Dr hab. n.med. Jarosław Drobnik

prof. nadzw. PMWSZ

Zakład Gerontologii, Katedra Zdrowia

Publicznego WNoZ Uniwersytet

Medyczny we Wrocławiu

- to grupa związków rozpuszczalnych w tłuszczach i łącznie

z nimi wchłanianych.

D1 (kalcyferol) znajduje się w tranie

D3 (cholekalcyferol) powstaje w skórze pod wpływem

promieni słonecznych

D2 (ergokalcyferol) wytwarzana w roślinach

Obejmuje witaminę:

Skóra(naskórek) – prom. UV-B: 290–315 (297)

nm – D3 – cholekalcyferol

Wątroba - pierwszy etap biosyntezy

aktywnej postaci witaminy D: hydroksylacja

przy węglu C-25 – powstaje 25-(OH)D

Nerki – dział. enzymu 1α-hydroksylazy

(CYP27B1 – element cyt P450): hydroksylacja

do aktywnej formy witaminy D – 1α,25-

(OH)2D3 - kalcytriol

Witamina D krąży w organizmie głównie w postaci

25(OH)D3 – ta frakcję oznaczamy jako obiektywną

(25 dni okres półtrwanie)

Najbardziej aktywną biologicznie formą jest

1,25(OH)2D3, której poziom jest regulowany

hormonalnie stąd tylko dla oceny funkcji

nerek/zaburzenia hormonalne

Norma prawidłowy poziom witaminy D wynosi

≥20 ng/ml(NIZ USA)

Amerykańskie Tow. Endokryn. ≥30 ng/ml(zmniejsza ryzyko

przedwczesnych zgonów ze wszystkich powodów stosowania wit D)

optymalny 40-60 ng/ml

Nie przekraczać 100 ng/ml

Polski Instytut Żywności i Żywienia zaleca

następujące normy:

- niemowlęta: norma zalecana 20 µg, poziom

bezpieczny 10 µg

- dzieci (1-9 r.ż): 15 µg, poziom bezpieczny

10 µg

- młodzież, dorośli i osoby po 60. rż.: 10 µg,

poziom bezpieczny 5 µg

W Unii Europejskiej oficjalnie zaleca się

spożywać dziennie 5 µg witaminy D.

Do niedawna sądzono, że główną rolą

witaminy D3 jest sterownie gospodarką

wapniowo-fosforanową i zalecano ją w

profilaktyce krzywicy czy leczeniu

osteoporozy.

wszelkie związki organiczne o niewielkich

cząsteczkach, odgrywające rolę w

katalitycznej aktywności enzymów lub

niezbędne dla zapewnienia prawidłowego

przebiegu innych procesów fizjologicznych

organizmów, które nie są w stanie

syntetyzować samodzielnie tych związków,

ale zmuszone są uzyskiwać je z innych źródeł

– z pożywienia lub dzięki związkowi

symbiotycznemu z innym organizmem

Najnowsze badania dowodzą, że witamina D oprócz wspomagania wchłaniania wapnia i fosforu, ma wpływ na funkcjonowanie większości organów i narządów w organizmie.

Prohormon - wpływ nafunkcjonowanie większości organów i narządów (receptory dla wit. D odkryto w wiekszościnarządów)- 1,25 dihydroksycholekalcyferol1,25(OH)2D3

Odkrycie receptora VDR (Vitamin D Receptor – 2005 r.) dla witaminy D w większości ludzkich komórek pozaszkieletowychzasugerowało jej rolę w innych układach i narządach organizmu.

1. Układ oddechowy i immunologiczny - udział m.in. w wytwarzaniu antybiotyków naturalnych tzw peptydy przeciwbakteryjne, katelicydyny i defensyny i regulacja funkcji limfocytów T

2. Układ pokarmowy - niedobór skutkuje, m.in. nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit, chorobą trzewną, wątroby i trzustki

3. Układ sercowo-naczyniowy i nadciśnienie - udział w patogenezie chorób naczyń Szereg badań epidemiologicznych wskazuje na powiązania pomiędzy brakiem dostępu do światła słonecznego i niskim stężeniem 1,25(OH)2D3 w osoczu a wysokim ciśnieniem krwi i wysoką aktywnością reniny(2)

Układ nerwowy i komórki

Niski poziom witaminy D w organizmie związany jest z chorobą Alzheimera(2) Komórki - procesy różnicowania, proliferacji (podziału) i apoptozy (samobójstwa komórek)

Cukrzyca

Badania na zwierzętach i dane epidemiologiczne z populacji ludzkiej wskazują na witaminę D jako potencjalnego modyfikatora rozwoju cukrzycy typu 1 i 2(2)

Nowotwory

Badania epidemiologiczne potwierdzają ścisłą zależność pomiędzy niedoborami witaminy D a występowaniem nowotworów: prostaty, sutka i jelita grubego(2)

1. Stosowanie wit. D w praktyce klinicznej , Alternative Medicine Review, March 2008,

2. Nowe spojrzenie na witaminę D, Elżbieta L. Anuszewska

Wg najnowszych danych 70 – 90 % populacji Polski ma niedobory witaminy D.

występują w każdej grupie wiekowej

–dzieci – 70-100%

–nastolatki – 95%, w tym 1/3 ma niedobory ciężkie

–osoby dorosłe – 80%

–kobiety leczone z powodu osteoporozy i stosujące preparaty wapnia – 50%

–kobiety w ciąży – 95%

Płudowski P et al. Standardy Medyczne 2009; 6:23-41.

Hilger J. i wsp. British Journal of Nutrition 2013

W 80 – 90% synteza skórna pod wpływem promieni słonecznych.

10 – 20% żywność zawierająca witaminę D3 – drugie, dużo uboższe źródło.

Niewiele produktów zawiera witaminę D3 :

Tłuste ryby – łosoś, makrela, sardynki

Tran

Żółtka jaj kurzych

Niewystarczająca synteza skórna ze względu na położenie geograficzne Polski.

Używanie filtrów UV.

Przebywanie w pomieszczeniach zamkniętych.

Zanieczyszczone środowisko , gdyż słońce nie przebija się przez warstwę smogu.

Otyłość - witamina D gromadzi się w tkance tłuszczowej, gdyż jest rozpuszczalna

w tłuszczach i to sprzyja obniżeniu jej stężenia w surowicy.

Wraz z wiekiem zmniejsza się zdolność organizmu do wytwarzania tej witaminy pod

wpływem promieni ultrafioletowych.

Osoby o ciemnej karnacji (melanina w skórze działa jak filtr przeciwsłoneczny)

potrzebują wyższych dawek.

Zespoły złego wchłaniania, marskość wątroby, choroby nerek lub terapia lekami

przeciwdrgawkowymi również sprzyjają deficytowi witaminy D w organizmie.

Witamina D a neuroprotekcja

chroni przed uszkodzeniami przyspiesza regenerację

pod wpływem toksyn uszkodzeń

neurologicznych

Cui X. i wsp. (2015), J.Steroid.Biochem & Mol.Biol.,148: 305 – 309.

Witamina D a choroby neuropsychiatryczne

Schizofrenia, autyzm – zwiększone ryzyko:

- osoby urodzone w zimie i na wiosnę, w północnych rejonach świata;

- migranci (populacje o ciemnej skórze (badania przeprowadzone w Holandii, Wielkiej Brytanii, Skandynawii);

- u chłopców z autyzmem zaobserwowano mniejszą grubość kości śródręcza.

Depresja

Zaburzenia poznawcze/demencja

potwierdzone korelacje odwrotne między poziomami 25(OH)D a

wynikami testów pamięciowych, motorycznych i poznawczych

AD: 1,25(OH)D poprawa przepuszczalności bariery „krew-mózg”

dla niektórych białek, ułatwia ich usuwanie z mózgu

Witamina D:

hamuje proliferację komórek i nasila ich różnicowanie

hamuje nowotwotworzenie naczyń

2-krotnie większa zapadalność na raka piersi u kobiet i okrężnicy u osób ze stężeniem 25(OH)D poniżej 20 ng/ml w porównaniu z osobami o prawidłowym stężeniu witaminy D

Wyrównanie niedoborów witaminy D zmniejsza ryzyko rozwoju raka piersi o 25%, a kobiety z prawidłowym jej poziomem wykazują w ciągu 10 lat obserwacji o 44% niższa śmiertelność

Misiorowski W. Świat Medycyny 2012; 3(131): 3-9

Witamina D:

wpływa na kontrolę RR

Bezpośrednio wpływa na:

komórki mięśnia sercowego i ścian naczyń

aktywność odczynów zapalnych

Niski poziom witaminy D (wg danych NHANES - National Health and Nutrition Examination Survey) z lat 2001-2004 korelował ze zwiększoną częstością występowania:

choroby wieńcowej

niewydolności serca

udaru

chorób naczyń obwodowych

Kim Dh, Am J Cardiol. 2008, 102, 1540-1544

Witamina D3: najnowsze doniesienie badanie

VINDICATE zespół badaczy z University of Leeds

- Podawanie wit. D3 w dziennej dawce przez rok

u pacjentów z niewydolnością serca

poprawiło EF z 26 do 34 % w porównaniu z

placebo

Grupa pacjentów Zalecane dawki Maksymalne

dobowe dawki

Noworodki i niemowlęta

(0-12 miesięcy)

suplementacja od pierwszych dni

• do 6 m-cy 400 j.m./dobę

• 6-12 m-cy 400-600 j.m./dobę

1000 j.m./dobę

Dzieci i młodzież 1-18 lat Suplementacja 600-1000 j.m./dobę

przez cały rok

1-10 lat 2000

j.m./dobę

11 – 18 lat 4000

j.m./dobę

Dorośli > 18 lat i seniorzy Suplementacja 800 – 2000

j.m./dobę przez cały rok

4000 j.m./dobę

Otyli dorośli i otyli

seniorzy

Suplementacja 1600 – 4000

j.m./dobę przez cały rok

10 000

j.m./dobę

Kobiety ciężarne i

karmiące piersią

Suplementacja 1500-2000

j.m./dobę powinna rozpocząć się nie

później niż od II trymestru ciąży.

Najlepiej zaraz po potwierdzeniu

ciąży.

4000 j.m./dobę

Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla

Europy Środkowej 2013 r.

Witamina D lepiej wchłania się z postaci

olejowych niż z tabletek!- mit

W chwili obecnej uważa się że podawanie

wit D 1xdz, 1xtydz, 1xmsc w dawkach

równoważnych jest akceptowane - FAKT

Osteomalacja, osteoporoza

Zaburzenia funkcji tarczycy i przytarczyc

Zespoły upośledzonego wchłaniania

Choroba nowotworowa

Długie leczenie:

- sterydami „po”

- ketokonazol

- l. przreciwdrgawkowe

Nadmiar nie może się pojawić w przypadku stosowania racjonalnej diety a także

nawet intensywnej ekspozycji na słońce.

Doustne przedawkowanie też jest niezwykle rzadkie ponieważ wymaga

podawania przewlekle dużych dawek tej witaminy – ok. 50 tys. j.m. na

dobę lub więcej. Dawki bonusowe – 150-300 tys.j.m.

Zbyt wysokie dawki witaminy D są przyczyną:

utraty apetytu, nudności, zwiększonego uczucia pragnienia.

wywołują zaburzenia pracy mózgu, powodując otępienie i osłabienie.

Zwiększa się zapadalność na kamicę pęcherzyka żółciowego oraz nerek, wzmożone

oddawanie moczu, pocenie się, biegunkę, nudności, osłabienie organizmu, wymioty,

świąd skóry, ból głowy i oczu.

choroby takie jak:

sarkoidoza,

granulocytoza,

gruźlica,

niektóre typy chłoniaków

stanowią przeciwwskazanie do stosowania

WYŻSZYCH (tj. powyżej 1000 j.m.) dawek

witaminy D – opisywano działanie

toksyczne WIT D

Przez wiele lat witaminie K przypisywano wyłącznie funkcje w procesie krzepnięcia krwi.

Badania w ciągu ostatnich 30 lat wskazują na udział jej jako kofaktora ϒ-karboksylazy również w innych procesach: Metabolizm kości

Proliferacja komórek nowotworowych

Zwapnienie płytek miażdżycowych i rozwój chorób układu krążenia

Stany degeneracyjne OUN.

Wit. K tworzy rodzinę związków, które są pochodnymi 2-metylo-1,4-naftochinonu z przyłączonymi resztami izoprenoidowymi, nasyconymi lub nienasyconymi, o różnej długości łańcucha:

K1 (filochinon)

K2 (menachinon) Postać MK – 4

Postać MK-7

K1 – produkty roślinne: szpinak, brokuły, sałata, rzeżucha, brukselka, kapusta

K2 – produkty odzwierzęce, produkowana przez bakterie w produktach fermentowanych –kapuście kiszonej, jogurtach, serach, kefirze

Przy sprawnie działającym układzie trawiennym i równowadze flory bakteryjnej wytwarzana również w jelitach w postaci MK-4

Japońska potrawa ze

sfermentowanej soi – natto -potrawa przygotowywana ze sfermentowanych

przez Bacillus subtilis ziaren soi

Zawiera bardzo dużo wit. K2 w

postaci MK-7

100 g Natto zawiera 10 g wit.

K2 MK-7

Japończycy rocznie zjadają 2 kg

Natto!

Niezbilansowana dieta

Spożywanie tłuszczów trans

Stosowanie pestycydów i nawozów sztucznych

Spożywanie „śmieciowego” jedzenia typu fast food

Spożywanie mięsa zwierząt hodowanych w zamkniętych pomieszczeniach, karmionych paszami (tylko zwierzęta jedzące trawę przetwarzają wit. K2

Nadużywanie antybiotyków przez ludzi oraz w hodowli zwierząt (coraz więcej bakterii odpornych naantybiotyki, które niszczą dobra florę bakteryjną

Witamina K2 jest nie tylko wykorzystywana przez wątrobę, ale jest łatwo dostępna dla tkanek pozawątrobowych, takich jak kości i ściany naczyń krwionośnych.

Tzw. białka MGP (Matrix GLA Protein) są czynnikami transportującymi wapń w organizmie. Jeżeli białka te są aktywne to wapń transportowany jest do kości, jeżeli są nieaktywne to wapń odkłada się w tętnicach.

Dla aktywizacji tych białek konieczna jest witamina K2

Białka

MGP Osteokalcyna

K2

Wyłapuje

wapńWbudowuje

wapń

Badania sugerują, że najlepszy wpływ napoprawę stanu kości ma jednoczesna kombinacja składników wapń, witamina D3 i MK-7.

Szereg badań japońskich potwierdza zmienny efekt witaminy K2 na BDM (gęstość kości), ale wystąpienie efektu synergistycznego w przypadku podania jednoczesnego witaminy D3 i K2.

Sarah L. Booth - Vitamin K: food composition and dietary intakes; Food Nutr Res. 2012; 56

Wit. D3 oraz wit. K2 – duet, który zapewnia

właściwą dystrybucję wapnia w organizmie

MOCNE

KOŚCI

Wit. D3 – wpływ na gospodarkę wapniowo-

fosforanową

Wit. K2

aktywuje Osteokalcyny – pomaga wbudować wapno

w kości

aktywuje białka MGP – chroni żyły przed

zwapnieniem

MOCNE

KOŚCI

NIEZWAPNIONE

NACZYNIA

KRWIONOŚNE

Dorośli - 75 µg i okresowo kontrolować czas

protrombinowy – najlepiej w postaci K2-

MK7

Podaj wit. D3 i K2-MK7 razem: synergizm

działania w gospodarce wapniowo-

fosforanowej – profilatkyka osteoporozy

Wit. D3 i K2-MK7 – wpływ na:

- Odporność

- Lepsze samopoczucie psychiczne (depresja) i

ochrona przed zespołami otępiennymi

- Poprawa skuteczności leczenia bólu kostnego

- Bardzo korzystne doniesienia działania

wit. D3 w aspekcie chorób nowotworowych i

niewydolności krążenia