EDİTÖRLER

Prof. Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN

Dr. Öğr. Üyesi Tuncay Yavuz ÖZDEMİR

YAZARLARProf.Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN

Prof. Dr. Ali TAŞ Doç. Dr. Ali KIŞ

Doç. Dr. Niyazi ÖZER Doç. Dr. Muhammed TURHAN

Dr. Öğr. Üyesi Alpaslan GÖZLER

Dr. Öğr. Üyesi Seda GÜNDÜZALP Dr. Öğr. Üyesi Tuncay Yavuz ÖZDEMİR Dr. Öğr. Üyesi Gönül ŞENER Dr. Öğr. Üyesi Ramazan YİRCİ Öğr. Gör. Dr. Hakan POLAT Dr. Zübeyde YARAŞ

ISBN: 978-605-7602-06-0

EditörlerProf. Dr. Mukadder BOYDAK ÖZANDr. Öğr. Üyesi Tuncay Yavuz ÖZDEMİR

KapakBülent POLAT

MizanpajBurhan MADEN

RedaksiyonMuhammet ÖZCAN

Baskı ve Cilt:Tarcan MatbaacılıkZübeyde Hanım Mahallesi, Samyeli Sokak, No: 15Yenimahalle/AnkaraEposta: tarcanctp@gmail.comTel: 0312 3843435Matbaa Sertifika No: 25744

Birinci Baskı: 2017 İkinci Baskı: 2019

ASOS YAYINLARIe-posta: asosyayinlari@gmail.comweb: www.asosyayinlari.comTel: 0530 473 23 00

Yayıncının yazılı izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz.

Bu yayın benzerlik tespit programından geçirilmiştir.Bu yayın tarafından indekslenmiştir.Kitap yazarıları kitabın özgünlüğünden sorumludur.

EDİTÖRLER

Prof. Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN

Dr. Öğr. Üyesi Tuncay Yavuz ÖZDEMİR

YAZARLARProf.Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN

Prof. Dr. Ali TAŞ Doç. Dr. Ali KIŞ

Doç. Dr. Niyazi ÖZER Doç. Dr. Muhammed TURHAN

Dr. Öğr. Üyesi Alpaslan GÖZLER

Dr. Öğr. Üyesi Seda GÜNDÜZALP Dr. Öğr. Üyesi Tuncay Yavuz ÖZDEMİR Dr. Öğr. Üyesi Gönül ŞENER Dr. Öğr. Üyesi Ramazan YİRCİ Öğr. Gör. Dr. Hakan POLAT Dr. Zübeyde YARAŞ

Bölümler ve Yazarları

Birinci Bölüm: Sınıf Yönetiminin Temel Kavramları ve Sınıf Yönetim YaklaşımlarıProf. Dr. Ali TAŞ

İkinci Bölüm: Sınıf Yönetimini Etkileyen İç ve Dış FaktörlerDr. Öğr. Üyesi Alpaslan GÖZLER

Üçüncü Bölüm: Sınıfta Fiziksel Ortamın DüzenlenmesiProf. Dr. Mukadder Boydak ÖZAN

Dördüncü Bölüm: Sınıfta Zaman YönetimiDr. Öğr. Üyesi Gönül ŞENER

Beşinci Bölüm: Öğretimsel İletişimDoç. Dr. Ali KIŞ - Doç. Dr. Niyazi ÖZER

Altıncı Bölüm: Sınıfta Disiplin ve Davranış YönetimiDr. Öğr. Üyesi Tuncay Yavuz ÖZDEMİR

Yedinci Bölüm: MotivasyonDoç. Dr. Niyazi ÖZER - Doç. Dr. Ali KIŞ

Sekizinci Bölüm: Sınıfta Öğretim Süreci ve PlanlanmasıDr. Öğr. Üyesi Ramazan YİRCİ

Dokuzuncu Bölüm: Sınıf Yönetiminde Öğretmen ve LiderlikDr. Öğr. Üyesi Seda GÜNDÜZALP

Onuncu Bölüm: Sınıfta İstenmeyen Davranışlar ve YönetimiDoç. Dr. Muhammed TURHAN

On Birinci Bölüm: Sınıfta Bireysel Farklılıklar ve Farklılıkların YönetimiÖğr. Gör. Dr. Hakan POLAT

İçindekiler

Bölümler ve Yazarları ...........................................................................................................4ÖN SÖZ ................................................................................................................................ 15

BÖLÜM ISINIF YÖNETİMİN TEMEL KAVRAMLARI VE SINIF YÖNETİM YAKLAŞIMLARI .............................................................................................................. 17

GİRİŞ ........................................................................................................................... 18Temel Kavramlar...................................................................................................... 19Sınıf Ortamının Özellikleri .................................................................................... 22Sınıf Yönetiminde Dikkate Alınacak Boyutlar ................................................. 23Sınıf Yönetim Yaklaşımları .................................................................................... 24Sınıf Yönetimi ve Etkili Okul İlişkisi ................................................................... 28ÖZET ........................................................................................................................... 29SIRA SENDE… ........................................................................................................ 31KAYNAKLAR........................................................................................................... 34

BÖLÜM IISINIF YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN İÇ VE DIŞ FAKTÖRLER ............................. 35

GİRİŞ ........................................................................................................................... 36Sınıf Yönetimini Etkileyen Faktörler ................................................................... 36Sınıf Dışı Faktörler ................................................................................................... 361. Aile ......................................................................................................................... 362. Çevre ...................................................................................................................... 383. Kitle iletişim Araçları .......................................................................................... 404. Toplumsal Kültür ve Değerler ........................................................................ 415. Okul Dışı Çevresel Etmenler ............................................................................ 42Sınıf İçi Faktörler ...................................................................................................... 44

1. Sosyal ve Psikolojik Etmenler ........................................................................... 442. Öğretmenin Özellikleri ...................................................................................... 453. Öğrencilerin Özellikleri ve Gereksinmeleri ................................................. 454. Fiziksel Ortam ve Oturma Düzeni .................................................................. 46ÖZET ........................................................................................................................... 47SIRA SENDE… ........................................................................................................ 48KAYNAKLAR........................................................................................................... 50

BÖLÜM IIISINIFTA FİZİKSEL ORTAMIN DÜZENLENMESİ ............................................... 53

GİRİŞ ........................................................................................................................... 54Sınıf Ortamının Fiziksel Özellikleri ..................................................................... 55Fiziksel Ortamın Önemi ......................................................................................... 56Fiziksel Ortamın Değişkenleri .............................................................................. 571.Sınıf Büyüklüğü .................................................................................................... 572. Öğrenci Sayısı ....................................................................................................... 583. Oturma Düzeni .................................................................................................... 59a. Klasik Oturma Düzeni ....................................................................................... 61b. Bireysel Yerleşim Düzeni ................................................................................... 62c. Çok Gruplu Yerleşim Düzeni ........................................................................... 62d. Tek Grup Yerleşim Düzeni ............................................................................... 634. Isı ve Işık Koşulları .............................................................................................. 645. Renk Etkisi ............................................................................................................ 656. Hijyen Koşulları ................................................................................................... 66 7. Olumsuz Ses Etkisi ............................................................................................ 668. Nesnelerin Görsel Uyumu ................................................................................ 67Sınıfın Fiziksel Ortamının Etkili Yönetilebilmesi İçin Öneriler .................... 68Örnek Olay ................................................................................................................ 69ÖZET ........................................................................................................................... 70SIRA SENDE… ........................................................................................................ 71KAYNAKLAR........................................................................................................... 73

BÖLÜM IVSINIFTA ZAMAN YÖNETİMİ ..................................................................................... 75

GİRİŞ ........................................................................................................................... 76Zaman Kavramı ....................................................................................................... 77

Zaman Türleri ........................................................................................................... 78Objektif Zaman ....................................................................................................... 79Subjektif Zaman ...................................................................................................... 79Biyolojik Zaman ....................................................................................................... 79Yönetsel Zaman ...................................................................................................... 79Zaman Yönetimi ...................................................................................................... 80Zaman Yönetiminde Temel Yaklaşımlar ............................................................ 80Kendini Toparla Yaklaşımı (Düzen).................................................................... 81Savaşçı Yaklaşım (Hayatta Kalma ve Bağımsız Üretim) ................................ 81Hedef Yaklaşımı (Başarı) ........................................................................................ 81ABC Yaklaşımı (Önceliklerin Sıralanması ve Değerlerin Belirlenmesi) ..... 81Sihirli Araç Yaklaşımı (Teknoloji) ......................................................................... 82Zaman Yönetimi 101 Yaklaşımı (Beceriler) ....................................................... 82Kendini Akıntıya Bırak Yaklaşımı (Uyum ve Doğal Ritimler) .................... 82İyileştirme Yaklaşımı (Özbilinç) ........................................................................... 82Sınıfta Zaman Yönetimi ......................................................................................... 831. Dersten Önce Zaman Yönetimi ....................................................................... 842. Derste Zaman Yönetimi ..................................................................................... 86Etkinlik Akışını Sağlama ........................................................................................ 87Etkinlik Geçişlerini Yönetme ................................................................................ 883. Ders Bitiminde Zaman Yönetimi..................................................................... 88Zaman Tuzakları ...................................................................................................... 88Pareto İlkesi ............................................................................................................... 91Sınıfta Etkili Zaman Yönetimi İçin Öneriler ..................................................... 92ÖZET ........................................................................................................................... 93SIRA SENDE… ........................................................................................................ 94KAYNAKLAR........................................................................................................... 97

BÖLÜM VÖĞRETİMSEL İLETİŞİM ............................................................................................... 99

GİRİŞ ......................................................................................................................... 100İletişim nedir? ......................................................................................................... 100İletişim Sürecinin Yapısı ...................................................................................... 1011. Kaynak ................................................................................................................. 1012. Mesaj (İleti) .......................................................................................................... 1013. Kanal ..................................................................................................................... 101

4. Alıcı ....................................................................................................................... 1015. Dönüt .................................................................................................................... 102İletişim Türleri ........................................................................................................ 102Sözlü İletişim ........................................................................................................... 102Konuşma .................................................................................................................. 102Dinleme .................................................................................................................... 103Aktif Dinleme ......................................................................................................... 103Ben Dili ..................................................................................................................... 105Özsaygı Geliştirici Dil ........................................................................................... 105Asgari Düzeyde Teşvik ........................................................................................ 106Asgari Düzeyde Teşvik Örnekleri ..................................................................... 106Soru Sorma .............................................................................................................. 106Yazılı İletişim ........................................................................................................... 107Sözsüz İletişim ........................................................................................................ 107Beden Dili ................................................................................................................ 108Kişisel Alan .............................................................................................................. 108Dokunma ................................................................................................................. 109Gözler ........................................................................................................................ 110Giyiniş biçimi ...................................................................................................... 110Ses tonu .................................................................................................................... 110Diğer Bedensel Özelikler ..................................................................................... 111Sözsüz İletişimin İşlevleri .................................................................................... 112İletişim Engelleri .................................................................................................... 112İletişim Engelleri Alternatifleri ........................................................................... 113Eğitim Örgütleri ve İletişim................................................................................. 114Öğretmen ve İletişim ............................................................................................ 114Öğretimsel İletişim ............................................................................................... 115Öğretimsel İletişimde İletişimin Yönü .............................................................. 116Öğretimsel İletişim ve Öğrenmeye Etkisi ........................................................ 117Etkili Öğretimsel İletişim Sağlama Yolları ....................................................... 117Öğretimsel İletişimi Engelleyen Faktörler ....................................................... 118ÖZET ......................................................................................................................... 120SIRA SENDE ........................................................................................................... 121KAYNAKLAR......................................................................................................... 123

BÖLÜM VISINIFTA DİSİPLİN ve DAVRANIŞ YÖNETİMİ .................................................. 125

GİRİŞ ......................................................................................................................... 126Eğitim ve Disiplin .................................................................................................. 127Disiplin Modelleri .................................................................................................. 1281. Canter modeli ..................................................................................................... 1282. Glasser Modeli ................................................................................................... 1293. Kounin Modeli ................................................................................................... 1304. Gordon Modeli ................................................................................................... 1305. Skinner Modeli ................................................................................................... 1316. Dreikurs Modeli ................................................................................................. 132Sınıf Yönetiminde Karşılaşılan Disiplin Sorunları ve Nedenleri ............... 1321. Eğitim-Öğretim Programlarından Kaynaklanan Disiplin Sorunları ... 1342. Okul Yönetiminden Kaynaklanan Disiplin Sorunları ............................ 1353. Aile Kaynaklı Disiplin Sorunları.................................................................... 1364. Öğretmenden Kaynaklanan Disiplin Sorunları ......................................... 1375. Sınıf Özelliklerinden Kaynaklanan Disiplin Sorunları ............................ 1386. Öğrenciden Kaynaklanan Disiplin Sorunları ............................................. 139Sınıf Disiplinini Sağlamaya Yönelik Önlemler ............................................... 140SINIF YÖNETİMİ MODELLERİ ....................................................................... 144Tepkisel Model ....................................................................................................... 144Önlemsel Model ..................................................................................................... 145Gelişimsel Model ................................................................................................... 145Bütünsel Model ...................................................................................................... 147ÖZET ......................................................................................................................... 148SIRA SENDE… ...................................................................................................... 150KAYNAKLAR......................................................................................................... 152

BÖLÜM VIIMOTİVASYON ................................................................................................................ 155

GİRİŞ ......................................................................................................................... 156Motivasyon İle İlgili Temel Kavramlar ............................................................. 157Motivasyon Nedir? ................................................................................................ 157Motivasyon Neden Önemlidir? ......................................................................... 159Motivasyon Süreci ................................................................................................. 160Motivasyon Kuramları ......................................................................................... 161

1. İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı ......................................................................... 1622. ERG (Varlık-İlişki-Gelişme) Kuramı ............................................................. 1643. Motivasyon-Hijyen Kuramı ............................................................................ 1664. Başarı Güdüsü Kuramı .................................................................................... 1675. Beklenti Kuramı ................................................................................................. 1686. Pekiştirme Kuramı ............................................................................................ 1697. Eşitlik Kuramı ..................................................................................................... 170Örnek Olay .............................................................................................................. 1718. Amaç Belirleme Kuramı .................................................................................. 1719. Yükleme [Attribution] Kuramı ....................................................................... 17210. Öz-belirleyicilik [Self-Determination] Kuramı ......................................... 173Öğrencileri Öğrenmeye Güdülemek İçin Kullanılabilecek Bazı Stratejiler ......................................................................................................... 175ÖZET ......................................................................................................................... 178SIRA SENDE… ...................................................................................................... 179KAYNAKLAR......................................................................................................... 181

BÖLÜM VIIISINIFTA ÖĞRETİM SÜRECİ VE PLANLANMASI............................................ 183

GİRİŞ ......................................................................................................................... 184Temel Kavramlar.................................................................................................... 184Öğretim Sürecinin Planlanması.......................................................................... 185Başarılı Bir Planlama Nasıl Olmalıdır? ............................................................. 186Öğretim Sürecinin Planlanmasının Gerekliliği ve Yararları ........................ 188Plân Çeşitleri, Ünitelendirilmiş Yıllık ve Günlük Plânın Yapılışı .............. 189Ünitelendirilmiş Yıllık Plân ................................................................................. 190Ders Planı ................................................................................................................. 192Sınıfta Öğretim Süreci ........................................................................................... 196Öğretim Süreci nasıl daha etkili hale getirilebilir? ........................................ 197Okulun ve sınıfın fiziki düzenlemesi ................................................................ 197İstenmeyen öğrenci davranışlarına müdahale etme ..................................... 197Güdüleme ................................................................................................................ 198İletişim ...................................................................................................................... 198Özveri ve fedakârlık .............................................................................................. 199Öğretim Sürecine İlişkin Yaklaşımlar ............................................................... 199Çoklu Zekâ Kuramı............................................................................................... 200

İşbirliğine Dayalı Öğrenme Kuramı.................................................................. 200Yapılandırmacılık (Yapısalcı Öğrenme) Kuramı ............................................ 201Tam Öğrenme Kuramı ......................................................................................... 201Proje Tabanlı Öğrenme ......................................................................................... 202Bilgi İşleme Kuramı ............................................................................................... 202Probleme Dayalı Öğrenme .................................................................................. 203Beyin Temelli Öğrenme ........................................................................................ 204Yaşam Boyu Öğrenme .......................................................................................... 204Kuantum Öğrenme ............................................................................................... 204ÖZET ......................................................................................................................... 205SIRA SENDE… ...................................................................................................... 206KAYNAKLAR......................................................................................................... 208

BÖLÜM IXSINIF YÖNETİMİNDE ÖĞRETMEN VE LİDERLİK ......................................... 211

GİRİŞ ......................................................................................................................... 212Liderlik ..................................................................................................................... 214Öğretmenin Değişen Rolü: Lider Öğretmen ................................................. 215Lider Öğretmenin Rolleri ve Davranışları ....................................................... 219Öğretmenin Liderlik Güçleri............................................................................... 221Ödül gücü ................................................................................................................ 221Zorlayıcı güç ........................................................................................................... 221Karizmatik güç ....................................................................................................... 222Uzmanlık gücü ....................................................................................................... 222Yasal Güç .................................................................................................................. 222Liderlik Teorileri ve Öğretmen Liderliği ........................................................ 223Özellikler Teorisi .................................................................................................... 223Davranışsal Liderlik Teorisi ................................................................................ 223Durumsal liderlik Teorisi ..................................................................................... 223Liderlik Tarzları ve Yeni Liderlik Yaklaşımları ile Lider Öğretmen ........ 224Otokratik Öğretmen Liderliği ............................................................................. 224Demokratik Öğretmen Liderliği ........................................................................ 224Yetki Verici (Laissez-faire) Öğretmen Liderliği .............................................. 224Etik Öğretmen Liderliği ....................................................................................... 224Karizmatik Öğretmen Liderliği .......................................................................... 225Kültürel Öğretmen Liderliği ............................................................................... 225

Vizyoner Öğretmen Liderliği .............................................................................. 225Öğretimsel Öğretmen Liderliği .......................................................................... 226Dönüşümcü (Transformasyonel) Öğretmen Liderliği.................................. 226Etkileşimci (Transaksiyonel) Öğretmen Liderliği .......................................... 226Süper Öğretmen Liderliği .................................................................................... 227Stratejik Öğretmen Liderliği ................................................................................ 227Hizmetkâr Öğretmen Liderliği ........................................................................... 227Paternalist Öğretmen Liderliği ........................................................................... 227Otantik Öğretmen Liderliği ................................................................................. 228Entelektüel Öğretmen Liderliği .......................................................................... 228Lider Öğretmen Olabilmek ................................................................................. 228ÖZET ......................................................................................................................... 229SIRA SENDE… ...................................................................................................... 232KAYNAKLAR......................................................................................................... 233

BÖLÜM XSINIFTA İSTENMEYEN DAVRANIŞLAR VE YÖNETİMİ ................................................................................................................. 237

GİRİŞ ......................................................................................................................... 238İstenmeyen Davranış Nedir? .............................................................................. 238İstenmeyen Davranışların Öğretmenden ve Okuldan Kaynaklanan Nedenleri ................................................................................................................. 2431. Öğretmenden Kaynaklanan Nedenler ......................................................... 2442. Okuldan Kaynaklanan Nedenler .................................................................. 245İstenmeyen Davranışların Önlenmesi .............................................................. 2461. Sınıf Kurallarının Belirlenmesi ....................................................................... 2462. Örnek Olma ........................................................................................................ 2483. Pozitif İlişkiler ..................................................................................................... 2494. Pekiştirme ve Ödüllendirme ........................................................................... 250ÖZET ......................................................................................................................... 250SIRA SENDE… ...................................................................................................... 252KAYNAKLAR......................................................................................................... 254

BÖLÜM XISINIFTA BİREYSEL FARKLILIKLAR VE FARKLILIKLARIN YÖNETİMİ .................................................................................. 257

GİRİŞ ......................................................................................................................... 258Bireysel Farklılıklar ................................................................................................ 258Eğitimde Bireysel Farklılıklar ............................................................................. 260Cinsiyet ..................................................................................................................... 261Zekâ ve Yetenekler................................................................................................. 262Kişilik ........................................................................................................................ 263İlgi .............................................................................................................................. 265Güdülenme (Motivasyon) ................................................................................... 266Ön Bilgi ..................................................................................................................... 268Öğrenme Stilleri ..................................................................................................... 269Sınıf İçinde Farklılıkların Yönetilmesi .............................................................. 272Öneriler ..................................................................................................................... 274ÖZET ......................................................................................................................... 276KAYNAKLAR......................................................................................................... 279

ÖN SÖZ

Eğitimsel ve öğretimsel amaçlara ulaşmada eğitim sisteminin hücreleri olarak görebileceğimiz yapıtaşları sınıflardır. Sınıflarda ger-çekleştirilen her türlü etkinlik, eğitim sistemindeki çıktıları olumlu ya da olumsuz olarak etkiler. Bu sebeple sınıfı etkili bir eğitim öğretim or-tamı haline dönüştürmek oldukça önemlidir. Sınıf ortamını etkileyen tüm faktörleri etkili bir şekilde yönetmede en önemli görev şüphesiz ki öğretmene düşmektedir. Öğretmenin sınıfı yönetebilme becerisiyle, istenilen hedeflere ve başarıya ulaşma derecesi doğru orantılıdır. Bir sınıfın tüm unsurları (olumlu ya da olumsuz) etkin bir şekilde yönetil-diği müddetçe başarı söz konusu olacaktır.

Öğrenci başarısını, okul başarısını ve dolayısıyla eğitim sisteminin nihai hedeflere ulaşmasını bu denli etkileyen sınıf yönetiminin nasıl gerçekleştirilebileceğini ortaya koymak ve öğretmenlerimize rehber olmak maksadıyla yola çıkılan bu kitapta, adım adım sınıf yönetimi-nin boyutları ele alınarak açıklanmaya çalışılmıştır. Kitabı okumaya başlayan öğretmen adayları ve öğretmenler öncelikle sınıf yönetiminin temel kavramlarının ve sınıf yönetimi yaklaşımlarının ne olduğunu kavrayacak, sonrasında sınıf yönetimini etkileyen faktörlere ilişkin farkındalık oluşturacak, sınıfı etkin bir biçimde yönetmede fiziksel ortamın nasıl düzenlenmesi gerektiğini öğrenecek ve sınırlı bir süreyle sınırlanmış olan zamanı nasıl yöneteceği konusunda fikir sahibi ola-caktır. Daha sonra öğretmenler, öğrencilerle etkili iletişim kurma yol-larını, sınıfta disiplini sağlamada yapılacakları, öğrencileri nasıl mo-tive edebileceğini ve öğretimsel etkinlikleri nasıl yönetebileceklerini tasavvur edebilecek; lider olarak öğretmenliği nasıl yürütebilecekleri-ni, sınıf ortamında davranışları ve farklılıkları nasıl yönetebileceklerini öğrenmiş olacaklardır.