hij niet waarschuwde voor bepaalde risico’s die niet gekend waren en
dit ook niet konden zijn.2475
Terecht werd enkele jaren later van deze rechtspraak afgestapt en
wordt ook in de VSA geoordeeld dat geen waarschuwingsverplichting – en bijgevolg geen
aansprakelijkheid wegens schending ervan – bestaat wanneer de producent het risico
redelijkerwijs niet kent noch behoort te kennen.2476
398. Vervolgens wordt soms gezegd dat de producent niet moet waarschuwen voor de
zichtbare risico’s van het product.2477
De productveiligheidswetgeving stelt immers dat enkel
gewaarschuwd moet worden voor de risico’s die zonder passende waarschuwing niet
onmiddellijk herkenbaar zijn. Hieruit zou a contrario af te leiden zijn dat geen waarschuwing
aangebracht moet worden omtrent de risico’s die onmiddellijk herkenbaar zijn, namelijk de
zichtbare risico’s. Deze stelling behoeft evenwel enige nuance. Een risico kan namelijk
zichtbaar zijn zonder dat dit onmiddellijk herkenbaar is als een risico.2478
2471
Voor een helder overzicht, zie: J.H. KAHNKE, “Warning claims and products liability” in R. HULSENBEK en
D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the United States,
Deventer, Kluwer, 1989, (87) 99. 2472
A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 78 en C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT,
Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 253. 2473
K. ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the
defense oktober 1998, (7) 8 en S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia,
2004, 413. 2474
G.H.A. SCHUT, Produktenaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1974, 25. 2475
Beshada v. Johns-Manville Products Corp., 90 N.J. 191 (1982). 2476
Feldman v. Lederle Laboratories, 97 N.J. 492 (1984). 2477
Zie hierover: Butler v. Navistar International Transportation Corp., 809 F.Supp. 1202 (1991). Voor meer
voorbeelden, zie: J.H. KAHNKE, “Warning claims and products liability” in R. HULSENBEK en D. CAMPBELL
(eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the United States, Deventer, Kluwer,
1989, (87) 101-102. 2478
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 306.
354
Bovendien kan uit een Duitse zaak afgeleid worden dat niet te snel sprake is van een zichtbaar
risico.2479
In casu was een jong kind ernstig gewond geraakt door haar vingers in een
papiervernietiger te steken die op stand by stond. De rechter was van oordeel dat niet enkel
een kind maar ook sommige volwassenen met het snijmechanisme in aanraking kunnen
komen en het risico niet voldoende kenbaar was omdat niet zichtbaar was op welke afstand de
messen zich van de opening bevonden. Aangezien in casu sprake is van een niet-zichtbaar
risico was een waarschuwing nodig.
In lijn met het voorgaande kan naar mijn mening besloten worden dat niet automatisch gezegd
kan worden dat geen waarschuwing nodig is in geval van een zichtbaar risico. Een
waarschuwing is enkel niet vereist wanneer het gaat om risico’s die onmiddellijk als dusdanig
herkenbaar zijn. Hiermee wordt aansluiting gezocht bij wat eerder gezegd werd over de al dan
niet zichtbare aard van de onveiligheid van een product. Supra werd immers bepleit dat de
eventuele zichtbare aard van een risico of een gebrek er in principe niet aan in de weg staat
om een product als onveilig te bestempelen.2480
Welnu, in diezelfde optiek kan verdedigd
worden dat de zichtbare aard van een risico op zichzelf onvoldoende is om een waarschuwing
hieromtrent a priori uit te sluiten.
399. Tot slot moet de producent niet waarschuwen voor de algemeen bekende risico’s of
gevaren van een product.2481
Het gaat hier om zichtbare, algemeen gekende en inherente
risico’s van het product.2482
Dit is te verklaren vanuit het feit dat het onmogelijk is om te
waarschuwen voor elk mogelijk risico van een product.2483
De gebruiker van het product heeft
geen boodschap aan informatie omtrent feiten die hij kent of redelijkerwijs zou moeten
kennen.2484
De waarschuwingsplicht is dan ook begrensd tot de algemene kennis van de
productgebruiker.2485
2479
BGH 18 mei 1999, NJW 1999, 2815. 2480
Cf.supra: randnr. 109. 2481
Zie hierover: Butler v. Navistar International Transportation Corp., 809 F.Supp. 1202 (1991); G.H.A. SCHUT,
Produktenaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1974, 25; E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne
du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”, RGAR 1976, 9628, nr. 14; A. DE BOECK,
Informatierechten en –plichten bij de totstandkoming en uitvoering van overeenkomsten, Antwerpen, Intersentia,
2000, 80; I. GIESEN, “Van een openstaand kelderluik naar een gekantelde vrachtwagen” (noot onder HR 26
september 2003), AV&S 2004, afl. 1, (35) 38; S. LENZE, “German product liability law: between European
Directives, American Restatements and common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative
perspective, Cambridge, University Press, 2005, (100) 105; A.L.M. KEIRSE, “Nieuwe risico’s: wie is er bang
voor de magnetron?”, NjB 2007, afl. 38, (2418) 2420 en H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor
gebrekkige producten” in X., Bijzondere overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva,
Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 351. 2482
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 62. 2483
S. WHITTAKER, “The EEC Directive on product liability”, YEUL 1985, (233) 243. 2484
J.-L. FAGNART, “L’information du consommateur moyen” (noot onder Brussel 13 mei 1992), RGAR 1993,
12185. 2485
S. LENZE, “German product liability law: between European Directives, American Restatements and
common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective, Cambridge, University
Press, 2005, (100) 105.
355
Hiermee wordt aansluiting gezocht bij wat eerder gezegd werd over systeemschade.2486
Wanneer het gaat om systeemschade, is er in principe geen sprake van een onveilig product.
Om diezelfde reden moet aangenomen worden dat over dergelijke risico’s niet gewaarschuwd
moet worden. Niettemin moet wel een waarschuwing aangebracht worden wanneer het gaat
om risico’s die gekend zijn bij de gebruiker doch wanneer deze niet voldoende op de hoogte
is van de te nemen maatregelen om zich te beschermen tegen dit gevaar.2487
Bijgevolg is enkel
sprake van een algemeen bekend risico indien zowel het bestaan ervan als de potentiële
gevolgen en de maatregelen om zich hiertegen te beschermen op algemene wijze bekend
(zouden moeten) zijn bij de productgebruiker.
400. In de rechtspraak en rechtsleer zijn verschillende voorbeelden van algemeen gekende
risico’s te vinden. Zo oordeelde de rechtbank te Amsterdam in de Rokersclaim-zaak dat de
producent niet moet waarschuwen voor de gevaren van roken die normaal gezien gekend zijn
bij de gemiddelde consument.2488
Diezelfde redenering is te vinden in enkele Franse
uitspraken.2489
De rechtbank van eerste aanleg te Luik stelde dan weer dat de producent van
reinigingsmiddelen niet moet waarschuwen voor de combinatie met andere producten – zoals
benzine – nu de gevaren hiervan redelijkerwijs bekend zijn bij het grote publiek.2490
Daarnaast
moet de producent van elektrische verwarmingstoestellen geen informatie opnemen omtrent
het feit dat geen brandbare wieg in de onmiddellijke omgeving van om het even welk
verwarmingstoestel geplaatst mag worden aangezien ieder normaal voorzichtig mens dit
behoort te weten.2491
In een andere zaak, oordeelde een Nederlandse rechtbank dat de
kwetsbaarheid van het menselijke oog van algemene bekendheid is, in het bijzonder bij de
omgang met bepaalde stoffen zoals gips en kalk. Bijgevolg zou het treffen van
voorzorgsmaatregelen – zoals het gebruik van een bril – dermate voor de hand liggen dat
hierover geen waarschuwing aangebracht moet worden.2492
In een Engelse zaak besliste de rechter verder dat de gemiddelde consument op de hoogte is
van het risico van warme dranken en hij zelfs verwacht dat deze producten warm zijn.
Bijgevolg is geen waarschuwing over het risico op verbranding nodig.2493
Ook vochtige en
met plassen bezaaide vloeren in een zwembadcomplex creëren geen aansprakelijkheid
aangezien het normaal is dat zulke vloeren nat zijn en dit ook duidelijk zichtbaar is voor de
2486
Cf.supra: randnrs. 101-102. 2487
A. CLARK, Product liability, Londen, Sweet & Maxwell, 1989, 86. 2488
Rb. Amsterdam 17 december 2008, NJ 2009, 311. In soortgelijke zin, zie: OLG Hamm 14 februari 2001,
NJW 2001, 1654; OLG Hamm 14 juli 2004, NJW 2005, 295; L.T. KOZLOWSKI en B.Q. EDWARDS, “’Not safe’ is
not enough: smokers have a right to know more than there is no safe tobacco product”, Tobacco Control 2005,
afl. 14, (ii3) ii4 en B. DAILLE-DUCLOS, “La Seita n’est pas responsable du préjudice subi par un fumeur du fait
de son tabagisme, sur le fondement de l’obligation et de sécurité”, Le Semaine Juridique Edition Générale 2006,
afl. 40, 2-3. 2489
Cass.Fr. 20 november 2003, JCP 2004, D. 2003, 2902, noot L. GRYNBAUM; CA Orléans 10 september 2001,
JCP 2002, II, 10133, noot B. DAILLE-DUCLOS en CA Montpellier 22 maart 2006, beschikbaar via
www.legifrance.fr. 2490
Rb. Luik 23 december 1955, RGAR 1956, 5780. 2491
Cass. 29 maart 1976, RGAR 1977, 9772 en Brussel 17 december 1974, De Verz. 1977, afl. 246, 371. 2492
Hof s’-Hertogenbosch 13 november 1979, NJ 1980, 370. 2493
Bogle v. Mc Donald’s Restaurants, 175 EWHC 490 (2002).
356
bezoeker ervan.2494
Daarentegen moet de uitbater van een sauna wel waarschuwen voor de
exacte plaats van de stoomuitlaat in een stoomcabine en voor het risico op brandwonden dat
de hete stoom inhoudt, nu dat risico niet van algemene bekendheid is.2495
Tevens is de
producent van chocoladeproducten niet verplicht om te waarschuwen voor het risico op
diabetes als gevolg van een overvloed aan chocolade, nu de gemiddelde consument geacht
wordt dit risico te kennen.2496
In soortgelijke zin wordt van de gemiddelde consument
verwacht dat hij weet dat versgeperst fruitsap zonder conserveringsmiddelen snel bederft en
dat als gevolg van een gistingsproces druk kan ontstaan in de fles. De producent hoeft dan ook
niet te waarschuwen voor de gevaren van het lang en ongekoeld bewaren van dit sap.2497
401. Bovenstaande toont aan dat de waarschuwingsplicht van de producent beperkt is tot de
algemene kennis van de productgebruiker.2498
Hoewel dit in theorie eenvoudig lijkt, moet
opgemerkt worden dat het niet altijd even gemakkelijk is om te beslissen of iets al dan niet tot
de algemene kennis behoort. Bij deze vraag spelen dan ook verschillende elementen een rol,
zoals de aard van het product, de aard van het gevaar en de doelgroep van het publiek.
In navolging van het concept “gemiddelde consument”, dat te vinden is in diverse aspecten
van het handelsrecht en het economisch recht, moet ook voor de waarschuwingsplicht van de
producent aangenomen worden dat de doorsnee-gebruiker van het product in acht genomen
moet worden bij de vraag of iets al dan niet tot de algemene kennis behoort.2499
Aan de hand
van dit concept wordt aldus getoetst wat wel en wat niet tot de algemeen gekende risico’s
behoort. Zoals gezegd, verdient dit begrip wel een voldoende concrete invulling, onder andere
door inachtname van diverse concrete omstandigheden zoals de doelgroep van het product en
de aard van het product.
2494
S. ILLEGEMS, “De waarschuwingsverplichting van de uitbater van een zwembadcomplex” (noot onder Gent
19 september 2013), TBBR 2015, afl. 4, (215) 217 (zie ook de verwijzingen aldaar). 2495
Gent 19 september 2013, TBBR 2015, afl. 4, 212, noot S. ILLEGEMS. 2496
OLG Düsseldorf 20 december 2002, VersR. 2003, 912. In soortgelijke zin, zie: Kozlowski v. John E. Smith’s
sons, 87 Wis.2d 882 en 275 N.W.2d 915 (1979). 2497
Rb. Maastricht 21 maart 2002, TvC 2003, afl. 1, 65. 2498
S. LENZE, “German product liability law: between European Directives, American Restatements and
common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective, Cambridge, University
Press, 2005, (100) 105. 2499
E. CAUSIN, noot onder Cass. 29 maart 1976, RGAR 1977, 9772.
357
C. Alle gekende risico’s?
402. Tot slot is het nog de vraag of voor het overige voor alle gekende risico’s van het
product gewaarschuwd moet worden of niet. Meer specifiek moet nagegaan worden of te
allen tijde voor alle mogelijke – doch gekende – productrisico’s gewaarschuwd moet worden
dan wel enkel voor de meest ernstige en/of de meest voorkomende.2500
Deze vraag heeft
voornamelijk weerklank gekregen met betrekking tot de vermelding van bijwerkingen van
geneesmiddelen in diens bijsluiter. Niettemin kunnen de principes ter zake m.i. toegepast
worden voor productwaarschuwingen in het algemeen.
In principe zijn er twee antwoorden mogelijk op de voorliggende vraag. Enerzijds kan men
eisen dat enkel informatie omtrent bepaalde risico’s – bijvoorbeeld de meest ernstige of de
meest voorkomende – meegedeeld wordt. Anderzijds is het mogelijk dat steeds een
waarschuwing voor elk mogelijk, gekend risico verlangd wordt.2501
403. Bepaalde rechtspraak heeft zich uitgesproken in die zin dat gewaarschuwd moet
worden voor alle mogelijke productrisico’s.2502
Met betrekking tot geneesmiddelen verwacht
deze strekking namelijk dat in de bijsluiter gewaarschuwd wordt voor alle gekende
bijwerkingen, zelfs als het voorkomen ervan statistisch gezien zeer laag is.2503
Meer in het
algemeen, oordeelde het Franse Hof van Cassatie dat de producent de verplichting heeft om te
waarschuwen voor alle (gekende) productrisico’s, niet enkel de risico’s die normaal zijn bij
gebruik van het product maar ook voor de exceptionele risico’s.2504
Ook in diverse rechtsleer
wordt deze stelling verdedigd.2505
2500
C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te waarschuwen in de bijsluiter
opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet productenaansprakelijkheid?” (noot onder Rb. Brussel
10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 291. 2501
C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te waarschuwen in de bijsluiter
opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet productenaansprakelijkheid?” (noot onder Rb. Brussel
10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 291-293. 2502
Zie inter alia: Paris 23 september 2004, D. 2005, 1012, noot A. GORNY en Davis v. Wyeth Laboratoris, Inc.,
399 F.2d 121 (1968). 2503
Gober v. Revlon, Inc., 317 F.2d 47 (1963); Sterling Drug, Inc. v. Cornish, 370 F.2d 82 (1967); Basho v.
Sterling Drug, Inc., 416 F.2d 417 (1969); Cunningham v. Charles Pfizer & Co., 532 P.2d 1377 (1974) en Mahr
v. G.D. Saerle & Co., 390 N.E.2d 1214 (1979). Zie ook: Parijs 23 september 2004, D. 2005, 1012. 2504
Cass.Fr. 22 mei 2008, nr. 06-14952, beschikbaar via www.lexisnexis.com en Cass.Fr. 16 oktober 2013, nr.
12-19.499, beschikbaar via www.lexisnexis.com. 2505
B.J. MAEDGEN en S.L. MCCALL, “A survey of law regarding the liability of manufacturers and sellers of
drug products and medical devices”, St.Mary’s L.J. 1986-87, afl. 18, (395) 409-411; I. GIESEN, Handle with
care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Den Haag, Boom Juridische
Uitgevers, 2005, 25 en C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te
waarschuwen in de bijsluiter opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet
productenaansprakelijkheid?” (noot onder Rb. Brussel 10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 292-294.
358
Het voordeel van bovenstaande is dat de gebruiker van het product zeer uitgebreid
geïnformeerd wordt en aldus ontegensprekelijk op uitermate geïnformeerde wijze kan
beslissen een product al dan niet aan te kopen en/of te gebruiken.2506
Een potentieel nadeel is
dan weer dat het risico bestaat dat de productgebruiker wordt overladen met (te) veel
informatie.
404. Andersluidende rechtspraak is van oordeel dat – in casu wederom met betrekking tot
geneesmiddelen – enkel melding gemaakt moet worden van de meest ernstige bijwerkingen
zodat kleine risico’s niet ter kennis gebracht moeten worden van de patiënt.2507
Wat dit laatste
betreft, zijn waarschuwingen voor een one-in-a-million-risk dus niet nodig.2508
In soortgelijke
zin besliste het hof van beroep te Gent in een zaak omtrent gebluste kalk dat de vermelding
waarvoor het product geschikt is en een pictogram dat aangeeft dat het product bestemd is
voor bouwactiviteiten voldoende is, ondanks het ontbreken van een aantal expliciete
veiligheidswaarschuwingen, om te concluderen dat bouwmaterialen gevaarlijk kunnen zijn
voor de ogen en niet ingenomen mogen worden.2509
Ook in de rechtsleer heeft deze strekking
gehoor gevonden. Zo menen sommigen dat een overvloed aan informatie vermeden moet
worden aangezien anders het gevaar bestaat dat de productgebruiker door de bomen het bos
niet meer ziet.2510
Anderen menen genuanceerder dat weliswaar niet voor alle gekende risico’s
gewaarschuwd moet worden maar wel voor de risico’s die een invloed kunnen hebben op de
beslissing van de gebruiker om het product al dan niet te gebruiken.2511
Het voordeel van deze stelling is dat de gebruiker van een product niet overladen wordt met
informatie en aldus sneller gerichte informatie kan terugvinden.2512
Bepaalde rechtsleer
nuanceert dit voordeel enigszins door te zeggen dat het vrij onwaarschijnlijk is dat een
rechtbank een product onveilig beschouwt omwille van de te uitgebreide of te informatieve
presentatie ervan.2513
Als nadeel van deze strekking kan gewezen worden op het feit dat de
productgebruiker niet over elk mogelijk risico geïnformeerd wordt.2514
2506
C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te waarschuwen in de bijsluiter
opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet productenaansprakelijkheid?” (noot onder Rb. Brussel
10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 293. 2507
Zie inter alia: Merril v. Beaute Vues Corp., 235 F.2d 893 (1956); Wright v. Carter Products, 244 F.2d 53
(1957); Bonowski v. Revlon, Inc., 251 Iowa 141 en 100 N.W.2d 5 (1959); Kaempfe v. Lehn & Fink Products
Corp., 21 A.D.2d 197 en 249 N.Y.S.2d 840 (1964) en Breland v. Procter & Gamble, Prod.Liab.RepI 7974 (1977).
Zie ook: Cass.Fr. 8 april 1999, JCP 1999, II, 20721. 2508
Thibault v. Sears, Roebuck & Co., 118 N.H. 802 en 395 A.2d 843 (1978). 2509
Gent 27 november 2008, TBBR 2010, 510, noot N. VAN GELDER. 2510
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie in handleidingen van gebruiksprodukten, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1990, 101; G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993,
38 en D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000, 65. 2511
C. DELFORGE, “Médicaments dangereux: qui est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari
2013), Con.M. 2014, afl. 2, (79) 104. 2512
C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te waarschuwen in de bijsluiter
opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet productenaansprakelijkheid?” (noot onder Rb. Brussel
10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 292. 2513
D. WUYTS, “Productaansprakelijkheid: een Richtlijn voor (n)iets?”, TBBR 2008, afl. 1, (2) 13. 2514
C. LEMMENS, “Voor welke bijwerkingen dient een geneesmiddelenproducent te waarschuwen in de bijsluiter
opdat zijn product niet ‘gebrekkig’ is in de zin van de wet productenaansprakelijkheid?” (noot onder Rb. Brussel
10 februari 2005), T.Gez. 2007-08, afl. 4, (286) 292.
359
405. Naar mijn mening verdient de laatste strekking niettemin de voorkeur. In navolging
van PAPE kan immers aangenomen worden dat voor de minieme productrisico’s niet
gewaarschuwd moet worden teneinde een overvloed aan informatie tegen te gaan.2515
Verder
zal nog blijken dat vanuit de psychologie en de ergonomie, verdedigd wordt dat de
effectiviteit van waarschuwingen in belangrijke mate verhoogd wordt door het aantal
waarschuwingen te reduceren.2516
Onderzoek heeft zelfs aangetoond dat een waarschuwing
voor minieme risico’s een negatieve invloed kan hebben op de geloofwaardigheid van andere
waarschuwingen.2517
Te veel informatie leidt er namelijk toe dat de productgebruiker
enerzijds een selectie zal maken van informatie die hij leest en anderzijds dat hij binnen de
gelezen informatie moeilijkheden heeft om te beslissen welke informatie nu al dan niet
belangrijk is. Het is, vanuit de psychologie en ergonomie gezien, aldus van belang om een
weloverwogen selectie te maken van de risico’s en gevaren waarvoor men de
productgebruiker wil informeren.2518
Bovenstaande behoeft wel een belangrijke nuance. In navolging van eerder vermelde
rechtsleer kan gezegd worden dat gewaarschuwd moet worden voor de risico’s die een
invloed hebben op de beslissing van de productgebruiker om het product al dan niet te
gebruiken.2519
Bijgevolg moet niet voor alle gekende risico’s gewaarschuwd worden maar
enkel voor die risico’s die van invloed kunnen zijn op de beslissing van de productgebruiker.
Hiermee wordt aansluiting gezocht bij de theorie van de informed consent in het medisch
recht. Krachtens artikel 8, §2 Wet Patiëntenrechten moet de patiënt immers enkel
geïnformeerd worden over de voor hem relevante tegenaanwijzingen. Wat een relevant risico
is, wordt bepaald in functie van de risicofrequentie, de ernst van het risico en de persoon van
de patiënt.2520
Toegepast op de waarschuwingsplicht met betrekking tot productrisico’s moet
dus niet voor alle gekende risico’s gewaarschuwd worden maar enkel voor de risico’s die,
vanuit het oogpunt van de productgebruiker, relevant (kunnen) zijn.
Hierbij spelen de waarschijnlijkheid van het risico en de ernst van een mogelijk risico een
belangrijke rol.2521
Hoe waarschijnlijker en/of hoe ernstiger het potentiële risico, hoe sneller
sprake is van een relevant risico dat gemeld moet worden. De risicobeoordeling van het
product speelt aldus een cruciale rol. Men kan echter niet louter in abstracto kijken naar de
2515
Zie hierover: S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and
ergonomics, Den Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 299-302. 2516
Zie hierover ook: H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-
94, afl. 41, (1193) 1211-1212. 2517
J. EDWORTHY en A. ADAMS, Warning design: a research prospective, Londen, Taylor and Francis, 1996, 48. 2518
D. VAN AKEN, W.A.M. HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van
veilige producten, Utrecht, Lemma BV, 1996, 98. 2519
C. DELFORGE, “Médicaments dangereux: qui est responsable de quels défauts” (noot onder Luik 17 januari
2013), Con.M. 2014, afl. 2, (79) 104. 2520
Zie hierover: T. VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis,
Antwerpen, Maklu, 1997, 295-304; E. DELBEKE, “De informatieplicht over de relevante risico’s van een
medische ingreep: draagwijdte, determinerende factoren en gevolgen bij miskenning”, T.Gez. 2007-08, (355)
358-361 (zie ook de verwijzingen aldaar) en C. LEMMENS, “De invulling van het begrip ‘relevant risico’ aan de
hand van de frequentie en de ernst van het risico” (noot onder Rb. Hasselt 15 april 2010), T.Gez. 2010-11, 156-
157. 2521
H. COUSY, Problemen van produktenaansprakelijkheid, Brussel, Bruylant, 1978, 85 en C. HODGES, M.
TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 260-261.
360
ernst en/of het statistisch voorkomen van een bepaald risico. Ook andere elementen moeten
bij de beoordeling van de relevantie van het risico in acht genomen worden. Voornamelijk de
doelgroep – naar analogie met de persoon van de patiënt in het medisch recht – is hierbij van
belang. Terecht wordt immers opgemerkt dat een miniem risico voor een bepaalde kwetsbare
doelgroep van groot belang kan zijn, zodat een waarschuwing hieromtrent op zijn plaats is.2522
Voor producten die op kwetsbare doelgroepen – zoals kinderen of mindervalide personen –
gericht zijn, zullen dus meer risico’s relevant geacht worden om te melden. Tot slot speelt de
aard van het product naar mijn mening enige rol bij deze beoordeling. Indien het product
bijvoorbeeld specifiek gericht is op de veiligheid van de productgebruiker – zoals
beschermingskledij – zullen de risico’s van dit product sneller als relevant bestempeld worden
en aldus gesignaleerd moeten worden.
§ 4. INVULLING VAN DE INFORMATIE- EN WAARSCHUWINGSVERPLICHTING
A. Juridische invulling
406. Wat de algemene informatieplicht in het consumentenrecht betreft, wordt aangenomen
dat de informatie moet beantwoorden aan de verwachting van de redelijkerwijs voorzienbare,
gemiddelde consument.2523
Deze laatste is, aldus het Hof van Justitie: ‘een gemiddeld
geïnformeerde, omzichtige en oplettende gewone consument.’2524
Noch de Richtlijn
Productveiligheid noch de Richtlijn Productaansprakelijkheid scheppen echter verdere
duidelijkheid over de concrete invulling van de informatie- en waarschuwingsverplichting van
de producent.2525
Juridisch gezien is de beoordeling van de waarschuwing dan ook steeds
subjectief en zeer feitelijk.2526
In die optiek is sprake van een adequate waarschuwing wanneer deze in het oog springt,
leesbaar en begrijpelijk is en voldoende overtuigend om het gedrag aan te passen.2527
In
soortgelijke bewoordingen zeggen anderen dat het moet gaan om sterke, heldere, expliciete,
zichtbare en leesbare bewoordingen.2528
Elders valt dan weer te lezen dat sprake is van een
2522
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 301-302. 2523
B. GOFFAUX, “Le devoir général d’information en droit belge de la consommation”, DCCR 2013, afl. 100-
101, (253) 256. 2524
Zie inter alia: arrest Hof van Justitie van 16 juli 1998, Gut Springenheide en Tusky, C-210/96, Jurispr. 1998,
blz. I-4657, overweging 31; arrest Hof van Justitie van 13 januari 2000, Estéé Lauder, C-220/98, Jurispr. 2000,
blz. I-17, overweging 27 en arrest Hof van Justitie van 10 september 2009, Alberto Severi, C-447/07, Jurispr.
2009, blz. I-8041, overweging 61. 2525
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 108. 2526
K. ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the
defense oktober 1998, (7) 7. 2527
R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996, 116 en S.
PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den Haag,
Eeleven International Publishing, 2012, 361. 2528
Rb. Antwerpen 30 november 1972, RGAR 1973, 9012; Schuh v. Fox River Tractor Co., 63 Wis.2d 728 en
218 N.W.2d 279 (1974); Kozlowski v. John E. Smith’s sons, 87 Wis.2d 882 en 275 N.W.2d 915 (1979);
Gracyalny v. Westinghouse Electric Corporation, 723 F.2d 1311 (1983); T. BOURGOIGNIE, “Le traitement des
produits défectueux en droit belge: pratique et perspectives”, JT 1976, (489) 511; F. DOMONT-NAERT, noot
onder Brussel 16 juni 1982, TBH 1983, (526) 528 en P. SARGOS, “L’information sur les médicaments – Vers un
361
adequate waarschuwing wanneer deze redelijkerwijs duidelijk maakt aan de gebruiker wat het
mogelijke risico van het product is.2529
De gebruiker moet met andere woorden op basis van
leesbare en heldere bewoordingen op correcte wijze weten om te gaan met het product.2530
Zo
moet de producent het midden vinden tussen te algemene en vage woorden die eigenlijk niets
zeggen en te gedetailleerde of technische informatie, waar de doorsnee-gebruiker niets aan
heeft.2531
407. Uit de rechtspraak en rechtsleer zijn weinig algemene richtlijnen te vinden over wat,
juridisch gezien althans, een correcte waarschuwing is. Vaak wordt enkel verwezen naar de
vereisten van een duidelijke, een volledige, een leesbare en/of een adequate waarschuwing
zonder verdere uitleg. Doorgaans wordt dan op basis van de voorliggende feiten van een
geschil beslist of sprake is van een correcte waarschuwing zonder dat duidelijke vereisten
vooropgesteld worden waaraan de waarschuwing effectief getoetst wordt. Het is dan ook niet
evident om uitspraken te doen over de concrete invulling van de informatie- en
waarschuwingsplicht van de producent. De Nederlandse rechtspraak kan hierbij echter
enigszins richtinggevend zijn. Sinds het Jetblast-arrest van de Hoge Raad wordt in de
Nederlandse rechtspraak immers aangenomen dat sprake is van een afdoende waarschuwing
wanneer het te verwachten valt dat deze waarschuwing zal leiden tot een handelen of nalaten
waardoor het risico vermeden wordt.2532
Deze redenering kan m.i. ook gelden voor de
Belgische – en de Europese – waarschuwingsverplichting. Een adequate waarschuwing moet
dus omschreven worden als een waarschuwing waarvan te verwachten valt dat ze zal leiden
tot opvolging of een gedragsaanpassing.
Bepaalde rechtsleer is echter van oordeel dat de Hoge Raad met het Jetblast-arrest de lat te
hoog heeft gelegd en dat deze strenge maatstaf als het ware een risicoaansprakelijkheid
introduceert.2533
In navolging van andere rechtsleer moet aangenomen worden dat geen te
verregaande gevolgen verbonden mogen worden aan deze maatstaf. Een waarschuwing kan
namelijk afdoende zijn indien ze niet opgevolgd werd door de gewaarschuwde en er daardoor
schade ontstaan is.2534
Het moet enkel te verwachten zijn dat de waarschuwing zal leiden tot
een gedragsaanpassing. Het gaat met andere woorden om de geobjectiveerde verwachting van
de waarschuwende persoon dat de gemiddelde, redelijk denkende mens aan wie de
waarschuwing is gericht, zijn gedrag zal aanpassen.2535
Een absolulte navolging van iedere
waarschuwing wordt niet verwacht.
bouleversement majeur de l’appréciation des responsabilités”, La semaine juridique. Edition Générale, 1999, afl.
24, nr. 25. 2529
Alexander v. Morning Pride Manufacturing, 913 F.Supp. 362 (1995). 2530
F. DOMONT-NAERT, noot onder Brussel 16 juni 1982, TBH 1983, (526) 528. 2531
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 76. 2532
HR 28 mei 2004, NJ 2005, 105. 2533
I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 84-85. 2534
S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in het
productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 380-381. 2535
S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in het
productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 380.
362
B. Psychologische invulling
408. Uit bovenstaande kan besloten worden dat uit de rechtspraak en rechtsleer niet echt
afgeleid kan worden wat juridisch gezien al dan niet een adequate waarschuwing is. Dit is
enigszins logisch aangezien de informatie- en waarschuwingsverplichting, bij gebrek aan
specifieke regels hieromtrent in de algemene productveiligheidswetgeving, terug te brengen
zijn tot de algemene zorgvuldigheidsnorm.2536
De invulling van informatie en
waarschuwingen geschiedt bijgevolg in functie van de concrete omstandigheden zodat het
moeilijk is om hier algemene richtlijnen uit te trekken.
Een bijkomende verklaring is daarnaast te vinden in het feit dat de effectiviteit van een
waarschuwing hoe dan ook niet op zuiver juridische wijze beoordeeld kan worden maar dat
dit mede vanuit de (cognitieve) psychologie en/of de ergonomie moet gebeuren.2537
Daar waar
het vanuit juridisch oogpunt vaak voldoende is dat heldere en duidelijke productinformatie
beschikbaar is, kan vanuit diverse gedragswetenschappen inzicht verworven worden in vragen
omtrent de concrete invulling van deze informatie.2538
Het is dan ook van belang om
informatie en waarschuwingen vanuit andere oogpunten te bekijken teneinde niet te snel te
besluiten tot een adequate waarschuwing.2539
Bijgevolg kan ingestemd worden met de
redenering dat sprake is van een adequate waarschuwing wanneer deze (in grote mate)
overeenstemt met een adequate waarschuwing volgens onder andere de cognitieve
psychologie.2540
409. Vanuit de cognitieve psychologie en de ergonomie kan een beter inzicht verworven
worden met betrekking tot vragen zoals welke informatie verstrekt moet worden en in welke
vorm dit best plaatsvindt.2541
Hiertoe bestaan diverse modellen om de effecten van informatie
op het menselijk gedrag te analyseren.2542
Vele van deze modellen lijken sterk op elkaar en
omvatten in zekere mate dezelfde stappen die de informatie moet doorlopen teneinde enige
effectiviteit te hebben.2543
In het algemeen zijn al deze modellen terug te brengen tot twee
algemene modellen die doorgaans gebruikt worden in psychologisch onderzoek naar
waarschuwingen, namelijk: de communications theory en de human information processing
theory.2544
Dit eerste model is vrij eenvoudig want het gaat slechts uit van vier elementen die
onderzocht moeten worden: de bron van de waarschuwing, het gebruikte medium, de
boodschap en de ontvanger. Het tweede model is wat gedetailleerder en omvat diverse fases
die de waarschuwing succesvol moet doorlopen gaande van de bron van de waarschuwing
2536
Cf.supra: randnr. 385. 2537
I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 55-56 en K.R. LAUGHERY, “Safety communications: warnings”,
Applied Ergonomics 2006, afl. 37, (467) 467. 2538
M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 27. 2539
H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94, afl. 41, (1193)
1206. 2540
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 362-365. 2541
M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 27. 2542
M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 29. 2543
M. VAN DELFT-BAAS, Produktinformatieplichten, Deventer, Kluwer, 1987, 29-30. 2544
K.R. LAUGHERY, “Safety communications: warnings”, Applied Ergonomics 2006, afl. 37, (467) 469-470.
363
over diens aandachttrekkende functie en het begrijpen van de waarschuwing tot uiteindelijk
een gedragsaanpassing.
In dit proefschrift wordt er voor gekozen om uitvoeriger stil te staan bij één specifiek model
en de toepassing ervan op productinformatie- en waarschuwingen, met name het C-HIP
model.2545
Deze keuze wordt enerzijds verantwoord vanuit de populariteit van dit model,
zeker wanneer het gaat om (product)waarschuwingen.2546
Het C-HIP model wordt door
sommigen zelfs bestempeld als een goede combinatie van alle mogelijke modellen.2547
Ook in
ander onderzoek op het gebied van productinformatie en -waarschuwingen wordt doorgaans
teruggegrepen naar het C-HIP model of modellen die hier vrij gelijkaardig aan zijn, in die zin
dat ze in grote mate dezelfde fases omvatten.2548
Zelfs onderzoek dat op het eerste gezicht een
ander model hanteert, is de facto vaak onder het C-HIP model te brengen. Zo kan gewezen
worden op de zogenaamde Rational Risk Calculator uit de law and economics en het Mistake
and Momentary Inattention Model uit de sociale wetenschappen.2549
Dit eerste model gaat uit
van de idee dat de productgebruiker een rationeel wezen is dat persoonlijke voordelen en
kosten van activiteiten of producten afweegt alvorens een risico te nemen. Dit model sluit,
zoals nog zal blijken, mooi aan bij de laatste fases van het C-HIP model. Het tweede model
uit de sociale wetenschappen focust daarentegen op de inherente beperkingen van de mens om
keuzes te maken als gevolg van beperkte tijd, een verspreide aandacht of gelimiteerde
begrijpmogelijkheden. Dit sluit dan weer perfect aan bij de eerste fases van het C-HIP model.
Anderzijds is het niet mijn bedoeling noch mogelijk om een volledige bespreking van de
psychologische aspecten van productinformatie en -waarschuwingen en specifiek dan de
impact ervan op de juridische beoordeling, door te voeren in dit proefschrift. Dit werd, vanuit
het C-HIP model althans, immers al gedaan door PAPE in haar proefschrift. 2550
Om die reden
kan bijkomend de keuze voor het C-HIP model gerechtvaardigd worden. Op basis van het
proefschrift van PAPE kan zo immers volstaan worden met de krachtlijnen van de
psychologische invulling van een productwaarschuwing. Op die manier moet het reeds
gevoerde onderzoek niet opnieuw uitgevoerd worden.
2545
Het betreft het Communication Human Information Processing-model, wat een model is uit de cognitieve
psychologie waarrond onderzoek inzake waarschuwingen kan worden georganiseerd en gestructureerd. Zie
hierover in het algemeen: M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R. LAUGHERY, “Organizing theoretical
framework: a consolidated communication-human information processing (C-HIP) model” in M.S. WOGALTER,
D.M. DEJOY en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor &
Francis, 1999, 15-23 en M.S. WOGALTER, “Communication-human information processing (C-HIP) model” in
M.S. WOGALTER (ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers,
2006, 51-61. 2546
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 94. 2547
K.R. LAUGHERY, “Safety communications: warnings”, Applied Ergonomics 2006, afl. 37, (467) 470. 2548
Zie inter alia: M.R. LETHO en J.M. MILLER, Warnings. Volume 1: fundamentals, design and evaluation
methodologies, Michigan, Fuller Technical Publications, 1986, 288p. en W.A. ROGERS, N. LAMSON en G.K.
ROUSSEAU, “Warning research: an integrative perspective”, Human Factors 2000, vol. 42, afl. 1, 102-139. 2549
Zie hierover uitgebreid: H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev.
1993-94, afl. 41, (1193) 1197-1198 en 1198-1206. 2550
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 473p.
364
1. C-HIP MODEL: ALGEMEEN
410. Het C-HIP model bestaat uit verschillende fases gaande van de bron van de
waarschuwing over het waarnemen en begrijpen ervan tot de uiteindelijke overtuiging om de
waarschuwing op te volgen. Al deze fases kunnen beschouwd worden als een soort
“flessenhals” in die zin dat wanneer er iets misloopt in de ene fase, dit vermoedelijk gevolgen
zal hebben voor alle latere fases, wat uiteindelijk zal leiden tot de conclusie dat sprake is van
een niet-adequate waarschuwing.2551
Een waarschuwing is bijgevolg enkel adequaat wanneer
ze alle fases van het C-HIP model doorstaat. De belangrijkste fases van dit model worden
hierna besproken.
2. BRON VAN DE WAARSCHUWING
411. Ten eerste moet aandacht besteed worden aan de bron van de waarschuwing.2552
Hiermee wordt enerzijds de zender van de informatie en anderzijds het middel waarmee de
informatie verzonden wordt, bedoeld. De zender van de informatie kan een rol spelen bij de
vraag of een waarschuwing al dan niet gelezen wordt. Zo is het van belang of de
waarschuwing uitgaat van de producent, de overheid of een non-profit-organisatie aangezien
de verwachte geloofwaardigheid van deze persoon een rol speelt bij de impact van de
waarschuwing.2553
Het middel waarlangs de waarschuwing verzonden wordt kan dan weer
van invloed zijn op de vraag of deze waarschuwing aankomt bij de productgebruiker en of de
waarschuwing begrijpelijk is.2554
Doorgaans zijn er drie categorieën van mogelijke middelen: geschreven waarschuwingen,
stem- of geluidswaarschuwingen en videowaarschuwingen. Onderzoek heeft aangetoond dat
het gebruik van meerdere van deze communicatiemiddelen een positief resultaat oplevert voor
de verwerking van de informatie.2555
Wat de video-waarschuwingen betreft, werd
bijvoorbeeld aangetoond dat de informatie doorgaans beter en over een langere periode
onthouden en begrepen wordt.2556
2551
M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R. LAUGHERY, “Organizing theoretical framework: a consolidated
communication-human information processing (C-HIP) model” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R.
LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999, (15) 18-19. 2552
M.S. WOGALTER, “Communication-human information processing (C-HIP) model” in M.S. WOGALTER
(ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (51) 52. 2553
M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R. LAUGHERY, “Organizing theoretical framework: a consolidated
communication-human information processing (C-HIP) model” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R.
LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999, (15) 17. 2554
S.B. PAPE, “Productwaarschuwingen: psychologische lessen voor de jurist” in W.H. VAN BOOM, I. GIESEN en
A.J. VERHEIJ (eds.), Gedrag en privaatrecht. Over gedragspresumpties en gedragseffecten bij privaatrechtelijke
leerstukken, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, (245) 254. 2555
S.B. PAPE, “Productwaarschuwingen: psychologische lessen voor de jurist” in W.H. VAN BOOM, I. GIESEN en
A.J. VERHEIJ (eds.), Gedrag en privaatrecht. Over gedragspresumpties en gedragseffecten bij privaatrechtelijke
leerstukken, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, (245) 254 (zie ook de verwijzingen aldaar in voetnoot
38). 2556
B.M. RACICOT en M.S. WOGALTER, “Effects of a video warning sign and social modeling on behavioral
compliance”, Accid.Anal & Prev. 1995, vol. 27, afl. 1, (57) 63.
365
Ook het gebruik van geluidswaarschuwingen leidt klaarblijkelijk tot een grotere
overeenstemming.2557
Belangrijk is dan wel dat geluidswaarchuwingen voldoende duidelijk
zijn. Zo oordeelde het Hof te Amsterdam dat een “klikgeluid” als teken van een veilige
vergrendeling, onvoldoende is indien in de gebruiksvoorschriften van het product niet
meegedeeld wordt dat sprake is van een veilige installatie na het horen van dat geluid.2558
In
sommige gevallen is de aanwezigheid van een geluid op zichzelf dan weer voldoende. Zo
oordeelde een Amerikaanse rechtbank dat het geluid van een werkende motor voldoende
waarschuwt voor de mogelijke gevaren van een product.2559
412. Wat productwaarschuwingen betreft, zal het in de meeste gevallen enkel gaan om
geschreven waarschuwingen.2560
Hoewel het gebruik van geluids- of videowaarschuwingen
steeds goedkoper wordt, moet aangenomen worden dat dit toch nog een te kostelijke en
ingewikkelde methode is voor de meeste (consumenten)producten.2561
. Om die reden wordt
hierna voornamelijk stilgestaan bij de eisen die het C-HIP model stelt aan geschreven
waarschuwingen.
3. AANDACHT TREKKEN
413. Het C-HIP model vereist van een waarschuwing dat ze de aandacht trekt.2562
Naast een
informerende functie heeft een waarschuwing dus ook een aandachtstrekkende functie.2563
Doorgaans is de aandacht van de productgebruiker immers verspreid over verschillende
elementen uit de omgeving en is deze gebonden aan tijdsaspecten.2564
Het is echter van belang
dat de waarschuwing waargenomen wordt, wat niet altijd eenvoudig is.2565
Zo is het mogelijk
dat een waarschuwing niet opgemerkt wordt of dat ze niet als dusdanig geconcipieerd
wordt.2566
De waarschuwing moet dus voldoende prominent als dusdanig aanwezig zijn.2567
De producent mag er bijgevolg niet te snel van uitgaan dat de waarschuwing opgemerkt en
gelezen wordt.2568
2557
M.S. WOGALTER, M.J. KALSHER en B.M. RACICOT, “Behavioral compliance with warnings: effects of voice,
context and location”, Safety Science 1993, afl. 16, (637) 651-652. 2558
Hof Amsterdam 2 september 1997, TvC 1998, afl. 1, 68. 2559
Larue v. National Union Electric Corp., 571 F.2d 51 (1978). 2560
K. ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the
defense oktober 1998, (7) 8. 2561
V.C. CONZOLA en M.S. WOGALTER, “Using voice and print directives and warnings to supplement product
manual instructions”, International Journal of Industrial Ergonomics 1999, afl. 23, (549) 555. 2562
M.S. WOGALTER, “Communication-human information processing (C-HIP) model” in M.S. WOGALTER
(ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (51) 54. 2563
I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 61. 2564
H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94, afl. 41, (1193)
1215-1220. 2565
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie op verbruiksproducten, Leiden, SWOKA Instituut voor consumentenonderzoek, 1989, 7 en
I. GIESEN, “De psychologie achter de waarschuwing: Handle with care!”, AV&S 2006, afl. 1, (3) 5. 2566
M.S. WOGALTER, J.W. BRELSFORD, D.R. DESAULNIERS en K.R. LAUGHERY, “Consumer product warnings:
the role of hazard perception”, Journal of Safety Research 1991, afl. 22, (71) 72. 2567
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 108. 2568
H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94, afl. 41, (1193)
1218.
366
414. De waarschuwing wordt best aangebracht op een plaats waar de doorsnee
productgebruiker zoekt naar informatie en waarschuwingen.2569
Onderzoek heeft aangetoond
dat het in die optiek van belang is om waarschuwingen aan te brengen zo dicht mogelijk bij
het risico waarvoor men waarschuwt.2570
De beste plaats om een waarschuwing aan te
brengen is aldus op het product zelf.2571
Dit geldt zeker voor producten die in noodsituaties
gebruikt worden, zoals brandblusapparaten en sommige geneesmiddelen. Gelet op het feit dat
dergelijke producten in noodsituaties gebruikt worden, zullen de aangebrachte labels enkel
vluchtig gescand worden zodat het van belang is dat de belangrijkste informatie hierop
vermeld wordt.2572
Aangezien het niet altijd mogelijk is om alle informatie op het product zelf aan te brengen, is
het aangeraden om minstens de belangrijkste waarschuwingen op het product aan te
brengen.2573
De overige zaken kunnen dan elders vermeld worden, bij voorkeur met een
verwijzing naar deze informatie op het product zelf.2574
Zo oordeelde een Britse rechter in een
zaak waarin het toxische-shock-syndroom opgetreden was na het inbrengen van een tampon,
dat de waarschuwing voor dit uitzonderlijke syndroom op de verpakking van het product met
een verwijzing naar de bijsluiter voor verdere informatie, voldoende was.2575
Om
waarschuwingen zoveel mogelijk op het product zelf aan te brengen, kan verder gebruik
gemaakt worden van zogenaamde extended labels, zijnde een tekst op het product die verder
kan uitgeklapt worden. Dit is volgens onderzoek zelfs effectiever dat een enkele
waarschuwingstekst aangezien in extended labels meer en aantrekkelijkere informatie
opgenomen kan worden.2576
Wat tot slot de plaatsing van informatie betreft, raadt onderzoek aan om waarschuwingen te
herhalen aangezien op die manier de kans verkleint dat de informatie niet opgemerkt
wordt.2577
Dit herhaaldelijk aanbieden van gevaars- en veiligheidsinformatie leidt tot een
grotere reproductie van de meeste informatie.2578
Naast informatie op het product zelf kan
2569
M.S. WOGALTER, A.B. MAGURNO, R. RASHID en K.W. KLEIN, “The influence of time, stress and location on
behavioral warning compliance”, Safety Science 1998, afl. 29, (143) 155. 2570
J.P. FRANTZ en T.P. RHOADES, “A task-analytic approach to the temporal and spatial placement of product
warnings”, Human Factors 1993, vol. 35, afl. 4, 719-730. 2571
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 78. 2572
M.S. WOGALTER, A.B. MAGURNO, R. RASHID en K.W. KLEIN, “The influence of time, stress and location on
behavioral warning compliance”, Safety Science 1998, afl. 29, (143) 156. 2573
M. THORNTON en T. ELLIS, “United Kingdom” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability,
Londen, Buttersworths, 1992, (429) 465 en D. VAN AKEN, W.A.M. HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H.
SONNEVELD, Handboek ontwerpen van veilige producten, Utrecht, Lemma BV, 1996, 99. 2574
M.S. WOGALTER en W.J. VIGILANTE, “Attention switch and maintenance” in M.S. WOGALTER (ed.),
Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (245) 258. 2575
Worsely v. Tambrands Ltd., 205 PIQR 95 (2000). 2576
M.S. WOGALTER en W.L. VIGILANTE, “Effects of label format on knowledge acquisition and perceived
readability by younger and older adults”, Ergonomics 2003, vol. 46, afl. 4, (327) 342. 2577
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie in handleidingen van gebruiksprodukten, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1990, 20. 2578
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie in handleidingen van gebruiksprodukten, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1990, 39.
367
deze bijvoorbeeld herhaald worden op de individuele verpakking of de algemene verpakking
van het product.
415. De waarschuwing moet daarnaast voldoende als waarschuwing geconcipieerd zijn en
opvallen. Wat dit eerste betreft, moet er over gewaakt worden dat de waarschuwingen en
andere relevante informatie in een overzichtelijke omgeving geplaatst worden.2579
Verder
moet het duidelijk zijn dat het gaat om een waarschuwing en niet om een wasvoorschrift of
dergelijke. Wanneer bijvoorbeeld op een brandweerpak in kleine letters een waarschuwing
aangebracht is die eerder lijkt op een wasvoorschrift, is niet voldaan aan de
aandachttrekkende functie.2580
Om voldoende op te vallen, is voornamelijk de uiterlijke verschijningsvorm van de
waarschuwing van belang.2581
Hierbij zijn kleuren en signaalwoorden de meest voor de hand
liggende middelen.2582
Door het gebruik van kleuren kan men de waarschuwing immers
duidelijk laten afsteken tegen diens achtergrond.2583
Wat het kleurgebruik zelf betreft, heeft
onderzoek aangetoond dat een hogere ernst van risico gekoppeld wordt aan – en aldus meer
aandacht getrokken wordt door – de kleur rood, gevolgd door oranje, geel, groen of blauw en
tot slot wit.2584
Ook het gebruik van signaalwoorden vervult een aandachttrekkende rol. Zo
leidt het aanbrengen van het signaalwoord “STOP” in vetgedrukte woorden binnen een
duidelijke afbakeningslijn sneller tot de aanwezigheid van een adequate waarschuwing.2585
De
interactie tussen het belang van kleuren en signaalwoorden mag ook niet onderschat
worden.2586
Zo zal het gebruik van het sterke signaalwoord “DANGER” in combinatie met
een zwakke kleur – zoals groen – niet op voldoende wijze de aandacht trekken.
2579
M.S. WOGALTER, M.J. KALSHER en B.M. RACICOT, “Behavioral compliance with warnings: effects of voice,
context and location”, Safety Science 1993, afl. 16, (637) 651. 2580
Alexander v. Morning Pride Manufacturing, 913 F.Supp. 362 (1995). In soortgelijke zin, zie: Maize v.
Atlantic Refining Co., 41 A.2d 850 (1945). 2581
K. ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the
defense oktober 1998, (7) 13 en K.R. LAUGHERY, “Safety communications: warnings”, Applied Ergonomics
2006, afl. 37, (467) 470. 2582
I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 66. 2583
A.S. ADAMS en J. EDWORTHY, “Quantifying and predicting the effects of basic text display variables on the
perceived urgency of warning labels: tradeoofs involving font size, border weight and colour”, Ergonomics
1995, afl. 11, 2221-2237. 2584
T.F. BRESHANAN en J. BRYK, “The hazard association values of accident-prevention signs”, Professional
Safety 1975, 17-25 en G.L. DUNLAP, R.E. GRANDA en M.S. KUSTAS, “Observer perceptions of implied hazard:
safety signal word and color words”, IBM Technical Report 1986, zoals aangehaald in C.C. BRAUN en
N.CLAYTON SILVER, “Interaction of signal word and colour on warning labels: differences in perceived hazard
and behavioural compliance”, Ergonomics 1995, vol. 38, afl. 11, (2207) 2208. Beide onderzoeken tonen
eenzelfde beeld met uitzondering van de ordening van blauw en groen. Volgens DUNLAP et al. wordt meer risico
gekoppeld aan de kleur blauw dan aan de kleur groen terwijl dit volgens BRESHANAN en BRYK net omgekeerd
moet zijn. 2585
Voor een concrete toepassing, zie: Zettle v. Handy Manufacturing Company, 837 F.Supp. 222 (1992). 2586
C.C. BRAUN en N.CLAYTON SILVER, “Interaction of signal word and colour on warning labels: differences in
perceived hazard and behavioural compliance”, Ergonomics 1995, vol. 38, afl. 11, (2207) 2218.
368
Daarnaast zijn er nog heel wat andere vormelijke aspecten denkbaar die de aandachttrekkende
functie van de waarschuwing beïnvloeden. Zo kan gewezen worden op de grootte van de
boodschap, het contrast tussen de visuele tekens en de achtergrond en het accentueren van de
boodschap.2587
Ook symbolen, pictogrammen en tekeningen hebben – naast een informerende
functie – een zekere aandachttrekkende functie.2588
Diverse grafische tekens hebben op
zichzelf immers karakteristieken die de aandacht te trekken.2589
Onderzoek heeft bovendien
aangetoond dat een waarschuwing met een symbool vaak sneller waargenomen wordt dan een
zuiver tekstuele waarschuwing.2590
416. Ongeacht de wijze waarop de aandachttrekkende functie van de waarschuwing bereikt
wordt, is het van belang om te wijzen op de duurzaamheid ervan. De producent moet er
namelijk over waken dat zijn waarschuwing de aandachttrekkende functie niet (te veel)
verliest na verloop van tijd. De waarschuwing dient in die optiek zichtbaar en leesbaar te
blijven – en voldoende de aandacht te trekken – in functie van de voorziene gebruiksduur van
het product.2591
Het gebruik van een kleur of verf die snel vervaagt, is aldus afgeraden.2592
In
diezelfde lijn moet de producent er voor zorgen dat de aangebrachte waarschuwingen niet
eenvoudig verwijderd kunnen worden.2593
2587
Voor uitgebreide bespreking, zie: Alexander v. Morning Pride Manufacturing, 913 F.Supp. 362 (1995); A.
VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en veiligheidsinformatie in
handleidingen van gebruiksprodukten, Leiden, SWOKA Instituut voor consumentenonderzoek, 1990, 14; M.S.
WOGALTER en S.D. LEONARD, “Attention capture and maintenance” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R.
LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999, (123) 125-
129; I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 77 en S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned
from cognitive psychology and ergonomics, Den Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 125-137. 2588
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 126 (zie ook de verwijzingen aldaar opgenomen). 2589
M.S. WOGALTER, N.C. SILVER, S.D. LEONARD en H. ZAIKINA, “Warning symbols” in M.S. WOGALTER (ed.),
Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (159) 160. 2590
K.R. LAUGHERY, S.L. YOUNG, K.P. VAUBEL en J.W. BRELSFORD, “The noticeability of warnings on
alcoholic beverage containers”, Journal of Public Policy and Marketing 1993, afl. 12, 38-56. 2591
K.-U. LINK en T. SAMBUC, “Federal republic of Germany” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European
product liability, Londen, Buttersworths, 1992, (123) 143. 2592
M.S. WOGALTER en W.J. VIGILANTE, “Attention switch and maintenance” in M.S. WOGALTER (ed.),
Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (245) 247. 2593
M. THORNTON en T. ELLIS, “United Kingdom” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability,
Londen, Buttersworths, 1992, (429) 464.
369
4. AANDACHT VASTHOUDEN
417. In de tweede fase moet de aandacht vastgehouden worden in die zin dat de
productgebruiker de waarschuwing kan en wil opnemen. Er moet als het ware voldoende
aandacht aan besteed worden teneinde de informatie te decoderen.2594
Dit betekent dat ze
gelezen wordt en dat de boodschap ervan onthouden wordt.2595
Als men onvoldoende tijd
neemt om de waarschuwing volledig op te nemen, verliest deze haar effectiviteit.2596
Voornamelijk de leesbaarheid van de tekst speelt hier een rol.2597
Met andere woorden moet
het voor de gebruiker aangenaam zijn om de waarschuwing volledig te lezen en op te
nemen.2598
De opmaak van de waarschuwing en diens plaatsing staan hierbij centraal.2599
Indien de waarschuwing niet aantrekkelijk is, zal de productgebruiker minder geneigd zijn
hier tijd en moeite aan te besteden.2600
418. Om de leesbaarheid op inhoudelijke wijze te verbeteren, is het aangeraden om een
korte doch krachtige tekst te gebruiken.2601
Te veel informatie – zeker voor kleinere risico’s –
doet de aandacht van de gebruiker verslappen.2602
In diezelfde optiek wordt in de rechtsleer
gesteld dat het niet nodig is om steeds de ultieme, alomvattende waarschuwing te willen
ontwikkelen. Als iedereen dergelijke waarschuwing uitwerkt, zou er te veel gewenning
ontstaan aan dit soort waarschuwingen, wat leidt tot minder aandacht voor waarschuwingen in
het algemeen.2603
Hiermee wordt eveneens aansluiting gezocht bij wat eerder gezegd werd
over de omvang van de waarschuwing. Supra werd immers verdedigd dat niet noodzakelijk
voor elk risico van het product gewaarschuwd moet worden, maar enkel voor die risico’s die
relevant zijn voor de productgebruiker.2604
2594
M.S. WOGALTER, “Communication-human information processing (C-HIP) model” in M.S. WOGALTER
(ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (51) 55. 2595
M.S. WOGALTER en S.D. LEONARD, “Attention capture and maintenance” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY
en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999,
123-148. 2596
M.S. WOGALTER en W.J. VIGILANTE, “Attention switch and maintenance” in M.S. WOGALTER (ed.),
Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (245) 252. 2597
D. VAN AKEN, W.A.M. HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van
veilige producten, Utrecht, Lemma BV, 1996, 101. 2598
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 138. 2599
S.B. PAPE, “Productwaarschuwingen: psychologische lessen voor de jurist” in W.H. VAN BOOM, I. GIESEN en
A.J. VERHEIJ (eds.), Gedrag en privaatrecht. Over gedragspresumpties en gedragseffecten bij privaatrechtelijke
leerstukken, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, (245) 256. 2600
M.S. WOGALTER en S.D. LEONARD, “Attention capture and maintenance” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY
en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999,
(123) 131. 2601
M.S. WOGALTER, S.S. GODFREY, G.A. FONTENELLE, D.R. DESAULNIERS, P.R. ROTHSTEIN en K.R.
LAUGHERY, “Effectiveness of warnings”, Human Factors 1987, vol. 29, afl. 5, (599) 611. 2602
I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 83. 2603
I. GIESEN, “De psychologie achter de waarschuwing: Handle with care!”, AV&S 2006, afl. 1, (3) 6. 2604
Cf.supra: randnr. 402-405.
370
Verder moeten te algemene en vaak voorkomende bewoordingen vermeden worden. Het
gebruik van dergelijke bewoordingen zal onvoldoende de aandacht vasthouden waardoor deze
informatie geen effect meer heeft.2605
Wat de bewoordingen betreft, doet de producent er goed
aan om zijn waarschuwing af te stemmen op de ernst en de waarschijnlijkheid van het
risico.2606
419. Diverse vormelijke aspecten kunnen eveneens bijdragen tot het vasthouden van de
aandacht. Zo is de grootte van de tekst van belang. Dit is vooral zo wanneer het product
gericht is op oudere personen. Hoewel onderzoek heeft aangetoond dat het voor jonge(re)
productgebruikers niet echt relevant is gebleken of het gaat om een klein, gemiddeld of groot
lettertype, verkiezen de meeste mensen toch een grotere waarschuwingstekst. Verder kunnen
witregels tussen de tekst, de leesbaarheid verhogen.2607
Onderzoek heeft evenwel aangetoond
dat de al dan niet aanwezigheid van witregels niet echt invloed heeft op de effectiviteit van de
waarschuwing. Niettemin lijken de productgebruikers zelf wel enige witruimte te verkiezen.
Daarnaast kunnen het lettertype, de algemene layout en het gebruik van hoofdletters een rol
spelen om de leesbaarheid te verhogen.2608
Zo zou het gebruik van hoofdletters in combinatie
met kleine letters bijvoorbeeld leiden tot een hogere leesbaarheid dan het gebruik van
hoofdletters alleen.2609
Vervolgens speelt ook de plaats van de waarschuwing een rol bij de vraag of de
waarschuwing in staat is om de aandacht vast te houden. Verschillende onderzoeken hebben
aangetoond dat een substantiële hoeveelheid van de bevolking de aangebrachte
waarschuwingen niet of slechts gedeeltelijk leest, omwille van het feit dat men
waarschuwingen niet nodig acht.2610
Teneinde de leesbaarheid te verhogen, is het bijgevolg
aangeraden om waarschuwingen zoveel mogelijk te integreren bij de gebruiksvoorschriften,
die wel vaker geraadpleegd worden.2611
Verder kan het gebruik van symbolen, tekeningen of
pictogrammen leiden tot een betere leesbaarheid.2612
2605
D.L. SCAMMON, “‘Information load’ and consumers”, Journal of Consumer Research 1977, vol. 4, afl. 3,
(148) 155 2606
M. THORNTON en T. ELLIS, “United Kingdom” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability,
Londen, Buttersworths, 1992, (429) 465. 2607
Zie hierover: M.S. WOGALTER en W.L. VIGILANTE, “Effects of label format on knowledge acquisition and
perceived readability by younger and older adults”, Ergonomics 2003, vol. 46, afl. 4, (327) 341. 2608
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 139-157. 2609
M.S. WOGALTER en W.J. VIGILANTE, “Attention switch and maintenance” in M.S. WOGALTER (ed.),
Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (245) 253-254 (zie
ook de verwijzingen aldaar). 2610
J.A. STRAWBRIDGE, “The influence of position, highlighting and imbedding on warning effectiveness” in
Proceedings of the Human Factors Society 30th
Annual Meeting, Santa Monica, Human Factors Society, 1986,
716-720; K. FRIEDMANN, “The effect of adding symbols to writing warning labels on user behavior and recall”,
Human Factors 1988, afl. 30, 507-515 en J.P. FRANTZ, “Effect of location and procedural explicitness on user
processing of and compliance with product warnings”, Human Factors 1994, afl. 36, 532-546. 2611
J.P. FRANTZ, “Effect of location and procedural explicitness on user processing of and compliance with
product warnings”, Human Factors 1994, afl. 36, (532) 545. 2612
M.S. WOGALTER, N.C. SILVER, S.D. LEONARD en H. ZAIKINA, “Warning symbols” in M.S. WOGALTER (ed.),
Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (159) 162-164.
371
420. Net zoals bij de aandachttrekkende functie van de waarschuwing, moet ook hier
gewezen worden op de duurzaamheid van de aandachthoudende functie. Hiermee wordt
bedoeld dat de producent er voor moet zorgen dat de leesbaarheid van de waarschuwing na
verloop van tijd behouden blijft.2613
Tot slot kan nog opgemerkt worden dat de producent er goed aan doet om voldoende te testen
of de aangebrachte informatie in staat is om de aandacht te trekken en vast te houden.2614
Door dergelijke tests vooraleer de waarschuwing op de markt komt, zal de producent minder
vaak geconfronteerd worden met een niet-adequate waarschuwing. De producent doet er
bijgevolg goed aan om een analyse te maken van de veronderstelde reactie van de gebruiker
op de waarschuwing.2615
5. BEGRIJPEN
421. De volgende fase uit het C-HIP model is die waarin de waarschuwing begrepen en
onthouden wordt.2616
De informatie moet als het ware verwerkt worden.2617
Men is immers
niets met een waarschuwing indien deze enkel de aandacht trekt en vasthoudt zonder dat de
productgebruiker begrijpt en onthoudt wat de producent heeft willen overbrengen.2618
Wat de
begrijpelijkheid van een waarschuwing betreft, kan uit de Duitse Kindertee-arresten afgeleid
worden dat een waarschuwing er moet op gericht zijn dat de gebruiker enerzijds begrijpt
waarom het product risicovol is en anderzijds inzicht heeft in de mogelijke gevolgen indien de
waarschuwing niet opgevolgd wordt.2619
2613
N.T. DORRIS en J. DAVIS, “Testing the effects of label deterioration on the legibility and comprehensibility
of warnings”, Proceedings of the Human Factors and Ergonomics Society 2003, afl. 47, 1726-1729. 2614
K. ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the
defense oktober 1998, (7) 13-14 en M.S. WOGALTER en S.D. LEONARD, “Attention capture and maintenance” in
M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication,
Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999, (123) 142. 2615
J.P. FRANTZ, “Effect of location and procedural explicitness on user processing of and compliance with
product warnings”, Human Factors 1994, afl. 36, (532) 545. 2616
Zie hierover: A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie op verbruiksproducten, Leiden, SWOKA Instituut voor consumentenonderzoek, 1989, 8 en
H.E. HANCOCK, C.T. BOWLES, W.A. ROGERS en A.D. FISK, “Comprehension and retention of warning
information” in M.S. WOGALTER (ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum
Associates Publishers, 2006, 267-277. In soortgelijke zin, met betrekking tot andere modellen: H. LATIN,
“‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94, afl. 41, (1193) 1220. 2617
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 56. 2618
D. VAN AKEN, W.A.M. HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van
veilige producten, Utrecht, Lemma BV, 1996, 101 en M.S. WOGALTER en S.D. LEONARD, “Attention capture
and maintenance” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk
communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999, (123) 131. 2619
Zie inter alia: BGH 12 november 1991, VersR. 1992, 62 en BGH 11 januari 1994, VersR. 1994, 285.
372
Hierbij speelt de leesbaarheid van de waarschuwing wederom een voorname rol, in die zin dat
op eenvoudige wijze de nodige informatie geput moet worden uit de waarschuwing.2620
Diverse elementen kunnen de begrijpelijkheid van de waarschuwing verhogen. Het gaat onder
meer over het gebruik van een duidelijk lettertype, bepaalde kleuren of symbolen.2621
Ook de
structuur van gevaars- en veiligheidsinformatie draagt hiertoe bij.2622
In alle gevallen is het
ook op dit punt aangeraden om voldoende te testen of de inhoud van een waarschuwing
begrijpelijk is voor de productgebruiker.2623
422. Wat het inhoudelijke aspect betreft, moet opgemerkt worden dat waarschuwingen
doorgaans vage en abstracte aanduidingen hanteren. Deze kunnen door de gebruiker van het
product op uiteenlopende manieren geïnterpreteerd worden, wat de begrijpelijkheid van de
waarschuwing niet ten goede komt.2624
Als voorbeeld kan gewezen worden op de vaak
gebruikte instructie “gebruik in een goed verluchte ruimte”. Het moge duidelijk zijn dat dit
een vage term is die aanleiding geeft tot verschillende interpretaties.2625
Op grond van psychologisch onderzoek kan besloten worden dat het geven van duidelijke en
gedetailleerde informatie – waarbij de gebruiker exact weet wat hij moet doen – leidt tot een
betere begrijpelijkheid, waardoor er sneller een gedragsaanpassing zal zijn.2626
In diezelfde
optiek worden actieve, bevestigende zinnen beter begrepen dan negatieve, passieve zinnen.2627
De producent doet er bijgevolg goed aan om zo duidelijk mogelijk in een actieve vorm te
waarschuwen voor de productrisico’s. Het gebruik van technische en/of moeilijke
bewoordingen is echter te vermijden.2628
2620
S.D. LEONARD, H. OTANI en M.S. WOGALTER, “Comprehension and memory” in M.S. WOGALTER, D.M.
DEJOY en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis,
1999, (149) 155. 2621
Zie hierover: S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and
ergonomics, Den Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 145-157. 2622
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie op verbruiksproducten, Leiden, SWOKA Instituut voor consumentenonderzoek, 1989, 52. 2623
S.D. LEONARD, H. OTANI en M.S. WOGALTER, “Comprehension and memory” in M.S. WOGALTER, D.M.
DEJOY en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis,
1999, (149) 165-166 2624
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie op verbruiksproducten, Leiden, SWOKA Instituut voor consumentenonderzoek, 1989, 52. 2625
S.D. LEONARD, H. OTANI en M.S. WOGALTER, “Comprehension and memory” in M.S. WOGALTER, D.M.
DEJOY en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis,
1999, (149) 154. 2626
H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94, afl. 41, (1193)
1221-1222 en J.P. FRANTZ, “Effect of location and procedural explicitness on user processing of and compliance
with product warnings”, Human Factors 1994, afl. 36, 532-546. 2627
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie in handleidingen van gebruiksprodukten, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1990, 15. 2628
A. DE BOECK, Informatierechten en –plichten bij de totstandkoming en uitvoering van overeenkomsten,
Antwerpen, Intersentia, 2000, 81.
373
423. Een element dat eveneens de begrijpelijkheid van een waarschuwing kan ondergraven,
is de omvang ervan.2629
De producent moet er over waken dat geen te grote hoeveelheid
informatie aangebracht wordt teneinde de verwerking ervan door de productgebruiker niet te
blokkeren.2630
Een overvloed aan productinformatie zou, aldus psychologisch onderzoek,
diens effect immers ondermijnen, wat de effectiviteit van de waarschuwing niet ten goede
komt.2631
Een (te) grote hoeveelheid informatie zorgt er namelijk voor dat deze waarschuwing
minder snel de aandacht trekt, minder lang de aandacht vasthoudt, minder (volledig) gelezen
wordt en minder snel begrepen wordt.2632
Zoals gezegd, is het weinig waarschijnlijk dat een rechter ooit besluit tot aansprakelijkheid
omwille van te veel (product)informatie.2633
Niettemin ondersteunt het aangehaalde
onderzoek wel het eerder verdedigd standpunt dat niet voor elk mogelijk gekend risico
gewaarschuwd moet worden. Enkel over de relevante risico’s moet geïnformeerd worden.2634
424. Tot slot kan het gebruik van symbolen bijdragen tot de begrijpelijkheid van de
waarschuwing. In sommige gevallen zijn deze zelfs begrijpelijker dan een geschreven
tekst.2635
Het voordeel van symbolen ligt in het feit dat eenieder ze kan herkennen, zonder een
bepaalde taal machtig te zijn,2636
dat ze vanop grotere afstand herkenbaar zijn en dat ze vaak
langer herkenbaar blijven, zelfs wanneer ze in slechtere staat verkeren.2637
Het succes van
symbolen mag evenwel niet overschat worden. Een symbool dient immers voldoende leesbaar
te zijn, in die zin dat het duidelijk moet zijn waarvoor er juist gewaarschuwd wordt.2638
2629
A. DE BOECK, Informatierechten en –plichten bij de totstandkoming en uitvoering van overeenkomsten,
Antwerpen, Intersentia, 2000, 81 en S.B. PAPE, “De betekenis van het Jetblast-arrest voor de waarschuwing in
het productaansprakelijkheidsrecht”, NTBR 2006, vol. 56, afl. 9, (374) 381. 2630
D.L. SCAMMON, “’Information load’ and consumers”, Journal of Consumer Research 1977, vol. 4, afl. 3,
148-155 en S.B. PAPE, “Productwaarschuwingen: psychologische lessen voor de jurist” in W.H. VAN BOOM, I.
GIESEN en A.J. VERHEIJ (eds.), Gedrag en privaatrecht. Over gedragspresumpties en gedragseffecten bij
privaatrechtelijke leerstukken, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, (245) 256. 2631
Liriano v. Hobart Corporation, 92 N.Y.2d 232, 700 N.E.2d 303 en 677 N.Y.S.2d 764 (1998) en K. VAN
LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 56. 2632
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 213. 2633
G. HOWELLS, Comparative product liability, Aldershot, Dartmouth, 1993, 38. 2634
Cf.supra: randnr. 405. 2635
H.E. HANCOCK, W.A. ROGERS, D. SCHROEDER en A.D. FISK, “Safety symbol comprehension: effects of
symbol type, familiarity and age”, Human Factors 2004, vol. 46, afl. 2, (183) 183. 2636
H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94, afl. 41, (1193)
1207-1208. 2637
I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 78. 2638
M.S. WOGALTER en S.D. LEONARD, “Attention capture and maintenance” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY
en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999,
(123) 133.
374
Uit onderzoek blijkt dat de uitspraak “een beeld zegt meer dan 1000 woorden” niet altijd
opgaat wanneer het aankomt op symbolengebruik en diens waarschuwende functie.2639
Amerikaans onderzoek heeft namelijk aangetoond dat, hoewel jongere personen doorgaans
beter in staat zijn de betekenis van symbolen te achterhalen dan ouderen, de bevolking
gemiddeld gezien niet het door het ANSI vooropgestelde percentage van 85% accuraatheid
van het symbool haalt.2640
In ander onderzoek werd dan weer geen significant hogere naleving
van waarschuwingen vastgesteld indien de tekstuele boodschap vergezeld ging van een
pictogram.2641
Ook uit Nederlands onderzoek kan afgeleid worden dat de specifieke
informatie die een symbool moet overdragen, vaak niet begrepen wordt maar dat het symbool
enkel een idee van een algemeen gevaar overdraagt.2642
Het onbegrijpelijke karakter van
symbolen werd ook al in de rechtspraak aangekaart. Zo stelde een Nederlandse rechter dat een
waarschuwingssticker met daarop een kruis en het signaalwoord “irriterend” onvoldoende
was als waarschuwing om aan te zetten tot het gebruik van specifieke werkkledij.2643
Door
een Belgische rechter werd dan weer beslist dat het gebruik van een conform de Nederlandse
wetgeving opgelegd symbool voor inhalatiegevaar bij giftige stoffen, onvoldoende
begrijpelijk is voor de Belgische gebruiker.2644
In omgekeerde zin achtte het hof van beroep te
Gent de tekening van een muur en een bak met een truweel voldoende om duidelijk te maken
dat het product – in casu gebluste kalk – enkel bestemd is voor bouwactiviteiten.2645
De producent mag dus niet zomaar uitgaan van de begrijpelijkheid van een symbool. Hij doet
er goed aan om het gebruik van symbolen voldoende te testen, zeker wanneer het gaat om een
doelgroep van het product die doorgaans minder op de hoogte is van de betekenis van het
symbool.2646
Wat gebruiksvoorschriften betreft, kan dus beter (ook) een tekstuele boodschap
aangebracht worden. In navolging van bepaald onderzoek kan gesteld worden dat een
symbool in combinatie met een tekstuele boodschap hoe dan ook van groot nut is.2647
2639
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 263 en S.B. PAPE,
“Productwaarschuwingen: psychologische lessen voor de jurist” in W.H. VAN BOOM, I. GIESEN en A.J. VERHEIJ
(eds.), Gedrag en privaatrecht. Over gedragspresumpties en gedragseffecten bij privaatrechtelijke leerstukken,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2008, (245) 258. 2640
H.E. HANCOCK, W.A. ROGERS, D. SCHROEDER en A.D. FISK, “Safety symbol comprehension: effects of
symbol type, familiarity and age”, Human Factors 2004, vol. 46, afl. 2, (183) 193. 2641
M.S. WOGALTER, M.J. KALSHER en B.M. RACICOT, “Behavioral compliance with warnings: effects of voice,
context and location”, Safety Science 1993, afl. 16, (637) 651. 2642
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie op verbruiksproducten, Leiden, SWOKA Instituut voor consumentenonderzoek, 1989, 52.
In soortgelijke zin, zie: S. AKKERBOOM en M. TROMMELEN, “Environmental labeling on household chemicals:
comprehensibility and impact on warning information”, International Journal of Cognitive Ergonomics 1998,
vol. 2, afl. 1-2, 107-122. 2643
Rb. Middelburg 13 juli 2005, JA 2005, 104. 2644
Brussel 16 juni 1982, TBH 1983, 523, noot F. DOMONT-NAERT. 2645
Gent 27 november 2008, TBBR 2010, 510, noot N. VAN GELDER. 2646
Zie inter alia: B.L. COLLINS en N.D. LERNER, “Assessment of fire-safety symbols”, Human Factors 1982,
afl. 1, 75-84 en M.F. LESCH, “Warning symbols as reminders of hazards: impact of training”, Acc.Anal. & Prev.
2008, afl. 3, 1005-1012. 2647
G.K. ROUSSEAU en M.S. WOGALTER, “Research on warning signs” in M.S. WOGALTER (ed.), Handbook of
warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (147) 152 (zie ook de
verwijzingen aldaar).
375
6. PERCEPTIE
425. Binnen het C-HIP model wordt de fase van de persoonlijke attitude en perceptie van
de gebruiker niet onderschat.2648
Dit betekent dat door de bekendheid van het product of
eerdere ervaringen met het product reeds een oordeel over het product gevormd wordt. Dit
kan de effectiviteit van de waarschuwing beïnvloeden. De informatie dient deze attitude en
perceptie in zekere mate te corrigeren.2649
Vooreerst zijn mensen sneller geneigd tot veilig en correct productgebruik – en aldus tot
naleving van de waarschuwingen – wanneer ze dat product als risicovol beschouwen.2650
De
voornaamste factor waarop ingespeeld moet worden is aldus de perceptie van de graad van
het risico.2651
Mensen handelen namelijk in functie van hun perceptie over de ernst van een
mogelijk ongeval.2652
De ernst van een mogelijk ongeval is met andere woorden de principale
factor waarop de producent moet inspelen.2653
Als de waarschuwing niet voldoende de
aandacht vestigt op de ernst van mogelijke schade, is ze niet adequaat.2654
Hoewel de
waarschijnlijkheid van een ongeval in een objectieve risicobeoordeling ontegensprekelijk van
belang is, blijkt dit geen belangrijke factor te zijn bij de risicoperceptie van het product.2655
2648
D.M. DEJOY, “Attitudes and beliefs” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings
and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999, 189-219 en S. PAPE, Warnings and
product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den Haag, Eeleven International
Publishing, 2012, 157-177. 2649
M.S. WOGALTER, “Communication-human information processing (C-HIP) model” in M.S. WOGALTER
(ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006, (51) 58. 2650
F.H. VAN DUIJNE, Risk perception in product use, Delft, Delft University of Technology, 2005, 13. 2651
S.L. YOUNG, J.W. BRELSFORD en M.S. WOGALTER, “Judgments of hazard, risk and danger: do they differ”?
in Proceedings of the Human Factors Society 34th
Annual Meeting, Santa Monica, Human Factors Society, 1990,
503-507 en M.S. WOGALTER, J.W. BRELSFORD, D.R. DESAULNIERS en K.R. LAUGHERY, “Consumer product
warnings: the role of hazard perception”, Journal of Safety Research 1991, afl. 22, (71) 80. 2652
K.R. LAUGHERY, K.P. VAUBEL, S.L. YOUNG, J.W. BRELSFORD en A.L. ROWE, “Explicitness of consequence
information in warnings”, Safety Science 1993, afl. 16, (597) 599. 2653
K. ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the
defense oktober 1998, (7) 10; D.M. DEJOY, “Attitudes and beliefs” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R.
LAUGHERY (eds.), Warnings and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999, (189) 192
en F.H. VAN DUIJNE, Risk perception in product use, Delft, Delft University of Technology, 2005, 36. 2654
P. SARGOS, “L’information sur les médicaments – Vers un bouleversement majeur de l’appréciation des
responsabilités”, La semaine juridique. Edition Générale, 1999, afl. 24, nr. 25. 2655
M.S. WOGALTER, J.W. BRELSFORD, D.R. DESAULNIERS en K.R. LAUGHERY, “Consumer product warnings:
the role of hazard perception”, Journal of Safety Research 1991, afl. 22, (71) 81. Contra: K. ROSS en M. W.
ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for every manufacturer”, For the defense oktober 1998,
(7) 9-10.
376
426. Om de ernst van het aanwezige risico voldoende duidelijk te maken, is nood aan
expliciete informatie.2656
Een waarschuwing in expliciete(re) termen verhoogt de perceptie dat
er gevaar dreigt en daarmee ook de intentie om voorzichtig met dit risico om te gaan.2657
Het
preciseren van de risico’s volstaat verder niet. Er moet tevens gewezen worden op de
gevolgen en concrete schade die kunnen ontstaan.2658
Vaak bevatten waarschuwingen echter
te vage en niet-expliciete termen.
Zo valt te denken aan de waarschuwing dat een product “schadelijk kan zijn voor de
gezondheid”.2659
Ook de melding dat een product verboden is voor kinderen onder de drie
jaar, zonder dat de specifieke risico’s vermeld worden die zich kunnen voordoen, is te vaag en
speelt onvoldoende in op de risicoperceptie van de productgebruiker.2660
Daarnaast is het
beter om de waarschuwingstekst “op een koele plaats bewaren” te vervangen door “te
bewaren bij een temperatuur van x graden of lager”.2661
Ook de melding dat roken schadelijk
is voor de gezondheid moet aangevuld worden met informatie omtrent de concrete aard van
het gevaar en de mogelijke gevolgen van het risico.2662
Wanneer verder in de bijsluiter van
een geneesmiddel gewaarschuwd wordt voor abnormale bloedklonters met eventueel de dood
tot gevolg, is sprake van een onvoldoende waarschuwing als in meer expliciete termen
gewaarschuwd had moeten worden voor een beroerte of een blijvende handicap, nu dit
sterkere begrippen zijn.2663
De waarschuwing voor “physical injury” is eveneens niet
bijzonder indringend noch voldoende duidelijk.2664
Het hof van beroep te Gent was in een
zaak omtrent gebluste kalk evenwel van oordeel dat de vermelding dat de inhoud ervan
bestemd is voor het witten en ontsmetten van muren, het verbeteren van de aarde of het
neutraliseren van het zuurgehalte ervan en het afbakenen van wegen en sportterreinen alsook
een afbeelding die verwijst naar bouwactiviteiten voldoende is als gevaarsaanduiding zodat
niet expliciet geïnformeerd moest worden dat het product irritant is voor de ogen en niet
ingenomen mag worden.2665
2656
K.R. LAUGHERY, K.P. VAUBEL, S.L. YOUNG, J.W. BRELSFORD en A.L. ROWE, “Explicitness of consequence
information in warnings”, Safety Science 1993, afl. 16, (597) 604; J.P. FRANTZ, “Effect of location and
procedural explicitness on user processing of and compliance with product warnings”, Human Factors 1994, afl.
36, (532) 546 en K.R. LAUGHERY, “Safety communications: warnings”, Applied Ergonomics 2006, afl. 37, (467)
473. 2657
I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 76-77. 2658
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie in handleidingen van gebruiksprodukten, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1990, 58-59; H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”,
UCLA L.Rev. 1993-94, afl. 41, (1193) 1225-1226 en A. DE BOECK, Informatierechten en –plichten bij de
totstandkoming en uitvoering van overeenkomsten, Antwerpen, Intersentia, 2000, 80. 2659
K.R. LAUGHERY, K.P. VAUBEL, S.L. YOUNG, J.W. BRELSFORD en A.L. ROWE, “Explicitness of consequence
information in warnings”, Safety Science 1993, afl. 16, (597) 598. 2660
Voorbeeld afgeleid uit een advies van de Commissie voor de Veiligheid van de Consument, hetwelk later
aangehaald werd in een zaak voor de Raad van State (RvSt. 30 oktober 2000, nr 90614, nv Mio). 2661
A. VENEMA, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer: gevaars- en
veiligheidsinformatie op verbruiksproducten, Leiden, SWOKA Instituut voor consumentenonderzoek, 1989, 56. 2662
L.T. KOZLOWSKI en B.Q. EDWARDS, “’Not safe’ is not enough: smokers have a right to know more than
there is no safe tobacco product”, Tobacco Control 2005, afl. 14, (ii3) II6. 2663
MacDonald v. Ortho Pharmaceutical Corporation, 394 Mass. 131 en 475 N.E.2d 65 (1985). 2664
Gemeenschappelijk Hof van de Nederlandse Antillen en Aruba 18 maart 2005, NJ 2005, 302. 2665
Gent 27 november 2008, TBBR 2010, 510, noot N. VAN GELDER.
377
427. Een volgend aspect betreft de kosten-baten-afweging die de productgebruiker zal
maken.2666
Een waarschuwing wordt immers sneller opgevolgd wanneer de kost voor de
gebruiker hiertoe zo laag mogelijk gehouden wordt, bijvoorbeeld doordat de te nemen
beschermingsmaatregelen – zoals het dragen van handschoenen – met het product
meegeleverd worden.2667
De producent dient de kost van het naleven van de waarschuwing
aldus waar mogelijk te reduceren.2668
Als de kosten – zoals financiële kosten maar ook tijd en
moeite – van de naleving van de informatie te hoog beschouwd worden in vergelijking met de
baten, is naleving van de informatie weinig waarschijnlijk.2669
Minstens moet de producent
dus de perceptie creëeren dat de kost van naleving laag is en de baten hoog zijn. Wanneer
echter de indruk gewekt wordt dat het risico waarop men de productgebruiker wil wijzen, zich
nog nooit heeft voorgedaan en er dus niet echt een (groot) risico is, is sprake van een
inadequate waarschuwing.2670
De productgebruiker zal dan van oordeel zijn dat hij geen baat
heeft bij de opvolging van deze waarschuwing waardoor hij ook niet de kost hiertoe wil
maken.
Als laatste punt, vormt de perceptie omtrent de effectiviteit van de waarschuwing een
belangrijke rol.2671
Hoe meer de productgebruiker overtuigd is dat de naleving van de
waarschuwing de kans op schade vermindert, hoe sneller hij de waarschuwing zal naleven. De
producent doet er bijgevolg goed aan om zijn waarschuwing dermate voor te stellen dat de
naleving ervan in belangrijke mate de risico’s uitsluit. Zo zal in een alcoholwaarschuwing
bijvoorbeeld de vermelding “één glas alcohol kan schadelijke gevolgen hebben voor het
ongeboren kind” meer overtuigend zijn dan de tekst “het is raadzaam geen alcohol te drinken
gedurende de zwangerschap vanwege de kans op geboorteafwijkingen”.2672
Gebruik van de
woorden “raadzaam” en “kans op” zullen voor bepaalde productgebruikers immers twijfels
doen rijzen over de effectiviteit van de waarschuwing.
2666
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 193. 2667
B.P. HUNN en T.A. DINGUS, “Interactivity, information and compliance cost in a consumer product warning
scenario”, Accid.Anal. & Prev. 1992, vol. 24, afl. 5, (497) 504-505. 2668
B.P. HUNN en T.A. DINGUS, “Interactivity, information and compliance cost in a consumer product warning
scenario”, Accid.Anal. & Prev. 1992, vol. 24, afl. 5, (497) 505. 2669
K.R. LAUGHERY, “Safety communications: warnings”, Applied Ergonomics 2006, afl. 37, (467) 473. 2670
Givens v. Lederle, 556 F.2d 1341 (1977). 2671
D.M. DEJOY, “Attitudes and beliefs” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings
and risk communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999, (189) 201. 2672
S.B. PAPE, “Een Nederlandse alcoholwaarschuwing: nodig of overbodig?”, TvC 2008, afl. 2, (64) 74.
378
7. OVERTUIGING
428. De laatste fase uit het C-HIP model is die van de overtuiging. Het ultieme doel van
elke waarschuwing is immers dat ze de productgebruiker voldoende informeert zodat deze
overtuigd is dat er een risico is én hij het product best op de voorgeschreven wijze gebruikt
om dit risico te vermijden. 2673
Deze laatste stap omvat bijgevolg dat het gedrag van de
gebruiker in overeenstemming is met de waarschuwing.2674
Dit stemt overeen met de eerder
geformuleerde Jetblast-maatstaf die op juridisch vlak van een afdoende waarschuwing spreekt
wanneer er (vermoedelijk) een gedragsaanpassing zal zijn door de gemiddelde,
gewaarschuwde persoon.2675
Dat waarschuwingen en andere veiligheidsinformatie in staat kunnen zijn om het gedrag van
de productgebruiker aan te passen, werd door verschillende onderzoeken aangetoond.2676
Of
en wanneer dit het geval is, is en blijft een zaak van casuïstiek. De verschillende hierboven
besproken elementen dragen wel in belangrijke mate bij tot de effectiviteit van de
waarschuwing en aldus ook tot het creëeren van een overtuiging om de waarschuwing
daadwerkelijk na te leven.2677
Niettemin mag de waarde van productinformatie en
waarschuwingen niet overschat worden. Zelfs met voldoende en adequate informatie blijft er
een kans op ongelukken aangezien de productgebruiker nooit gedwongen kan worden om de
informatie tot zich te nemen, laat staan op te volgen.2678
Zo blijft het mogelijk dat de
productgebruiker de informatie na een tijdje vergeten is, te optimistisch vertrouwt in het
product en de waarschuwingen niet opvolgt of in noodsituaties de tijd niet neemt om de
waarschuwing te lezen.2679
2673
K.A. CAMERON en D.M. DEJOY, “The persuasive functions of warnings: theory and models” in M.S.
WOGALTER (ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006,
(301) 301-302. 2674
S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive psychology and ergonomics, Den
Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 177. 2675
HR 28 mei 2004, NJ 2005, 105. 2676
E.P. COX III, M.S. WOGALTER, S.L. STOKES en E.J. TIPTON MURFF, “Do product warnings increase safe
behavior? A meta-analysis”, Journal of Public Policy & Marketing 1997, vol. 16, afl. 2, (195) 201; N.C. SILVER
en C.C. BRAUN, “Behavior” in M.S. WOGALTER, D.M. DEJOY en K.R. LAUGHERY (eds.), Warnings and risk
communication, Philadelphia/Londen, Taylor & Francis, 1999, (245) 246 en J.J. ARGO en K.J. MAIN, “Meta-
analyses of the effectiveness of warning labels”, Journal of public policy & marketing 2004, afl. 2, 193-208. 2677
Zie hierover: M.J. KALSHER en K.J. WILLIAMS, “Behavioral compliance: theory, methodology, and results”
in M.S. WOGALTER (ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates
Publishers, 2006, (313) 315-321 en S. PAPE, Warnings and product liability. Lessons learned from cognitive
psychology and ergonomics, Den Haag, Eeleven International Publishing, 2012, 177-198. 2678
D. VAN AKEN, W.A.M. HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van
veilige producten, Utrecht, Lemma BV, 1996, 96. 2679
Zie hierover: H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94,
afl. 41, (1193) 1242-1248
379
C. Eigen stellingname
429. Met betrekking tot de invulling van de waarschuwingsplicht geldt dat steeds in
concreto geoordeeld moet worden of al dan niet sprake is van een adequate waarschuwing.2680
De concrete invulling van een waarschuwing is met andere woorden een feitenkwestie.2681
Het komt aan de rechter toe om in elk concreet geval na te gaan of er voldoende, volledige,
duidelijke en adequate informatie gegeven is.2682
In die optiek is een zorgvuldige
waarschuwing een waarschuwing die redelijkerwijs de aandacht van een redelijk handelend
persoon zal trekken en wiens inhoud begrijpelijk is en een duidelijke indicatie geeft van de
aard en omvang van het gevaar.2683
De ultieme vraag is of het te verwachten valt dat de
waarschuwing zal leiden tot een handelen of nalaten waardoor het risico vermeden wordt.
Hierop a priori een algemeen antwoord geven is niet mogelijk omdat de vraag naar een
afdoende waarschuwing contextgebonden is.2684
Niettemin kunnen de hierboven aangehaalde
elementen uit het C-HIP model wel helpen als algemene richtlijnen.
Hierbij aansluitend moet opgemerkt worden dat de waarschuwingsverplichting naar mijn
mening niet langer zuiver juridisch ingevuld mag worden. De rechter moet voldoende oog
hebben voor andere disciplines, zoals de cognitieve psychologie en ergonomie.2685
De rechter
mag bijgevolg niet te snel zijn zogenaamd “juristenverstand” laten spelen bij de invulling van
de waarschuwingsplicht. Op die manier kan vanuit diverse sociale wetenschappen komaf
gemaakt worden met de vaak gehoorde juridische theorie dat waarschuwingen wel gelezen en
opgevolgd zullen worden.2686
Integendeel moet de rechter voldoende oog hebben voor een
concreet onderzoek naar de voorliggende feiten en de verschillende aspecten van de
waarschuwing.2687
Hierbij kunnen de cognitieve psychologie en ergonomie een rol spelen. In
2680
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nr. 19. 2681
OLG Frankfurt 29 september 1999, 23 U 128/98, beschikbaar via www.juris.de; Basko v. Sterling Drug,
Inc., 416 F.2d 417 (1969); Pfizer Inc., v. Jones, 221 Va. 681 en 272 S.E.2d 43 (1980); Gracyalny v.
Westinghouse Electric Corporation, 723 F.2d 1311 (1983) en Abbot v. American Cyanamid Co., 844 F.2d 1108
(1988). 2682
Y. MARKOVITS, La directive C.E.E. du 25 juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux,
Parijs, L.G.D.J., 1990, 205. 2683
H. ABBOTT, Product safety manual, Product Safety Limited, Kingston upon Thames, 1985, 105. 2684
T. HARTLIEF, “Kelderluik revisited. De kracht van een waarschuwing” (noot onder HR 28 mei 2004), AA
2004, vol. 53, afl. 12, (866) 870. 2685
I. GIESEN, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2005, 91. In soortgelijke zin, zie: C.J.J.M. STOLKER,
“Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens, supplement 147,
art. 186-12. 2686
H. LATIN, “‘Good’ warnings, bad products, and cognitive limitations”, UCLA L.Rev. 1993-94, afl. 41, (1193)
1257 en 1276-1277. LATIN legt hierbij ook de link met het beoordelingselement van de redelijkerwijs
voorzienbare gebruiksomstandigheden van het product. Toegepast op de waarschuwingen van de producent moet
deze laatste zijn waarschuwingen immers afstemmen op dit redelijk gebruik in die zin dat men er niet op
absolute wijze op mag vertrouwen dat de waarschuwing opgemerkt, begrepen en opgevolgd wordt. 2687
In soortgelijke zin, zie: K.R. LAUGHERY en D.P. SMITH, “Explicit information in warnings” in M.S.
WOGALTER (ed.), Handbook of warnings, New Jersey/Londen, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006,
(419) 421. 2687
E.P. COX III, M.S. WOGALTER, S.L. STOKES en E.J. TIPTON MURFF, “Do product warnings increase safe
behavior? A meta-analysis”, Journal of Public Policy & Marketing 1997, vol. 16, afl. 2, (195) 201 en W.H. VAN
BOOM, “Een gewaarschuwd mens”, TvC 2005, afl. 5, (173) 173-174.
380
sommige zaken werd dit ook al in zekere zin gedaan.2688
Zo kan gewezen op de Amerikaanse
zaak Bituminous v. Black & Decker waarin de rechtbank oordeelde dat sprake is van een
adequate waarschuwing indien deze verwacht kan worden de aandacht te trekken van een
redelijk persoon, begrijpelijk is voor deze persoon en een duidelijke indicatie geeft van de
aard en omvang van het gevaar.2689
Omdat het niet altijd vanzelfsprekend is dat de rechter dit
alleen beoordeelt, kan hij bijvoorbeeld deskundigen in het domein van de cognitieve
psychologie en ergonomie aanstellen om mee de voorliggende informatie en waarschuwingen
te beoordelen.
§ 5. PRODUCTEN BESTEMD VOOR CONSUMENTEN
430. Specifiek met betrekking tot producten bestemd voor de consument, is vereist dat de
etikettering en informatie – dwingend voorgeschreven door het Wetboek Economisch Recht
en diens uitvoeringsbesluiten – de gebruiksaanwijzingen en de garantiebewijzen minstens
gesteld zijn in een voor de gemiddelde consument begrijpelijke taal, gelet op het taalgebied
waar de producten of diensten op de markt gebracht worden.2690
Voor de overige producten
geldt dezelfde verplichting, tenzij een overheidsbesluit genomen ter uitvoering van artikel
IX.4 of IX.5 Wetboek Economisch Recht in afwijkende voorwaarden voorziet.
Deze verplichting kent een lange geschiedenis. Voor de volledigheid wordt hierna kort
weergegeven hoe deze bepaling tot stand gekomen is. Op die manier valt in te zien dat de
verplichting die thans is opgenomen in de productveiligheidswetgeving, de te verkiezen
oplossing is.
431. Bij de totstandkoming van de Richtlijn Productveiligheid had het Europees Parlement
gepleit voor een verplichting om de waarschuwingen aan het adres van de consument,
duidelijk en begrijpelijk op te stellen in de landstaal van de consument.2691
In de richtlijn werd
uiteindelijk enkel opgenomen dat de nationale overheid de bevoegdheid heeft om voor
bepaalde producten te eisen dat daarop in de officiële talen van de lidstaat waar het
verhandeld wordt, op duidelijke wijze begrijpelijke waarschuwingen aangebracht worden.2692
In navolging hiervan had de Belgische wetgever bepaald dat de etikettering, informatie,
gebruiksaanwijzing en garantiebewijzen voor producten bestemd voor consumenten minstens
in de taal of de talen van het taalgebied waar de producten of diensten op de markt gebracht
werden, gesteld moesten worden.2693
2688
Zie hierover in het algemeen: K. ROSS en M. W. ADAMS, “Legally adequate warning labels: a conundrum for
every manufacturer”, For the defense oktober 1998, (7) 9. 2689
Bituminous Casualty Corp. v. Black & Decker Co., 518 S.W.2d 868 (1974). 2690
Artikel IX.9 Wetboek Economisch Recht. 2691
Wetgevingsresolutie van het Europees Parlement over het voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 139, 21. 2692
Artikel 8, §1, b), i) Richtlijn Productveiligheid. 2693
Artikel 8 oorspronkelijke Wet Productveiligheid.
381
Dit vereiste werd bekritiseerd in de rechtspraak en de rechtsleer die de vraag stelden of deze
bepaling – net zoals het toenmalige artikel 13 WHPC – verenigbaar was met Europees
recht.2694
Bovendien vond de rechtsleer deze verplichting contradictorisch met de doelstelling
van de wetgeving, zijnde een gelijke bescherming creëeren ongeacht of het gaat om producten
bestemd voor de consument dan wel om professionele goederen.2695
Verder werd soortgelijk
taalvereiste uit de toenmalige WHPC door het Hof van Justitie strijdig bevonden met het
vereiste van proportionaliteit, indien het beoogde doel op andere wijze bereikt kon
worden.2696
De oorspronkelijke verplichting kon dus moeilijk gehandhaafd blijven. Om die
reden verdient de huidige bepaling de goedkeuring. Door enkel een begrijpelijke taal, gelet op
de taal van de lidstaat waarin het product op de markt gebracht wordt, te vereisen zonder een
specifieke taal op te leggen, wordt eveneens aansluiting gezocht bij Besluit 768/2008 inzake
de referentiebepalingen2697
en wordt vermeden dat een strijdigheid met het Europees recht
vastgesteld zou worden.
AFDELING 4. KENNISGEVINGSPLICHTEN
§ 1. ALGEMEEN
432. Het is van belang dat de nationale autoriteiten op de hoogte zijn van op de markt
aanwezige productrisico’s teneinde maatregelen te treffen dan wel om de ontvangen
informatie door te geven aan andere lidstaten.2698
Ook de Europese wetgever was van oordeel
dat een verplichting tot kennisgeving aan de nationale autoriteiten beschouwd moet worden
als een belangrijk onderdeel van het markttoezicht, om de overheid toe te laten maatregelen te
nemen.2699
Daarnaast is een snelle uitwisseling van gegevens van belang om ongevallen te
voorkomen of te beperken.2700
De productveiligheidswetgeving voorziet bijgevolg in een
kennisgevingsplicht van de producent ten opzichte van de nationale overheid. Deze plicht
2694
Cass. 25 februari 1999, Jaarboek Handelspraktijken 1999, 90, noot G. STRAETMANS; G. STRAETMANS,
“Horizontale rechtstreekse werking niet: rechtstreekse horizontale werking wel? Over richtlijn conforme
interpretatie (contra legem) en de taal van een etiket” (noot onder Cass. 25 februari 1999), Jaarboek
Handelspraktijken 1999, 96-110; H. DE BAUW, “De taal van de gebruiksaanwijzing”, Jaarboek
Handelspraktijken 1999, 86-96; V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des
produits et des services (lois du 4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des
produits défectueux”, RGAR 2004, 13794, nr. 24; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek
consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 113-116 en S. VAN CAMP,
“Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 464. 2695
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du
4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR
2004, 13794, nr. 23. 2696
Arrest Hof van Justitie van 3 juni 1999, Colim, C-33/97, Jurispr. 1999, blz. I-3175. 2697
R2, §7 en R4, §4 Bijlage I Besluit betreffende een gemeenschappelijk kader voor het verhandelen van
producten. 2698
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 14 en G.
HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 48. 2699
Inleidende consideransen bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de
lidstaten door producenten en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het
Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, 63, overweging 3. 2700
J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES,
Produktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 123.
382
wordt door sommigen omschreven als de gouden regel van de
productveiligheidswetgeving.2701
Alvorens in te gaan op deze verplichting moet opgemerkt worden dat een kennisgeving niet
automatisch betekent dat de producent vervolgd wordt.2702
De kennisgevingsplicht heeft enkel
tot doel de overheid toe te laten om de zaak op de volgen, het probleem te analyseren en
desgevallend maatregelen te treffen. Er kan dan ook niet ingestemd worden met de redenering
van de Nederlandse wetgever die geen meldingsplicht heeft opgenomen in de Warenwet
omdat dit strijdig zou zijn met het verbod op zelfbeschuldiging.2703
De producent beschuldigt
zichzelf immers geenszins door te voldoen aan deze kennisgevingsplicht.
§ 2. MELDING VAN PRODUCTRISICO’S
A. Principe
433. De producent moet onmiddellijk de bevoegde autoriteiten informeren wanneer hij op
de hoogte is – of zou moeten zijn2704
– van het feit dat een door hem op de markt gebracht
product voor de consument risico’s met zich meebrengt alsmede over de acties die genomen
werden om productrisico’s te vermijden.2705
Deze melding dient te gebeuren aan het Centraal
Meldpunt voor Producten.2706
In de wetgeving wordt enkel gesproken van een meldingsplicht
wanneer sprake is van risico’s voor de consument. Niettemin wordt het begrip “consument”
hier naar mijn mening verkeerd gebruikt en moet eveneens melding gedaan worden wanneer
sprake is van risico’s voor de professionele gebruiker van het product. Zoals eerder toegelicht,
strekt de Belgische omzettingswetgeving van de Richtlijn Productveiligheid zich immers
eveneens tot bescherming van deze laatste categorie.2707
Het zou dan bevreemdend
overkomen dat enkel melding gedaan moet worden wanneer sprake is van risico’s voor de
consument.
De meldingsplicht bestaat ongeacht de aard of ernst van het risico zodat er niet noodzakelijk
sprake moet zijn van een ernstig risico.2708
Aangezien verder nog zal blijken dat deze
meldingsplicht ook op de distributeur rust, is het aangeraden dat de betrokkenen in de
toeleveringsketen vooraf afspraken maken over de verantwoordelijkheid in verband met deze
kennisgeving. Bij voorkeur stelt diegene die als eerste beschikt over aanwijzingen omtrent de
potentiële onveiligheid van een product, de overheid daarvan op de hoogte en geeft deze
vervolgens een kopie van deze informatie aan de overige betrokkenen in de
2701
V. PIRE, “La directive 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la
sécurité générale des produits”, REDC 2001, afl. 3, (245) 266. 2702
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 478. 2703
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 150-151. 2704
De producent wordt bijvoorbeeld geacht op de hoogte te zijn van veiligheidsrisico’s wanneer dit blijkt uit
klachten van de gebruiker of in geval van bepaalde ongevallen veroorzaakt door het product (memorie van
toelichting, Parl.St. Kamer 1991-92, 399/1, 9). 2705
Artikel 5, §3 Richtlijn Productveiligheid en artikel IX.8, §4 Wetboek Economisch Recht. 2706
Over deze instantie, cf.infra: randnr. 460. 2707
Cf.supra: randnr. 24. 2708
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 477-478.
383
toeleveringsketen.2709
Met bepaalde Franse rechtsleer moet ingestemd worden dat de
kennisgevingsplicht hoe dan ook niet beperkt mag zijn tot een kennisgeving aan de overheid.
Deze strekt zich integendeel idealiter uit tot alle tussenschakels in het productie- en
distributieproces.2710
Het voordeel van dergelijke kennisgeving is gelegen in het feit dat een
corrigerende maatregel nadien efficiënter verloopt omdat alle tussenschakels al ingelicht zijn.
434. De kennisgevingsplicht van de producent werd door sommigen problematisch
beschouwd vanuit de idee dat het moeilijk vast te stellen is bij welke risicogrens de
verplichting ontstaat.2711
Deze plicht zou verder eveneens tot moeilijkheden leiden indien
daardoor bedrijfsgeheimen openbaar gemaakt moeten worden. Ook zou deze verplichting
grote kosten kunnen meebrengen, dewelke een aanzienlijke belasting betekenen voor kleine
en middelgrote ondernemingen.2712
Vanuit de vrees dat de producenten en de bevoegde autoriteiten buitensporig belast worden
met de genoemde kennisgevingsplicht en vanuit de idee dat de informatiestroom beheersbaar
moet blijven voor het bedrijfsleven en de autoriteiten en teneinde een stortvloed aan
kennisgevingen te vermijden,2713
werd aan de Europese Commissie de opdracht gegeven om
de inhoud en vorm van een standaardformulier voor deze kennisgevingen uit te werken.2714
Dit standaardformulier met bijhorende informatie, is opgenomen in de zogenaamde
richtsnoeren voor het melden van gevaarlijke consumentenproducten.2715
Hierna volgen
enkele krachtlijnen van deze richtsnoeren.
2709
Bijlage bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 69, overweging 4.1. 2710
C.M. HAVSTEEN en N. BARREAU, “Comment signaler efficacement un risque en matière de sécurité des
produits”, La Semaine Juridique Entreprise et Affaires 26 oktober 2006, afl. 43, 2565. 2711
Advies van de Commissie juridische zaken en interne markt over het voorstel voor een richtlijn van het
Europees Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 139, 25. 2712
Advies van de Commissie juridische zaken en interne markt over het voorstel voor een richtlijn van het
Europees Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 139, 25. 2713
Inleidende consideransen bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de
lidstaten door producenten en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het
Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, 63, overweging 4 en J. VERLINDEN, “Veiligheid
van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE
ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten – Aanneming van werk:
vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 54. 2714
Overweging 2, bijlage I Richtlijn Productveiligheid. 2715
Bijlage I beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het melden
van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten en
distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad,
Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 73.
384
B. Wijze van uitvoering
435. Wat de producten betreft waarvoor een kennisgeving gedaan moet worden, is geen
kennisgeving nodig van de producten waarvoor onmiddellijk corrigerende maatregelen
genomen zijn ten aanzien van alle betrokken exemplaren.2716
Hetzelfde geldt in geval van
problemen die enkel de functionele kwaliteit en niet de veiligheid van het product betreffen of
situaties waarin de producent weet dat de bevoegde autoriteiten reeds via andere kanalen
geïnformeerd zijn en over alle vereiste informatie beschikken. Op die manier wil de Europese
wetgever een stortvloed aan kennisgevingen van maatregelen, acties of besluiten vermijden
waarvoor controle, toezicht of actie van de nationale autoriteit niet nodig is enerzijds en die
geen nuttige informatie bevatten voor de risicobeoordeling van de overheid anderzijds.2717
436. Wat de inhoud van de kennisgeving betreft, moet deze volgens de richtsnoeren bestaan
uit zes delen.2718
De eerste vijf delen dienen informatie te bevatten omtrent onder andere de
autoriteit die het kennisgevingsformulier ontvangt, de gegevens van de producent en/of
distributeur, de gegevens omtrent het product zelf en het betrokken risico en informatie over
de genomen of voorgenomen maatregelen. Het zesde deel van het kennisgevingsformulier
bevat op zijn beurt meer technische informatie, zoals gegevens over alle schakels in de
toeleveringsketen en een benadering van het aantal betrokken producten.
Met betrekking tot het tijdstip van de kennisgeving is bepaald dat de informatie uit het eerste
deel van de kennisgeving – onder andere gegevens omtrent de identiteit van de producent, het
betrokken product en het veiligheidsrisico – onmiddellijk geleverd moet worden. Dit komt
neer op een mededeling binnen de tien dagen dan wel binnen de drie dagen, indien het gaat
om een ernstig risico.2719
De overige informatie moet ter kennis gebracht worden van zodra ze
verzameld is. Volgens bepaalde rechtsleer moeten de vooropgestelde termijnen evenwel
genuanceerd worden, zeker waneer het gaat om niet-ernstige risico’s. Deze rechtsleer meent
namelijk dat het beter is om de nodige tijd te nemen om een goede risicoanalyse uit te voeren
en een duidelijk actieplan uit te werken alvorens dit aan de overheid voor te leggen.2720
Met
betrekking tot de niet-ernstige risico’s, kan met deze stelling ingestemd worden.
2716
Bijlage bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 69, overweging 3.3. 2717
Bijlage bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 69, overweging 3.3. 2718
Bijlage bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 71-72, overweging 5.2. 2719
Bijlage bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 71, overweging 4.3. 2720
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 478.
385
Het lijkt me weinig zinvol om de overheid halsoverkop te informeren over bepaalde
veiligheidsproblemen die nog niet volledig uitgeklaard zijn of waarbij nog niet voldoende
nagedacht is over de mogelijke consequenties ervan. Indien het daarentegen een ernstig
productrisico betreft, lijkt een snelle kennisgeving aan de overheid in functie van de
vooropgestelde termijn wel op zijn plaats.
437. Tot slot moet, krachtens artikel 5, lid 3 Richtlijn Productveiligheid, de kennisgeving in
principe gedaan worden bij de bevoegde autoriteiten in de lidstaten waar de producten op de
markt gebracht zijn of op andere wijze aan de consument geleverd zijn. In twee gevallen kan
de producent er voor kiezen om de informatie enkel in te dienen bij de autoriteit van de
lidstaat waar hij gevestigd is.2721
Dit is mogelijk ingeval het een ernstig risico betreft dat door de nationale overheid via
RAPEX meegedeeld moet worden aan de overige lidstaten.2722
Daarnaast geldt deze
mogelijkheid ook indien het gaat om een niet-ernstig risico, waarbij de nationale autoriteit aan
de producent meedeelt dat deze informatie via de Europese Commissie zal doorgezonden
worden aan de overige EU-lidstaten, overeenkomstig de procedure van artikel 11 Richtlijn
Productveiligheid.2723
Aangezien in beide gevallen alle EU-lidstaten op de hoogte gesteld
worden van het veiligheidsprobleem – weliswaar via een andere procedure – kan ingestemd
worden met de idee dat het in dergelijke situaties niet toekomt aan de producent om een
kennisgeving te doen per nationale autoriteit van elke lidstaat waar het product op de markt
gebracht werd.
§ 3. MELDING VAN ERNSTIGE PRODUCTONGEVALLEN
438. Het Centraal Meldpunt is eveneens het contactpunt waar producenten en distributeurs
melding moeten doen van een ernstig ongeval ten gevolge van het gebruik van een door hen
geleverd of ter beschikking gesteld product, indien dit niet voldoet aan de algemene
veiligheidsverplichting of een specifiek overheidsbesluit op het gebied van
productveiligheid.2724
Op grond van deze bevoegdheid van het Centraal Meldpunt wordt
aangenomen dat de producent verplicht is tot kennisgeving van ernstige productongevallen bij
de nationale autoriteiten.2725
2721
Bijlage bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 70, overweging 4.2. 2722
Over deze RAPEX-meldingsplicht, cf.infra: randnrs. 481-489. 2723
Over deze procedure, cf.infra: randnrs. 479-480. 2724
Artikel IX.12, 3° Wetboek Economisch Recht. 2725
X., “Kaderwet voor veiligheid van producten en diensten”, Balans 2001, afl. 435, (4) 4; S. LIERMAN,
Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 213 en S. VAN CAMP,
“Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 477.
386
Met de invoering van het Wetboek Economisch Recht, heeft de wetgever evenwel getracht
deze verplichte melding te schrappen ten voordele van een facultatieve melding, teneinde de
ruime draagwijdte van deze verplichting te nuanceren.2726
Zo zou bijvoorbeeld elk auto-
ongeval met zwaargewonden gemeld moeten worden, wat in de ogen van de wetgever niet
wenselijk is. Naar mijn mening is er uiteindelijk terecht voor gekozen om het verplichte
karakter van deze melding te behouden. Op die manier beschikt de overheid over voldoende
informatie over veiligheidsproblemen, wat kan leiden tot overheidsmaatregelen. Het is beter
dat soms minder relevante zaken gemeld worden dan dat de overheid bepaalde essentiële
informatie verliest door deze meldingsplicht facultatief te maken.
§ 4. SITUATIE IN DE VSA
439. Ook in de VSA gelden twee kennisgevingsplichten ten opzichte van de overheid, die
strafrechtelijk beteugeld kunnen worden. Bovendien kunnen deze meldingsplichten
gehandhaafd worden middels civil penalties.2727
De CPSC heeft verder aangegeven dat de
verplichte meldingen niet automatisch betekenen dat sprake is van een substantieel
productrisico, laat staan dat dit meteen de aanleiding vormt tot overheidsactie.2728
De niet-
nakoming van deze rapporteringsplicht kan bijgevolg niet ingeroepen worden door de
productgebruiker in een rechtszaak.2729
De kennisgevingsplichten worden in de VSA als belangrijk en positief ervaren.2730
Een
vroegtijdige rapportering van mogelijke veiligheidsrisico’s is immers zowel voor de CPSC als
voor de producent van belang.2731
Voornamelijk de hierna te bespreken section 15-
meldingsplicht wordt beschouwd als het primaire handhavingsmiddel van de CPSC.2732
Het is
immers doorgaans de eerste stap naar acties van de CPSC.2733
De producent van zijn kant
heeft belang bij een tijdige rapportering teneinde zo snel mogelijk te kunnen profiteren van de
ervaring van de CPSC in dergelijke situaties.
2726
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2012-13, 2610/1, 15. 2727
Voor een concreet voorbeeld, zie: Athlone Industries v. CPSC, 746 F.2d 977 (1984). 2728
Recall Handbook 2012, 7. 2729
Drake v. Honeywell, Inc., 797 F.2d 603 (1986); Copely v. Heil-Quaker Corporation, 818 F.2d 866 (1987) en
Kloepfer v. Honda Motor Company, 898 F.2d 1452 (1990). 2730
G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to consumer protection – should the gap be
bridged?”, YEUL 1997, (207) 217. 2731
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 219. 2732
T.M. SCHWARTZ en R.S. ADLER, “Product recalls: a remedy in need of repair”, Case W.Res.L.Rev. 1983-84,
afl. 34, (401) 431 en J.F.R BAER, V. CHEN, A.P. LOEWINGER, S. LUND, D. URBAS en W.C. YEW, “Product recall
– International sales, franchising and product liability law perspectives in the United States, Canada, Europe,
Signapore and China”, International Journal of Franchising Law 2007, vol. 5, afl. 5-6, (5) 13. 2733
R.T. KENAGY en M. FOX, “Consumer product recalls: the United States experience and some international
implications”, Business Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 98.
387
A. Section 15-meldingsplicht
440. In de eerste plaats is er de section 15-meldingsplicht. Krachtens section 15(b) CPSA is
iedere producent, distributeur en detailhandelaar verplicht om bij de CPSC onmiddellijk
melding te doen indien men over informatie beschikt die redelijkerwijs aantoont dat een
product (1) niet in overeenstemming is met de geldende productveiligheidsregels of -
standaarden die de CPSC bekrachtigd heeft conform de procedure van section 9; (2) niet in
overeenstemming is met andere regels, standaarden of verboden die de CPSC bekrachtigd
heeft; (3) een gebrek bevat dat een substantieel productrisico kan bevatten of (4) een
onredelijk risico op ernstige schade of de dood kan teweegbrengen.2734
De section 15-meldingsplicht is zo zeer ruim omschreven. Om deze verplichting te
verduidelijken, heeft de CPSC een interpretative regulation uitgevaardigd, die in acht
genomen moet worden.2735
Hierna volgen de krachtlijnen van deze kennisverplichting.
441. In de eerste plaats geldt de Amerikaanse meldingsplicht niet enkel voor de producent
maar voor alle tussenschakels in het productie- en distributieproces. Zo dient ook de gewone
verkoper te voldoen aan deze verplichting.2736
Hetzelfde geldt voor de invoerder van het
product.2737
Zoals nog zal blijken, is op dit punt een gelijkenis waar te nemen met de
Europese meldingsplicht, die eveneens op de distributeur rust.2738
Als tweede algemene
opmerking, kan meegegeven worden dat het feit dat zich reeds verschillende – zo niet de
meeste – productongevallen hebben voorgedaan, geen afbreuk doet aan de
rapporteringsverplichting van de producent.2739
Ook als het risico op schadegevallen miniem
(geworden) is, moet voldaan worden aan de section 15-meldingsplicht. Deze redenering kan
m.i. doorgetrokken worden naar de Europese meldingsplicht.
Wat vervolgens de melding betreft van producten die niet voldoen aan veiligheidsregels of
standaarden, moet opgemerkt worden dat dit zich in de praktijk amper zal voordoen. Later
wordt immers nog toegelicht dat men in de VSA eerder inzet op vrijwillige standaarden dan
op productveiligheidsregels van de overheid.2740
De niet-naleving van standaarden dient
verder enkel gemeld te worden als het gaat om standaarden die bekrachtigd werden door de
CPSC, conform de moeizame – en weinig toegepaste – procedure van section 9 CPSA.2741
2734
Zie hierover: The regulated products handbook 2013, 41. 2735
Recall Handbook 2012, 6. 2736
R.E. DAVIS, “Legal status of product resellers” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York,
Conference Board, 1974, (53) 56. 2737
16 CFR §1115.10. 2738
Cf.infra: randnr. 451. 2739
U.S. v. General Motors Corporation, 565 F.2d 754 en 184 U.S.App.D.C. 179 (1977): in casu ging het
evenwel om specifieke informatieverplichtingen onder de National Traffic and Motor Vehicle Safety Act.
Niettemin kan de redenering m.i. ook meer in het algemeen gelden. 2740
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 226. 2741
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 226.
388
442. Gelet op het geringe aantal productveiligheidsregels en -standaarden die de CPSC
uitgewerkt/bekrachtigd heeft, zal vooral melding gedaan worden van substantiële
productrisico’s dan wel van onredelijke risico’s op ernstige schade of de dood.2742
Wat dit
laatste betreft, moet op grond van feitelijke overwegingen nagegaan worden of al dan niet
sprake is van een onredelijk risico en ernstige schade. Dit gebeurt in functie van het nut van
het product, het aantal consumenten dat blootgesteld kan worden aan het risico, de aard en
ernst van het risico en de waarschijnlijkheid van het risico.2743
De moeilijkste toetssteen is die van de substantiële productrisico’s. Zodra er redelijkerwijs
kennis is van een actueel dan wel een potentieel substantieel productrisico,2744
moet dit
gemeld worden.2745
Om na te gaan of er sprake is van dergelijk productrisico moet nagegaan
worden of er een gebrek is en of dit gebrek een substantieel risico op schade creëert.2746
Of er
sprake is van een gebrek, wordt beoordeeld in functie van het vooropgestelde gebruik van het
product, de aard van het risico en de aan- of afwezigheid van waarschuwingen en/of
instructies.2747
De vraag naar het substantiële risico wordt vervolgens beoordeeld aan de hand
van de aard van het gebrek, het aantal onveilige producten, de ernst van het risico en de
waarschijnlijkheid van een schadegeval.2748
443. De manieren waarop de rapporteringsverplichting vervuld kan worden, zijn divers. Zo
kan de melding zelfs online gebeuren.2749
Het is hoe dan ook aangeraden om melding te doen
binnen de 24 uur nadat de informatie bekomen werd.2750
Wanneer de producent eerst nog
onderzoek wil voeren naar de noodzaak van de rapporteringsplicht, neemt deze termijn pas
een aanvang op het ogenblik waarop redelijkerwijs aangenomen moet worden dat de
informatie aantoont dat een melding noodzakelijk is.2751
Deze bijkomende tijd voor onderzoek
mag een periode van 10 dagen echter niet overschrijden, behoudens wanneer aangetoond is
dat een langere tijd redelijk is in de gegeven omstandigheden.2752
Op die manier wordt aan de
producent enige flexibiliteit geboden.
2742
M. STUART MADDEN, “Modern post-sale warnings and related obligations”, Wm. Mitchell L.Rev. 2000-01,
afl. 33, (33) 68. 2743
16 CFR §1115.6 (b). Zie ook: K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer,
Kluwer, 1990, 217. 2744
M. STUART MADDEN, “Modern post-sale warnings and related obligations”, Wm. Mitchell L.Rev. 2000-01,
afl. 33, (33) 66. 2745
16 CFR §1115.6 (a). 2746
T.M. SCHWARTZ en R.S. ADLER, “Product recalls: a remedy in need of repair”, Case W.Res.L.Rev. 1983-84,
afl. 34, (401) 430-431 en M. STUART MADDEN, “Modern post-sale warnings and related obligations”, Wm.
Mitchell L.Rev. 2000-01, afl. 33, (33) 68. 2747
R.T. KENAGY en M. FOX, “Consumer product recalls: the United States experience and some international
implications”, Business Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 100 en Recall Handbook 2012, 13. 2748
Section 15 (a)(2) Consumer Product Safety Act en R.T. KENAGY en M. FOX, “Consumer product recalls: the
United States experience and some international implications”, Business Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3,
(95) 100. 2749
The regulated products handbook 2013, 41. 2750
16 CFR §1115.14 (e) en Recall Handbook 2012, 8. 2751
The regulated products handbook 2013, 43-44. 2752
16 CFR §1115.14 (d); C. ORBAN, “The product recall process: mechanics and shortcomings”,
Loy.Cons.L.Rev. 1999-2000, vol. 12, afl. 4, (311) 317 en Recall Handbook 2012, 8.
389
Qua uitwerking van de section 15-meldingsplicht tot slot, moet eerst een zogenaamd initial
report meegedeeld worden aan de CPSC. Dit bevat onder andere informatie over de
identificatie van het product, een beschrijving van het product, de naam en het adres van de
producent, de aard van het risico en de aard en ernst van een eventueel schadegeval.2753
In het
hiernavolgende full report moet dan meer specifieke (technische) informatie meegedeeld
worden over de betrokken producten, de producent, de distributieketen en de aard van het
risico. Het gaat onder meer om informatie over serienummers, prijzen van het product,
technische resultaten van de risicoanalyse, data van productie en verkoop en een overzicht
van de reeds ondernomen maatregelen.2754
B. Section 37-meldingsplicht
444. De section 37-meldingsplicht verplicht de producent om melding te doen van
producten die betrokken zijn in aansprakelijkheidskwesties.2755
De producent is meer bepaald
verplicht de CPSC op de hoogte te brengen indien een specifiek model van het product (1) het
onderwerp is van minstens drie rechtszaken; (2) elk van deze zaken gaat om een dodelijk
ongeval dan wel ernstige lichamelijke schade; (3) minstens drie van deze zaken geleid hebben
tot een settlement met de producent dan wel een veroordeling in het voordeel van het
slachtoffer en (4) dit binnen een periode van twee jaar.2756
Logischerwijs moet de producent
betrokken zijn bij de verdediging van de zaak dan wel bij de settlement.2757
Aan deze meldingsplicht moet voldaan zijn binnen de dertig dagen na de settlement dan wel
na de uitspraak, te rekenen vanaf de laatste van de drie vereiste uitspraken.2758
Verder moet
het begrip “ernstig lichamelijk letsel” breed ingevuld worden.2759
Het omvat onder andere een
amputatie, het verlies van belangrijke lichamelijke functies, ernstige brandwonden en schade
die vermoedelijk leidt tot langdurige hospitalisatie.2760
Wat de inhoud van deze kennisgeving
betreft, moet ze minstens gegevens bevatten omtrent de naam en het adres van de producent,
het model- en serienummer van het product, verklaringen met betrekking tot de schade en
gegevens over de rechterlijke uitspraak of de settlement.2761
Voorts mag informatie
opgenomen worden omtrent zaken die de producent nuttig acht, zoals over de eventueel
hangende beroepsprocedures.2762
Een verklaring omtrent het uit te keren bedrag is niet
vereist.2763
2753
16 CFR §1115.13 (c) en Recall Handbook 2012, 7. 2754
16 CFR §1115.13 (d). Zie ook: F.M. COVEY en B.H. SCHOUMACHER, “A new consumer remedy: product
recall”, Loy.Cons.L.Rep. 1988-89, afl. 1, (1) 6-7. 2755
Zie hierover: G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998,
229. 2756
Zie hierover in het algemeen: C. ORBAN, “The product recall process: mechanics and shortcomings”,
Loy.Cons.L.Rev. 1999-2000, vol. 12, afl. 4, (311) 318. 2757
C. ORBAN, “The product recall process: mechanics and shortcomings”, Loy.Cons.L.Rev. 1999-2000, vol. 12,
afl. 4, (311) 318. 2758
Section 37 (a) Consumer Product Safety Act. 2759
Voor concrete voorbeelden, zie: 16 CFR §1116.2 (b). 2760
Section 37 (e) (1) Consumer Product Safety Act. 2761
Section 37 (c) (1) Consumer Product Safety Act en 16 CFR §1116.6 (a) en Recall Handbook 2012, 10. 2762
Section 37 (c) (2) Consumer Product Safety Act. 2763
Section 37 (c) (3) Consumer Product Safety Act.
390
445. Het belang van de section 37-rapporteringsplicht schuilt in de doelstelling van de
Amerikaanse wetgever om een wijde verspreiding te geven aan potentiële productrisico’s.2764
Bijkomend wordt zo aan de CPSC de mogelijkheid geboden om risicoanalyses uit te voeren
en eventueel (corrigerende) maatregelen uit te werken.2765
Op die manier vervult deze
rapporteringsplicht een complementaire rol ten aanzien van de section 15-meldingsplicht.2766
De Amerikaanse wetgever heeft via section 37 de kennis van de bevoegde overheid over
productrisico’s en dergelijke verhoogd aangezien zo ook zaken gemeld moeten worden die
via section 15 misschien niet gemeld (moesten) worden.2767
Vanuit die optiek valt het te
betreuren dat in de Europese Unie geen soortgelijke meldingsplicht opgelegd wordt.
2764
The regulated products handbook 2013, 42. 2765
The regulated products handbook 2013, 42-43. 2766
16 CFR §1116.7 (h) (1). 2767
16 CFR §1116.7 (h) (2).
391
HOOFDSTUK III. DISTRIBUTEUR
446. Aan de distributeur worden eveneens enkele verplichtingen opgelegd op het gebied
van voorzorg en preventie. Deze worden hierna toegelicht. Voor de duidelijkheid is het van
belang om vooraf in herinnering te brengen dat een distributeur, in de zin van de algemene
productveiligheidswetgeving, ieder persoon is die beroepshalve betrokken is bij de
verhandelingsketen maar wiens activiteit geen invloed heeft op de veiligheidskenmerken van
het product.2768
Dit gebrek aan invloed op de veiligheidskenmerken van het product vertaalt
zich in de verplichtingen die aan de distributeur opgelegd worden.
AFDELING 1. ALGEMEEN: WEINIG CONCRETE VERPLICHTINGEN
§ 1. INHOUD
447. De distributeur is op grond van de algemene productveiligheidswetgeving gehouden
om naar best vermogen bij te dragen tot de naleving van de toepasselijke veiligheidseisen, met
name door geen producten te leveren waarvan hij weet of op grond van de ter beschikking
staande gegevens moet weten dat ze niet aan die vereisten voldoen.2769
Verder moet de
distributeur deelnemen aan de bewaking van de veiligheid van op de markt gebrachte
producten, binnen het bestek van zijn activiteiten, vooral door informatie over risico’s door te
geven, de nodige informatie bij te houden en medewerking te verlenen aan de genomen
maatregelen. In het algemeen wordt hiermee een doeltreffende samenwerking met de
producent beoogd.2770
Het feit dat de distributeur verplicht wordt om geen producten te leveren waarvan hij had
moeten weten dat ze onveilig zijn, creëert geen aansprakelijkheidsvermoeden. De wetgeving
stelt immers dat het moet gaan om kennis “op grond van de ter beschikking staande
gegevens”.2771
De (vermoede) kennis van de distributeur wordt zo beperkt door de ter
beschikking staande gegevens, wat de verantwoordelijkheid van de distributeur in zekere
mate inperkt.2772
Dit werd nodig geacht vanuit de idee dat anders vooral kleine distributeurs in
de problemen kunnen komen omdat het voor hen onmogelijk is om voor elk product vast te
stellen welke risico’s daaraan verbonden zijn.2773
2768
Artikel 2, f) Richtlijn Productveiligheid. Voor een meer uitvoerige analyse van dit begrip, cf.supra: randnr.
33. 2769
Artikel 5, §2 Richtlijn Productveiligheid en artikel IX.8, §3 Wetboek Economisch Recht. 2770
Artikel 5, §2, in fine Richtlijn Productveiligheid. Zie ook: G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot,
Dartmouth Publishing Company, 1998, 128. 2771
Verslag GILKINET, Parl.St. Kamer 2002-03, 1995/2, 12-13. 2772
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 22. 2773
Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt belangrijke algemene kaderwet en inhoud wordt aangepast aan
Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 162 en J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en
productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE
BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten – Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006,
Brussel, Larcier, 2007 (45) 53.
392
Een bijkomende beperking van de verantwoordelijkheid van de distributeur is te vinden in de
verwijzing naar een bijdrage “naar best vermogen”.2774
Samenvattend kan dus gezegd worden
dat aan de distributeur enkel een middelenverbintenis opgelegd wordt op dit vlak.2775
Ook wat
productbewaking betreft, wordt vooral een passieve bewakingsplicht opgelegd aan de
distributeur.2776
448. De verplichtingen die aan de distributeur opgelegd worden zijn op die manier weinig
concreet en eerder op zeer algemene wijze omschreven. Bovendien zijn diverse elementen
opgenomen die de verantwoordelijkheid van de distributeur in belangrijke mate inperken. Zo
moet de distributeur naar best vermogen bijdragen tot de naleving van de algemene
productveiligheidsregelementering. Verder moet hij deelnemen aan de bewaking van de
veiligheid van reeds op de markt gebrachte producten, en dit binnen het bestek van zijn
activiteiten. Al deze elementen tonen duidelijk aan dat de verplichting van de distributeur
algemeen en beperkt te noemen is.
Op grond van het bovenstaande kan bijgevolg besloten worden dat de verplichtingen die ten
laste van de distributeur gelegd worden, niet veel meer zijn dan een verwijzing naar de
algemene zorgvuldigheidsnorm.2777
Met andere woorden is de distributeur in principe enkel
gehouden om zich op zorgvuldige wijze te gedragen, zowel op het vlak van preventie als op
het vlak van correctie. De distributeur schendt aldus zijn productveiligheidsverplichtingen
wanneer hij onredelijk handelt.2778
De invulling van deze zorgvuldigheidsnorm gebeurt in
functie van onder andere de professionele of gespecialiseerde aard van de distributeur.2779
§ 2. RATIO LEGIS EN NUANCERING
449. De beperkte verantwoordelijkheid van de distributeur is in verband te brengen met de
subsidiaire leveranciersaansprakelijkheid uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid.2780
Eerder
is immers gebleken dat de leverancier slechts in uitzonderlijke situaties aansprakelijk gesteld
kan worden voor het in het verkeer brengen van een gebrekkig product.2781
Niettemin moet
nogmaals gewezen worden op de discrepantie tussen het toepassingsgebied rationae personae
van beide regelgevingen, zodat niet elke distributeur een leverancier is en vice versa.2782
De
subsidiaire verantwoordelijkheid van de distributeur is verder eveneens in overeenstemming
met het gemeen kooprecht. Ook daar rust op de “gewone” verkoper – lees: niet de fabrikant of
de gespecialiseerde verkoper – geen vermoeden van kennis van de gebreken.2783
2774
Artikel 5, §2 Richtlijn Productaansprakelijkheid. 2775
H. COUSY, “De garantie voor verborgen gebreken en de productaansprakelijkheid” in B. TILLEMAN en P.-A.
FORIERS (eds.), De koop/la vente, Brugge, die Keure, 2002, (59) 80. 2776
L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend overzicht, Deventer,
Kluwer, 2000, 101. 2777
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 139. 2778
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 132. 2779
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nrs. 6-7. 2780
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 460-461. 2781
Cf.supra: randnrs. 67-71. 2782
Cf.supra: randnr. 74. 2783
Cf.supra: randnr. 73.
393
Het feit dat slechts beperkte verantwoordelijkheden aan de distributeur opgelegd worden is
ten slotte ook te verklaren vanuit het begrip “distributeur”. Dit zijn, zoals gezegd, personen
die beroepshalve betrokken zijn bij de verhandelingsketen maar wiens activiteit geen invloed
heeft op de veiligheidskenmerken van het product. Welnu, vanuit het gegeven dat een loutere
(door)verkoper van het product weinig tot geen mogelijkheden heeft op het gebied van
preventie in het algemeen en productbewaking in het bijzonder, kunnen de beperkte,
wettelijke verplichtingen in dit verband verklaard worden.2784
Van een loutere (door)verkoper
kan bijvoorbeeld niet verwacht worden dat deze het product uitvoerig op diens veiligheid
controleert en/of dat specifieke of bijkomende waarschuwingen meegegeven worden, die niet
door vorige schakels in het productie- en distributieproces aangebracht werden.
450. Hoewel aan de distributeur slechts beperkte verplichtingen opgelegd worden door de
algemene productveiligheidswetgeving, betekent dit niet dat diens rol onderschat mag
worden. In bepaalde gevallen zal de distributeur immers juist meer mogelijkheden hebben om
een risico te ontdekken of een risicovolle situatie af te wenden.2785
Zo is de eindverkoper
doorgaans sneller op de hoogte van productrisico’s, onder meer via klachten van de
productgebruikers. Productgebruikers zullen meer bepaald sneller met een product terugkeren
naar de distributeur/verkoper dan zich rechtstreeks te wenden tot de producent. De rol van de
distributeur is bijgevolg zeker in het kader van het verzamelen en doorgeven van informatie
van niet te onderschatten belang. Hierbij aansluitend moet meer in het algemeen gewezen
worden op de belangrijke rol die de distributeur kan vertolken in het kader van corrigerende
maatregelen.2786
De distributeur wordt dan ook terecht verplicht om bij te dragen tot de bewaking van de
productveiligheid, onder andere door informatie over de risico’s van producten door te geven,
de nodige informatie bij te houden en medewerking te verlenen bij het uitvoeren van
maatregelen. Wat het doorgeven van informatie betreft, kan dit enerzijds downstream
gebeuren naar verdere verkopers en de eindgebruikers.2787
De distributeur staat namelijk
dichter bij de eindgebruiker zodat hij deze makkelijker kan aanspreken en informatie
bezorgen. Anderzijds spelen distributeurs ook upstream een belangrijke rol, met name door
feedback, klachten en andere informatie van de eindgebruikers door te geven naar de
producent.2788
2784
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 35. 2785
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 35. 2786
Cf.infra: randnrs. 518-519. 2787
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 461. 2788
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 133 en S. VAN
CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 461.
394
AFDELING 2. KENNISGEVINGSPLICHTEN
451. Eén verplichting wordt wel uitdrukkelijk opgelegd aan de distributeur. Deze is
namelijk gehouden om het Centraal Meldpunt onmiddellijk in kennis te brengen wanneer hij
weet, of op grond van de ter beschikking staande gegevens moet weten, dat een door hem op
de markt gebracht product risico’s inhoudt die onverenigbaar zijn met de
veiligheidsverplichting of wanneer het product niet in overeenstemming is met een
overheidsbesluit op het gebied van productveiligheid.2789
Zoals aangegeven, gaat het hier om
een gedeelde verantwoordelijkheid met de producent.2790
Voor een uitvoerigere bespreking
van deze verplichting wordt dan ook verwezen naar wat hierover supra gezegd werd.2791
Voor de volledigeid kan opgemerkt worden dat ook in de VSA een rapporteringsverplichting
opgenomen is voor de distributeur of detailhandelaar.2792
Deze section 15-meldingsplicht
werd hierboven uitvoerig besproken.2793
Indien het gaat om de melding door een distributeur
of detailhandelaar, geldt evenwel een specifieke regeling.2794
Voor deze personen is het
immers voldoende dat ze ofwel (1) enkel het initial report invullen ofwel (2) schriftelijk de
producent op de hoogte brengen – en aldus de rapporteringsverplichting naar hem
doorschuiven – en een kopie hiervan aan de CPSC bezorgen ofwel (3) de van derden
verkregen informatie, die wijst op veiligheidsrisico’s, gewoonweg doorgeven aan de
CPSC.2795
2789
Artikel 5, §3 Richtlijn Productveiligheid en artikel IX.8, §4 Wetboek Economisch Recht. 2790
Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt belangrijke algemene kaderwet en inhoud wordt aangepast aan
Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 162. 2791
Cf.supra: randnrs. 432-438. 2792
Section 15 (b) Consumer Product Safety Act. 2793
Cf.supra: randnrs. 440-443. 2794
16 CFR §1115.10 (e). 2795
16 CFR §1115.13 (b).
395
HOOFDSTUK IV. NATIONALE OVERHEID
AFDELING 1. ALGEMEEN
452. De Richtlijn Productveiligheid richt zich niet enkel tot de economische operatoren in
het productie- en distributieproces maar ook tot de lidstaten.2796
De richtlijn kent namelijk
verregaande bevoegdheden toe aan de nationale overheden.2797
Meer specifiek wordt een
ruime bevoegdheidsdelegatie toegekend om verordeningen uit te vaardigen, het markttoezicht
uit te oefenen en specifieke veiligheidsmaatregelen te treffen.2798
Daarnaast bezit de nationale
overheid de bevoegdheid tot wetgevende activiteit op het gebied van productveiligheid.2799
In
zoverre er geen specifieke harmonisatiewetgeving is – en mits inachtname van de regels van
het Unierecht – kan de nationale overheid dus wetgeving uitvaardigen met betrekking tot
productveiligheid.
Uit wat volgt zal blijken dat de overheid in diverse situaties kan overgaan tot maatregelen.2800
Bijgevolg moet aangenomen worden dat aan de lidstaten een belangrijke taak toegekend is op
het gebied van een doeltreffend markttoezicht enerzijds en inzake de preventie en correctie
van onveilige producten anderzijds.2801
Hierna ligt de focus op de mogelijke maatregelen die
de overheid kan treffen ten aanzien van onveilige producten. Niettemin is het aanbevolen om
vooraf iets te zeggen over het markttoezicht in het algemeen, de leidende beginselen bij elke
vorm van overheidsoptreden en hun toepassing op maatregelen met betrekking tot
productveiligheid en de specifieke Belgische overheidsinstanties op het gebied van
productveiligheid.
2796
F. WALSCHOT, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in BELGISCHE VERENIGING VAN
BEDRIJFSJURISTEN (ed.), Tendensen in het bedrijfsrecht: onderzoek en productontwikkeling, Brussel, Bruylant,
2000, (157) 161. 2797
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 56. 2798
H. BOCKEN, “Buitencontractuele aansprakelijkheid voor gebrekkige producten” in X., Bijzondere
overeenkomsten. XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2008, (335) 353. 2799
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 9. 2800
H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41,
(291) 308. 2801
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 24.
396
§ 1. ALGEMENE PRINCIPES INZAKE MARKTTOEZICHT
453. Het belang van markttoezicht mag niet onderschat worden. Specifiek met betrekking
tot productveiligheid wordt zelfs aangenomen dat het markttoezicht cruciaal is voor het
welslagen van de Richtlijn Productveiligheid.2802
Door middel van markttoezicht wordt
namelijk beoogd dat producten die een risico opleveren voor de veiligheid of gezondheid of
die anderszins niet voldoen aan de toepasselijke eisen van de wetgeving, uit de handel
genomen worden, niet of slechts in beperkte mate op de markt aangeboden worden en/of dat
het publiek, de Europese Commissie en de overige lidstaten hierover geïnformeerd
worden.2803
Via het markttoezicht wordt in het algemeen dus verzekerd dat tijdig maatregelen
genomen worden ten aanzien van onveilige producten.2804
Met het New Legislative Framework had de Europese wetgever in 2008 een versterking van
dit markttoezicht voor ogen.2805
Kort nadien werd met Verordening 765/2008 inzake
accreditatie en markttoezicht voorzien in maatregelen om onder andere de werking van de
Richtlijn Productveiligheid te vrijwaren.2806
De toepassing van deze verordening laat de
specifieke maatregelen die markttoezichtautoriteiten kunnen nemen – bijvoorbeeld op grond
van de Richtlijn Productveiligheid – evenwel onverlet.2807
Aangezien het hier niet de plaats is
om het gehele systeem van het markttoezicht uit de doeken te doen, volgen hierna enkel de
krachtlijnen van Verordening 765/2008.
454. De markttoezichtautoriteiten kunnen op grond van Verordening 765/2008 de
kenmerken van producten controleren door middel van een verificatie van bepaalde
documenten en, zo nodig, door fysieke controles en laboratoriumtests op basis van geschikte
monsters.2808
Verder kunnen ze door de marktdeelnemers bepaalde documenten en informatie
ter beschikking laten stellen, bepaalde bedrijfsruimten van de marktdeelnemers betreden en de
nodige monsters nemen.2809
Zoals gezegd, zijn deze bevoegdheden eveneens expliciet
opgenomen in de Richtlijn Productveiligheid.2810
2802
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de ervaring met de toepassing van
richtlijn 92/59/EEG inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 140, 20 en J.F.R BAER, V. CHEN, A.P.
LOEWINGER, S. LUND, D. URBAS en W.C. YEW, “Product recall – International sales, franchising and product
liability law perspectives in the United States, Canada, Europe, Signapore and China”, International Journal of
Franchising Law 2007, vol. 5, afl. 5-6, (5) 19. 2803
Artikel 16, §2 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2804
I. CLAEYS en K. KINNAER, “Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I.
CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy
Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81) 132. 2805
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 6. 2806
Inleidende consideransen bij de Verordening inzake accreditatie en markttoezicht, overweging 6. 2807
Artikel 15, §3 Richtlijn Productveiligheid. 2808
Artikel 19, §1, lid 1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2809
Artikel 19, §1, lid 2 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2810
Cf.supra: randnr. 317.
397
Wanneer het gaat om producten die de Unie-markt voor het eerst binnenkomen, moeten de
nationale autoriteiten, het in het vrij verkeer brengen van een product in bepaalde gevallen
opschorten. Dit is het geval wanneer vastgesteld is dat (1) het product kenmerken vertoont die
doen vermoeden dat het een ernstig risico meebrengt voor de gezondheid, de veiligheid, het
milieu of het algemeen belang; (2) het product niet vergezeld is van de in de communautaire
harmonisatiewetgeving vereiste schriftelijke of elektronische documenten of niet
overeenkomstig die wetgeving is gemerkt of (3) indien op het product op verkeerde of
misleidende wijze de CE-markering aangebracht werd.2811
Wanneer de autoriteiten belast met
de controle van de buitengrenzen, niet binnen de drie werkdagen op de hoogte gesteld worden
van deze opschorting, wordt de vrijgave van de producten bevolen.2812
Ook wanneer de
nationale toezichtautoriteiten van oordeel zijn dat het product geen ernstig risico vertoont en
conform de communautaire wetgeving is, wordt het product vrijgegeven en in het vrij verkeer
gebracht, mits aan de overige voorwaarden en formaliteiten voor het vrijgeven voldaan is.2813
Indien de markttoezichtautoriteiten vaststellen dat het product een ernstig risico met zich
meebrengt, moeten maatregelen genomen worden om het in de handel brengen ervan te
verbieden. Bijkomend dienen de autoriteiten belast met de controle aan de buitengrenzen op
de handelsfactuur van het product alsmede op de overige relevante begeleidende documenten
de volgende vermelding aan te brengen: “Gevaarlijk product – het in het vrije verkeer brengen
ervan is niet toegestaan – Verordening (EG) nr. 765/2008”.2814
Indien noodzakelijk en
evenredig, mag een product dat een ernstig risico oplevert ook vernietigd worden of
onbruikbaar gemaakt.2815
Wanneer tot slot vastgesteld is dat het product niet aan de communautaire
harmonisatiewetgeving voldoet, moeten passende maatregelen genomen worden.2816
Indien in
dat geval bijvoorbeeld gekozen wordt voor een verbod om het product in de handel te
brengen, dienen de autoriteiten belast met de controle aan de buitengrenzen op de
handelsfactuur en alle andere relevante begeleidende documenten volgende vermelding aan te
brengen “Niet-conform product – het in het vrije verkeer brengen ervan niet toegestaan –
Verordening (EG) nr. 765/2008”.
2811
Artikel 27, §3 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2812
Artikel 28, §1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2813
Artikel 28, §2 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2814
Artikel 29, §1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2815
Artikel 29, §4 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2816
Artikel 29, §2, lid 1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht.
398
§ 2. ALGEMENE PRINCIPES INZAKE OVERHEIDSMAATREGELEN
455. De hierna te bespreken bevoegdheid van de overheid op het gebied van
productveiligheid is niet absoluut.2817
De – weliswaar ruime – bevoegdheden tot het nemen
van maatregelen op het gebied van productveiligheid, moeten met andere woorden enigszins
gerelativeerd worden.2818
De Richtlijn Productveiligheid stelt immers uitdrukkelijk dat
overheidsmaatregelen slechts genomen mogen worden met inachtneming van de principes
inzake vrij verkeer, het evenredigheidsbeginsel en het voorzorgsbeginsel.2819
Wanneer de overheid maatregelen neemt, moet zij zich in het algemeen zorgvuldig gedragen.
Hoewel de uitvoerende macht aanvankelijk een zekere aansprakelijkheidsimmuniteit
genoot,2820
is deze immuniteit thans voorbijgestreefd zodat de algemene zorgvuldigheidsnorm
van toepassing is op iedere vorm van overheidsoptreden.2821
Geen enkele grondwettelijke of
wettelijke bepaling noch enig rechtsbeginsel stelt de administratieve overheid vrij van de
verplichtingen opgelegd door artikel 1382 BW.2822
De overheid dient bijgevolg een zorgzame
overheid te zijn die zich om het lot van haar burgers bekommert, die de gevolgen van haar
optreden inschat en die zich gedraagt conform artikel 1382 BW.2823
Hierbij kan specifiek gewezen worden op de – in de bestuursrechtspraak ontwikkelde –
beginselen van behoorlijk bestuur.2824
Deze kunnen omschreven worden als de algemene
rechtsbeginselen die aanwijzingen geven over de wijze waarop bestuurshandelingen
genomen, uitgevoerd en ter kennis gebracht moeten worden.2825
Het gaat met andere woorden
om de principes die de overheid in haar relatie met de burger moet naleven bij de uitoefening
van haar administratieve functies. 2826
Deze beginselen hebben de zorgvuldigheidsplicht
beïnvloed.2827
Elke schending van een beginsel van behoorlijk bestuur leidt namelijk
automatisch tot een buitencontractuele fout. De beginselen van behoorlijk bestuur kunnen om
2817
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 67. 2818
S. LIERMAN, Voorzorg, preventie en aansprakelijkheid, Antwerpen, Intersentia, 2004, 217-218. 2819
Artikel 8, §2, lid 1 Richtlijn Productveiligheid; F. MANIET, “La transposition de la directive 92/59/CE
relative à la sécurité générale des produits dans les Etats membres de l’Union européenne”, REDC 1997, afl. 3,
(176) 189 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 468. 2820
Zie inter alia: Cass. 27 juni 1845, Pas. 1845, I, 392 en Cass. 23 februari 1850, Pas. 1850, I, 163. Zie
hierover ook: L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht,
Antwerpen, Maklu, 1989, 195-196. 2821
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 200. 2822
Cass. 20 juni 1997, Arr.Cass. 1997, II, 677. 2823
H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 2000-2008. Deel
II. Foutvereiste. Algemene kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 2014. 2824
In het algemeen over het begrip en de functies van deze beginselen, zie: L.P. SUETENS, “Algemene
beginselen van behoorlijk bestuur: begrip en plaats in de hiërarchie der normen. Inleidende verkenning” in I.
OPDEBEEK (ed.), Algemene beginselen van behoorlijk bestuur, Deurne, Kluwer, 1993, 1-26 en P. POPELIER,
“Beginselen van behoorlijk bestuur: begrip en plaats in de hiërarchie der normen” in I. OPDEBEEK en M. VAN
DAMME (eds.), Beginselen van behoorlijk bestuur, Brugge, die Keure, 2006, 3-33. 2825
P. POPELIER, “Beginselen van behoorlijk bestuur: begrip en plaats in de hiërarchie der normen” in I.
OPDEBEEK en M. VAN DAMME (eds.), Beginselen van behoorlijk bestuur, Brugge, die Keure, 2006, (3) 3. 2826
J. DE STAERCKE, Algemene beginselen van behoorlijk bestuur, Mechelen, Kluwer, 2004, 3. 2827
M. DEBAENE en P. DEBAENE, “Overheidsaansprakelijkheid” in E. DIRIX en A. VAN OEVELEN (eds.),
Bijzondere overeenkomsten: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,
losbl., 15 (bijgewerkt tot januari 2005).
399
die reden omschreven worden als de jurisprudentiële concretisering van de vage
zorgvuldigheidsnorm.2828
Deze beginselen verdienen dan ook bijzondere aandacht.
456. Binnen de beginselen van behoorlijk bestuur neemt de zorgvuldigheids- en
redelijkheidsverplichting een belangrijke plaats in.2829
Alle fases van het overheidshandelen
moeten immers op zorgvuldige wijze ingevuld worden, gaande van de voorbereiding van de
handeling over de besluitvorming tot de uitvoering van de gekozen maatregel.2830
Hierbij
moet de overheid zich op zorgvuldige wijze laten informeren in die zin dat ze over alle
mogelijke nuttige gegevens moet beschikken alvorens een handeling te stellen.2831
Bijkomend
heeft de Raad van State te kennen gegeven dat de administratieve overheid in bepaalde
situaties genoodzaakt is om zich op deskundige wijze te laten voorlichten, vooraleer tot
besluitvorming over te gaan.2832
Dit is het geval in zaken waarin de overheid zelf weinig
expertise heeft, zoals in geval van technische materies.2833
Een zorgvuldige besluitvorming
betekent namelijk dat met kennis van zaken beslist wordt.2834
Een andere verplichting die
vaak in verband gebracht wordt met de zorgvuldigheidsplicht betreft de motiveringsplicht.
Deze houdt in dat overheidsmaatregelen steeds nauwkeurig gemotiveerd moeten zijn en zo
spoedig mogelijk ter kennis gebracht worden van de betrokken partijen.2835
Wanneer het gaat om beslissingen op het gebied van productveiligheid moet de overheid zich
dus zorgvuldig voorbereiden vooraleer een beslissing te nemen.2836
Belangrijk hierbij is dat de
overheid zich voldoende laat voorlichten. Gelet op het feit dat productveiligheidskwesties
vaak technische of ingewikkelde materies betreffen is deze voorlichting door deskundigen
cruciaal. Zo is het niet ondenkbaar dat de overheid aansprakelijk is indien zij geen of
onvoldoende maatregelen neemt ten aanzien van een onveilig product omdat ze de
ingewonnen deskundige voorlichting over de onveilige aard van dat product naast zich
neerlegt.2837
2828
I. OPDEBEEK, Rechtsbescherming tegen het stilzitten van het bestuur, Brugge, die Keure, 1992, 30-32 en M.
BOES, “Het redelijkheidsbeginsel” in I. OPDEBEEK (ed.), Algemene beginselen van behoorlijk bestuur, Deurne,
Kluwer, 1993, (87) 89. 2829
W. LAMBRECHTS, “Het zorgvuldigheidsbeginsel” in I. OPDEBEEK (ed.), Algemene beginselen van behoorlijk
bestuur, Deurne, Kluwer, 1993, (27) 29. 2830
K. LEUS, “Het zorgvuldigheidsbeginsel” in I. OPDEBEEK en M. VAN DAMME (eds.), Beginselen van
behoorlijk bestuur, Brugge, die Keure, 2006, (101) 114-115. 2831
W. LAMBRECHTS, “Het zorgvuldigheidsbeginsel” in I. OPDEBEEK (ed.), Algemene beginselen van behoorlijk
bestuur, Deurne, Kluwer, 1993, (27) 34. 2832
R.v.St. 31 mei 1979, nr. 19.671, Integan. 2833
Over de consultatieplicht op grond van het zorgvuldigheidsbeginsel in het algemeen, zie: S. DENYS,
Advisering in het bestuursrecht, Brugge, die Keure, 2013, 119-124. 2834
S. DENYS, Advisering in het bestuursrecht, Brugge, die Keure, 2013, 120. 2835
Artikel 14, §1 oorspronkelijke Richtlijn Productveiligheid; I. OPDEBEEK en A. COOLSAET, Formele
motivering van bestuurshandelingen, Brugge, die Keure, 1999, 150-156; J. DE STAERCKE, Algemene beginselen
van behoorlijk bestuur, Mechelen, Kluwer, 2004, 21-22 en I. CLAEYS en K. KINNAER, “Sectorgerelateerde
veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.), Aansprakelijkheid,
veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen, Kluwer, 2015, (81)
135. 2836
J.-L. FAGNART, “La responsabilité du fait des produits. Etat actuel du droit belge”, DAOR 1986-87, afl. 3,
(211) 219. 2837
In soortgelijke zin, zie: L. DOMMERING-VAN RONGEN, Productaansprakelijkheid. Een rechtsvergelijkend
overzicht, Deventer, Kluwer, 2000, 71.
400
Op grond van het evenredigheidsbeginsel moet de overheid verder een grote mate van
terughoudendheid betrachten. De overheid moet bijgevolg vooral vrijwillige initiatieven van
de producent stimuleren en bevorderen, in voorkomend geval door het opstellen van
gedragscodes.2838
Wanneer toch overheidsmaatregelen uitgevaardigd worden, moeten deze
proportioneel zijn in verhouding met het voorliggende risico.2839
Tot slot moet de maatregel
voldoende gemotiveerd zijn. Dit klemt des te meer wanneer de aanbieding van een product op
de markt verboden of beperkt wordt of wanneer het product uit de handel genomen of
teruggeroepen wordt.2840
457. Een tweede beginsel dat reeds heel wat aandacht gekregen heeft, betreft de
informatieplicht van de overheid.2841
In sommige rechtsleer wordt zelfs aangenomen dat de
plicht van de overheid tot het verstrekken van correcte inlichtingen aan de burger beschouwd
moet worden als een essentieel onderdeel van goed bestuur en een kenmerkend aspect van de
zorgvuldigheidsplicht.2842
Zeker in situaties waarin de overheid ongerichte informatie aan de
burgers geeft – ook wel situaties van voorlichting genoemd2843
– is deze
informatieverplichting van groot belang. Onjuiste voorlichting kan immers leiden tot
aanzienlijke schade vanwege het groot aantal geadresseerden van de informatie.2844
Algemeen
wordt aangenomen dat de informatieverplichting geschonden is indien onterecht bepaalde
informatie geweigerd wordt dan wel indien foutieve informatie verstrekt wordt.2845
Het geven
van verkeerde inlichtingen op zich wordt niet geviseerd. De aansprakelijkheid komt enkel in
het gedrang wanneer onjuiste inlichtingen gegeven werden die te wijten zijn aan onvoldoende
onderzoek of indien de inlichtingen verstrekt worden zonder dat van de onzekerheid omtrent
de juistheid ervan gewag gemaakt wordt.2846
2838
Artikel 8, §2, lid 2 Richtlijn Productveiligheid. 2839
P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des consommateurs”, JT 1994, (413) 414. 2840
Artikel 21, §1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2841
H. VANDENBERGHE, “Overheidsaansprakelijkheid. Aansprakelijkheid van de uitvoerende macht” in H.
VANDENBERGHE (ed.), Overheidsaansprakelijkheid. Verslagboek studiedag 24 mei 2002, Postacademische
vorming K.U.Leuven, Leuven, 2002, (2) 34. 2842
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 202. 2843
Ongerichte informatie impliceert dat de overheid op algemene wijze informatie geeft aan alle burgers of een
specifieke groep burgers. Ongerichte informatie moet onderscheiden worden van gerichte informatie, zijnde die
situaties waarin de overheid één of meerdere bepaalde burgers informeert over iets, veelal als reactie op een door
die burger(s) gestelde vraag. 2844
J.M. BARENDRECHT, I. GIESEN, M.H.M. SCHELLEKENS en M.W. SCHELTEMA, Overheidsaansprakelijkheid
voor informatieverstrekking, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2002, 74. 2845
H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE, L. WYNANT en M. DEBAENE, “Overzicht van rechtspraak.
Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad”, TPR 2000, afl. 4, (1551) 1654-1658 (zie ook de voorbeelden aldaar). 2846
Cass. 4 januari 1973, Pas. 1973, I, 434; Cass. 4 november 1982, Arr.Cass. 1983, 382; Brussel 30 april 1979,
RW 1979-80, 846; Luik 9 oktober 1981, Jur. Liège 1982, 206; Brussel 19 februari 1986, RGAR 1987, 11207;
J.M. BARENDRECHT, I. GIESEN, M.H.M. SCHELLEKENS en M.W. SCHELTEMA, Overheidsaansprakelijkheid voor
informatieverstrekking, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2002, 37 en H. VANDENBERGHE,
“Overheidsaansprakelijkheid. Aansprakelijkheid van de uitvoerende macht” in H. VANDENBERGHE (ed.),
Overheidsaansprakelijkheid, Brugge, die Keure, 2005, (1) 45.
401
Bepaalde Duitse rechtspraak lijkt zich evenwel soepel op te stellen ten opzichte van de burger
door te eisen dat de overheid steeds correcte informatie en adviezen verstrekt.2847
Dit betekent
dat van overheidsaansprakelijkheid sprake is telkens een verkeerde inlichting verstrekt wordt.
Deze redenering kan niet gevolgd worden. Er mag immers pas sprake zijn van een schending
van de informatieplicht indien verkeerde inlichtingen op foutieve wijze meegedeeld werden.
Dit betekent dat bijvoorbeeld onvoldoende onderzoek uitgevoerd werd, te snel informatie
gegeven werd dan wel onzekere informatie zonder voorbehoud verstrekt werd. Het louter
verstrekken van een verkeerde inlichting leidt daarentegen niet automatisch tot
aansprakelijkheid. Hoewel van de overheid doorgaans correcte informatie verwacht mag
worden, mag dit immers niet op absolute wijze vereist worden.
Het beginsel van behoorlijk bestuur van de informatieplicht is van niet te onderschatten
belang wanneer het gaat over productveiligheidskwesties. Zo is het aannemelijk dat de
overheid aansprakelijk gesteld wordt indien zij zonder enig voorbehoud meedeelt dat een
product veilig is, terwijl hier geen zekerheid over bestaat en nadien blijkt dat het product
onveilig is. In diezelfde optiek is de overheid aansprakelijk wanneer ze zich onvoldoende laat
inlichten over de onveilige eigenschappen van het product, waardoor verkeerde informatie
over de veiligheid ervan verspreid wordt. In omgekeerde zin, is het denkbaar dat de producent
de overheid aansprakelijk stelt als op ondoordachte wijze aan het publiek meegedeeld wordt
dat een bepaald product onveilig is – waardoor de verkoop ervan daalt – terwijl dit achteraf
niet zo blijkt te zijn. Wanneer de overheid zorgvuldig ingelicht wordt door experten op het
gebied van productveiligheid en ze bovendien onder voorbehoud van definitieve resultaten
meedeelt dat een bepaald product potentieel onveilig is, lijkt aansprakelijkheid weinig
aannemelijk. Tot slot kan de overheid aansprakelijk gesteld worden wanneer zij laattijdig
en/of onvoldoende informatie verstrekt aan de Europese instanties, zoals wettelijk is
voorgeschreven in bepaalde gevallen.2848
458. De overheid is verder niet enkel gehouden tot zorgvuldige beslissingen en zorgvuldige
voorlichting maar ze moet bij dit alles ook – net zoals ten aanzien van alle aspecten van het
overheidshandelen – een redelijke termijn in acht nemen.2849
Het stilzitten of niet-tijdig
optreden van de overheid kan een inbreuk vormen op de zorgvuldigheidsplicht.2850
Zo werd
door het Hof van Cassatie beslist dat de overheid aansprakelijk is indien deze bij de
afhandeling van de vergoeding van een arbeidsongeval de geldende verjaringstermijn laat
verstrijken en het slachtoffer hierover niet inlicht.2851
In casu werd besloten tot overschrijding
van de redelijke termijn van de overheid om te handelen.
2847
Zie inter alia: BGH 29 september 1975, BGHZ 1975, afl. 65, 188 en BGH 30 juni 1988, BGHZ 1988, afl.
105, 52. 2848
C. DELFORGE, “Le droit commun de la responsabilité civile contractuelle et extracontractuelle” in O.
MIGNOLET (ed.), Traité de droit pharmaceutique. La commercialisation des médicaments à usage humain.
Volume 2, Waterloo, Wolters Kluwer, 2011, (1198) 1202. Over deze kennisgevingsplichten, cf.infra: randnrs.
478-488. 2849
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2009, 203. 2850
W. LAMBRECHTS, “Het zorgvuldigheidsbeginsel” in I. OPDEBEEK (ed.), Algemene beginselen van behoorlijk
bestuur, Deurne, Kluwer, 1993, (27) 44. 2851
Cass. 20 juni 1997, RW 1998-99, 1491, noot A. VAN OEVELEN.
402
In een zaak uit 1971 heeft het Hof verder gespecifieerd dat zelfs in situaties waarin geen
specifieke termijn is voorgeschreven, het verzuim om een verordening te treffen aanleiding
kan geven tot aansprakelijkheid.2852
Uiteraard mag de beleidsvrijheid van de overheid hierbij
niet uit het oog verloren worden.2853
Met andere woorden moet erover gewaakt worden dat de
redelijke termijn niet te eng ingevuld wordt. Zonder dieper in te gaan op de uitgebreide
rechtspraak op dit punt, kan met OPDEBEEK gezegd worden dat de rechter bij de invulling van
de redelijke termijn voornamelijk rekening houdt met het belang en/of de dringende aard van
de zaak, de complexiteit van de zaak, het gedrag van het bestuur en het gedrag van de
bestuurde zelf.2854
Zo rechtvaardigt een dringende zaak een korte(re) redelijke termijn. Hoe
complexer de zaak daarentegen is, hoe milder de door het bestuur benutte termijn beoordeeld
wordt.2855
Aangezien de redelijketermijneis voor alle fases en vormen van overheidshandelen geldt, kan
dit beginsel ook ingeroepen worden in zaken van productveiligheid. De overheid dient bij
handelingen en/of beslissingen op het gebied van productveiligheid dus een redelijke termijn
in acht te nemen. Niettemin mag niet te snel besloten worden tot een overschrijding van deze
redelijke termijn. De overheid moet er immers over waken dat ze niet onnodige paniek
veroorzaakt door te snel – en mogelijks zelfs foutief – informatie te verspreiden over de
(on)veilige aard van een product. Wanneer de overheid echter over specifieke gegevens
beschikt waaruit blijkt dat er zich een veiligheidsprobleem voordoet, is een snel
overheidsoptreden wenselijk. Zelfs indien er geen absolute zekerheid is over deze gegevens
maar enkel een sterk vermoeden van onveiligheid, moet de overheid handelen en bijvoorbeeld
informatie – onder voorbehoud weliswaar – verstrekken. Ze kan zich in dergelijke situaties
niet verschuilen achter de redelijketermijneis om te wachten met informeren totdat er
definitieve gegevens ter beschikking zijn. Indien voorlopige studies een ernstig risico met een
hoge kans op schade aantonen, is dus een snel overheidsoptreden – onder voorbehoud –
vereist. Als het daarentegen gaat om een complex product en/of een product dat slechts
beperkte risico’s bevat, waarbij er bovendien diverse studies een verschillend resultaat
vertonen, lijkt de overheid mij te beschikken over een ruimere termijn om mededelingen te
doen.
2852
Cass. 23 april 1971, Arr.Cass. 1971, 786. 2853
H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 2000-2008. Deel
II. Foutvereiste. Algemene kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 2027. 2854
I. OPDEBEEK, “De redelijketermijneis” in I. OPDEBEEK en M. VAN DAMME (eds.), Beginselen van behoorlijk
bestuur, Brugge, die Keure, 2006, (397) 408-413 (zie ook de voorbeelden aldaar). 2855
I. OPDEBEEK, “De redelijketermijneis” in I. OPDEBEEK en M. VAN DAMME (eds.), Beginselen van behoorlijk
bestuur, Brugge, die Keure, 2006, (397) 409.
403
459. Een laatste specifieke toepassing van het zorgvuldigheidsbeginsel dat de overheid in
acht moet nemen betreft de maatschappelijke veiligheidsplicht. De overheid heeft namelijk als
één van haar kernopdrachten de taak om de veiligheid van haar burgers te verzekeren en hulp
te bieden aan personen in gevaar.2856
Hoewel het hier gaat om een middelenverbintenis2857
betekent dit niet dat het enkel gaat om een aansporing zonder dat daaraan concrete
verplichtingen gekoppeld zijn. De aansprakelijkheid van de overheid komt in het gedrang
indien overheidsorganen nalaten om de zorgvuldig aangewezen maatregelen te treffen in het
licht van de concrete elementen die hen ter kennis gesteld worden. Meer specifiek is sprake
van een nalatigheid van de overheid wanneer deze, gelet op de ernst van het risico verbonden
aan een bijzonder gevaarlijke toestand voor de goede orde, de openbare veiligheid en/of de
gezondheid, niet de onmisbare maatregelen beveelt om dat gevaar te doen ophouden.2858
Volgens bepaalde rechtsleer geldt het beginsel van de maatschappelijke veiligheidsplicht ook
bij de bescherming van de volksveiligheid.2859
Met deze stelling moet ingestemd worden.
Naar mijn mening verhindert niets dat de maatschappelijke veiligheidsplicht in zaken van
productveiligheid nuttig ingeroepen wordt. Dit beginsel kwam weliswaar tot stand in het
kader van gewelddaden en/of doodsbedreigingen2860
maar heeft zich sindsdien in andere
overheidsdomeinen laten zien.2861
Zo zou men de overheid bijvoorbeeld een schending van de
maatschappelijke veiligheidsplicht kunnen verwijten indien zij over duidelijke en concrete
gegevens beschikt omtrent de onveiligheid van een product doch nalaat maatregelen te
nemen. In het licht van de ter beschikking staande gegevens – en gelet op de mogelijke ernst
van de zaak – zouden overheidsmaatregelen in dat geval op hun plaats zijn. In omgekeerde
zin moet de overheid er over waken dat ze niet te snel maatregelen neemt. Een te snelle en
roekeloze maatregel kan immers leiden tot een schending van de maatschappelijke
veiligheidsplicht ten opzichte van de producent en/of distributeur van het product.
2856
H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 2000-2008. Deel
II. Foutvereiste. Algemene kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 2044. 2857
Luik 14 juni 1994, RGAR 1995, 12523. 2858
H. VANDENBERGHE, “Overheidsaansprakelijkheid. Aansprakelijkheid van de uitvoerende macht” in H.
VANDENBERGHE (ed.), Overheidsaansprakelijkheid. Verslagboek studiedag 24 mei 2002, Postacademische
vorming K.U.Leuven, Leuven, 2002, (2) 40. 2859
H. VANDENBERGHE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 2000-2008. Deel
II. Foutvereiste. Algemene kenmerken”, TPR 2010, afl. 4, (1749) 2048-2049. 2860
Zie inter alia: Luik 14 juni 1994, RGAR 1995, 12523; Brussel 21 september 1994, JT 1994, 829; Rb. Luik
2001, JLMB 2002, 1039; Luik 27 november 1996, Journ. Proc. 1997, afl. 318, 22, noot J. FAGNART en Brussel 4
januari 2001, Journ. Proc. 2001, afl. 410, 22, noot J. FERMON. 2861
Zie inter alia: Gent 19 mei 1998, TAVW 1998, 232 en Rb. Bergen 30 juni 1999, Cah.Dr.Immo. 1999, afl. 6,
17 (onvoldoende maatregelen om de hinder van stromend water te voorkomen); Corr. Dendermonde 27 maart
2001, Juristenkrant 2001, afl. 28, 4 (onvoldoende controle op de technische installatie van een zwembad) en Rb.
Gent 23 juni 2003, NjW 2003, afl. 54, 1410 (onrechtmatig bewarend beslag op voedsel).
404
§ 3. SPECIFIEKE BELGISCHE INSTANTIES
460. De productveiligheidswetgeving bevat een aantal bepalingen in verband met
informatie- en adviesstructuren.2862
Zo is er het Centraal Meldpunt voor Producten. Dit wordt
door sommigen omschreven als de “hoeksteen” van de productveiligheidswetgeving.2863
Het
Meldpunt werd oorspronkelijk opgericht met als doelstelling om de informatiestroom over de
veiligheid van producten en diensten te coördineren.2864
Thans heeft het Centraal Meldpunt
verschillende opdrachten. Zo treedt het op als contactpunt voor consumenten, producenten,
distributeurs en overheden voor onveilige producten en diensten; treedt het op als Belgisch
contactpunt voor de Europese informatie-uitwisselingssystemen op het gebied van
productveiligheid; inventariseert en centraliseert het allerhande gegevens over de risico’s die
producten en diensten opleveren en coördineert het de federale informatiecampagnes in
verband met de veiligheid en gezondheid van producten en diensten.2865
Het moge duidelijk zijn dat het Centraal Meldpunt belangrijke taken heeft met betrekking tot
informatie. Zo moet het de productgebruikers over verschillende gegevens informeren, onder
meer via een telefooncentrale en door een analyse van statistieken.2866
Verder treedt het
Meldpunt op als Belgisch contactpunt voor het te bespreken RAPEX-systeem.2867
Behoudens
een informerende rol heeft het Centraal Meldpunt een coördinerende rol te vervullen tussen de
betrokkenen op het gebied van productveiligheid. Via dergelijke centralisering van
informatieverstrekking wordt de kwaliteit van de preventie verbeterd.2868
461. Daarnaast werd bij de Raad voor het Verbruik de Commissie voor de Veiligheid van
de Consumenten opgericht. Ook deze heeft diverse bevoegdheden op het gebied van
productveiligheid, gaande van adviezen over het verzamelen van gegevens tot het organiseren
van bewustmakingscampagnes.2869
De Commissie heeft echter hoofdzakelijk een adviserende
functie bij het opstellen van regelgeving.2870
Hierna zal op verschillende punten nog blijken
2862
J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS
(eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 48. 2863
P. DEJEMEPPE, “La nouvelle loi sur la sécurité des consommateurs”, JT 1994, (413) 414: DEJEMEPPE spreekt
hier weliswaar over de Commissie voor de Veiligheid van de Consument maar bedoelt wel degelijk het Centraal
Meldpunt aangezien hij verwijst naar de bevoegdheden en taken die thans aan het Meldpunt toekomen (terwijl
die in 1994 nog tot de bevoegdheid van de Commissie behoorden). 2864
Verslag DIERICK, Parl.St. Kamer 1991-92, 2610/3, 4. 2865
Artikel IX.12 Wetboek Economisch Recht. 2866
Y. THIERY, “Productveiligheidswet wordt belangrijke algemene kaderwet en inhoud wordt aangepast aan
Europese richtlijn”, TVW 2003, afl. 5, (159) 163. 2867
Verslag DIERICK, Parl.St. Kamer 1991-92, 2610/3, 4. Over RAPEX, cf.infra: randnrs. 481-488. 2868
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 27. 2869
Zie hierover: D. STRUYVEN, “Productveiligheid” in X., Recht voor de onderneming: rechtsfactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.30-1) IX.30-14 – IX.30-17 (bijgewerkt tot september 1997). 2870
I. VERMEIRE, “Productenaansprakelijkheid” in X., Recht voor de onderneming: risicofactoren in de
onderneming, Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.20-1) IX.20-33; H. BERKMOES, “Bescherming van de gezondheid
van de verbruikers” in X., Postal memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Brussel,
Kluwer, losbl., (B-140/01) B-140/41 (bijgewerkt tot december 2008); X., “Kaderwet voor veiligheid van
producten en diensten”, Balans 2001, afl. 435, (4) 4 en V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en
405
dat de Commissie de bevoegdheid heeft om adviezen te verstrekken bij het opstellen van
diverse reglementaire overheidsbesluiten.2871
Sommige rechtsleer noemt de Commissie
bijgevolg de “vuurtoren” van de productveiligheidswetgeving omdat ze via haar adviezen
waakt over de optimale veiligheid van de productgebruiker.2872
Naast een adviserende functie,
treedt de Commissie nog op als forum waar gebruikers, producenten, distributeurs, overheid
en gespecialiseerde instellingen met elkaar in dialoog kunnen gaan.2873
Het belang van de adviserende bevoegdheid van de Commissie voor de Veiligheid van de
Consumenten mag niet onderschat worden, wat ook uit de rechtspraak blijkt. Zo besloot de
Raad van State tot de vernietiging van een overheidsbesluit – in casu werd de verkoop van
een product verboden en werd de uithandelname ervan geboden – omwille van het feit dat uit
dit besluit onvoldoende bleek waarom een andersluidens advies van de Commissie niet
gevolgd werd.2874
AFDELING 2. MOGELIJKE OVERHEIDSMAATREGELEN
§ 1. ZUIVERE VOORZORGSMAATREGELEN
462. Behoudens voor bepaalde producten, bestaat er geen algemeen principe waardoor elk
product aan een controle of toelating door de overheid onderworpen is vooraleer het op de
markt gebracht mag worden.2875
Ook in de VSA beschikt de CPSC niet over dergelijke
bevoegdheid.2876
Niettemin bevat de productveiligheidswetgeving wel maatregelen die de
overheid kan nemen ten aanzien van producten waarvan de (on)veiligheid niet geheel
duidelijk is. Hierdoor wordt het voorzorgsbeginsel pur sang toegepast en gaat het om zuivere
voorzorgsmaatregelen.2877
Op grond van de productveiligheidswetgeving kan de bevoegde minister aan de producent een
waarschuwing richten en deze vragen de producten en diensten die zij aanbieden in
overeenstemming te brengen met de algemene veiligheidsverplichting en/of de geldende
besluiten met betrekking tot productveiligheid.2878
Daarnaast kan de minister de betrokken
producent vragen om zijn producten of diensten te onderwerpen aan de ontleding of controle
matière de sécurité des produits et des services (lois du 4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de
responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR 2004, 13794, nr. 15. 2871
Artikel 14 oorspronkelijke Wet Productveiligheid. 2872
V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du
4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR
2004, 13794, nr. 17. 2873
Verslag DIERICK, Parl.St. Kamer 1991-92, 2610/3, 4. 2874
RvSt. 14 juni 2002, nr. 107842, nv. Mio, T.Aann. 2002, 371, observations. 2875
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 52-54. 2876
J.R. PATTON en E.B. BUTLER, “The consumer product safety act – its impact on manufacturers and on the
relationship between seller and consumer”, The Business Lawyer 1973, (725) 736 en The regulated products
handbook 2013, 8. 2877
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 470. 2878
Artikel IX.7, lid 1, 1° Wetboek Economisch Recht.
406
door een onafhankelijk laboratorium.2879
Dit laatste is enkel mogelijk indien er voor reeds op
de markt zijnde producten voldoende aanwijzingen zijn dat ze (potentieel) onveilig zijn of
indien de kenmerken van een nieuw product deze maatregel rechtvaardigen.2880
Het is van
belang om op te merken dat zolang een product of dienst niet onderworpen is aan de
voorgeschreven ontleding of controle, het geacht wordt niet te beantwoorden aan de
veiligheidsverplichting, behoudens bewijs van het tegendeel.2881
§ 2. PREVENTIE- EN VOORZORGSMAATREGELEN
A. Algemeen
463. Het uitgangspunt is dat de lidstaten verplicht zijn om er voor te zorgen dat er nationale
autoriteiten aangesteld worden die kunnen toetsen of producten al dan niet aan het algemeen
veiligheidsvereiste voldoen en dat deze autoriteiten de bevoegdheid hebben om maatregelen
te nemen op het gebied van productveiligheid.2882
Daarnaast moeten de lidstaten er over
waken dat elke belanghebbende bij de bevoegde autoriteiten een klacht kan indienen over de
veiligheid van producten alsmede over de geldende toezicht- en controleactiviteiten.2883
Wat
de concrete bevoegdheden van de nationale overheid betreft, werd voorzien in een ruim
arsenaal aan maatregelen. Het gaat onder meer om het uitvoeren van controles en
monsternames (alle producten), het uitvaardigen van waarschuwingen (producten die onder
bepaalde omstandigheden een risico met zich meebrengen), het verbieden van producten
(onveilige producten) en het uit de handel nemen of terugroepen van producten (onveilige
producten die reeds op de markt zijn).2884
Deze mogelijkheden uit artikel 8, §1 Richtlijn
Productveiligheid zijn getrouw overgenomen in de Belgische
productveiligheidswetgeving.2885
Wanneer een overheidsmaatregel genomen wordt, kan deze zich, naargelang de
omstandigheden, richten tot de producent of de distributeur alsmede, wanneer dit nodig zou
blijken, tot eenieder.2886
Iedereen kan zo gehouden zijn om medewerking te verlenen aan
overheidsacties ter voorkoming van productrisico’s. De producenten en distributeurs dienen
hoe dan ook te allen tijde medewerking te verlenen aan de autoriteiten bij de acties die
genomen worden om risico’s te vermijden.2887
2879
Een onafhankelijk laboratorium is een laboratorium dat niet rechtstreeks afhangt van de administratie maar
dat eventueel wel erkend kan zijn door de bevoegde overheid (verslag VAN OVERTVELDT, Parl.St. Kamer 1999-
2000, 867/4, 13). 2880
Artikel IX.7, lid 1, 2° Wetboek Economisch Recht. 2881
Artikel IX.7, lid 3 Wetboek Economisch Recht. 2882
Artikel 6, §2 Richtlijn Productveiligheid. 2883
Artikel 9, §2 Richtlijn Productveiligheid. 2884
Artikel 8, §1 Richtlijn Productveiligheid. 2885
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 468. 2886
Artikel 8, §4 Richtlijn Productveiligheid. 2887
Artikel 5, §4 Richtlijn Productveiligheid en artikel IX.8, §5 Wetboek Economisch Recht.
407
464. Hoewel diverse bevoegdheden toegekend werden aan de nationale overheid, hangt het
steeds af van diens soevereine beoordeling of er al dan niet een maatregel opgelegd wordt en
zo ja, welke dit is. Zelfs met betrekking tot ernstige productrisico’s stelt de richtlijn dat de
bevoegde autoriteiten de nodige acties kunnen ondernemen om met vereiste spoed één of
meer maatregelen te nemen.2888
Verordening 765/2008 heeft hier evenwel verandering in
gebracht. Sindsdien worden de lidstaten immers verplicht om met vereiste spoed de nodige
maatregelen te treffen wanneer een product een ernstig risico oplevert.2889
Waar dit vroeger
facultatief geformuleerd was, zijn de nationale autoriteiten thans dus verplicht om
maatregelen te treffen in geval van een ernstig productrisico.2890
Van dergelijk ernstig risico is sprake indien een risico een snel ingrijpen van de overheid
vereist, met inbegrip van de risico’s waarvan de gevolgen zich niet onmiddellijk voordoen.2891
Reeds in het eerste verslag omtrent de uitvoering van de oorspronkelijke richtlijn werd
vastgesteld dat de meeste nationale overheidsinstanties van oordeel zijn dat het ontbreken van
een precieze definitie van het begrip “ernstig risico” mogelijks problematisch is.2892
Ook de
Europese en Belgische wetgever stellen zich reeds lange tijd vragen bij het begrip “ernstig (en
onmiddellijk) risico”.2893
Het moge duidelijk zijn dat dit begrip voor interpretatie vatbaar is.
B. Bevoegdheden van de Koning
465. De Belgische wetgeving kent in de eerste plaats bevoegdheden toe aan de Koning.
Krachtens artikel IX.4, §1 Wetboek Economisch Recht kan de Koning, op voordracht van de
minister, voor een categorie van producten of diensten onder andere de vervaardiging, de
invoer, de verwerking, de uitvoer of het aanbod verbieden of reglementeren alsmede de
voorwaarden bepalen die inzake veiligheid en gezondheid in acht genomen moeten genomen.
Samenvattend kan de Koning maatregelen nemen die gericht zijn op een categorie producten
of diensten.2894
Maatregelen van de Koning zijn met andere woorden veeleer algemene
maatregelen in plaats van individuele.2895
Zo kan gewezen worden op het recent hernieuwde
KB betreffende het op de markt brengen van liften, waarin algemene voorwaarden en
verplichtingen opgenomen worden met betrekking tot het op de markt brengen van liften.2896
2888
Artikel 8, §3 Richtlijn Productveiligheid. 2889
Artikel 42 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2890
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 468. 2891
Artikel 2, d) Richtlijn Productveiligheid en artikel I.10, 15° Wetboek Economisch Recht. 2892
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de ervaring met de toepassing van
richtlijn 92/59/EEG inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 140, 16. 2893
Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn inzake algemene
productveiligheid en markttoezicht, 2010/2085(INI), overweging 29 en memorie van toelichting, Parl.St. Kamer
1999-2000, 867/1, 10. 2894
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 25. 2895
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 469. 2896
KB 12 april 2016 betreffende het op de markt brengen van liften en veiligheidscomponenten voor liften, BS
18 april 2016.
408
Verder werden onder meer ook al aanstekers2897
en de uitbating van zonnecentra2898
gereglementeerd bij KB.
Vooraleer de Koning maatregelen neemt, moet de bevoegde minister een vertegenwoordiging
van de sector van het betrokken product of de betrokken dienst, van de
consumentenorganisaties en eventueel van de werknemersorganisaties raadplegen. Dit laatste
kan gebeuren via een adviesaanvraag aan de Commissie voor de Veiligheid van de
Consument.2899
Dergelijke raadpleging is niet nodig wanneer het besluit de omzetting of het
gevolg is van maatregelen genomen op Europees niveau.2900
Daar waar een adviesaanvraag
aan de Commissie voor de Veiligheid van de Consument vroeger verplicht was, wordt deze
thans facultatief voorgeschreven. De wetgever gaat er namelijk vanuit dat het belangrijker is
om in te zetten op een effectieve raadpleging van de betrokken partijen dan op formeel
verplichte adviezen. Dergelijke verplichte adviesaanvraag zou daarenboven in vele gevallen
resulteren in een bevestiging van de gekende standpunten, wat neerkomt op tijdsverlies.2901
C. Bevoegdheden van de minister
466. De maatregelen die de minister2902
kan nemen, betreffen voornamelijk acties ten
aanzien van individuele producten. Deze maatregelen zijn bovendien eerder corrigerend of
repressief van aard.2903
De minister kan namelijk een product uit de handel nemen of een
dienst verbieden wanneer vastgesteld is dat één of meerdere elementen ervan niet in
overeenstemming zijn met de algemene veiligheidsverplichting of met een overheidsbesluit
op het gebied van productveiligheid.2904
Daar waar de Koning voornamelijk normatieve
reglementen kan nemen, komt het aan de minister toe om ten aanzien van individuele
producten (corrigerende) maatregelen te nemen.2905
Zo werden bijvoorbeeld volgende
producten reeds verboden of uit de handel gehaald: bepaalde puzzelmatten voor kinderen,2906
producten die door een misleidend uiterlijk ten onrechte op voedsel lijken2907
en bepaalde
“fopaanstekers”2908
.
2897
KB 15 september 2006 betreffende veiligheid van aanstekers, BS 21 september 2006. 2898
KB 20 juni 2002 houdende voorwaarden betreffende de exploitatie van zonnecentra, BS 1 augustus 2002. 2899
Artikel IX.4, §1, lid 2 en 3 Wetboek Economisch Recht. 2900
Artikel IX.4, §4 Wetboek Economisch Recht. 2901
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2012-13, 2610/1, 10. 2902
De bevoegde minister kan zijn bevoegdheid ook delegeren naar een gemachtigde (memorie van toelichting,
Parl.St. Kamer 2012-13, 2610/1, 11). 2903
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 469. 2904
Artikel IX.4, §2 Wetboek Economisch Recht. 2905
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/1, 9 en V. PIRE, “La modification de la loi relative
à la sécurité des produits”, REDC 2001, afl. 1, (72) 74. 2906
Zie inter alia: MB 5 mei 2011 houdende het uit de handel nemen en het verbod van het op de markt brengen
van het stuk speelgoed in schuim de zogezegde “puzzelmat” in EVA met als merk “Tic Tac Toe Game”,
geproduceerd door Free & Easy, BS 12 mei 2005 en MB 18 augustus 2011 houdende het uit de handel nemen en
het verbod van het op de markt brengen van het stuk speelgoed in schuim de zogenaamde “puzzelmat”, model
“tapis fille” van het merk “Ludi”, geproduceerd door JBM, BS 29 augustus 2011. 2907
Zie inter alia: MB 16 juni 2008 houdende het uit de handel nemen en het verbod van het op de markt
brengen van kaarsen in de vorm van gebakjes, ingevoerd door de firma ROXAN GmbH & Co, met als
artikelnummer 111530, BS 8 juli 2008. 2908
Zie inter alia: MB 22 mei 2008 houdende het uit de handel nemen en het verbod van het op de markt
brengen van de fopaansteker “Funnyman” van de fabrikant Erfurth GmbH, BS 11 juni 2008.
409
Vooraleer de minister maatregelen neemt, moet de producent van het betrokken product
geraadpleegd worden en moet deze binnen de vijftien dagen na het nemen van een maatregel
hiervan op de hoogte gesteld worden. Dergelijke voorafgaande raadpleging is niet nodig
wanneer het een besluit is dat de omzetting of het gevolg is van een maatregel genomen op
Europees vlak.2909
D. Gemeenschappelijke bevoegdheden
467. Ondanks een op het eerste gezicht duidelijke bevoegdheidsverdeling tussen de Koning
en de bevoegde minister, hebben de mogelijke maatregelen van beide enkele
gemeenschappelijke elementen. Zo kunnen zowel in een besluit van de Koning als in dat van
de bevoegde minister bepaalde bijkomende maatregelen genomen worden, zoals een uit de
handel nemen of terugroeping van de betrokken producten, verplichtingen met betrekking tot
de voorlichting van de gebruikers of verplichte of facultatieve procedures en testen.2910
Om die reden moet het bovenstaande onderscheid tussen de bevoegdheid van de Koning en
die van de bevoegde minister enigszins genuanceerd worden. Hoewel de Koning in beginsel
enkel bevoegd is tot het nemen van algemene reglementering, kunnen deze maatregelen
gepaard gaan met bijkomende maatregelen, die eerder individueel en corrigerend van aard
zijn.2911
In omgekeerde zin kan de voornamelijk individuele en corrigerende bevoegdheid van
de bevoegde minister gepaard gaan met maatregelen die veeleer een algemene strekking
hebben.
E. Tijdelijke maatregelen
468. Tot slot werd in België de mogelijkheid van tijdelijke maatregelen opgenomen. Het
ontbreken van een expliciete verwijzing in de Richtlijn Productveiligheid naar de
mogelijkheid tot het treffen van (tijdelijke) maatregelen in geval van ernstige en
onmiddellijke risico’s, werd immers als een lacune beschouwd.2912
De Belgische
productveiligheidswetgeving voorziet bijgevolg in een dergelijke mogelijkheid.2913
Ook het
Franse recht voorziet bijvoorbeeld in een soortgelijke procedure voor het nemen van
noodmaatregelen, zowel op lokaal niveau door de préfet (binnen een departement) dan wel op
nationaal niveau door de minister van consumentenzaken.2914
Interessant hierbij is dat de
Franse noodmaatregelen genomen kunnen worden wanneer het gaat om een onmiddellijk
risico dan wel een ernstig risico, zonder dat aan beide vereisten voldaan moet zijn.2915
Aangezien eerder toegelicht werd dat het begrip “ernstig risico” niet altijd duidelijk is, moet
met deze redenering ingestemd worden. Bovendien zijn er situaties denkbaar waarin sprake is
2909
Artikel IX.4, §4 Wetboek Economisch Recht. 2910
Artikel IX.4, §3 Wetboek Economisch Recht. 2911
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 469. 2912
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destines au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 308. 2913
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 469. 2914
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 320. 2915
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 320.
410
van een onmiddellijk risico zonder dat noodzakelijk sprake is van een ernstig risico. Ook in
die situaties kan het nemen van tijdelijke maatregelen op zijn plaats zijn.
Wat de maatregelen zelf betreft, gaat het om een ruim scala aan tijdelijke corrigerende of
repressieve acties die opgelegd kunnen worden.2916
Indien sprake is van een ernstig risico, kan
de bevoegde minister immers voor een periode van ten hoogste één jaar – maximaal éénmaal
te verlengen met een periode van ten hoogste één jaar – een gemotiveerd verbod uitvaardigen
of voorwaarden vaststellen omtrent onder meer de vervaardiging, de invoer, de verwerking,
de verkoop of het vervoer van een product of een categorie producten.2917
In dergelijk besluit
kunnen tevens maatregelen genomen worden zoals de uithandelname van een product, de
consignatie ervan alsmede de vernietiging indien dit het enige middel blijkt om het risico te
weren.2918
In alle gevallen moet de bevoegde minister de producent of een
vertegenwoordiging van de sector vooraf raadplegen, weliswaar zonder afbreuk te doen aan
het vereiste dringende optreden.2919
Indien dergelijke raadpleging niet mogelijk is, worden de
betrokken partijen hiervan ingelicht uiterlijk vijftien dagen na het nemen van de maatregel.
Ook bij de tijdelijke maatregelen geldt dat een voorafgaande raadpleging niet nodig is voor
besluiten als omzetting of gevolg van Europese maatregelen.2920
De tijdelijke maatregel kan
tot slot omgevormd worden tot een definitieve maatregel overeenkomstig de procedure van
artikel IX.4 Wetboek Economisch Recht.
469. De noodmaatregelen zijn hoe dan ook begrensd tot maximaal één jaar, eventueel
éénmaal te verlengen met één jaar. Deze tijdelijke geldigheidsduur is ingegeven vanuit de
idee dat binnen die periode het risico beter gedefinieerd kan worden en er zo voldoende tijd is
om definitieve maatregelen uit te werken.2921
Bepaalde parlementsleden hebben evenwel
getracht de termijn te verkorten tot zes maanden, aangezien zij van oordeel waren dat deze
verbodsbepaling op een niveau ligt dat de redelijke termijn dreigt te overschrijden en
bovendien niet overeenstemt met parallelle bevoegdheden waarover de minister beschikt
inzake bijvoorbeeld het prijs- en concurrentiebeleid.2922
Niettemin was de wetgever van oordeel dat de termijn van één jaar gehandhaafd moet blijven
vanuit de idee dat een voldoende tijdskader geboden moet worden om studies uit te voeren,
gelet ook op het feit dat het niet altijd gaat om goederen die in Belgë of Europa vervaardigd
zijn.2923
Met deze redenering kan ingestemd worden. Bovendien moet gewezen worden op het
feit dat het hier gaat om een maximumtermijn van één jaar. Zoals gezegd, spelen doorheen
alle mogelijke overheidsmaatregelen het zorgvuldigheidsbeginsel en de
2916
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 470. 2917
Artikel IX.5, §1 Wetboek Economisch Recht. 2918
Artikel IX.5, §2 Wetboek Economisch Recht. 2919
Artikel IX.5, §3 Wetboek Economisch Recht. 2920
Artikel IX.5, §4 en 5 Wetboek Economisch Recht. 2921
Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/1, 10. 2922
Amendementen bij het wetsontwerp houdende invoeging van boek IX. “Veiligheid van producten en
diensten” in het Wetboek van economisch recht en houdende invoeging van de definities eigen aan boek IX in
boek I van het Wetboek van economisch recht, Parl.St. Kamer, 2012-13, 2610/2, 2. 2923
Verslag DIERICK, Parl.St. Kamer 1991-92, 2610/3, 14.
411
redelijketermijneis.2924
Dit betekent dat ook bij het nemen van tijdelijke maatregelen
nagegaan moet worden wat een redelijke termijn is voor deze maatregel, wat er in bepaalde
gevallen toe kan leiden dat de maatregel slechts voor een periode van minder dan één jaar
uitgevaardigd mag worden.
F. De kosten van overheidsmaatregelen
470. De Richtlijn Productveiligheid is stilzwijgend over de kosten van
overheidsmaatregelen. Het komt bijgevolg toe aan de lidstaten om hierover een regeling uit te
werken.2925
Krachtens het Wetboek Economisch Recht komen deze kosten ten laste van de
producent, onder de voorwaarden bepaald bij KB, indien het product niet voldoet aan de
algemene veiligheidsverplichting of niet in overeenstemming is met een overheidsbesluit op
het gebied van productveiligheid.2926
A contrario moet hieruit afgeleid worden dat wanneer
maatregelen genomen worden ten aanzien van producten die wel volledig in orde zijn, de
kosten hiervan ten laste blijven van de overheid.
Wat de terugbetalingsregeling betreft, werd in de parlementaire voorbereiding opgemerkt dat
deze beschouwd moet worden als een retributie.2927
Dit is te verklaren vanuit het feit dat de
betaling als het ware de tegenprestatie vormt van een dienst die de overheid verleent, op
voorwaarde dat er een redelijke verhouding bestaat tussen de waarde van de verleende dienst
en het gevorderde bedrag. Wanneer er daarentegen geen redelijke verhouding is tussen de
dienst en het gevorderde bedrag of wanneer er niet echt sprake is van een tegenprestatie –
bijvoorbeeld als er geen sprake is van een onveilig product – is sprake van een belasting, die
enkel door de bevoegde wetgever ingevoerd kan worden.2928
Dit ondersteunt bovenstaand
standpunt dat de kosten van overheidsmaatregelen niet terug te vorderen zijn indien er geen
sprake is van een onveilig product dan wel indien er een onredelijke verhouding bestaat
tussen de maatregel en het gevorderde bedrag.
2924
Cf.supra: randnrs.455-459. 2925
R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits”, Revue du Marché Unique
Européen 1992, afl. 3, (49) 59 en C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet &
Maxwell, 1996, 67-68. 2926
Artikel IX.6 Wetboek Economisch Recht. 2927
Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 1999-2000, 867/1, 29. 2928
Artikel 170 Grondwet.
412
G. Situatie in de VSA
471. Wanneer de vergelijking gemaakt wordt met de Verenigde Staten van Amerika, kan
vastgesteld worden dat het ook daar de bedoeling was om primair in te zetten op het
uitwerken van diverse preventieve maatregelen door de CPSC.2929
De rol van dergelijke
verplichte standaarden is echter minder significant uitgevallen dan bedoeld.2930
Zo kunnen
budgettaire redenen, een gebrek aan tijd en een gebrek aan expertise genoemd worden als
reden waardoor de CPSC het moeilijk had bij het uitoefenen van deze taak.2931
Bovendien
gold toen nog de zogenaamde petition-mogelijkheid,2932
wat betekende dat iedere burger als
het ware via de rechtbank de CPSC kon dwingen om bepaalde productveiligheidsregels uit te
werken.2933
Voor 1981 bestond ook de zogenaamde offeror-procedure, wat er op neerkwam
dat de CPSC veelal de mogelijkheid moest bieden aan private offerors om standaarden uit te
werken in plaats van dit zelf te doen.2934
Mogelijk de belangrijkste reden waardoor de uitvaardiging van overheidsstandaarden
verhinderd werd, is te vinden in het feit dat de CPSC moest nagaan of de uit te werken regels
redelijkerwijs noodzakelijk zijn om een onredelijk risico op schade te elimineren of
reduceren.2935
In de rechtspraak werd hierover gesteld dat niet enkel de aard en ernst van het
risico beoordeeld moeten worden maar dat ook gekeken moet worden naar het potentieel van
de uit te werken regel om dit risico te verminderen alsmede naar de impact van de maatregel
op de bruikbaarheid, de kostprijs en de beschikbaarheid van het product.2936
Zo is sprake van
een onwettige standaard indien het effect van een verplichte waarschuwing onvoldoende
getest is en er bijgevolg onvoldoende zekerheid is over de effectiviteit van de standaard.2937
2929
A. SCALIA en F. GOODMAN, “Procedural aspects of the consumer product safety act”, UCLA L.Rev. 1972-73,
afl. 20, (899) 906; T.M. SCHWARTZ, “The Consumer Product Safety Commission: a flawed product of the
consumer decade”, The George Washington L.R. 1981, vol. 52, afl. 1, (32) 34 en R.T. KENAGY en M. FOX,
“Consumer product recalls: the United States experience and some international implications”, Business Law
Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 97. 2930
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 208. 2931
R.T. KENAGY en M. FOX, “Consumer product recalls: the United States experience and some international
implications”, Business Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 97. 2932
Deze mogelijkheid is thans opgeheven (Section 10 Consumer Product Safety Act). 2933
Zie hierover: A. SCALIA en F. GOODMAN, “Procedural aspects of the consumer product safety act”, UCLA
L.Rev. 1972-73, afl. 20, (899) 927-933; T.M. SCHWARTZ, “The Consumer Product Safety Commission: a flawed
product of the consumer decade”, The George Washington L.R. 1981, vol. 52, afl. 1, (32) 45-57 en G.
BRÜGGEMEIER, J. FALKE, C. JOERGES en H.-W. MICKLITZ, “Examples of Product Safety Legislation”, HanseLR
2010, vol. 6, afl. 2, (135) 220-221. 2934
Zie hierover: T.M. SCHWARTZ, “The Consumer Product Safety Commission: a flawed product of the
consumer decade”, The George Washington L.R. 1981, vol. 52, afl. 1, (32) 57-59 en 71-73 en G. BRÜGGEMEIER,
J. FALKE, C. JOERGES en H.-W. MICKLITZ, “Examples of Product Safety Legislation”, HanseLR 2010, vol. 6, afl.
2, (135) 221. 2935
Zie hierover: A. SCALIA en F. GOODMAN, “Procedural aspects of the consumer product safety act”, UCLA
L.Rev. 1972-73, afl. 20, (899) 922-927 en A. SCIASCIA, “Safe or sorry: how the precautionary principle is
changing Europe’s consumer safety regulation regime and how the United States’ Consumer Product Safety
Commission must take notice”, Admin.L.Rev. 2006, afl. 58, (689) 695-696. 2936
Forester v. CPSC, 559 F.2d 774 en 182 U.S.App.D.C. 153 (1977); Aqua Slide ‘N’ Dive Corp. v. CPSC, 569
F.2d 831 (1978); Southland Mower Company v. CPSC, 619 F.2d 499 (1980) en American Textile
Manufacturers Institute Inc. v. Donovon, 452 U.S. 490 en 101 S.Ct. 2478 (1981). 2937
Aqua Slide ‘N’ Dive Corp. v. CPSC, 569 F.2d 831 (1978).
413
472. Op grond van de rechtspraak werd de Amerikaanse wetgeving in 1981 aangepast.2938
Sindsdien is het voor de CPSC de facto niet meer mogelijk om (preventieve)
veiligheidsstandaarden uit te werken.2939
Het uitvaardigen van dergelijke standaarden is
immers enkel mogelijk indien overeenstemming met vrijwillige standaarden niet kan leiden
tot de eliminatie of het voldoende adequaat verminderen van het risico op schade of indien
vrijwillige standaarden onvoldoende nageleefd zouden worden. De CPSC kan verder alleen
nog een product op de markt verbieden wanneer dit een onredelijk risico op schade bevat én
er geen uitvoerbare veiligheidsstandaard is die het grote publiek beschermt tegen dergelijk
productrisico.2940
Bijkomend werd de procedure voor het uitwerken van
productveiligheidsregels complex gemaakt.2941
Wanneer de CPSC toch een maatregel wil uitwerken, moet dit in het Federal Register bekend
gemaakt worden samen met informatie over het product of de productcategorie die men
viseert, de aard van het risico en een overzicht van regelgevende alternatieven en bestaande
standaarden.2942
Hierbij moeten alle geïnteresseerden uitgenodigd worden om informatie te
verschaffen over mogelijke alternatieven, bestaande regels en de eventuele intentie tot het
uitwerken van een vrijwillige standaard.2943
Indien de CPSC vervolgens van oordeel is dat een
ter kennis gebrachte intentie tot het uitwerken van een vrijwillige standaard zal leiden tot
substantiële naleving én die standaard het risico zal elimineren of voldoende reduceren, stopt
de CPSC met de procedure en brengt ze het grote publiek ervan op de hoogte dat ze verder
vertrouwt op de uit te werken vrijwillige veiligheidsstandaard.2944
Indien de CPSC wel verder gaat met het uitwerken van productveiligheidsregels, moet de
procedure van section 9 (c) – (i) CPSA gevolgd worden. Zo moet de tekst van de voorgestelde
regel ter kennis gebracht worden in het Federal Register.2945
Vervolgens dient de regel
behandeld te worden door verschillende comités van het Congres. Belangrijker is echter dat
een productveiligheidsregel enkel uitgevaardigd mag worden indien de CPSC nagegaan is of
de voorgestelde regel in overeenstemming is met de aard en ernst van het risico, het geschatte
aantal producten of type-producten dat men viseert, de noodzaak van het publiek dat het
product onderworpen is aan dergelijke regel – met inachtname van het nut van het product, de
kostprijs, de beschikbaarheid voor het grote publiek – en het minimaliseren van het effect van
die regel op de competitie of dislocation van bedrijven.2946
De CPSC kan bijgevolg enkel
2938
A. SCIASCIA, “Safe or sorry: how the precautionary principle is changing Europe’s consumer safety
regulation regime and how the United States’ Consumer Product Safety Commission must take notice”,
Admin.L.Rev. 2006, afl. 58, (689) 696. 2939
G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to consumer protection – should the gap be
bridged?”, YEUL 1997, (207) 216. 2940
Section 8 Consumer Product Safety Act. 2941
Zie hierover: G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998,
210-213. 2942
Section 9 (a) (1) – (3) Consumer Product Safety Act. 2943
Section 9 (a) (4) – (6) Consumer Product Safety Act. 2944
Section 9 (b) (2) Consumer Product Safety Act. 2945
Section 9 (c) Consumer Product Safety Act. 2946
Section 9 (f) (1) Consumer Product Safety Act.
414
overgaan tot een productveiligheidsregel wanneer op zorgvuldige wijze een ruim omschreven
kosten-baten-analyse in functie van de consument en de industrie uitgevoerd werd.2947
473. Bovenstaande procedure werd ingevoerd ter vervanging van de vroegere procedure die
te bureaucratisch, tijdrovend en complex bevonden werd.2948
Niettemin is de huidige
procedure nog steeds erg complex en tijdrovend.2949
Bovendien gelden (zeer) strenge
vereisten alvorens de CPSC een productveiligheidsregel kan uitvaardigen.2950
Het zal dan ook
niet verbazen dat tot op heden weinig activiteit waar te nemen is in de sfeer van preventieve
overheidsmaatregelen.2951
In Amerika wil men bijgevolg eerder inzetten op het uitwerken van
vrijwillige standaarden.2952
De oorspronkelijke doelstelling van verplichte en dwingende
overheidsmaatregelen is zo omgekeerd naar een systeem van zelfregulering en vrijwillige
standaarden.2953
Niettemin moet opgemerkt worden dat dit niet betekent dat de CPSC een lege doos is.
Integendeel zelfs: doordaat de pre-market-powers van de CPSC dermate afgezwakt zijn, zijn
diens post-market-powers significant versterkt.2954
De mogelijkheid tot het nemen van
corrigerende maatregelen moet dan ook aangezien worden als hét belangrijkste
overheidsinstrument in de VSA.2955
Op de bevoegdheden van de CPSC ter zake wordt later
nog ingegaan.2956
2947
Section 9 (f) (2) Consumer Product Safety Act. 2948
Zie hierover: A. SCALIA en F. GOODMAN, “Procedural aspects of the consumer product safety act”, UCLA
L.Rev. 1972-73, afl. 20, (899) 906-916; J.R. PATTON en E.B. BUTLER, “The consumer product safety act – its
impact on manufacturers and on the relationship between seller and consumer”, The Business Lawyer 1973,
(725) 729-731; J. S. MARTEL, “The consumer product safety act and its relation to private product litigation”,
Forum 1974-75, afl. 10, (337) 342-344 en E. FLAHERTY, “Safety first: the consumer product safety improvement
act of 2008”, Loy.Cons.L.Rev. 2008-09, afl. 21, (372) 376-377. 2949
L. CORNELL, “Product liability and internet prevention: the CPSC online consumer database”,
Loy.Cons.L.Rev. 2011-12, afl. 24, (254) 265-266. 2950
Zie ook de kritiek hierop: A. SCIASCIA, “Safe or sorry: how the precautionary principle is changing Europe’s
consumer safety regulation regime and how the United States’ Consumer Product Safety Commission must take
notice”, Admin.L.Rev. 2006, afl. 58, (689) 694-695 en 705. 2951
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 341. 2952
G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to consumer protection – should the gap be
bridged?”, YEUL 1997, (207) 216 en R.T. KENAGY en M. FOX, “Consumer product recalls: the United States
experience and some international implications”, Business Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 97. 2953
A. SCIASCIA, “Safe or sorry: how the precautionary principle is changing Europe’s consumer safety
regulation regime and how the United States’ Consumer Product Safety Commission must take notice”,
Admin.L.Rev. 2006, afl. 58, (689) 694. 2954
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 342. 2955
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 213. 2956
Cf.infra: randnrs. 523-525.
415
§ 3. RECHTSMIDDELEN
474. De Richtlijn Productveiligheid vereist dat de lidstaten zorgen dat passende
rechtsmiddelen bij de bevoegde rechterlijke instanties aangewend kunnen worden tegen de
overheidsmaatregelen.2957
Dit betekent eerst en vooral dat de maatregel onverwijld ter kennis
gebracht wordt van de betrokken marktdeelnemers, tegelijk met inlichtingen over de
rechtsmiddelen die hem ter beschikking staan en de daarbij in acht te nemen termijnen.2958
Enkel onder die voorwaarde kan nuttig gebruik gemaakt worden van de ter beschikking
staande rechtsmiddelen.
Wanneer de producent of distributeur in België geconfronteerd wordt met
overheidsmaatregelen, beschikt deze in principe over twee rechtsmiddelen om hier tegen op te
treden: een annulatieberoep of een vordering tot schorsing van de tenuitvoerlegging bij de
Raad van State.2959
Daarnaast kan men ook naar de gewone rechtbank gaan, eventueel in kort
geding.2960
De producent of distributeur kan namelijk bij de burgerlijke rechtbank vorderen
dat een maatregel – waarvan het foutieve karakter aangetoond wordt – hem niet langer
tegengeworpen wordt ter voorkoming van (verdere) schade.2961
Om tegen het bestaan van een
overheidsmaatregel zelf op te treden, is het belangrijkste rechtsmiddel evenwel een beroep bij
de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak.2962
475. In de eerste plaats is de Raad van State, op grond van artikel 14, §1 Raad van State-
wet,2963
bevoegd om over te gaan tot de nietigverklaring2964
van beslissingen van de
uitvoerende macht wegens overtreding van hetzij substantiële hetzij op straffe van nietigheid
voorgeschreven vormen dan wel in geval van een overschrijding of afwending van macht. De
drie klassieke vernietigingsgronden van de Raad zijn dus de machtsoverschrijding, de
machtsafwending en het niet-naleven van bepaalde vormvoorschriften.2965
In de rechtsleer
wordt doorgaans geopteerd voor een andere catalogisering van vernietigingsgronden.
Traditioneel wordt immers een onderscheid gemaakt tussen de vernietigingsgronden die de
externe wettigheid betreffen – zijnde de onbevoegdheid of de niet-naleving van substantiële
of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen – en de vernietigingsgronden die de
2957
Artikel 18, §2 Richtlijn Productveiligheid. Zie ook: inleidende consideransen bij de Richtlijn
Productveiligheid, overweging 37. 2958
Artikel 21, §2 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 2959
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 58. 2960
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 471. 2961
J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS
(eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 54. 2962
J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, die Keure, 2013, 1270. 2963
Gecoördineerde wetten van 12 februari 1973 op de Raad van State, BS 21 maart 1973 (hierna: Raad van
State-wet). 2964
De eventuele vernietigingsarresten van de Raad hebben een terugwerkende kracht en gelden erga omnes (A.
MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht,
Mechelen, Kluwer, 2012, 1071 en 1148-1154 en J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch
publiekrecht, Brugge, die Keure, 2013, 1339-1340). 2965
G. BAETEMAN, “De Raad van State op de drempel van de 21ste
Eeuw” in G. BAETEMAN, G. DEBERQAQUES
en M. VAN DAMME (eds.), 50 jaar Raad van State, Brugge, die Keure, 1998, (1) 17.
416
interne wettigheid betreffen, zijnde de schending van de wet of de machtsafwending.2966
Deze
principes gelden ook voor productveiligheidsmaatregelen. Zo werd in een zaak omtrent
ijsroombekers die van de markt gehaald werden besloten tot vernietiging van dit besluit
omwille van de schending van de motiveringsverplichting. Uit het besluit bleek immers
onvoldoende waarom geen rekening gehouden was met het voorafgaande advies van de
Commissie voor de Veiligheid van de Consumenten, waarin een andere maatregel voorgesteld
werd.2967
Een vernietigingsberoep bij de Raad van State heeft uit zichzelf geen schorsende werking op
de uitvoering van de administratieve rechtshandeling.2968
Dit kan problematisch zijn met het
oog op het door de rechtszoekende gewenste rechtsherstel, dat vaak niet (volledig) mogelijk is
op het ogenblik dat de Raad tot een vernietigingsarrest komt.2969
Wanneer een product van de
markt gehaald moet worden, zal de hierdoor ontstane schade bijvoorbeeld niet altijd ongedaan
te maken zijn door een vernietigingsarrest, wanneer dat product nadien niet meer verkocht
kan worden.
476. Sinds 1991 werd de Raad van State een schorsingsbevoegdheid toegekend.2970
De
Raad kan thans bijgevolg de schorsing bevelen van een akte of reglement vatbaar voor
nietigverklaring.2971
Deze bevoegdheid staat niet op zich en is enkel als een accessorium van
de annulatiebevoegdheid te beschouwen, in die zin dat geen schorsing gevraagd kan worden
zonder een annulatieverzoek in te dienen.2972
Om dergelijk schorsingsberoep in te stellen
gelden in principe2973
dezelfde ontvankelijkheidsvoorwaarden als voor het
annulatieberoep.2974
Daarenboven was de schorsing tot voor kort enkel mogelijk indien er
ernstige middelen aangevoerd werden die de vernietiging kunnen verantwoorden2975
én indien
2966
Zie inter alia: J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, die Keure,
2013, 1323-1326. 2967
RvSt. 14 juni 2002, nr. 107842, nv. Mio, T.Aann. 2002, 371, observations. Over de rechtsplicht tot
verantwoording van de genomen beslissing na een advies in het algemeen, zie: S. DENYS, Advisering in het
bestuursrecht, Brugge, die Keure, 2013, 421-434. 2968
A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief
recht, Mechelen, Kluwer, 2012, 1166. 2969
A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief
recht, Mechelen, Kluwer, 2012, 1166. 2970
Bovendien kan de Raad van State in uitzonderlijke gevallen ook een schorsing bij uiterst dringende
noodzakelijkheid uitspreken, zelfs voordat een beroep tot nietigverklaring ingediend werd. Deze procedure mag
enkel toegepast worden in de enkele gevallen waarin het spoedeisende karakter van de zaak voor iedereen
duidelijk is dan wel voldoende aangetoond wordt aan de hand van precieze en concrete gegevens. Zie hierover:
artikel 17, §3 Raad van State-wet en A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht
van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2012, 1198-1200. 2971
Artikel 17, §1 Raad van State-wet. 2972
J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch publiekrecht, Brugge, die Keure, 2013, 1341. 2973
Voor specifieke voorwaarden, voornamelijk met betrekking tot de wijze waarop de vordering moet worden
ingesteld, zie: A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch
administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2012, 1178-1185. 2974
G. DEBERSAQUES, “Knelpunten in de schorsingsprocedure voor de afdeling administratie” in G. BAETEMAN,
G. DEBERQAQUES en M. VAN DAMME (eds.), 50 jaar Raad van State, Brugge, die Keure, 1998, (37) 47. 2975
Een ernstig middel betekent dat minstens één middel aangehaald wordt dat ernstig is in die zin dat het op het
eerste gezicht, gelet op de omstandigheden, ontvankelijk is en gegrond kan zijn (RvSt. 17 oktober 1989, nr.
33241, bvba Sky-Service; RvSt. 2 oktober 1990, nr. 35615, Van Soom; RvSt. 27 oktober 2005, nr. 150863,
417
de onmiddellijke tenuitvoerlegging van de aangevochten beslissing een moeilijk te herstellen
ernstig nadeel kon berokkenen.2976
Het vereiste van een moeilijk te herstellen ernstig nadeel
werd in 2014 vervangen door de vereiste van spoedeisendheid.2977
Dit is in de ogen van de
wetgever duidelijker en eenvoudiger aan te wenden.2978
Deze spoedeisendheid moet beoordeeld worden in functie van de gebruikelijke
behandelingstermijn van een verzoek tot nietigverklaring, in die zin dat de verzoeker het
resultaat van de procedure niet kan afwachten, op straffe zich in een toestand te bevinden met
onherroepelijke schadelijke gevolgen.2979
Het bestaan van een toestand van spoedeisendheid
wordt in die optiek beoordeeld in functie van diverse criteria, zoals de vrees voor een ernstig
nadeel en de verschillende belangen van de partijen.2980
Wanneer het gaat om een financieel
nadeel, is sprake van spoedeisendheid wanneer dit nadeel enige omvang vertoont.2981
Ook
voor 2014 werd traditioneel beslist dat een geldelijk nadeel of het derven van een financieel
voordeel niet als een moeilijk te herstellen ernstig nadeel te beschouwen is.2982
Enkel indien
de tenuitvoerlegging van de bestreden beslissing het voortbestaan van een onderneming of
een vennootschap in gevaar dreigt te brengen, is het nadeel niet meer van zuiver financiële
aard en werd dit wel als een moeilijk te herstellen ernstig nadeel bestempeld.2983
Met betrekking tot maatregelen op het gebied van productveiligheid, kan dit vereiste van
spoedeisendheid – net zoals het moeilijk te herstellen ernstig nadeel – wel eens stokken in de
wielen steken. In de meeste gevallen is het nadeel van de producent immers in belangrijke
mate van financiële aard zodat een schorsing van de aangevochten maatregel niet voor de
hand ligt. Dit werd door de Raad van State bevestigd in de zaak NV Mio.2984
In casu had de
overheid een uithandelname bevolen van ijsroombekers in dierenvorm, waarvan de neus kon
loskomen met potentieel ernstige schade tot gevolg. De producent argumenteerde dat deze
maatregel zou leiden tot het in diskrediet geraken van de firma, dat hierdoor een grote
hoeveelheid producten niet verkocht zou geraken – gelet op de bederfelijke aard van de
goederen – en dat er mogelijk een intrekking van de licentie van de producent uit zou
Mestdagh en G. BAETEMAN, “De Raad van State op de drempel van de 21
ste Eeuw” in G. BAETEMAN, G.
DEBERQAQUES en M. VAN DAMME (eds.), 50 jaar Raad van State, Brugge, die Keure, 1998, (1) 19). 2976
Oud artikel 17, §2 Raad van State-wet. Zie ook: J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch
publiekrecht, Brugge, die Keure, 2013, 1342-1345. 2977
Voor meer hierover, zie: G. DEBERSAQUES en F. EGGERMONT, “De hervorming van de Raad van State 2014:
een eerste analyse van de voornaamste nieuwigheden”, RW 2013-14, afl. 36, (1403) 1405-1406. 2978
Memorie van toelichting, Parl.St. Senaat 2012-2013, 2277-1, 13. 2979
Memorie van toelichting, Parl.St. Senaat 2012-2013, 2277-1, 13. 2980
Memorie van toelichting, Parl.St. Senaat 2012-2013, 2277-1, 14. 2981
G. DEBERSAQUES en F. EGGERMONT, “De hervorming van de Raad van State 2014: een eerste analyse van de
voornaamste nieuwigheden”, RW 2013-14, afl. 36, (1403) 1405. 2982
Zie inter alia: RvSt. 27 oktober 1989, nr. 33304, V.P.E.A.; RvSt. 25 november 1991, nr. 38154, Brondel;
RvSt. 28 september 1993, nr. 44259, Brasseur, RvSt. 19 juni 2002, nr. 108085, Goubet en A. MAST, J.
DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen,
Kluwer, 2012, 1172. 2983
Zie inter alia: RvSt. 18 mei 1992, nr. 39410, bvba Miramag-Benelux; RvSt. 4 juli 1995, nr. 54270, nv
Sidaplax; RvSt. 16 juni 2003, nr. 120626, Goormachtigh; RvSt. 11 oktober 2006, nr. 163472, nv Axa Belgium;
RvSt. 14 februari 2012, nr. 217932, nv Westsite en A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE
LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief recht, Mechelen, Kluwer, 2012, 1173. 2984
RvSt. 30 oktober 2000, nr 90614, nv Mio.
418
voortvloeien. De Raad van State oordeelde echter dat niet aangetoond werd dat de firma
hierdoor failliet dreigde te gaan of kennelijk onvermogend zou worden, zodat geen sprake is
van een moeilijk te herstellen ernstig nadeel.
477. Bepaalde rechtsleer heeft de in België geboden rechtsbescherming – en meer specifiek
de procedure bij de Raad van State – als relatief zwak bestempeld.2985
De termijn voor een
vernietigingsarrest kan immers hoog oplopen en de schorsingsbevoegdheid van de Raad van
State is aan strenge vereisten onderworpen, zeker wanneer het gaat om
productveiligheidszaken. Bijgevolg is het niet eenvoudig om de schorsing te verkrijgen van
beslissingen op dat vlak.2986
De vraag is dan ook of de door België geboden
rechtsbescherming wel in overeenstemming is met artikel 18, §2 Richtlijn Productveiligheid.
Hierin staat immers dat de lidstaten er voor moeten zorgen dat bij de bevoegde rechterlijke
instanties een beroep openstaat tegen elke door de nationale overheid getroffen maatregel.2987
Dat er beroep openstaat bij een bevoegde rechterlijke instantie valt niet te ontkennen. Vraag is
echter of dit beroep “passend” is. Ondanks voornoemde kritiek moet naar mijn mening
aangenomen worden dat er wel degelijk sprake is van een passend beroep. De producent kan
immers optreden tegen overheidsbeslissingen op het gebied van productveiligheid en kan
zelfs om een tijdelijke schorsing van de beslissing vragen. Het feit dat de termijn voor een
vernietigingsarrest hoog kan oplopen doet geen afbreuk aan de passende aard van deze
beroepsmogelijkheid. Uiteraard is het wenselijk dat zo snel mogelijk een definitieve
beslissing verkregen wordt maar uit de huidige termijnen kan niet automatisch afgeleid
worden dat geen passend beroep openstaat. Bovendien gelden deze termijnen voor alle zaken
die de Raad behandelt. Het is bijgevolg niet mogelijk om specifiek voor
productveiligheidszaken in afwijkende – snellere – procedures te voorzien. Ook het feit dat de
schorsingsbevoegdheid van de Raad van State aan strenge voorwaarden onderworpen is doet
geen afbreuk aan de passende aard van het beroep. Te soepele schorsingsvoorwaarden zouden
immers leiden tot te veel schorsingen, wat niet wenselijk is. Bijgevolg kan ingestemd worden
met de idee dat enkel ernstige financiële nadelen een schorsing rechtvaardigen. De
producent/distributeur kan bovendien zijn financiële en andere schade nadien verhalen via de
theorie van de overheidsaansprakelijkheid. Zoals gezegd, is de overheid niet vrijgesteld van
artikel 1382 BW.2988
Op die manier kan de producent bovenop de schorsing en de vernietiging
van de overheidsmaatregel een schadevergoeding krijgen. Op basis hiervan moet besloten
worden dat sprake is van een passend rechtsmiddel tegen overheidsbeslissingen op het gebied
van productveiligheid.
2985
J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS
(eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 54. 2986
R. STEENNOT, “La sécurité du consommateur en Belgique” in Le consommateur: journées colombiennes
2007, Brussel, Bruylant, 2010, (320) 333. 2987
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 59. 2988
Cf.supra: randnr. 455.
419
AFDELING 3. KENNISGEVINGSPLICHTEN
478. Om een eenvormig en hoog beschermingsniveau voor de gezondheid en veiligheid van
de consument te waarborgen én om de interne markt in stand te houden, moet de Europese
Commissie op de hoogte zijn van bepaalde nationale maatregelen met betrekking tot
productveiligheid.2989
Om die reden legt de Richtlijn Productveiligheid enkele
meldingsplichten op aan de lidstaten.
In de oorspronkelijke Wet Productveiligheid werden deze meldingsplichten nog expliciet
overgenomen.2990
In het huidige Wetboek Economisch Recht is een verwijzing naar deze
plichten niet meer te vinden. Ook in de meeste andere lidstaten zijn deze meldingsplichten
niet opgenomen in de omzettingswetgeving.2991
Dit is te verklaren vanuit het feit dat het gaat
om een verplichting die zich richt tot de lidstaten zelf en niet tot de economische operatoren
zodat deze verplichting hoe dan ook nageleefd moet worden, ongeacht of ze al dan niet
opgenomen is in de nationale wetgeving.2992
§ 1. GEWONE MELDINGSPLICHT
479. Een eerste kennisgevingsprocedure is voorgeschreven in artikel 11 Richtlijn
Productveiligheid. Deze heeft tot doel de werking van de interne markt te ondersteunen en het
in de handel brengen en gebruiken van onveilige producten – die geen ernsig risico inhouden
– te voorkomen.2993
Bijgevolg moet elke lidstaat bij de Europese Commissie melding doen
van consumentenproducten die het voorwerp uitmaken van nationale maatregelen, wanneer
dat product een niet-ernstig risico inhoudt voor de gezondheid of de veiligheid en waarbij de
gevolgen van het risico zich kunnen uitstrekken buiten het grondgebied van de lidstaat dan
wel indien de maatregelen informatie bevatten over productveiligheid die voor andere
lidstaten van belang kan zijn.2994
2989
F. MANIET, “La transposition de la directive 92/59/CE relative à la sécurité générale des produits dans les
Etats membres de l’Union européenne”, REDC 1997, afl. 3, (176) 191 en I. DEMUYNCK, “De bescherming van
de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE
VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 31. 2990
Artikel 9 oorspronkelijke Wet Productveiligheid. 2991
F. MANIET, “La transposition de la directive 92/59/CE relative à la sécurité générale des produits dans les
Etats membres de l’Union européenne”, REDC 1997, afl. 3, (176) 191. 2992
Verslag DIERICK, Parl.St. Kamer 1991-92, 2610/3, 8 en verslag CORBISIER-HAGON, Parl.St. Kamer 1991-92,
399/8, 18. 2993
Deel III Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 27, overweging 1. 2994
Artikel 11, §1, lid 1 Richtlijn Productveiligheid en deel III Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16
december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle
uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van
artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1)
27, overweging 2.
420
De lidstaten moeten de Europese Commissie zo op de hoogte stellen van zogenaamde
moderate risks, behoudens wanneer een soortgelijke melding reeds gebeurde via het RAPEX-
systeem of op grond van een ander communautair besluit.2995
Ook als de lidstaat van oordeel
is dat de gevolgen van het productrisico zich niet buiten het grondgebied van die lidstaat
(kunnen) uitstrekken, moet enkel informatie doorgegeven worden indien deze gegevens bevat
die voor andere lidstaten van belang zijn voor hun productveiligheidsbeleid. Dit is
bijvoorbeeld het geval wanneer het gaat om nieuwe risico’s die nog niet eerder gesignaleerd
werden.2996
In navolging van bepaalde rechtsleer moet evenwel de vraag gesteld worden
wanneer een risico dermate verbonden is met één lidstaat dat de gevolgen ervan zich niet
buiten diens grondgebied kunnen uitstrekken.2997
Zeker in de hedendaagse maatschappij
waarin men zich meer en meer verplaatst en producten via allerlei nieuwe kanalen – zoals
online-verkopen – verhandeld worden, zal het nog slechts uitzonderlijk zijn dat een bepaald
productrisico zich niet buiten het grondgebied van een lidstaat kan uitstrekken.
480. Voor de concrete uitwerking van deze meldingsplicht werd de Commissie belast met
de taak om richtsnoeren uit te werken waarin onder andere de inhoud en een standaardvorm
van deze kennisgeving vastgesteld worden.2998
De Commissie heeft dergelijke richtsnoeren
uitgevaardigd die zowel voor de RAPEX-meldingsplicht gelden als voor de gewone
meldingsplicht.2999
Met andere woorden zijn de mee te delen gegevens en de controle hierop
door de Commissie, de follow-up-acties van andere lidstaten, de reacties van andere lidstaten
en de controle hierop door de Commissie dezelfde als inzake de RAPEX-kennisgevingen.
Voor een bespreking van deze richtsnoeren wordt dan ook verwezen naar de hierna te
bespreken RAPEX-meldingsplicht.3000
Enkel met betrekking tot de termijn is er een verschil met de RAPEX-meldingsplicht. De
gewone kennisgeving moet immers plaatsvinden binnen de 10 dagen na het nemen van een
maatregel.3001
Zoals nog zal blijken, moet de RAPEX-meldingsplicht soms al binnen de 3
dagen gebeuren.3002
Ook de termijn die aan de Commissie toegekend wordt om
kennisgevingen en de reacties hierop te valideren, bedraagt voor de gewone meldingsplichten
te allen tijde 10 dagen.3003
Ook dit is, zoals nog zal blijken, anders bij de RAPEX-
kennisgevingen, waar een termijn van 3 of 5 dagen geldt.3004
2995
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 480. 2996
Artikel 11, §1, lid 2 Richtlijn Productveiligheid. 2997
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 138; 2998
Artikel 11, §1, lid 3 Richtlijn Productveiligheid. 2999
Deel III Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 28, overwegingen 3 en 4. 3000
Cf.infra: randnrs. 481-488. 3001
Bijlagen bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 33, bijlage 3. 3002
Cf.infra: randnr. 485. 3003
Bijlagen bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
421
§ 2. RAPEX-MELDINGSPLICHT
481. Een van de belangrijskte creaties van de Richtlijn Productveiligheid is het RAPEX-
systeem (Rapid Alert System for Non-food Dangerous Products).3005
Dit was oorspronkelijk
opgezet als een proefproject voor de inwerkingtreding van de oorspronkelijke Richtlijn
Productveiligheid.3006
Nadien werd het – in aangepaste vorm – geïntegreerd in de algemene
productveiligheidswetgeving.3007
Het belang van dit systeem mag niet onderschat worden. Het
is immers zeer doeltreffend en efficiënt gebleken.3008
Ook uit cijfergegevens blijkt dat het
aantal door de Commissie gevalideerde kennisgeven zo goed als jaarlijks stijgt.3009
RAPEX is ingericht om te voorzien in een snel informatie-uitwisselingssysteem tussen de
lidstaten en de Europese Commissie over preventieve en corrigerende maatregelen met
betrekking tot ernstige productrisico’s enerzijds en om de lidstaten en de Commissie op de
hoogte te brengen van de follow-up-acties van nationale autoriteiten anderzijds.3010
Het doel
van RAPEX is meer bepaald gelegen in een snelle informatie-uitwisseling over ernstige
productrisico’s, met name over de uitgevoerde risico-evaluaties, testresultaten en ervaringen
teneinde de samenwerking bij het opsporen en nemen van maatregelen op het niveau van de
Unie te verbeteren.3011
482. Het RAPEX-systeem is niet beperkt tot de Unie. Het wordt eveneens opengesteld voor
kandidaat-lidstaten, derde landen of internationale organisaties, in het kader van een tussen
die landen en de EU gesloten overeenkomst en volgens de in die overeenkomst vastgelegde
voorwaarden.3012
Tot op heden heeft slechts één niet-EU lidstaat een gedeeltelijke en
onrechtstreekse toegang verkregen tot de RAPEX-gegevens, namelijk China.3013
Vanuit het
hoge percentage RAPEX-kennisgevingen met betrekking tot producten afkomstig uit China,
werd via een specifiek IT-systeem toegang verleend aan de Chinese overheid tot de
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 33, bijlage 4. 3004
Cf.infra: randnr. 486. 3005
A. PALMIGIANO en A. BONGIORNO, “Overview of EU legislation on product liability and consumer safety”,
Bus.L.Int. 2005, afl. 6, (396) 406. 3006
Voor een historiek van het RAPEX-systeem, zie: A. PITZER, RAPEX als Instrument der
marktüberwachungsbehördlichen Gefahrenabwehr, Frankfurt am Main, Peter Lang GmbH, 2015, 3-26. 3007
R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits”, Revue du Marché Unique
Européen 1992, afl. 3, (49) 61. 3008
Inleidende consideransen bij de Verordening inzake accreditatie en markttoezicht, overweging 30. 3009
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 7. 3010
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 7, overweging 1.1. 3011
Artikel 10, §2 Richtlijn Productveiligheid; overweging 2, bijlage II Richtlijn Productveiligheid en L. VAN
HAMME, Europese reglementering over veiligheid en gezondheid, Mechelen, Kluwer, 2009, 42. 3012
Artikel 12, §4 Richtlijn Productveiligheid. 3013
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 5.
422
kennisgevingen van onveilige producten uit China in ruil voor een driemaandelijks verslag bij
de Commissie over de follow-up-maatregelen die op basis van de RAPEX-gegevens werden
genomen.3014
Verschillende Europese instanties hebben er voor gepleit om het RAPEX-systeem nog meer
open te trekken. Zo stelde het Europees Economisch en Sociaal Comité dat RAPEX best tot
een mondiaal niveau uitgebreid wordt zodat de consumentenbescherming door een
wereldwijde informatie-uitwisseling opgedreven zou worden.3015
Daarnaast pleitte het
Europees Parlement er voor om de RAPEX-gegevens ook open te stellen voor onder andere
productveiligheidsdeskundigen en producenten-, handels- en consumentenorganisaties.3016
483. Binnen de RAPEX-kennisgevingen kan nog een verdere indeling gemaakt worden.3017
Zo is er enerzijds de gewone artikel 12-kennisgeving en anderzijde de artikel 12-kennisgeving
die een noodmaatregel vereist, indien het gaat om producten die een levensbedreigend risico
vormen, indien er dodelijke ongevallen geweest zijn of wanneer noodmaatregelen in alle
lidstaten vereist zijn.3018
Voor beide kennisgevingsprocedures geldt dat een lidstaat die maatregelen treft – of dit wil
doen – ten aanzien van een product met een ernstig risico, de Europese Commissie hiervan
onverwijld op de hoogte moet stellen.3019
Ook elke wijziging en/of opheffing van de
maatregelen moet gemeld worden. Bovendien kan een lidstaat, voordat besloten wordt tot
actie, informatie over het bestaan van ernstige productrisico’s meedelen aan de
Commissie.3020
In dat geval moet de lidstaat binnen 45 dagen na de melding meedelen of die
informatie bevestigd of gewijzigd wordt.3021
In elk geval moet de Commissie op de hoogte
gebracht worden van de door de producent of distributeur getroffen vrijwillige actie.3022
3014
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 8. 3015
Advies van het Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, Publ. 20 december 2000, C-367, 38. 3016
Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn inzake algemene
productveiligheid en markttoezicht, 2010/2085(INI), overweging 27. 3017
Er is ook nog de zogenaamde “informatieve kennisgeving” wat inhoudt dat het om onvolledige
kennisgevingen gaat dan wel om kennisgevingen die eigenlijk niet via RAPEX moesten gemeld worden. Zie
hierover: deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 13-14, overweging 3.1.2. 3018
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 13, overweging 3.1.1. 3019
Artikel 12, §1, lid 1 Richtlijn Productveiligheid. Zie hierover: A. PITZER, RAPEX als Instrument der
marktüberwachungsbehördlichen Gefahrenabwehr, Frankfurt am Main, Peter Lang GmbH, 2015, 53-55. 3020
Artikel 12, §1, lid 3 Richtlijn Productveiligheid. 3021
Bijlage II bij de Richtlijn Productveiligheid, overweging 4. 3022
Artikel 12, §1, lid 4 Richtlijn Productveiligheid.
423
484. De meldingsplicht ontstaat ten aanzien van producten die onderworpen zijn aan
maatregelen die het in de handel brengen of het gebruik ervan voorkomen, beperken of
onderwerpen aan specifieke voorwaarden, indien het product een ernstig risico inhoudt dat
grensonverschrijdend is.3023
Hierbij kan opgemerkt worden dat zo goed als alle
overheidsmaatregelen, die de nationale overheid op grond van artikel 8 Richtlijn
Productveiligheid kan nemen, begrepen worden onder de “maatregelen die het in de handel
brengen of gebruik van een product voorkomen, beperken of aan specifieke voorwaarden
onderwerpen”.3024
Ook het vereiste van een grensoverschrijdend karakter moet ruim
geïnterpreteerd worden. De nationale instanties moeten met andere woorden een RAPEX-
melding doen telkens wanneer het niet volledig uitgesloten is dat er geen grensoverschrijdend
element aan het product(risico) is, waarbij rekening gehouden moet worden met een eventuele
online-verkoop.3025
Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een veiligheidsprobleem ontstaat
door de fout van een lokale distributeur.3026
Deze begrenzing op de RAPEX-meldingsplicht wordt bekritiseerd in de rechtsleer.3027
Zo
stellen sommigen dat niet valt in te zien waarom – zeker in geval van een ernstig
productrisico – minstens de buurlanden van de betrokken lidstaat niet op de hoogte gebracht
moeten worden van het productrisico. Het is immers niet ondenkbaar dat het product later
alsnog op hun grondgebied verkocht of gebruikt wordt. Met deze redenering kan ingestemd
worden. Zelfs indien een zuiver lokale situatie van productonveiligheid ontstaat, kan nooit
met absolute zekerheid gezegd worden dat deze geen enkele invloed kan hebben op andere
lidstaten, in het bijzonder de buurlanden.
485. Voor de concrete uitwerking van de RAPEX-meldingsplicht, werd een specifieke
procedure opgenomen in bijlage II van de Richtlijn Productveiligheid.3028
Verder werd de
Commissie, zoals gezegd, belast met de taak om richtsnoeren uit te werken voor de toepassing
van de RAPEX-meldingsplicht.3029
Hierna volgen enkele krachtlijnen van deze richtsnoeren.
3023
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 8, overweging 2. 3024
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 10, overwegingen 2.2.1 en 2.2.2. 3025
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 13, overweging 2.4.1. 3026
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 81. 3027
T. BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des
services destines au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993,
(281) 305-306. 3028
Artikel 12, §3 Richtlijn Productveiligheid. 3029
Overweging 8, bijlage II Richtlijn Productveiligheid.
424
Wat het tijdstip van de kennisgeving betreft, geldt dat de gewone kennisgeving moet
plaatsvinden binnen de tien dagen na het nemen van een maatregel terwijl de kennisgeving
die een noodmaatregel vereist, gemeld moet worden binnen de drie dagen.3030
Hierbij moeten
de lidstaten alle beschikbare gegevens verstrekken, in het bijzonder gegevens om het product
te identificeren, informatie over de oorsprong van het product, informatie over de geldende
veiligheidsvereisten, een beschrijving van het risico, de aard en duur van de opgelegde
maatregelen en gegevens omtrent de verhandelings- en distributieketen van het product.3031
Hiertoe kan gebruik gemaakt worden van het standaardformulier dat opgenomen is in de
RAPEX-richtsnoeren.3032
486. Nadat een melding via RAPEX ontvangen is, gaat de Europese Commissie na of deze
in overeenstemming is met artikel 12 Richtlijn Productveiligheid en met de vereisten inzake
het functioneren van RAPEX.3033
De Commissie moet de ontvangen informatie zo valideren
en verspreiden.3034
Dit moet gebeuren binnen de drie dagen na ontvangst van de melding die
een noodmaatregel vereist en binnen de vijf dagen na ontvangst van een gewone RAPEX-
melding.3035
De Europese Commissie gaat bij deze validering voornamelijk na of de
kennisgeving juist is, in die zin dat ze voldoet aan de geldende vereisten, of de juiste
kennisgevingsprocedure gebruikt werd, of het product niet eerder gemeld is en of de
meegedeelde gegevens volledig zijn.3036
Vervolgens wordt de informatie doorgegeven aan de
overige lidstaten.3037
De Commissie kan ook, wanneer zij dit noodzakelijk acht, een eigen
3030
Bijlagen bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 32, bijlage 3. 3031
Overweging 3, bijlage II Richtlijn Productveiligheid en deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van
16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle
uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van
artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1)
14-15, overweging 3.2. 3032
Bijlagen bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 29-30, bijlage 1. 3033
Over de rol van de Europese Commissie, zie: A. PITZER, RAPEX als Instrument der
marktüberwachungsbehördlichen Gefahrenabwehr, Frankfurt am Main, Peter Lang GmbH, 2015, 57-59. 3034
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 18, overweging 3.5. 3035
Bijlagen bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 33, bijlage 4. 3036
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 17, overwegingen 3.4.1-3.4.3. 3037
Artikel 12, §2 Richtlijn Productveiligheid. Over de rol van de lidstaten, zie: A. PITZER, RAPEX als
Instrument der marktüberwachungsbehördlichen Gefahrenabwehr, Frankfurt am Main, Peter Lang GmbH, 2015,
59-62.
425
onderzoek instellen om de productveiligheid te beoordelen.3038
Dit kan de basis vormen voor
een maatregel op Europees niveau.
Na controle geeft de Commissie de informatie door zonder een verdere inhoudelijke controle
naar de juistheid van de vaststellingen en analyses van de nationale autoriteiten.3039
In 2004
werd getracht de Commissie aansprakelijk te stellen voor het doorgeven van informatie via
het CSSW-kanaal – i.e. een systeem dat vergelijkbaar is met RAPEX maar dan voor
levensmiddelen – die nadien niet correct bleek te zijn. Het Gerecht van Eerste Aanleg besliste
evenwel dat de al dan niet evenredigheid van de nationale maatregelen niet aan de Commissie
toe te rekenen is.3040
Het Gerecht vervolgde door te zeggen dat de verantwoordelijkheid om
vast te stellen of het al dan niet gaat om een ernstig risico bij de nationale autoriteiten ligt. De
Commissie gaat enkel na of de informatie beantwoordt aan de vereisten van de richtlijn. Deze
taak is beperkt tot een controle of deze informatie onder de werkingssfeer van de richtlijn valt,
zonder toe te zien op de juistheid van de vaststellingen en analyses die de nationale
autoriteiten ertoe gebracht hebben de informatie door te geven.3041
Deze redenering geldt m.i.
ook wat de RAPEX-meldingen betreft.
487. Nadat de informatie doorgegeven werd aan de overige lidstaten, komt het aan hen toe
om te zorgen voor een opvolging van de ontvangen informatie. Met name moet geanalyseerd
worden of het product zich op het eigen grondgebied bevindt, welke maatregelen de lidstaat
zal nemen en of bijkomende risicobeoordelingen of tests uitgevoerd moeten worden.3042
De
reactie van de overige lidstaten is cruciaal voor de goede werking van RAPEX. Enerzijds
worden zo ongevallen in die lidstaten vermeden en anderzijds is het mogelijk dat een lidstaat
andere onveilige producten op de eigen markt opmerkt, die vervolgens gemeld moeten
worden bij de Commissie.3043
3038
Overweging 5, bijlage II Richtlijn Productveiligheid en deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van
16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle
uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van
artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1)
17-18, overweging 3.4.4. 3039
J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT
VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten
– Aanneming van werk: vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007 (45) 54. 3040
Arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 10 maart 2004, Malagutti-Vezinhet/Commissie, T-177/02, Jurispr.
2004, blz. II-830, overweging 49. 3041
Arrest Gerecht van Eerste Aanleg van 10 maart 2004, Malagutti-Vezinhet/Commissie, T-177/02, Jurispr.
2004, blz. II-830, overwegingen 51-52. 3042
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 19, overwegingen 3.7. en 4.1-4.2. 3043
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 145.
426
De gehele follow-up moet verzekerd worden binnen een termijn van twintig dagen – voor de
kennisgevingen die een noodmaatregel vereisen – dan wel binnen de vijfenveertig dagen voor
de normale kennisgevingen.3044
Specifieke reacties dienen gemeld te worden binnen de drie
dagen – voor de kennisgevingen die een noodmaatregel vereisen – dan wel binnen de vijf
dagen – voor de gewone kennisgevingen – te rekenen vanaf de dag waarop de lidstaat over
informatie beschikt die gemeld moet worden.3045
Ook voor deze reacties werd in de
richtsnoeren een standaardformulier opgenomen.3046
488. Na ontvangst van de reacties, komt het wederom aan de Europese Commissie toe om
de juistheid en volledigheid hiervan te beoordelen, waarbij opnieuw aanvullende informatie
gevraagd kan worden.3047
De Commissie zal daarna desgevallend overgaan tot validering en
verspreiding van de reacties die juist en volledig beschouwd worden.3048
Deze validering en
verspreiding moeten gebeuren binnen de drie dagen – voor de kennisgevingen die een
noodmaatregel vereisen – of binnen de vijf dagen – voor de normale kennisgevingen – na
ontvangst van de reactie.3049
De Commissie kan de lidstaten ook nog verzoeken om (bijkomende) informatie te verstrekken
omtrent het feit of het product op het grondgebied van de betrokken lidstaat in de handel
gebracht werd, de maatregelen met betrekking tot het product alsmede alle relevante
bijkomende informatie.3050
Wanneer besloten wordt tot een wijziging of opheffing van
maatregelen, komt het tot slot toe aan de lidstaten om de Commissie hiervan onverwijld op de
hoogte te brengen.3051
3044
Bijlagen bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 32, bijlage 3. 3045
Bijlagen bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 32, bijlage 3. 3046
Bijlagen bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 31-32, bijlage 2. 3047
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 23, overweging 4.4. 3048
Deel II Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren
voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde
van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn
inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 24, overweging 4.5. 3049
Bijlagen bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb. 22, 26 januari 2010, (1) 33, bijlage 4. 3050
Overweging 6, bijlage II Richtlijn Productveiligheid. 3051
Overweging 7, bijlage II Richtlijn Productveiligheid.
427
HOOFDSTUK V. EUROPESE OVERHEID
489. De Europese overheid – en meer bepaald de Europese Commissie – heeft enige
bevoegdheid op het gebied van preventie van productongevallen. Onder bepaalde
omstandigheden kan de Commissie immers productveiligheidsmaatregelen uitwerken.
Vooraleer hierop in te gaan, verdient het aanbeveling om iets te zeggen over twee Europese
instanties op het gebied van productveiligheid.
AFDELING 1. SPECIFIEKE INSTANTIES
§ 1. PROSAFE
490. PROSAFE (Product Safety Enforcement Forum of Europe3052
) is een platform dat
geïnstalleerd werd om de samenwerking tussen de verschillende markttoezichthouders op het
gebied van diensten- en productveiligheid binnen de EU te faciliteren.3053
De primaire focus
van PROSAFE ligt op het promoten van informele discussies tussen de
markttoezichtautoriteiten.3054
Het gaat om een forum voor discussie, het uitwisselen van
ideeën en het verbeteren van de onderlinge relaties.3055
Meer specifiek dient PROSAFE op
informele wijze ter promotie van het coördineren en uniformiseren van de handhavingsacties
van de verschillende nationale instanties. Daarnaast fungeert PROSAFE als coördinator van
grensoverschrijdende projecten op het gebied van productveiligheid.3056
Het belang van PROSAFE en van informele samenwerking mag niet onderschat worden. Op
die manier kan men immers wederzijds leren van elkaars ervaringen en komt een sterk(er)
wederzijds vertrouwen tot stand.3057
Ook het Europees Parlement heeft het belang van
PROSAFE voor de coördinatie van gemeenschappelijke acties op het gebied van
markttoezicht erkend.3058
Bovendien heeft het Parlement de Commissie zelfs gevraagd om na
te denken over de vraag onder welke omstandigheden PROSAFE zou kunnen dienen als
platform voor een uitgebreide coördinatie tussen de lidstaten, zowel voor geharmoniseerde als
voor niet-geharmoniseerde producten. Het Parlement acht het hiertoe noodzakelijk dat voor
PROSAFE een rechtsgrondslag gecreëerd wordt en dat het voldoende middelen ter
beschikking krijgt. Niettemin mag de rol van PROSAFE – zeker in diens huidige vorm – niet
overschat worden. Het is immers geen wondermiddel aangezien soms een sterke(re)
3052
Voor meer toelichting over de werking van PROSAFE, zie: Product Safety Enforcement Forum of Europe
(PROSAFE) Charter, 22 juni 2009, 6p. 3053
J.J.C. POLAK, “Informele samenwerking: wondermiddel voor betere handhaving?”, SEW 2011, afl. 3, (103)
103. 3054
Product Safety Enforcement Forum of Europe (PROSAFE) Charter, 22 juni 2009, 1. 3055
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 79. 3056
J.J.C. POLAK, “Informele samenwerking: wondermiddel voor betere handhaving?”, SEW 2011, afl. 3, (103)
103. 3057
J.J.C. POLAK, “Informele samenwerking: wondermiddel voor betere handhaving?”, SEW 2011, afl. 3, (103)
104-108. 3058
Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn inzake algemene
productveiligheid en markttoezicht, 2010/2085(INI), overweging 6.
428
handhaving en markttoezicht nodig is, wat niet bereikt kan worden via PROSAFE.3059
Het is
die optiek bijvoorbeeld niet te beschouwen als een echt handhavingsinstrument.
§ 2. EHLASS
491. Binnen de EU is de noodzaak ontstaan om een systeem uit te werken omtrent het
verzamelen van gegevens in verband met huishoudelijke en hobby-gerelateerde ongevallen.
Dergelijk systeem, bestond reeds in het Verenigd Koninkrijk in de vorm van het Home
Accident Surveillance System (HASS), dat gegevens verzamelt omtrent huiselijke ongevallen
en het Leisure Accident Surveillance System (LASS) dat gegevens bijhoudt omtrent
ongevallen buitenshuis.3060
In Nederland kent men dan weer het Privé Ongevallen Registratie
Systeem (PORS) waarlangs via diverse spoedafdelingen van Nederlandse ziekenhuizen
gegevens geregistreerd worden over ongevallen die in en om de woning gebeuren, in
openbare gebouwen en tijdens sport en recreatie.3061
Sommige andere EU-lidstaten kennen
een soortgelijk systeem.3062
Ook in Amerika is dergelijk systeem al enige tijd gekend in de
vorm van het NEISS, het National Electronic Injury Surveillance System. Via NEISS wordt
informatie verzameld over productgerelateerde ongevallen die via de spoeddiensten van
verschillende ziekenhuizen behandeld worden.3063
Via NEISS worden evenwel niet alle
mogelijke data bijgehouden aangezien er heel wat kleine productongevallen zijn waarbij men
geen bezoek brengt aan de spoeddienst dan wel zeer ernstige, dodelijke productongevallen
waarbij de dood op een andere plaats vastgesteld wordt. Niettemin wordt NEISS beschouwd
als een van de grootste, belangrijkste en meest gesofisticeerde systemen van dataverzameling
omtrent productongevallen.3064
3059
J.J.C. POLAK, “Informele samenwerking: wondermiddel voor betere handhaving?”, SEW 2011, afl. 3, (103)
108-109. 3060
Zie hierover: G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998,
251-253. 3061
D. VAN AKEN, W.A.M. HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van
veilige producten, Utrecht, Lemma BV, 1996, 86. 3062
Inleidende consideransen bij beschikking 3092/94/EG van het Europees Parlement en de Raad van 7
december 1994 tot instelling van een communautair informatiesysteem over ongevallen thuis en tijdens de
vrijetijdsbesteding, Pb.L. 21 december 1994, afl. 331, (1) 1, overweging 3. 3063
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 204. 3064
G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to consumer protection – should the gap be
bridged?”, YEUL 1997, (207) 215.
429
In de Europese Unie werd in 1986 het European Home and Leisure Accident Surveillance
System (EHLASS) uitgedacht als demonstratieproject.3065
In de bijlage bij de oorspronkelijke
beschikking 86/138/EEG werden de kenmerken van dit project opgenomen, zoals de
basisgegevens die moeten meegedeeld worden.3066
In 1994 werd uiteindelijk een beschikking
uitgevaardigd waarin het communautair informatiesysteem over ongevallen thuis en tijdens de
vrijetijdsbesteding definitief ingesteld werd.3067
Het doel van EHLASS ligt in het verzamelen
van ongevallendata van huishoudelijke en vrijetijdsgerelateerde ongevallen.3068
Op die manier
zou de veiligheid van producten verhoogd worden en kunnen de productgebruikers beter
geïnformeerd en voorgelicht worden omtrent het veilig gebruik van producten.3069
Meer
specifiek kunnen via deze gegevens de ongevallenpreventie, de verbetering van de veiligheid
van producten alsmede de voorlichting en vorming van de consument bevorderd worden.3070
Dit doel wordt evenwel niet ten volle bereikt omdat men via EHLASS niet echt kan
vaststellen welke producten onveilig zijn. Er worden immers enkel statistische gegevens
meegedeeld en geen gegevens over afzonderlijke ongevallen.3071
Het belang van EHLASS
mag dus niet overschat worden.
3065
Beschikking 86/138/EEG van de Raad van 22 april 1986 betreffende een demonstratieproject met het oog op
de instelling van een communautair informatiesysteem over ongevallen waarbij gebruiks- en verbruiksprodukten
betrokken zijn, Pb.L. 26 april 1986, afl. 109, 23-25. 3066
Bijlage I beschikking 86/138/EEG van de Raad van 22 april 1986 betreffende een demonstratieproject met
het oog op de instelling van een communautair informatiesysteem over ongevallen waarbij gebruiks- en
verbruiksprodukten betrokken zijn, Pb.L. 26 april 1986, afl. 109, (23) 26-27. Zie ook: bijlage I Beschikking
3092/94/EG van het Europees Parlement en de Raad van 7 december 1994 tot instelling van een communautair
informatiesysteem over ongevallen thuis en tijdens de vrijetijdsbesteding, Pb.L. 21 december 1994, afl. 331, (1)
5. 3067
Beschikking 3092/94/EG van het Europees Parlement en de Raad van 7 december 1994 tot instelling van een
communautair informatiesysteem over ongevallen thuis en tijdens de vrijetijdsbesteding, Pb.L. 21 december
1994, afl. 331, 1-6. 3068
Eindverslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Economisch en Sociaal Comité
betreffende het EHLASS-programma, 4 september 1998, COM(1998) 488 def., 2. 3069
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 83. 3070
Artikel 1, §2 beschikking 86/138/EEG van de Raad van 22 april 1986 betreffende een demonstratieproject
met het oog op de instelling van een communautair informatiesysteem over ongevallen waarbij gebruiks- en
verbruiksprodukten betrokken zijn, Pb.L. 26 april 1986, afl. 109, (23) 24 en artikel 1, §2 beschikking
3092/94/EG van het Europees Parlement en de Raad van 7 december 1994 tot instelling van een communautair
informatiesysteem over ongevallen thuis en tijdens de vrijetijdsbesteding, Pb.L. 21 december 1994, afl. 331, 5-
(1) 2. 3071
Eindverslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad en het Economisch en Sociaal Comité
betreffende het EHLASS-programma, 4 september 1998, COM(1998) 488 def., 2 en 26.
430
AFDELING 2. BEVOEGDHEID EUROPESE COMMISSIE
492. Bij de totstandkoming van de richtlijn inzake productveiligheid werd opgemerkt dat de
uitwerking van nationale overheidsmaatregelen kan leiden tot discrepanties, die op hun beurt
aanleiding kunnen zijn voor een onaanvaardbare ongelijkheid in de bescherming van de
gebruikers en een mogelijke belemmering van het vrij verkeer.3072
Bijgevolg moet de
veiligheidswetgeving het hoofd bieden aan ernstige veiligheidsproblemen die een
onmiddellijke bedreiging (kunnen) vormen voor de gehele EU of voor een deel ervan en die
van die aard zijn dat hiertegen enkel op aangepaste en doeltreffende wijze opgetreden kan
worden in het kader van specifieke communautaire regels.3073
Om die reden werd voorzien in een mechanisme op grond waarvan in laatste instantie
maatregelen vastgesteld kunnen worden die in de hele EU van toepassing zijn.3074
Deze
procedure is in belangrijke mate geïnspireerd op het principe van subsidiaireit aangezien
Europese maatregelen slechts in uitzonderlijke situaties mogelijk zijn.3075
Het komt dus vooral
toe aan de lidstaten zelf om op het gebied van de productveiligheid maatregelen te treffen.
493. Oorspronkelijk was aan de Europese Commissie de bevoegdheid toegekend om
maatregelen te nemen indien (1) één of meer lidstaten maatregelen genomen hadden; (2) er
een discrepantie bestond tussen de genomen maatregelen; (3) het veiligheidsprobleem van die
aard was dat niet op aangepaste wijze tegen het risico opgetreden kon worden in het kader van
de procedures, vastgesteld in specifieke communautaire wetgeving en (4) tegen het risico
enkel doeltreffend opgetreden kan worden op het communautaire niveau.3076
Bij dit alles was
het verplicht dat de lidstaten geraadpleegd werden en dat minstens één van hen de Europese
Commissie om actie verzocht had. De oorspronkelijke geldigheidsduur van deze Europese
maatregelen was vastgelegd op een periode van maximum drie maanden, te verlengen
overeenkomstig genoemde procedure.3077
Deze bevoegdheid was niet vrij van kritiek. Kort na de totstandkoming van de richtlijn
trachtte Duitsland deze bevoegdheid zelfs aan te vechten bij het Hof van Justitie op grond van
een mogelijke schending van het evenredigheidsbeginsel.3078
Het Hof stelde echter dat het
optreden te allen tijde in nauwe samenwerking gebeurt met de lidstaten en dat de maatregelen
enkel gericht zijn tot de lidstaten en niet rechtstreeks toepasselijk zijn op de economische
3072
Inleidende consideransen bij de oorspronkelijke Richtlijn Productveiligheid, overweging 19. 3073
Inleidende consideransen bij de oorspronkelijke Richtlijn Productveiligheid, overweging 20. 3074
Inleidende consideransen bij de oorspronkelijke Richtlijn Productveiligheid, overweging 21. 3075
R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité générale des produits”, Revue du Marché Unique
Européen 1992, afl. 3, (49) 62. 3076
Artikel 9 oorspronkelijke Richtlijn Productveiligheid. Zie hierover: R. GIELISSE, “La nouvelle directive
relative à la sécurité générale des produits”, Revue du Marché Unique Européen 1992, afl. 3, (49) 62-63; T.
BOURGOIGNIE, “La prevention du risque par le contrôle de la qualité et de la sécurité des produits et des services
destines au consommateur” in X., Les assurances de l’entreprise. Volume II, Brussel, Bruylant, 1993, (281) 307;
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 91-94 en G. HOWELLS,
Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 149-154. 3077
Artikel 11, §2 oorspronkelijke Richtlijn Productveiligheid. 3078
Arrest Hof van Justitie van 9 augustus 1994, Duitsland/Raad, C-359/92, Jurispr. 1994, blz. I-3698.
431
operatoren.3079
Duitsland trachtte nog aan te voeren dat eenzelfde resultaat bereikt kan worden
via de niet-nakomingsprocedure maar het Hof stelde dat wanneer de Europese Commissie een
lidstaat zou willen dwingen om bepaalde maatregelen vast te stellen, de verplichting om dit
via de niet-nakomingsprocedure te doen, de procedure zeer omslachtig zou maken.3080
Het
Hof van Justitie zag met andere woorden geen graten in de bevoegdheid van de Commissie.
Andere lidstaten – waaronder België en Nederland – waren daarentegen voorstander van een
systeem waarbij de Europese Commissie een grotere rol toebedeeld kreeg waardoor ze zich
actiever zou kunnen bezighouden met productveiligheid.3081
Zij pleitten dan ook voor een
vereenvoudiging van de toen geldende procedure. Aan dit pleidooi werd gehoor gegeven in de
Richtlijn Productveiligheid.
494. Thans kan de Europese Commissie, wanneer ze ervan op de hoogte is dat een bepaald
product een ernstig risico inhoudt in meer dan één lidstaat, een beschikking uitvaardigen
waarin de lidstaten verplicht worden om maatregelen te treffen ten aanzien van dat product.
Dergelijke beschikking is mogelijk indien (1) uit een voorafgaande raadpleging van de
lidstaten blijkt dat er een verschil bestaat tussen de lidstaten wat de gekozen of te verkiezen
aanpak betreft; (2) er gelet op de aard van het veiligheidsprobleem niet op een aan de
spoedeisendheid van de situatie aangepaste wijze opgetreden kan worden in het kader van bij
specifieke communautaire wetgeving vastgelegde procedures en (3) tegen het risico alleen
doeltreffend opgetreden kan worden door op communautair niveau adequate maatregelen vast
te stellen teneinde een eenvormig en hoog beschermingsniveau te waarborgen.3082
Wanneer
de Commissie een beschikking neemt voor producten met een ernstig productrisico, wordt
automatisch de uitvoer van deze producten verboden, tenzij anders bepaald.3083
De geldigheidsduur van de Europese maatregelen bedraagt ten hoogste één jaar en kan,
conform de hierboven geschetste voorwaarden, met maximum één jaar verlengd worden.3084
Een uitzondering wordt gemaakt voor beschikkingen betreffende specifieke, afzonderlijke
producten of partijen producten, die voor onbepaalde tijd gelden.3085
Het komt tot slot aan de
lidstaten toe om de nodige maatregelen te treffen om binnen de twintig dagen uitvoering te
geven aan de door de Europese Commissie uitgevaardigde beschikkingen.3086
3079
Arrest Hof van Justitie van 9 augustus 1994, Duitsland/Raad, C-359/92, Jurispr. 1994, blz. I-3698,
overweging 35. 3080
Arrest Hof van Justitie van 9 augustus 1994, Duitsland/Raad, C-359/92, Jurispr. 1994, blz. I-3698,
overweging 48. 3081
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de ervaring met de toepassing van
richtlijn 92/59/EEG inzake algemene productveiligheid, COM(2000) 140, 17. 3082
Artikel 13, §1 Richtlijn Productveiligheid. 3083
Artikel 13, §3 Richtlijn Productveiligheid: hiermee wordt tegemoet gekomen aan eerdere kritiek in de
rechtsleer op het ontbreken van dergelijk uitvoerverbod (R. GIELISSE, “La nouvelle directive relative à la sécurité
générale des produits”, Revue du Marché Unique Européen 1992, afl. 3, (49) 56-57). 3084
Artikel 13, §2, lid 1 Richtlijn Productveiligheid. 3085
Artikel 13, §2, lid 2 Richtlijn Productveiligheid. 3086
Artikel 13, §4 Richtlijn Productveiligheid.
432
Ter illustratie kan nog gewezen worden op enkele beschikkingen die de Commissie in het
verleden reeds genomen heeft in dit verband. Hier valt onder meer te denken aan de
beschikking omtrent het verbod van ftalaten in speelgoed3087
en de beschikking omtrent het op
de markt brengen van kinderveilige aanstekers.3088
495. Het moge duidelijk zijn dat de geldende richtlijn de bevoegdheid van de Europese
Commissie verruimd heeft.3089
Zo moest vroeger de kennis afkomstig zijn van een lidstaat
zelf – terwijl thans de kennis van de Commissie op eender welke wijze volstaat – en kon men
vroeger enkel optreden als er reeds in één of meer lidstaten opgetreden was en indien één of
meer lidstaten de Commissie verzocht hadden op te treden, wat vandaag niet meer moet.3090
De veranderingen die in 2001 doorgevoerd werden, worden dan ook toegejuicht in de
rechtsleer omwille van het feit dat een eenvoudigere procedure opgenomen is die meer
mogelijkheden biedt om op te treden.3091
Niettemin blijft de bevoegdheid van de Europese Commissie eerder gelimiteerd.3092
Deze
bevoegdheid is immers nog steeds zeer subsidiair, gelet op de strenge voorwaarden waaraan
voldaan moet zijn.3093
Het zal dan ook niet verbazen dat er slechts weinig gebruik van
gemaakt wordt.3094
Bijkomend wordt de tijdelijke aard van de maatregelen problematisch
bevonden. Diens beperkte geldigheid en de potentieel herhaalde verlengingen ervan, laten de
economische actoren namelijk in onzekerheid en nemen doorgaans de grondoorzaak van het
veiligheidsprobleem niet weg.3095
Europese maatregelen kunnen dus geen fundamentele
oplossing bieden en dienen de rechtszekerheid niet doordat de maatregelen steeds al dan niet
verlengd worden.3096
Om die redenen was het Europees Parlement van oordeel dat er een
noodzaak bestaat tot de invoering van een meer doeltreffend regelgevingskader dat voorziet in
3087
Beschikking 2004/178/EG van de Commissie, 20 februari 2004 tot wijziging van Beschikking 1999/815/EG
betreffende maatregelen houdende verbod op het op de markt brengen van speelgoed- en
kinderverzorgingsartikelen die bestemd zijn om door kinderen jonger dan drie jaar in de mond te worden gestopt
en vervaardigd zijn van zacht PVC dat bepaalde ftalaten bevat, Pb.L. 24 februari 2004, 66-67. 3088
Beschikking 2006/502/EG van de Commissie, 11 mei 2006 waarbij de lidstaten worden verplicht
maatregelen te treffen om ervoor te zorgen dat uitsluitend kinderveilige aanstekers op de markt worden gebracht
en dat het op de markt brengen van novelty lighters wordt verboden, Pb.L. 20 juli 2006, 41-45. 3089
E. TERRYN, “Richtlijn 2001/95/EG van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid”, DCCR 2002,
afl. 54, (87) 89. 3090
Voor een duidelijk overzicht van de vroegere en huidige voorwaarden, zie: V. PIRE, “La directive
2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la sécurité générale des
produits”, REDC 2001, afl. 3, (245) 260-261. 3091
V. PIRE, “La directive 2001/95/CE du Parlement européen et du Conseil du 3 décembre 2001 relative à la
sécurité générale des produits”, REDC 2001, afl. 3, (245) 259. 3092
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 148. 3093
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 471. 3094
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 9. 3095
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 10. 3096
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 471.
433
de mogelijkheid tot snelle(re) interventies en betrouwbare langetermijnoplossingen.3097
Met
deze stelling moet ingestemd worden.
Zo kan gepleit worden voor een langere duurtijd van de maatregelen van de Europese
Commissie, in functie van de concrete omstandigheden. Nu worden sommige maatregelen
immers jaar na jaar verlengd wat de rechtszekerheid niet ten goede komt. Het is dan ook beter
dat de Commissie van in het begin maatregelen kan nemen die de huidige duurtijd
overschrijden. Verder valt niet in te zien waarom de Europese Commissie enkel maatregelen
kan nemen indien uit een voorafgaande raadpleging van de lidstaten blijkt dat er een verschil
bestaat wat de gekozen of te verkiezen aanpak betreft. Dit vertraagt de reactiesnelheid van de
Commissie. Het is beter om de Commissie toe te staan om maatregelen te nemen zodra blijkt
dat er enkel op communautair niveau doeltreffend opgetreden kan worden. Een voorafgaande
raadpleging van de lidstaten kan hierbij relevant zijn maar is niet noodzakelijk. Ook andere
elementen kunnen aantonen dat er een verschillende aanpak vooropgesteld wordt in de
lidstaten en dat bijgevolg enkel op communautair niveau doeltreffend kan opgetreden worden.
Te denken valt bijvoorbeeld aan de RAPEX-gegevens die op zichzelf reeds het nut van een
Europees optreden kunnen aantonen. Verder kan ook de ernstige aard van het risico en/of de
grote waarschijnlijkheid op een schadegeval een overtuigend element zijn in de richting van
actie door de Europese Commissie.
3097
Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn inzake algemene
productveiligheid en markttoezicht, 2010/2085(INI), overweging 19.
434
HOOFDSTUK VI. TUSSENBESLUIT
Stelling 9: Technische normen en standaarden worden steeds belangrijker op het gebied
van productveiligheid waardoor een sterkere legitimiteit ervan aangewezen is
496. Traditionele rechtsregels komen meer in concurrentie met andere types van normering,
en in het bijzonder met technische normen en standaarden. Daar waar normalisatie
oorspronkelijk enkel tot doel had om de productie te rationaliseren en systematiseren, heeft ze
gaandeweg als bijkomende doelstelling gekregen om bij te dragen tot de bescherming van de
consument. Het belang van normalisatie op het gebied van de productveiligheid en
productaansprakelijkheid mag dan ook niet onderschat worden. Zeker als gevolg van de
Nieuwe Aanpak zijn normen niet meer weg te denken in het productveiligheidsverhaal.
Het kenmerkende element van normen is dat hun naleving in beginsel geschiedt op vrijwillige
basis. Normen kunnen evenwel verplicht gesteld worden door een wettelijke, reglementaire of
contractuele bepaling. Zelfs indien de naleving van (geharmoniseerde) normen de jure niet
verplicht is, moet hun vrijwillige karakter genuanceerd worden wanneer we spreken over
productveiligheid en productaansprakelijkheid. Aangezien de overheid in het kader van de
Nieuwe Aanpak een vermoeden van conformiteit met de geldende regelgeving verbindt aan de
naleving van geharmoniseerde normen, wordt het vrijwillige karakter van deze normen in
belangrijke mate afgezwakt. Ook de naleving van andere dan geharmoniseerde normen is een
belangrijk element om de overeenstemming met het veiligheidsbegrip aan te tonen. In
dergelijke situaties moet het vrijwillige karakter van de norm eveneens genuanceerd worden.
Gelet op het belang van technische normen en standaarden, die in het kader van de Nieuwe
Aanpak als het ware semi-dwingend opgelegd worden, moet de vraag gesteld worden of
normen wel over voldoende legitimiteit beschikken. In vergelijking met de klassieke
rechtsregels moeten ze immers niet voldoen aan de (strenge) eisen die gelden.
497. Belangrijk hierbij is het Fra.bo Spa-arrest waarin het Hof van Justitie oordeelde dat
een private normalisatie-instelling die over bepaalde overheidsbevoegdheden beschikt,
onderworpen is aan de regels inzake vrij verkeer. Met andere woorden erkent het Hof dat
wanneer een vermoeden van conformiteit verbonden is aan de naleving van private
standaarden, ontwikkeld door een erkende normalisatie-instelling, dit resulteert in een
toewijzing van bevoegdheid waardoor deze instelling de regels inzake vrij verkeer moet
naleven. In samenhang met dit Fra.bo Spa-arrest, moet gewezen worden op het Meroni-arrest,
dat zegt dat een delegatie of toewijzing van bevoegdheid enkel mogelijk is wanneer de
individuele rechtsbescherming van de betrokkenen voldoende gewaarborgd wordt. De
Europese normalisatie-instellingen zijn op dit punt evenwel niet vrij van kritiek.
435
Onder meer de trage procedures en voornamelijk de onvoldoende vertegenwoordiging van de
verschillende sociale partners – in het bijzonder de consumenten – zijn als kritiekpunt aan te
halen. Hoewel het belang van de betrokkenheid van de consument bij het normalisatieproces
al diverse malen benadrukt werd, blijkt een effectieve en efficiënte toegang tot en participatie
bij normalisatie niet mogelijk. Dit als gevolg van een gebrek aan middelen, een gebrek aan
expertise, het niet altijd beschikken over stemrecht en de hoge bedragen die betaald moeten
worden om deel te nemen aan het normalisatieproces. Gelet op het belang van
(geharmoniseerde) normen is een breder draagvlak – en aldus een betere participatie –
niettemin aangeraden. Bovendien zijn vraagtekens te plaatsen bij de bekendmaking van
geharmoniseerde normen. In het Publicatieblad wordt immers enkel de referentie van deze
normen bekend gemaakt. In navolging van bepaalde rechtsleer kan de vraag gesteld worden
of het Hof van Justitie in het Fra.bo Spa-arrest niet impliciet gezegd heeft dat private
standaarden waaraan de overheid een vermoeden van conformiteit verbindt, gelijkgesteld
worden met wetgevingshandelingen zodat deze kosteloos ter beschikking gesteld moeten
worden op grond van de artikelen 15 en 297 VWEU inzake openbaarheid. Naar mijn mening
moet hoe dan ook besloten worden dat de “terinzagelegging – voetnootmethode” niet volstaat.
De Europese Commissie verdedigde deze keuze vanuit de idee dat normalisatie-instellingen
eigenaar zijn van de normen en ze een groot deel van hun activiteiten financieren met de
verkoop ervan. Een mogelijke oplossing voor dit probleem is gelegen in een financiering uit
algemene middelen, gelet op het algemene belang van normen.
Stelling 10: De informatie- en waarschuwingsverplichting is van groot belang op het
gebied van productveiligheid maar de invulling ervan kan en mag niet enkel vanuit
juridisch oogpunt geschieden
498. De Richtlijn Productveiligheid verplicht de producent om, binnen het bestek van zijn
activiteiten, aan de consument informatie te verstrekken die hem in staat stelt zich een oordeel
te vormen over de aan een product inherente risico’s, gedurende de normale of redelijkerwijs
te verwachten gebruiksduur, indien deze risico’s zonder passende waarschuwing niet
onmiddellijk herkenbaar zijn, én die hem in staat stelt zich tegen deze risico’s te beschermen.
Het belang van deze informatie- en waarschuwingsplicht kan niet voldoende benadrukt
worden. De niet-naleving ervan kan immers aanleiding geven tot aansprakelijkheid op grond
van artikel 1382 BW. Bovendien hangt deze plicht nauw samen met het veiligheidsbegrip.
Onvoldoende en/of incorrecte informatie leidt namelijk tot de aanwezigheid van een onveilig
product. In omgekeerde zin kan volledige en afdoende informatie de onveiligheid van een
product wegnemen, zonder dat dit noodzakelijk het geval is.
Wat de omvang van de waarschuwing betreft, moet gewaarschuwd worden voor de risico’s
van het product zelf, de risico’s van het product bij een normaal en redelijkerwijs
voorzienbaar gebruik en de voorzienbare gebruiksduur van het product. Voor risico’s die zich
kunnen voordoen bij een onredelijk misbruik van het product moet niet gewaarschuwd
worden. Hetzelfde geldt voor de niet-gekende en niet te ontdekken risico’s, risico’s die
onmiddellijk en als dusdanig herkenbaar zijn en algemeen bekende risico’s of gevaren.
436
Tot slot kan niet verlangd worden dat voor elk mogelijk gekend risico gewaarschuwd wordt
teneinde een overvloed aan informatie tegen te gaan. Psychologisch onderzoek heeft immers
aangetoond dat de effectiviteit van een waarschuwing in belangrijke mate verhoogd wordt
door het aantal waarschuwingen te reduceren. Om die reden moet enkel gewaarschuwd
worden voor relevante risico’s, zijnde risico’s die een invloed kunnen hebben op de beslissing
van de gebruiker om het product al dan niet te gebruiken. Bij de beoordeling wat een relevant
risico is, spelen de ernst van het aanwezige risico, het statistisch voorkomen ervan, de
doelgroep van het product en de aard ervan een cruciale rol.
499. Om te beoordelen of sprake is van een adequate waarschuwing moet het gedrag van de
producent vergeleken worden met dat van een normaal, zorgvuldig producent geplaatst in
dezelfde concrete omstandigheden. Dit is het gevolg van het feit dat de redelijkheidsstandaard
ten grondslag ligt van de waarschuwingsplicht. De producent moet met andere woorden
informeren over alles wat redelijkerwijs verwacht kan worden aan informatie. Kortweg is een
adequate waarschuwing dan een waarschuwing in heldere, duidelijke en exacte
bewoordingen, waarvan te verwachten valt dat ze zal leiden tot een gedragsaanpassing van de
gewaarschuwde persoon. Voor het overige wordt de waarschuwing in functie van de concrete
omstandigheden van de zaak beoordeeld.
Hieruit zijn niet echt duidelijke richtlijnen te trekken omtrent de vraag wanneer een
waarschuwing nu al dan niet afdoende is. Dit is logisch: de vraag naar adequaatheid en
effectiviteit van een waarschuwing kan immers niet op zuiver juridische wijze beantwoord
worden. Integendeel moet dit mede vanuit de cognitieve psychologie en de ergonomie
benaderd worden. Hieruit kan immers op een meer algemene wijze inzicht verworven worden
over vragen zoals welke informatie verstrekt moet worden en welke vorm hierbij het meest
geschikt is. Om die reden kan en mag de waarschuwingsverplichting niet langer zuiver
juridisch ingevuld worden. De rechter moet daarentegen oog hebben voor een concreet
onderzoek van de voorliggende feiten, waarbij de cognitieve psychologie en ergonomie een
rol kunnen spelen. Dit is onder meer mogelijk via de aanstelling van deskundigen.
437
Stelling 11: De Belgische overheid beschikt – zeker in vergelijking met de Amerikaanse
overheid – over ruime mogelijkheden om maatregelen te treffen op het gebied van
productveiligheid maar deze bevoegdheid kent wel bepaalde grenzen
500. De Richtlijn Productveiligheid richt zich niet enkel tot de economische operatoren in
het productie- en distributieproces maar ook tot de lidstaten. Meer specifiek worden aan de
nationale overheden verregaande bevoegdheden toegekend om wetgeving uit te vaardigen, het
markttoezicht uit te oefenen en veiligheidsmaatregelen te treffen. Zeker in vergelijking met de
Amerikaanse overheid moet aangenomen worden dat de Belgische overheid over ruime
bevoegdheden beschikt op het gebied van preventie en voorzorg. Hoewel het ook in de VSA
de bedoeling was om de overheid diverse bevoegdheden toe te kennen, is het daar enigszins
anders uitgedraaid. De CPSC kan immers enkel onder strikte voorwaarden én volgens een
complexe en tijdrovende procedure preventie- en voorzorgsmaatregelen uitvaardigen. Er is
dan ook weinig activiteit waar te nemen op dit gebied zodat meer ingezet wordt op het
uitwerken van vrijwillige standaarden.
De ruime bevoegdheden van de Belgische overheid zijn niet absoluut. De Richtlijn
Productveiligheid stelt immers dat overheidsmaatregelen enkel mogelijk zijn met inachtname
van de principes inzake vrij verkeer, het evenredigheidsbeginsel en het voorzorgsbeginsel.
Verder stellen diverse beginselen van behoorlijk bestuur grenzen aan de bevoegdheid van de
overheid. Binnen deze beginselen neemt de zorgvuldigheidsplicht een belangrijke plaats in.
Alle fases van het overheidshandelen dienen immers een zorgvuldige invulling te krijgen,
gaande van een zorgvuldige voorbereiding tot een zorgvuldige uitvoering van de gekozen
maatregel. Ook op het gebied van productveiligheid moet de overheid zich bijgevolg
zorgvuldig gedragen doorheen alle fases van diens optreden. Zo moet zij zich zorgvuldig
(laten) informeren wanneer maatregelen overwogen worden, zeker wanneer het gaat om
complexe technische zaken. Een tweede beginsel betreft de informatieplicht. De overheid
moet er bijvoorbeeld over waken dat ze op zorgvuldige wijze informatie verstrekt over de al
dan niet veilige aard van producten. Vervolgens is er het beginsel van de redelijke termijn. Dit
vereist dat alle fases van het overheidshandelen binnen een redelijke termijn plaatshebben.
Tot slot moet gewezen worden op de maatschappelijke veiligheidsplicht. Deze
middelenverbintenis komt in het gedrang wanneer overheidsorganen nalaten de zorgvuldig
aangewezen maatregelen te treffen in het licht van de concreet voorliggende elementen.
501. Verder vereist de Richtlijn Productveiligheid dat de lidstaten er voor zorgen dat steeds
een beroep openstaat bij de bevoegde rechterlijke instanties tegen overheidsmaatregelen op
het gebied van productveiligheid. De inleidende consideransen bij de richtlijn vereisen meer
specifiek een passend beroep. In België kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de
overheidsaansprakelijkheid. De producent kan namelijk trachten een schadevergoeding te
verkrijgen van de overheid indien deze zich onrechtmatig heeft gedragen op het gebied van
productveiligheid. Om op te treden tegen (het bestaan van) de overheidsmaatregel zelf, staan
twee andere rechtsmiddelen ter beschikking: een annulatieberoep of een vordering tot
schorsing van de tenuitvoerlegging van de beslissing bij de Raad van State. Bepaalde
rechtsleer heeft deze rechtsbescherming als zwak bestempeld. Zo kunnen de termijnen voor
438
een vernietigingsarrest bij de Raad van State hoog oplopen. De schorsingsbevoegdheid van de
Raad is dan weer aan strenge – enigszins subjectieve – vereisten onderworpen, zeker
toegepast op de problematiek van de productveiligheid. Zo moet de producent aantonen dat
sprake is van een spoedeisende situatie. De eventuele financiële nadelen zijn hierbij
doorgaans niet voldoende als bewijs. De vraag is dan ook of de door België geboden
rechtsbescherming in overeenstemming is met artikel 18, §2 Richtlijn Productveiligheid.
Naar mijn mening moet aangenomen worden dat wel degelijk sprake is van een passend
beroep. De producent kan immers de vernietiging en/of schorsing verkrijgen van de
overheidsbeslissing. Het feit dat de termijn voor een vernietigingsarrest hoog kan oplopen
doet geen afbreuk aan de passende aard van deze beroepsmogelijkheid. Aangezien deze
termijnen voor elke zaak die de Raad behandelt dezelfde zijn, is het niet mogelijk om voor
productveiligheidszaken in afwijkende procedures te voorzien. Ook het feit dat de
schorsingsbevoegdheid van de Raad van State aan strenge voorwaarden onderworpen is, doet
geen afbreuk aan de passende aard van het beroep. Omdat te soepele voorwaarden kunnen
leiden tot te veel schorsingsberoepen, kan ingestemd worden met de idee dat enkel ernstige
financiële nadelen een schorsing rechtvaardigen. De producent/distributeur kan hoe dan ook
alle financiële en andere schade verhalen via de theorie van de overheidsaansprakelijkheid.
Op die manier kan de producent bovenop de schorsing en de vernietiging van de
overheidsmaatregel een schadevergoeding verkrijgen van de overheid. Op basis hiervan moet
besloten worden dat sprake is van een passend rechtsmiddel tegen overheidsbeslissingen op
het gebied van productveiligheid.
Stelling 12: De Europese Commissie moet een sterkere bevoegdheid krijgen om op meer
duurzame en rechtszekere wijze op te treden op het vlak van productveiligheid
502. De uitwerking van nationale overheidsmaatregelen kan leiden tot discrepanties binnen
de EU, die op hun beurt aanleiding kunnen geven tot een onaanvaardbare ongelijkheid in de
bescherming van de productgebruikers en een mogelijke belemmering van het vrij verkeer.
Bijgevolg werd in de Richtlijn Productveiligheid een procedure opgenomen op grond
waarvan, in laatste instantie, maatregelen genomen kunnen worden die in de gehele EU van
toepassing zijn. De Europese Commissie kan namelijk een beschikking uitvaardigen waarin
de lidstaten verplicht worden om maatregelen te treffen ten aanzien van dat product.
Dergelijke beschikking is mogelijk indien (1) uit een voorafgaande raadpleging van de
lidstaten blijkt dat er een verschil bestaat tussen de lidstaten wat de gekozen of de te verkiezen
aanpak betreft; (2) er gelet op de aard van het veiligheidsprobleem niet op een aan de
spoedeisendheid van de situatie aangepaste wijze opgetreden kan worden in het kader van bij
specifieke communautaire wetgeving vastgelegde procedures en (3) tegen het risico enkel
doeltreffend opgetreden kan worden door op communautair niveau adequate maatregelen vast
te stellen teneinde een eenvormig en hoog beschermingsniveau te waarborgen. De
geldigheidsduur van deze maatregelen bedraagt in principe ten hoogste één jaar en kan,
volgens de besproken voorwaarden, telkens met maximum één jaar verlengd worden.
439
De bevoegdheid van de Europese Commissie heeft heel wat voeten in de aarde gehad. Zo
werd de oorspronkelijke bevoegdheid van de Commissie – waarbij strengere voorwaarden
golden – aangevochten bij het Hof van Justitie, zonder succes weliswaar. Anderen waren dan
weer van oordeel dat te strenge voorwaarden opgelegd werden, wat uiteindelijk leidde tot een
versoepeling van de voorwaarden tot diegene die vandaag gelden. Hoe dan ook blijft de
bevoegdheid van de Europese Commissie gelimiteerd en subsidiair waardoor er weinig
gebruik van gemaakt wordt. Bovendien is de tijdelijke aard van Europese maatregelen
mogelijks problematisch. De beperkte geldigheid in de tijd en de potentieel herhaalde
verlengingen van een maatregel, laten immers de economische operatoren en de
productgebruikers in onzekerheid en werken de grondoorzaak van het veiligheidsprobleem
vaak niet weg. Op die manier biedt de Europese Unie geen fundamentele oplossingen en
wordt de rechtszekerheid niet gediend.
In navolging van kritiek van onder andere het Europees Parlement moet dan ook gepleit
worden voor een aanpassing van de bevoegdheid van de Europese Commissie. Meer bepaald
moet voorzien worden in een meer doeltreffend regelgevingskader dat de mogelijkheid biedt
om sneller tot betrouwbare lange-termijn-oplossingen te komen op Europees niveau. Hiertoe
kan gepleit worden voor een langere duurtijd van de maatregelen van de Europese
Commissie, in functie van de concrete omstandigheden. Verder valt niet in te zien waarom de
Europese Commissie enkel maatregelen mag nemen indien uit een voorafgaande raadpleging
van de lidstaten blijkt dat er een verschil bestaat wat de gekozen of te verkiezen aanpak
betreft. Ook uit andere elementen – zoals bijvoorbeeld de gegevens die binnenkomen via
RAPEX – kan dit verschil in aanpak blijken.
440
DEEL V. CORRIGERENDE MAATREGELEN
503. Ondanks het nemen van voorzorgs- en preventiemaatregelen komen toch regelmatig
onveilige producten op de markt.3098
Preventie en voorzorg zijn dus niet feilloos.3099
In
bepaalde gevallen moeten bijgevolg zogenaamde corrigerende maatregelen genomen worden
om schadegevallen te voorkomen en/of de gevolgen ervan te beperken.3100
Dat dergelijke
maatregelen vaker voorkomen is onder meer te wijten aan de strengere
productveiligheidswetgeving, het mondiger worden van de consument, de grotere
aanvaardbaarheid van maatregelen door de bevolking en de steeds gecompliceerdere aard van
producten.3101
Soms komen ook onveilige producten uit niet-EU landen – zoals bijvoorbeeld
China – de Unie binnen waardoor corrigerende actie nodig is.3102
Elk product kan vandaag
dan ook op elk ogenblik het onderwerp uitmaken van een corrigerende maatregel.3103
Deze corrigerende maatregelen staan centraal in dit deel van het proefschrift. Hierbij moet
meteen opgemerkt worden dat het niet eenvoudig is om hier algemeen geldende uitspraken
over te doen. Elk product, elk productrisico en elke corrigerende actie is immers
verschillend.3104
Een klaar en duidelijk recept voor het uitvoeren van corrigerende acties is
dan ook niet voorhanden.3105
Grosso modo verloopt elke maatregel wel in drie stappen.3106
In
de eerste plaats moet deze voorbereid worden (Hoofdstuk 2). Vervolgens moet er, op basis
van een risicoinschatting, beslist worden of men actie onderneemt en waaruit de concrete
maatregel bestaat (Hoofdstuk 3). Tot slot moet de gekozen maatregel uitwerking krijgen en
opgevolgd worden (Hoofdstuk 4). Vooraleer hierop in te gaan, verdient het aanbeveling om
stil te staan bij enkele algemene aspecten van de corrigerende actie (Hoofdstuk 1).
3098
N.E. BOBBERT, “Product recall – geen halve maatregel”, TvC 1996, afl. 1, (5) 5. 3099
C. JOERGES, “Product Safety, Product Safety Policy and Product Safety Law”, HanseLR 2010, vol. 6, afl. 2,
(115) 132. 3100
G. VERNIMMEN, “Prévention et sauvetage en assurance de responsabilité du fait des produits”, RGAR 1977,
9766. 3101
E.P MCGUIRE, “Introduction” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York, Conference
Board, 1974, (1) 1; D.L. RAMP, “The impact of recall campaigns on products liability”, Ins. Counsel J. 1977, afl.
44, (83) 84; P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985,
51; H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 3; D. STANDOP, “Product recall versus business as usual: a preliminary analysis of
decision-making in potential product-related crises” in Proceedings of the 99th
EAAE seminar ‘Trust and risk in
business networks’, 2006, (203) 203; M. KOOIJMAN, “De kosten en dekking van recallacties”, Het
Verzekeringsblad 2010, afl. 9, (18) 19 en X. ZHAO, Y. LI en B.B. FLYNN, “The financial impact of product recall
announcements in China”, Int.J. Production Economics 2013, afl. 142, (115) 115. 3102
B. BERMAN en K. SWANI, “Managing product safety of imported Chinese goods”, Business Horizons 2010,
afl. 53, (39) 39 en 40-43. 3103
D.L. MALICKSON, “Are you ready for a product recall?”, Business Horizons 1983, (31) 31 en R. MEIER,
“Sind Rückrufrisiken (noch) versicherbar?”, VW 2009, (1111) 1111. 3104
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 7. 3105
H.J. LESSIG, “Policy considerations for a product recall program” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product
recalls, New York, Conference Board, 1974, (31) 35. 3106
Gids voor corrigerende actie, 10; R.F. HALL, “To recall or not to recall, that is the question: the current
controversy over medical device recalls”, Minn.J.L. Sci. & Techn. 2005-06, afl. 7, (161) 168 en T. KLINDT, M.
POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement, Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008, 41.
441
HOOFDSTUK I. ALGEMENE ASPECTEN VAN EEN
CORRIGERENDE MAATREGEL
AFDELING 1. BEGRIPPENKADER
§ 1. ALGEMEEN
504. Met corrigerende maatregelen worden maatregelen bedoeld die genomen worden ten
aanzien van (potentieel) onveilige producten die al op de markt zijn. Het onderscheid met
preventieve maatregelen en voorzorgsmaatregelen is gelegen in het feit dat laatstgenoemde
maatregelen genomen worden vooraleer het product op de markt gebracht wordt, terwijl
correctie pas nadien aan de orde is.
Heel wat diverse acties zijn denkbaar als corrigerende maatregel.3107
Zo kan het
productontwerp voor toekomstige producten aangepast worden, kan het product hersteld
worden bij een volgende onderhoudsbeurt en/of kunnen waarschuwingsacties ten opzichte
van tussenverkopers en/of het grote publiek opgestart worden.3108
De meeste van deze
maatregelen spreken voor zich. Het wordt moeilijker wanneer er gesproken wordt over de
meer ingrijpende maatregelen zoals het terugroepen van producten, het uit de handel nemen
van producten of een product recall. Over de precieze inhoud van deze begrippen bestaan
diverse meningen.3109
Voor het verdere verloop is het evenwel van belang om hierin
duidelijkheid te scheppen en heldere definities voorop te stellen.
3107
G. WOODROFFE en S. WEATHERILL, “Postmarket control of technical goods: consumer safety in the U.K.” in
H.-W. MICKLITZ (ed.), Post Market Control of Consumer Goods, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft,
1990, (259) 286 en C.F. KROES, “Product recall”, AV&S 2004, afl. 4, (166) 166. 3108
N.W. ARAM, “Possible alternatives to full-scale recall” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New
York, Conference Board, 1974, (92) 93-95; B.M. HUMMELS en G.M.F. SNIJDERS, “Post market control in the
Netherlands” in H.-W. MICKLITZ (ed.), Post Market Control of Consumer Goods, Baden-Baden, Nomos
Verlagsgesellschaft, 1990, (303) 320 en T. KLINDT, M. POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement,
Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008, 69. 3109
N.E. BOBBERT, “Product recall – geen halve maatregel”, TvC 1996, afl. 1, (5) 5 (zie ook de verwijzingen
aldaar).
442
§ 2. BEGRIPPEN UIT DE PRODUCTVEILIGHEIDSWETGEVING
505. De oorspronkelijke richtlijn inzake productveiligheid bevatte geen definitie van de
begrippen “terugroepen”, “uit de handel nemen” en “product recall”. In het voorstel tot
Richtlijn Productveiligheid werd wel een definitie opgenomen van het begrip "terugroepen”.
Krachtens dit voorstel omvat een terugroepactie maatregelen om het product terug te nemen
‘met het oog op vergoeding, vervanging of herstel’.3110
Deze laatste zinsnede werd nadien
geschrapt vanuit de idee dat het hoofddoel van een terugroepactie de bescherming van de
productgebruiker is en de concrete modaliteiten hierbij irrelevant zijn.3111
Het Europees Economisch en Sociaal Comité had kritiek op deze definitie. Het Comité vroeg
zich namelijk af waarom enkel het “terugroepen” gedefinieerd werd, terwijl niet aangegeven
werd wat er onder het “uit de markt nemen” begrepen moet worden.3112
In de richtlijn werd
immers wel een onderscheid gemaakt tussen beide fases. De Commissie Industrie, Externe
Handel, Onderzoek en Energie was in soortgelijke zin van oordeel dat de opgenomen
definities een duidelijk onderscheid moeten maken tussen het terugnemen uit de markt en het
terugroepen bij de consument.3113
506. Sinds het gemeenschappelijk standpunt van de Raad werd in het voorstel tot richtlijn
een definitie opgenomen van beide begrippen.3114
In navolging hiervan werd in de Richtlijn
Productveiligheid een definitie opgenomen van de begrippen “terugroepen” en “uit de handel
nemen”.3115
Het eerste begrip omvat ‘alle maatregelen om een gevaarlijk product dat een
producent of distributeur al aan de consument heeft geleverd of beschikbaar gesteld, terug te
nemen’.3116
Van een uit-de-handelname is sprake indien maatregelen getroffen worden ‘om
uitstalling of distributie van een gevaarlijk product, alsmede aanbieding aan de consument te
verhinderen’.3117
3110
Artikel 2, f) Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake algemene
productveiligheid, Pb. 28 november 2000, C-337, 109. 3111
Advies van de Commissie milieubeheer, volksgezondheid en consumentenbeleid over het voorstel voor een
richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, COM(2000)139, 20 oktober
2000, 10. 3112
Advies van het Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een richtlijn van het Europees
Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, Publ. 20 december 2000, C-367, 36. 3113
Advies van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie over het voorstel voor een richtlijn
van het Europees Parlement en de Raad inzake algemene productveiligheid, COM(2000)139, 20 oktober 2000,
34 en 39-40. 3114
Artikel 2, g) en h) Gemeenschappelijk standpunt (EG) nr.11/2001 door de Raad vastgesteld op 12 februari
2001, Publ. 23 maart 2001, C-93, 28. 3115
Soortgelijke definities zijn ook te vinden in de Verordening inzake Accreditatie en Markttoezicht: artikel 2,
14° en 15° Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 3116
Artikel 2, g) Richtlijn Productveiligheid. Zie ook: artikel I.10, 17° Wetboek Economisch Recht. 3117
Artikel 2, h) Richtlijn Productveiligheid. Zie ook: artikel I.10, 18° Wetboek Economisch Recht.
443
Op die manier stelt de algemene productveiligheidswetgeving heldere definities voorop van
het terugroepen en uit de handel nemen van een product. Ook de scheidingslijn tussen beide
begrippen wordt zo verduidelijkt. Van terugroepmaatregelen is sprake wanneer het
maatregelen betreft ten aanzien van een product dat zich al bij de consument bevindt. Een uit-
de-handelname strekt zich daarentegen uit tot producten die zich nog in de toeleveringsketen
bevinden. Met het uit de handel nemen van een product wordt aldus voornamelijk gedoeld op
de terughaling uit stocks en verkoopruimten van distributeurs, voortverkopers en
eindverkopers.3118
§ 3. PRODUCT RECALL ALS ULTIMUM REMEDIUM
507. In de algemene productveiligheidswetgeving is geen definitie opgenomen van de vaak
gebruikte term product recall. De vraag blijft dan ook wat hieronder verstaan moet worden.
Sommigen menen dat een product recall het terughalen van producten uit de distributieketen
is.3119
Anderen hebben een product recall dan weer omschreven als het terugroepen van
producten.3120
Wat specifieker meent bepaalde rechtsleer dat het gaat om een maatregel, al
dan niet op last van de overheid, waarbij het product teruggehaald wordt omdat gebleken is
dat dit een gebrek vertoont, niet aan de geldende veiligheidseisen voldoet, dan wel op een
andere wijze een gevaar oplevert voor de veiligheid en/of gezondheid.3121
Ook in de
Amerikaanse rechtsleer werd een product recall omschreven als het terugroepen van een
onveilig product bij de consument voor herstel, vervanging of het aanbrengen van een
bijkomende waarschuwing.3122
In deze opvattingen wordt het begrip product recall
gelijkgeschakeld met het eerder besproken begrip “terugroepen”.
In soortgelijke zin, wordt vaak verwezen naar de definitie van STORM.3123
Hij definieert een
product recall als: ‘de door een fabrikant of handelaar al dan niet op last van de overheid
verrichte handelingen teneinde door hem in het verkeer gebrachte of verhandelde produkten
die een gebrek vertonen of niet aan veiligheidseisen voldoen en reeds in handen van de
eindgebruiker zijn, te kunnen herstellen of terugnemen’.3124
3118
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 467. 3119
H. ABBOTT, Product safety manual, Product Safety Limited, Kingston upon Thames, 1985, 128. 3120
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 64. 3121
W.H. VAN BOOM en C.J.M. VAN DOORN, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS
en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek consumentenrecht, Zutphen, Paris Uitgevers, 2006, (261) 275. 3122
T.M. SCHWARTZ en R.S. ADLER, “Product recalls: a remedy in need of repair”, Case W.Res.L.Rev. 1983-84,
afl. 34, (401) 402; L.A. MEYER, “Products liability: manufacturer’s postsale obligations to modify, repair or
recall product”, A.L.R. 1997, vol. 47, afl. 5, 395, §2 en C. ORBAN, “The product recall process: mechanics and
shortcomings”, Loy.Cons.L.Rev. 1999-2000, vol. 12, afl. 4, (311) 314. 3123
K. HANSSEN, “Product recall: (kinder)ziektes in producten en wetgeving”, Limb.Rechtl. 2001, (1) 3. In
soortgelijke bewoordingen, zie: J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES,
Producktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 106; C.J.M. VAN DOORN en S.B.
PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek
Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2011, (371) 391 en C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in
Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens, supplement 147, 32. In soortgelijke zin, zie: A.L.M.
KEIRSE en P.A.J. VAN DEN BERG, “Productaansprakelijkheid en consumentenkoop: samenloop en kanalisatie”,
AA 2002, afl. 3, (198) 199. 3124
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 4.
444
508. Met bovenstaande definitie kan deels ingestemd worden. STORM spreekt vooreerst
terecht over het feit dat een product recall door de producent, distributeur dan wel op last van
de overheid kan plaatsvinden. Verder geeft hij terecht aan dat de maatregel betrekking moet
hebben op onveilige of althans potentieel onveilige producten. Wat m.i. niet correct is aan zijn
definitie is dat een product recall beperkt wordt tot het terughalen van producten bij de
consument zonder het uit de markt nemen hierbij te betrekken. In die optiek is er als het ware
geen verschil tussen een terugroepactie en een product recall.
Naar mijn mening moet het begrip product recall aangezien worden als een combinatie van
de eerder besproken begrippen “uit de handel nemen” en “terugroepen”. Een product recall
omvat bijgevolg het terughalen van producten zowel in het distributiesysteem als bij de
eindgebruiker.3125
Het moge duidelijk zijn dat een product recall op die manier de meest
ingrijpende maatregel is van het gehele scala aan corrigerende maatregelen die genomen
kunnen worden ten aanzien van (potentieel) onveilige producten.3126
AFDELING 2. DOELSTELLING
509. Met de uitvoering van een corrigerende maatregel, heeft men de bedoeling om een
dreigend gevaar voor het leven, de gezondheid of de goederen van bepaalde personen af te
wenden.3127
Daarnaast wil men zich niet blootstellen aan aansprakelijkheid en tracht men het
product in overeenstemming te brengen met de geldende veiligheidsvereisten.3128
Verder mag
niet uit het oog verloren worden dat de producent door middel van een corrigerende actie zo
veel mogelijk negatieve publiciteit tracht te vermijden en zijn imago wil beschermen.3129
3125
In soortgelijke zin, zie: A.J.O. VAN WASSENAER VAN CATWIJCK, Produktenaansprakelijkheid in Europees
verband, Zwolle, Tjeenk Willink, 1986, 13; G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees
perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 52 en 64; N.E. BOBBERT, “Product recall – geen halve maatregel”, TvC
1996, afl. 1, (5) 7-8; K. HANSSEN, “Product recall: (kinder)ziektes in producten en wetgeving”, Limb.Rechtl.
2001, (1) 5; P. KUIPERS, “Aansprakelijkheid voor ‘terughaalschade’ en waarschuwingsplichten van de producent
bij (mogelijke) product recall”, AV&S 2001, afl. 4, (99) 99; C.F. KROES, “Product recall”, AV&S 2004, afl. 4,
(166) 166 en W.H. VAN BOOM en C.J.M. VAN DOORN, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in E.H.
HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek consumentenrecht, Zutphen, Paris Uitgevers, 2006, (261) 275. 3126
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 7. 3127
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 204;
AMERICAN SOCIETY FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION INTEREST GROUP, The
product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 61 en D.G. WIX en P.J. MONE,
“Planning for and implementing a product recall”, Def. Counsel J. 2007, afl. 74, (220) 221. 3128
R.M. JACOBS, “Product recall – a vendor/vendee nightmare”, Microelectron.Raliab. 1996, vol. 36, afl. 1,
(101) 102 en AMERICAN SOCIETY FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION INTEREST
GROUP, The product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 39. 3129
R.W. HARKINS, “Product recall”, Food Drug Cons.L.J. 1976, afl. 31, (383) 384; J.H. DEN OUDEN, “Product
recall, in Nederland en enige andere landen” in M. VAN DELFT-BAAS en E.H. HONDIUS (eds.), Jaarboek
Konsumentenrecht 1990, Deventer, Kluwer, 1990, (175) 176 en C. GURAU en A. SERBAN, “The anatomy of the
product recall message: the structure and function of product recall messages published in the UK press”,
Journal of Communication Management 2005, vol. 9, afl. 4, (326) 328.
445
De hierboven beschreven doelstellingen mogen niet als conflicterend beschouwd worden:
wanneer de eerstgenoemde doelstelling bereikt is, zullen normaal gezien de overige
doelstellingen volgen.3130
Indien de diverse achterliggende doelstellingen in een bepaalde
situatie toch zouden conflicteren, moet de veiligheid van de consument als voornaamste
doelstelling naar voren geschoven worden.3131
De bescherming van de productgebruiker moet
met andere woorden hoger op de agenda geplaatst worden dan bijvoorbeeld het vermijden van
aansprakelijkheid of negatieve publiciteit.
510. Met de uitvoering van een corrigerende maatregel kunnen ook andere doelstellingen
nagestreefd worden. Zo moet een onderscheid gemaakt worden tussen de maatregel ten
aanzien van onveilige producten en de maatregel ten aanzien van producten die een
functionele tekortkoming vertonen zonder dat ze onveilig zijn.3132
Hoewel in geval van zuiver
functionele tekortkomingen soms ook een corrigerende actie noodzakelijk is, is in dergelijke
situatie geen sprake van een veiligheidsrisico. Het betreft hier een louter
verbintenisrechtelijke kwestie waarbij de overheid niet tussenkomt. Deze vorm van
corrigerende actie wordt verder dan ook niet behandeld, hoewel bepaalde principes – vooral
op het gebied van voorbereiding en uitvoering – logischerwijs dezelfde zijn.
Corrigerende maatregelen worden daarnaast soms genomen in gevallen waarin er geen sprake
is van veiligheidsproblemen of functionele tekortkomingen, maar wanneer bijvoorbeeld blijkt
dat de consument niet tevreden is over een bepaald product.3133
De producent kan ook ter
bescherming van diens merknaam overgaan tot corrigerende actie, zelfs indien het product
geen veiligheidsgebreken bevat.3134
Het gaat hier om zogenaamde commerciële recalls
oftewel corrigerende maatregelen als marketingcampagne. Studies hebben namelijk
uitgewezen dat het imago van een bedrijf niet hoeft te lijden indien een corrigerende
maatregel goed aangepakt wordt.3135
Bedrijven die dergelijke maatregel uitvoeren, zullen in
bepaalde gevallen aldus meer vertrouwen genieten van de consument, die door de maatregel
beseft dat de producent aan productcontrole doet en gepaste acties onderneemt indien hij
meent dat zijn product niet meer veilig is.3136
STORM meent dan ook dat ‘een handige
ondernemer een recall zelfs in een reclamecampagne kan doen verkeren’.3137
3130
D.G. WIX en P.J. MONE, “Planning for and implementing a product recall”, Def. Counsel J. 2007, afl. 74,
(220) 221. 3131
R.W. HARKINS, “Product recall”, Food Drug Cons.L.J. 1976, afl. 31, (383) 385 en T.M. SCHWARTZ en R.S.
ADLER, “Product recalls: a remedy in need of repair”, Case W.Res.L.Rev. 1983-84, afl. 34, (401) 462. 3132
D.L. RAMP, “The impact of recall campaigns on products liability”, Ins. Counsel J. 1977, afl. 44, (83) 85 en
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 453. 3133
G.H. ROBERTSON, “Identification of product for potential recall” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product
recalls, New York, Conference Board, 1974, (66) 70. 3134
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 369. 3135
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 6; K.
HANSSEN, “Product recall: (kinder)ziektes in producten en wetgeving”, Limb.Rechtsl. 2001, (1) 21-22 en C.
GURAU en A. SERBAN, “The anatomy of the product recall message: the structure and function of product recall
messages published in the UK press”, Journal of Communication Management 2005, vol. 9, afl. 4, (326) 326. 3136
Regulated products handbook 2005,12: ‘Successful product recalls in the past have often rewarded
companies with continuing consumer support and demand for the firm’s products.’ In soortgelijke zin, zie: F.
ZHANG, X. FENG en M. HUANG, “When does a product recall hurt? An investigation on public response”, 6th
International Conference on Product Innovation Management (ICPIM) 2011, (297) 297. 3137
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 6.
446
Het is bijgevolg mogelijk dat maatregelen genomen worden op grond van
bedrijfseconomische redenen, zoals het behouden van goodwill, of als publicitaire stunt
waardoor de verkoop van een product gegenereerd wordt door de naamsbekendheid die de
producent verwerft.3138
Een uitvoerige analyse van deze commerciële recall valt buiten het
bestek van dit proefschrift, dat zich vooral op de juridische aspecten van corrigerende acties
focust. Of en onder welke voorwaarden een corrigerende maatregel als een
marketingcampagne beschouwd kan worden, vereist immers een eerder economisch
onderzoek, vooral dan vanuit marketing-technisch oogpunt. Dit valt buiten het opzet van dit
onderzoek. Bovendien is een specifieke – vooral economische – kwalificatie vereist om over
dit fenomeen geldige uitspraken te doen.
AFDELING 3. WETGEVEND KADER
511. Vóór de totstandkoming van de algemene productveiligheidswetgeving, was de
wettelijke basis van corrigerende maatregelen te vinden in het gemeen
aansprakelijkheidsrecht.3139
De algemene zorgvuldigheidsplicht van de producent stopt
namelijk niet bij het op de markt brengen van het product.3140
Integendeel vloeit uit het
gemeen aansprakelijkheidsrecht voort dat de producent onder andere een aanvullende
informatieverplichting heeft ten aanzien van op de markt gebrachte producten die achteraf
onveilig blijken te zijn.3141
Het gebrek aan een algemene procedure en overige bepalingen
omtrent corrigerende actie werd echter bekritiseerd in de rechtsleer.3142
Met de totstandkoming van de Richtlijn Productveiligheid en diens nationale
omzettingswetgeving, is de wettelijke basis voor corrigerende maatregelen thans hierin te
vinden. Niettemin wordt er, behoudens de hierboven besproken definities, slechts in beperkte
mate naar de uitvoering van corrigerende maatregelen verwezen. Enkel in artikel 5, §1, lid 3
Richtlijn Productveiligheid wordt de producent verplicht om maatregelen te nemen om op de
hoogte te blijven van mogelijke productrisico’s en om passende acties te ondernemen om
risico’s te voorkomen waaronder ‘het uit de handel nemen […] en het terugroepen’.3143
3138
J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES,
Producktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 107 en J.G.J. RINKES,
“Produktenaansprakelijkheid/produktveiligheid” in E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Consumentenrecht. Een
overzicht van de rechtspositie van de consument, Kluwer, Deventer, 1996, (267) 282. 3139
Zie inter alia: Luik 18 oktober 2004, JLMB 2005, 212 en J. VERLINDEN, “Veiligheid van producten en
diensten en productaansprakelijkheid” in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN
ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed.), Huur van diensten – Aanneming van werk:
vormingsprogramma 2005-2006, Brussel, Larcier, 2007, (45) 52-53. 3140
S. LENZE, “German product liability law: between European Directives, American Restatements and
common sense” in D. FAIRGRIEVE (ed.), Product liability in comparative perspective, Cambridge, Cambridge
University Press, 2005, (100) 117. 3141
E. CAUSIN, “La responsabilité aquilienne du vendeur professionnel de produits dangereux ou insatisfaisants”,
RGAR 1976, 9628, nr. 26. 3142
T. BOURGOIGNIE, “La sécurité des consommateurs et l’introduction de la directive communautaire du 25
juillet 1985 sur la responsabilité du fait des produits défectueux en droit belge“, JT 1987, (357) 358 en M.
FALLON, “La loi du 25 février 1991 relative à la responsabilité du fait des produits défectueux”, JT 1991, (465)
472-473. 3143
Zie ook: artikel IX.8, §2 Wetboek Economisch Recht
447
Op die manier is de grondslag van een verplichting tot corrigerende actie ingeschreven in de
richtlijn. Verder wordt in de artikelen IX.4 en IX.5 Wetboek Economisch Recht verwezen
naar mogelijke corrigerende maatregelen die de nationale overheid kan opleggen.
Behoudens de genoemde bepalingen, bewaren zowel de Richtlijn Productveiligheid als het
Wetboek Economisch Recht het stilzwijgen over de uitvoering van corrigerende maatregelen.
Ook in de wetgeving op het gebied van productaansprakelijkheid zijn hierover geen
bepalingen te vinden.3144
Op die manier wordt aan de producent en distributeur weinig tot
geen houvast geboden omtrent de wijze waarop zij moeten handelen in geval van corrigerende
actie.3145
De zorgvuldigheidsnorm blijft bijgevolg de belangrijkste leidraad voor de beslissing
tot en de uitvoering van een corrigerende maatregel.3146
Dit is enigszins logisch te verklaren
vanuit het feit dat elk product, elk productrisico en elke corrigerende maatregel anders is,
afhankelijk van de concrete omstandigheden van het geval.
512. Ondanks dat de wetgeving op het gebied van corrigerende maatregelen eerder beperkt
is, moet gewezen worden op de tendens tot het uitvaardigen van richtsnoeren op dit gebied.
Zo werkte de Europese Commissie een Gids voor corrigerende actie uit.3147
Hierin wordt een
algemeen (niet-bindend) advies gegeven omtrent de wijze waarop men best reageert op een
onveilig product dat reeds op de markt gebracht werd.3148
Het belang van deze Gids voor
corrigerende actie mag niet onderschat worden. De gids is dan wel niet dwingend opgelegd
maar bevat toch een nuttig advies voor iedereen die belast is met taken inzake
productveiligheid.3149
3144
A.S. HARTKAMP en C.H. SIEBURGH, Verbintenissenrecht – de verbintenis uit de wet, in Asser-serie,
Deventer, Kluwer, 2011, 243 en M. TIMPERT-DE VRIES, “Product recall, de rol van de NVWA en het BW”, 10
juni 2016, beschikbaar via http://amweb.nl/partnernieuws-2999257/product-recall-rol-nvwa-en-bw. 3145
G. WOODROFFE en S. WEATHERILL, “Postmarket control of technical goods: consumer safety in the U.K.” in
H.-W. MICKLITZ (ed.), Post Market Control of Consumer Goods, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft,
1990, (259) 286. 3146
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 33 en C.J.J.M.
STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer, currens,
supplement 147, 32. 3147
EUROPESE COMMISSIE, Productveiligheid in Europa – Gids voor corrigerende actie inclusief terughalen van
producten, 57p., beschikbaar via http://ec.europa.eu/consumers/cons_safe/action_guide_nl.pdf. 3148
Gids voor corrigerende actie, 7. 3149
A. PALMIGIANO en A. BONGIORNO, “Overview of EU legislation on product liability and consumer safety”,
Bus.L.Int. 2005, afl. 6, (396) 407.
448
Soortgelijke richtsnoeren zijn te vinden in de Verenigde Staten in de vorm van het Recall
Handbook 19993150
en het Regulated products handbook 20053151
van de CPSC, die geüpdatet
werden in respectievelijk 2012 en 2013.3152
In het Regulated products handbook zijn
richtlijnen opgenomen om producenten, invoerders, distributeurs en andere personen
betrokken bij de verhandelingsketen duidelijk te maken welke hun verplichtingen zijn onder
de geldende veiligheidswetgeving. In het Recall Handbook zijn dan weer richtlijnen
opgenomen die tot doel hebben om sneller onveilige producten te ontdekken en om de
verschillende schakels in het productie- en distributieproces bij te staan bij het ontwikkelen en
gebruiken van recall-plannen.3153
Tot slot moet nog gewezen worden op de door de CPSC
uitgewerkte interpretatieve tekst omtrent de Amerikaanse recall-procedure in de vorm van de
16 CFR §1115 (1984).
Aangezien de wetgeving op het gebied van corrigerende maatregelen niet echt uitvoerig noch
specifiek is, zijn het voornamelijk de genoemde richtsnoeren die als basis dienen voor de
hiernavolgende bespreking. Meer in het bijzonder zijn het deze richtsnoeren die ook een
invulling zullen geven aan de algemene zorgvuldigheidsnorm die, zoals gezegd,
richtinggevend is wanneer het gaat om corrigerende actie. Hoewel de richtsnoeren geenszins
bindend zijn, bieden zij een interessant hulpmiddel bij de invulling van de
zorgvuldigheidsnorm. Besluitend kan dus gezegd worden dat artikel 1382 BW de leidraad
vormt wanneer het gaat om corrigerende maatregelen; diverse richtsnoeren kunnen echter
gebruikt worden om deze leidraad concreter in te vullen.
AFDELING 4. BETROKKEN INSTANTIES
§ 1. PRODUCENT
513. In de eerste en – zeker wat de Europese Unie betreft – voornaamste plaats, speelt de
producent een cruciale rol bij de uitwerking van corrigerende maatregelen.3154
De Richtlijn
Productveiligheid verplicht de producent om maatregelen te nemen, afgestemd op de
kenmerken van de door hen geleverde producten, om op de hoogte te kunnen blijven van
mogelijke risico’s en om passende acties te kunnen ondernemen om deze risico’s te
3150
U.S. CONSUMER PRODUCT SAFETY COMMISSION, Recall Handbook, 1999, beschikbaar via
http://www.cpsc.gov/businfo/8002.html. 3151
U.S. CONSUMER PRODUCT SAFETY COMMISSION, Regulated Products Handbook, 2005, 24p., beschikbaar via
http://www.cpsc.gov/businfo/8001.pdf. 3152
U.S. CONSUMER PRODUCT SAFETY COMMISSION, Recall Handbook, 2012, 29p., beschikbaar via
www.cpsc.gov en U.S. CONSUMER PRODUCT SAFETY COMMISSION, The regulated products handbook, 2013,
51p., beschikbaar via www.cpsc.gov. 3153
Recall Handbook 2012, 5. 3154
Wanneer er verschillende producenten betrokken zijn, is het van belang om een hoofdverantwoordelijke voor
de uitvoering van corrigerende acties aan te duiden. Volgens de Gids voor Corrigerende actie is dit bij voorkeur:
voor producten die binnen de EU zijn geproduceerd en het merk van de producent voeren die producent; voor
producten binnen de EU geproduceerd die het merk van een distributeur dragen een gedeelde
verantwoordelijkheid tussen producent en distributeur; voor producten die gemaakt zijn buiten de EU en het
merk van de fabrikant dragen de onderneming die het product in de EU importeert of de EU-vertegenwoordiger
en voor producten gemaakt buiten de EU die een merk van een EU-distributeur dragen de distributeur (Gids voor
corrigerende actie, 8).
449
voorkomen.3155
Deze maatregelen moeten in principe op vrijwillige basis genomen
worden,3156
wat in de praktijk veelal blijkt te gebeuren.3157
Dat de producent als primaire verantwoordelijke naar voren geschoven wordt, hoeft niet te
verbazen.3158
De producent is het best geplaatst om dergelijke maatregelen te nemen omdat hij
verondersteld wordt te beschikken over de beste kanalen om dit te doen.3159
Bovendien
vormen diens reputatie, de marktwaarde van zijn product en het streven naar
klantentevredenheid belangrijke impulsen om over te gaan tot corrigerende actie.3160
Tot slot
zal de producent doorgaans ook juridisch gezien de beste motivatie hebben om maatregelen te
nemen. Aangezien de producent geconfronteerd kan worden met een objectieve
productaansprakelijkheid, heeft hij er alle belang bij om productongevallen te voorkomen dan
wel de gevolgen ervan te beperken.3161
De verplichting tot corrigerende actie kan om die
reden de facto bijkomend gevonden worden in de productaansprakelijkheidsregels.3162
Niettemin moet opgemerkt worden dat de verplichting tot corrigerende maatregelen verder
gaat dan de Richtlijn Productaansprakelijkheid. Indien de producent niet aansprakelijk is op
grond van de richtlijn – bijvoorbeeld omwille van de aanwezigheid van een
ontwikkelingsrisico – kan hij nog wel aansprakelijk gesteld worden omwille van het
onvoldoende monitoren van diens producten. In de productbewakingsplicht wordt zo een
verzwaring van aansprakelijkheid gevonden ten opzichte van de Richtlijn
Productaansprakelijkheid.3163
514. Los van de verplichtingen uit de productveiligheids- en
productaansprakelijkheidswetgeving, wordt verder reeds lange tijd aangenomen dat de
producent civielrechtelijk de verplichting heeft om maatregelen te treffen in bepaalde
gevaarssituaties. Het niet-opheffen van een bestaande gevaarssitutie kan in bepaalde gevallen
immers aangezien worden als een onrechtmatige daad.3164
Niet enkel het foutief op de markt
brengen van een onveilig product maakt een schending van de zorgvuldigheidsnorm uit, maar
ook het foutief op de markt laten van dergelijke producten. Zo is de producent op grond van
het gemeen aansprakelijkheidsrecht gehouden de productgebruikers te waarschuwen over
3155
Artikel 5, §1, lid 3 Richtlijn Productveiligheid. Zie ook: artikel IX.8, §2 Wetboek Economisch Recht. 3156
Artikel 5, §1, lid 5 Richtlijn Productveiligheid. 3157
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 67;
A.J.C. ZWINKELS, “Productveiligheid en –aansprakelijkheid. Ervaringen van de Consumentenbond”, TvC 1998,
afl. 4, (316) 316 en K. HANSSEN, “Product recall: (kinder)ziektes in producten en wetgeving”, Limb.Rechtsl.
2001, (1) 11. 3158
J.H. DEN OUDEN, “Product recall, in Nederland en enige andere landen” in M. VAN DELFT-BAAS en E.H.
HONDIUS (eds.), Jaarboek Konsumentenrecht 1990, Deventer, Kluwer, 1990, (175) 176. 3159
U.S. v. General Motors Corporation, 561 F.2d 923 en 183 U.S.App.D.C. 30 (1977). 3160
C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 372 en P. HABERLAND, Die
Produkthaftung im deutschen und US-amerikanischen Recht, Frankfurt am Main, PL Academic Research, 2016,
74. 3161
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 467. 3162
C. VAN DAM, European tort law, Oxford, Oxford University Press, 2006, 372. 3163
J. CALAIS-AULOY, “Les rapports entre la directive de 1985 sur la responsabilité du fait des produits et celle
de 1992 concernant la sécurité des produits”, REDC 1994, afl. 3, (159) 164. 3164
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 22-25; T.
KLINDT, M. POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement, Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008, 16 en
R. MEIER, “Sind Rückrufrisiken (noch) versicherbar?”, VW 2009, (1111) 1112.
450
bepaalde productrisico’s die pas na de inverkeerstelling aan het licht komen.3165
Soortgelijke
redenering is te vinden in de Nederlandse rechtsleer die van oordeel is dat de producent
verplicht kan worden om een corrigerende maatregel uit te voeren, bij gebreke waaraan
sprake is van een onrechtmatige daad.3166
Ook in de Engelse literatuur valt te lezen dat via de
algemene zorgvuldigheidsnorm productbewakingsplichten en corrigerende maatregelen
opgelegd worden aan de producent.3167
Zeker voor de totstandkoming van de richtlijnen inzake productveiligheid en
productaansprakelijkheid, was de grondslag voor het uitvoeren van corrigerende maatregelen
aldus terug te brengen tot de algemene zorgvuldigheidsplicht, en meer bepaald de daaruit
voortvloeiende productbewakingsplicht.3168
Gelet op het beperkte bereik van de
productaansprakelijkheidswetgeving op dit punt enerzijds en de weinig concrete bepalingen
omtrent corrigerende actie in de productveiligheidswetgeving anderzijds, blijft het recht
inzake onrechtmatige daad nog steeds de basis voor de beslissing tot en de uitvoering van een
corrigerende maatregel.
515. In de VSA zijn de verplichtingen van de producent op het gebied van corrigerende
actie in zekere mate anders geregeld. De Amerikaanse veiligheidswetgeving bevat immers
geen verplichting tot corrigerende actie.3169
De ratio legis hiervoor zou te vinden zijn in het
feit dat het op basis van de moderne technologie niet mogelijk is dat nog onveilige producten
vervaardigd worden.3170
Deze redenering is te utopisch. Hoewel het uitgangspunt moet zijn
dat er zo weinig mogelijk onveilige producten op de markt (mogen) komen, is een
onveiligheid nooit uitgesloten waardoor het eveneens niet uitgesloten is dat men vroeg of laat
moet overgaan tot corrigerende actie.
3165
Luik 18 oktober 2004, JLMB 2005, afl. 5, 212 en M. FALLON, “La loi du 25 février 1991 relative à la
responsabilité du fait des produits défectueux”, JT 1991, (465) 471. 3166
N.E. BOBBERT, “Product recall – geen halve maatregel”, TvC 1996, afl. 1, (5) 11 en S.Y.Th. MEIJER en M.B.
SWART, “Aanscherping van de regels rond de product recall”, MvV 2005, afl. 11, (207) 207. 3167
G. WOODROFFE en S. WEATHERILL, “Postmarket control of technical goods: consumer safety in the U.K.” in
H.-W. MICKLITZ (ed.), Post Market Control of Consumer Goods, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft,
1990, (259) 262. 3168
J. VERLINDEN, “Twintig jaar productaansprakelijkheid. Een stand van zaken” in M. DEBAENE en P. SOENS
(eds.), Aansprakelijkheidsrecht. Actuele tendensen, Gent, Larcier, 2005, (29) 51; I. CLAEYS en K. KINNAER,
“Sectorgerelateerde veiligheidsregelgeving: een bos doorheen de bomen?” in I. CLAEYS en R. STEENNOT (eds.),
Aansprakelijkheid, veiligheid en kwaliteit. XLste postuniversitaire cyclus Willy Delva 2014-2015, Mechelen,
Kluwer, 2015, (81) 126 en C.J.M. VAN DOORN en S.B. PAPE, “Productaansprakelijkheid en productveiligheid” in
E.H. HONDIUS en G.J. RIJKEN (eds.), Handboek Consumentenrecht, Zutphen, Paris, 2015 (325) 351. 3169
P. MCKEY en N. FIORDALISI, “An overview of United States Product Recall Law”, Client Memorandum
GCD 2002. 3170
J. DAVID PRINCE, “Product recalls. When to recall and how to do so effectively”, US LAW NETWORK 2008,
1.
451
Ook het gemeen aansprakelijkheidsrecht van de meeste Amerikaanse staten erkent geen post-
sale duty to recall.3171
Slechts in uitzonderlijke gevallen wordt dergelijke verplichting
aangenomen.3172
Dit is bijvoorbeeld het geval in situaties waarin de gehele publieke veiligheid
in het gedrang kwam,3173
wanneer de producent het product blijft onderhouden3174
of wanneer
het gaat om weinig aangetaste producten én er bovendien een voortdurend contact is tussen de
producent en de gebruiker.3175
Deze terughoudendheid ten aanzien van recall-plichten van de
producent, wordt verklaard vanuit beleidsoverwegingen zoals de hoge kosten van dergelijke
maatregelen en de economische afweging die gemaakt moet worden.3176
Om die reden wordt
er in de VSA voor gepleit om dergelijke verplichting veeleer als taak op te leggen aan de
administratieve overheden die beter geplaatst zouden zijn om maatregelen aan de producent
op te leggen.3177
De rechter moet zich daarentegen vooral richten op het oplossen van
individuele zaken en is om die reden minder goed geplaatst om in het algemeen kosten en
baten van corrigerende maatregelen tegenover elkaar af te wegen.3178
Enkel in specifieke gevallen wordt een duty to recall wel zo goed als algemeen aanvaard. De
Amerikaanse Restatements stellen de producent namelijk aansprakelijk vanwege het niet-
uitvoeren van een product recall (1) wanneer de overheid hem hier toe dwingt of (2) wanneer
hij vrijwillig een recall onderneemt maar niet handelt zoals een normaal zorgvuldig
persoon.3179
Deze eerste uitzondering ligt in lijn van de idee dat de overheid beter geplaatst is
om de veiligheid te evalueren en te oordelen of een recall al dan niet nodig is.3180
3171
National Women’s Health Network, Inc. v. Robins Company, 545 F.Supp. 1177 (1982); Wallace v. Dorsey
Trailers Southeast, 849 F.2d 341 (1988); Habecker v. Copperloy, 893 F.2d 49 (1990); Butler v. Navistar
International Transportation Corp., 809 F.Supp. 1202 (1991); Kimmel v. Clark Equipment, 773 F.Supp. 828
(1991); Eschenburg v. Navistar International Transportation Corporation, 829 F.Supp. 210 (1993); Burke v.
Deere & Company, 6 F.3d 497 (1993); Gregory v. Cincinnati, Inc., 450 Mich. 1 en 538 N.W.2d 325 (1995);
Reeves v. Cincinnati, Inc., 208 Mich.App. 556 en 528 N.W.2d 787 (1995); Anderson v. Nissan Motor Co., 139
F.3d 599 (1998); McDaniel v. Bieffe, 35 F.Supp.2d 735 (1999); L.A. MEYER, “Products liability: manufacturer’s
postsale obligations to modify, repair or recall product”, A.L.R. 1997, vol. 47, afl. 5, 395, §2; D.R. RICHMOND,
“Expanding products liability: manufacturers’ post-sale duties to warn, retrofit and recall”, Idaho L.Rev. 1999-
2000, afl. 36, (7) 9 en 65; J.F. KENNEDY en F.L. BROCK, “Postsale duty to warn, retrofit and recall”, Brief 2001-
02, afl. 31, (14) 16 en P. HABERLAND, Die Produkthaftung im deutschen und US-amerikanischen Recht,
Frankfurt am Main, PL Academic Research, 2016, 155-170. 3172
Zie voor meer voorbeelden met betrekking tot diverse producten: L.A. MEYER, “Products liability:
manufacturer’s postsale obligations to modify, repair or recall product”, A.L.R. 1997, vol. 47, afl. 5, 395, §3-§15
en J.F. KENNEDY en F.L. BROCK, “Postsale duty to warn, retrofit and recall”, Brief 2001-02, afl. 31, (14) 16. 3173
Noel v. United Aircraft Corp., 342 F.2d 232 (1964). 3174
O’Keefe v. Boeing Co., 335 F.Supp. 1104 (1971) en Caterpillar Tractor Co. v. Boyett, 674 S.W.2d 782
(1984). 3175
Kozlowski v. John E. Smith’s Sons Co. 87 Wis.2d 882 en 275 N.W.2d 915 (1979) en Bashlin Co. v. Smith,
277 Ark. 406 en 643 S.W.2d 526 (1982). 3176
Ford Motor Company v. Reese, 300 Ga.App. 82 en 684 S.E.2d 279 (2009). 3177
Patton v. Hutchinson Wil-Rich Manufacturing Co., 253 Kan. 741 en 861 P.2d 1299 (1993); Gregory v.
Cincinnati, Inc., 450 Mich. 1 en 538 N.W.2d 325 (1995); Patton v. TIC United Corp., 859 F.Supp. 509 (1996); C.
ORBAN, “The product recall process: mechanics and shortcomings”, Loy.Cons.L.Rev. 1999-2000, vol. 12, afl. 4,
(311) 314 en D.R. RICHMOND, “Expanding products liability: manufacturers’ post-sale duties to warn, retrofit
and recall”, Idaho L.Rev. 1999-2000, afl. 36, (7) 65 3178
Ford Motor Company v. Reese, 300 Ga.App. 82 en 684 S.E.2d 279 (2009). 3179
§11 Restatements (third) of the Law – Products liability. 3180
Comment a bij §11 Restatements (third) of the Law – Products liability.
452
Wanneer de producent vervolgens een door de overheid opgelegde product recall
onzorgvuldig uitvoert, is hij aansprakelijk.3181
De tweede uitzondering vindt haar
rechtvaardiging in het principe dat wie vrijwillig hulp biedt, moet handelen zoals een
zorgvuldig persoon.3182
Indien vrijwillig een niet-verplichte maatregel opgenomen wordt,
moet deze aldus met redelijke zorgvuldigheid uitgevoerd worden.3183
516. In tegenstelling tot de duty to recall die zo goed als nooit aanvaard wordt, werd in
sommige Amerikaanse zaken wel een zogenaamde duty to retrofit aangenomen. Deze komt er
op neer dat de producent verplicht is om zijn product te verbeteren, onder meer door nieuwe
veiligheidsmechanismen te installeren.3184
Het gaat hier opnieuw zo goed als alleen om
situaties waarin de producent in zekere mate terug controle heeft gekregen over het product,
bijvoorbeeld in het kader van een onderhoudsverplichting.3185
De zaken waarin een duty to
retrofit aanvaard werd zijn bovendien eerder beperkt tot bepaalde gespecialiseerde sectoren,
zoals die van de helikopters en vliegtuigen.3186
In zekere mate wordt in de Amerikaanse rechtspraak wel een post-sale-warning opgelegd.
Niettemin is ook op dit punt de situatie niet volledig helder.3187
Zo verdedigen sommigen dat
een post-sale-warning opgelegd moet worden aan de producent zodra een normaal,
zorgvuldig persoon ook gewaarschuwd zou hebben.3188
Een post-sale-warning werd door
anderen dan weer enkel nodig geacht indien de producent kennis heeft of zou moeten hebben
van het feit dat het product op foutieve wijze gebruikt wordt en deze gebruiken tot
voorzienbare schade aanleiding geven.3189
Tot slot is de verplichting tot post-sale-warnings
ook al voortgevloeid uit het gedrag van de verkoper/producent, bijvoorbeeld doordat deze het
blijft produceren/verkopen of blijft zeggen dat het product veilig is.3190
3181
M. STUART MADDEN, “Modern post-sale warnings and related obligations”, Wm. Mitchell L.Rev. 2000-01,
afl. 33, (33) 36. 3182
Comment c bij §11 Restatements (third) of the Law – Products liability. 3183
Zychowski v. A. J. Marshall Company, Inc., 233 Mich.App. 229 en 590 N.W.2d 301 (1998). 3184
D.R. RICHMOND, “Expanding products liability: manufacturers’ post-sale duties to warn, retrofit and recall”,
Idaho L.Rev. 1999-2000, afl. 36, (7) 49 en J.F. KENNEDY en F.L. BROCK, “Postsale duty to warn, retrofit and
recall”, Brief 2001-02, afl. 31, (14) 17. 3185
Bell Helicopter v. Bradshaw, 594 S.W.2d 519 (1979) en Hernandez v. Badger Constr. Equip. Co., 34
Cal.Rptr.2d 732 (1994). 3186
J.F. KENNEDY en F.L. BROCK, “Postsale duty to warn, retrofit and recall”, Brief 2001-02, afl. 31, (14) 18. 3187
Voor een helder overzicht van de situatie in diverse staten, zie: P. HABERLAND, Die Produkthaftung im
deutschen und US-amerikanischen Recht, Frankfurt am Main, PL Academic Research, 2016, 116-142. Zie ook:
M. STUART MADDEN, “Modern post-sale warnings and related obligations”, Wm. Mitchell L.Rev. 2000-01, afl.
33, (33) 41-57. 3188
Patton v. Hutchinson Wil-Rich, 861 P.2d 1299 (1993); Dixon v. Jacobsen Manufacturing Co., 637 A.2d 915
(1994); Williams v. Monarch Machine Tool Co., 26 F.3d 228 (1994); Alexander v. Morning Pride
Manufacturing, Inc., 913 F.Supp. 362 (1995) en M. STUART MADDEN, “Modern post-sale warnings and related
obligations”, Wm. Mitchell L.Rev. 2000-01, afl. 33, (33) 44-46. 3189
Perry v. Rockwell Graphics Systems, Inc., Prod.Liab.Rep. 27445 (1985); Piper v. Bear Med.Sys., Inc., 883
P.2d 407 (1993); Groton v. Tokheim Corp., 608 N.Y.S.2d 565 (1994) en Liriano v. Hobart Corp., 92 N.E.2d 232,
700 N.E.2d 303 en 677 N.Y.S.2d 764 (1998). 3190
T.H.S. Northstar Associates v. W.R. Grace and Co., 66 F.3d 173 (1995); T.H.S. Northstar v. W.R. Grace, 66
F.3d 173 (1995); Calderon v. Machinenfabriek Bollegraff Appingedam, 667 A.2d 1111 (1995); Birchler v. Gehl
Co., 88 F.3d 518 (1996) en Artiglio v. Corning, Inc., 957 P.2d 1313 (1998).
453
517. Uit het bovenstaande kan afgeleid worden dat de producent in de VSA weinig tot niet
gehouden is tot corrigerende actie, zeker niet tot ingrijpende maatregelen. Een verplichting tot
product recall, het terugroepen van een product of een verbetering van het product wordt in
de meeste gevallen niet opgelegd op basis van het aansprakelijkheidsrecht. Ook het
uitvaardigen van een post-sale-warning is niet vanzelfsprekend. Dit uitgangspunt – en vooral
het principe dat de producent civielrechtelijk amper gehouden is tot een product recall – is
niet vrij van kritiek. Zo werd in een dissenting opinion reeds de vraag gesteld of de uitvoering
van een product recall niet evenzeer beantwoord moet worden aan de hand van de toetssteen
van de redelijke persoon zonder a priori het bestaan van dergelijke verplichting uit te
sluiten.3191
Ook anderen hebben in soortgelijke bewoordingen opgemerkt dat de verplichting
tot product recall afgeleid kan worden uit de algemene zorgvuldigheidsverplichting.3192
In lijn met deze kritiek, is de Europese aanpak op dit punt te verkiezen. Zoals gezegd, is de
producent in de EU in bepaalde gevallen wel verplicht tot de uitvoering van een corrigerende
maatregel, zowel op grond van de algemene productveiligheidswetgeving als op grond van de
(dreiging met) civielrechtelijke aansprakelijkheidsregels. Hoewel de rol van de overheid niet
beperkt mag worden, kan niet alle verantwoordelijkheid op haar afgeschoven worden, wat wel
grotendeels het geval is in de VSA. Door te zeggen dat de overheid het best geplaatst is om
corrigerende maatregelen op te leggen en de producent – in afwezigheid van
overheidsbesluiten – doorgaans niet tot een corrigerende maatregel te verplichten op basis van
het gemeen aansprakelijkheidsrecht, wordt de overheid veel druk opgelegd. Bovendien gaat
men zo in belangrijke mate voorbij aan de eigen verantwoordelijkheid van de producent, wat
niet wenselijk is.
§ 2. DISTRIBUTEUR
518. De distributeur is verplicht om, binnen het bestek van zijn activiteiten, deel te nemen
aan de bewaking van de veiligheid van op de markt gebrachte producten, voornamelijk door
informatie over de risico’s van de producten door te geven, door de nodige documentatie bij
te houden en te verstrekken om de oorsprong van producten op te sporen en door
medewerking te verlenen aan de door de producenten en bevoegde autoriteiten genomen
maatregelen om risico’s te vermijden.3193
Verder moeten zij binnen het bestek van hun
activiteiten maatregelen nemen die nodig zijn om een doeltreffende samenwerking mogelijk
te maken.3194
De rol van de distributeur in het gehele verhaal van corrigerende actie lijkt op
die manier op het eerste gezicht beperkt.
3191
Dissenting opinion MURPHY, Gregory v. Cincinnati, Inc., 202 Mich.App. 474 en 509 N.W.2d 809 (1994). 3192
Dissenting opinion LEVIN, Gregory v. Cincinnati, Inc., 450 Mich. 1 en 538 N.W.2d 325 (1995). 3193
Artikel 5, §2 Richtlijn Productveiligheid en artikel IX.8, §3 Wetboek Economisch Recht. 3194
Artikel 5, §2, in fine Richtlijn Productveiligheid.
454
In de Amerikaanse CPSA wordt zelfs geen expliciete samenwerkingsverplichting opgelegd
aan de distributeur. Deze kan wel afgeleid worden uit bepaalde andere verplichtingen. Zo rust
er op de distributeur een informatieplicht ten opzichte van de CPSC en kan deze laatste de
distributeur verplichten om over te gaan tot corrigerende actie.3195
In diezelfde optiek kan de
CPSC optreden tegen de distributeur die een onveilig product op de markt gebracht heeft.3196
Om deze redenen moet aangenomen worden dat de distributeur niet volledig buitenspel staat
in de Amerikaanse productveiligheidswetgeving.
519. Voorgaande, weinigzeggende verplichtingen betekenen niet dat de
verantwoordelijkheid van de distributeur onderschat mag worden. In de praktijk is de
distributeur vaak het best geplaatst om informatie te verzamelen omtrent onveilige producten,
om informatie te verschaffen over de kopers van een bepaald product, om informatie te
verkrijgen over de herkomst van het product en om samen te werken met de producent en de
bevoegde autoriteiten op het gebied van corrigerende actie.3197
Zo is de distributeur doorgaans
sneller op de hoogte van productrisico’s of productongevallen en is hij beter in staat om te
zeggen aan wie het product geleverd werd.3198
De lokale verdeler is bovendien meestal
bekender bij de productgebruiker waardoor hij beter in staat is om informatie door te
geven.3199
Op die manier is de rol van de distributeur met betrekking tot corrigerende
maatregelen cruciaal aangezien deze enerzijds downstream naar andere verkopers en de
eindgebruikers eenvoudiger informatie kan doorgeven en de eindgebruikers kan traceren en
anderzijds upstream de feedback van gebruikers kan doorgeven aan de producent.3200
Om die redenen speelt de distributeur een belangrijke rol bij de beslissing tot en de uitvoering
van corrigerende maatregelen.3201
Ondanks het gebrek aan een concrete verplichting op dit
punt, mag niet uit het oog verloren worden dat de distributeur zijn aansprakelijkheid in het
gedrang brengt door onvoldoende informatie door te geven of op onzorgvuldige wijze mee te
werken aan de maatregelen die door de producent/overheid geïnitieerd worden.3202
De
distibuteur is evenwel niet gehouden tot medewerking indien hij niet op de hoogte was van de
corrigerende actie.3203
Wanneer de distributeur daarentegen op de hoogte gebracht wordt van
een onveiligheid en door de producent bovendien zelfs expliciet gevraagd wordt om de
maatregel mee uit te voeren, is de distributeur verplicht tot medewerking.3204
Ook als de
distributeur op vrijwillige wijze meewerkt aan een maatregel maar uiteindelijk nalaat om de
productgebruikers hiervan op de hoogte te brengen, kan hij aansprakelijk gesteld worden voor
eventuele schadelijke gevolgen.3205
Aangezien de wettelijke verplichtingen van de distributeur
3195
§2064 (b), (c) en (d) Consumer Product Safety Act. 3196
§2061 Consumer Product Safety Act. 3197
Gids voor corrigerende actie, 8-9. 3198
C.F. KROES, “Product recall”, AV&S 2004, afl. 4, (166) 170. 3199
D.L. MALICKSON, “Are you ready for a product recall?”, Business Horizons 1983, (31) 34. 3200
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 461. 3201
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 35. 3202
M.A. COCCIA, “Legal precautions and requirements for the manufacturer” in P. MCGUIRE (ed.), Managing
product recalls, New York, Conference Board, 1974, (48) 50-51. 3203
Zychowski v. A. J. Marshall Company, Inc., 233 Mich.App. 229 en 590 N.W.2d 301 (1998). 3204
Springmeyer v. Ford Motor Co., 60 Cal.App.4th 1541 en 71 Cal.Rptr.2d 190 (1998). 3205
Blossman Gas Co. V. Williams, 375 S.E.2d 117 (1988).
455
eerder vaag zijn op dit punt doet de producent er goed aan om in een overeenkomst met de
distributeur bepaalde zaken op voorhand te regelen.3206
§ 3. OVERHEID
A. Nationale overheid
520. Op grond van artikel 8, §1, f) Richtlijn Productveiligheid moeten de bevoegde
autoriteiten van de lidstaten beschikken over de bevoegdheid om op de markt gebrachte
producten onmiddellijk uit de handel te (laten) nemen, om de consumenten voor de
productrisico’s te waarschuwen en om deze terug te roepen of dit te coördineren en ze
desgevallend onder passende voorwaarden te laten vernietigen of, in voorkomend geval, zulks
te organiseren met de producenten en distributeurs. Kortweg: de overheid moet beschikken
over de bevoegdheid om de producent/distributeur te dwingen tot een corrigerende
maatregel.3207
In navolging van de richtlijn heeft de Belgische wetgever ruime bevoegdheden
toegekend aan de Koning en de minister.3208
Onder deze maatregelen valt onder andere het
aanpassen van het product, een uit de handel nemen van producten, het waarschuwen van de
gebruikers en het terugroepen van het product. Indien de overheid een dergelijke maatregel
neemt, zijn de producent en de distributeur gehouden om hun medewerking te verlenen.3209
De Richtlijn Productveiligheid stelt dat de bevoegde nationale autoriteiten de nodige acties
kunnen ondernemen om met vereiste spoed één of meer van de opgenomen maatregelen te
nemen.3210
Verordening 765/2008 inzake accreditatie en markttoezicht heeft hier evenwel
verandering in gebracht. Sindsdien worden de lidstaten verplicht om met vereiste spoed de
nodige maatregelen te treffen wanneer een product een ernstig risico bevat.3211
Waar dit
vroeger facultatief geformuleerd was, zijn de nationale autoriteiten thans verplicht om
maatregelen te treffen in geval van een ernstig productrisico.3212
521. Los van de wettelijke bevoegdheden in de verschillende lidstaten, dient de overheid in
alle gevallen zo veel mogelijk vrijwillige initiatieven van de producent en de distributeur te
stimuleren en te bevorderen.3213
Vanaf de totstandkoming van de Europese
productveiligheidswetgeving werd benadrukt dat de verantwoordelijkheid voor
productveiligheid in de eerste plaats bij de producent moet liggen, ook wat corrigerende actie
betreft.3214
Wanneer de overheid toch maatregelen oplegt, moeten deze evenredig zijn en
nauwkeurig gemotiveerd.3215
3206
C.F. KROES, “Product recall”, AV&S 2004, afl. 4, (166) 171. 3207
Artikel 5, §1, lid 5 Richtlijn Productveiligheid. 3208
Artikel IX.4, §§1-3 en artikel IX.5 Wetboek Economisch Recht. Cf.supra: randnrs. 462-469. 3209
Artikel IX.8, §5 Wetboek Economisch Recht. 3210
Artikel 8, §3 Richtlijn Productveiligheid. 3211
Artikel 42 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 3212
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 468. 3213
Artikel 8, §2, lid 2 Richtlijn Productveiligheid. 3214
Advies Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een richtlijn van de Raad inzake
productveiligheid, Publ. 26 maart 1990, C-75, 6. 3215
Artikel 21, §1 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht.
456
Elke overheidsmaatregel moet bijgevolg in verhouding zijn met het risico dat het product
oplevert en enkel tot doel hebben om het risico te voorkomen of te doen ophouden teneinde
de veiligheid van de gebruiker te garanderen.3216
Bovendien moeten de maatregelen
onverwijld ter kennis gebracht worden van de betrokken marktdeelnemers die tegelijkertijd
ingelicht worden over de rechtsmiddelen die ter beschikking staan en over de termijnen die
daarbij in acht te nemen zijn.3217
Maatregelen zijn verder enkel mogelijk indien de betrokken
marktdeelnemers de gelegenheid gekregen hebben om binnen een passende termijn van
minstens tien dagen gehoord te worden, tenzij dergelijke raadpleging niet mogelijk is wegens
de urgentie van de maatregel, in welk geval de mogelijkheid geboden moet worden de
marktdeelnemer achteraf zo snel mogelijk te horen.3218
In het algemeen kan, net zoals bij de
preventieve overheidsmaatregelen, gezegd worden dat de overheid zich aldus zorgvuldig moet
gedragen bij het opleggen van corrigerende maatregelen.3219
Hoewel tot slot in de Belgische wetgeving niet echt een hiërarchie te vinden is inzake
mogelijke maatregelen,3220
stelt de Richtlijn Productveiligheid dat terugroepen – en bijgevolg
ook een product recall – in laatste instantie moet gebeuren.3221
Deze bepaling was expliciet
opgenomen in het ontwerp van de oorspronkelijke Belgische omzettingswetgeving3222
maar
kwam uiteindelijk om onverklaarbare redenen niet in de definitieve productveiligheidswet.3223
Ondanks alles moet deze bepaling toch nageleefd worden. Ze vloeit namelijk voort uit de
proportionaliteitstoets, die vereist dat de meest verregaande maatregelen – zoals een
terugroepactie of product recall – enkel opgelegd worden wanneer minder verregaande
maatregelen niet hetzelfde kunnen bereiken.
3216
D. STRUYVEN, “Productveiligheid” in X., Recht voor de onderneming: rechtsfactoren in de onderneming,
Antwerpen, Kluwer, losbl., (IX.30-1) IX.30-12 (bijgewerkt tot september 1997). 3217
Artikel 21, §2 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 3218
Artikel 21, §3 Verordening inzake accreditatie en markttoezicht. 3219
Cf.supra: randnrs. 455-459. 3220
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 21. 3221
Artikel 8, §2, lid 3 Richtlijn Productveiligheid. 3222
Artikel 9 Voorontwerp van wet tot wijziging van sommige bepalingen betreffende de veiligheid en de
gezondheid van de gebruikers, Parl.St. Kamer 2001-02, 1995/1, 21. 3223
De Raad van State had deze bepaling wel bekritiseerd vanuit het feit dat best geen voorbeelden van
maatregelen opgenomen werden (advies Raad van State, Parl. St. Kamer 2001-02, nr. 1995/1, 28). Vermoedelijk
heeft de wetgever de gehele passage – waarin ook de verwijzing stond naar het feit dat terugroepen in laatste
instantie geschiedt – volledig weggelaten om te voldoen aan deze kritiek, zonder acht te slaan op het feit dat ook
bepaalde zinnen verwijderd werden die wel mochten blijven staan.
457
B. Europese Commissie
522. De Europese Commissie is in bepaalde gevallen betrokken bij de beslissing tot en
uitvoering van corrigerende maatregelen. De Commissie kan – weliswaar onder beperkte
voorwaarden – tijdelijke maatregelen uitvaardigen om de veiligheid van producten binnen de
Unie te garanderen.3224
Aangezien de Richtlijn Productveiligheid als mogelijke maatregelen
van de Commissie verwijst naar de mogelijkheden die de nationale overheid ter beschikking
staan,3225
is het duidelijk dat de Commissie onder meer kan verplichten tot een aanpassing van
het product, een waarschuwingsactie, het uit de handel nemen, het terugroepen of het recallen
van producten.
Het voordeel van deze bevoegdheid is dat binnen de gehele Unie – of in enkele lidstaten ervan
– soortgelijke maatregelen opgelegd kunnen worden. Producten die een veiligheidsrisico
bevatten worden zo binnen de EU op dezelfde wijze behandeld. Het nadeel van deze
bevoegdheid is gelegen in de strenge voorwaarden waaraan voldaan moet zijn alvorens de
Europese Commissie maatregelen kan nemen. Zoals toegelicht, kunnen deze voorwaarden
bekritiseerd worden vanuit de idee dat op die manier slechts in uitzonderlijke gevallen
Europese maatregelen tot stand komen die bovendien niet echt op de lange termijn gericht
zijn.3226
Ook op het vlak van correctie is het bijgevolg aangeraden om het de Commissie
eenvoudiger te maken om rechtszekere lange-termijn-oplossingen naar voren te schuiven.
C. Amerikaanse Consumer Product Safety Commission
523. In vergelijking met de nationale overheden in de Europese Unie, heeft de Amerikaanse
overheid – in de vorm van de CPSC – sterkere bevoegdheden op het gebied van corrigerende
actie.3227
Volgens sommige rechtsleer is de mogelijkheid tot het opleggen van een
corrigerende maatregel zelfs één van de meest effectieve middelen waarover de CPSC
beschikt.3228
Deze sterke post-market-powers zijn significant te noemen in vergelijking met de
eerder zwakke preventieve mogelijkheden van de commissie.3229
In vergelijking met de
preventieve mogelijkheden van de commissie, zijn diens post-market-powers goedkoper en
sneller gebleken.3230
Bijgevolg worden in de VSA corrigerende overheidsmaatregelen
3224
Cf.supra: randnr. 494. 3225
Artikel 13, §1 Richtlijn Productveiligheid. 3226
Cf.supra: randnr. 495. 3227
G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to consumer protection – should the gap be
bridged?”, YEUL 1997, (207) 218. 3228
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 213; C. JOERGES,
“Nachmarktkontrollen im Amerikanischen recht” in H.-W. MICKLITZ (ed.), Post Market Control of Consumer
Goods, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 1990, (155) 177; C. ORBAN, “The product recall process:
mechanics and shortcomings”, Loy.Cons.L.Rev. 1999-2000, vol. 12, afl. 4, (311) 319 en G. BRÜGGEMEIER, J.
FALKE, C. JOERGES en H.-W. MICKLITZ, “Examples of Product Safety Legislation”, HanseLR 2010, vol. 6, afl. 2,
(135) 230. 3229
Cf.supra: randnrs. 471-473. Zie ook: G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth
Publishing Company, 1998, 231. 3230
T.M. SCHWARTZ, “The Consumer Product Safety Commission: a flawed product of the consumer decade”,
The George Washington L.R. 1981, vol. 52, afl. 1, (32) 69.
458
verkozen boven preventieve. Dit vanuit de idee dat de consument hierdoor beter beschermd
wordt en dat minder overheidsmiddelen ingezet moeten worden.3231
Hoewel de CPSC over vrij verregaande bevoegdheden beschikt, moet opgemerkt worden dat
ze eerder vrijwillige acties prefereert aangezien deze over het algemeen resulteren in een
betere opvolging.3232
De CPSC zal in de meeste gevallen aldus trachten een vrijwillige
corrigerende maatregel uit te werken, in samenspraak met de betrokken producent.3233
Uit
onderzoek is gebleken dat men in ongeveer 95% van de gevallen tot een dergelijk vrijwillig
corrigerend actieplan komt.3234
524. Wanneer de CPSC van oordeel is dat een product een substantieel risico bevat, kan zij
vragen aan de producent, de distributeur of de kleinhandelaar om (1) het publiek in te lichten
over dit risico; (2) iedere tussenschakel, producent of distributeur in te lichten over dit risico
en (3) ieder persoon van wie gekend is dat hij het product geleverd gekregen heeft of heeft
aangekocht, in te lichten.3235
Bijkomend kan de commissie, wanneer ze dit noodzakelijk acht,
bevelen om maatregelen te nemen om onder meer het product in overeenstemming te brengen
met de geldende veiligheidsvereisten, het product te vervangen of het product terug te
betalen.3236
Vooraleer dergelijke maatregelen genomen worden, moet men wel de
belanghebbenden – waaronder de consumenten(vertegenwoordigers) – de mogelijkheid geven
om gehoord te worden.3237
In het Recall Handbook is bijkomend voorzien in het zogenaamde “Fast Track Product Recall
Program”.3238
Dit komt er op neer dat een onderneming die na de kennisgeving van een
potentiële onveiligheid en die binnen de twintig dagen na deze rapportering samen met de
CPSC een vrijwillig recall-plan opstelt, bevrijd is van een preliminaire
veiligheidsbeoordeling.3239
Wanneer de producent aldus een (potentieel) onveilig product
meldt en binnen de twintig dagen vrijwillig een recall-plan voorstelt, zal de CPSC geen
oordeel vellen over de vraag of het product al dan niet een gebrek bevat dat een substantieel
3231
T.M. SCHWARTZ en R.S. ADLER, “Product recalls: a remedy in need of repair”, Case W.Res.L.Rev. 1983-84,
afl. 34, (401) 402. 3232
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 227. 3233
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 276; M. HORA, H.
BAPUJI en A.V. ROTH, “Safety hazard and time to recall: the role of recall strategy, product defect type and
supply chain player in the U.S. toy industry”, Journal of Operations Management 2011, afl. 29, (766) 768 en
R.T. KENAGY en M. FOX, “Consumer product recalls: the United States experience and some international
implications”, Business Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 100. 3234
G. HOWELLS en T. WILHELMSSON, “EC and US approaches to consumer protection – should the gap be
bridged?”, YEUL 1997, (207) 218. 3235
Section 15, (c) Consumer Product Safety Act. 3236
Section 15, (d) Consumer Product Safety Act. 3237
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn.L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 342. 3238
Recall Handbook 2012, 15-16 3239
Recall Handbook 2012, 15 en C. ORBAN, “The product recall process: mechanics and shortcomings”,
Loy.Cons.L.Rev. 1999-2000, vol. 12, afl. 4, (311) 321.
459
productrisico in zich heeft.3240
Om gebruik te maken van deze mogelijkheid moet de
onderneming alle noodzakelijke informatie overmaken, verzoeken om toepassing van dit
programma en binnen twintig dagen samen met de CPSC een vrijwillig actieplan uitwerken
dat acceptabel is.3241
Als dit het geval is, zullen de CPSC en de onderneming samenwerken
met betrekking tot het recall-plan in plaats van onnodig tijd te spenderen aan verder
onderzoek om het risiconiveau te bepalen.3242
Zo wordt negatieve publiciteit vermeden en kan
de producent gebruik maken van de ruime expertise van de CPSC.3243
525. Ten tweede kan de CPSC, in geval van een imminent productgevaar, een vordering
instellen bij een US District Court tegen het onveilige product zelf, tegen de producent,
distributeur of kleinhandelaar dan wel tegen product en producent.3244
Het gaat hier enkel om
situaties waarin sprake is van een onmiddellijk en onredelijk risico op de dood, een ernstige
ziekte of ernstige persoonlijke schade.3245
Wanneer de rechtbank van oordeel is dat sprake is
van een imminent gevaar kan ze tijdelijke of permanente maatregelen bevelen, noodzakelijk
om het publiek te beschermen tegen deze risico’s, zoals een publieke notificaties omtrent het
risico of een product recall.3246
De zwakte van deze bevoegdheid is te vinden in het feit dat de Amerikaanse overheid geen
snelle maatregelen kan treffen in geval van ernstige en onmiddellijke risico’s, zonder dat men
via de rechtbank moet passeren.3247
Het feit dat de CPSC in dergelijke situaties via de rechter
een maatregel moet afdwingen, wordt bekritiseerd vanuit de idee dat hierdoor de reactie van
de commissie vertraagd wordt, wat niet wenselijk is in levensgevaarlijke situaties.3248
Het is
zelfs paradoxaal te noemen dat een overheidsinstantie in geval van een ernstig en
onmiddellijk risico pas maatregelen kan nemen nadat ze langs de rechtbank gegaan is terwijl
net een snel optreden vereist is.3249
Bovendien komt het vreemd over dat de overheid een
beroep moet doen op de rechtspraak om maatregelen te bevelen terwijl dit eerder een
3240
J.F.R BAER, V. CHEN, A.P. LOEWINGER, S. LUND, D. URBAS en W.C. YEW, “Product recall – International
sales, franchising and product liability law perspectives in the United States, Canada, Europe, Signapore and
China”, International Journal of Franchising Law 2007, vol. 5, afl. 5-6, (5) 13 en R.T. KENAGY en M. FOX,
“Consumer product recalls: the United States experience and some international implications”, Business Law
Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 100-101. 3241
R.T. KENAGY en M. FOX, “Consumer product recalls: the United States experience and some international
implications”, Business Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 101. 3242
Recall Handbook 2012, 15. 3243
T.M. SCHWARTZ en R.S. ADLER, “Product recalls: a remedy in need of repair”, Case W.Res.L.Rev. 1983-84,
afl. 34, (401) 440. 3244
Section 12, (a) Consumer Product Safety Act. Zie hierover: T.M. SCHWARTZ en R.S. ADLER, “Product
recalls: a remedy in need of repair”, Case W.Res.L.Rev. 1983-84, afl. 34, (401) 429-430. 3245
Section 12, (a) Consumer Product Safety Act. 3246
Section 12, (b) Consumer Product Safety Act. 3247
G. HOWELLS, “The relationship between product liability and product safety – understanding a necessary
element in European product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn.L.J. 1999-2000,
afl. 39, (305) 343. 3248
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 215-216. 3249
A. SCIASCIA, “Safe or sorry: how the precautionary principle is changing Europe’s consumer safety
regulation regime and how the United States’ Consumer Product Safety Commission must take notice“,
Admin.L.Rev. 2006, afl. 58, (689) 697 en 706.
460
administratieve beslissing is.3250
Het moge duidelijk zijn dat deze procedure minder
verregaand is dan de eerder beschreven bevoegdheid van de CPSC.3251
Van deze mogelijkheid
wordt dan ook niet vaak gebruik gemaakt.3252
Teneinde de Amerikaanse overheid toch een
sterke bevoegdheid te geven om op te treden in geval van imminente productrisico’s, wordt er
voor gepleit om de CPSC in dergelijke situaties de bevoegdheid te geven om zelf maatregelen
te treffen, waarna dan de mogelijkheid openstaat om tegen de maatregelen een vordering in te
stellen bij een US District Court.3253
§ 4. CONSUMENT/PRODUCTGEBRUIKER
526. Ten slotte zijn de consument en de productgebruiker betrokken bij corrigerende
maatregelen. In de meeste gevallen zullen zij op de hoogte gebracht worden van de maatregel
en actie moeten ondernemen om de maatregel effectief te maken. Op de rol van de consument
en de productgebruiker – en meer specifiek de vraag naar hun eventuele fouten – naar
aanleiding van een corrigerende maatregel, wordt later nog ingegaan.3254
Hier is het van
belang om de vraag te stellen of de consument/productgebruiker een corrigerende maatregel
kan afdwingen van de producent, de distributeur en/of de overheid.
Het antwoord op deze vraag is in principe negatief. Op grond van de
productveiligheidswetgeving beschikt de productgebruiker niet over een eigen recht tegenover
de producent.3255
Ook in de Amerikaanse rechtspraak wordt opgemerkt dat de consument niet
beschikt over een rechtstreeks actiemiddel, bijvoorbeeld in die zin dat deze de schending van
de kennisgevingsverplichting op grond van section 15 CPSA kan inroepen.3256
Dit betekent
niet dat de gebruiker geen rechten heeft.
3250
A. SCALIA en F. GOODMAN, “Procedural aspects of the consumer product safety act”, UCLA L.Rev. 1972-73,
afl. 20, (899) 948. 3251
F.M. COVEY en B.H. SCHOUMACHER, “A new consumer remedy: product recall”, Loy.Cons.L.Rep. 1988-89,
afl. 1, (1) 5. 3252
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 215. 3253
A. SCIASCIA, “Safe or sorry: how the precautionary principle is changing Europe’s consumer safety
regulation regime and how the United States’ Consumer Product Safety Commission must take notice“,
Admin.L.Rev. 2006, afl. 58, (689) 706. 3254
Cf.infra: randnrs. 629-655. 3255
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 13 en V. PIRE en C. NICAISE, “Développements récents en
matière de sécurité des produits et des services (lois du 4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en matière de
responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR 2004, 13794, nr. 6. 3256
Drake v. Honeywell, Inc., 797 F.2d 603 (1986); Copely v. Heil-Quaker Corporation, 818 F.2d 866 (1987) en
Kloepfer v. Honda Motor Company, 898 F.2d 1452 (1990).
461
527. Naar Belgisch recht kan iedere belanghebbende3257
zich in de eerste plaats wenden tot
het Centraal Meldpunt voor Producten.3258
Hoewel deze klacht geenszins automatisch een
corrigerende actie met zich meebrengt, kan het er wel een aanleiding toe zijn. Zoals
toegelicht, zal het Centraal Meldpunt de informatie doorgeven aan de overheid, die op haar
beurt kan beslissen om – na het uitvoeren van een risicobeoordeling – een maatregel op te
leggen.
In de VSA staan zelfs ruimere middelen open voor ontevreden consumenten en
productgebruikers. Men kan in Amerika namelijk klacht indienen bij de CPSC via een eigen
hotline die exclusief bevoegd is voor de melding van onveilige producten. Deze melding kan
per telefoon, per fax of per internet gebeuren en dit gedurende 24 uur per dag.3259
Bovendien
werd in de CPSIA 2008 de verplichting opgenomen om een publieke, interactieve, online
databank aan te leggen.3260
De consument kan in Amerika bijgevolg online, telefonisch of per
brief een klacht indienen die vervolgens in de online te raadplegen database terecht komt,
nadat de producent de mogelijkheid heeft gehad om hierop te reageren.3261
Deze database
bevat onder andere volgende zaken: informatie over productongevallen, informatie over
section 15-kennisgevingen en informatie over vrijwillige corrigerende acties.3262
Het moge
duidelijk zijn dat op dit punt een vergevorderde automatisering geldt in de VSA, zeker in
vergelijking met de Europese situatie.
528. Behoudens dit klachtrecht bij de overheid, beschikt de consument/productgebruiker,
op basis van de algemene productveiligheidswetgeving, niet over een mogelijkheid om een
corrigerende maatregel af te dwingen.3263
Dit betekent niet dat de consument niet via bepaalde
civielrechtelijke handhavingsmiddelen één en ander kan afdwingen. Hierboven werd immers
aangegeven dat op grond van de algemene zorgvuldigheidsnorm een verplichting tot
corrigerende actie aangenomen kan worden.3264
De productgebruiker zou aldus op individuele
wijze een maatregel – of minstens een schadevergoeding voor het ontbreken ervan – kunnen
afdwingen via artikel 1382 BW.
3257
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en Product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 468. 3258
Artikel IX.12, 1° Wetboek Economisch Recht. Zie hierover: V. PIRE en C. NICAISE, “Développements
récents en matière de sécurité des produits et des services (lois du 4 avril 2001 et du 18 décembre 2002) et en
matière de responsabilité du fait des produits défectueux”, RGAR 2004, 13794, nr. 6. 3259
K. HANSSEN, “Product recall: (kinder)ziektes in producten en wetgeving”, Limb.Rechtl. 2001, (1) 6. 3260
Section 212, (a) Consumer Product Safety Improvement Act 2008. Zie hierover: F. LEONE en B.J. BERGER,
“The Consumer Product Safety Improvement Act, its implementation and its liability implications”, Def.
Counsel J. 2009, afl. 76, (300) 309. 3261
Section 212, (b), (2)-(6) Consumer Product Safety Improvement Act 2008. Voor meer over deze procedure,
zie: L. CORNELL, “Product liability and internet prevention: the CPSC online consumer database”,
Loy.Cons.L.Rev. 2011-12, afl. 24, (254) 271-274. 3262
Section 212, (b) Consumer Product Safety Improvement Act 2008. 3263
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 32. 3264
Cf.supra: randnr. 514.
462
Daarnaast kan de consument trachten om via de productaansprakelijkheidswetgeving
corrigerende maatregelen af te dwingen dan wel schadevergoeding te verkrijgen vanwege het
niet-uitvoeren van dergelijke maatregel. Sommigen menen evenwel dat het slachtoffer vaak
nog geen schade geleden heeft in dat geval, zodat het moeilijk wordt om de producent
aansprakelijk te stellen voor het niet-uitvoeren van een corrigerende maatregel. 3265
Wat dit
laatste betreft, moet gewezen worden op de uitspraak van het Hof van Justitie in de zaak
Boston Scientific Medizintechnik. Het Hof was in casu van oordeel dat de kosten van de
preventieve vervanging van een product in aanmerking te nemen zijn als te vergoeden schade
in de zin van de Richtlijn Productaansprakelijkheid.3266
Aangezien het Hof de kosten van
lichamelijke letsels ter preventie van een productongeval erkent als te vergoeden schade, moet
aangenomen worden dat de gebruiker van een (potentieel) onveilig product wel degelijk over
een zeker civielrechtelijk afdwingingsrecht beschikt ten opzichte van de producent. De
gebruiker kan namelijk overgaan tot een corrigerende maatregel om een ongeval te
voorkomen en vervolgens de eventuele kosten hiervan verhalen op de producent, althans in
zoverre het gaat om personenschade. De facto wordt op die manier aan de productgebruiker
een zeker rechtstreeks afdwingingsrecht toegekend, althans wat zijn individuele situatie
betreft.
Deze stelling behoeft wel een belangrijke nuance. Het Hof van Justitie oordeelde namelijk dat
enkel wat noodzakelijk is om de schadelijke gevolgen van een gebrekkig product te verhelpen
en om het veiligheidsniveau te herstellen voor vergoeding in aanmerking komt.3267
Meer
specifiek stelt advocaat-generaal bij het Hof van Justitie BOT dat nagegaan moet worden of de
maatregel noodzakelijk en evenredig is, wat betekent dat deze geschikt is om het betrokken
risico te voorkomen en niet vervangen kan worden door een minder ingrijpende maatregel.3268
Hoewel aan de productgebruiker een zeker afdwingingsrecht toegekend wordt, moeten enkel
de kosten van noodzakelijke en evenredige maatregelen vergoed worden door de producent.
Met deze nuancering moet ingestemd worden teneinde op de producent geen te zware last te
leggen en om de gebruiker van een (potentieel) onveilig product geen carte blanche te geven
om eigenhandig maatregelen te nemen. Enkel wanneer deze noodzakelijke en evenredige
maatregelen uitvoert ter voorkoming van een productongeval, zullen de kosten hiervan via de
Richtlijn Productaansprakelijkheid vergoed worden door de producent. Of al dan niet sprake
is van noodzakelijke en evenredige maatregelen, is een kwestie die door de feitenrechter
beoordeeld moet worden in functie van alle concrete omstandigheden. Verschillende
elementen – zoals de aard van het product, de doelgroep van het product en de ernst van een
mogelijk ongeval – zijn hierbij richtinggevend.
3265
A. PAULI, “Die Produktbeobachtungspflichten in der verbraucherpolitischen Auseinandersetzung”, PHI
1984-85, afl. 5, (134) 145 en N.E. BOBBERT, “Product recall – geen halve maatregel”, TvC 1996, afl. 1, (5) 12. 3266
Cf.supra: randnr. 230. 3267
Arrest Hof van Justitie van 5 maart 2015, Boston Scientific Medizintechnik, gevoegde zaken C-503/13 en C-
504/13, overweging 49. 3268
Conclusie AG BOT in gevoegde zaken C-503/13 en C-504/13, Boston Scientific Medizintechnik [2014],
overweging 70.
463
529. Op grond van het bovenstaande, is het de vraag of de huidige regelgeving voldoende
bescherming biedt aan de consument en de productgebruiker. Of moeten deze personen meer
rechten krijgen bijvoorbeeld in die zin dat ze rechtstreeks corrigerende maatregelen kunnen
afdwingen? Bepaalde rechtsleer is van mening dat het vanuit juridisch-technisch oogpunt zo
goed als onmogelijk is om de productgebruiker dergelijke afdwingingsrechten toe te kennen.
Deze rechtsleer meent namelijk dat de productgebruiker noodzakelijk op de hoogte is van een
eventueel risico op het moment dat hij een maatregel wil afdwingen. Aangezien de
individuele gebruiker zich dan niet langer in een gevaarssituatie bevindt, heeft hij ook geen
belang meer bij het afdwingen van enige corrigerende actie.3269
Slechts in uitzonderlijke
situaties – bijvoorbeeld in het geval van ingeplante hartkleppen – is de gebruiker dermate aan
het product gebonden dat hij het wel verder moet gebruiken.3270
Enkel in die gevallen wordt
de gevaarssituatie niet opgeheven door de kennis van het risico. Deze redenering kan niet
volledig bijgetreden worden. Zelfs nadat de productgebruiker op de hoogte is van het risico,
heeft hij in de meeste gevallen nog belang bij de uitvoering van een corrigerende maatregel.
Zo zal hij bijvoorbeeld willen dat het product hersteld of terugbetaald wordt. Het lijkt dus niet
correct om vanuit de afwezigheid van een persoonlijk belang het gebrek aan verdergaande
rechten te rechtvaardigen.
Niettemin ben ik van oordeel dat de geldende regelgeving voldoende bescherming biedt aan
de consument en de productgebruiker. Het lijkt me voldoende om deze personen een
onrechtstreeks afdwingingsrecht toe te kennen in de vorm van een klachtmogelijkheid. Indien
het voor de productgebruiker immers mogelijk is om rechtstreeks corrigerende acties af te
dwingen, bestaat het gevaar dat lukraak en roekeloos te werk gegaan wordt. Bovendien is het
de vraag of een individuele actie wel voldoet.3271
Daarnaast kan de productgebruiker een
beroep doen op de (product)aansprakelijkheidswetgeving om tot handhaving over te gaan.
Indien de productgebruiker geconfronteerd wordt met een (potentieel) onveilig product, kan
hij zelf noodzakelijke en evenredige maatregelen nemen en de kosten hiervan verhalen op de
producent. Het moge duidelijk zijn dat de consument zo over vrij ruime bevoegdheden
beschikt op het gebied van corrigerende actie. Verdergaande mogelijkheden en rechtstreekse
afdwingingsrechten toekennen lijkt mij dan ook niet wenselijk noch mogelijk. Wat eventueel
wel beter kan, is de toegang van de consument tot dit klachtenrecht en alle bijhorende
informatie omtrent onveilige producten. Naar analogie met de situatie in de VSA kan
bijvoorbeeld gepleit worden voor hotlines die 24h/24h ter beschikking staan en toegankelijke
databanken met daarop alle informatie omtrent het neerleggen van klachten over onveilige
producten en de producten die aan een maatregel onderworpen zijn.
3269
N.E. BOBBERT, “Product recall – geen halve maatregel”, TvC 1996, afl. 1, (5) 12. 3270
P.M. STORM, Product recall: het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 32. 3271
N.E. BOBBERT, “Product recall – geen halve maatregel”, TvC 1996, afl. 1, (5) 12.
464
HOOFDSTUK II. VOORBEREIDING VAN EEN
CORRIGERENDE MAATREGEL
AFDELING 1. ALGEMEEN
§ 1. BELANG
530. De beslissing tot en uitvoering van een corrigerende maatregel kan op grote
organisatorische barrières stuiten.3272
De volledige procedure vereist immers heel wat werk en
een goede organisatie.3273
Verder is het zo dat geen enkele producent kan garanderen dat hij
nooit een onveilig product zal fabriceren of gehouden zal zijn tot een corrigerende
maatregel.3274
Bovendien zijn twee corrigerende acties nooit identiek.3275
Aangezien de
snelheid van een corrigerende maatregel cruciaal is, is een goede voorbereiding van niet te
onderschatten belang.3276
Meer zelfs is een goede voorbereiding de beste remedie in situaties
waarin corrigerende actie geboden is.3277
Niettemin blijkt uit een recente studie dat weinig bedrijven voldoende voorbereid zijn op
crisissituaties waarin onder andere corrigerende actie nodig is.3278
Ten onrechte denken veel
ondernemingen klaarblijkelijk te optimistisch dat ze niet geconfronteerd zullen worden met
corrigerende maatregelen.3279
De woorden corrigerende actie – net zoals
productaansprakelijkheid – wekken verder bij de meeste producenten doorgaans gevoelens
van angst op.3280
De producent doet er echter goed aan om er van uit te gaan dat hij met
dergelijke maatregelen geconfronteerd zal worden.3281
Hoewel niemand graag overgaat tot
een corrigerende maatregel, heeft men er belang bij – wanneer dit toch nodig blijkt te zijn –
dat er snel en effectief gehandeld wordt.3282
De voordelen van een goede voorbereiding zijn
velerlei.
3272
W. VAN ZANT, “Risico-aansprakelijkheid als etiket, schuldaansprakelijkheid in de praktijk?”, Adv. 1987, afl.
5, (101) 109. 3273
K. HANSSEN, “Product recall: (kinder)ziektes in producten en wetgeving”, Limb.Rechtl. 2001, (1) 2. 3274
T. KLINDT, M. POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement, Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008,
7 en 9. 3275
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 55 en The regulated products handbook 2013, 23. 3276
G. FISK en R. CHANDRAN, “How to trace and recall products”, Harvard Business Review 1975, (90) 93; H.
ABBOTT, Product safety manual, Product Safety Limited, Kingston upon Thames, 1985, 56 en A. RISWADKAR,
“Product recall program”, Professional Safety 1988, vol. 33, afl. 8, (19) 19. 3277
M.R. LEMOV en J.I. HEWITT, “Can you risk a recall?”, Bus.L.Today 1999-2000, afl. 9, (26) 31. 3278
FRESHFIELDS BRUCKHAUS DERINGER, “Containing a crisis: dealing with corporate disasters in the digital
age”, 2013, beschikbaar via:
http://www.freshfields.com/uploadedFiles/SiteWide/News_Room/Insight/Campaigns/Crisis_management/Conta
ining%20a%20crisis.pdf. 3279
R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996, 168 en
F.J.H. SCHUURMAN, “Recall, het terugroepen van een product” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 11. 3280
B.J. RIORDAN, “Unravelling the mystery – a comparative introduction to product liability law in the US and
Europe”, S.C.J.Int.L.&Bus. 2003-04, afl. 1, (27) 28. 3281
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 318. 3282
Recall Handbook 2012, 2.
465
531. Een goede voorbereiding leidt er toe dat de corrigerende actie succesvoller is en
minder kosten met zich meebrengt.3283
Wanneer een maatregel niet efficiënt uitgevoerd wordt,
kan dit zeer hoge kosten meebrengen, onder andere als gevolg van
aansprakelijkheidsprocedures.3284
De kosten die gepaard gaan met de voorbereiding zijn vaak
een “koopje” in vergelijking met de kosten die men maakt bij het onvoorbereid uitvoeren van
een maatregel.3285
Het is met andere woorden beter om meer te betalen voor een goed stand-
by-plan dan achteraf hogere kosten te moeten dragen als gevolg van een onvoorbereide
maatregel.3286
De voorbereide uitvoering van een corrigerende maatregel leidt er verder toe dat men sneller
kan starten met het herstellen van het consumentenvertrouwen en met het uitwerken van
bijkomende veiligheidsstandaarden en/of -procedures.3287
Een zorgvuldige voorbereiding zal
bijgevolg onnodige negatieve effecten voor de betrokken onderneming op langere termijn in
belangrijke mate voorkomen.3288
De mate waarin de producent tijdig en zorgvuldig reageert
op onveilige producten heeft eveneens een belangrijke invloed op de economische impact op
het bedrijf en de attitude van de consument ten opzichte van deze firma.3289
De
productgebruiker reageert doorgaans immers positiever wanneer de maatregel op snelle wijze
uitgevoerd wordt.3290
Consumenten verwachten geen absoluut veilige producten, maar ze
verwachten wel dat zodra er zich een probleem voordoet, er tijdig en correct actie
ondernomen wordt.3291
Een goede voorbereiding zal ook paniek en fouten in de uitvoering
van de maatregel kunnen vermijden of minstens verminderen.3292
3283
AMERICAN SOCIETY FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION INTEREST GROUP, The
product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 4. 3284
D.G. WIX en P.J. MONE, “Planning for and implementing a product recall”, Def. Counsel J. 2007, afl. 74,
(220) 220. 3285
G. FISK en R. CHANDRAN, “How to trace and recall products”, Harvard Business Review 1975, (90) 96; A.
RISWADKAR, “Product recall program”, Professional Safety 1988, vol. 33, afl. 8, (19) 19 en AMERICAN SOCIETY
FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION INTEREST GROUP, The product recall planning
guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 49. 3286
A. RISWADKAR, “Product recall program”, Professional Safety 1988, vol. 33, afl. 8, (19) 22. 3287
J.C. SHERIDAN, “Identification records and systems” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New
York, Conference Board, 1974, (72) 76. 3288
G.M.F. SNIJDERS, Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 69. 3289
M.N. KRAMER, D. COTO en J.D. WEIDNER, “The science of recalls”, Meat Science 2005, afl. 71, (158) 160
en The regulated products handbook 2013, 35. 3290
A. PAULI, “Die Produktbeobachtungspflichten in der verbraucherpolitischen Auseinandersetzung”, PHI
1984-85, afl. 5, (134) 136. 3291
R.D. CHAPIN, “Implications for business” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York,
Conference Board, 1974, (23) 24. 3292
F.J.H. SCHUURMAN, “Recall, het terugroepen van een product” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek
integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 3.
466
§ 2. WETTELIJKE VERPLICHTINGEN
532. De productveiligheidswetgeving stelt dat de producent maatregelen moet nemen,
afgestemd op de kenmerken van de door hen geleverde producten, om op de hoogte te blijven
van mogelijke risico’s van deze producten enerzijds en om passende acties te ondernemen om
deze risico’s te voorkomen – waaronder het uit de handel nemen of terugroepen –
anderzijds.3293
Uiteindelijk komt het aan de producent toe om na te gaan op welke wijze hij
invulling geeft aan deze verplichting in het algemeen en op welke wijze hij een eventuele
corrigerende maatregel voorbereidt in het bijzonder. Bij wijze van voorbeeld somt de
Richtlijn Productveiligheid enkele maatregelen op die de producent kan nemen in dit
verband.3294
Hiertoe behoren: de vermelding van de identiteit en contactinformatie van de
producent op het product, het uitvoeren van steekproeven, het onderzoek van klachten en het
bijhouden van een klachtenregister.3295
Uit een lezing van de Richtlijn Productveiligheid blijkt
dat de genoemde maatregelen enkel als een voorbeeld – en dus als een mogelijkheid –
voorgesteld worden, zonder dat de producent verplicht is om hieraan te voldoen.3296
Ook in de
rechtsleer wordt gezegd dat de Richtlijn Productveiligheid slechts enkele voorbeelden geeft
van mogelijke voorbereidende handelingen.3297
Hoewel deze bepaling oorspronkelijk letterlijk
overgenomen was in het Belgische recht,3298
meende de Raad van State dat niet ingestemd
kan worden met dergelijke voorbeelden in de wetgeving.3299
Aangezien artikel 7, §2, lid 2 van
de oorspronkelijke Wet Productveiligheid – thans: artikel IX.8, §, 2, lid 2 Wetboek
Economisch Recht – in 20053300
in andere bewoordingen alsnog ingevoerd werd, kan hieruit
afgeleid worden dat de opgesomde maatregelen als een verplichting voor de producent
aangezien moeten worden, althans wat België betreft.3301
De vermelding op het product, of op de verpakking, van de identiteit en de contactinformatie
van de producent alsmede de referentie van het product, is op die manier een maatregel die
naar Belgisch recht nageleefd moet worden door de producent.3302
Deze maatregel heeft tot
doel dat onveilige producten tijdig opgemerkt worden en dat de producent snel geïdentificeerd
en gewaarschuwd wordt.3303
De overige maatregelen – zoals het bijhouden van een
klachtenregister en het uitvoeren van steekproeven – blijven facultatief. In het Wetboek
Economisch Recht worden deze immers enkel opgelegd ‘in alle gevallen waarin dat
toepasselijk is’.3304
Uit de gebruikte bewoordingen kan opgemaakt worden dat het van
3293
Artikel 5, §1, lid 3 Richtlijn Productveiligheid en artikel IX.8, §2, lid 1 Wetboek Economisch Recht. 3294
Soortgelijke opsomming is te vinden in artikel IX.8, §2, lid 2 Wetboek Economisch Recht. 3295
Artikel 5, §1, lid 4 Richtlijn Productveiligheid. 3296
Artikel 5, §1, lid 4 Richtlijn Productveiligheid zegt immers: ‘Tot deze maatregelen behoren bijvoorbeeld …’ 3297
I. DEMUYNCK, “De bescherming van de consument tegen gevaarlijke, gebrekkige en niet-conforme
producten” in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), De consument in het recht: verwend,
verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, (7) 21. 3298
Art. 7, in fine wetsvoorstel betreffende de veiligheid van de verbruikers, Parl.St. Kamer, 399/9, 6. 3299
Advies Raad van State, Parl. St. Kamer 2001-02, nr. 1995/1, 28. 3300
Artikel 14 wet 27 december 2005 houdende diverse bepalingen, BS 30 december 2005 (ed. 2). 3301
De huidige bepaling stelt immers: ‘Tot deze maatregelen behoren onder andere:…’. 3302
Over deze traceerbaarheidsplicht, cf.infra: randnrs. 538-547. 3303
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 463. 3304
Artikel IX8, §2, lid 2, 2° Wetboek Economisch Recht.
467
produc(en)t tot produc(en)t afhangt, of al dan niet dergelijke maatregelen genomen moeten
worden.
533. Behoudens een specifieke verplichting op het gebied van identificatie en
traceerbaarheid, komt het voor het overige aan de producent/distributeur toe om een concrete
invulling te geven aan de voorbereiding van een corrigerende actie. Hierbij is de algemene
zorgvuldigheidsnorm richtinggevend. De producent en distributeur moeten met andere
woorden die voorbereidingsmaatregelen treffen die een normaal, zorgvuldig
producent/distributeur zou nemen, gegeven de omstandigheden. In het algemeen wordt
hieronder begrepen dat de producent voldoende post-market-controles uitvoert en voorziet in
goede productbewakingssystemen.3305
Hiermee wordt bijvoorbeeld gedoeld op het
systematisch contact houden met verkopers of het ontdekken van gebreken via feedback.3306
Ook via het bijhouden van een klachtensysteem kunnen problemen tijdig gesignaleerd
worden.3307
Hoewel de richtlijn geen uitdrukkelijke verplichtingen bevat in die zin, heeft een
zorgvuldige klachtenregistratie wel vele voordelen. Consumentenklachten zijn vaak immers
een waardevolle bron van informatie.3308
Zo wordt de producent doorgaans sneller op de
hoogte gebracht zowel van systematische problemen als van occasionele problemen, wat
sneller tot een risicobeoordeling en eventuele maatregel kan leiden. Het is bijgevolg
aangeraden dat de producent beschikt over een klachtensysteem met een soort van early-
warning-procedure om tijdig problemen te signaleren.3309
Daarnaast is er nood aan een goed product safety management in het algemeen.3310
Hierbij is
het gebruik van crisis-management-technieken aangeraden zoals het opstellen van algemene
planningen en het uitwerken van standaardprocedures.3311
De wijze waarop het product safety
management concreet gevoerd wordt, is afhankelijk van de omvang van het bedrijf en de aard
van de producten.3312
Voor een helder overzicht van alle mogelijk te nemen voorbereidingen,
kan verwezen worden naar de Recall Preparednecc Checklist van de CCH.3313
Twee
elementen worden tot slot in zo goed als alle richtsnoeren naar voren geschoven als cruciaal in
de voorbereiding van een corrigerende maatregel. Het gaat over het zogenaamde recall-plan
3305
Gids voor corrigerende actie, 14; G.H. ROBERTSON, “Identification of product for potential recall” in P.
MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York, Conference Board, 1974, (66) 70; G.M.F. SNIJDERS,
Produktenrecht: drie aspecten in Europees perspectief, Deventer, Kluwer, 1990, 51-52 en M.N. KRAMER, D.
COTO en J.D. WEIDNER, “The science of recalls”, Meat Science 2005, afl. 71, (158) 159. 3306
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 465. 3307
W. VAN DER MEER en M.E. HOMAN, Product recall: een handleiding, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1998, 3. 3308
D. VAN AKEN, W.A.M. HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van
veilige producten, Utrecht, Lemma BV, 1996, 114. 3309
W. VAN DER MEER en M.E. HOMAN, Product recall: een handleiding, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1998, 3. 3310
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 181-182. 3311
C. HODGES, Product liability. European laws and practice, Londen, Sweet & Maxwell, 1993, 114. 3312
E.P MCGUIRE, “Introduction” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York, Conference
Board, 1974, (1) 7 en J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink,
1991, 188-189. 3313
CCH, Managing for products liability avoidance, Chicago, CCH Incorporated, 1996, 112-113. In
soortgelijke zin, zie: H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product
recall plan, Londen, Pitman Publishing, 1991, 136-139.
468
en het recall-team en/of de recall-coördinator. Zij verdienen hierna dan ook iets meer
toelichting.
AFDELING 2. RECALL-PLAN EN RECALL-TEAM
§ 1. RECALL-PLAN
534. Elke onderneming die potentieel risico’s loopt, doet er goed aan om
gestandaardiseerde en gedocumenteerde procedures op te stellen, waarin de verschillende
stappen van de maatregel beschreven worden en concreet op de eigen risico’s toegepast
worden.3314
De producent beschikt bijgevolg best over een recall-plan.3315
Hierin wordt het
organisatorische kader uitgewerkt van eventuele corrigerende acties.3316
Dit recall-plan moet
aangezien worden als een autoritair document dat de noodzakelijke informatie bevat omtrent
de wijze waarop men zal handelen in geval van een corrigerende maatregel.3317
Een dergelijk
plan zal er onder meer toe leiden dat geen dubbel werk geleverd wordt, dat de effectiviteit van
de maatregel verhoogt en dat minder kosten gemaakt moeten worden3318
Een vooraf
uitgeschreven plan wordt dan ook beter geacht dan telkens een ad hoc-plan te moeten
uitwerken omtrent de uit te voeren maatregel.3319
Volgens sommigen is een draaiboek op het gebied van corrigerende acties niet mogelijk
omdat elk product anders is, elke producent anders is en elk risico een andere oorzaak
heeft.3320
Anderen menen dan weer dat een gedetailleerd plan problemen kan vermijden en
dubbel werk vermijdt.3321
Naar mijn mening is een tussenoplossing te verdedigen. De
uitwerking van een recall-plan is zeker nuttig bij de beslissing tot en uitvoering van
corrigerende actie. Aangezien elk product, elke producent en elk risico anders is, moet er wel
over gewaakt worden dat niet te veel in detail getreden wordt en dat voldoende vrijheid
bestaat om het plan aan te passen aan de concrete omstandigheden. Niettemin doet dit geen
afbreuk aan de mogelijkheid en wenselijkheid om te voorzien in dergelijke algemene
voorbereiding.
3314
J.D.P KASPER, J.G.A.M. LEMMINK, J.C.M. NIJSEN, G.J. RIJKEN en J.G.J. RINKES,
Producktenaansprakelijkheid, klachten en kwaliteit, Utrecht, Lemma BV, 1995, 108; D.G. WIX en P.J. MONE,
“Planning for and implementing a product recall”, Def. Counsel J. 2007, afl. 74, (220) 221 en R.T. KENAGY en
M. FOX, “Consumer product recalls: the United States experience and some international implications”, Business
Law Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 102. 3315
E.P MCGUIRE, “Introduction” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York, Conference
Board, 1974, (1) 7; A. PAULI, “Die Produktbeobachtungspflichten in der verbraucherpolitischen
Auseinandersetzung”, PHI 1984-85, afl. 5, (134) 140; J.F.R BAER, V. CHEN, A.P. LOEWINGER, S. LUND, D.
URBAS en W.C. YEW, “Product recall – International sales, franchising and product liability law perspectives in
the United States, Canada, Europe, Signapore and China”, International Journal of Franchising Law 2007, vol.
5, afl. 5-6, (5) 13 en R. MEIER, “Sind Rückrufrisiken (noch) versicherbar?”, VW 2009, (1111) 1114. 3316
AMERICAN SOCIETY FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION INTEREST GROUP, The
product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 4. 3317
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 58. 3318
A. RISWADKAR, “Product recall program”, Professional Safety 1988, vol. 33, afl. 8, (19) 20. 3319
H. ABBOTT, Product safety manual, Product Safety Limited, Kingston upon Thames, 1985, 56. 3320
D.L. MALICKSON, “Are you ready for a product recall?”, Business Horizons 1983, (31) 31. 3321
M.N. KRAMER, D. COTO en J.D. WEIDNER, “The science of recalls”, Meat Science 2005, afl. 71, (158) 160.
469
Hierbij is het tevens van belang om op te merken dat sommige verzekeringspolissen, gericht
op de kosten van corrigerende maatregelen, vereisen dat een recall-plan in voege is dat
bovendien voorgelegd werd aan de verzekeraar.3322
Enkel onder die voorwaarde zal dekking
verleend worden voor de contractueel overeengekomen kosten van corrigerende acties.
Bijkomend is het hebben van een recall-plan vanuit verzekeringsoogpunt dus aangeraden en
soms zelfs contractueel verplicht.
535. In het recall-plan – ofwel het “rampenplan” – kunnen een aantal vragen gesteld
worden zoals welke feiten verzameld moeten worden, wie er bij de maatregel betrokken moet
worden, wie de beslissingen neemt en hoe er wordt omgegaan met de pers.3323
In het plan kan
onder meer ook aangeduid worden wie deel uitmaak van het interdisciplinair recall-team3324
en kunnen contactgegevens van technische en juridische experten aangelegd worden.3325
Verder is het van belang dat een strategie omtrent de risicoanalyse uiteengezet wordt.3326
Daarnaast kan in bepaalde mate de communicatiestrategie van de producent bepaald worden
teneinde de effectiviteit van eventuele maatregelen te verhogen.3327
Zo kan zelfs voorzien
worden in een blauwdruk van een advertentie, wat tijdsbesparend werkt wanneer een
maatregel genomen wordt en wat er bijkomend voor zorgt dat geen of althans minder fouten
gemaakt worden wanneer men nadien onder tijdsdruk moet handelen.3328
Aangezien verschillende vragen bij elke corrigerende maatregel terugkomen,3329
is het van
belang om in het recall-plan een checklist op de nemen met alle punten waaraan voor, tijdens
en na de uitvoering van de maatregel voldaan moet zijn.3330
Op die manier vermijdt de
producent dat zaken uit het oog verloren worden. In de checklist kunnen onder andere vragen
opgenomen worden omtrent de controlesystemen van de producent, de risicoanalyse en de
verzekering van productrisico’s.3331
Het recall-plan fungeert op die manier als een interne
richtlijn omtrent de wijze waarop zal omgegaan worden in geval van een corrigerende
maatregel.3332
Deze interne richtlijnen zijn van belang in eventuele
aansprakelijkheidsprocedures nadien. De al dan niet naleving van richtlijnen vormt dan wel
geen doorslaggevend bewijsmiddel maar is toch van niet te onderschatten belang.
3322
Dit is bijvoorbeeld expliciet opgenomen in de algemene voorwaarden van Chartis. 3323
F.J.H. SCHUURMAN, “Recall, het terugroepen van een product” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek
integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 4-7. 3324
Cf.infra: randnr. 537. 3325
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 472. 3326
A. RISWADKAR, “Product recall program”, Professional Safety 1988, vol. 33, afl. 8, (19) 20 en T. KLINDT, M.
POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement, Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008, 89. 3327
The regulated products handbook 2013, 24. 3328
R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996, 165-166
en W. VAN DER MEER en M.E. HOMAN, Product recall: een handleiding, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1998, 4. 3329
Recall Handbook 2012, 16-17 en The regulated products handbook 2013, 23-24. 3330
W. VAN DER MEER en M.E. HOMAN, Product recall: een handleiding, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1998, 9-10. 3331
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 223-224. 3332
T. KLINDT, M. POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement, Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008,
85.
470
536. Wanneer men werkt met een recall-plan moet dit vanzelfsprekend voldoende
nageleefd worden. Bijgevolg is het aangeraden om in raamcontracten tussen fabrikanten,
importeurs en distributeurs te anticiperen op toekomstige problemen.3333
Zo kunnen in het
recall-plan en de raamcontracten bijvoorbeeld de onderlinge verantwoordelijkheden
vastgelegd worden, de verplichtingen tot bijstand en samenwerking geconcretiseerd worden
en de financiële voorwaarden bepaald worden.
Tot slot is het nutig om een simulatie van een corrigerende maatregel uit te voeren.3334
Op die
manier kunnen de geldende procedures getest worden. Dit kan eventueel aanleiding geven tot
aanpassingen aan het plan, wat de voorbereiding op een corrigerende actie ten goede komt. In
diezelfde optiek doet de producent er goed aan om de richtlijnen op het gebied van
corrigerende actie periodiek te herbekijken, te evalueren en zo nodig aan te passen.3335
§ 2. RECALL-TEAM EN RECALL-COÖRDINATOR
537. Behoudens het opstellen van een recall-plan, moet de producent er ook voor zorgen
dat hij zijn personeel voldoende voorbereidt op een eventuele corrigerende maatregel.3336
Meer specifiek is het, volgens bepaalde rechtsleer, van belang dat de uiteindelijke
beslissingsbevoegdheid omtrent corrigerende acties steeds bij één persoon of één comité
ligt.3337
In die optiek is het aangeraden dat de producent een zogenaamd recall-team
installeert dat de mogelijkheid heeft om de risico’s te beoordelen en na te gaan welke
maatregelen genomen moeten worden.3338
Zo moet het team onder meer instaan voor het
verzamelen van informatie, het (laten) uitvoeren van de risicoanalyse en het nemen van
beslissingen.3339
Idealiter bestaat het recall-team uit mensen die kennis hebben over
verschillende zaken, zoals ontwerp, productie, kwaliteitszorg, distributie, marketing en
juridische aspecten.3340
Bovendien is het belangrijk dat leden uit diverse departementen deel
uitmaken van dit team alsook eventueel externen, zoals leden van een overheidsorganisatie of
3333
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 461. 3334
J.E. HAALAND, “Product recall problems and options – nondurable products” in P. MCGUIRE (ed.),
Managing product recalls, New York, Conference Board, 1974, (57) 62; D.E. JAMES, “Distribution channel
considerations” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York, Conference Board, 1974, (77) 81 en
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 319. 3335
AMERICAN SOCIETY FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION INTEREST GROUP, The
product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 67. 3336
A. PAULI, “Die Produktbeobachtungspflichten in der verbraucherpolitischen Auseinandersetzung”, PHI
1984-85, afl. 5, (134) 140. 3337
M.R. LEMOV en J.I. HEWITT, “Can you risk a recall?”, Bus.L.Today 1999-2000, afl. 9, (26) 30. 3338
L. SIMONT en M. VON KUEGELEN, “Belgium” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European product liability,
Londen, Buttersworths, 1992, (47) 72. 3339
D.L. MALICKSON, “Are you ready for a product recall?”, Business Horizons 1983, (31) 34. 3340
Gids voor corrigerende actie, 13.
471
van de media.3341
Er moet wel over gewaakt worden om het team niet te groot te maken,
teneinde diens snelle en effectieve werking niet in het gedrang te brengen.3342
Bovenop het recall-team, doet de producent er goed aan om één algemene recall-coördinator
aan te stellen, die de procedure coördineert.3343
De aanstelling van dergelijke coördinator
wordt door sommigen zelfs als een sleutelelement beschouwd.3344
Deze coördinator draagt de
eindverantwoordelijkheid van het recall-team alsook voor het opstellen van het recall-
plan.3345
Indien een recall-coördinator aangesteld wordt, is het van belang dat hij/zij
voldoende kennis heeft van de wetgeving en moet hij/zij in staat zijn om beslissingen te
nemen op het gebied van corrigerende maatregelen.3346
Doorgaans wordt de definitieve
beslissing wel nog steeds genomen door de daartoe bevoegde manager(s).3347
AFDELING 3. TRACEERBAARHEID VAN PRODUCTEN
538. Hoewel een goede voorbereiding van een corrigerende maatregel belangrijk is, zijn de
wetgevende bepalingen op dit gebied eerder beperkt en algemeen. De producent en
distributeur moeten zich bijgevolg laten leiden door de algemene zorgvuldigheidsnorm voor
de voorbereiding op corrigerende maatregelen. Welke maatregelen er concreet genomen
kunnen/moeten worden, blijft zo een feitenkwestie. Binnen de procedure van voorbereiding
op een corrigerende maatregel neemt de (eenvoudige) identificatie en traceerbaarheid van
producten echter een cruciale plaats in. Voor elk product, elk mogelijk type distributiesysteem
en zo goed als elke mogelijke corrigerende maatregel is traceerbaarheid van niet te
onderschatten belang.3348
Dit onderwerp verdient dan ook een meer uitvoerige bespreking.
3341
J.F. HUTCHINSON, “Procedural considerations in the company recall program” in P. MCGUIRE (ed.),
Managing product recalls, New York, Conference Board, 1974, (36) 37; J.W. LOCKE, “Organizational
considerations of a company recall program” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York,
Conference Board, 1974, (27) 29 en M.N. KRAMER, D. COTO en J.D. WEIDNER, “The science of recalls”, Meat
Science 2005, afl. 71, (158) 160. 3342
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 65. 3343
G. FISK en R. CHANDRAN, “How to trace and recall products”, Harvard Business Review 1975, (90) 94;
Recall Handbook 2012, 26-27; The regulated products handbook 2013, 33 en R.T. KENAGY en M. FOX,
“Consumer product recalls: the United States experience and some international implications”, Business Law
Review 2012-13, vol. 34, afl. 3, (95) 102. 3344
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 374. 3345
Gids voor corrigerende actie, 13. 3346
Recall Handbook 2012, 27. 3347
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 63. 3348
A. REGATTIERI, M. GAMBERI en R. MANZINI, “Traceability of food products: general framework and
experimental evidence”, Journal of Food Engineering 2007, afl. 81, (347) 347.
472
Vooraf moet het begrip “traceerbaarheid” (traceability) duidelijk afgelijnd worden aangezien
verschillende definities reeds het licht gezien hebben.3349
Zo wordt in de Europese
Verordening inzake levensmiddelen gewezen op ‘de mogelijkheid om … [lees: een product]
… door alle stadia van de productie, verwerking en distributie te traceren en te volgen’.3350
De Internationale Organisatie voor Standaardisatie (ISO) omschrijft traceerbaarheid van
producten dan weer als ‘de mogelijkheid om de oorsprong van materialen, het
productieproces, het distributieproces en de locatie na levering van het product te
traceren’.3351
In de rechtsleer is het begrip tot slot al omschreven als ‘de mate waarin de
producent in staat is de informatie over een bepaald product op korte termijn beschikbaar te
stellen zoals bijvoorbeeld waar en wanneer het product is geproduceerd, welke stadia van
distributie het heeft doorlopen en waar het product zich nu bevindt’.3352
Aansluitend bij deze
definities moet het begrip “traceerbaarheid” begrepen worden als de samenvoeging van twee
concepten.3353
Enerzijds is het van belang om het product en diens producent3354
alsmede de
oorzaken van eventuele gebreken te identificeren. Dit is de zogenaamde upstream-
traceerbaarheid. Anderzijds heeft traceerbaarheid betrekking op de mogelijkheid om het
product terug te vinden bij de eindgebruiker en deze te informeren over de betrokken
producten. Dit is de downstream-traceerbaarheid.
3349
Voor een overzicht van enkele definities, zie: M.H. JANSEN-VULLERS, C.A. VAN DORP en A.J.M. BEULENS,
“Managing traceability information in manufacture”, Int. Journ. of information management 2003, afl. 23, (395)
401-402; O. KEHAGIA, P. CHRYSOCHOU, G. CHRYSSOCHOIDIS, A. KRYSTALLIS en M. LINARDAKIS, “European
consumers’ perceptions, definitions and expectations of traceability and the importance of labels, and the
differences in these perceptions by product type”, Sociologia Ruralis 2007, vol. 47, afl. 4, (400) 401-402 en A.
REGATTIERI, M. GAMBERI en R. MANZINI, “Traceability of food products: general framework and experimental
evidence”, Journal of Food Engineering 2007, afl. 81, (347) 347-348. 3350
Artikel 3, §15 Verordening nr. 178/2002 van het Europees Parlement en de Raad van 28 januari 2002 tot
vaststelling van de algemene beginselen en voorschriften van de levensmiddelenwetgeving, tot oprichting van
een Europese Autoriteit voor voedselveiligheid en tot vaststelling van procedures voor
voedselveiligheidaangelegenheden, Pb.L. 1 februari 2002, afl. 31, 8. 3351
INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR STANDARDISATION (ISO), Standard 22005:2007. Traceability in the
feed and food chain – general principles and basic requirements for system design and implementation,
beschikbaar via http://www.iso.org. 3352
M. VAN EMPEL en H.A. RITSEMA, Aansprakelijkheid voor produkten, Deventer, Kluwer, 1987, 124. 3353
Voor uitvoerige bespreking, zie: D. VERHOEVEN, “Het in het verkeer brengen en traceren van (gebrekkige)
producten” (noot onder Bergen 7 februari 2013), DCCR 2013, afl. 99, (85) 93-94. In soortgelijke zin, zie: R.M.
JACOBS, “Product recall – a vendor/vendee nightmare”, Microelectron. Raliab. 1996, vol. 36, afl. 1, (101) 103. 3354
Hiermee wordt niet enkel de eindproducent bedoeld maar ook alle andere tussenschakels in het productie- en
distributieproces gaande van grondstoffenproducent tot eindverkoper.
473
§ 1. BELANG VAN TRACEERBAARHEID
539. Hoewel onderzoek aangetoond heeft dat de consument niet echt op de hoogte is van
wat traceerbaarheid juist is, en er bijgevolg ook weinig belang aan hecht,3355
is de eenvoudige
traceerbaarheid van producten, van enorm belang. Vooreerst is dit zo met het oog op de
productaansprakelijkheidswetgeving.3356
Het ogenblik van de inverkeerstelling van een
product is een belangrijk moment voor deze wetgeving.3357
Welnu, indien een product
eenvoudig te traceren is, kan gemakkelijk nagegaan worden tot welk lot het product behoort
en bijgevolg wat het moment van de inverkeerstelling ervan is. Daarnaast is de eenvoudige
identificatie en traceerbaarheid van belang om uit te maken op welk niveau van het
productieproces het gebrek is ontstaan en wie hiervoor verantwoordelijk is.3358
Ook voor de
vervaltermijn uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid vormt traceability het sleutelwoord
aangezien de producent moet aantonen wanneer het product in het verkeer gebracht werd.3359
Hetzelfde geldt voor het verweermiddel op grond waarvan de producent aannemelijk kan
maken dat er geen gebrek was bij de inverkeerstelling dan wel dat dit gebrek slechts nadien is
ontstaan.3360
Tot slot is een goed traceerbaarheidssysteem het sleutelelement voor de
leverancier die zich van aansprakelijkheid wil bevrijden. Hiertoe moet de leverancier
aantonen wie hem het product geleverd heeft.3361
540. Verder vormt de eenvoudige traceerbaarheid van een product, de producent, de
eindgebruikers en de oorzaak van het probleem één van de sleutels voor een efficiënte
uitvoering van diverse corrigerende maatregelen, zoals een waarschuwingsactie, een uit-de-
handel-name, een terugroepactie of een product recall.3362
De producent die geen of een
onvoldoende traceerbaarheidssysteem installeert, zal bij een corrigerende actie zo goed als
3355
O. KEHAGIA, P. CHRYSOCHOU, G. CHRYSSOCHOIDIS, A. KRYSTALLIS en M. LINARDAKIS, “European
consumers’ perceptions, definitions and expectations of traceability and the importance of labels, and the
differences in these perceptions by product type”, Sociologia Ruralis 2007, vol. 47, afl. 4, (400) 412 en W. VAN
RIJSWIJK, L.J. FREWER, D. MENOZZI en G. FAIOLI, “Consumer perceptions of traceability: a cross-national
comparison of the associated benefits”, Food Quality and Preference 2008, afl. 19, (452) 453. 3356
Zie hierover ook: D. VAN DE GEHUCHTE, Productaansprakelijkheid in België, Gent, Mys & Breesch, 2000,
43, 52 en 57. 3357
Cf.supra: randnrs. 255-256. 3358
D. LEIPZIGER en E. EPEMA, “A guide to traceability”, CBI News Bulletin 2006, (8) 9-10 en H. DAI, M.M.
TSENG en P.H. ZIPKIN, “Design of traceability systems for product recall” (9 november 2011), beschikbaar via
http://ssrn.com/abstract=1619172, 2. 3359
In het algemeen hierover, cf.supra: randnr. 285. 3360
In het algemeen hierover, cf.supra: randnrs. 261-262. 3361
In het algemeen hierover, cf.supra: randnrs. 69-71. 3362
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 8; Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn
inzake algemene productveiligheid, 2010/2085(INI), overwegingen 20-23; D.L. MALICKSON, “Are you ready for
a product recall?”, Business Horizons 1983, (31) 32; M. VAN EMPEL en H.A. RITSEMA, Aansprakelijkheid voor
produkten, Deventer, Kluwer, 1987, 124; M.H. JANSEN-VULLERS, C.A. VAN DORP en A.J.M. BEULENS,
“Managing traceability information in manufacture”, Int. Journ. of information management 2003, afl. 23, (395)
411; W. VERBEKE en J. ROOSEN, “Market differentiation potential of country-of-origin, quality and traceability
labeling”, Journal of Int.L. and Trade Policy 2009, vol. 10, afl. 1, (20) 22 en M. TIMPERT-DE VRIES, “Product
recall, de rol van de NVWA en het BW”, 10 juni 2016, beschikbaar via http://amweb.nl/partnernieuws-
2999257/product-recall-rol-nvwa-en-bw.
474
blind handelen.3363
Een betrouwbaar traceerbaarheidssysteem zorgt er daarentegen voor dat
ongevallen verminderd worden, dat gerechtelijke procedures vermeden worden en vooral dat
de goede naam van de producent niet op het spel gezet wordt.3364
Traceerbaarheid is in de eerste plaats van belang om de oorzaak van het probleem te
achterhalen.3365
Specifiek moet nagegaan worden in welke fase van het productieproces het
gebrek is opgetreden en wat hiervan de mogelijke gevolgen zijn.3366
Dit is van belang voor de
risicobeoordeling.3367
Daarnaast moeten de producent en het product voldoende
identificeerbaar zijn.3368
Het is belangrijk dat de eindgebruikers, de distributeurs en de
overheid de producent kunnen identificeren en hem inlichtingen over het (potentieel)
onveilige product kunnen verschaffen.3369
Via deze informatie kan ook afgebakend worden
hoeveel producten aangetast zijn en welke producten aan de corrigerende actie onderhevig
zijn.3370
Hoe meer gedetailleerde informatie beschikbaar is, hoe minder producten
onderworpen worden aan de maatregel, wat de kosten ervan drukt.3371
Dit alles wordt, zoals
gezegd, de upstream-traceerbaarheid genoemd.3372
Daarnaast moet, in omgekeerde zin, de
consument/eindgebruiker van het product eenvoudig te traceren zijn.3373
Deze moet
vervolgens, via productreferenties, kunnen vaststellen of zijn product al dan niet behoort tot
de reeks aangetaste producten.3374
Bij gebrek aan een goed traceerbaarheidssysteem bestaat
het gevaar dat niet alle producten/eindgebruikers teruggevonden worden, dat de producent
geconfronteerd wordt met teruggebrachte producten die niet zijn aangetast of dat de producent
3363
T. KLINDT, M. POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement, Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008,
53. 3364
G. FISK en R. CHANDRAN, “How to trace and recall products”, Harvard Business Review 1975, (90) 91 en
R.M. JACOBS, “Product recall – a vendor/vendee nightmare”, Microelectron.Raliab. 1996, vol. 36, afl. 1, (101)
103. 3365
Besluit Commissie 2010/15/EG, 16 december 2009 tot vaststelling van richtsnoeren voor het beheer van het
communautair systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) uit hoofde van artikel 12 en van de
kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG (richtlijn inzake algemene
productveiligheid), Pb.L. 26 januari 2010, afl. 22, 41-42; PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION
INTEREST GROUP, The product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 15-16;
G.C. SMITH, J.D. TATUM, K.E. BELK, J.A. SCANGA, T. GRANDIN en J.N. SOFOS, “Traceability from a US
perspective”, Meat Science 2005, afl. 71, (174) 176 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH
2010, afl. 6, (451) 473. 3366
D. LEIPZIGER en E. EPEMA, “A guide to traceability”, CBI News Bulletin 2006, (8) 9-10. 3367
Cf.infra: randnrs. 550-551. 3368
D. LEIPZIGER en E. EPEMA, “A guide to traceability”, CBI News Bulletin 2006, (8) 9. 3369
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 463. 3370
Gids voor corrigerende actie, 14. 3371
X, Vragen en antwoorden over de interpretatie van de bepalingen omtrent de veiligheid van producten en
diensten in het Wetboek van economisch recht, 12, beschikbaar via http://economie.fgov.be; G.H. ROBERTSON,
“Identification of product for potential recall” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York,
Conference Board, 1974, (66) 66; D. LEIPZIGER en E. EPEMA, “A guide to traceability”, CBI News Bulletin 2006,
(8) 9 en B. BERMAN en K. SWANI, “Managing product safety of imported Chinese goods”, Business Horizons
2010, afl. 53, (39) 46. 3372
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 90. 3373
AMERICAN SOCIETY FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION INTEREST GROUP, The
product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 16. 3374
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 463-464.
475
geconfronteerd wordt met producten van zijn concurrenten.3375
Dit is dan, zoals gezegd, de
downstream-traceerbaarheid.3376
§ 2. WETTELIJKE OMKADERING
541. Diverse wettelijke bepalingen met betrekking tot verschillende producten voorzien in
specifieke traceerbaarheidsvoorschriften.3377
Naast deze specifieke bepalingen geldt er één
algemene bepaling voor de meeste consumentenproducten. Deze is te vinden in artikel IX.8,
§2, lid 2 Wetboek Economisch Recht.3378
Krachtens deze bepaling is de producent verplicht
tot ‘de vermelding, op het product of de verpakking ervan, van de identiteit en
contactinformatie van de producent alsmede de referentie van het product of, in voorkomend
geval, van de partij waartoe het product behoort, tenzij weglating van die vermelding
gerechtvaardigd is’. Wat deze laatste zinsnede betreft, merkte de Nederlandse wetgever op
dat de weglating van deze informatie enkel gerechtvaardigd is wanneer dit nutteloos is
vanwege de afwezigheid van enig denkbaar risico verbonden aan het product.3379
Het valt.
echter niet in te zien hoe men a priori kan bepalen dat er geen enkel denkbaar risico
verbonden is aan het product. Aan elk product is immers hoe dan ook steeds één of ander
risico verbonden. In die optiek is het dan ook verdedigbaar dat de weglating van genoemde
informatie in geen enkel geval gerechtvaardigd kan worden.
De Richtlijn Productveiligheid kent geen soortgelijke verplichting. In artikel 5, §1, lid 4 wordt
deze bepaling enkel als een mogelijkheid voorgesteld.3380
Hoewel dit oorspronkelijk ook naar
Belgisch recht slechts als een mogelijkheid geformuleerd was, meende de Raad van State dat
niet ingestemd kan worden met dergelijke voorbeelden in de wetgeving.3381
Aangezien artikel
IX.8, §2, lid 2 Wetboek Economisch Recht in 20053382
in andere bewoordingen ingevoerd
werd, moet besloten worden dat het thans wel degelijk als een verplichting voor de producent
aangezien moet worden. De vermelding op het product, of op de verpakking ervan, van de
identiteit en de contactinformatie van de producent alsmede de referentie van het product, is
op die manier een maatregel die naar Belgisch recht verplicht nageleefd moet worden.3383
3375
D.L. MALICKSON, “Are you ready for a product recall?”, Business Horizons 1983, (31) 32. 3376
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 90. 3377
Te denken valt bijvoorbeeld aan de specifieke traceerbaarheidseisen met betrekking tot voedingsmiddelen,
zie inter alia: artikel 18 Verordening nr. 178/2002 van het Europees Parlement en de Raad van 28 januari 2002
tot vaststelling van de algemene beginselen en voorschriften van de levensmiddelenwetgeving, tot oprichting van
een Europese Autoriteit voor voedselveiligheid en tot vaststelling van procedures voor
voedselveiligheidaangelegenheden, Pb.L. 1 februari 2002, afl. 31, 11. 3378
Zie hierover: S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 463-464. 3379
Nota van toelichting bij het Besluit van 24 augustus 2005, houdende wijziging van het Warenwetbesluit
algemene produktveiligheid en het Warenwetbesluit bestuurlijke boeten, Stb. 2005, 501. 3380
Artikel 5, §1, lid 4 Richtlijn Productveiligheid zegt immers: “… tot deze maatregelen behoren bijvoorbeeld
…” 3381
Advies Raad van State, Parl. St. Kamer 2001-02, nr. 1995/1, 28. 3382
Artikel 14 wet 27 december 2005 houdende diverse bepalingen, BS 30 december 2005 (ed. 2). 3383
Contra: F. PAUWELS, “Huidig en toekomstig pakket productveiligheid en markttoezicht”, DCCR 2016, afl.
110, (3) 5 die van mening lijkt te zijn dat het slechts een mogelijk voorbeeld van maatregel betreft.
476
542. Als gevolg van het feit dat de Richtlijn Productveiligheid geen soortgelijke bepaling
kent, zijn er in heel wat lidstaten geen specifieke traceerbaarheidseisen voor
consumentenproducten opgenomen. De Europese Commissie heeft opgemerkt dat de
identiteit van en bijzonderheden over het product in sommige lidstaten bijgevolg wel verplicht
op het product of de verpakking vermeld moeten worden terwijl dit in andere lidstaten niet
verplicht is.3384
De Commissie heeft er dan ook voor gepleit om de situatie te verbeteren door
het verplichte karakter van de identificatievereiste te verduidelijken en door op alle producten
informatie aan te brengen over de voor de productveiligheid verantwoordelijke economische
actor.3385
Ook het Europees Parlement was van oordeel dat de opgenomen
traceerbaarheidsvoorschriften beter afgestemd moeten worden op het Nieuw Wetgevend
Kader teneinde de consistente toepassing van het traceringssysteem te waarborgen en een
nieuwe bureaucratische rompslomp te voorkomen.3386
Teneinde tegemoet te komen aan dit gebrek aan harmonisatie en met het oog op een sterkere
traceerbaarheid, werd in een Europees besluit omtrent toekomstige wetgeving op het gebied
van productveiligheid,3387
opgenomen dat in nieuwe regelgeving de volgende verplichtingen
opgenomen moeten worden:
“Fabrikanten zorgen ervoor dat op hun producten een type-, partij- of serienummer,
dan wel een ander identificatiemiddel is aangebracht, of wanneer dit door de omvang
of aard van het product niet mogelijk is, dat de vereiste informatie op de verpakking of
in een bij het product gevoegd document is vermeld.
Fabrikanten vermelden hun naam, geregistreerde handelsnaam of hun geregistreerde
merknaam en het contactadres op het product, of wanneer dit niet mogelijk is, op de
verpakking of in een bij het product gevoegd document. Het adres moet één enkele
plaats aangeven waarop de fabrikant kan worden gecontacteerd”.3388
Op die manier wordt voor de toekomst de traceerbaarheid van product en producent
aangescherpt binnen de EU.3389
Verder wil dit besluit de distributeurs verplichten om te
controleren of voldaan is aan deze traceerbaarheidsverplichting alvorens het product te koop
aangeboden mag worden.3390
Tot slot werd in de referentiebepalingen opgenomen dat iedere
3384
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 5. 3385
Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 3 december 2001 inzake algemene productveiligheid,
COM(2008) 905, 14. 3386
Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn inzake algemene
productveiligheid en markttoezicht, 2010/2085(INI), overweging 13. 3387
Over dit besluit met referentiebepalingen, cf.supra: randnr. 80. 3388
Artikel R2, lid 5 en 6 Bijlage bij Besluit 768/2008/EG, 9 juli 2008 betreffende een gemeenschappelijk kader
voor het verhandelen van producten en tot intrekking van besluit 93/465, Pb.L. 13 augustus 2008, 90. 3389
Zie hierover: Resolutie van het Europees Parlement van 8 maart 2011 over de herziening van de richtlijn
inzake algemene productveiligheid, 2010/2085(INI), overweging 13. 3390
Artikel R5, lid 2 Bijlage bij Besluit 768/2008/EG, 9 juli 2008 betreffende een gemeenschappelijk kader voor
het verhandelen van producten en tot intrekking van besluit 93/465, Pb.L. 13 augustus 2008, 91.
477
marktdeelnemer op verzoek moet meedelen welke marktdeelnemer een product aan hem heeft
geleverd en aan welke marktdeelnemer het product nadien geleverd werd.3391
543. Naast de productveiligheidswetgeving moet ook de
productaansprakelijkheidswetgeving beschouwd worden als een bron voor de
traceerbaarheidsverplichting. Meer bepaald draagt vooral de subsidiaire aansprakelijkheid van
de leverancier hiertoe bij. Deze kan zich namelijk van aansprakelijkheid bevrijden door de
identiteit van zijn leverancier, van de producent dan wel die van de EU-invoerder mee te
delen.3392
Op die manier wordt de leverancier aangemoedigd om in een goed
traceerbaarheidssysteem te voorzien.3393
Meer bepaald wordt de leverancier de facto verplicht
om minstens gegevens bij te houden van de vorige schakel in de distributieketen om zijn
aansprakelijkheid niet in het gedrang te brengen.3394
De leverancier dient op die manier een
sluitende en goed toegankelijke administratie op te zetten, waaruit nog gedurende minstens
tien jaar blijkt wie de producent is van het product of van wie het product verkregen werd.3395
Tot slot mag het gemeen aansprakelijkheidsrecht niet uit het oog worden verloren. Naar mijn
mening kan namelijk bezwaarlijk gezegd worden dat een producent die onvoldoende inspeelt
op de traceerbaarheid van zijn product handelt zoals een bonus pater familias. Zelfs bij gebrek
aan specifieke traceerbaarheidsvoorschriften is het een zaak van goed ondernemerschap om
bepaalde identificatiegegevens aan te brengen.3396
In bepaalde rechtsleer wordt zelfs expliciet
de vraag gesteld of het in onze hedendaagse maatschappij wel normaal te noemen is dat een
product geproduceerd wordt zonder enige informatie die het kan identificeren.3397
Bovendien
moet via de algemene zorgvuldigheidsnorm nagegaan worden in hoeverre de aanwezige
identificatie- en traceerbaarheidsmiddelen adequaat zijn.
Ondanks bepaalde wettelijke verplichtingen op dit gebied, blijft het in de meeste gevallen dus
een feitenkwestie welke informatie nu concreet aangebracht moet worden, hoe deze
informatie aangebracht moet worden en waar deze informatie best aangebracht wordt.
Niettemin is het interessant om enkele richtlijnen hieromtrent mee te geven.3398
3391
Artikel R7 Bijlage bij Besluit 768/2008/EG, 9 juli 2008 betreffende een gemeenschappelijk kader voor het
verhandelen van producten en tot intrekking van besluit 93/465, Pb.L. 13 augustus 2008, 91. 3392
Cf.supra: randnrs. 69-71. 3393
In dezelfde zin, zie: A. DE BOECK, “De subsidiaire aansprakelijkheid van de leverancier in het raam van de
Wet Productenaansprakelijkheid” (noot onder Kh. Hasselt 8 november 1999), RW 2001-02, afl. 3, (101) 102. 3394
R. NELSON-JONES en P. STEWART, “A United Kingdom perspective of the EC Product Liability Directive” in
R. HULSENBEK en D. CAMPBELL (eds.), Product liability: prevention, practice and process in Europe and the
United States, Deventer, Kluwer, 1989, (111) 121. 3395
T.N.M. PAS, “Aansprakelijkheid voor onveilige produkten” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek integrale
kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 7 en 29. 3396
R.M. JACOBS, “Product recall – a vendor/vendee nightmare”, Microelectron.Raliab. 1996, vol. 36, afl. 1,
(101) 103. 3397
H. DUMONT, “Sécurité des consommateurs: le droit belge dans un contexte européen”, DCCR 1998, afl. 41,
(291) 309. 3398
Voor uitvoerige toelichting, zie: D. VERHOEVEN, “Het in het verkeer brengen en traceren van (gebrekkige)
producten” (noot onder Bergen 7 februari 2013), DCCR 2013, afl. 99, (85) 99-103.
478
§ 3. UITWERKING VAN DE TRACEERBAARHEID
A. Traceerbaarheid van product en producent
544. Bij de uitwerking van een traceerbaarheidssysteem moeten algemeen gezien twee
cruciale beslissingen genomen worden. Enerzijds moet de “ID Technologie” bepaald worden
en anderzijds moet de “ID Coding Level” vastgesteld worden.3399
De “ID Technologie”
betekent dat nagegaan wordt welk systeem om identificatie- en traceerbaarheidsgegevens aan
te brengen gehanteerd wordt.3400
In principe zijn er twee wijzen van informatieverstrekking:
gecodeerde dan wel niet-gecodeerde informatie.3401
Op basis hiervan zijn er drie
mogelijkheden die in de praktijk vaak voorkomen: ofwel wordt de informatie expliciet op het
product gezet (niet-gecodeerde informatie) ofwel wordt de informatie via een barcode3402
of
via een RFID-tag3403
meegedeeld (gecodeerde informatie).3404
De keuze tussen niet-gecodeerde informatie en gecodeerde informatie, met diens
verschillende mogelijkheden, is een zaak van ondernemingsbeleid.3405
Zo is de RFID-tag
bijvoorbeeld voordeliger om meer informatie mee te geven aangezien de barcode-techniek
slechts enkele duizenden karakters toelaat.3406
Daarnaast leent de RFID-tag zich tot een betere
leesbaarheid en automatisering, wat de traceerbaarheid van producten verhoogt.3407
Keerzijde
van de medaille is dat het RFID-systeem hogere kosten met zich meebrengt in vergelijking
met informatie aanbrengen op het product zelf.3408
Verder heeft onderzoek aangetoond dat de
consument veeleer eenvoudig te vinden – niet-gecodeerde – informatie prefereert boven
RFID-tags.3409
Niettemin moet er dan weer voor gewaarschuwd worden om niet te veel
3399
H. DAI, M.M. TSENG en P.H. ZIPKIN, “Design of traceability systems for product recall” (9 november 2011),
beschikbaar via http://ssrn.com/abstract=1619172, 8. 3400
H. DAI, M.M. TSENG en P.H. ZIPKIN, “Design of traceability systems for product recall” (9 november 2011),
beschikbaar via http://ssrn.com/abstract=1619172, 8-9. 3401
G. FISK en R. CHANDRAN, “How to trace and recall products”, Harvard Business Review 1975, (90) 93. 3402
Bij deze techniek wordt de informatie opgeslagen onder de vorm van een streepjescode. 3403
RFID staat voor ‘radio frequency identification’. Bij deze techniek wordt de informatie opgeslagen onder de
vorm van een chip. 3404
D. LEIPZIGER en E. EPEMA, “A guide to traceability”, CBI News Bulletin 2006, (8) 10 en H. DAI, M.M.
TSENG en P.H. ZIPKIN, “Design of traceability systems for product recall” (9 november 2011), beschikbaar via
http://ssrn.com/abstract=1619172, 9. 3405
R.M. JACOBS, “Product recall – a vendor/vendee nightmare”, Microelectron.Raliab. 1996, vol. 36, afl. 1,
(101) 103. 3406
D. LEIPZIGER en E. EPEMA, “A guide to traceability”, CBI News Bulletin 2006, (8) 10. 3407
A. REGATTIERI, M. GAMBERI en R. MANZINI, “Traceability of food products: general framework and
experimental evidence”, Journal of Food Engineering 2007, afl. 81, (347) 351; C.S. TANG, “Making products
safe: process and challenges”, International Commerce Review 2008, vol. 8, afl. 1, (49) 55 en H. DAI, M.M.
TSENG en P.H. ZIPKIN, “Design of traceability systems for product recall” (9 november 2011), beschikbaar via
http://ssrn.com/abstract=1619172, 9. 3408
A. REGATTIERI, M. GAMBERI en R. MANZINI, “Traceability of food products: general framework and
experimental evidence”, Journal of Food Engineering 2007, afl. 81, (347) 352. 3409
AMERICAN SOCIETY FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION INTEREST GROUP, The
product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 24.
479
informatie op het product op te nemen, teneinde te vermijden dat de eindgebruiker de
belangrijke informatie niet meer kan onderscheiden van de minder belangrijke.3410
545. Het is aan te bevelen dat de cruciale informatie expliciet op het product vermeld wordt
zodat de productgebruiker deze eenvoudig kan achterhalen. De door artikel IX.8, §2, lid 2
Wetboek Economisch Recht voorgeschreven informatie, is dergelijke cruciale informatie. De
identiteit van de producent alsmede het identificatienummer van het product is namelijk van
enorm belang voor de consument.3411
Aangezien het in een situatie van corrigerende actie
belangrijk is dat het betrokken product eenvoudig herkenbaar is voor de consument, moet
deze identificatie-informatie bovendien voldoende duidelijk zijn door kleur, vorm en
leesbaarheid.3412
Tot slot kan opgemerkt worden dat het aangeraden is om de cruciale
traceerbaarheidsinformatie niet enkel op het product zelf aan te brengen maar ook op de
verpakking ervan.3413
Het is namelijk niet uitgesloten dat in geval van corrigerende actie ook
distributeurs en andere verkoopadressen aangesproken worden die het product moeten
herkennen terwijl het nog in de verpakking zit.
Wat er ook gekozen wordt qua “ID Technologie”, het is vooral van belang dat de
identificatie- en traceerbaarheidsvoorschriften leesbaar en begrijpelijk zijn voor de
gemiddelde productgebruiker.3414
De producent moet verder goed nadenken over waar hij de
traceerbaarheidsmogelijkheden aanbrengt zodat deze eenvoudig te vinden zijn door de
productgebruiker.3415
Bij dit alles moet de producent in het achterhoofd houden dat wat voor
hem misschien eenvoudig te lezen, decoderen en begrijpen is, dit mogelijk voor de
productgebruiker niet is.3416
In situaties waarin de productgebruiker niet eenvoudig de
traceerbaarheidsvoorschriften kan terugvinden of begrijpen, is sprake van onzorgvuldig
gedrag dat tot aansprakelijkheid van de producent kan leiden.
546. Naast de “ID Technologie” moet de “ID Coding Level” bepaald worden. Dit betekent
dat de producent moet beslissen op welke basis er informatie op producten verschijnt. Grosso
modo zijn er drie mogelijkheden. Er is met name de keuze tussen type-level (waarbij de
informatie op elk type product hetzelfde is), batch-level (waarbij de informatie op elk product
uit hetzelfde lot hetzelfde is) en item-level (waarbij de informatie op elk product uniek is).3417
3410
W. VAN RIJSWIJK, L.J. FREWER, D. MENOZZI en G. FAIOLI, “Consumer perceptions of traceability: a cross-
national comparison of the associated benefits”, Food Quality and Preference 2008, afl. 19, (452) 460. Cf.supra:
randnrs. 405 en 418. 3411
H. DAI, M.M. TSENG en P.H. ZIPKIN, “Design of traceability systems for product recall” (9 november 2011),
beschikbaar via http://ssrn.com/abstract=1619172, 10. 3412
R.M. JACOBS, “Product recall – a vendor/vendee nightmare”, Microelectron. Raliab. 1996, vol. 36, afl. 1,
(101) 103. 3413
D.L. MALICKSON, “Are you ready for a product recall?”, Business Horizons 1983, (31) 33. 3414
D.E. JAMES, “Distribution channel considerations” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New
York, Conference Board, 1974, (77) 78 en W. VERBEKE en J. ROOSEN, “Market differentiation potential of
country-of-origin, quality and traceability labeling”, Journal of Int.L. and Trade Policy 2009, vol. 10, afl. 1, (20)
23. 3415
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 356; 3416
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 7. 3417
H. DAI, M.M. TSENG en P.H. ZIPKIN, “Design of traceability systems for product recall” (9 november 2011),
beschikbaar via http://ssrn.com/abstract=1619172, 9 en 11.
480
Uiteraard is item-level-batching de meest voordelige wijze aangezien op die manier op elk
product unieke informatie aangebracht wordt. In dat geval kan eenvoudig per product
nagegaan worden wat er in het productieproces gebeurd is en wanneer het in het verkeer
gebracht is. Ook in geval van corrigerende actie kunnen dan duidelijk de probleemproducten
afgebakend worden zodat geen overbodige producten aan de maatregel onderworpen
worden.3418
Langs de andere kant vormt de item-level-batching het duurste systeem en is het
voor de producent goedkoper om per lot of per producttype informatie aan te brengen. Het
gevaar hierbij is dan wel dat in geval van corrigerende actie te veel producten hieraan
onderworpen worden wat de kosten van de actie de hoogte injaagt.3419
Terecht merkt de
economische literatuur dan ook op dat de extra kosten voor een goed uitgewerkt
traceerbaarheidssysteem een koopje kunnen zijn vergeleken met de kosten die gepaard gaan
met aansprakelijkheidsclaims en corrigerende acties achteraf.3420
Niettemin blijft de
uiteindelijke keuze van de “ID Coding Level” een zaak van ondernemingsbeleid, afhankelijk
van diverse omstandigheden zoals aard van het product, de verwachte levensduur van het
product en de kost van het traceerbaarheidssysteem in verhouding met de verkoopprijs van het
product.3421
B. Traceerbaarheid van productgebruiker
547. De traceerbaarheid van de eindgebruikers van een product, vormt doorgaans het meest
heikele punt. Ten aanzien van bepaalde producten bestaan wel bepalingen omtrent de
traceerbaarheid van de eindgebruiker. Te denken valt aan medische hulpmiddelen waarvoor
onder meer specifieke registratieverplichtingen gelden ten aanzien van de distributeur en een
verplichting voor de beroepsbeoefenaar om bepaalde gegevens van de patiënt bij te houden in
aan gegevensbank.3422
Algemeen geldend wettelijke bepalingen omtrent de traceerbaarheid
van de productgebruiker ontbreken echter zodat het in de meeste gevallen aan de
producent/distributeur toekomt om hier in elk concreet geval een mouw aan te passen. Dit is
niet eenvoudig aangezien de producent/eindverkoper in de meeste gevallen niet beschikt over
een garantiebewijs, onderhoudscontract of bestelbon. Voor bepaalde – meestal duurzame –
producten zal dit soms wel voorhanden zijn.3423
In dat geval kan de eindgebruiker
eenvoudig(er) getraceerd worden.3424
Ook bij verkopen via postorderbedrijven en internet-
3418
H. DAI, M.M. TSENG en P.H. ZIPKIN, “Design of traceability systems for product recall” (9 november 2011),
beschikbaar via http://ssrn.com/abstract=1619172, 9. 3419
R.M. JACOBS, “Product recall – a vendor/vendee nightmare”, Microelectron. Raliab. 1996, vol. 36, afl. 1,
(101) 103. 3420
G. FISK en R. CHANDRAN, “How to trace and recall products”, Harvard Business Review 1975, (90) 96. 3421
AMERICAN SOCIETY FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION INTEREST GROUP, The
product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 20-24. 3422
Zie hierover: artikelen 50-57 wet 15 december 2013 met betrekking tot medische hulpmiddelen, BS 20
december 2013; A. VIJVERMAN en M. DILLEN, “Medische hulpmiddelen” in T. VANSWEEVELT en F.
DEWALLENS (eds.), Handboek Gezondheidsrecht. Volume I, Antwerpen, Intersentia, 2014, (999) 1007-1008 en
S. CALLENS, L. VAN LEUVEN, M. LEIRE en L. BODDEZ, “Geneesmiddelen, medische hulpmiddelen en andere
gezondheidsproducten” in S. CALLENS en J. PEERS (eds.), Organisatie van de gezondheidszorg, Antwerpen,
Intersentia, 2015, (457) 562-566. 3423
G. FISK en R. CHANDRAN, “How to trace and recall products”, Harvard Business Review 1975, (90) 93. 3424
Niettemin is het bijvoorbeeld niet uitgesloten dat het product reeds doorverkocht werd of dat de
eindgebruiker verhuisd is, wat de traceerbaarheid opnieuw in het gedrang brengt (Gids voor corrigerende actie,
22).
481
verkopers, zullen vaker gegevens van de (eind)gebruiker van het geleverde product terug te
vinden zijn.3425
Meestal is de traceerbaarheid van de eindgebruiker daarentegen minder evident.3426
Niettemin
wordt het aangemoedigd om zo veel mogelijk een gegevensbank van klanten bij te houden,
ondanks de moeilijkheden die hiermee gepaard gaan.3427
Indien het voor de
producent/eindverkoper onmogelijk is om een gegevensbank aan te leggen of op andere wijze
de traceerbaarheid van de eindgebruikers te bewerkstelligen, is het waardevol om minstens te
beschikken over de gegevens van de tussenschakels in het verkoopproces.3428
Zo is het
vanzelfsprekend om gegevens bij te houden over de leveranciers die op hun beurt kunnen
beschikken over gegevens van de eindgebruiker. Tot slot kan een onvolledige traceerbaarheid
van de eindgebruiker geremedieerd worden door de informatiecampagnes die gepaard gaan
met een corrigerende maatregel. Wanneer de producent niet op de hoogte is van alle
eindgebruikers van het betrokken product, moet hij via publieke informatiecampagnes
trachten alle mogelijke productgebruikers te informeren over de maatregel.3429
3425
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 474. 3426
G. FISK en R. CHANDRAN, “How to trace and recall products”, Harvard Business Review 1975, (90) 93. 3427
Gids voor corrigerende actie, 14. 3428
Gids voor corrigerende actie, 15. 3429
Cf.infra: randnrs. 590-593.
482
HOOFDSTUK III. BESLISSING TOT EEN CORRIGERENDE
MAATREGEL
AFDELING 1. ALGEMEEN
548. Zodra een (potentieel) veiligheidsrisico ontdekt wordt in een product dat reeds op de
markt is, moet beslist worden of een maatregel ondernomen wordt, welke maatregel dit best is
en hoe deze concreet uitgewerkt wordt.3430
Al deze stappen kunnen enkel genomen worden op
basis van een grondige risico-evaluatie van het product.3431
De risicobeoordeling vormt aldus
de basis van elke corrigerende maatregel in die zin dat deze beoordeling bepaalt in welke
mate meer of minder actie nodig is.3432
Dit geldt ongeacht of de producent, de distributeur dan
wel de overheid een beslissing neemt inzake corrigerende actie. De hierna te bespreken
principes gelden dus onafhankelijk van de persoon die aan de basis ligt van de corrigerende
maatregel.
Wat de uitvoering van de risicobeoordeling betreft, worden reeds geruime tijd vragen gesteld
omtrent de criteria die men hierbij moet hanteren.3433
Algemeen genomen is een zuivere
kosten-baten-analyse niet op zijn plaats.3434
De risicobeoordeling moet daarentegen een
extensievere beoordeling omvatten, rekening houdend met alle relevante omstandigheden,
zoals gegevens over de risico’s die zich al gemanifesteerd hebben, maatregelen die reeds
genomen werden en de economische impact van de maatregel.3435
Hoe dan ook is de vraag
wanneer een bepaald risico zodanig is dat actie geboden is, zeer feitelijk.3436
Ook de vraag
naar wat er vervolgens moet gebeuren is complex te noemen.3437
3430
K. VAN LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 223. 3431
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 282. 3432
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 474. 3433
F. VERHOEVEN, “Produktveiligheid, realiteit en perspectieven” in H. COUSY en H. CLAASSENS (eds.),
Produktenaansprakelijkheid, veiligheid en verzekering, Antwerpen, Maklu, 1987, (243) 257. 3434
D.A. SWANKIN, “A consumer’s view of product recall” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls,
New York, Conference Board, 1974, (19) 20. 3435
Inleidende consideransen bij de Verordening inzake accreditatie en markttoezicht, overweging 29 en Ford
Motor Company v. Reese, 300 Ga.App. 82 en 684 S.E.2d 279 (2009). 3436
P. KUIPERS, “Aansprakelijkheid voor ‘terughaalschade’ en waarschuwingsplichten van de producent bij
(mogelijke) product recall”, AV&S 2001, afl. 4, (99) 99. 3437
R.F. HALL, “To recall or not to recall, that is the question: the current controversy over medical device
recalls”, Minn.J.L. Sci. & Techn. 2005-06, afl. 7, (161) 164.
483
549. De Gids voor Corrigerende Actie zet enkele basisprincipes uiteen met betrekking tot
de uitvoering van de risicobeoordeling.3438
Soortgelijke richtlijnen zijn te vinden in de
Richtsnoeren voor het melden van onveilige consumentenproducten.3439
Ook in de RAPEX-
richtsnoeren is informatie te vinden omtrent de risicobeoordeling van
consumentenproducten.3440
Deze richtlijnen vormen de basis voor de bespreking van het
hiernavolgende. Niettemin moet opgemerkt worden dat deze richtsnoeren niet uitputtend zijn.
Het komt aan de producent/overheid toe om elk geval afzonderlijk te beoordelen, daarbij
rekening houdend met de eigen ervaring.3441
Met de genoemde richtsnoeren heeft de Europese
wetgever enkel getracht om een transparante methode aan te reiken die toegepast kan worden
om de risico’s van consumentenproducten te beoordelen.3442
Deze staan overige
beoordelingswijzen niet in de weg.3443
De onderneming doet er dan ook goed aan om – de
genoemde richtsnoeren indachtig – procedures klaar te hebben omtrent risicoanalyses.3444
Meer specifiek is het aangeraden dat de producent in zijn recall-plan mechanismen omtrent de
risicobeoordeling in kaart brengt.3445
Juridisch gezien zal uiteindelijk de algemene zorgvuldigheidsnorm doorslaggevend zijn bij de
vraag of en welke maatregelen genomen moeten worden. Om die reden wordt hierna
eveneens aandacht besteed aan de rechtspraak hieromtrent om zo na te gaan welke elementen
aangehaald worden ter ondersteuning van een verplichting tot corrigerende actie. Zoals nog
zal blijken, spelen diverse elementen een niet te onderschatten rol. Dit valt te verklaren vanuit
de idee dat geen absolute gevaarafwendingsplicht ten laste gelegd mag worden van de
producent en deze dus niet onbegrensd gehouden is tot corrigerende actie.3446
3438
Gids voor corrigerende actie, 39-46. 3439
Bijlage II beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 74-77. 3440
Bijlage 5 bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb.L. 22, 26 januari 2010, (1) 33-64. 3441
Bijlage II beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 74. 3442
Bijlage 5 bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb.L. 22, 26 januari 2010, (1) 35. 3443
T. KLINDT, M. POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement, Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008,
67. 3444
J.F.R BAER, V. CHEN, A.P. LOEWINGER, S. LUND, D. URBAS en W.C. YEW, “Product recall – International
sales, franchising and product liability law perspectives in the United States, Canada, Europe, Signapore and
China”, International Journal of Franchising Law 2007, vol. 5, afl. 5-6, (5) 20. 3445
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 72. 3446
P. HABERLAND, Die Produkthaftung im deutschen und US-amerikanischen Recht, Frankfurt am Main, PL
Academic Research, 2016, 36-37.
484
AFDELING 2. RISICOBEOORDELING
§ 1. VASTSTELLING VAN RELEVANTE FEITEN
550. Elke risicobeoordeling vat idealiter aan met het verzamelen van alle relevante
feitelijke gegevens. Deze informatie kan via diverse kanalen de producent of de overheid
bereiken. Grosso modo komt de basisinformatie via drie wegen bij hen terecht: ofwel via
klachten bij de daartoe ingestelde overheidsorganen, ofwel via een rechtstreekse klacht bij de
producent/distributeur3447
ofwel door een eigen onderzoek.3448
Soortgelijke redenering is te
vinden met betrekking tot de kennis waarover de Amerikaanse CPSC beschikt.3449
Daarnaast
is het mogelijk dat kennis verworven wordt door middel van (inter)nationale connecties of
gegevens die in de media verschijnen.3450
Ook wanneer een personeelslid van de producent
bijvoorbeeld betrokken is bij het ontwerp van een nieuwe veiligheidsnorm en daardoor op de
hoogte is van het feit dat veiligheidsrisico’s kunnen ontstaan door het gebruik van eerder
ontwikkelde normen, is sprake van kennis van het potentiële veiligheidsrisico, los van het feit
dat de betrokken norm nog niet aangepast werd.3451
Het is in elke risicobeoordeling van belang dat alle relevante gegevens verzameld worden
zodra er kennis is – of zou moeten zijn – van het (potentiële) veiligheidsrisico. Zo moet onder
meer nagegaan worden wat het risico exact is, wat daarvan de oorzaak is en in welke schakel
van het productie- of distributieproces het probleem veroorzaakt werd.3452
Parallel hiermee
doet men er goed aan om de omvang van het probleem in te schatten.3453
Verder moeten
gegevens verzameld worden omtrent de personen die getroffen kunnen worden door het
risico, met inbegrip van de vraag naar de categorieën van productgebruikers die het product
doorgaans gebruiken én met specifieke aandacht voor eventueel bijzonder kwetsbare
groepen.3454
3447
Om die reden doet de producent er goed aan om zelf te voorzien in early warning systems zodat hij tijdig op
de hoogte gesteld kan worden van eventuele onveiligheden (H. ABBOTT, Managing product recall. A
comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen, Pitman Publishing, 1991, 66-72). 3448
R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996, 161; T.
KLINDT, M. POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement, Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008, 46;
S.M. FREEDMAN, M.S. KEARNEY en M. LEDERMAN, “Product recalls, imperfect information, and spillover
effects: lessons from the consumer response to the 2007 toy recalls”, NBER Working Paper Series 2009,
Working Paper 15183, 12, beschikbaar via http://www.nber.org/papers/w15183 en M. HORA, H. BAPUJI en A.V.
ROTH, “Safety hazard and time to recall: the role of recall strategy, product defect type and supply chain player
in the U.S. toy industry”, Journal of Operations Management 2011, afl. 29, (766) 768. 3449
T.M. SCHWARTZ en R.S. ADLER, “Product recalls: a remedy in need of repair”, Case W.Res.L.Rev. 1983-84,
afl. 34, (401) 431 en C. JOERGES, “Nachmarktkontrollen im Amerikanischen recht” in H.-W. MICKLITZ (ed.),
Post Market Control of Consumer Goods, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 1990, (155) 180-186. 3450
B.M. HUMMELS en G.M.F. SNIJDERS, “Post market control in the Netherlands” in H.-W. MICKLITZ (ed.),
Post Market Control of Consumer Goods, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 1990, (303) 314. 3451
BGH 27 september 1994, NJW 1994, 3349. 3452
F.E. MOSS, “The manufacturer’s role in product safety” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls,
New York, Conference Board, 1974, (9) 10. 3453
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 473. 3454
Gids voor corrigerende actie, 17.
485
Daarnaast moet bekeken worden hoeveel producten er nog in de distributieketen zijn en
hoeveel er al de consument bereikt hebben. Belangrijk is ook dat informatie verzameld wordt
omtrent de reeds aangebrachte waarschuwingen en/of beveiligingsmechanismen en omtrent
de mogelijkheid om het risico al dan niet op eenvoudige wijze te herkennen.3455
551. Deze eerste fase van de risicobeoordeling omvat aldus een verzameling van feitelijke
gegevens. Het is van belang dat niet te licht omgesprongen wordt met deze fase. Indien op
basis van foutieve gegevens een aanvang genomen wordt met de risicobeoordeling, is de kans
groot dat het risico op verkeerde wijze ingeschat wordt, wat er op zijn beurt dan weer toe kan
leiden dat niet-effectieve maatregelen genomen worden. Het is dan ook van belang dat de
risicobeoordeling voldoende gedocumenteerd wordt door feitelijke gegevens en dat deze
gegevens voldoende gecontroleerd worden – bij voorkeur door derden – zodat ze juist,
degelijk en realistisch zijn.3456
§ 2. RISICONIVEAU VAN HET PRODUCT
552. Op basis van de verzamelde feitelijke gegevens, moet het risiconiveau van het product
bepaald worden.3457
Een risico wordt doorgaans omschreven als de combinatie van de ernst
van een mogelijk ongeval en de waarschijnlijkheid dat het ongeval zich effectief voordoet.3458
De bepaling van het risiconiveau van het product – als eerste stap in de risicobeoordeling –
gebeurt bijgevolg aan de hand van twee factoren, namelijk: de ernst van de mogelijke schade
en de waarschijnlijkheid van het optreden van dergelijke schade.3459
Wat dit laatste betreft,
moet nog een verder onderscheid gemaakt worden tussen de waarschijnlijkheid van de
aanwezigheid van de onveiligheid in een product enerzijds en de waarschijnlijkheid van het
optreden van schade anderzijds.3460
3455
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 474-475. 3456
Bijlage 5 bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb.L. 22, 26 januari 2010, (1) 37. 3457
J. KNOTTENBELT, Hoofdstukken produktaansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 206. 3458
Bijlage 5 bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb.L. 22, 26 januari 2010, (1) 35 en D. VAN AKEN, W.A.M.
HOEFNAGELS, A. VAN RANDEN en M.H. SONNEVELD, Handboek ontwerpen van veilige producten, Utrecht,
Lemma BV, 1996, 64-65. 3459
Gids voor corrigerende actie, 17; H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to
establishing a product recall plan, Londen, Pitman Publishing, 1991, 78; J.F.R BAER, V. CHEN, A.P.
LOEWINGER, S. LUND, D. URBAS en W.C. YEW, “Product recall – International sales, franchising and product
liability law perspectives in the United States, Canada, Europe, Signapore and China”, International Journal of
Franchising Law 2007, vol. 5, afl. 5-6, (5) 20; T. KLINDT, M. POPP en M. RÖSLER, Rückrufmanagement,
Berlijn/Wenen/Zürich, Beuth Verlag BmbH, 2008, 64 en A. PITZER, RAPEX als Instrument der
marktüberwachungsbehördlichen Gefahrenabwehr, Frankfurt am Main, Peter Lang GmbH, 2015, 37-38. 3460
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 474.
486
A. Ernst van een mogelijk ongeval
553. Eerst moet de ernst van een mogelijk ongeval op objectieve wijze vastgesteld worden.
Dit is te verklaren vanuit de idee dat naarmate het risico ernstiger is, er meer maatregelen
genomen moeten worden om het gevaar af te wenden. Hoe ernstiger aldus de mogelijke
schade die uit het productrisico kan voortvloeien, hoe meer moeite de producent zal (moeten)
doen om dit risico kenbaar te maken en te verhelpen.3461
In omgekeerde zin zijn minder
(ingrijpende) maatregelen nodig in situaties waarin de ernst van een mogelijk ongeval eerder
laag tot zeer laag te noemen is.
De ernst van een ongeval moet beoordeeld worden aan de hand van de mogelijke gevolgen
van het productrisico voor de gezondheid en/of veiligheid van personen.3462
Meer concreet
wordt de ernst van een verwonding bepaald door onder andere het soort gevaar, de kracht van
het gevaar, de tijd gedurende dewelke de consument aan het gevaar blootgesteld wordt, het
lichaamsdeel dat verwond wordt en de al dan niet blijvende aard van letsels.3463
Op basis van
deze gegevens wordt de ernst van de mogelijke verwonding ingevuld gaande van beperkt over
ernstig tot zeer ernstig. Voor een helder overzicht van deze beoordeling biedt de
hiernavolgende tabel een nuttig hulpmiddel.3464
Voor een meer uitvoerige bespreking van de
uit te voeren beoordeling, wordt verwezen naar de RAPEX-richtsnoeren waarin enerzijds de
typische verwondingsscenario’s en verwondingen geanalyseerd worden in functie van
bepaalde gevaren en anderzijds uitvoerig uiteengezet wordt hoe de ernst van deze
verwondingen beoordeeld moet worden.3465
3461
Baker v. St. Agnes Hosp., 70 A.D.2d 400 en 421 N.Y.S.2d 81 (1979). 3462
Bijlage II beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 75. 3463
Bijlage 5 bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb.L. 22, 26 januari 2010, (1) 44-45. 3464
Gids voor corrigerende actie, 40 en Bijlage II beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot
vaststelling van richtsnoeren voor het melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde
autoriteiten van de lidstaten door producenten en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 75. Het begrip
“incapaciteit” dat in deze tabel gebruikt wordt, moet geïnterpreteerd worden als “arbeidsongeschiktheid” (zie:
Beschikking van de Commissie van 29 april 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het beheer van het
communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX) en voor kennisgevingen
overeenkomstig artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 151, 30 april
2004, (85) 96. 3465
Bijlage 5 bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb.L. 22, 26 januari 2010, (1) 56-63.
487
B. Waarschijnlijkheid van een ongeval
554. De ernst van een mogelijk ongeval kan niet los gezien worden van de redelijke
waarschijnlijkheid dat dergelijk ongeval, veroorzaakt door het productrisico, daadwerkelijk
zal optreden.3466
Een zuiver hypothetische beoordeling van de ernst van een mogelijk ongeval
mag bijgevolg niet doorgevoerd worden. Met andere woorden moet de objectieve beoordeling
van het productrisico eveneens gebaseerd worden op een redelijk bewijs dat de aan het
product toe te schrijven veiligheidsrisico’s zich bij een redelijkerwijs te verwachten gebruik
kunnen voordoen.3467
Het tweede element dat beoordeeld moet worden om het risiconiveau van het product te
bepalen is aldus de waarschijnlijkheid van een productongeval. Dit wordt bepaald door
middel van de optelsom van de waarschijnlijkheid dat een exemplaar van het product het
productrisico vertoont enerzijds en de waarschijnlijkheid van een verwonding per jaar van
iemand die het product gebruikt anderzijds.3468
De uiteindelijke waarschijnlijkheidsgraad van
een ongeval kan volgens de volgende tabel beoordeeld worden.3469
3466
Gids voor corrigerende actie, 40. 3467
Bijlage bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 68, overweging 3.2. 3468
Gids voor corrigerende actie, 40-41. 3469
Gids voor corrigerende actie, 41 en Bijlage II beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot
vaststelling van richtsnoeren voor het melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde
autoriteiten van de lidstaten door producenten en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 76.
488
§ 3. RISICOGRAAD VAN HET PRODUCT
555. Nadat op objectieve wijze het risiconiveau van een product vastgesteld is, moet de
risicograad ervan beoordeeld worden. Dit betekent dat de aanvaardbaarheid van het risico
ingeschat wordt.3470
In sommige gevallen worden immers meer risico’s aanvaard dan in
andere. Te denken valt aan de vergelijking tussen auto’s en kinderspeelgoed. Van auto’s zal
men bijvoorbeeld meer risico’s verwachten dan van kinderspeelgoed omwille van de
doelgroep van laatstgenoemd product dat minder snel risico’s herkend en zich minder
eenvoudig tegen deze risico’s kan beschermen.3471
Ook wanneer het gaat om unieke en
levensreddende geneesmiddelen – weliswaar met bepaalde bijwerkingen – zullen grotere
risico’s aanvaard worden dan ten aanzien van de meer banale geneesmiddelen.
De Europese richtsnoeren op het gebied van de risicobeoordeling stellen twee elementen
voorop die van belang zijn bij de beoordeling van de aanvaardbaarheid van het risico.3472
In
de eerste plaats gaat het om de (bijzondere) kwetsbaarheid van het type persoon dat met het
productrisico geconfronteerd kan worden. Een tweede element betreft de vraag of het risico in
voldoende mate duidelijk is en of adequate waarschuwingen een afdoende bescherming
kunnen bieden.
3470
Gids voor corrigerende actie, 18 en J.F.R BAER, V. CHEN, A.P. LOEWINGER, S. LUND, D. URBAS en W.C.
YEW, “Product recall – International sales, franchising and product liability law perspectives in the United
States, Canada, Europe, Signapore and China”, International Journal of Franchising Law 2007, vol. 5, afl. 5-6,
(5) 20. 3471
Bijlage bij de beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 68, overweging 3.2. 3472
Gids voor corrigerende actie, 42.
489
A. Categorie productgebruikers
556. In eerste instantie wordt gekeken naar de categorie van productgebruikers en vooral
dan naar de eventueel (bijzondere) kwetsbaarheid van deze personen. Wanneer het product
redelijkerwijs gebruikt wordt door kwetsbare of zeer kwetsbare gebruikers, worden bepaalde
risico’s soms minder snel herkend en/of zijn de gevolgen van het risico groter. Daardoor is
sneller sprake van een onaanvaardbaar veiligheidsrisico.3473
Wanneer het gaat om een product
waarop giftige verf is aangebracht, zal het objectieve risiconiveau van dit product hetzelfde
zijn, ongeacht of het gaat om bijvoorbeeld kinderspeelgoed dan wel een koekoeksklok. De
categorie productgebruikers zal in dat geval echter leiden tot een gedifferentieerde
risicograad. Van het kinderspeelgoed zal men namelijk minder risico’s aanvaarden, gelet op
het feit dat het product in dat geval gebruikt wordt door (zeer) kwetsbare gebruikers.
Om te bepalen of al dan niet sprake is van een (bijzonder) kwetsbare productgebruiker, kan de
volgende tabel gebruikt worden.3474
557. Het is interessant om op te merken dat in de Richtsnoeren voor het melden van
onveilige consumentenproducten een soortgelijke tabel is opgenomen maar dat men daar
spreekt van zeer kwetsbare kinderen als deze jonger zijn dan 3 jaar en van kwetsbare personen
indien deze tussen de 3 en de 11 jaar zijn.3475
Ook in de RAPEX-richtsnoeren wordt de grens
op 3 jaar gelegd terwijl de maximumleeftijd voor kwetsbare consumenten op 14 jaar gelegen
is.3476
3473
Bijlage 5 bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb.L. 22, 26 januari 2010, (1) 42. 3474
Gids voor corrigerende actie, 42. 3475
Bijlage II beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot vaststelling van richtsnoeren voor het
melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde autoriteiten van de lidstaten door producenten
en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn 2001/95/EG van het Europees Parlement en de
Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 76. 3476
Bijlage 5 bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb.L. 22, 26 januari 2010, (1) 55.
490
Ter bescherming van het kind, dat te allen tijde hoe dan ook een kwetsbare positie inneemt, is
het m.i. aangeraden om te spreken van zeer kwetsbare kinderen tot de leeftijd van 5 jaar en te
spreken van kwetsbare kinderen indien deze tussen de 5 en de 14 jaar oud zijn. Op die manier
wordt het meeste bescherming geboden aan kinderen, wat het primerende belang is – of
althans zou moeten zijn – wanneer het gaat om producten die op hen gericht zijn.
B. Herkenbaarheid van het risico
558. Ten tweede moet nagegaan worden in hoeverre het productrisico duidelijk is en of
men via waarschuwingen en/of beveiligingsmaatregelen het risico in voldoende mate kan
verhelpen. Wanneer een risico voldoende duidelijk is – of zou moeten zijn – voor de doorsnee
productgebruiker en men via waarschuwingen of andere beveiligingsmaatregelen het risico in
grote mate kan temperen, zal minder snel sprake zijn van een onaanvaardbaar
veiligheidsrisico. Dit is anders in het geval waarin het gaat om risico’s die men moeilijk kan
herkennen en waartegen de productgebruiker zich in mindere mate zelf kan beschermen.
Enkele voorbeelden kunnen dit beoordelingselement verduidelijken. Zo kan gewezen worden
op de bekende zaak waarin Philips wereldwijd miljoenen Senseo-apparaten terugriep
vanwege mogelijke problemen met de kalkafzetting in het product, wat tot een ontploffing
kon leiden. In casu was het veiligheidsrisico duidelijk binnenin het product gelegen. Voor de
gebruiker was het onmogelijk om op eenvoudige wijze na te gaan of er ook in het door hem
gebruikte product problemen waren met de kalkafzetting. In lijn hiermee was het zo goed als
onmogelijk voor de doorsnee gebruiker om dit eventuele gebrek in zijn product zelf te
verhelpen. Bijgevolg worden in dergelijk geval minder risico’s aanvaard. Anders is het
wanneer het gaat om fietsen waarbij de remmen onveilig zijn omdat in bepaalde fietsen de
rem slechts met één vijs in plaats van drie vijzen bevestigd is. In dergelijke situatie kan men
het publiek op de hoogte brengen van dit risico en kan de productgebruiker eenvoudig zelf
nagaan of zijn fiets al dan niet behept is met dit gebrek. Bovendien kan het risico in dat geval
door de waarschuwing eenvoudiger geneutraliseerd worden. Indien de productgebruiker
vaststelt dat zijn rem maar met één vijs uitgerust is, kan het risico immers geneutraliseerd
worden door ofwel de fiets niet meer te gebruiken ofwel door de ontbrekende vijzen zelf aan
te brengen. In dit geval gaat het dus om risico’s die enerzijds snel voldoende duidelijk zijn
voor de productgebruiker en anderzijds door hem/haar vrij eenvoudig verholpen kunnen
worden. In deze situatie is dus minder snel sprake van een onaanvaardbaar veiligheidsrisico.
491
§ 4. FINALE RISICOBEOORDELING
559. Op basis van het risiconiveau van het product en de risicograad ervan, kan de
uiteindelijke risicobeoordeling uitgevoerd worden.3477
Meer specifiek moet op grond van
bovenstaande factoren beslist worden tot één van de volgende types van risico: een ernstig
risico, een gematigd risico of een laag risico.3478
Hierbij vereist een ernstig risico snelle actie.
Een gemiddeld risico vereist dan enige actie terwijl een laag risico over het algemeen geen
actie vereist, althans niet voor producten die reeds op de markt zijn.3479
Wanneer het
bijvoorbeeld gaat om een ernstig risico zijn snelle en ingrijpende maatregelen nodig. Bij een
gematigd risico kan de corrigerende maatregel dan beperkt worden tot een
waarschuwingsactie of een maatregel met betrekking tot de producten die zich nog in de
distributieketen bevinden. Indien het om een laag risico gaat, kan zelfs volstaan worden met
veranderingen in het ontwerp van het product of de productiewijze ervan.3480
Volledigheidshalve kan opgemerkt worden dat de risicobeoordeling in de VSA gelijklopend
is. Net zoals door de Europese wetgever vooropgesteld, worden de substantiële
productrisico’s onderverdeeld in drie categorieën: klasse A waarbij een risico op de dood of
ernstige schade waarschijnlijk tot zeer waarschijnlijk is; klasse B wanneer een risico op de
dood of ernstige schade mogelijk is of wanneer gemiddelde schade zeer waarschijnlijk is; en
klasse C wanneer het risico op ernstige schade weinig waarschijnlijk doch mogelijk is of
wanneer gemiddelde schade mogelijk is.3481
Ook hier varieert de keuze van de uit te voeren
maatregel in functie van de klasse waarin het risico ingedeeld werd.3482
Klasse A-risico’s
vereisen in die optiek bijvoorbeeld de hoogste aandachtslevel waardoor de onderneming
onmiddellijk uitgebreide maatregelen moet nemen.3483
560. In het hiernavolgende schema is een helder overzicht te vinden van de gehele
risicobeoordeling van een product. Aan de linkerkant van het schema zijn de elementen te
vinden om het risiconiveau van het product op objectieve wijze te bepalen. Rechts-bovenaan
in het schema zijn vervolgens de elementen terug te vinden die de risicograad van het product
3477
Gids voor corrigerende actie, 43 en Bijlage II beschikking van de Commissie 14 december 2004 tot
vaststelling van richtsnoeren voor het melden van gevaarlijke consumentenproducten aan de bevoegde
autoriteiten van de lidstaten door producenten en distributeurs overeenkomstig artikel 5, lid 3, van Richtlijn
2001/95/EG van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 381, 28 december 2004, (63) 77. 3478
Gids voor corrigerende actie, 18 en S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6,
(451) 475. 3479
J.F.R BAER, V. CHEN, A.P. LOEWINGER, S. LUND, D. URBAS en W.C. YEW, “Product recall – International
sales, franchising and product liability law perspectives in the United States, Canada, Europe, Signapore and
China”, International Journal of Franchising Law 2007, vol. 5, afl. 5-6, (5) 20. 3480
Gids voor corrigerende actie, 19. 3481
C. JOERGES, “Nachmarktkontrollen im Amerikanischen recht” in H.-W. MICKLITZ (ed.), Post Market
Control of Consumer Goods, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 1990, (155) 188-189; K. VAN
LEEUWEN, Juridische aspecten van produktveiligheid, Deventer, Kluwer, 1990, 220-221; G. HOWELLS, “The
relationship between product liability and product safety – understanding a necessary element in European
product liability through a comparison with the U.S. position”, Washburn.L.J. 1999-2000, afl. 39, (305) 342-343
en Recall Handbook 2012, 14-15. 3482
G. HOWELLS, Consumer product safety, Aldershot, Dartmouth Publishing Company, 1998, 232. 3483
Recall Handbook 2012, 14-15.
492
beïnvloeden. Een combinatie van al deze elementen leidt ten slotte tot de uiteindelijke
risicobeoordeling, die aan de rechterkant van het schema te vinden is.
AFDELING 3. UITEINDELIJKE BESLISSING TOT CORRIGERENDE
ACTIE
§ 1. BESLISSING TOT ACTIE
A. Algemeen
561. Of in een bepaald geval corrigerende maatregelen genomen moeten worden, is een
vraag die op basis van de algemene zorgvuldigheidsnorm beantwoord moet worden, in functie
van de omstandigheden van het geval.3484
Meer specifiek moet nagegaan worden of een
redelijk handelende producent, distributeur of overheid geplaatst in dezelfde concrete
omstandigheden al dan niet zou overgaan tot actie. Zelfs indien een goed uitgewerkt recall-
plan voorhanden is, blijft deze beslissing meestal een moeilijk karwei aangezien er in korte
tijd beslist – en uitgevoerd – moet worden én er doorgaans onder hoogspanning gewerkt
3484
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 69 en J. SPIER, T.
HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE, S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en
schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2015, 161.
493
wordt.3485
De uiteindelijke beslissing tot corrigerende actie omvat bovendien diverse
factoren.3486
Niettemin moet aangenomen worden dat de hierboven beschreven risicobeoordeling cruciaal
is bij de vraag naar corrigerende actie.3487
Meer zelfs, kan verdedigd worden dat de
risicobeoordeling doorslaggevend is bij de vraag of actie nodig is. Indien de zorgvuldig
uitgevoerde risicobeoordeling aantoont dat sprake is van een gematigd of een ernstig risico,
kan een zorgvuldige producent, distributeur of overheid niet anders dan beslissen tot de
uitvoering van een corrigerende maatregel.3488
Niets kan in geval van een ernstig of gematigd
risico rechtvaardigen om geen actie te ondernemen. Enkel indien de risicobeoordeling
aantoont dat het gaat om een laag risico, kan in functie van de concrete omstandigheden
besloten worden om geen maatregel op te leggen.
562. De risicobeoordeling fungeert naar mijn mening aldus als basis om te beslissen of al
dan niet een corrigerende maatregel uitgevoerd wordt.3489
De vraag of maatregelen wenselijk
zijn hangt vaak echter van meer af dan van de risicobeoordeling alleen. Zo speelt de perceptie
van de consument een belangrijke rol bij de beslissing tot corrigerende actie.3490
Zelfs
wanneer aangetoond is dat het risico op (ernstige) schade gering tot nihil is maar het grote
publiek niettemin ernstige schade verwacht, zal de producent doorgaans verdergaande
maatregelen treffen dan noodzakelijk.3491
Indien bovendien de kernwaarden van een merk of
onderneming op het spel staan, zullen vaak meer en snellere inspanningen geleverd
worden.3492
Zo is de bekendheid van de producent en/of de media-aandacht die aan een zaak
besteed wordt, een bijkomende beweegreden om verdergaande maatregelen te nemen dan
eigenlijk nodig.3493
Als voorbeeld kan verwezen worden naar de Senseo-zaak waarbij Philips
in 2007 miljoenen Senseo-apparaten terugriep. Hoewel er in casu sprake was van een eerder
beperkt veiligheidsrisico, wou Philips klaarblijkelijk koste wat het kost schade vermijden
3485
F.J.H. SCHUURMAN, “Recall, het terugroepen van een product” in F.J.H. SCHUURMAN (ed.), Handboek
integrale kwaliteitszorg, Deventer, Kluwer, losbl., 7-8. 3486
R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996, 161. 3487
In soortgelijke zin, zie: R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel
Dekker Inc., 1996, 161. 3488
In soortgelijke zin, zie: J.H. DEN OUDEN, “Product recall, in Nederland en enige andere landen” in M. VAN
DELFT-BAAS en E.H. HONDIUS (eds.), Jaarboek Konsumentenrecht 1990, Deventer, Kluwer, 1990, (175) 177. 3489
Bijlage 5 bij de Bijlage bij het Besluit van de Commissie van 16 december 2009 tot vaststelling van
richtsnoeren voor het beheer van het communautaire systeem voor snelle uitwisseling van informatie (RAPEX)
uit hoofde van artikel 12 en van de kennisgevingsprocedure uit hoofde van artikel 11 van Richtlijn 2001/95/EG
(richtlijn inzake algemene productveiligheid), Pb.L. 22, 26 januari 2010, (1) 47 en S. VAN CAMP,
“Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 475. 3490
W. VAN DER MEER en M.E. HOMAN, Product recall: een handleiding, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1998, 12. 3491
H. ABBOTT, Managing product recall. A comprehensive guide to establishing a product recall plan, Londen,
Pitman Publishing, 1991, 75. 3492
W. VAN DER MEER en M.E. HOMAN, Product recall: een handleiding, Leiden, SWOKA Instituut voor
consumentenonderzoek, 1998, 11. 3493
D. STANDOP, “Product recall versus business as usual: a preliminary analysis of decision-making in potential
product-related crises” in Proceedings of the 99th
EAAE seminar ‘Trust and risk in business networks’, 2006,
(203) 204.
494
waardoor besloten werd tot omvangrijke actie.3494
Deze beslissing is vermoedelijk mede
ingegeven vanuit de bekendheid van Philips en de media-aandacht die de zaak gekregen had.
Op grond van bijkomende, feitelijke omstandigheden kan aldus beslist worden om meer actie
uit te voeren dan nodig. Dit betekent niet dat afbreuk gedaan wordt aan de hierboven
verdedigde stelling dat de zorgvuldig uitgevoerde risicobeoordeling als leidraad fungeert bij
de beslissing tot actie. Indien deze risicobeoordeling aantoont dat sprake is van een ernstig of
gematigd risico, moet de zorgvuldig handelende producent of overheid beslissen tot
corrigerende actie. Als daarentegen sprake is van een laag risico, kan er besloten worden tot
actie. Indien de producent uiteindelijk beslist om een actie op poten te zetten in situaties
waarin dat eigenlijk niet nodig is, kan moeilijk sprake zijn van onzorgvuldig gedrag. De
producent doet in dat geval meer dan nodig maar als hij dit op zorgvuldige wijze doet kan
men hem moeilijk een onredelijke gedraging verwijten. Wanneer daarentegen de overheid
maatregelen oplegt die niet nodig blijken te zijn op grond van de risicobeoordeling, kan de
overheid wel aansprakelijk gesteld worden. Dit is bijvoorbeeld het geval indien de overheid
op foutieve wijze beslist tot actie of indien de maatregel in strijd is met het
evenredigheidsbeginsel.
B. Toerekenbaarheid van het veiligheidsrisico
563. Bij de beslissing om over te gaan tot actie – en bij de beoordeling van de
aansprakelijkheid indien geen actie ondernomen wordt – kan de vraag gesteld worden naar de
toerekenbaarheid van het ontstane veiligheidsrisico. Meer specifiek is het van belang om na te
gaan of het relevant is of het productrisico toerekenbaar is aan de producent alvorens hij
corrigerende maatregelen moet nemen. Wanneer het gaat om een productveiligheidsrisico dat
toerekenbaar is aan de producent – bijvoorbeeld omdat het tijdens diens ontwerp- of
productiefase ontstaan is– lijkt het eenvoudig om aan te nemen dat de producent gehouden is
tot corrigerende actie.
In lijn hiermee kan gewezen worden op het Nederlandse Kelderluik-arrest.3495
Hierin was de
Hoge Raad van oordeel dat in het licht van de gegeven omstandigheden beoordeeld moet
worden of en in hoeverre aan iemand die een situatie in het leven roept welke voor anderen bij
niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid gevaarlijk is, de eis
gesteld kan worden om hiermee rekening te houden en met het oog daarop bepaalde
veiligheidsmaatregelen te treffen.3496
Meer specifiek stelde de Hoge Raad dat niet alleen de
mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en
voorzichtigheid verwacht kan worden een rol speelt, maar ook de hoegrootheid van de kans
dat daaruit ongevallen ontstaan, de ernst van de gevolgen ervan en de mate van
bezwaarlijkheid van te nemen veiligheidsmaatregelen. Deze elementen zijn vrij gelijkaardig
aan die van de risicobeoordeling voor producten. Indien deze risicobeoordeling aldus aantoont
dat sprake is van een ernstig of gematigd risico, zullen de concrete omstandigheden van de
3494
M. KOOIJMAN, “De kosten en dekking van recallacties”, Het Verzekeringsblad 2010, afl. 9, (18) 18. 3495
HR 5 november 1965, NJ 1966, 136, noot GJS. 3496
C.F. KROES, “Product recall”, AV&S 2004, afl. 4, (166) 168.
495
zaak de producent dwingen om maatregelen te treffen ten aanzien van een door hem in het
leven geroepen gevaarssituatie.
564. Of de producent ook gedwongen kan worden tot corrigerende actie in situaties waarin
het veiligheidsrisico niet aan hem toerekenbaar is, is moeilijker. Te denken valt aan gevallen
waarin het risico ontstaat door het toedoen van verdere schakels in het distributieproces,
derden of zelfs daden van terrorisme. Indien een corrigerende maatregel in dergelijk geval
door de overheid opgelegd wordt, is het antwoord op voorliggende vraag eenvoudig. In dat
geval zijn de producent en distributeur gehouden om hun medewerking te verlenen aan deze
maatregel. Vraag blijft dan nog of de producent op vrijwillige wijze moet overgaan tot
corrigerende maatregelen ten aanzien van veiligheidsrisico’s die hem niet-toerekenbaar zijn.
Bij het beantwoorden van deze vraag vormt de Nederlandse rechtspraak een nuttig
hulpmiddel. In het zogenaamde Springtouwtje-arrest ging de Hoge Raad een stap verder dan
in het Kelderluik-arrest. In eerstgenoemde zaak werd namelijk geoordeeld dat sprake is van
een rechtsplicht om een waargenomen gevaarssituatie, voor het ontstaan waarvan men niet
verantwoordelijk is, op te heffen of anderen daarvoor te waarschuwen wanneer de ernst van
het gevaar die de situatie met zich meebrengt voor een derde tot het bewustzijn van de
waarnemer van die situatie is doorgedrongen, zulks behoudens het bestaan van bijzondere
verplichtingen tot zorg en oplettendheid zoals die kunnen voortvloeien uit een speciale relatie
met het slachtoffer of de plaats waar de gevaarssituatie zich voordoet.3497
Concreet werd in
casu geoordeeld dat minderjarigen niet de verplichting hebben om een derde te waarschuwen
voor een touw dat ter hoogte van een erfafscheiding gespannen was aangezien het niet tot het
bewustzijn van de kinderen doorgedrongen was dat dit enig gevaar voor anderen meebracht.
565. Op basis van voornoemde zaak kan verdedigd worden dat de producent soms
gehouden is tot corrigerende actie in geval van niet-toerekenbare productrisico’s.3498
Bepaalde
rechtsleer stelt zich de vraag of het wel terecht is om de producent die niets te verwijten valt,
te verplichten tot actie.3499
Anderen menen in soortgelijke zin dat het niet rechtvaardig is om
van de producent te vereisen dat hij hoge bedragen uitgeeft voor corrigerende maatregelen in
situaties waarin het productrisico hem geenszins toerekenbaar is.3500
Niettemin moet
aangenomen worden dat in het licht van het Springtouwtje-arrest3501
de producent wel
degelijk gedwongen kan worden tot corrigerende actie in situaties waarin hem geen verwijt te
maken valt.3502
Wat België betreft, kan in gelijke zin, op grond van artikel 1382 BW, besloten
3497
HR 22 november 1974, NJ 1975, 149, noot GJS. 3498
P. KUIPERS, “Aansprakelijkheid voor ‘terughaalschade’ en waarschuwingsplichten van de producent bij
(mogelijke) product recall”, AV&S 2001, afl. 4, (99) 110. 3499
P. KUIPERS, “Aansprakelijkheid voor ‘terughaalschade’ en waarschuwingsplichten van de producent bij
(mogelijke) product recall”, AV&S 2001, afl. 4, (99) 106 en 109. 3500
J.S., “Waarschuwingsplicht van de producent voor later gebleken gebreken. Kunnen de daaraan verbonden
kosten worden verhaald op de AVB-verzekeraar?” (noot onder HR 2 mei 1997), A&V 1997, afl. 4, (96) 99 en P.
KUIPERS, “Aansprakelijkheid voor ‘terughaalschade’ en waarschuwingsplichten van de producent bij
(mogelijke) product recall”, AV&S 2001, afl. 4, (99) 106. 3501
HR 22 november 1974, NJ 1975, 149, noot GJS. 3502
In gelijke zin, zie: P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer,
Kluwer, 1985, 23.
496
worden tot aansprakelijkheid in bepaalde situaties waarin de producent niet overgaat tot
corrigerende actie, zelfs als hem geen verwijt met betrekking tot het ontstaan van het risico te
maken valt.
Een zorgvuldig producent zal ook in bepaalde gevallen waarin het productrisico hem niet
toerekenbaar is, overgaan tot een waarschuwing of andere corrigerende actie. De
productveiligheidswetgeving verplicht de producent verder om op de hoogte te blijven van
productrisico’s en om gepaste maatregelen te nemen, zonder verdere specificatie naar de al
dan niet toerekenbaarheid van het risico. Bovendien wordt de producent eveneens tot actie
gedwongen door artikel 422bis Sw. dat, zoals besproken, strafrechtelijke sancties oplegt aan
diegene die schuldig verzuim pleegt. Ook hiervoor is niet vereist dat de gevaarssituatie
toerekenbaar is aan diegene die zich schuldig maakt aan dit misdrijf.3503
Naar mijn mening moet bijgevolg aangenomen worden dat de producent in sommige gevallen
gehouden is tot corrigerende actie indien het productrisico hem niet toerekenbaar is. Deze
stelling behoeft evenwel enige nuance. Zo moet in de eerste plaats opgemerkt worden dat de
verplichting tot corrigerende actie enkel bestaat wanneer de ernst van het gevaar
doorgedrongen is tot het bewustzijn van de waarnemer.3504
Er is aldus geen verplichting tot
actie wanneer de producent zich niet bewust was van (de ernst van) het ontstane
veiligheidsrisico.3505
Niettemin mag niet te snel besloten worden tot onwetendheid. Er kan
immers een verplichting tot bijzondere zorg en oplettendheid bestaan, voortvloeiend uit de
“speciale relatie” met het slachtoffer of de plaats van de gevaarssituatie. Van dergelijke
“speciale relatie” is sprake tussen de producent en het product.3506
Dit kan bijkomend kracht
bijgezet worden vanuit de productbewakingsplicht, die de producent verplicht om zijn product
na het op de markt brengen, voldoende te volgen. Dit versterkt de “speciale relatie” tussen
product en producent. Op grond van deze “speciale relatie” tussen producent en product, kan
niet snel besloten worden tot onwetendheid over de veiligheidsrisico’s van het product.3507
Niettemin vormt deze eis van bewustzijn wel een zekere grens op een te verregaande
gehoudenheid van de producent. Indien er geen enkele aanwijzing was van enig productrisico,
is hij logischerwijs niet gehouden tot corrigerende maatregelen.
Een tweede grens op een absolute gehoudenheid van de producent wordt gevormd door de
keuze van de concrete maatregel. Hierna zal nog blijken dat in situaties waarin het
productrisico niet toerekenbaar is aan de producent, geen al te verregaande maatregelen
verwacht mogen worden.3508
Een niet-toerekenbaar productrisico zal dan soms wel leiden tot
3503
Cf.supra: randnr. 329. 3504
GJS, noot onder HR 22 november 1974, NJ 1975, (458) 459. 3505
D.R. RICHMOND, “Expanding products liability: manufacturers’ post-sale duties to warn, retrofit and recall”,
Idaho L.Rev. 1999-2000, afl. 36, (7) 21 en P. KUIPERS, “Aansprakelijkheid voor ‘terughaalschade’ en
waarschuwingsplichten van de producent bij (mogelijke) product recall”, AV&S 2001, afl. 4, (99) 106. 3506
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 23. 3507
P. KUIPERS, “Aansprakelijkheid voor ‘terughaalschade’ en waarschuwingsplichten van de producent bij
(mogelijke) product recall”, AV&S 2001, afl. 4, (99) 106-107. 3508
Cf.infra: randnr. 576.
497
een verplichting tot corrigerende actie maar deze niet-toerekenbaarheid oefent vervolgens dan
weer invloed uit op de keuze van een concrete maatregel.
§ 2. KEUZE VAN DE MAATREGEL
A. Mogelijke maatregelen
566. Zodra beslist is om over te gaan tot corrigerende actie, moet gekozen worden voor één
of meerdere concrete maatregelen. Hoewel in de Richtlijn Productveiligheid enkel sprake lijkt
te zijn van het uit de handel nemen of terugroepen van producten, zijn verschillende
maatregelen mogelijk. Zo werd eerder opgemerkt dat men kan kiezen om bijkomende
waarschuwingen aan te brengen op toekomstige producten of de verdere verkoop van het
product stop te zetten.3509
Verder kan men het ontwerp van het product aanpassen, informatie
verspreiden omtrent een correct gebruik van het product of het product aanpassen bij de
consument thuis.3510
Het product kan ook teruggeroepen worden om het te herstellen, te
vervangen dan wel te vernietigen.3511
In het algemeen gaat het om waarschuwings- en
informatieacties enerzijds en echte corrigerende acties anderzijds.3512
Het moge duidelijk zijn dat diverse mogelijkheden openstaan voor de producent, de
distributeur en de overheid. Welke maatregel in een specifiek geval gekozen wordt, is
afhankelijk van de concrete omstandigheden.3513
In sommige gevallen is een waarschuwing
naar het publiek voldoende terwijl in andere situaties ingrijpendere maatregelen, zoals een
product recall, nodig zijn.3514
Wat dit laatste betreft, moet opgemerkt worden dat een
beslissing tot het terugroepen van producten – en bijgevolg dus ook die tot product recall –
volgens de Richtlijn Productveiligheid enkel in laatste instantie mag gebeuren, met name
indien andere maatregelen niet volstaan om de risico’s te vermijden.3515
Vaak kunnen
waarschuwingsacties op zichzelf echter het gevaar neutraliseren.3516
Zo werd in een
Amerikaanse zaak geoordeeld dat de maatregel waarbij de autofabrikant verplicht wordt een
waarschuwing te richten tot zijn productgebruikers en een sticker aan te brengen op het
dashboard van de wagen die waarschuwt voor bepaalde gevaren, voldoende is.3517
Deze
maatregel vermindert, aldus de rechter, het risico op ongevallen op voldoende wijze. De kans
3509
C. HODGES, M. TYLER en H. ABBOTT, Product safety, Londen, Sweet & Maxwell, 1996, 135 en 283-284. 3510
Gids voor corrigerende actie, 7. 3511
E.P MCGUIRE, “Introduction” in P. MCGUIRE (ed.), Managing product recalls, New York, Conference
Board, 1974, (1) 5; AMERICAN SOCIETY FOR QUALITY en PRODUCT SAFETY AND LIABILITY PREVENTION
INTEREST GROUP, The product recall planning guide, Milwaukee/Wisconsin, ASQ Quality Press, 1999, 40 en K.
HANSSEN, “Product recall: (kinder)ziektes in producten en wetgeving”, Limb.Rechtl. 2001, (1) 9. 3512
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 476. 3513
P.M. STORM, Product recall. Het terugroepen van gevaarlijke produkten, Deventer, Kluwer, 1985, 7 en P.
HABERLAND, Die Produkthaftung im deutschen und US-amerikanischen Recht, Frankfurt am Main, PL
Academic Research, 2016, 51. 3514
K.-U. LINK en T. SAMBUC, “Federal republic of Germany” in P. KELLY en R. ATTREE (eds.), European
product liability, Londen, Buttersworths, 1992, (123) 143. 3515
Artikel 5, §1, lid 5 Richtlijn Productveiligheid. 3516
S. VAN CAMP, “Productveiligheid en product recall”, TBH 2010, afl. 6, (451) 476. 3517
Center for Auto Safety v. Lewis, 685 F.2d 656 en 222 U.S.App.D.C. 206 (1982).
498
dat een verdergaande maatregel meer effect zou hebben, werd gering bevonden, gelet op de
doorgaans lage respons op dergelijke maatregelen.
B. Beoordeling van de gekozen maatregel
1. ALGEMEEN
567. Aangezien diverse maatregelen mogelijk zijn, is het de vraag welke maatregel in een
concrete zaak gekozen moet worden. Dit is vooral van belang in het kader van
aansprakelijkheidsprocedures nadien. Meer bepaald zal dan nagegaan worden of de gekozen
maatregel in die omstandigheden de correcte maatregel was. Bijgevolg verdient het
aanbeveling om stil te staan bij de elementen die betrokken worden bij de beoordeling van de
gekozen maatregel. Hierbij moet meteen opgemerkt worden dat in de Richtlijn
Productveiligheid niet echt criteria opgenomen werden die richtinggevend zijn. Zoals gezegd,
wordt enkel gezegd dat terugroepacties het ultimum remedium moeten zijn.
De beoordeling van de gekozen maatregel moet bijgevolg aan de hand van de algemene
zorgvuldigheidsnorm gebeuren. Meer bepaald moet nagegaan worden welke maatregelen een
zorgvuldige en redelijk handelende producent/overheid, geplaatst in dezelfde concrete
omstandigheden, zou nemen. Van de producent kunnen op die manier enkel nodige en
redelijke maatregelen om het gevaar af te wenden verlangd worden.3518
Wat dit in een bepaald
geval is, is afhankelijk van diverse omstandigheden.3519
De beslissing tot een concrete
maatregel is op die manier al even complex als de beslissing tot actie zelf.3520
2. ELEMENTEN UIT DE RISICOBEOORDELING
568. Een eerste reeks elementen die naar voor geschoven kan worden zijn de elementen die
te vinden zijn in de risicobeoordeling.3521
Dit blijkt onder meer uit het Nederlandse
Kelderluik-arrest3522
waarin expliciet melding gemaakt wordt van de ernst van het gevaar, de
waarschijnlijkheid van een ongeval, de waarschijnlijkheid van onoplettendheid (van de
productgebruiker) en de mate van bezwaarlijkheid van maatregelen.3523
De ernst van het
gevaar en de waarschijnlijkheid op een ongeval worden zo als belangrijke elementen naar
3518
A. PAULI, “Die Produktbeobachtungspflichten in der verbraucherpolitischen Auseinandersetzung”, PHI
1984-85, afl. 5, (134) 137 en G. WOODROFFE en S. WEATHERILL, “Postmarket control of technical goods:
consumer safety in the U.K.” in H.-W. MICKLITZ (ed.), Post Market Control of Consumer Goods, Baden-Baden,
Nomos Verlagsgesellschaft, 1990, (259) 262. 3519
C.J.J.M. STOLKER, “Productenaansprakelijkheid” in Onrechtmatige daad, losbladig, Deventer, Kluwer,
currens, supplement 147, 34. In soortgelijke zin met betrekking tot het algemene leerstuk van de
risicoaansprakelijkheid, zie: G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de
responsabilité, Brussel, Bruylant, 1998, 802. 3520
R.L. GOODDEN, Preventing and handling product liability, New York, Marcel Dekker Inc., 1996, 164. 3521
In soortgelijke zin, zie: G. SCHAMPS, La mise en danger: un concept fondateur d’un principe général de
responsabilité, Brussel, Bruylant, 1998, 835-839 en 862-864. 3522
HR 5 november 1965, NJ 1966, 136, noot GJS. 3523
In soortgelijke zin, zie: J.H. DEN OUDEN, “Product recall, in Nederland en enige andere landen” in M. VAN
DELFT-BAAS en E.H. HONDIUS (eds.), Jaarboek Konsumentenrecht 1990, Deventer, Kluwer, 1990, (175) 183-
184.
499
voren geschoven om de maatregel te beoordelen.3524
Hoewel het Kelderluik-arrest niet echt
een situatie van productaansprakelijkheid betrof, is de redenering van het arrest m.i. wel van
toepassing in situaties van productonveiligheid aangezien het bij onveilige producten
waarschijnlijk is dat de productgebruiker de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid niet in
acht neemt, aangezien de gebruiker er niet altijd op bedacht is dat het product onveilig is.3525
Soortgelijke criteria zijn te vinden in de Duitse rechtsleer op het gebied van de
productbewakingsplichten.3526
In de Duitse literatuur wordt immers in niet mis te verstane
bewoordingen gezegd dat hoe ernstiger de mogelijke schade is, des te strikter de
productbewakingsplicht van de producent ingevuld moet worden en bijgevolg hoe
ingrijpender de corrigerende maatregel hoeft te zijn.3527
In die optiek, bestaat sneller een
verplichting tot waarschuwen indien het gaat om ernstige schade en/of indien er een grotere
waarschijnlijkheid is op het ontstaan van schade.3528
In soortgelijke zin is de meest
verregaande maatregel van de product recall enkel noodzakelijk wanneer ernstige schade te
verwachten valt die zich plots en onvoorspelbaar aandient.3529
569. De overige elementen van de risicobeoordeling mogen niet uit het oog verloren
worden. Zo speelt de categorie van productgebruikers – en meer bepaald hun al dan niet
(bijzondere) kwetsbaarheid – een rol. Indien het gaat om een (bijzonder) kwetsbare doelgroep
van het product, zullen minder snel risico’s aanvaard worden. Met betrekking tot de concreet
te verkiezen corrigerende maatregel betekent dit dat meer ingrijpende maatregelen genomen
zullen worden. Te denken valt aan onveilig kinderspeelgoed. Aangezien de aanvaardbaarheid
van dat risico zeer gering is én het moeilijk is om kinderen hiervan op de hoogte te brengen,
zijn meer ingrijpende acties nodig. De producent kan in dat geval bijvoorbeeld doorgaans niet
volstaan met een aanpassing van toekomstige producten.
3524
A. RISWADKAR, “Product recall program”, Professional Safety 1988, vol. 33, afl. 8, (19) 19; J.S.,
“Waarschuwingsplicht van de producent voor later gebleken gebreken. Kunnen de daaraan verbonden kosten
worden verhaald op de AVB-verzekeraar?” (noot onder HR 2 mei 1997), A&V 1997, afl. 4, (96) 99 en C.F.
KROES, “Product recall”, AV&S 2004, afl. 4, (166) 169. 3525
C.F. KROES, “Product recall”, AV&S 2004, afl. 4, (166) 169. Zie ook: J. SPIER, T. HARTLIEF, A.L.M. KEIRSE,
S.D. LINDENBERGH en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer,
2015, 49-52 en A.L.M. KEIRSE, “Product liability in the Netherlands” in P. MACHNIKOWSKI (ed.), European
Product Liability, Cambridge, Intersentia, 2016, (311) 353-354, die de zogenaamde Kelderluik-factoren in het
algemeen gebruiken bij situaties van gevaarzetting. 3526
J. FALKE, “Post market control of technical consumer goods in the Federal Republic of Germany” in H.-W.
MICKLITZ (ed.), Post Market Control of Consumer Goods, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 1990,
(339) 345. 3527
A. PAULI, “Die Produktbeobachtungspflichten in der verbraucherpolitischen Auseinandersetzung”, PHI
1984-85, afl. 5, (134) 139-141. 3528
D.R. RICHMOND, “Expanding products liability: manufacturers’ post-sale duties to warn, retrofit and recall”,
Idaho L.Rev. 1999-2000, afl. 36, (7) 44. 3529
R. MEIER, “Sind Rückrufrisiken (noch) versicherbar?”, VW 2009, (1111) 1111.
