KAZDAĞI GÖKNARI KAZDAĞI GÖKNARI (Abies equi-trojani Aschers et Sinten) (Abies equi-trojani Aschers et Sinten)

İLE TOROS GÖKNARI (Abies cilicica Carr.) NIN İLE TOROS GÖKNARI (Abies cilicica Carr.) NIN BAZI EKOLOJİK VE SİLVİKÜLTÜREL BAZI EKOLOJİK VE SİLVİKÜLTÜREL

ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASIKARŞILAŞTIRILMASI

Prof. Dr. H.Ferhat BOZKUŞ Prof. Dr. H.Ferhat BOZKUŞ

Araş.Gör. Süleyman ÇOBANAraş.Gör. Süleyman ÇOBAN

Kazdağı Göknarı ve Toros Göknarının Botanik ÖzellikleriKazdağı Göknarı ve Toros Göknarının Botanik Özellikleri

Göknar türleri, iğne yaprakların Göknar türleri, iğne yaprakların alt yüzünde belirgin iki stoma alt yüzünde belirgin iki stoma bandına sahiptir bandına sahiptir

Kazdağı göknarının iğne Kazdağı göknarının iğne yapraklarının koyu yeşil, Toros yapraklarının koyu yeşil, Toros Göknarının ise parlak açık yeşil Göknarının ise parlak açık yeşil renkte olduğu görülür renkte olduğu görülür

Erkek çiçekler sarı veya kırmızı Erkek çiçekler sarı veya kırmızı renkte oval bir kozalakçık renkte oval bir kozalakçık şeklindedir. Dişi çiçekler, şeklindedir. Dişi çiçekler, çoğunlukla uca doğru daralan çoğunlukla uca doğru daralan silindirik biçimli kozalak silindirik biçimli kozalak şeklindedir.şeklindedir.

Kozalaklar Nisan sonları ile Kozalaklar Nisan sonları ile Mayıs ayının ilk haftasında Mayıs ayının ilk haftasında belirmeye başlar, eylül sonlarında belirmeye başlar, eylül sonlarında ve ekim ayı başlarında olgunlaşır. ve ekim ayı başlarında olgunlaşır.

Kazdağı Göknarının kozalak Kazdağı Göknarının kozalak dış pulları Toros Göknarının dış pulları Toros Göknarının aksine, iç puldan daha uzun ve aksine, iç puldan daha uzun ve ucu sivri vaziyette aşağı doğru ucu sivri vaziyette aşağı doğru kıvrıktır.kıvrıktır.

Göknarlarda bol tohum yılları Göknarlarda bol tohum yılları 2-3 yıl aralarla oluşur. Toros 2-3 yıl aralarla oluşur. Toros Göknarının 2 yılda bir, Göknarının 2 yılda bir, Kazdağı Göknarının 3 yılda bir Kazdağı Göknarının 3 yılda bir bol kozalak tuttuğu tespit bol kozalak tuttuğu tespit edilmiştir.edilmiştir.

Göknarlar gençlikten itibaren Göknarlar gençlikten itibaren yürek kök yapma yürek kök yapma kabiliyetindedir, ancak kabiliyetindedir, ancak Toroslarda olduğu gibi kök Toroslarda olduğu gibi kök sistemi ana kayaya bağlı olarak sistemi ana kayaya bağlı olarak şekillenmektedir şekillenmektedir

Kazdağı Göknarı Toros Göknarı

Kazdağı Göknarının Doğal yayılışıKazdağı Göknarının Doğal yayılışı

Kalabak tepe Kalabak tepe (karanlıkdere)(karanlıkdere)

GürgendağıGürgendağı EybekdağıEybekdağı SusuzdağSusuzdağ EğrikabaağaçdağıEğrikabaağaçdağı Ağıdağı Ağıdağı

Toros Göknarının Türkiye’deki Doğal YayılışıToros Göknarının Türkiye’deki Doğal Yayılışı Batıda Bucak Yöresindeki Batıda Bucak Yöresindeki

Katran (1650m) ve Kırkok Katran (1650m) ve Kırkok (Karlık tepe 1750 m) (Karlık tepe 1750 m) dağlarından başlar.dağlarından başlar.

Doğuda K.Maraş’ın Doğuda K.Maraş’ın kuzeydoğusunda kuzeydoğusunda Öksüzdağı dolaylarına Öksüzdağı dolaylarına kadar Akdeniz orman kadar Akdeniz orman rejyonunun hemen tüm rejyonunun hemen tüm orman basamaklarını orman basamaklarını kaplamaktadır.kaplamaktadır.

Kuzey bakılarda 1100-Kuzey bakılarda 1100-1250 m, güney bakılarda 1250 m, güney bakılarda 1450-1550 m’lerden 1450-1550 m’lerden itibaren 2000 m’lerdeki itibaren 2000 m’lerdeki orman sınırına kadar orman sınırına kadar ulaşır.ulaşır.

Kazdağı Göknarının Ekolojik ve Silvikültürel ÖzellikleriKazdağı Göknarının Ekolojik ve Silvikültürel Özellikleri Kazdağları, jeomorfolojik oluşum bakımından Kazdağları, jeomorfolojik oluşum bakımından

orta dağlık (500-1600 m) araziler üzerindedir.orta dağlık (500-1600 m) araziler üzerindedir. Makro iklim tiplerine göre Makro iklim tiplerine göre Kazdağının güney Kazdağının güney

etekleri Akdeniz iklimi etkisi altındaetekleri Akdeniz iklimi etkisi altında olduğu olduğu halde, halde, kuzey kısımları Akdeniz ikliminin kuzey kısımları Akdeniz ikliminin Marmara iklimi tali tipineMarmara iklimi tali tipine girmektedir. girmektedir.

Kazdağı Göknarı yayılış alanı nemli, orta Kazdağı Göknarı yayılış alanı nemli, orta sıcaklıktaki sıcaklıktaki Akdeniz ikliminin Marmara iklimi Akdeniz ikliminin Marmara iklimi tali tipinetali tipine girmektedir. girmektedir.

Tohumların çimlenebilmesi için fazla ışığa Tohumların çimlenebilmesi için fazla ışığa ihtiyaç göstermemektedir. ihtiyaç göstermemektedir.

Çimlenen fideciğin üzeri açılıp ışık verilirse Çimlenen fideciğin üzeri açılıp ışık verilirse gelişme olmakta fakat aynı kapalılıkta kalırsa gelişme olmakta fakat aynı kapalılıkta kalırsa herhangi bir gelişme olmamaktadır. herhangi bir gelişme olmamaktadır.

Doğal yayılış alanlarında, Karaçam, Kayın ve Doğal yayılış alanlarında, Karaçam, Kayın ve Meşeye kıyasla uygun şartları bulduğu her Meşeye kıyasla uygun şartları bulduğu her yerde kolayca gençleşebilen bir türdür.yerde kolayca gençleşebilen bir türdür.

Toros Göknarının Ekolojik ve Silvikültürel Toros Göknarının Ekolojik ve Silvikültürel ÖzellikleriÖzellikleri

Toros Göknarı, Akdeniz orman mıntıkasında yüksek Toros Göknarı, Akdeniz orman mıntıkasında yüksek ve sarp Toros silsileleri üzerinde Serin ve ılıman ve sarp Toros silsileleri üzerinde Serin ve ılıman kuşakta yer almaktadır. kuşakta yer almaktadır.

Jeomorfolojik arazi oluşumu bakımından orta dağlık Jeomorfolojik arazi oluşumu bakımından orta dağlık (500-1600 m) ile yüksek dağlık ( 1600 m den yüksek) (500-1600 m) ile yüksek dağlık ( 1600 m den yüksek) araziler üzerindedir.araziler üzerindedir.

Bu araziler üzerinde genellikle sert geçen kışlar ve Bu araziler üzerinde genellikle sert geçen kışlar ve nispeten serin yazlar ile tipik Akdeniz ikliminden nispeten serin yazlar ile tipik Akdeniz ikliminden oldukça farklı oldukça farklı "Akdeniz yüksek dağ iklimi""Akdeniz yüksek dağ iklimi" hakim hakim bulunmaktadır.bulunmaktadır.

Gençlik çağında mutlak bir siper ihtiyacındadır.Gençlik çağında mutlak bir siper ihtiyacındadır. Bölgede özellikle kuraklığın kritik faktör olması Bölgede özellikle kuraklığın kritik faktör olması

nedeniyle açık alan koşullarında gençleşememektedir.nedeniyle açık alan koşullarında gençleşememektedir.

Fidecikleri yaklaşık %1 ışık alan kapalı meşçere siperi Fidecikleri yaklaşık %1 ışık alan kapalı meşçere siperi altında çimlenebilmesine karşılık, bu ışık altında çimlenebilmesine karşılık, bu ışık entansitesinde 2 ‘nci yaşın içinde gelişim entansitesinde 2 ‘nci yaşın içinde gelişim gösteremediğinden ölerek alandan uzaklaşmaktadır.gösteremediğinden ölerek alandan uzaklaşmaktadır.

Gençliğin iyi bir gelişme yapabilmesi için ışığa olan Gençliğin iyi bir gelişme yapabilmesi için ışığa olan ihtiyacı, biyolojik istiklalin kazanılmasına kadar ihtiyacı, biyolojik istiklalin kazanılmasına kadar zaman içinde süratle artmaktadır.zaman içinde süratle artmaktadır.

Genellikle balçıklı topraklar üzerinde gelişmektedir. Genellikle balçıklı topraklar üzerinde gelişmektedir. Çimlenme olayı ile birlikte kökünü çok hızlı bir Çimlenme olayı ile birlikte kökünü çok hızlı bir

şekilde derinlere doğru geliştirir. Bu, yaz kuraklığını şekilde derinlere doğru geliştirir. Bu, yaz kuraklığını atlatması bakımından önemli bir özelliktir. atlatması bakımından önemli bir özelliktir.

Kazdağı Göknarının Doğal Gelişme Çağları (Ata, 1975)Kazdağı Göknarının Doğal Gelişme Çağları (Ata, 1975)

Çağlar ve 1,30 m deki çaplar

Gençlik

0 cm

Sıklık

1-7 cm

İnce direklik

8-10 cm

Kalın Direklik

11-20 cm

Ağaçlık

21-50 cm

Yaşlı meşçere

Yetişme ortamı

İyi

Doğal gelişme çağlarında ortalama yaşlar

10 15 20 25 50 80

Kötü 15 25 35 50 70 100

Toros Göknarı Doğal Gelişme Çağları (Bozkuş, 1988)Toros Göknarı Doğal Gelişme Çağları (Bozkuş, 1988)

Doğal Gençleşme Çağları Gençlik Sıklık Direklik Ağaçlık

Kalın Ağaçlık (Yaşlı Meşçere)

1,30 m’deki çapları (cm)

0 cm1-10 cm

11-20 cm

21-50 cm

51 cm’den

fazla

Doğal Gençleşme çağlarındaki yaşlar

Yetişme muhiti

İyi

15

yıl 25 yıl

50 Yıl

100 Yıl

150 Yıl

30 Yıl

50 Yıl

80 Yıl

140 Yıl

200 Yıl

Kötü

Kazdağı Göknarının Karaçam ile Karışık Meşçerelerinde Kazdağı Göknarının Karaçam ile Karışık Meşçerelerinde Karşılıklı Büyüme İlişkileri Karşılıklı Büyüme İlişkileri

Yan yana büyümüş Karaçam ile Yan yana büyümüş Karaçam ile Kazdağı Göknarının boy Kazdağı Göknarının boy gelişmesinin daima Karaçamın gelişmesinin daima Karaçamın üzerinde seyrettiği tespit üzerinde seyrettiği tespit edilmiştir. edilmiştir.

Karaçam gençlik çağında (ilk 5-Karaçam gençlik çağında (ilk 5-10 yıl) Kazdağı Göknarından 10 yıl) Kazdağı Göknarından biraz daha hızlı büyümekte, fakat biraz daha hızlı büyümekte, fakat 10-20 yaşından sonra Göknar 10-20 yaşından sonra Göknar çamın üzerine çıkmakta ve çamın üzerine çıkmakta ve devamlı olarak üstün bir seyir devamlı olarak üstün bir seyir göstermektedir. göstermektedir.

Bu fark iyi yetişme ortamlarında Bu fark iyi yetişme ortamlarında artarken, kötü yetişme artarken, kötü yetişme ortamlarında azalmaktadır. ortamlarında azalmaktadır.

Toros Göknarının Saf ve Karışık Meşçerelerinde Toros Göknarının Saf ve Karışık Meşçerelerinde

büyüme ilişkileribüyüme ilişkileri Toros Göknarının bir veya daha fazla türle Toros Göknarının bir veya daha fazla türle

yaptığı karışımların en önemlileri Sedir ve yaptığı karışımların en önemlileri Sedir ve Karaçamla yaptığı karışımlardır.Karaçamla yaptığı karışımlardır.

Sedir ve Karaçama göre bu boylanma geriliği Sedir ve Karaçama göre bu boylanma geriliği gençlik çağlarında yavaş büyümesinden gençlik çağlarında yavaş büyümesinden kaynaklanmaktadır. kaynaklanmaktadır.

Tipik bir gölge ağacı olan Göknar bu Tipik bir gölge ağacı olan Göknar bu özelliklerinden dolayı sahadan uzaklaşmaz özelliklerinden dolayı sahadan uzaklaşmaz ancak karışık meşçerelerinde ara ve alt ancak karışık meşçerelerinde ara ve alt tabakada sekonder bir meşçere görüntüsü verir.tabakada sekonder bir meşçere görüntüsü verir.

Toros Göknarının gençlik çağından itibaren yaş boy Toros Göknarının gençlik çağından itibaren yaş boy gelişmesi bütün yetişme muhitlerinde belirgin bir şekilde gelişmesi bütün yetişme muhitlerinde belirgin bir şekilde Sedir ve Karaçamın altında seyretmektedir (Bozkuş, Sedir ve Karaçamın altında seyretmektedir (Bozkuş, 1988).1988).

Sonuçlar ve ÖnerilerSonuçlar ve Öneriler Kazdağı Göknarı, Toros Göknarına kıyasla daha alçak Kazdağı Göknarı, Toros Göknarına kıyasla daha alçak

yüksekliklerden (550 m) başlayıp, çok yükseklere çıkmamaktadır yüksekliklerden (550 m) başlayıp, çok yükseklere çıkmamaktadır (1600m).(1600m).

Kazdağı Göknarının doğal yayılış yaptığı alanlarda hakim iklim Kazdağı Göknarının doğal yayılış yaptığı alanlarda hakim iklim tipi nemli Akdeniz ikliminin Marmara tali tipine girmektedir (Ata, tipi nemli Akdeniz ikliminin Marmara tali tipine girmektedir (Ata, 1975). Toros Göknarının yayılış gösterdiği alanlarda ise “ yarı 1975). Toros Göknarının yayılış gösterdiği alanlarda ise “ yarı nemli” ile “çok nemli” arasında değişmektedir. Tipik Akdeniz nemli” ile “çok nemli” arasında değişmektedir. Tipik Akdeniz ikliminden önemli farklılıklar gösteren bu iklim tipine “ Akdeniz ikliminden önemli farklılıklar gösteren bu iklim tipine “ Akdeniz yüksek dağ iklimi” demek doğru olur (Bozkuş, 1988).yüksek dağ iklimi” demek doğru olur (Bozkuş, 1988).

Toros Göknarı, Torosların sıcaklık ve yağış bakımından uygun Toros Göknarı, Torosların sıcaklık ve yağış bakımından uygun olan serin ve nemli bölgelerinde yer almaktadır. Bu yüzden olan serin ve nemli bölgelerinde yer almaktadır. Bu yüzden yayılışının alt sınırı Kazdağı Göknarından oldukça yüksektir. yayılışının alt sınırı Kazdağı Göknarından oldukça yüksektir.

Toros göknarı, su tutma özellikleri iyi olan genellikle balçıklı Toros göknarı, su tutma özellikleri iyi olan genellikle balçıklı toprakları tercih ederken Kazdağı Göknarı, hem kum hem de toprakları tercih ederken Kazdağı Göknarı, hem kum hem de balçıklı kum topraklar üzerinde yayılış gösterir.balçıklı kum topraklar üzerinde yayılış gösterir.

Toros Göknarının minimum ışık alımı Kazdağı Toros Göknarının minimum ışık alımı Kazdağı Göknarına nazaran daha yüksektir. Göknarına nazaran daha yüksektir.

Toros göknarının tüm karışık meşçerelerinde yaş-boy Toros göknarının tüm karışık meşçerelerinde yaş-boy gelişmesi Sedir ve Karaçamın altında seyretmektedir. gelişmesi Sedir ve Karaçamın altında seyretmektedir. Kazdağı Göknarı ise ilk yaşlarda belirgin bir fark Kazdağı Göknarı ise ilk yaşlarda belirgin bir fark gözükmezken 20 yaşından sonra boy gelişmesi gözükmezken 20 yaşından sonra boy gelişmesi Karaçama oranla üstün bir durum almakta ve ileri Karaçama oranla üstün bir durum almakta ve ileri yaşlara kadar devam etmektedir. yaşlara kadar devam etmektedir.

Toros Göknarının Kazdağı Göknarına nazaran çeşitli Toros Göknarının Kazdağı Göknarına nazaran çeşitli doğal gelişme çağlarına ulaşma süreleri bir kat daha doğal gelişme çağlarına ulaşma süreleri bir kat daha uzundur uzundur

Doğal gençleştirme metodlarında Kazdağlarında Doğal gençleştirme metodlarında Kazdağlarında Karaçama öncelik vermek gerekirken, Toroslarda 8- 10 Karaçama öncelik vermek gerekirken, Toroslarda 8- 10 yıl Toros Göknarına öncelik vermek gerekir.yıl Toros Göknarına öncelik vermek gerekir.

Kazdağı Göknarının Karaçamla karışık Kazdağı Göknarının Karaçamla karışık meşçerelerinin gençleştirilmesinde, Karaçamın meşçerelerinin gençleştirilmesinde, Karaçamın yayılış alanlarının genişliği göz önüne alındığında yayılış alanlarının genişliği göz önüne alındığında Kazdağı Göknarının meşçerede hakim duruma Kazdağı Göknarının meşçerede hakim duruma gelmesinden endişe edilmemelidir. gelmesinden endişe edilmemelidir.

Toros Göknarının karışım teşkil ettiği başlıca türler Toros Göknarının karışım teşkil ettiği başlıca türler sedir, karaçam ve kızılçam gibi odunu daha değerli sedir, karaçam ve kızılçam gibi odunu daha değerli kıymet türleridir. Bu nedenle, başlıca karışık kıymet türleridir. Bu nedenle, başlıca karışık meşçerelerinde, temel meşçereyi söz konusu ışık meşçerelerinde, temel meşçereyi söz konusu ışık ağaçları oluşturacak, Toros Göknarı ise bunlara iyi bir ağaçları oluşturacak, Toros Göknarı ise bunlara iyi bir biyolojik ahenk meydana getiren ve bunların biyolojik ahenk meydana getiren ve bunların bakımına hizmet eden “dolgu ağacı” ödevi görecektir. bakımına hizmet eden “dolgu ağacı” ödevi görecektir.