Prof.Dr.Prof.Dr.Kemal GÜVENKemal GÜVEN

Dicle ÜniversitesiDicle ÜniversitesiFen-Edebiyat FakültesiFen-Edebiyat Fakültesi

Moleküler Biyoloji Moleküler Biyoloji ABD BaşkanıABD Başkanı

Genel Anlamda Çevre SorunlarıGenel Anlamda Çevre Sorunları

Hava KirliliğiHava Kirliliği Su KirliliğiSu Kirliliği Toprak KirliliğiToprak Kirliliği Katı Atık SorunuKatı Atık SorunuSıvı Atık SorunuSıvı Atık Sorunu Gürültü KirliliğiGürültü Kirliliği

HAVA KİRLİLİĞİHAVA KİRLİLİĞİ

Hava kirliliği; canlıların sağlığını olumsuz yönde Hava kirliliği; canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen ve/veya maddi zararlar meydana getiren etkileyen ve/veya maddi zararlar meydana getiren havadaki yabancı maddelerin, normalin üzerindeki havadaki yabancı maddelerin, normalin üzerindeki miktar ve yoğunluğa ulaşmasıdır. miktar ve yoğunluğa ulaşmasıdır.

Bir başka deyişle hava kirliliği; havada katı, sıvı ve gaz Bir başka deyişle hava kirliliği; havada katı, sıvı ve gaz şeklindeki yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı şeklindeki yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, hayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, yoğunluk ve sürede atmosferde bulunmasıdır. İnsanların yoğunluk ve sürede atmosferde bulunmasıdır. İnsanların çeşitli faaliyetleri sonucu meydana gelen üretim ve çeşitli faaliyetleri sonucu meydana gelen üretim ve tüketim aktiviteleri sırasında ortaya çıkan atıklarla hava tüketim aktiviteleri sırasında ortaya çıkan atıklarla hava tabakası kirlenerek, yeryüzündeki canlı hayatı olumsuz tabakası kirlenerek, yeryüzündeki canlı hayatı olumsuz yönde etkilenmektedir. yönde etkilenmektedir.

HAVA KİRLİLİĞİ

Yesterday

Low Pollution/High Visibility

High Pollution/Low Visibility

ŞEHİRLERİMİZDEKİ HAVA KİRLİLİĞİNİNTEMEL NEDENLERİ

o FABRİKALARo OTOLARo PARFÜMLERo YANLIŞ ISINMA

ŞEHİRLERİMİZDEKİ HAVA KİRLİLİĞİNİNTEMEL NEDENLERİ

Sources of Common Environmental Contaminants Which Modify Asthma

Hava Kirliliğinin Başlıca Hava Kirliliğinin Başlıca NedenleriNedenleri

Evsel Isıtma ; Evsel Isıtma ; Ülkemizde özellikle ısınma amaçlı, düşük kalorili ve Ülkemizde özellikle ısınma amaçlı, düşük kalorili ve kükürt oranı yüksek kömürlerin yaygın olarak kullanılması ve yanlış yakma kükürt oranı yüksek kömürlerin yaygın olarak kullanılması ve yanlış yakma tekniklerinin uygulanmasi hava kirliliğine yol açmaktadır.tekniklerinin uygulanmasi hava kirliliğine yol açmaktadır. Linyit, fuel-oil, taş Linyit, fuel-oil, taş kömürü, odun türü yakıtların emisyonu.kömürü, odun türü yakıtların emisyonu.

Endüstriyel Faaliyetler; Endüstriyel Faaliyetler; Sanayi tesislerinin kuruluşunda yanlış Sanayi tesislerinin kuruluşunda yanlış yer seçimi, çevre korunması açısından gerekli tedbirlerin alınmaması (baca yer seçimi, çevre korunması açısından gerekli tedbirlerin alınmaması (baca filtresi, arıtma tesisi olmaması vb.), uygun teknolojilerin kullanılmamasıfiltresi, arıtma tesisi olmaması vb.), uygun teknolojilerin kullanılmaması Enerji Enerji üretim tesisleri, Gübre, demir-çelik, çimento, petrokimya ve metan endüstrileri üretim tesisleri, Gübre, demir-çelik, çimento, petrokimya ve metan endüstrileri gibi sanayii işletmeleri hava kirliliğinde rol oynarlargibi sanayii işletmeleri hava kirliliğinde rol oynarlar

Motorlu araçlar; Motorlu araçlar; Nüfus artışı ve gelir düzeyinin yükselmesine Nüfus artışı ve gelir düzeyinin yükselmesine paralel olarak, sayısı hızla artan motorlu taşıtlardan çıkan egzoz gazları, hava paralel olarak, sayısı hızla artan motorlu taşıtlardan çıkan egzoz gazları, hava kirliliğinde önemli bir faktör oluşturmaktadırkirliliğinde önemli bir faktör oluşturmaktadır. SO, NO, CO, organik kirleticiler, . SO, NO, CO, organik kirleticiler, kurşun ve partiküler madde.kurşun ve partiküler madde.

Ziraai ilaçlar, radyoaktif maddelerZiraai ilaçlar, radyoaktif maddeler

Primary Pollutants

Secondary Pollutants

Sources NaturalStationary

CO CO2

SO2 NO NO2

Most hydrocarbons

Most suspendedparticles

SO3

HNO3 H2SO4

H2O2 O3 PANs

Most and saltsNO3–

Mobile

SO42 –

Solarradiation

Ultraviolet radiation

NONitric oxide

H2OWater

NO2

Nitrogendioxide

Hydrocarbons

O2

Molecularoxygen

HNO3

Nitric acid

PANsPeroxyacyl

nitratesAldehydes

(e.g., formaldehyde)O3

Ozone

OAtomicoxygen

1920 1940 1960 1980 20000

50

100

150

200

Year

Hava Kirliliğinin İnsan Hava Kirliliğinin İnsan SağlığıÜzerindeki EtkileriSağlığıÜzerindeki Etkileri

Havada taşınan kurşun, ozon, CO, SO2, Hidrokarbonlar, Havada taşınan kurşun, ozon, CO, SO2, Hidrokarbonlar, Kanserojen maddeler gibi kirleticiler insanların solunum Kanserojen maddeler gibi kirleticiler insanların solunum yollarını etkileyerek bronşlarda iltihaplanma ve dolayısıyla yollarını etkileyerek bronşlarda iltihaplanma ve dolayısıyla nefes darlığına (örn. astım) ve sıkıntılara yol açabilmektedir. nefes darlığına (örn. astım) ve sıkıntılara yol açabilmektedir. Akciğer kanserinin ortaya çıkmasında büyük bir rolü vardır. Akciğer kanserinin ortaya çıkmasında büyük bir rolü vardır. Ayrıca, kansızlık, kalp yetmezliği gibi hastalıklara da yol Ayrıca, kansızlık, kalp yetmezliği gibi hastalıklara da yol açar. açar. En ilginç olanı kirliliğin yoğun olarak yaşandığı yerlerde En ilginç olanı kirliliğin yoğun olarak yaşandığı yerlerde kurşundan dolayı beyin etkilendiğinden şiddet olaylarında 3 kurşundan dolayı beyin etkilendiğinden şiddet olaylarında 3 kat artış gözlendiği kaydedilmiştir.kat artış gözlendiği kaydedilmiştir. Erken ölüm insidansında artışErken ölüm insidansında artış

Air and Air PollutionAir and Air Pollution

Smog, Acid Rain, Priority and Indoor Smog, Acid Rain, Priority and Indoor Air pollutantsAir pollutants

Kirli hava, insanlarda solunum yolu hastalıklarının Kirli hava, insanlarda solunum yolu hastalıklarının artmasına sebep olmaktadır. artmasına sebep olmaktadır.

Örneğin; kurşunun kan hücrelerinin gelişmesini ve Örneğin; kurşunun kan hücrelerinin gelişmesini ve olgunlaşmasını engellediği, kanda ve idrarda birikerek olgunlaşmasını engellediği, kanda ve idrarda birikerek sağlığı olumsuz yönde etkilediği, sağlığı olumsuz yönde etkilediği,

karbonmonoksit (CO)'in ise, kandaki hemoglobin ile karbonmonoksit (CO)'in ise, kandaki hemoglobin ile birleşerek oksijen taşınmasını aksattığı bilinmektedir. birleşerek oksijen taşınmasını aksattığı bilinmektedir.

Bununla birlikte kükürtdioksit (SOBununla birlikte kükürtdioksit (SO22)'in, üst solunum )'in, üst solunum

yollarında keskin, boğucu ve tahriş edici etkileri vardır. yollarında keskin, boğucu ve tahriş edici etkileri vardır. Özellikle duman akciğerden alveollere kadar girerek Özellikle duman akciğerden alveollere kadar girerek olumsuz etki yapmaktadır. olumsuz etki yapmaktadır.

Ayrıca kükürtdioksit ve ozon bitkiler için zararlı olup; Ayrıca kükürtdioksit ve ozon bitkiler için zararlı olup; özellikle ozon, ürün kayıplarına sebep olmakta ve özellikle ozon, ürün kayıplarına sebep olmakta ve ormanlara zarar vermektedir. ormanlara zarar vermektedir.

NEHC NEHC –– Feb 2005Feb 2005 2626

Tablo. Hava Kirliliği ve Risk Grupları

Bebekler ve gelişme çağındaki çocuklar Gebe ve emzikli kadınlar     Yaşlılar    Kronik solunum ve dolaşım sistemi hastalığı olanlar    Endüstriyel işletmelerde çalışanlar    Sigara kullananlar  Düşük sosyoekonomik grup içinde yer alanlar

• Asit Yağmuru

• Ozone Eksilmesi

• Küresel ısınma

Çevre Üzerindeki Diğer Etkileri

Acid Rain ChemistryAcid Rain Chemistry

Wind

Transformation tosulfuric acid (H2SO4)and nitric acid (HNO3)

Nitric oxide (NO)

Acid fog

Ocean

Sulfur dioxide (SO2)and NO

Windborne ammonia gasand particles of cultivated soilpartially neutralize acids andform dry sulfate and nitrate salts

Dry aciddeposition(sulfur dioxidegas and particlesof sulfate andnitrate salts)

Farm

Lakes indeep soilhigh in limestoneare buffered

Lakes in shallowsoil low inlimestonebecomeacidic

Wet acid deposition(droplets of H2SO4 andHNO3 dissolved in rainand snow)

Emission

Aciddeposition

SO2

H2O2

PANs

NOX

O3

Others

Direct damageto leaves and bark

Reducedphotosynthesisand growth

IncreasedSusceptibilityto drought,extreme cold,insects, mosses,and diseaseorganisms

Soil acidification

Leaching ofSoil nutrients

AcidRelease oftoxicmetal icons

Rootdamage

Reduced nutrientand water uptake

Tree death

Groundwater

• contains high levels of sulfuric or nitric acids

• contaminate drinking water and vegetation

• damage aquatic life

• erode buildings

• Alters the chemical equilibrium of some soils

Acid rain

4

Hava Kirliliğini Önlemek İçin Alınabilecek Tedbirler:

        Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılması sağlanmalı,

     Evleri ısıtmak için yüksek kalorili kömürler kullanılmalı, her yıl bacalar ve soba boruları temizlenmeli,

  Pencere, kapı ve çatıların izolasyonuna önem verilmeli,

        Kullanılan sobaların TSE belgeli olmasına dikkat edilmeli,

        Doğalgaz kullanımı yaygınlaştırılarak, özendirilmeli,

        Kalorisi düşük olan ve havayı daha çok kirleten kaçak kömür kullanımı engellenmeli,

        Kalorifer ve doğalgaz kazanlarının periyodik olarak • bakımı yapılmalı,

        Kalorifercilerin ateşçi kurslarına katılımı sağlanmalı,         

• Yeni yerleşim yerlerinde merkezi ısıtma sistemleri kullanılmalı,

  Yeşil alanlar arttırılmalı, imar planlarındaki hava kirliliğini azaltıcı tedbirler uygulamaya konulmalı,

    Toplu taşım araçları yaygınlaştırılmalı, Bütün bu etkenlerin yanında; atıkların uygun olmayan tesislerde yakılarak bertaraf edilmesinin önlenmesi, sanayi tesisi yer seçiminin yerleşim alanları dışında ve hakim rüzgarlar dikkate alınarak yapılması, imar planlarında bu alanların çevresinde yapılaşmaların önlenmesi ve araçların egzoz emisyon ölçümlerinin periyodik olarak yapılması sağlanmalı, bununla birlikte; alternatif enerji kullanan motorlu taşıtlar geliştirilmeli ve özendirilmelidir. (LPG vb.)

““HERHANGİ BİR İNSANIN ÖLÜMÜ HERHANGİ BİR İNSANIN ÖLÜMÜ

BENİ DE YARALAR EY İNSANLAR, BENİ DE YARALAR EY İNSANLAR,

ÇÜNKÜ PARÇASIYIM BEN İNSANLIĞIN,ÇÜNKÜ PARÇASIYIM BEN İNSANLIĞIN,

SORMA KİMİN İÇİN ÇALIYOR ÇANLAR SORMA KİMİN İÇİN ÇALIYOR ÇANLAR

OLA Kİ SENİN İÇİNDİR,OLA Kİ SENİN İÇİNDİR,

SANA DA TEHLİKE VAR”SANA DA TEHLİKE VAR”

John DONNEJohn DONNE