WYKAZ PUBLIKACJI KOMITETU PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU PAN

BIULETYN

z. 200- Regionalistyka wobec nowych wyzwań. Ku regionom ładu, wiedzy i społe­czeństwa informacyjnego. Praca zbiorowa pod red. T. Parteki. Warszawa 2002

z. 201 - MultipoJar patternsof urban dcvelopment- Polish pcrspective. Praca zbio­rowa pod red. T. Markowskiego i T. Marszała. Warszawa 2002

z. 202 Kampinoski Park Narodowy wobec wyzwa1'l antropopresji. Praca zbiorowa pod red. A. Stasiaka. Warszawa 2002

z. 203 Kształtowanie ładu przestrzennego Lodzi. Praca zbiorowa pod red. T. Mar­szala. Warszawa 2003

z. 204

z. 205

z. 206

z.207

z.208

z.209

z.210

z. 211

z. 212

z. 213

z. 214

z. 215

z. 216

z. 217

z. 218

z. 219

Nowe kierunki badawcze w regionalistyce. Nowe doświadczenia polityki regionalnej. Praca zbiorowa pod red. R. Domańskicgo. Warszawa 2003 Społeczno-gospodarcze i przyn~dniczc aspekty ładu przestrzennego. Praca zbiorowa pod red. Z. Zioło i T. Slęzaka. Warszawa 2003 Systemy Informacji Przestrzennej w planowaniu i rozwoju regionalnym. Praca zbiorowa pod red. T. Parteki i J. T. Czocha!'1skiego. Warszawa 2003 Problemy zagospodarowania terenów wiejskich w Polsce. Praca zbiorowa pod red. A. Stasiaka. Warszawa 2003 Zarządzanic rozwojem lokalnym i regionalnym w kontekście integracji europejskiej. Praca zbiorowa pod red. A. Klasika. Warszawa 2003 Bipolarny rozwój aglomeracji - kierunki rozwoju układów bipolarnych. Praca zbiorowa pod red. Z. Zioło. Warszawa 2003 Wielkoskalowe projekty inwestycyjne jako czynnik podnoszenia konkurencyj­ności polskiej przestrzeni. Praca zbiorowa pod red. T. Markowskiego. War­szawa 2004 Przcstrzc11 w zarządzaniu rozwojem regionalnym i lokalnym. Praca zbiorowa pod red. T. Markowskiego. Warszawa 2004 Rola małych regionów w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju i integracji europejskiej. Praca zbiorowa pod red. K. Heffnera. Warszawa 2004 Wieś polska w świetle wyników NSP 2002 r. i PSR 2002 r. (aspekty społeczne, ekonomiczne i przestrzenne). Praca zbiorowa pod red. A. Stasiaka. War­szawa 2004 Konkurencyjność i potencjał rozwoju polskich metropolii - szanse i bariery. Praca zbiorowa pod red. S. Korenika i K. Szołka. Warszawa 2004 Obszar metropolitalny Lodzi - wyzwania i problemy. Praca zbiorowa pod red. K. BaJda i T. Markowskiego. Warszawa 2005 Gospodarka w przestrzeni polskich miast. Praca zbiorowa pod red. T. Mar­szala. Warszawa 2005 Region Bałtycki w Nowej Europie. Praca zbiorowa pod red. T. Parteki, J Szlachty i W. Szydarowskiego. Warszawa 2005 Przedsiębiorczy i konkurencyjny region w teorii i polityce rozwoju regio­nalnego. Praca zbiorowa pod red. A. Klasika. Warszawa 2005 Współczesne problemy i koncepcje teoretyczne badań przestrzenno-ekono­micznych. Praca zbiorowa pod red. T. Czyż i H Rogackiego Warszawa 2005

t\ 2 ~11 2 4tJ5 POLSKA AKADEMIA NAUK

KOMITET PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU

BIULETYN

ZESZYT 220

PROBLEMY ROZWOJU MAŁYCH MIAST W WYMIARZE LOKALNYM I REGIONALNYM

CONTEMPORARYPROBLEMS OF SMALL TOWNS' DEVELOPMENT.

LOCAL AND REGIONAL ASPECTS

Pod redakcją

KRYSTIANA HEFFNERA I TADEUSZA MARSZALA

WARSZAWA 2005

,. ........ ' ' ·~·~, ~ ' -,

" -l il- ' Pb'!SKAAKADEMIANAUK KOMITET PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU

Rada Redakcyjna Tadeusz Markowski (przewodniczący), Teresa Czyż, Andrzej Stasiak,

Jacek Szlachta (zastępcy przewodniczącego), Ryszard Domański, Andrzej Klasik, Mieczysław Kochanowski, Andrzej Malinowski,

Tomasz Parteka, Andrzej Pyszkowski

Redakcja Wydawnictw Tadeusz Markowski (redaktor naczelny), Andrzej Malinowski (zastępca

redaktora naczelnego), Ewa Ryźlak (sekretarz redakcji)

Adres Redakcji 00-901 Warszawa, Pałac Kultury i Nauki,

piętro XXIV, pokój 241 O, te!. 826-10-63, 656-70-73 e-mail: kpzk@pan.pl

Recenzent: Andrzej Wiatrak

Okładkę projektował Tadeusz Chlebowski

©Copyright by Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN Warszawa 2005

ISBN 83-89693-50-X ISSN 0079-3493

Książka dofinansowana przez Akademię Ekonomiczną im. Karola Adamieckiego w Katowicach

Wydanie I. Ark. wyd. 23. Ark. druk. 21,25. Nakład 300 egz. Skład i druk: Millroy sp. j., ul. Gwiaździsta 31/125,01-651 Warszawa

Druk ukończono we wrześniu 2005 r.

Spis treści

Wprowadzenie - Krystian Heffner, Tadeusz Marsza!. , . . . . . . . . . . . . . . . 5 Monika Jaroszyńska- Czynniki rozwoju małych miast. . . . . . . . . . . . . . . 7 Daniela Szymańska, Elżbieta Grzelak-Kostulska-Problematyka małych

miast w Polsce w świetle literatury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Krystian Heffner, Adam Czarnecki - Małe i średnie miasta w lokalnych

i regionalnych strategiach rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Magdalena Nowak, Dorota Sikora- Konkurencyjność małych i średnich

miast regionu łódzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Sylwia Staszewska -Zasoby lokalne jako czynnik rozwoju społeczno­

-gospodarczego i przestrzennego małych miast (przykład polskich zachodnich miast przygranicznych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Andrzej Sztando- Progospodarczy obszar polityki wewnętrznej władz miejskich ............................... , . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Marcin Broi - Zależności między lokalizacją gminy a poziomem docho-dów własnych w miastach woj. dolnośląskiego. . . . . . . . . . . . . . . . 93

Przemysław Juroszek- Problemy funkcjonowania gospodarki komunalnej w małych miasteczkach (przykład Krupskiego Młyna i Sośnicowic) 103

Bogusława Kukla - Działania władz lokalnych na rzecz rozwoju gospo-darczego gminy (przykład miasta Pyskowice).. . . . . . . . . . . . . . . . 115

Sławomir Sitek- Perspektywy rozwoju małego miasta (przykład Libiąża) 129 Robert Szmytkie- Boguszów-Gorce- zespół małych miast . . . . . . . . . . . 145 Marek Furmankiewicz, Damian Maliszewski - Społeczności lokalne

a współpraca międzynarodowa małych gmin (studium porów-nawcze Miękini i Góry). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Dariusz Ilnicki -Technologie informacyjne w funkcjonowaniu wybranych miejscowości woj. opolskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Iwona Kulas - Problemy rozwoju małych miast woj. warmińsko-mazur-skiego.................................................. 183

Agnieszka Kwiatek-Sołtys- Małe miasta woj. małopolskiego na przeło-mie XX i XXI w........................................... 194

Dariusz Rajchel-Współzależność między rynkiem pracy a sytuacją społeczno-gospodarczą w małych miastach woj. opolskiego . . . . . 203

Beata Nytko-Wołoszczuk- Warunki życia mieszkańców małych miast woj. opolskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

3

~· ' c.

1'-- !

: "'•,- .. '.:.::. · ~t '•

Drewett R., Knight R., Schubert U., 1992, Thc Future of European Cities. The Role ! . l

of Sc1ence and Technologt;. EC FAST FOP 306, Brussels. i Gruchman B., Walk F., Nawińska E., 1996, Strategia rozwoju lokalnego na przykła- 1

dzie gmin pogranicza polsko-niemieckiego. Wyd. AE, Poznań. Jelonek A., 1994, Zmiany w lokalizacji usług w regionie miejskim w okresie transfor­

macji. VII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź. Karnerschen D. R., Me Kenzie R. B., Nardinelli C., 1991, Ekonomia, Gdańsk. KotJer Ph., Haider D. H., Rein I., 1993, Marketing P/aces. Attrac1ng Investment, ln­

dustry and Tourism to Cities. States and Nations, New York-Toronto-Ox­ford-Singapore--Sydney.

Macias A., 1996, Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju lokalnego, [w:], Rozwój lo­kalny i lokalna gospodarka przestrzenna, J. J. Parysek (red.). Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.

Marczewski J., 1991, Kostrzyn nad Odrą- dzieje dawne i nowe. Instytut Zachodni, Poznań.

Tatczak A., Szymańska D., 2000, Baza ekonomiczna małych miast powiatowych w świetle pomiarów bezpośredn ich. Studium porównawcze Brodnicy i Lasku, [w:] Społeczne, gospodarcze i przestrzenne przeobrażenia miast, J. Słodczyk (red.). Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole.

Mironowicz I., Ossowicz T., 1997, Elementy analizy kierunków rozwoju gminy i re­gioml. Podejście marketingowe, [w:] Techniki i metody badawcze w planowaniu przestrzennym, E. Bagiński (red.). Wrocław.

Parysek J. J., 1997, Podstaw;t gospodarki lokalnej. Wyd. Naukowe UAM, Poznań. Pastylka-Pasterczyk I., 1998, Kostrzyn nad Odrą- wczoraj i dziś. Gorzów Wielko­

polski. Przewoźniak M., 1991, Krajobrazowy system interakcyjny stref!; nadmorskiej w Polsce.

Uniwersytet Gdański. Rozprawy i monografie, 172. Gdańsk. Rybicki P., 1972, Społeczeństwo miejskie. Warszawa. Sołowiej D., 1992, Podstawy metodyki oceny środowiska przyrodniczego człowieka.

Ser. Geografia 53. Wyd. Naukowe UAM, Poznań. Słodczyk J., 2003, Przestrzeń miasta i jej przeobrażenia. Wyd. Uniwersytetu Opol­

skiego, Opole. Trojanek M., 1994, Oddziaływanie władzy lokalnej na efektywność przedsięwzięć in­

westycyjnych. Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, Seria II, z. 137, Poznań. Wiatrak A. P., 2000, Zarządzanie gospodarką regionalną i lokalną , [w:] Zarządzanie

rozwojem regionalnym i lokalnym, E. Bojar, B. Plawgo (red.). Nauka-Edu­kacja, Warszawa,

Wojtasiewicz L., 1998, Problemy rozwoju lokalnego w aktualnej polityce gospodarczej, [w:] Problemy polityki ekonomicznej. Studia i szkice na jubileusz prof. Z. Dąbrowskiego, AE, Poznań,

Wyrwa A., 1991, Położenie, nazwa i clwrakterystyka środowiska naturalnego Kost­rzyna nad Odrą. Gorzów Wielkopolski.

.-

ANDRZEJ SZTANDO Akademia Ekonomiczna im. O. Langego we Wrocławiu

PROGOSPODARCZY OBSZAR POLITYKI WEWNĘTRZNEJ WŁADZ MIEJSKICH

Abstract: Pro-Economic Interna! Policy of Local Governments. The artide con­centrates on one level of !ocal policy, which the author has defined and which is pro-economic interna] policy. Its quality is determined by i ts effectiveness and ef­ficiency of activities leading to stimulating the ]ocal economic market. In its con­tent-related frames, the artide indudes the concepts such as: the object and the subjects o f t he above mentioned policy, i ts instruments and t he methods of using them as well as author's experience, which he has obtained in that field during several years of the consulting activity performed for the benefit of few dozen of !ocal governments. The practical part of the artide is oriented to the issues of conducting the pro-economic interna! policy in a smali municipal centre.

Wstęp

Tradycyjny obraz interwencjonizmu, z władzami centralnymi sta­nowiącymi podmiot oddziaływaJ) oraz gospodarką narodową będącą przedmiotem tych oddziaływań, wydaje się od pewnego czasu zmniej­szać swoją adekwatność w stosunku do realnych procesów społeczno­gospodarczych. Władze państwowe tracą bowiem monopol na inter­wencje w swobodę, szerokiego spektrum, procesów rynkowych. Wraz z postępującą decentralizacją władzy i zastępowaniem rozwoju sekto­rowego logiką rozwoju terytorialnego, samorząd terytorialny stał się nowym podmiotem ingerencji w procesy rynkowe, a także ich aktyw­nym uczestnikiem. Oczywiście, zjawisko to dotyczy nie tylko Polski, ale również wielu innych państw o ugruntowanym systemie demokratycz­nym, którego silnym filarem są terytorialne korporacje samorządowe. Prowadząc politykę rozwoju terytorialnego, samorząd oddziałuje bez­pośrednio lub pośrednio na strukturę, tempo i kierunki ewolucji zbio-

79

- ~ ' ·'t:

rowości podmiotów gospodarczych1, zlokalizowanej na terenie własnej jednostki terytorialnej, a nawet poza nią,. Decentralizacja władzy musi więc być traktowana również jako decentralizacja interwencjonizmu. Wobec powyższego pojawia się konieczność zrewidowania dotychcza­sowych opinii o interwencjonizmie przez wyodrębnienie płaszczyzny interwencjonizmu rządowego oraz samorządowego. Ta ostatnia musi podlegać dalszemu podziałowi zgodnie z modelową strukturą po­działu terytorialnego na interwencjonizm regionalny, subregionalny i lokalny.

O ile podstawowym celem interwencjonizmu rządowego (pań­stwowej polityki gospodarczej) jest przede wszystkim tworzenie mak­roekonomicznych i mezoekonomicznych warunków do pożądanego rozwoju całej gospodarki narodowej i regionalnej, o tyle lokalny inter­wencjonizm samorządowy (lokalna polityka gospodarcza) zmierza do zmniejszenia wad lokalnych rynków oraz modyfikacji ich więzi z ryn­kami ponadlokalnymi, a także do korygowania negatywnych dostoso­wań s trukturalnych na lokalnych rynkach, tak aby wprowadzić gminę2

na długofalową ścieżkę rozwoju3. Szeroko rozumiany rozwój lokalnej jednostki terytorialnej jest bowiem pochodną procesów rynkowych wy­wierających wpływ na ewolucję jej struktury funkcjonalnej i struktury zagospodarowania4. Ewolucja ta obarczona jest przy tym ryzykiem utraty racjonalnych5 proporcji między poszczególnymi składnikami struktury funkcjonalnej, a także między potrzebami danej funkcji a wy-

l Por. Sztando (1997), s. 62. 2 Ilekroć autor posługuje się pojęciem gmina, należy przez to rozumieć gminę

wiejską, miejską lub miejsko-wiejską. 3 Por. Patrza łek (1996), s. 129 i n. 4 Ewolucja struktury funkcjonalnej i struktury zagospodarowania nie podlega

wyłącznie wpływowi procesów rynkowych. Istotne są w tym zakresie także decyzje a loka­cyjne pozbawione w mniejszym lub większym stopniu przesłanek rynkowych, do których możemy zaliczyć decyzje oparte na kryteriach ekologicznych, zdrowotnych, humanitar­nych, politycznych i innych. Kryteria rynkowe odgrywają rolę największą, na co wskazuje ich powszechność oraz procesy urynkowiania kolejnych dzied zin działalności ludzkiej, a także próby rynkowego traktowania (np. wyceny) zjawisk ekologicznych i zdrowotnych.

ó Pojęcie racjonalnych proporcji składników struktury funkcjonalnej nie oznacza ist­nienia modelowych, ponadczasowo uniwersalnych, a jednocześnie optymalnych (maksy­malnie sprzyjających rozwojowi lokalnemu) proporcji poszczególnych obszarów funkcjo­nalnych. Racjonalność struktury funkcjonalnej może bowiem zostać określona dla układu lokalnego tylko w drodze konfrontacji dorobku naukowego z aktualnymi uwarunkowa­niami oraz prognozami ewolucji kluczowych czynników rozwoju lokalnego. Ogólnie uznaje się jednak, że pewnym formom struktur towarzyszy większe prawdopodobiei1stwo uzyskania długofa lowego rozwoju lokalnego a innym prawdopodobieństwo mniejsze.

80

' dolnością zagospodarowania. Pojawienie się tych niedostosowań jest często określane jako "moment krytyczny" rozwoju lokalnego.

Głównymi celami lokalnej polityki gospodarczej są: • bezpieczna, z długookresowego punktu widzenia, struktura funk­

cjonalna i struktura zagospodarowania jednostki terytorialnej; • długookresowy wzrost globalnych dochodów mieszka1'1ców i bud­

żetu jednostki terytorialnej; • długookresowy rozwój przedsiębiorczości lokalnej oparty na racjo­

nalnym wykorzystaniu zasobów naturalnych. Polityka gospodarcza władz lokalnych, podobnie jak w przy­

padku władz centralnych, opiera się na ustawowo zagwarantowanych prawach podmiotowych. Pozwalają one posługiwać się zestawem na­rzędzi, które determinują lub wpływają na decyzje wewnętrznych (lo­kalnych) i zewnętrznych (zlokalizowanych poza obszarem lokalnej jed­nostki terytorialnej) podmiotów gospodarczych oraz innych jednostek i osób związanych z działalnością gospodarczą6. Przyjmując za kryte­rium podobieństwo tych instrumentów, możemy je podzielić na dzie­więć grup: instrumenty przymusu administracyjnego, poznawcze, oddziaływania ekonomiczno-rynkowego, oddziaływania bezpośred­niego, pobudzania infrastrukturalnego, informacyjne, edukacyjne, kon­cepcyjno-organizacyjne i pozostałe7.

Działania każdego samorządu mogą mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny, jednak nawet wtedy, gdy przebiegają według nakreślo­nych prawem reguł, istnieją elementy je różnicujące. Mowa o charakterys­tycznym dla każdej władzy lokalnej zestawie kryteriów8, zaangażowaniu, doświadczeniu, poglądach ekonomicznych i społecznych (a nawet histo­rycznych), metodach działania oraz kreatywności. W połączeniu

z regułami prawa, elementy te tworzą pewne polityki. Konfrontując to z poszczególnymi dziedzinami działań samorządu lokalnego możemy wyróżnić m.in. politykę przestrzenną, budżetową, ekologiczną, infras­trukturalną, komunalnej działalności gospodarczej, gospodarki mieniem gminy9, edukacyjną, zarządzania infom1acją i politykę wewnętrzną . Pra-

" Składowym elementem lokalnej polityki gospodarczej są również niektóre bez-pośrednie decyzje alokacyjne.

7 Sztando (1999), s. 79-108. R Więcej na ten temat w: Sztando (2001). "Mienia gminy w przedstawionym znaczeniu nie należy mylić z mieniem gmin­

nym w Ustawie o samorzqd:ie gminnym z 8 marca 1990 r. (Dz. U. 01.142.1591), gdzie zgod­nie z treścią nrt. 48 ust. 3 mienie gminne to wszystkie przysługujące mieszkańcom wsi prawa własności, użytkowania lub inne prawa rzeczmve i majątkowe.

81

wie każda z przedstawionych polityk wychodzi poza ramy stymulowania przedsiębiorczości. Mniejsza lub większa część elementów większości po­lityk lokalnych (tzn. prowadzonych przez władze lokalne) nie ma istot­nych10 związków z rozwojem lokalnej przedsiębiorczości. Jest to podsta­wowa przyczyna wprowadzenia pojęcia obszaru oddziaływania

samorządu na przedsiębiorczość, który jest tym wycinkiem danej polityki lokalnej, który odnosi się bezpośrednio lub pośrednio do lokalnych lub ze­wnętrznych podmiotów gospodarczych. Tak rozumiany obszar jest w sto­sunku do opisanych wyżej narzędzi kategorią znacznie szerszą. Jako ob­szar oddziaływań samorządu lokalnego na sferę przedsiębiorczości należy bowiem traktować zarówno zestaw narzędzi, jak i metod oraz kry­teriów ich stosowania. Efektem przeprowadzenia takiego zabiegu badaw­czego jest możliwość wyodrębnienia 9 nierozłącznych ·obszarów od­działywania samorządu lokalnego na lokalną sferę przedsiębiorczości. Są to obszary polityki: • przestrzennej, • budżetowej, • ekologicznej, • infrastrukturalnej, • komunalnej działalności gospodarczej, • gospodarki mieniem gminy, • edukacyjnej, • zarządzania informacją,

• wewnętrznej.

Prezentacji części z powyższych obszarów autor poświęcił swoje wcześniejsze publikacje11 . W prezentowanej, uwaga zostanie skupiona na ostatnim spośród nich - progospodarczym obszarze polityki we­wnętrznej - z jednoczesnym zaakcentowaniem aspektów związanych

z rozwojem małych miast. Lokalna polityka gospodarcza rodzi się najczęściej pod postacią

koncepcji przedstawicieli władz lokalnych. Znacznie rzadziej pomysło-

lO Naturalnym pytaniem, jakie pojawia się w tym momencie jest: jaki związek należy

uznać za istotny, a jaki nie?. Niestety, określenie obiektywnego poziomu i s totności tego związku jest niemożliwe. Próg związku zjawisk oddzielający zależności istotne od nieistot­nych jest z.awsze wyznaczany przez podmiot badawczy. Podjęcie decyzji o jego umiejsco­wieniu automatycznie nadaje ocenie charakter subiektywny, przy czym z łożoność zagad­nienia jes t potęgowana stochastycznością związku miedzy działaniami władzy lokalnej a rozwojem przedsiębiorczości. W opracowaniu przyjęto, że związek jest istotny wtedy, gdy dane działanie władzy lokalnej stanowi skladnik zbioru elementów wyznaczających gos­podarcze d ecyzje i zachowania co na jmniej jed nego lokalnego podmiotu gospodarczego.

I I Por n p : Sztando (2004), s. 95-103; Sztando (2003), s. 193-202.

82

dawcami są pracownicy administracji lokalnej. Wśród jej twórców zi­dentyfikować można również przedsiębiorców12, ekspertów świadczą­cych na rzecz samorządów usługi konsultingowe, a nawet poszczegól­nych mieszka!'1ców. Następnie za sprawą systemu, jaki tworzą organy stanowiący i wykonawczy samorządu oraz urząd (miasta lub / i gminy), krystalizuje się w postaci wyżej opisanych instrumentów, a za ich pomocą przenika do sfery i otoczenia biznesu.

Prowadzenie lokalnej polityki rozwoju gospodarczego nie może być zatem utożsamiane tylko z bezpośrednimi i pośrednimi interak­cjami w układzie: władza lokalna -podmioty gospodarcze. Pierwotna, czyli koncepcyjna część polityki gospodarczej jest zlokalizowana w jej źródle, a szeroko rozumiana jakość tego źródła silnie determinuje jej trafność, skuteczność, terminowość i efektywność. W świetle tych uwa­runkowań nie może budzić wątpliwości potrzeba podejmowania stałych działań doskonalących wszystkie elementy systemu tworzącego lokalną politykę gospodarczą, spośród których najważniejszym są

władze lokalne. [stnieją zatem merytoryczne podstawy do wyodrębnie­nia obszaru lokalnej polityki gospodarczej, jakim jest mająca na celu do­skonalenie wspomnianego systemu, polityka władzy lokalnej wobec samej siebie i struktur administracji lokalnej. Obszar ten będziemy na­zywać obszarem progospodarczej polityki wewnętrznej .

Oczywiste jest, że progospodarcza polityka wewnętrzna jest cechą, która jest charakterystyczna zarówno dla gmin miejskich, jak i wiejskich oraz miejsko-wiejskich. Niemniej jednak, jej znaczenie jest szczególnie duże w małych, z punktu widzenia liczby ludności13, gmi­nach miejsko-wiejskich oraz miejskich. Przesądzają o tym jednocześnie występujące czynniki, takie jak: • zwykle wyraźnie wyższa grawitacja gospodarcza miasta niż otacza­

jącego go obszaru wiejskiego, co stawia znacznie wyższe wymaga­nia w zakresie lokalnej polityki gospodarczej prowadzonej przez jego władze;

• względnie wysokie trudności w prowadzeniu lokalnej polityki gos­podarczej przez władze małego miasta - w porównaniu do władz

i2 Więcej na ten temat w: Stańczyszyn, Sztando (2002), s. 146-1 51. l3 W literaturze przedmiotu na jczęśc iej za małą gminę miejską lub część miejską

gminy miejsko-wiejskiej (małe miasto) uważa się miejscowość posiada jącą prawa miejskie o liczbie ludności nie większej ni ż 20 tys. osób. Oczywiście definicja ta ma charakter tyleż

umowny co arbitralny, ale na użytek prezentowanego opracowania wydaje s ię d obrze charakteryzować kategorię małego ośrodka miejskiego.

83

miast średnich i dużych - czego przyczyną mogą być znacznie niższe możliwości :

wykorzystywania profesjonalnego wsparcia eksperckiego ze względu na wysokość kosztów w stosunku do możliwości finan­sowych; rozbudowy struktury organizacyjnej urzędu miasta, czego powo­dem są ww. relacje koszty- możliwości finansowe; finansowe w zakresie tworzenia lokalnej polityki gospodarczej za pośrednictwem wyspecjalizowanych podmiotów komunalnych, takich jak np.: fundacje i agencje rozwoju przedsiębiorczości, in­kubatory przedsiębiorczości itp.;

• względnie wysokie prawdopodobieństwo nawiązania trwałej współpracy z niemal wszystkimi lokalnymi przedsiębiorcami, zwłaszcza w procesie planowania strategicznego;

• istotne znaczenie niemal wszystkich inwestycji zewnętrznych14 dla rozwoju, co jest wynikiem ich, zwykle niewielkiego, potencjału gos­podarczego;

• to, że wśród miast rnonofunkcyjnych, a zatem miast o niebezpiecz­nej strukturze funkcjonalnej15, większość stanowią miasta małe .

Biorąc pod uwagę właściwości lokalnej polityki gospodarczej oraz cechy sarnorządów małych miejscowości miejskich, możemy wyróżnić następujące, podstawowe przedmioty progospodarczej polityki we­wnętrznej:

• świadomość potrzeby stymulowania lokalnego rozwoju gospodar­czego i roli, jaką mają do odegrania w tym zakresie władze lokalne;

• kwalifikacje członków władzy lokalnej i pracowników urzędu miasta w zakresie kryteriów, narzędzi i metod stymulowania lokal­nego rozwoju;

• współpraca koncepcyjna z podmiotami zewnętrznyrni16, prowadzona przez władze lokalne w zakresie lokalnej polityki gospodarczej.

Od rady i burmistrza, tworzących władzę lokalną zależy, czy bę­dzie w ogóle prowadzona świadoma lokalna polityka gospodarcza, czy

1 ~ Inwestycją zewnętrzną, jest inwestycja realizowana na terenie lokalnej jednostki terytorialnej przez podmiot gospodarczy, który do chwili inwes tycji był zarejestrowany poza jej terenem.

IS Utrata dominującej funkcji skutkuje bowiem bardzo wysoką dysproporcją mię­dzy strukturą funkcjonalną a strukturą zagospodarowania, co jest bezpośredni,1 przy­czyną zwykle bardzo głębokiego kryzysu loka lnego.

16 Jako podmiot zewnętrzny należy rozumieć podmiot nic będący elementem sys­temu wład zy lokalnej.

84

też ich wpływ na lokalny rozwój gospodarczy będzie produktem ubocznym działań ukierunkowanych na wypełnienie obowiązków wy­nikających z ustaw. Podstawowe czynniki, od których zależy jej zaist­nienie i forma, to świadomość zależności agregatu rozwoju lokalnego od zjawisk gospodarczych oraz zaakceptowanie potrzeby wpływu władzy lokalnej na kształt tych zjawisk. Jak wskazują zawodowe do­świadczenia autora zdobyte podczas kilkunastoletniej działalności kon­sultingowej na rzecz samorządów, a także w ramach działalności na­ukowo-badawczej, może zaistnieć kilka barier znacznie utrudniających ukonstytuowanie się powyższych czynników.

Pierwszą z nich są skrajnie liberalne poglądy niektórych radnych, którzy z powodów - można je umownie nazwać ideologicznymi -wzbraniają się przed rozszerzeniem funkcji samorządu terytorialnego o stymulowanie rozwoju gospodarczego. Ogólnie rzecz biorąc, skłaniają się oni tylko ku takim działaniom wywierającym wpływ na podmioty gospodarcze, które związane są z realizacją zadań własnych, przy czym jako priorytetowe traktują oni działania zaspokajające potrzeby lokalnej społeczności, natomiast potrzeby sfery biznesu traktują drugoplanowo.

Drugą barierą jest elekcyjność i kadencyjność władzy lokalnej. Oczywiście, obie te cechy stanowią najcenniejsze fundamenty sytemu demokratycznego, jednak powodują, że radnymi stają się również

osoby nie posiadające nawet elementarnej wiedzy o procesach i zależnościach rozwoju lokalnego oraz o prawno-organizacyjnym sys­temie sarnorządu lokalnego17. Zjawisko to należy uznać za naturalne, ponieważ - jak powszechnie wiadomo - zdecydowana większość oby­wateli, podejmując decyzje wyborcze, kieruje się głównie przynależ­nością partyjną kandydatów, a nie ich kwalifikacjami. Z kolei ci radni, którzy mieli przed wyborem odpowiednią wiedzę i przychylną aktyw­nemu stymulowaniu rozwoju biznesu postawę, lub posiedli je w trak­cie kadencji, mogą zostać po jej upływie zastąpieni przez osoby, które tych cech nie mają i być może nigdy mieć nie będą .

17 Struktura zawodowa radnych jest jednym z mierników naświetlających tę prob­lematykę. Nie jest to miernik doskonały lecz może służyć jako instrument rozpoznania wstępnego. Dla przykładu w pięciu byłych województwach makroregionu południowo­zachodniego (jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, zielonogórskie) 33,9% radnych 11 kadencji stanowi ły osoby należące do następujących grup zawodowych: sprze­dawcy, pracownicy usług osobistych, rolnicy, ogrodnicy, l eśnicy, rybacy, rzemieślnicy, ro­botnicy przemysłowi, opera torzy i monterzy maszyn. Źródło: Obliczenia własne na pod­stawie: Snmorzqd terytorialny w makroregionie poludniowo-zaclwdriim, Urząd Statystyczny, Jelenia Góra-Legnica-Wałbrzych-Wrocław-Zielona Góra 1998.

85

Trzecią barierą jest to, że stymulowanie rozwoju przedsiębior­czości nie jest zadaniem własnym w rozumieniu Ustawy o samorządzie gminnym ani żadnej innej ustawy regulującej działalność samorządów lokalnych. Paradoksem, zdaniem autora, jest to, że samorząd lokalny w żadnym akcie prawnym nie został wskazany jako właściwy dla działań służących stymulacji terytorialnego rozwoju gospodarczego, mimo że spośród wszystkich szczebli samorządowych ma najwięcej ku temu możliwości, natomiast ustawodawca wskazał jako właściwy sa­morząd powiatowy18 oraz samorząd województwa19. Potęguje to scep­tycyzm w stosunku do idei lokalnej polityki gospodarczej i przejawia się zrzucaniem odpowiedzialności za terytorialny rozwój gospodarczy na samorząd powiatowy i wojewódzki.

Pokonywanie wymienionych barier może się odbywać na wiele sposobów. Z całą pewnością podstawowym ich celem będzie kształto­wanie poglądów władz lokalnych w celu przybliżenia im koncepcji lo­kalnej polityki gospodarczej. Właściwe będą działania, takie jak: • udział władz lokalnych w konferencjach naukowych poświęconych

związkom samorządu ze sferą biznesu; • udział władz lokalnych w organizacjach samorządowych, które

zwykle odgrywają rolę forum dystrybucji cennych, progospodarczych koncepcji (np. Unia Miasteczek Polskich, Związek Miast Polskich);

• współpraca transgraniczna z samorządami partnerskimi realizują­cymi aktywną, progospodarczą politykę lokalną .

Jakość lokalnej polityki gospodarczej zależy nie tylko od woli władz lokalnych w zakresie jej prowadzenia, ale również od ich kwalifi­kacji, a także od kwalifikacji pracowników administracji samorządowej stosujących narzędzia mieszczące się w jej ramach. Niestety, można stwierdzić, że mamy w tym zakresie do czynienia z wyraźną barierą wie­dzy. Praktyka samorządowa wskazuje bowiem na wiele przypadków, w których progospodarcze działania władz lokalnych mają charakter do­raźny, a nawet przypadkowy. Wiele, spośród nich, ma bardzo niską sku­teczność lub wywołuje efekty, których wartość jest niższa od nakładów środków publicznych poniesionych na ich realizację. Jako przykład mogą posłużyć względnie liczne umorzenia zaległości podatkowych znaj­dujących się w kryzysie przedsiębiorstw, które to umorzenia zamiast sprzyjać restrukturyzacji, przynoszą efekt w postaci przedłużenia funkc-

18 Przez art. 4, pkt l , ust. 17 Ustawy o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r. z późniejszymi zmianami, Dz. U. 01.142.1 592.

19 Przez art. 11, pkt 1, ust. 2 oraz pkt 2, us t 1 Ustawy o samorządzie województwa z 5

czerwca 1998 r. z późniejszymi zmianami, Dz.U. 01.142.1590.

86

jonawania podmiotów trwale nieren townych, źle zorganizowanych i źle zarządzanych. Do rzadkości należy również planowanie lokalnej polityki gospodarczej. Kompleks działań, jakie powinny być w jej ramach podej­mowane, ma szanse przynieść oczekiwane efekty, przede wszystkim w sytuacji jego precyzyjnej organizacji wewnętrznej i synchronizacji cza­sowej. Mimo że uchwalanie programów gospodarczych należy do wyłącznej właściwości rady gminy20 programy takie są sporządzane w nielicznych samorządach, a wdrażane w jeszcze mniejszej ich grupie21 .

Podnoszenie kwalifikacji musi dotyczyć również etatowych pracowni­ków administracji lokalnej. Jakość kadr często decyduje o skuteczności działań zaplanowanych przez władzę lokalną , natomiast zrozumienie znaczenia wykonywanych zadań pobudza inicjatywę i zaangażowanie.

Przezwyciężanie bariery wiedzy to zadanie, którego realizacja w skali małych ośrodków miejskich może się odbywać przez: • szkolenia członków władz lokalnych oraz pracowników adminis­

tracji lokalnej w zakresie instrumentów, metod i kryteriów stymulo­wania rozwoju lokalnych podmiotów gospodarczych;

• studia przedstawicieli władz lokalnych na kierunkach administra­cyjno-samorządowych22;

• lekturę prasy i wydawnictw samorządowych oraz naukowych po­pularyzujących wiedzę o lokalnej polityce gospodarczej;

• wykorzystywanie ekspertów zewnętrznych stanowiących stałe lub czasowe ciało doradcze w zakresie interakcji między samorządem lokalnym a sferą biznesu;

• przekazywanie doświadczeń z zakresu lokalnej polityki gospodar­czej przez radnych sprawujących władzę po raz kolejny osobom, które są radnymi po raz pierwszy.

Prócz świadomości i wiedzy, niezwykle istotną jest organizacja systemu administracji i władzy lokalnej. Nawet najlepsze koncepcje nie odniosą bowiem przewidywanego skutku, jeśli zostaną nieprawidłowo wdrożone . Ogromną rolę odgrywa zatem, dostosowana do zadań związanych ze stymulacją przedsiębiorczości, struktura organizacyjną urzędu miasta (miasta i gminy). Potrzeba prowadzenia komplekso-

20 Zgodnie z art. 18, ust.2, pkt 6 Ustawy o samorzqdzie gminnym z 8 marca 1990 r., Dz.U.01.142.1591.

21 Por. Sztando (1998), s. 377-388. 22 Coraz częściej w programach specja lności samorządowych uczelni wyż.szych

znajdują s ię zajr;c ia zw iązane z interwencjonizmem samorządowym. Coraz częściej na specjalnościach tych studiują członkowie władz lokalnych oraz pracownicy ad ministracji samorządowej.

87

wego programu wspierania przedsiębiorczości stawia przed nią szcze­gólne wymagania, a także wobec stosowanych procedur. Podstawo­wym wymogiem jest istnienie wydziału (referatu) zajmującego się roz­wojem gospodarczym. Jego pracownicy powinni być kompetentni w zakresie posługiwania się, stworzonymi przez władze lokalne narzę­dziami stymulowania rozwoju gospodarczego. Powinni również umieć je rozwijać oraz stosować w taki sposób, aby podnosić ich skuteczność i efektywność . Poza tym, muszą być władni w zakresie samodzielnego tworzenia niektórych narzędzi, takich jak np. narzędzia informacyjne i diagnostyczne oraz koordynowania realizacji złożonych przedsięw­zięć, takich jak np. prace interwencyjne, organizacja targów i wystaw, czy organizacja stref intensywnego rozwoju gospodarczego. W obsza­rze działania wydziału rozwoju gospodarczego powinna się znajdować również inicjacja i utrzymywanie kontaktów z przedsiębiorcami i ich organizacjami oraz z instytucjami wspierania biznesu. W związku z możliwością współdziałania podmiotów samorządu terytorialnego -m.in. także w zakresie rozwoju gospodarczego- wydział rozwoju gos­podarczego to odpowiednia jednostka do bieżącego współdziałania ze swoimi odpowiednikami w urzędach innych miast (gmin), starostwie powiatowym i urzędzie marszałkowskim . Wśród pozostałych zada1'i wydziału można wymienić: obsługę procesu udostępniania nierucho­mości komunalnych, regulowanie obrotu napojami alkoholowymi, nadzór nad spełnianiem, przez podmioty gospodarcze, kryteriów udzielania preferencji23

, realizację zadań wynikających z Ustawy prawo działalności gospodarczej24, a także budowanie materialnej, proceduralnej i informacyjnej podstawy swoich działań, np. przez: • udział w pozyskiwaniu funduszy zewnętrznych na finansowanie

działań bezpośrednio lub pośrednio związanych z rozwojem gospo­darczym;

• sprawowanie nadzoru nad prawidłową realizacją przedsięwzięć związanych ze wspieraniem przedsiębiorczości;

• przygotowywanie projektów, korzystnych z punktu widzenia roz­woju przedsiębiorczości , zmian miejscowych planów zagospodaro­wania przestrzennego;

• prowadzenie kompleksowej bazy danych o lokalnych warunkach prowadzenia działalności gospodarczej (nieruchomości, infrastruk­tura, preferencje, kredyty, poręczenia itd.).

2·' Szerzej na ten temat w: Sztando (2000), s. 148-1 60.

24 Ustawa prawo dzialalno.oici gospodarczej z 19 /istupada 1999 r., Dz. U. 99. !Ol 11 78.

88

Organizacyjny składnik polityki wewnętrznej nie polega jednak tylko na stworzeniu odpowiedniego wydziału i przypisaniu mu zada1'i. Obejmuje również zapewnienie możliwości ich wykonania. Oczywiste jest, że jakość struktur, zależy również od kwalifikacji funkcjonujących w ich ramach pracowników. Dlatego, podobnie jak w przypadku władz lokalnych, szkolenia, studia oraz lektura fachowych periodyków będą działaniami właściwymi. Prócz kwalifikacji chodzi również o przydzie­lenie odpowiednich środków finansowych oraz wprowadzenie czytel­nych procedur współpracy z komisją rozwoju gospodarczego i innymi wydziałami. Niebagatelne znaczenie ma także odbiurokratyzowanie całego urzędu przez upraszczanie procedur obsługi przedsiębiorców,

ułatwianie kontaktów z wydziałami urzędu, wprowadzanie technik in­formatycznych i organizowanie miejsc kompleksowej obsługi. Ważne są także, sprzyjające kontaktom z przedstawicielami biznesu, proce­dury współpracy, zwłaszcza lokalizacyjne i dostępu do urządzeń in­frastruktury technicznej. Duże znaczenie ma system bodźców moty­wujących oraz odpowiedni dobór pracowników zajmujących się

bezpośrednimi kontaktami z przedsiębiorcami .

Kluczowym elementem struktur organizacyjnych jest też komisja rozwoju gospodarczego25 w radzie miejskiej. Jej zakres działania powi­nien obejmować m.in.: opiniowanie i kształtowanie projektów uchwały budżetowej, strategii rozwoju miasta, programu lokalnej polityki gospo­darczej, programu rozwoju lokalnego, miejscowych planów zagospoda­rowania przestrzennego i innych uchwał mających wpływ na warunki prowadzenia działalności gospodarczej. W ramach jej kompetencji powinny się znaleźć zagadnienia promocji, zagospodarowana turystycz­nego i rekreacyjnego, konsultacje w sprawach wynikających z formalno­prawnych zależności zachodzących między władzą lokalną a podmio­tami gospodarczymi, zagadnienia targowisk, działalności handlowej, usługowej i rzemieślniczej itp. Do zadań komisji powinno również należeć przygotowywanie propozycji działań na rzecz rozwoju gospo­darczego. Korzystnym rozwiązaniem jest współpraca komisji z osobami spoza rady, związanymi bezpośrednio z samą przedsiębiorczością, jak i ze stymulowaniem rozwoju przedsiębiorczości.

Bezpośrednim beneficjentem lokalnej polityki gospodarczej są po­dmioty gospodarcze. Nie może budzić wątpliwości idea włączenia przedsiębiorców w proces jej kształtowania. Składową częścią progos­podarczej polityki wewnętrznej samorządu lokalnego będzie zatem

2' Niekiedy komis ja przyjmu je inną nazwę, np. Komis ja Inicja tyw Gospod arczych.

89

współpraca władz lokalnych z lokalnymi przedsiębiorcami, mająca na celu podnoszenie jakości działań samorządowych ukierunkowanych na rozwój gospodarczy. Podmiotowa rola przedsiębiorców działających na terenie miasta, a także poza nim, ujawnia się podczas ich udziału w kształtowaniu samorządowych koncepcji wspomagania rozwoju przedsiębiorczości. Może się to odbywać przez: • udział w spotkaniach konsultacyjnych z władzami lokalnymi; • udział w badaniach ankietowych, w których przedstawiciele przed­

siębiorstw prezentują swoje podstawowe problemy związane z funkcjonowaniem samorządu gminy, ich przyczyny oraz oczeki­wane drogi rozwiązań26;

• bezpośrednią koordynację zamierzeń rozwojowych, co może mieć miejsce w sytuacji, gdy rola przedsiębiorstwa w układzie lokalnym jest bardzo duża (np. gdy przedsiębiorstwo jest głównym praco­dawcą);

• przedkładanie projektów działań samorządu lokalnego służących rozwojowi lokalnej przedsiębiorczości;

• opiniowanie projektów działań samorządu lokalnego służących roz­wojowi lokalnej przedsiębiorczości;

• prowadzenie bieżącej współpracy z komisją rozwoju gospodarczego. Istnieją również inne formy aktywnego wpływu, takie jak wnios­

kowanie o zmianę miejscowego planu zagospodarowania przestrzen­nego, o umorzenie zaległości podatkowych, czy też uzgadnianie szczegółów współdziałania, wtedy gdy władza lokalna ściśle współpra­cuje z danym podmiotem gospodarczym.

Na szczególną uwagę zasługuje to, że oddziaływanie przedsię­biorców na władze lokalne nie zawsze ma charakter pozytywny. Chodzi o działania zmierzające do przyznania preferencji podmiotowi, którego strategia działania nie jest zbieżna z interesem całego układu lokalnego lub charakteryzuje się niskim prawdopodobieństwem osiągnięcia takiej zbieżności, a także o Iobbying przeciwko decyzjom rady, służącym roz­wojowi lokalnej przedsiębiorczości lecz skutkującym wzrostem konku­rencji na rynku,. na którym działa lobbujący. Postawa władzy lokalnej wobec oddziaływania na kierunki prowadzonej przez nią polityki po­winna być jednak otwarta. Koncepcje wysuwane przez środowisko biz­nesu niejednokrotnie są cenne. Prawidłowe stymulowanie rozwoju lo­kalnej przedsiębiorczości wymaga stałego dialogu między

26 Jako przykład może posłużyć gmina miejska Polkowice, której władze cyklicz­nie wykonują badania ankietowe lokalnych przedsiębiorstw.

90

przedsiębiorcami a władzami lokalnymi. Rolą tych ostatnich jest od­dzielenie wskazań zbieżnych z rozwojem lokalnym od tych, które są z nim sprzeczne.

Podsumowując prezentację głównych cech obszaru progospodar­czej polityki wewnętrznej władz lokalnych, należy stwierdzić, że ist­nieje bardzo wyraźna potrzeba dalszego jej doskonalenia. Z punktu wi­dzenia władz małych miast, jest to szczególnie istotne, ponieważ na tym etapie rozwoju jednostki osadniczej zwykle mamy do czynienia z intensyfikacją rozwoju gospodarczego oraz związanych z nim potrzeb i możliwości w zakresie lokalnej polityki gospodarczej. Należy jednak podkreślić, że progospodarcza polityka wewnętrzna dotyczy (powinna dotyczyć) również władz samorządów wiejskich i miast średnich oraz dużych, jednak jaj narzędzia, metody i kryteria będą nieco inne.

Mimo że idea wysokiej aktywności władz lokalnych w stymulo­waniu rozwoju gospodarczego jest coraz powszechniejsza, wiele z po­tencjalnych działań służących jej doskonaleniu nie jest prowadzonych. Istotną rolę mają do odegrania nie tylko władze samorządowe, ale rów­nież aparat naukowy dostarczający informacji i wiedzy na ten temat. Prezentowane opracowanie jest próbą włączenia się w nurt działań od­powiadających na to zapotrzebowanie.

Literatura

Bagdziński L., S., 1994, Lokalna polityka gospodarcza (w okresie transformacji syste­mowej). UMK, Toruń.

Blakely E. J., 1989, Flanning Loca/ Economic Developmenl. Theory and Fractice. SAGE Library of Social Research, London.

Chlebuś M., 1991, Folityka gospodarcza gminy. Fundacja Rozwoju Demokracji Lo­kalnej, Warszawa.

Kocon W., Ptaszyńska-Wołkowicz M., Regułski J., 1988, Władze lokalne a rozwój gospodarczy. PWE, Warszawa.

Markowski T., 1991, Flanowanie i stymulowanie rozwoju lokalnego w gospodarcze rynkowej. "Samorząd Terytorialny" nr 9.

Parysek J. J. (red.), 1995, Rozwój lokalny: zagospodarowanie przestrzenne i nisze at­rakcyjności gospodarczej, PWE, Warszawa.

Patrzałek L., 1996, Funkcje ekonomiczne samorządu terytorialnego w okresie transfor­macji systemowej w Folsce. PN AE we Wrocławiu nr 714, Wrocław.

Stańczyszyn E., Sztando A., 2002, Wpływ sfery biznesu na lokalną politykę gospo­dm-czą, [w:) Zarządzanie i Marketing. Aspekty makro- i makroekonomiczne. PN AE we Wrocławiu nr 936, Wrocław.

91

Strzyczkowski K., 1992, Rola współczesnej administracji w gospodarce (zagadnienia prawne). UW, Warszawa.

Swianiewicz P., 1994, Perspektywy lokalnej polityki ekonomicznej w świetle wyborów samorządowych. Instytut Badań ad Gospodarką Rynkową, Warszawa.

Sztando A., 1997, Strategia rozwoju gospodarczego gminy jako element lokalnego oto­czenia przedsiębiorstwa, [w:] Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. PN AE we Wrocławiu nr 755, Wrocław.

Sztando A., 1998, Struktura programów lokalnej polityki gospodarczej małych gmin, [w:] Funkcjonowanie Samorządu Terytorialnego- doświadczenia i perspektywy. Uniwersytet Opolski, Opole.

Sztando A., 1999, Gminne instrumenty kształtowania rozwoju lokalnych podmiotów gospodarczych. "Samorząd Terytorialny" 7-8/99.

Sztando A., 2000, Wybrane dochodowe instrumenty lokalnej polityki gospodarczej, [w:] Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. PN AE we Wrocławiu nr 860, Wrocław.

Sztando A., 2001, Kryteria gmimzcgo stymulowania rozwoju lokalnej przedsiębior­czości, [w:] Gospodarka lokallw w teorii i w praktyce. PN AE we Wrocławiu nr 905, Wrocław.

Sztando A., 2003, Progospodarcza polityka przestrzenna gmin, [w:] Gospodarka lo­kalna w teorii i w praktyce, PN AE we Wrocławiu nr 979, Wrocław.

Sztando A., 2004, Progospodarcza polityka infrastrukturalna gmin, [w:] Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. PN AE we Wrocławiu nr 1023, Wrocław.

Trojanek M., 1994, Oddziaływanie władzy lokalnej na efektywność przedsięwzięć in­wetystycyjnych. AE w Poznaniu, Poznań.

Wysocka E. (red.), 1996, Przedsiębiorczość w gminach. Stymulowanie inwestycji. Za­chodnie Centrum Organizacji, Warszawa-Poznań-Zielona Góra.

.--MARCINBROL Akademia Ekonomiczna im. O. Langego we Wrocławiu

ZALEŻNOŚCI MIĘDZY LOKALIZACJĄ GMINY A POZIOMEM DOCHODÓW WŁASNYCH W MIASTACH WOJ. DOLNOŚLĄSKIEGO

Abstract: Connections between Gminna's Localisation and Effects of Com­mune's Incomes in Lower Silesia Voivodship's Towns. The paper shows the dependence of the communes incomes on location. The subjects of this study are the towns of the Lower Silesia region. In this part of Poland as the benefits that have an effect on communes incomes one can name: the proximity of the country border, the presence of the main transport routes, the proximity of the metropolitan area and the tourism attractiveness.

Wstęp

Zdolność tworzenia dochodów własnych gmin zależy od: poten­cjału endogenicznych zasobów gminy, korzyści lokalizacyjnych, struk­tury funkcjonalnej- decydującej o skali i strukturze relacji z otoczeniem gminy, a także od społeczności lokalnych oraz kompetencji i kreatyw­ności lokalnych władz samorządowych. To jednak korzyści lokaliza­cyjne postrzegane są jako decydujący czynnik wpływający na poziom dochodów uzyskiwanych przez gminy z podatków, opłat, a także majątku. Celem prezentowanej pracy jest identyfikacja korzyści wyni­kających z lokalizacji gmin. Opracowanie zawiera częściowe wyniki badań dotyczących możliwości kształtowania dochodów własnych w gminach miejskich, ale także wiejskich i miejsko-wiejskich.

Warunki lokalizacyjne gminy to zespół czynników przesądzają­cych o jej konkurencyjności. Są to zarówno czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne, mogące sprzyjać lub nie wzrostowi konkurencyjności, ro­zumianej jako wzrost opłacalności i rozwój działalności gospodarczej (Fierla 2001). W literaturze przedmiotu istnieje wiele koncepcji uszere-

93