Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WRAZ

Z PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI DLA GMINY CZERNICHÓW

Załącznik do Uchwały Nr XXX/309/04 Rady Gminy Czernichów z dnia 29 października 2004 roku

SPIS TREŚCI: PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA 7 1. WSTĘP 1 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY 4

2.1. Przestrzeń gospodarczo-społeczna gminy 4 2.1.1. PołoŜenie (administracyjne) 5 2.1.2. Stan i struktura ludności 5 2.1.3. Osadnictwo i uŜytkowanie terenu 7 2.1.4. Gospodarka 9 2.1.5. Szkolnictwo, oświata i wychowanie 12 2.1.6. Ochrona zdrowia 12 2.1.7. Kultura 13 2.1.8. Turystyka, rekreacja, sport (w tym szlaki turystyczne) 13 2.1.9. Komunikacja 15

2.2. Systemy infrastruktury technicznej i gospodarki komunalnej 17 2.2.1. Zaopatrzenie w wodę 17 2.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 18 2.2.3. Ciepłownictwo (ogrzewanie) 20 2.2.4. Gazownictwo 21 2.2.5. Energetyka 21 2.2.6. Gospodarka odpadami 21 2.2.7. Cmentarze 22

2.3. Środowisko przyrodnicze gminy 22 2.3.1. PołoŜenie geograficzne, budowa geologiczna, rzeźba terenu 22 2.3.2. Wody podziemne i powierzchniowe 24 2.3.3. Warunki klimatyczne 26 2.3.4. Gleby i uŜytkowanie terenu 27 2.3.5. Lasy i parki 27 2.3.6. Roślinność i zwierzęta 28 2.3.7. Obszary i obiekty przyrodnicze objęte ochroną prawną 30 2.3.8. Obiekty kultury materialnej objęte ochroną 31

3. ŹRÓDŁA ZAGROśEŃ ORAZ TENDENCJE ZMIAN W ŚRODOWISKU PRZYRODNICZYM GMINY 32 3.1. Zmiany rzeźby terenu 32 3.2. Zmiany ilości i jakości wód podziemnych i powierzchniowych 33

3.2.1. Wielkość poboru wód podziemnych 33 3.2.2. Zrzuty ścieków oraz inne źródła zagroŜeń 34 3.2.3. Zmiany w jakości wód 36

3.3. Zanieczyszczenie powietrza 37 3.4. Hałas 40 3.5. Degradacja gleb 41 3.6. Oddziaływania na roślinność i zwierzęta 42 3.7. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące 43 3.8. Nadzwyczajne zagroŜenia środowiska 44 3.9. Zewnętrzne źródła zagroŜeń dla środowiska przyrodniczego gminy 46

4. IDENTYFIKACJA CELÓW POLITYKI EKOLOGICZNEJ NA TERENIE GMINY CZERNICHÓW 47 4.1. Ochrona powierzchni ziemi 47 4.2. Racjonalne uŜytkowanie lasów 51

4.3. Strefy i obszary ochronne wód 52 4.4. Zmniejszenie wodochłonności 53 4.5. Ochrona przeciwpowodziowa 54 4.6. Energochłonność i energia odnawialna 56 4.7. Ochrona powietrza atmosferycznego 58

5. LISTA PRIORYTETÓW KRÓTKOOKRESOWYCH I ŚREDNIOOKRESOWYCH 59

6. HARMONOGRAM WRAZ Z KOSZTAMI REALIZACJI PROGRAMU ORAZ ŹRÓDŁA JEGO FINANSOWANIA 65 6.1. ZałoŜenia szacowania kosztów 65 6.2. Źródła finansowania i warunki udzielania pomocy publicznej 65

6.2.1. Krajowe źródła finansowania Programu 67 6.2.2. Fundusze przedakcesyjne UE i inne 68 6.2.3. Fundusze strukturalne Unii Europejskiej 71 6.2.4. Inne formy pomocy finansowej 74

6.3. Harmonogram, koszty i sposoby finansowania zadań Programu 76 6.4. Struktura i finansowanie Programu Ochrony Środowiska 89

6.4.1. Analiza finansowania POŚ 89 6.4.2. Prognoza kosztów na ochronę środowiska w funkcji przyszłych

dochodów Gminy 90 6.4.3. Ocena środków na finansowanie GPOŚ 91 6.4.4. Struktura branŜowa kosztów GPOŚ 92

7. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM 93 7.1. Instrumenty realizacji programu 93

7.1.1. Instrumenty prawne 94 7.1.2. Instrumenty ekonomiczne 95 7.1.3. Instrumenty organizacyjne 96 7.1.4. Instrumenty edukacyjno-informacyjne 97

7.2. Kontrola realizacji programu 98 7.2.1. Monitoring stanu środowiska 98 7.2.2. Monitoring działań Urzędu Gminy na rzecz realizacji celów

określonych Programem 98 8. STRESZCZENIE 101 9. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 122

PLAN GOSPODARKI ODPADAMI 125 1. WSTĘP 127

1.1. Podstawa prawna opracowania 127 1.2. Zakres opracowania 127

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA GMINY Z PUNKTU WIDZENIA GOSPODARKI ODPADAMI 128 2.1. PołoŜenie geograficzne, budowa geologiczna, rzeźba terenu 128 2.2. Wody podziemne 129 2.3. Wody powierzchniowe 129 2.4. Gleby i uŜytkowanie terenu 130 2.5. Roślinność i zwierzęta oraz obszary przyrodnicze objęte ochroną prawną 131 2.6. ZagroŜenia powodziowe 133 2.7. Uwarunkowania dla gospodarki odpadami wynikające z warunków

przyrodniczych Gminy 133 3. AKTUALNA GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI 134

3.1. Źródła powstawania odpadów 134 3.2. Morfologiczny skład odpadów 137 3.3. System zbierania i transport odpadów 138 3.4. Selektywne zbieranie odpadów 138 3.5. Odpady niebezpieczne powstające w sektorze komunalnym 140 3.6. Inne odpady zaliczane do sektora komunalnego 140

3.6.1. Odpady budowlane 141 3.6.2. Osady ściekowe z oczyszczalni ścieków socjalno-bytowych 141 3.6.3. Odpady medyczne 141

3.7. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych 142 4. AKTUALNA GOSPODARKA ODPADAMI Z SEKTORA GOSPODARCZEGO 143

4.1. Źródła, rodzaje i ilości odpadów 143 4.2. Sposób postępowania z odpadami z sektora gospodarczego 150 4.3. Podmioty prowadzące działalność w zakresie wykorzystania lub odzysku

odpadów 150 5. PROGNOZA ZMIAN SKŁADU ILOŚCIOWEGO ODPADÓW 152

5.1. Odpady komunalne 152 5.2. Sektor gospodarczy 154

6. DZIAŁANIA ZMIERZAJ ĄCE DO POPRAWY SYTUACJI W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI 156 6.1. Działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów 156 6.2. Działania zmierzające do ograniczenia ilości deponowanych na

składowiskach odpadów, w tym ulegających biodegradacji i ich negatywnego oddziaływania na środowisko 157

6.3. Działania wspomagające prawidłowe postępowanie z odpadami w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów w szczególności innych niŜ niebezpieczne 158

6.4. Plan redukcji ilości odpadów ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska komunalne 159

6.5. Plan zamykania składowisk odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne 160 7. PROJEKTOWANY SYSTEM GOSPODARKI ODPADAMI 160 8. ZAKRES I HARMONOGRAM DZIAŁAŃ ORAZ INSTYTUCJE

ODPOWIEDZIALNE ZA JEGO REALIZACJĘ 163 9. SZACUNKOWE KOSZTY INWESTYCYJNE, EKSPLOATACYJNE ORAZ

POZAINWESTYCYJNE PROPONOWANEGO SYSTEMU 164 10. SYSTEM MONITORINGU I OCENY REALIZACJI ZAMIERZONYCH

CELÓW 165 11. STRESZCZENIE 166

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WRAZ Z PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI DLA GMINY CZERNICHÓW

1

1. WSTĘP Obowiązek opracowania Programu Ochrony Środowiska przez Zarząd Gminy nakłada art. 17 ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.). Programy na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym tworzone są w celu realizacji polityki ekologicznej państwa z uwzględnie-niem wymagań art. 14 ustawy określający zakres, obejmujący:

– cele ekologiczne, – priorytety ekologiczne, – rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, – środki niezbędne dla osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-

ekonomiczne. Projekt Programu opiniowany przez Zarząd Powiatu uchwala Rada Gminy (art. 18 ustawy). Cele polityki ekologicznej państwa w sferze racjonalnego uŜytkowania zasobów naturalnych oraz jakości środowiska określa II Polityka Ekologiczna Państwa przyjęta przez Radę Ministrów dnia 13.06.2000 roku. Zgodnie z nią nadrzędną wartością w polityce ekologicznej państwa jest człowiek. Oznacza to, Ŝe zdrowie społeczeństwa jako całości, komfort środowiska, w którym Ŝyją i pracują społeczności lokalne oraz Ŝycie i zdrowie kaŜdego obywatela są głównym kry-terium w realizacji polityki ekologicznej na kaŜdym szczeblu. Dotyczy to więc miejsca pracy i zamieszkania, szczebla lokalnego, regionalnego i krajowego. Podstawowym załoŜeniem polityki ekologicznej opartej na zrównowaŜonym roz-woju jest takie prowadzenie działań w poszczególnych sektorach gospodarki i Ŝycia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwa-łe, nie doznające uszczerbku moŜliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania proce-sów przyrodniczych oraz naturalnej róŜnorodności biologicznej na poziomie krajobra-zowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotą zrównowaŜonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. Realizacja polityki ekologicznej powinna odbywać się przy uwzględnieniu zasad szczegółowych rozwoju zrównowaŜonego:

– zasady przezorności, która przewiduje, Ŝe rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować juŜ wtedy, kiedy pojawia się uzasad-nione prawdopodobieństwo, Ŝe problem wymaga rozwiązania,

– zasady wysokiego poziomu ochrony środowiska, która zakłada, Ŝe stoso-wanie prewencji i przezorności powinno być ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony środowiska,

– zasady integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, co w praktyce oznacza uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekolo-gicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi,

– zasady równego dostępu do środowiska przyrodniczego, a więc zaspoka-jania potrzeb obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymy-waniem warunków dla przyszłych pokoleń jako społeczeństw, grup spo-łecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograni-czonych zasobów i walorów środowiska oraz równowaŜenie szans pomię-dzy człowiekiem a przyrodą poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego


2

funkcjonowania jednostek ludzkich przy zachowaniu trwałości podstawo-wych procesów przyrodniczych ze stałą ochroną róŜnorodności biologicz-nej,

– zasady regionalizacji oznaczającej między innymi rozszerzenie uprawnień dla samorządu terytorialnego do ustalania regionalnych opłat i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych i regionalizowanie ogólno-krajowych narzędzi polityki ekologicznej,

– zasady uspołecznienia polityki ekologicznej przez stworzenie instytucjo-nalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównowaŜonego rozwoju,

– zasady „zanieczyszczający płaci”, – zasady prewencji, która zakłada, Ŝe przeciwdziałanie negatywnym skut-

kom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i re-alizacji przedsięwzięć,

– zasady stosowania najlepszych dostępnych technik, – zasady skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej, która ma

zastosowanie do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska.

W przygotowaniu projektu Programu Ochrony Środowiska Gminy Czernichów kierowano się celami strategicznymi II PEP: I Poprawy jakości i ochrony zasobów środowiskowych, na które składa się:

� ochrona przyrody, krajobrazu i róŜnorodności biologicznej, � ochrona i kształtowanie stosunków wodnych, � gospodarka odpadami, � ochrona przed hałasem, � ochrona przed polami elektromagnetycznymi, � przeciwdziałanie powaŜnym awariom, � ograniczanie zanieczyszczeń powietrza i przeciwdziałanie zmianom

klimatu. II Racjonalne uŜytkowanie zasobów naturalnych, obejmujące:

� zmniejszenie materiałochłonności, wodochłonności i energo-chłonności,

� wykorzystanie energii odnawialnej, � ochronę gleb i rekultywację terenów zdegradowanych, � ochronę kopalin, � wzbogacanie i racjonalne uŜytkowanie lasów.

III Edukację ekologiczną, dostęp do informacji i poszerzanie dialogu społecznego. W sformułowaniu celów ekologicznych Gminy Czernichów uwzględnione zostały dokumenty kierunkowe Gminy oraz szczebla wyŜszego, głównie:

– Program Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami Powiatu Krakowskiego,

– Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2000÷2006, – Strategia Rozwoju Gminy Czernichów,


3

– Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Czernichów.

� W „Programie Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami Powia-

tu Krakowskiego” wskazano 3 cele główne, tj.: � ochronę dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego uŜytkowania za-

sobów przyrody, � zrównowaŜone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii, � poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego.

W ramach poszczególnych celów głównych wyodrębnione zostało 12 celów ope-racyjnych, na które złoŜyło się kilkadziesiąt grup działań bądź zadań głównych. Realizacja pierwszego z celów wymaga podjęcia celów operacyjnych:

� ochrony przyrody, krajobrazu, � ochrony i zrównowaŜonego rozwoju lasów, � ochrony gleb, � ochrony wód podziemnych i zasobów kopalin.

Drugi z celów obejmuje 3 następujące cele operacyjne: � zmniejszenie materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i od-

padowości produkcji, � wykorzystanie energii odnawialnej, � kształtowanie stosunków wodnych i ochronę przed powodzią.

Trzeci cel główny skoncentrowany został na 5 celach operacyjnych: � poprawie jakości wód powierzchniowych, � zmniejszeniu zanieczyszczenia powietrza, � zmniejszeniu uciąŜliwości hałasu, � poprawie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego oraz ochronie przed

skutkami powaŜnych awarii, � przebudowie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.

� W dokumencie „Strategia Rozwoju Gminy Czernichów” za cel strategiczny

uznano: � Harmonijny rozwój gospodarczo-społeczny poprzez racjonalne wykorzysta-

nie zasobów naturalnych, potencjału ludzkiego i korzystnych uwarunkowań zewnętrznych,

a misja gminy została zdefiniowana jako: � Gmina – małą ojczyzną szanującą tradycje i kulturę, dbającą o poziom Ŝycia

jej mieszkańców. Wśród celów operacyjnych mających przyczynić się do uzyskania celu strategicz-nego, bezpośrednio związanych z ochroną środowiska wymienia się m.in.:

� racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych gminy, � uzbrojenie w podstawową sieć infrastruktury, � edukację ekologiczną,


4

a w opracowanym planie działań do 2010 roku ujęte zostały następujące grupy zadań: analityczno-programowe:

• analiza uciąŜliwości wywozu kruszywa z terenu gminy z propozycjami tras wywozu,

• aktualizacja gminnego programu kanalizacji i oczyszczalni ścieków, • ustalenie lokalizacji składowiska odpadów z opracowaniem dokumentacji, • opracowanie programu edukacji ekologicznej wraz z organizacją konkursów

związanych z estetyką gminy, • prowadzenie systematycznego szkolenia słuŜb ratowniczych OSP i OC, • powszechnego udostępnienia istniejącej bazy sportowej przy obiektach

i wspieranie działalności sportowo-rekreacyjnej, • inwentaryzacja zasobów naturalnych gminy w ramach studium zagospoda-

rowania; realizacyjne:

• usprawnienie m.in. systemu zaopatrzenia w wodę, • budowa składowiska odpadów komunalnych, • rekreacyjne zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych (inwestorzy

prywatni i budŜet gminy). Proponowana w Programie Ochrony Środowiska lista działań na lata 2004-2011 opracowana została na podstawie zaktualizowanego stanu środowiska i hierarchii pro-blemów środowiskowych gminy oraz cytowanych dokumentów strategicznych. Nie wszystkie z celów zidentyfikowanych w tych dokumentach znalazły tę samą rangę w Programie, co wynika z samej dynamiki zmian w środowisku i zmieniających się oczekiwań społeczeństwa.

2. CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Przestrzeń gospodarczo-społeczna gminy

Gmina Czernichów stanowiąc część powiatu krakowskiego znajduje się w obsza-rze naleŜącym do podmiejskiej strefy funkcjonalnej aglomeracji krakowskiej. Podstawową formą gospodarowania w gminie jest rolnictwo oparte na małych gospodarstwach indywidualnych z dominacją upraw zboŜowych i kukurydzy oraz ho-dowli trzody chlewnej i drobiu. Czernichów to: • historyczny ośrodek osadniczy sięgający przełomu X i XI w. z licznymi w okolicy śladami archeologicznymi z okresu paleolitu,

• siedziba gminy od początku XIX w., • ośrodek szkolnictwa rolniczego z najstarszą w Polsce szkołą tego typu, • miejsce tworzenia się spółdzielczości wiejskiej ze słynnymi kasami dr Stefczyka. Współcześnie, rolniczy charakter gminy ulega stopniowej przemianie; zmniejsza się odsetek ludności utrzymującej się z działalności rolniczej, rozwijają się usługi, prze-


5

twórstwo rolno-spoŜywcze, eksploatowane są złoŜa kruszywa budowlanego. Bogactwo przyrody, obszarów chronionych i cennych krajobrazowo stwarza naturalne warunki do rozwoju rekreacji i turystyki pieszej, rowerowej i konnej. 2.1.1. PołoŜenie (administracyjne)

Gmina Czernichów jest połoŜona w zachodniej części województwa małopolskie-go, w odległości około 20 km od Krakowa obejmując swym zasięgiem kraniec WyŜy-ny Krakowsko-Częstochowskiej (Garb Tenczyński), a od południa naturalną jej granicę tworzy Wisła. Powierzchnia gminy w granicach administracyjnych wynosi około 84 km2, co stanowi 6,8% ogólnej powierzchni powiatu krakowskiego (powierzchnia powiatu 1230 km2). W skład gminy Czernichów wchodzi 12 sołectw: Czernichów, Czułówek, Dąbro-wa Szlachecka, Kamień, Kłokoczyn, Nowa Wieś Szlachecka, Przeginia Duchowna, Przeginia Narodowa, Rusocice, Rybna, Wołowice, Zagacie. Gmina sąsiaduje z kilkoma gminami połoŜonymi po północnej i po południowej stronie Wisły. Sąsiednie gminy to:

� po północnej stronie Wisły: • Alwernia (miasto i gmina), • Krzeszowice (miasto i gmina), • Liszki (gmina wiejska),

� po południowej stronie Wisły: • Spytkowice (gmina wiejska), • Brzeźnica (gmina wiejska), • Skawina (miasto i gmina).

2.1.2. Stan i struktura ludności

Stan zaludnienia w poszczególnych miejscowościach na dzień 31.12. 2003 r. wy-nosił około 12,7 tys. osób.

Tabela 1. Stan zaludnienia gminy na dzień 31.12.2003 r.

Lp. Miejscowość Liczba osób % osób

w poszczególnych miejscowościach

1. Czernichów 1 894 14,91

2. Czułówek 435 3,43

3. Dąbrowa Szlachecka 582 4,58

4. Kamień 1 446 11,38

5. Kłokoczyn 406 3,19

6. Nowa Wieś Szlachecka 833 6,55

7. Przeginia Duchowna 1 030 8,11

8. Przeginia Narodowa 591 4,65

9. Rusocice 1 149 9,05


6

10. Rybna 2 337 18,39

11. Wołowice 1 319 10,38

12. Zagacie 684 5,38

RAZEM 12 706 100,00

Źródło: Dane z Urzędu Gminy.

Gęstość zaludnienia na terenie gminy Czernichów wynosi 152 osoby/km2. Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało w 2002 r. (wg GUS) 69 osób w wieku niepro-dukcyjnym. Tabela 2. Ludność według płci i ekonomicznych grup wieku

Wiek M ęŜczyźni Kobiety Ogółem

przedprodukcyjnym 1 653 1 559 3 212

produkcyjnym 3 983 3 533 7 516

poprodukcyjnym 592 1 381 1 973

Źródło: Gmina wiejska Czernichów – Główny Urząd Statystyczny, Kraków 2003.

STRUKTURA ZALUDNIENIA GMINY CZERNICHÓW

14,91%

3,43%

11,38%

3,19%6,55%

8,11%4,65%9,05%

18,39%

10,38%5,38%

4,58%

Czernichów

Czułówek

Dąbrowa Szlachecka

Kamień

Kłokoczyn

Nowa Wieś Szlachecka

Przeginia Duchowna

Przeginias Narodowa

Rusocice

Rybna

Wołowice

Zagacie


7

2.1.3. Osadnictwo i uŜytkowanie terenu W gminie Czernichów stopień skupienia zabudowy jest wysoki. Dotyczy to za-równo zabudowy związanej z rolnictwem, jak i nierolniczej. Budynki mieszkalne wy-stępują jako elementy zagród bądź na działkach zabudowy jednorodzinnej. PrzewaŜają-ca ilość mieszkań stanowi własność osób fizycznych (zabudowa jednorodzinna), ale są równieŜ budynki wykorzystywane jako mieszkania gminy, przez zakłady pracy, Skarb Państwa oraz pozostałe podmioty. W strukturze wieku przewaŜają budynki wybudowa-ne w latach 1945-1970 (33,8%) i 1971-1988 (31,9%). Budynki sprzed 1945 roku sta-nowią 21,8% ogółu mieszkań, głównie w zabudowie zagrodowej, zwłaszcza w mniej-szych gospodarstwach. Tabela 3. Ogólne dane o zamieszkanych mieszkaniach i warunkach mieszkaniowych wg rodzaju podmiotów będą-

cych właścicielami mieszkań

Wyszczególnienie Ogółem

Mieszkania stanowiące własność

osób fi-zycznych

spółdzielni mieszka-niowych

Gminy Skarbu Państwa

zakładów pracy

pozostałych podmiotów

Ogółem Mieszkania 3 547 3 485 ─ 47 2 2 11 Izby 14 197 14 028 ─ 131 6 6 26

w tym wykorzystywane wyłącznie do prowadze-nia działalności gospo-darczej

47 47 ─ ─ ─ ─ ─

Powierzchnia uŜytkowa mieszkań w m2

314 888 311 645 ─ 2 601 107 138 397

w tym wykorzystywana wyłącznie do prowadze-nia działalności gospo-darczej

1 367 1 367 ─ ─ ─ ─ ─

Źródło: Gmina wiejska Czernichów – Główny Urząd Statystyczny, Kraków 2003 r.

LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

Przedprodukcyjny Produkcyjnym Poprodukcyjnym

Wiek

Ilość o

sób

MęŜczyźniKobiety


8

Stan techniczny zabudowy mieszkaniowej ocenia się ogólnie jako zadowalający. W ostatnim okresie powstało szereg nowych budynków, przeprowadzono remonty mo-dernizacyjne i prace wykończeniowe w wielu budynkach. UŜytkowanie terenu Struktura u Ŝytkowania ziemi W uŜytkowaniu gruntów ponad 67% powierzchni zajmują uŜytki rolne. Tabela 4. Struktura uŜytkowania terenu

Lp. Rodzaj gruntów Powierzchnia ogółem

ha % ogólnej po-wierzchni

1. UŜytki rolne w tym: ─ grunty orne

─ sady ─ łąki ─ pastwiska

5635 4047 118

1287 183

67,2 72,0 2,0

22,8 3,2

2. Lasy i grunty leśne 1498 17,9 3. Pozostałe i nieuŜytki 1212 14,6 4. Wody 14,0 0,2

Źródło: Studium... 1999.

STRUKTURA UśYTKOWANIA TERENÓW

67,3%

17,9%

14,6% 0,2%

UŜytki rolne

Lasy i grunty leśne

Pozostałe i nieuŜytki

Wody

Powierzchnia gruntów gospodarstw indywidualnych obejmuje 4987 ha, co stano-wi 59,5% powierzchni gminy. UŜytki rolne zajmują w nich około 89% powierzchni, 73,2% powierzchni obejmują grunty orne, co stanowi jeden z najwyŜszych udziałów w powiecie krakowskim.


9

Tabela 5. UŜytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych

Wyszczególnienie Gospodarstwa indywidualne

w hektarach w odsetkach POWIERZCHNIA GRUNTÓW OGÓŁEM 4987 100,0

UŜytki rolne 4421 88,7

grunty orne w tym: odłogi

ugory

3649 1040

82

73,2 20,9 1,7

sady 96 1,9

łąki 657 13,2

pastwiska 19 0,4

Lasy i grunty leśne 102 2,0

Pozostałe grunty 464 9,3

Źródło: Gmina wiejska Czernichów – GUS Kraków 2003.

2.1.4. Gospodarka Rolnictwo i hodowla Podstawową działalnością gospodarczą w gminie pozostaje rolnictwo z przewaŜa-jącą uprawą zbóŜ i kukurydzy oraz hodowla trzody chlewnej i drobiu.

Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów (ha): Ogółem 2695 – zboŜa* 2327

w tym: pszenica 688 pszenŜyto 399 jęczmień 394

– pastewne 93 – ziemniaki 217 – warzywa gruntowe 21

________________________________ * ł ącznie z kukurydzą na ziarno.

UśYTKOWANIE GRUNTÓW W GOSPODARSTWACH INDYWIDUALNYCH

88,7%

2,0%9,3%

UŜytki rolne

Lasy i grunty leśne

Pozostałe grunty


10

W strukturze agrarnej zdecydowanie przewaŜają gospodarstwa małe poniŜej 2 ha (tab. 6) we władaniu prywatnych właścicieli. Gospodarstwa powyŜej 10 ha zajmują zaledwie 13,5% ogółu uŜytków rolnych. Tabela 6. Ilość gospodarstw rolnych w gminie i zwierzęta gospodarskie wg wielkości gospodarstw

Ogółem do 1 ha 1-5 5-10 >10 ha

Ilość gospodarstw 2649 1270 1270 83 26

zwierzęta gospodarskie:

bydło

trzoda chlewna

953

14 325

58

930

548

6458

170

3044

177

3893

Źródło: Gmina wiejska Czernichów – GUS Kraków 2003.

Niekorzystną strukturę wielkości gospodarstw pogłębia rozdrobnienie gruntów, których średnia liczba wynosi 4,7 na jedno gospodarstwo. W procesie przemian zazna-cza się stopniowe odchodzenie od tradycyjnych form upraw rolnych, zwiększanie udziału hodowli i pogłębianie się odłogowania gruntów. W gospodarce sadowniczo-ogrodniczej, w której areał zmniejszył się w ostat-nich 5 latach o ponad 20 ha produkcja towarowa koncentruje się w kilkunastu gospo-darstwach ogrodniczych pod folią i w szklarniach, głównie w Wołowicach, Czernicho-wie i Rybnej. W gospodarce hodowlanej zaznacza się trwała tendencja ograniczania hodowli bydła i wzrost gospodarstw specjalizujących się w chowie trzody chlewnej (Nowa Wieś Szlachecka, Rybna, Czułówek, Rusocice) oraz ferm drobiu (Czernichów, Zagacie). Ogólna ilość zwierząt gospodarskich znajdująca się na terenie gminy Czernichów jest następująca:

– bydło 953 szt., – trzoda chlewna 14 325 szt., – konie 96 szt., – drób 523 897 szt.

________________________________________________ * Gmina wiejska Czernichów – GUS Kraków 2003.

Hodowlą krów mlecznych w większej skali zajmuje się gospodarstwo pomocni-cze przy Zespole Szkół Rolniczych oraz kilka gospodarstw w Czułówku i Nowej Wsi Szlacheckiej. Obecność stawów umoŜliwia hodowlę karpia m.in. w Czernichowie, Przegini Narodowej oraz Kamieniu. Obsługa gospodarki rolniczej i przetwórstwo rolno-spoŜywcze Głównymi obiektami zaplecza produkcyjnego dla rolnictwa i hodowli są:

– suszarnie ziarna (3), – punkty dystrybucji środków ochrony roślin (4), – dystrybucja kwalifikowanego materiału siewnego w GS Samopomoc

Chłopska w Czernichowie, – obsługi weterynaryjnej, – sprzedaŜ węgla i nawozów.


11

Rozwojowi hodowli trzody chlewnej towarzyszy powstawanie ubojni zwierząt i przetwórni mięsa (Czułówek, Czernichów, Nowa Wieś Szlachecka). Inne sektory gospodarki Istotnym dla gminy kierunkiem działalności gospodarczej jest eksploatacja su-rowców mineralnych. ZłoŜa zasobów surowcowych występują w miejscowościach: 1. Przeginia Narodowa: koncesja na wydobycie piasku została wyczerpana; obecnie

nie prowadzi się eksploatacji. Teren zrekultywowany, powstał zbiornik wodny, powierzchnia tego obszaru wynosi 4,5 ha.

2. Wołowice-Grotowa: eksploatacja Ŝwiru prowadzona w dawnym zakolu Wisły; uŜytkownik posiada koncesję na eksploatację, teren kopalni zajmuje około 11 ha.

3. Kłokoczyn: pod lasem złoŜe Ŝwiru zostało udokumentowane i zatwierdzone na powierzchni około 120 ha. Aktualna eksploatacja prowadzona jest na 25,0 ha. Jest to największe złoŜe na terenie gminy.

4. Kamień: kamieniołom nieczynny. Do najwaŜniejszych obiektów przemysłowo-usługowych naleŜą:

1. Wytwórnia betonu firmy Contraktor w Czernichowie, 2. Skład materiałów budowlanych w Wołowicach, 3. Skład materiałów budowlanych w Rusocicach, 4. Produkcja ślusarsko-kowalska w Rusocicach, 5. Stacja paliw płynnych w Czernichowie i Rusocicach.

Podmioty gospodarcze Na terenie Gminy Czernichów zarejestrowanych jest około 800 podmiotów pro-wadzących działalność gospodarczą. Obok działalności rolniczej, obejmują one gospo-darkę hodowlaną, obsługę tych sektorów i przetwórstwo rolno-spoŜywcze. Działają wszystkie niezbędne dla mieszkańców branŜe usługowe: handel, stolarstwo, szklarstwo, murarstwo, blacharstwo samochodowe, zakłady instalacji elektrycznych i sanitarnych, transport, zakłady mechaniczne i lakiernicze. Ilość podmiotów gospodarczych w poszczególnych dziedzinach występujących na terenie gminy, przedstawia tabela1. Tabela 7. Podmioty gospodarki narodowej w gminie według wybranych sekcji PKD

G m i n a Ogółem

w tym:

rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo

przetwór-stwo

przemy-słowe

budownic-two

handel i

naprawy

hotele i restau-

racje

transport, łączność

obsługa nieru-

chomości firm, nauka

Czernichów 797 26 120 114 278 16 62 54

Źródło: Program Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami Powiatu Krakowskiego, 2003 r.

1 Program Ochrony ..., 2003 r.


12

Profil prowadzonej działalności jest bardzo zróŜnicowany. Dominującą działalno-ścią prowadzoną na obszarze gminy jest handel i naprawy (usługi), która stanowi około 35% spośród ogólnej liczby podmiotów gospodarczych. 2.1.5. Szkolnictwo, oświata i wychowanie Na obszarze gminy Czernichów działają dwa przedszkola samorządowe, funkcjo-nują takŜe oddziały przedszkolne. W miejscowościach Czernichów, Kamień, Nowa Wieś Szlachecka, Przeginia Duchowna, Rusocice, Rybna, Wołowice mieszczą się szko-ły podstawowe. W Czernichowie, Kamieniu, Rybnej i Wołowicach są równieŜ gimnazja. W Czułówku znajduje się Publiczna Szkoła Podstawowa z oddziałem przedszkolnym prowadzona przez Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi im. Jana III Sobieskiego. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi im. Juliana Tuwima prowadzi szkołę w Kłoko-czynie. Do obu szkół uczęszcza 2003-2004 niewielka liczba uczniów, w Czułówku 37 osób (klasy 0-6), a w Kłokoczynie 21 uczniów (klasy 0-3). Tabela 8. Liczba uczniów w gminie, uczących się w przedszkolach, szkole podstawowej oraz gimnazjum

Lp. Miejscowość Przedszkola

samorzą-dowe

Oddziały przedszkol-

ne

Szkoły podstawowe Gimnazja Ogółem

1. Czernichów 77 231 186 494 2. Czułówek 4 33 3 Dąbrowa Szlachecka 4 Kamień 33 146 103 282 5 Kłokoczyn 7 14 6 Nowa Wieś Szlachecka 12 55 67 7 Przeginia Duchowna 24 98 122 8 Przeginia Narodowa 9 Rusocice 15 102 117 10 Rybna 43 207 143 393 11 Wołowice 50 150 111 311 12 Zagacie

Razem 127 138 1036 543 1786

Źródło: Dane Urząd Gminy Czernichów.

Na poziomie szkoły średniej edukację prowadzi Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego im. dr Franciszka Stefczyka w Czernichowie, którego orga-nem prowadzącym jest Powiat Krakowski. Obecnie do Zespołu Szkół Rolniczych uczęszcza 650 uczniów. Istnieje moŜliwość kształcenia się w Liceum Ogólnokształcącym, Liceum Technicz-nym, Liceum Ekonomicznym, Liceum Agrobiznesu oraz Technikum Rolniczym. 2.1.6. Ochrona zdrowia Opiekę medyczną na terenie gminy zapewniają: Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Gabinet Lekarza Rodzinnego w Kamieniu, NZOZ Gabinet Lekarza Ro-


13

dzinnego w Rybnej, NZOZ „LEKARZ” Sp. z o.o. w Czernichowie. Opiekę stomatolo-giczną sprawuje NZOS Stomatologia Rodzinna w Czernichowie oraz Rusocicach. Na obszarze gminy działają równieŜ prywatne gabinety stomatologiczne. Tabela 9. Charakterystyka słuŜby zdrowia

Lp. Miejscowość NZOZ Gabinety Stoma-

tologiczne Apteki

1. Czernichów 1 2 2 2. Kamień 1 1 3. Rusocice 1 4. Rybna 1 1

Obsługę związaną z ratownictwem medycznym zapewnia oddział nr 1 Krakow-skiego Pogotowia Ratunkowego w Balicach. 2.1.7. Kultura Głównym organizatorem Ŝycia kulturalnego w gminie jest Gminny Ośrodek Kul-tury w Czernichowie. Dysponuje on domem kultury w Wołowicach, lokalem biblioteki publicznej w Czernichowie i siecią filii bibliotecznych (Czułówek, Rybna, Rusocice, Wołowice), łącznie naleŜy 2000 czytelników. Działalność GOK jest bardzo zróŜnico-wana zarówno pod względem formy, jak i docelowych grup odbiorców. Gminny Ośro-dek Kultury jest takŜe organizatorem wielu cyklicznych oraz okazjonalnych imprez kulturalnych i społecznych. W gminie Czernichów odbywają się festiwale (Gminny Festiwal Teatralny dla Dzieci, Gminne Konfrontacje Teatralne), konkursy (Międzynarodowy Konkurs Pla-styczny dla Dzieci, Konkurs Niepodległościowy, Konkurs Recytatorski, Konkurs Orto-graficzny oraz Konkurs Szopek BoŜonarodzeniowych) oraz imprezy (Dni Gminy Czer-nichów, Kino letnie, Święto latawca). Prowadzone są równieŜ zajęcia oraz warsztaty plastyczne, teatralne, taneczne, politechniczne, komputerowe, rekreacyjne, profilaktyczne. Organizowane są okazjonalne koncerty orkiestr dętych Ochotniczych StraŜy Po-Ŝarnych oraz zespołów regionalnych i chórów amatorskich, związane z uroczystościami i świętami państwowymi oraz kościelnymi. 2.1.8. Turystyka, rekreacja, sport (w tym szlaki turystyczne) Do walorów przyrodniczych, stanowiących o atrakcyjności obszaru gminy Czer-nichów dla turystyki i wypoczynku naleŜy zaliczyć wartości krajobrazowe terenu. Wpływa na to m.in. występowanie urozmaiconej rzeźby terenu w południowo-zachodniej części gminy, skontrastowanej z płaskimi terenami dolinnymi w części po-zostałej, w tym zwłaszcza z terenami starych zakoli Wisły. Największe kompleksy leśne są połoŜone w wyŜej wspomnianej, południowo-zachodniej części gminy. Tereny te wchodzą w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajo-brazowych; w części zachodniej i środkowej gminy – Rudniańskiego Parku Krajobra-


14

zowego, a w części południowo-wschodniej – Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobra-zowego. Do atrakcji turystycznych gminy naleŜą:

– Kompleks leśny Buczyna Czernichowska, jest miejscem wędrówek pie-szych i rowerowych, teren atrakcyjny zarówno pod względem wypoczyn-kowym jak i krajobrazowym – Czernichów,

– Przysiółek Ratowa na jego terenie znajduje się Stanica Wodna, miejsce to jest licznie odwiedzane przez wędkarzy – Kamień,

– Rezerwat Przyrody „Kajasówka”, miejsce licznych wędrówek pieszych i rowerowych – Przeginia Duchowna,

– Zbiorniki wodne utworzone w miejscu dawnych kopalni odkrywkowych piasku, w sezonie letnim zbiorniki stają się miejscem wypoczynku rodzin-nego i rekreacji – Przeginia Narodowa,

– Kompleks leśny, występujący na zrębowym wzgórzu jurajskim, obszar mo-Ŝe być miejscem wędrówek pieszych i rowerowych. Występują tu liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe, punkt widokowy Podskale, stary ka-mieniołom oraz liczne formy skałkowe – Rusocice,

– Przysiółek Wrzosy, miejsce wędrówek pieszych i rowerowych – Rybna. Przez teren gminy przebiegają wytyczone i oznakowane piesze szlaki turystyczne (mapa 1:25 000): • Zielony: Czernichów – Nowa Wieś Szlachecka 6,2 – rezerwat Kajasówka 7,7 –

Czułówek 9,1 – Czułów MPK 12,6; • Niebieski: Alwernia, Rynek – Skowronek 3,8 – Kamień 12,0 – rejon Ratanic

[szlak Ŝółty] 19,0 – Ratanice 20,2 – Czernichów 22,3; • śółty: Rezerwat „Kajasówka”, parking – Przełom Rudna 1,1 – rejon Ratanic

[szlak niebieski] 4,1; • Czarny: Dolina Rudna – szosa Kraków – Alwernia 3,3 – Celeje 5,6 – przełom

Rudna 7,4 – Rezerwat „Kajasówka”, parking 8,5. Planowana jest renowacja szlaków pieszych. Zmiany mają zostać przeprowadzone na szlaku zielonym oraz czarnym, szlak niebieski pozostałby bez zmian. Szlak zielony z Czułowa przez Kajasówkę do Czernichowa planuje się zamienić na

czerwony celem połączenia go ze szlakiem czerwonym z Krzeszowic przez Zim-ny Dół, tj. od drogi Czułów – Sanka, szlak biegłby na Czułówek, skraj Kajasówki i dalej, jak obecny zielony.

Szlak czarny spod zamku tęczyńskiego do Rybnej uległby likwidacji, jako powielający szlaki rowerowe, w dalszym etapie likwidacja szlaku czarnego z Wrzosów na Ka-jasówkę lub zamiana na szlak rowerowy [np. łącznik między planowanymi szla-kami gm. Czernichów, a szlak pomarańczowy Alwerni].

Szlak niebieski z Alwerni do Czernichowa – pozostałby w ogólnym przebiegu bez zmian.

Na obszarze gminy Czernichów znajdują się równieŜ ścieŜki dydaktyczne:

– geologiczna (rezerwat „Kajasówka” – Przeginia Duchowna), – ornitologiczna (Rusocice).

W gminie Czernichów istnieje moŜliwość uprawiania następujących rodzajów turystyki aktywnej: � jazda rowerowa (rowery górskie i szosowe) � sporty wodne (kajakarstwo, Ŝeglarstwo, rowerki wodne) � jazda konna � jazda samochodami tere-nowymi.


15

Na terenie gminy działa siedem ludowych klubów sportowych, główna dziedzina sportu to piłka noŜna. Ludowe kluby sportowe:

• Wisła Czernichów – 3 druŜyny, • Błękitni Czułówek – 1 druŜyna, • Start Kamień – 1 druŜyna, • Sparta Przeginia Duchowna – 1 druŜyna, • Nadwiślan Rusocice – 1 druŜyna, • Sokół Rybna – 3 druŜyny, • Piast Wołowice – 2 druŜyny.

W gminie znajduje się wiele obiektów sportowych oraz rekreacyjnych. Głównie są to boiska LKS do piłki noŜnej, piłki ręcznej i koszykówki. Istnieje obiekt sportowo-rekreacyjny przy Zespole Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego (pełnowymiarowa hala sportowa z widownią na 400 miejsc, siłownia, strzelnica, park, stadnina koni i tereny do jazdy konnej). 2.1.9. Komunikacja Podstawowy układ sieci drogowej gminy tworzą:

– droga wojewódzka nr 780 Kraków – Alwernia – Chełmek (o długości 5,8 km w obrębie gminy), dwupasmowa, IV klasy technicznej, o szerokości jezdni 7 m, z 23 m pasem drogowym,

– 7 odcinków dróg powiatowych V klasy technicznej, łączących większość miejscowości gminy,

– sieć dróg gminnych, w tym ok. 40% z nawierzchnią bitumiczną. Drogi gminne obejmują łącznie 92 km. Drogi te w większości nie posiadają chod-ników, poboczy, rowów odwadniających. Tabela 10. Struktura sieci drogowej w gminie Czernichów

Rodzaj dróg Długość w km Udział w % wojewódzkie 5,8 4 powiatowe 45,8 32 gminne 92,0 64

Razem 143,6 100

Źródło: Studium..., Kraków 1999.

Wobec braku sieci kolejowej układ drogowy pełni wszystkie funkcje niezbędne do przewozów osób i ładunków na terenie gminy. Wskaźnik gęstości dróg wynosi 7,71 km/km2, jest stosunkowo wysoki lecz stan-dard jakości z powodu złych nawierzchni jest relatywnie niski. Za wyjątkiem drogi wo-jewódzkiej, której przebieg nie wymaga bezpośredniej obsługi ruchu miejscowego, dro-gi powiatowe pełnią róŜne funkcje lokalne, zbiorcze, a nawet dojazdowe, będąc jedno-cześnie osnową koncentrującej się wzdłuŜ nich zabudowy.


16

NatęŜenie ruchu Podobnie jak w innych rejonach województwa dynamicznie wzrasta ruch pojaz-dów na wszystkich drogach. Według danych (tylko w części aktualizowanych) przyrost ruchu w okresach 5-letnich sięga 30-45%. Składa się na to zarówno wzrost ilości zareje-strowanych pojazdów, jak i zwiększająca się stale mobilność mieszkańców w relacjach dom-praca / szkoła-dom, jak i ruch w celach krajoznawczo-turystycznych. Istniejące i prognozowane natęŜenie ruchu (w ilości pojazdów/dobę) na drodze 780 w obrębie gminy Czernichów przedstawia się następująco: Tabela 11.

Rodzaj pojazdu ŚDR 1995 ŚDR 2000 ŚDR 2015 samochody osobowe 1899 3102 4826 samochody dostawcze 249 309 449 samochody cięŜarowe – bez przyczep 148 172 452* samochody cięŜarowe – z przyczepami 103 145 autobusy 122 145 122 ciągniki 19 12 13 motocykle 55 27 55

Razem pojazdy samochodowe 2595 3912 5917


Wzrost ruchu w latach 1995-2000 wyniósł 50% i jest prawie dwukrotnie większy od zakładanej na 2000 r. prognozy. Utrzymanie się tego tempa wzrostu równieŜ w la-tach następnych oznaczałoby, Ŝe w 2015 r. nastąpi podwojenie natęŜenia ruchu w sto-sunku do zmierzonych ilości pojazdów w 2000 r. Brak jest regularnych pomiarów natęŜenia ruchu na drogach powiatowych i gminnych. Na drodze powiatowej nr 18 292 (z Liszek przez Czernichów do przeprawy promowej w Brzeźnicy) w 1998 r. natęŜenie średniego ruchu dobowego wynosiło – 1082 poj./dobę2. Tabela 12. Średnie z pomiarów natęŜenie godzinne ruchu (poj./h)

Nr drogi powia-towej

Data pomia-

ru

Miejsco-wość

Samochody

Autobusy

Cią-gniki

Mo-tocy-kle

Ra-zem oso-

bowe

do-staw-cze

cięŜa-rowe bez

przy-czep

cięŜa-rowe

z przycze-pami

18 292 18.10. 2000

Zagacie 114 16 9 3 4 4 1 150

18 293 24.05. 2000

Nowa Wieś Szlachecka

24 6 4 0 3 4 0 41

16 295 05.03. 2004

Rybna 41 5 3 0 4 1 0 54

18 295 24.05. 2000

Przeginia Duchowna

41 8 3 0 4 1 0 57

18 296 18.10. 2000

Rusocice 44 8 4 1 2 2 ─ 44

Źródło: Zarząd Dróg Powiatu Krakowskiego.

2 Wg szczegółowej analizy komunikacyjnej zawartej w Studium..., Kraków 1999, s. 58-72.


17

Z powołanej analizy komunikacyjnej wynika teŜ, Ŝe istniejąca sieć posiada jesz-cze znaczne rezerwy przepustowości:

droga wojewódzka – 2095 poj./h, tj. 20 950 p/dobę, drogi powiatowe – ok. 1740 p/h, tj. 17 450 p/dobę,

w odniesieniu do wielkości rejestrowanych w pomiarach3. Komunikacja zbiorowa i dostępność Czernichów nie posiada gminnej komunikacji zbiorowej. Relacje lokalne i ze-wnętrzne obsługuje Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Krakowie oraz szereg prywatnych przewoźników. Komunikacja ta jest stosunkowo częsta, a poszczególne miejscowości gminy posiadają od kilkunastu do ponad 40 połączeń z Krakowem w cią-gu doby. Dzięki stosunkowo zwartej zabudowie wsi i licznej sieci przystanków izochroną 6 minut dojścia do nich (ok. 500 m) objęta jest zdecydowana większość obszarów za-mieszkałych. 2.2. Systemy infrastruktury technicznej i gospodarki komunalnej 2.2.1. Zaopatrzenie w wodę Sieć wodociągowa funkcjonuje we wszystkich sołectwach. Długość sieci roz-dzielczej wynosi 132,8 km, a przyłączy 79,2 km. Odsetek mieszkańców podłączonych do sieci wodociągowej przekracza 85%. Gmina zaopatrywana jest w wodę z ujęć wód podziemnych. Na jej terenie funkcjonują następujące wodociągi:

• Rusocice – Kamień, • Czernichów – Zachód, • Dąbrowa Szlachecka – Wołowice, • Rybna, • Zagacie.

Ujęcia w postaci studni wierconych zlokalizowane są w Rusocicach, Czernicho-wie, Dąbrowie Szlacheckiej i Zagaciu, a z naturalnych źródeł w Rybnej. Woda ujmo-wana jest głównie z utworów jurajskich oraz z czwartorzędowych w Rusocicach, gdzie funkcjonuje stacja uzdatniania wody o wydajności 500 m3/d. Szczegółowy wykaz ujęć wody podziemnej przedstawiono w rozdz. 3.2., ich loka-lizację na mapie w skali 1:25 000, a podstawowe dane o wodociągach w tab. 13.

3 Ocenę wpływu komunikacji na środowisko przedstawiono w rozdziale 3 POŚ.


18

Tabela 13. Zestawienie podstawowych danych o wodociągach (wg stanu za 2003 rok)

Lp. Sołectwo

Ilo ść bu-dyn-ków

Ilo ść miesz-kańców

Ilo ść przyłą-czeń do budyn-

ków

Długość sieci

rozdziel-czej (bez przyłą-

czy) [km]

Woda pobrana z ujęć wód

podziemnych

Woda dostarczona

Czynne zdroje uliczne

razem w tym

ze źródeł

razem

w tym gosp. domo-wym, zbiorowym i indy-wid. gosp. rol-nym

1. Czernichów 708 1879 560 16,5 52,4 ─ 49,7 41,9 2

2. Czułówek 127 433 129 7,6 ─ ─ 15,0 11,8 ─

3. Dąbrowa Szlachecka 179 581 153 3,8 18,2 ─ 7,0 7,0 ─

4. Kamień 398 1424 307 13,4 ─ ─ 22,1 22,0 1

5. Kłokoczyn 133 409 98 3,4 ─ ─ 5,4 5,4 ─

6. Nowa Wieś Szlachecka 292 830 195 9,6 ─ ─ 22,6 18,0 1

7. Przeginia Duchowna 316 1028 229 10,6 ─ ─ 15,0 13,8 ─

8. Przeginia Narodowa 205 593 131 6,0 ─ ─ 11,4 10,1 ─

9. Rusocice 337 1164 234 9,5 61,1 ─ 16,8 16,8 ─

10. Rybna 668 2340 610 11,0 57,0 57,0 56,9 53,3 1

11. Wołowice 418 1319 341 27,1 3,1 ─ 22,3 21,2 ─

12. Zagacie 212 674 181 9,5 41,9 ─ 23,1 23,0 ─

Ogółem gmina 3991 12674 3168 132,8 233,7 57,0 267,3 244,3 5

Ogółem w gminie pobrano z ujęć w 2003 r. 233,7 dam3 wody, w tym z natural-nych źródeł 57,0 dam3. Miejscowości: Nowa Wieś Szlachecka, Przeginia Narodowa, Przeginia Duchowna i Czułówek zaopatrywane są w wodę z wodociągu grupowego Brodła-Rybna, a woda dostarczana jest z sąsiedniej gminy Alwernia. Zakup hurtowy wody wyniósł w analizowanym 2003 r. 54,4 dam3. Wodę dostarczono odbiorcom ogó-łem w ilości 267,3 dam3, z tego zuŜycie wody wyniosło:

– w gospodarstwach domowych 244,3 dam3 – na cele produkcyjne 16,0 dam3 – pozostałe cele 7,0 dam3.

ZuŜycie wody w 2003 r. wyniosło 62 l/M·d. Jest ono stosunkowo niskie – naleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe część mieszkańców nadal korzysta z własnych studni do celów gospodar-czych. Dobowa zdolność produkcyjna ujęć wody wynosi 1820 m3/d. Straty wody w 2003 roku wyniosły 19,8 dam3. Poszczególne wodociągi są ze sobą połączone, co zapewnia niezawodność dostawy wody. Część zakładów i instytucji korzysta z wła-snych studni. DuŜe ilości wody z własnej studni – ok. 40 m3/d pobiera Zespół Szkół Rolniczych w Czernichowie. 2.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków Na terenie gminy kanalizacja sanitarna o łącznej długości 48,4 km funkcjonuje jedynie w miejscowościach: Rybna, Czułówek i Czernichów. Ścieki odprowadzane są do oczyszczalni w Przegini Duchownej oraz w Czernichowie.


19

Maksymalna przepustowość oczyszczalni w Przegini Duchownej wynosi 225 m3/d, a w Czernichowie Qdmax = 77 m3/d. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków z oczyszczalni w Przegini Duchownej jest potok Rudno, a z oczyszczalni w Czernicho-wie rów melioracyjny i rzeka Wisła. Osad nadmierny z oczyszczalni w Czernichowie wywoŜony jest do oczyszczalni w Przegini Duchownej, gdzie funkcjonuje stacja od-wadniania DRAIMAD. W roku 2003 odprowadzonych zostało z gminy kanalizacją sanitarną 61,6 dam3 ścieków sanitarnych w tym z gospodarstw domowych 60,0 dam3 ścieków oraz 1,6 dam3 ścieków od jednostek działalności produkcyjnej. Podstawowe dane dotyczące kanalizacji oraz ilości szamb w gminie przedstawio-no w tabeli 14. Tabela 14. Zestawienie podstawowych danych o kanalizacji i ilości zbiorników wybieralnych na ścieki

(wg stanu za 2003 r.)

Lp. Sołectwo Długość sieci

sanitarnej (bez przyłączy)

Budynki przyłączone do sieci kanaliza-

cyjnej

Liczba zbiorników

na ścieki

1 Czernichów 8,1 145 303 2 Czułówek 10,4 118 13 3 Dąbrowa Szlachecka ─ ─ 150 4 Kamień ─ ─ 252 5 Kłokoczyn ─ ─ 148 6 Nowa Wieś Szlachecka ─ ─ 261 7 Przeginia Duchowna ─ ─ 196 8 Przeginia Narodowa ─ ─ 123 9 Rusocice ─ ─ 172 10 Rybna 29,9 516 150 11 Wołowice ─ ─ 294 12 Zagacie ─ ─ 171

Ogółem gmina 48,4 779 2233

Punkt zlewny zlokalizowany jest jedynie przy oczyszczalni w Przegini Duchow-nej. Ścieki ze zbiorników wywoŜone są ponadto przez róŜne firmy do oczyszczalni w Piekarach, Alwerni i Krakowie. Część zakładów i instytucji posiada indywidualne urządzenia do oczyszczania ścieków – np. w Zespole Szkół Rolniczych w Czernichowie funkcjonuje osadnik Imhoffa z przelewem do Młynówki, a ilość odprowadzanych ścieków oscyluje koło 30 m3/d. Brak kanalizacji sanitarnej aŜ w dziewięciu sołectwach w gminie obniŜa standard bytowania mieszkańców, wywołuje konflikt sanitarny i konsekwencje ekologiczne oraz zdecydowanie obniŜa atrakcyjność terenu dla potencjalnych inwestorów. Kanalizacja deszczowa funkcjonuje jedynie fragmentarycznie na terenie miejscowości Czernichów. Skanalizowanie gminy Czernichów jest zadaniem szczególnie trudnym z uwagi na:

� stosunkowo płaski teren na znacznym obszarze gminy (wymaga to przy ka-nalizacji grawitacyjnej dla utrzymania odpowiednich spadków układania kanałów na znacznych głębokościach),


20

� niekorzystne warunki gruntowo-wodne, szczególnie w południowej części gminy (płytkie zaleganie zwierciadła wód gruntowych pod powierzchnią te-renu),

� rozproszenie na obszarze gminy poszczególnych zespołów zabudowy wsi, � brak – poza rzeką Wisłą – odbiorników ścieków o znaczącym przepływie

(tj. o średnim niskim przepływie wody [SNQ] > 1,5 m3/s), � starorzecza i liczne rowy melioracyjne.

Inwestycje w zakresie systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków naleŜą do kapitałochłonnych, z uwagi na wysokie koszty budowy oczyszczalni oraz sieci. Sieć kanalizacyjna, obok sieci centralnego ogrzewania naleŜy bowiem do najdroŜszych, w porównaniu z innymi sieciami infrastruktury technicznej. W najbliŜszym czasie przewidywana jest rozbudowa oczyszczalni ścieków w Przegini Duchownej do przepustowości 450 m3/d, z IIIo doczyszczania ścieków w postaci laguny hydroponicznej oraz stacją odwadniania osadu. Oprócz Rybnej i Czu-łówka oczyszczalnia obsługiwać będzie równieŜ Przeginię Duchowną. Projektowana oczyszczalnia ścieków w Wołowicach o przepustowości ok. 1000 m3/d ma w przyszłości przyjmować ścieki z miejscowości: Wołowice, Czerni-chów, Dąbrowa Szlachecka, Zagacie i Nowa Wieś Szlachecka (oczyszczalnia w Czerni-chowie przewidywana jest do likwidacji). Kolejna oczyszczalnia ścieków w gminie projektowana jest w Kłokoczynie. Za-sięgiem obsługi obejmie ona sołectwa: Kłokoczyn, Kamień, Rusocice i Przeginię Naro-dową. Lokalizację istniejących i projektowanych oczyszczalni ścieków w gminie przed-stawiono na mapie w skali 1:25 000. 2.2.3. Ciepłownictwo (ogrzewanie) Potrzeby cieplne związane z ogrzewaniem budynków pokrywane są w większości z indywidualnych instalacji centralnego ogrzewania, w które wyposaŜone jest 65,5% mieszkań. Głównym źródłem ciepła dla tych instalacji jest paliwo stałe węgiel i koks, podobnie jak w ogrzewaniu piecowym obejmującym 33,2% mieszkań. W inne typy ogrzewania wyposaŜone jest 0,9% mieszkań. Istniejące obiekty uŜyteczności publicznej wyposaŜone są w małe lokalne kotłownie róŜnych typów, węglowe, olejowe, gazowe lub teŜ ogrzewane są elektrycznie. Na tle stanu wyposaŜenia mieszkań w powiecie krakowskim i ogółu wsi woje-wództwa małopolskiego w gminie Czernichów wskaźniki te kształtują się poniŜej śred-nich (2002 r.):

udział (%) mieszkań:

z ciepłą wodą z c.o. powiat krakowski – ogółem 83,2 74,0

wsie województwa małopolskiego 80,0 67,5

Źródło: Raport z wyników spisów powszechnych. Województwo Małopolskie, US w Krakowie, 2003.


21

2.2.4. Gazownictwo Tereny gminy znajdują się w strefie nie objętej siecią gazu rozdzielczego. W gaz ziemny zaopatrywane są z sąsiednich gmin jedynie części miejscowości Dąbrowa Szla-checka, Rybna, Nowa Wieś Szlachecka, Wołowice (łącznie 592 budynki). Opracowany w 1992 roku program gazyfikacji4 zakładał budowę sieci rozdzielczej średniego ciśnie-nia z projektowanej stacji redukcyjno-pomiarowej w miejscowości Zagacie, o przepu-stowości ok. 5,0 tys. m3/h, z czym wiąŜe się doprowadzenie gazociągu wysokopręŜnego φ100 z rejonu Kryspinowa o długości 8,2 km. Przewiduje się dostarczenie gazu w 2015 roku dla 3380 odbiorców, co wymaga łącznie lokalizacji sieci rozdzielczej o długości ok. 110 km i blisko 200 km przyłączy do budynków. Wszystkie analizowane w programie gazyfikacji rozwiązania wariantowe charak-teryzują wysokie koszty realizacji, pośrednio związane z zapewnieniem odpowiednich warunków technicznych pracy całej sieci gazowej w rejonie samej gminy, jak i gmin sąsiednich, z którymi sieć ta powinna być połączona5. Braki w zaopatrzeniu gazu sieciowego zaspokajane są gazem z butli propan-butan, z którego korzysta 61,5% mieszkańców. 2.2.5. Energetyka Tereny gminy zasilane są w energię elektryczną z czterech GPZ:

– Alwernia, – Wola Filipowska, – Cholerzyn, – Borek Szlachecki.

Energia elektryczna rozprowadzana jest siecią napowietrzną SN – 15 kV w ukła-dzie promieniowym, a dalej liniami napowietrznymi nn – 0,4 kV. W opinii opracowanego dla gminy planu zaopatrzenia w energię elektryczną6 sys-tem zasilania jest wystarczający, a dla lepszego wykorzystania mocy, zmniejszenia strat na przesyłach i planów rozwoju Gminy przewiduje się dalsze zwiększenie ilości stacji transformatorowych w okresie do 2015 r. Przez teren gminy biegnie tranzytowa napo-wietrzna dwutorowa linia wysokiego napięcia 220 kV relacji Byczyna – Skawina z wy-znaczoną wzdłuŜ niej 40. metrową strefą techniczną. 2.2.6. Gospodarka odpadami Głównym źródłem powstawania odpadów komunalnych (bytowo-gospodarczych) są gospodarstwa domowe mieszkańców gminy, działalność rolno-hodowlana, ubojnie

4 Program gazyfikacji gminy Czernichów. Oprac. Zajda R., Czernichów 1992. 5 Utrzymujące się na rynku relatywnie wysokie ceny paliw za gaz i istniejąca podaŜ róŜnych gatunków węgla w tym rejonie nie stanowią dla mieszkańców zachęty do zmiany dotychczasowych sposobów ogrzewania. 6 ZałoŜenia do planu zaopatrzenia w energię elektryczną gminy Czernichów. Oprac. R. Damijan, Kraków 2000.


22

i przetwórstwo mięsa, obiekty uŜyteczności publicznej, w tym szkoły, gabinety lekar-skie oraz nieduŜe zakłady przemysłowe i usługowe, składy, sklepy i gastronomia. Po-nadto na terenie gminy funkcjonują zakłady wykorzystujące odpady. Są to głównie punkty złomowania zuŜytych pojazdów oraz firmy wytwarzające materiały budowlane z wykorzystaniem odpadów innych niŜ niebezpieczne. Aktualnie na terenie gminy nie funkcjonują zorganizowane składowiska odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne (komunalne) ani odpadów niebezpiecznych i obo-jętnych. Gromadzone są tylko okresowo róŜne odpady, w tym niebezpieczne w miej-scach odpowiednio zabezpieczonych i przekazywane koncesjonowanym firmom, które z reguły odpłatnie przejmują obowiązki wytwórców odpadów. BliŜsze informacje obejmujące podstawowe dane o gospodarce odpadami w gmi-nie obejmujące:

• rodzaje, ilości i źródła powstawania wszystkich odpadów, w szczególności odpadów innych niŜ niebezpieczne,

• istniejące systemy zbierania i transportu odpadów, • wykaz podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, odzysku

oraz unieszkodliwiania odpadów, zostaną przedstawione w części II opracowania – Planie Gospodarki Odpadami. 2.2.7. Cmentarze Na terenie gminy Czernichów znajduje się jeden cmentarz komunalny w Dąbrowie Szlacheckiej oraz cmentarze parafialne w Rybnej, Kamieniu, Czernicho-wie, Nowej Wsi Szlacheckiej. Powierzchnia cmentarza komunalnego w Dąbrowie Szla-checkiej wynosi 0,59 ha. Powierzchnia cmentarza parafialnego w Czernichowie 2 ha. 2.3. Środowisko przyrodnicze gminy 2.3.1. PołoŜenie geograficzne, budowa geologiczna, rzeźba terenu Gmina Czernichów połoŜona jest na południowym skraju WyŜyny Krakowsko-Śląskiej (Garb Tenczyński) i Północnego Podkarpacia (Brama Krakowska) z doliną Wisły7. Usytuowanie gminy w obszarze przejściowym między dwoma duŜymi jednost-kami fizyczno-geograficznymi sprawia, Ŝe rzeźba terenu jest mocno zróŜnicowana ge-netycznie i wysokościowo (od 380 m n.p.m. na północy do 209 m n.p.m. w dolinie Wi-sły). Wapienie budujące WyŜynę Krakowską pocięte licznymi uskokami zapadają pod młodsze warstwy tworząc na powierzchni ObniŜenia Cholerzyńskiego – naleŜącego do jednostki Brama Krakowska – większe i mniejsze zręby tektoniczne (Kamienia, Kaja-sówki, Góry Chełm). Pomiędzy nimi znajdują się zapadliska tektoniczne wypełnione utworami miocenu i czwartorzędu (Zapadlisko Rybnej, ObniŜenie Nowej Wsi). Takim

7 Wg Kondracki J., Geografia Polski, Regiony fizyczno-geograficzne, PWN 1994.


23

rowem tektonicznym jest równieŜ Brama Krakowska wykorzystywana przez wody Wi-sły płynące szeroką kilkukilometrową doliną. Wisła tworzy tu szerokie terasy akumula-cyjne zalewową i nadzalewową z widocznymi starorzeczami. Surowce mineralne Zasoby surowców mineralnych reprezentują w gminie:

– złoŜa wapieni, – kruszywa naturalnego piasków i Ŝwirów, – surowców ilastych,

naleŜące do jednej grupy surowców skalnych. Wapienie (jurajskie) występują jako skaliste, ławicowe i płytowe, głównie w re-jonie Rybnej, Kamienia i Kajasówki oraz w okolicy Czernichowa. Eksploatowane w przeszłości w niewielkich kamieniołomach. Do celów przemysłowych nadaje się je-dynie udokumentowane złoŜe Kamień-Odwozy. Kruszywo naturalne – najlepiej rozpoznany w tym terenie surowiec – występuje wzdłuŜ całej doliny Wisły i w rejonie Przegini Narodowej, o miąŜszości od kilku do kilkunastu metrów w stanie naturalnym nadającym się do zapraw, a Ŝwiry do produkcji betonów. W rejonie Przegini Narodowej złoŜa piasku pochodzenia eolicznego i rzecz-nego zalegają blisko powierzchni i posiadają rozpoznanie w kategorii C1 i C2. W znacznej części kruszywo naturalne zalega na terenach gleb zaliczanych do I-III gru-py bonitacyjnej. Eksploatowane na skalę przemysłową są 2 złoŜa w dolinie Wisły na gruntach niŜszych klas lub nieuŜytków (Wołowice, Kłokoczyn Pod Lasem). Surowce ilaste w postaci mad, glin rzecznych i glin lessowych eksploatowane były jeszcze niedawno na potrzeby lokalne w Przegini Duchownej (Zajazie) i Czerni-chowa. ZłoŜa te nie zostały udokumentowane i zbilansowane. Na potencjalną moŜli-wość wykorzystania tego surowca do produkcji cegły palonej, kratówki i pustaków wskazuje się jedynie złoŜe w pobliŜu miejscowości Wyźrał8. W tabeli poniŜej przedstawiono podstawowe informacje o występowaniu, zaso-bach i eksploatacji złóŜ kopalin na terenie Gminy Czernichów. Tabela 15. Zasoby surowców mineralnych występujące w gminie Czernichów

Lp. Kopalina Nazwa złoŜa Stan zagospodarowania

Zasoby w tys. ton Powierzch-nia obszaru eksploatacji

(ha)

geolo-giczne bilan-sowe

przemy-słowe

1. Wapień Kamień-Odwozy

rozp. szczeg. w kat. A+B+C1

8.745 ─ ─

2. Kruszywa natu-ralne drobne – piaszczyste

Przeginia Narodowa

zaniechane 42 ─ ─

3. Przeginia zaniechane 2.037 ─ 4,5

4. Przeginia II rozp. wstępne w kat. C2 2.358 ─ ─

8 Mapa geologiczno-gospodarczo-sozologiczna gminy Czernichów, oprac. PROGEO w Krakowie, listo-pad 1996 r.


24

5. Kruszywa natu-ralne grube – piaszczysto-Ŝwirowe

Czernichó-wek

rozp. wstępne w kat. C2

5.946 ─ ─

6. Kłokoczyn rozp. szczegółowe w kat. A+B+C1

12.541 ─ ─

7. Kłokoczyn Pod Lasem

rozp. szczegółowe w kat. A+B+C1

3.161 ─ 25,0

Źródło: Program ochrony środowiska powiatu krakowskiego, 2003.

UŜytkowy charakter złóŜ mineralnych jest na terenie gminy mocno ograniczony ze względów bądź to istniejącej zabudowy i występowania gleb chronionych I-III klasy, bądź to ze względu na ochronę przyrody i krajobrazu. 2.3.2. Wody podziemne i powierzchniowe Wody podziemne Na terenie gminy występują dwa główne poziomy wodonośne: jurajskie i czwar-torzędowe. Lokalnie mogą być równieŜ zawodnione utwory trzeciorzędowe (mioceń-skie). Czwartorzędowy poziom wodonośny występuje głównie w utworach krasowych Wisły, a takŜe jej większych dopływów. Warstwa wodonośna tego poziomu zbudowana jest z piasków i Ŝwirów o miąŜszości do 10 m, sporadycznie nieco ponad 10 m. Zwier-ciadło wody jest tu na ogół swobodne, lokalnie słabo napięte, jeŜeli przy powierzchni terenu występują utwory słabo przepuszczalne i zalega na głębokości 1÷5 m. Spływ wód podziemnych jest generalnie do Wisły, a lokalnie zaznacza się równieŜ drenujący wpływ potoków – w północnej i wschodniej części obszaru. Czwartorzędowy poziom wodonośny zasilany jest przede wszystkim przez infiltrację wód opadowych, a lokalnie w rejonach kontaktów hydraulicznych moŜe być teŜ zasila-ny z wyŜej morfologicznie połoŜonego poziomu jurajskiego. Wodonośność tego po-ziomu jest zmienna – określona jako potencjalna wydajność pojedynczej studni wierco-nej zmienia się w granicach od kilku m3/h w wyŜszych partiach terenu do ca 30÷60 m3/h w niektórych partiach doliny Wisły. W znacznej części obszaru gminy, w rejonach wzniesień morfologicznych brak jest zawodnionych osadów czwartorzędowych. W utworach mioceńskich wypełniających rowy tektoniczne mogą lokalnie wystę-pować wody podziemne w przewarstwieniach piaszczystych lub w gipsach, zwłaszcza w stropowej partii tych utworów i w przypadku kontaktu z zawodnionymi osadami czwartorzędowymi. Na omówionym terenie wodonośność ich nie została jednak rozpoznana. W utworach jury wyróŜnia się dwa poziomy wodonośne. Górnojurajski poziom wodonośny stanowi główne piętro uŜytkowania obszarach zrębów tektonicznych. Pół-nocną część gminy obejmuje jeden z głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony ze względu na ich zasobność. Jest to zbiornik górnojurajski oznaczony numerem 326 Krzeszowice-Pilica (dawna nazwa Czę-stochowa). Jego charakterystykę podano w tabeli 16.


25

Tabela 16. Główny zbiornik wód podziemnych występujący fragmentarycznie na terenie gminy Czernichów

Lp.

Nr zbior-nika

Nazwa zbior-nika

Wiek utwo-rów

wodo-no-śnych

Typ ośrod-

ka

Po-wierzchnia

GZPW

[km 2]

Średnia głębo-kość uj ęć

[m]

Szacunkowe zasoby dyspo-

zycyjne Powierzchnia

zaso-by

[tys. m3/d]

mo-duł

[l/s·km2]

ONO

[km 2]

OWO

[km 2]

ONO+OWO

[km 2]

Częściowo w obrębie powiatu

1 326 Krze-szowice-

Pilica

J3 szczeli-nowo-

krasowy

1207 160 1020,0 3,62 709 616 1324

Objaśnienia: J3 – jura górna

GZWP nr 326 zaliczany jest do bardzo zasobnych w wodę. Ze względu na ogólne warunki przewodzenia wód oraz zasilania i drenaŜu, poziom wodonośny jury górnej w zasięgu GZWP 326 ma charakter szczelinowo-krasowo-porowy o swobodnym, czę-ściowo napiętym zwierciadle wody. W jakości wód podziemnych górnojurajskiego poziomu wodonośnego obserwuje się wyraźny wpływ czynników antropogenicznych – podwyŜszone zawartości jonów NO3, NH4. Poziom wodonośny jury górnej ze względu na słabą izolację, naraŜony jest na migrację zanieczyszczeń pochodzących głównie z rolnictwa i wiejskich jednostek osadniczych oraz z atmosfery i lokalnych ognisk zanieczyszczeń. Niekontrolowany zrzut ścieków na obszarach zurbanizowanych pozbawionych sieci kanalizacyjnej wpły-wa na znaczne pogorszenie jakości wód, w tym zwiększonej zawartości związków azo-tu. Prowadzone są prace mające na celu wyznaczenie obszarów ochronnych zbiornika GZWP i określenie zasad ich uŜytkowania. Środkowo-jurajski poziom wodonośny występuje w piaskach i piaskowcach od-izolowanych od poziomu górnojurajskiego serią słabo przepuszczalnych wapieni pły-towych i margli zalegających w spągu górnej jury. Poziom ten jest stosunkowo słabo wodonośny, ponadto zalega poniŜej głównego poziomu uŜytkowego, dlatego jest on słabo rozpoznany. W części północnej gminy, a szczególnie w Rybnej występują liczne źródła o znacznej wydajności. Część z nich została ujęta dla potrzeb wodociągowych. Wody powierzchniowe Granicę gminy od strony południowej stanowi rzeka Wisła, wzdłuŜ rzeki prawie na całej długości gminy są wały przeciwpowodziowe. Cały obszar gminy naleŜy do lewobrzeŜnego dorzecza rzeki Wisły. W obrębie doliny Wisły sieć wodna jest zawiła. W dolinie Wisły występują terasy akumulacyjne: zalewowa i nadzalewowa. Na terasie zalewowej widoczne są bardzo wyraźne starorze-cza, częściowo wypełnione wodą. Największy potok przepływający przez teren gminy to Rudno, stanowi on lewo-brzeŜny dopływ Wisły. Potok Rudno swój początek bierze na terenie gminy Krzeszowi-ce (źródła znajdują się na południe od miejscowości Rudno, na wysokości 325 m n.p.m.), następnie przepływa przez Rybną, Przeginię Duchowną, Przeginię Narodową i zachodnią część sołectwa Czernichów. Główne dopływy potoku Rudno to Rybnianka i Jesionka, do potoku wpływa teŜ szereg innych mniejszych cieków bez nazwy.


26

Od Przegini dolina Rudna rozcina południowe stoki Garbu Tenczyńskiego. Potok Rudno uchodzi do Wisły w km 44,0, na wysokości 210 m n.p.m. Całkowita długość potoku 10 km, średni spadek 0,79%. Powierzchnia zlewni wynosi 55,8 km2. Przez po-łudniowo-wschodnią część gminy, tj. przez Zagacie i Wołowice przepływa potok Stra-cha. LewobrzeŜnym dopływem Wisły jest równieŜ Sanka. Północno-wschodnia część gminy (Czułówek, Nowa Wieś Szlachecka) naleŜy do zlewni rzeki Sanki. Przez obszar gminy przepływa potok Kaszowski, który wpada do rzeki Sanki. Ze względu na ujęcie wody z rzeki Sanki dla Krakowa, zlewnia potoku została objęta strefą ochrony pośred-niej ujęcia. Do większych zbiorników wodnych naleŜą zbiorniki powstałe w miejscach daw-nych kopalni odkrywkowych piasku w Przegini Narodowej oraz kopalni odkrywko-wych Ŝwiru w Czernichowie. W gminie Czernichów jest kilka akwenów wodnych, przeznaczonych do hodowli ryb. Stawy rybne w większości naleŜą do osób prywatnych. Znajdują się w Przegini Narodowej, Kamieniu oraz Czernichowie. Na terenie gminy Czernichów licznie wystę-pują rowy melioracyjne, a ich długość ogółem wynosi około 153 km. 2.3.3. Warunki klimatyczne Gmina Czernichów jest połoŜona w subregionie den dolinnych Kotlin Podkarpac-kich, a jej wyŜsze części w regionie klimatycznym WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej. Na terenie gminy występuje klimat umiarkowanie chłodny i wilgotny. Zmienność poszczególnych elementów klimatu w regionie kotlin przedstawia tabela 17. Tabela 17. Zmienność wybranych elementów klimatu

E l e m e n t R e g i o n Kotlin Podgórskich

Średnia roczna temperatura powietrza (w oC) 8 Czas trwania zimy (śr. dob. <0o) 80 Liczba dni mroźnych z prawdop. 10% (l. dni z temp. max. <0o) 60 Średnie lato termiczne (śr. dob. >15 oC) 90 Liczba dni gorących o prawdop. 10% (l. dni z temp. max. >25 oC) 40-50 Średnie roczne amplitudy temperatury powietrza 20,5

Daty wystąpienia pierwszych przymrozków jesiennych / wiosennych (p=10%) 25 IX

20-31 V Długość okresu bezprzymrozkowego (p=10%) 185-195 Liczba dni z pokrywą śnieŜną (p=10%) < 100 Liczba dni z opadem powyŜej 10 mm (p=10%) 25 Sumy roczne opadów (p=10%) 900 Częstość wiatru z sektora N 12-17

E 17-22 S 10-15 W > 30

Cisze i słabe wiatry <2 m/s 50-60 Dni z wiatrem silnym >10 m/s 10-20

Źródło: Program ochrony środowiska i Plan gospodarki odpadami powiatu krakowskiego.


27

Nad obszar przez większą część roku napływają masy powietrza polarno-morskiego (63%) i polarno-kontynentalnego (30%). Średnia temperatura w roku wynosi 8 oC; najcieplejszym miesiącem jest lipiec (średnia temperatura +17,5 oC), najchłodniej-szym luty (średnia temperatura –2,8 oC). Okres wegetacji trwa od 210 do 220 dni. Średnia roczna suma opadów wynosi 700 mm. Najwięcej opadów występuje w miesiącach od maja do sierpnia, najmniej – w miesiącach od lutego do marca i w październiku. Wiatry – przewaŜające zachodnie, wieją przez około 33% dni w roku. Północne stanowią około 15%, południowe 12%, wschodnie 26%. Mikroklimat obszaru jest zróŜnicowany, w zaleŜności od połoŜenia w stosunku do form terenu. Najlepsze warunki klimatyczne panują na wierzchowinach i stokach o eks-pozycji południowej. W dolinie rzeki Wisły warunki są niekorzystne, najczęściej wy-stępują tutaj mgły, zastoiska zimnego powietrza i przymrozki. 2.3.4. Gleby i uŜytkowanie terenu Na terenie gminy występują następujące typy gleb:

– brunatne gliniaste, ilaste i pyłowe, w tym lessowe, występujące w północnej części gminy (w Rybnej, Czułówku),

– bielicowe, piaskowe, występujące w środkowej części gminy (w Przegini Duchownej, Przegini Narodowej, Nowej Wsi Szlacheckiej, Zagaciu),

– mady, występujące w dolinie Wisły (w Rusocicach, Kłokoczynie, Czerni-chowie, Wołowicach),

– enklawy rędzin, występujące w zachodniej części gminy, na terenach pokry-tych zwietrzeliną skał wapiennych.

Gleby w północnej części gminy, wytworzone z lessów są szczególnie naraŜone na ero-zję (wietrzną i wodną), nie sprzyja to uprawie zbóŜ i roślin okopowych. Na obszarze gminy występują gleby o przewaŜających średnich klasach bonita-cyjnych, jednak moŜna teŜ wyróŜnić kompleksy glebowe klasy III i IV oraz sporadycz-nie gleby klasy I i II. Z punktu widzenia warunków glebowo-rolniczych, obszar gminy moŜna podzielić na:

– część południową, w dolinie rzeki Wisły, o wysokościach 205-220 m n.p.m., charakteryzującą się przewagą gleb kompleksu zboŜowego,

– część północną, o wysokościach sięgających 250-350 m n.p.m., z bardziej urozmaiconą rzeźbą; występują tu gleby kompleksu pszenno bardzo dobre-go i dobrego, Ŝytniego bardzo dobrego i dobrego oraz wysokich klas uŜyt-ków zielonych9.

2.3.5. Lasy i parki Lasy w gminie Czernichów obejmują około 1507 ha, co stanowi 17,98% po-wierzchni gminy, przy następującej strukturze własności:

9 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernichów, Kraków 1999 r., str. 31.


28

– prywatne 184 ha – państwowe 1193 ha – gminne 122 ha – inne 8 ha.

Główne kompleksy leśne znajdują się w zachodniej części gminy w miejscowo-ściach Kamień, Rusocice, Przeginia Duchowna oraz na północ od Czernichowa (Góra Chełm). W strukturze drzewostanu przewaŜają lasy mieszane, bory sosnowo-dębowe oraz buczyny z dębem i grabem. W sołectwie Czernichów znajduje się kompleks leśny Buczyna Czernichowska, obszar leśny obejmuje zrębowe wzgórze o nazwie Góra Chełm. Pokrywę leśną stanowią dobrze zachowane, ciepłolubne buczyny, płaty buczyny karpackiej oraz bory mieszane, głównie sosnowe. Miejscowości Kamień i Przeginia Duchowna charakteryzują się duŜą lesistością. Na obszarze Przegini Duchownej znajduje się rezerwat przyrody nieoŜywionej „Kaja-sówka”. Rezerwat porośnięty jest lasem, ale równieŜ zaroślami tarniowymi i murawami kserotermicznymi. Teren rezerwatu znajduje się w Zarządzie Nadleśnictwa Krzeszowi-ce (RDLP Kraków). W Rusocicach i Rybnej występują liczne kompleksy leśne. Wieś Rybna znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu „Dolina Potoku Rudno”. Rezerwat obejmuje część doliny potoku Rudno, porośniętą unikalnymi zbiorowiskami łęgu olszowego i olsu, charakterystycznymi dla terenów podmokłych. Znajdujące się w gminie lasy państwowe pełnią równieŜ waŜne funkcje ochronne:

– w części NW gminy (nadleśnictwo Krzeszowice) – wodochronne, – w części SE – rekreacji i wypoczynku, – w oddziale obejmującym górę Chełm – drzewostanów nasiennych.

Na terenie gminy Czernichów jest kilka parków, wchodzą one w skład zespołów dworsko-parkowych. Zespoły dworsko-parkowe występują w Czernichowie – park z ogrodem z drugiej po-łowy XIX w. (pow. 4,5 ha), Przegini Narodowej (1,5 ha), Wołowicach – park krajobra-zowy XIX w. (2,5 ha). W Rybnej istnieje załoŜenie dworsko-parkowe wraz z parkiem krajobrazowym z XVIII-XIX w. (ok. 7 ha). W miejscowości Kamień, obok kościoła parafialnego, zachowały się pozostałości zało-Ŝenia parkowego oraz ogrodu „włoskiego” z kilkusetletnimi lipami (4 ha). 2.3.6. Roślinność i zwierzęta Gmina Czernichów posiada urozmaiconą strukturę przestrzenną obejmującą doli-nę Wisły, obszary wyŜynne aŜ po wzniesienia południowego krańca WyŜyny Krakow-skiej. ZróŜnicowane warunki abiotyczne powodują urozmaicenie, a co za tym idzie wy-jątkowo duŜe bogactwo róŜnorodności szaty roślinnej oraz fauny. W południowej części WyŜyny Krakowskiej stwierdzono ponad 60 naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk roślinnych. Obszary leśne występują jako niewielkie płaty z większym kompleksem w zachodniej części gminy w otoczeniu miejscowości Kamień. Lasy zajmują ok. 18% powierzchni gminy. Szczególnie cenne przyrodniczo są lasy grądowe (Tilio-Carpinetum) w obrębie rezerwatu Kajasówka oraz las połoŜony na północ od Czerni-


29

chowa w rejonie góry Chełm. Na tym obszarze planuje się utworzyć rezerwat leśno-krajobrazowy „Buczyna Czernichowska”. Na obszarze gminy występują bardzo zróŜnicowane zbiorowiska roślinne od szuwarów przy starorzeczach Wisły i innych zbiornikach wodnych, poprzez półnatural-ne zbiorowiska łąkowe, zaroślowe i leśne do muraw kserotermicznych charakterystycz-nych dla wychodni wapiennych WyŜyny Krakowskiej. Flora leśna i łąkowa jest dość bogata, ale przewaŜają gatunki pospolite. Lokalne reprezentowane są gatunki kserotermiczne. Gatunki górskie cieniolubne i oligotermicz-ne posiadają tylko kilku przedstawicieli. Rośliny podlegające ochronie prawnej zostały podane z rezerwatu przyrody „Kajasówka”. Przedstawicielami tej grupy są gatunki:

1. Kopytnik pospolity (Asarum europaeum) – ochrona częściowa, 2. Dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis), 3. Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine), 4. Kruszyna (Frangula alnus) – ochrona częściowa, 5. Goryczka orzęsiona (Gentianella cliata), 6. Bluszcz zwyczajny (Hedera helix), 7. Rojnik pospolity (Jovibarba sobolifera), 8. Pierwiosnek lekarski (Primula veris) – ochrona częściowa, 9. Pierwiosnek wyniosły (Primula elatior) – ochrona częściowa, 10. Kalina koralowa (Viburnum opulus) – ochrona częściowa.

Ponadto na terenie rezerwatu stwierdzono 97 gatunków kserotermicznych. Dominują gatunki typowe dla muraw reprezentujących klasę Festuco-Brometea. Pełny wykaz ro-ślin naczyniowych, w tym zagroŜonych lub rzadkich oraz mszaków i wątrobowców (86 taksonów) został zamieszczony w opracowaniu Plan ochrony rezerwatu „Kajasówka”10. Omówiona uprzednio urozmaicona struktura przestrzenna gminy obejmująca między innymi korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym „Dolina Górnej Wisły” sprawia, Ŝe świat zwierząt charakteryzuje się szczególną bioróŜnorodnością. Z dostępnych materiałów wynika, Ŝe na terenie Gminy Ŝyją liczne gatunki kręgowców:

• ssaki – ok. 50 gatunków, • ptaki – ok. 170 gatunków, • gady i płazy – ok. 20 gatunków, • ryby – ok. 30 gatunków.

Przedstawicielami ssaków występującymi w lasach i na ich obrzeŜach są: mysz leśna, jeŜ, kuna leśna, zając szarak, sarna, lis i dzik. W jaskiniach, na terenach byłych kamieniołomów i wśród wychodni skalnych dość często spotyka się nietoperze. Wśród wyjątkowo róŜnorodnej i bogatej fauny ptaków na terenie gminy gniazduje lub występuje szereg rzadkich gatunków ptaków śpiewających i drapieŜnych. Liczne są równieŜ ptaki związane ze środowiskiem wodnym np. łabędzie, kaczki i błotniarki. Po-nadto przy zabudowie bociany (Ciconia ciconia) dość często gniazdują. Do gatunków bardzo rzadkich, a spotykanych w gminie Czernichów naleŜy zimorodek (Alcedo attis). Najliczniejszą grupą zwierząt są owady, reprezentowane między innymi przez 1200 gatunków motyli, chrząszcze, pszczołowate i trzmielowate. Licznie występują

10 S. W. Alexandrowicz, S. Michalik, R. Michalik, E. Mucha, Plan ochrony rezerwatu „Kajasówka“ na lata 2000-2019. Kraków 1999.


30

równieŜ ślimaki np. w rezerwacie „Kajasówka” zinwentaryzowano 29 przedstawicieli malakofauny, w tym gatunki rzadkie związane z murawami kserotermicznymi11. 2.3.7. Obszary i obiekty przyrodnicze objęte ochroną prawną Około 37% terenu gminy Czernichów leŜy w obrębie Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych (ZJPK), a pozostała część w ich otulinie, czyli na obszarze krajobrazu chronionego. Podstawą prawną działania Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych jest:

– Uchwała Nr 65 Rady Narodowej Miasta Krakowa z dnia 2. grudnia 1981 r. w sprawie ochrony Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w woje-wództwie miejskim krakowskim (Dz. Urz. RN m. Krakowa Nr 14, poz. 76),

– Rozporządzenie Nr 6 Wojewody Krakowskiego z dnia 16. maja 1997 roku w sprawie ochrony zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w woje-wództwie krakowskim (Dz. Urz. Woj. Krakowskiego Nr 18, poz. 113).

Południowo-wschodni fragment gminy stanowiący 11,8% jego obszaru znajduje się w granicach Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego. Natomiast część za-chodnia gminy Czernichów o pow. 2117,4 ha (25,3% jej terenu) leŜy w obrębie Rud-niańskiego Parku Krajobrazowego. Znaczna część gminy jest zatem obszarem chronio-nym ze względu na jej cenne wartości przyrodniczo-krajobrazowe oraz historyczno-kulturowe. Na terenie Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych obowiązują uwarunkowa-nia sprecyzowane w Planie Ochrony Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych z 1998 r. zatwierdzonym Rozporządzeniem Wojewody Krakowskiego Nr 28 z dnia 15. października 1998 r. w sprawie zatwierdzenia Planu Ochrony Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w województwie krakowskim (Dz. Urz. Woj. Krakowskiego Nr 24 z dnia 22. października 1998 r.). Na terenie gminy znajdują się dwa rezerwaty przyrody połoŜone w granicach Rudniańskiego Parku Krajobrazowego: 1. Kajasówka – usytuowany pomiędzy Przeginią Duchowną i Czułówkiem

o powierzchni 11,83 ha. Jest to rezerwat częściowy przyrody nieoŜywionej, utwo-rzony w 1962 r. Ochronie podlega tutaj unikalny zrąb tektoniczny ograniczony systemem uskoków wyraźnie zaznaczających się w krajobrazie. Naturalne formy skalne i sztuczne odsłonięcia w opuszczonych kamieniołomach umoŜliwiają ob-serwacje jurajskich wapieni skalistych. Wapienny grzbiet Kajasówki jest jednym z nielicznych stanowisk roślinności kserotermicznej w południowej części WyŜy-ny Krakowskiej. Z tego względu ma on duŜe znaczenie dla ochrony róŜnorodno-ści biocenotycznej i gatunkowej. W rezerwacie zachowały się populacje zagroŜo-nych wyginięciem gatunków motyli. Rezerwat „Kajasówka” jest wykorzystywany do badań naukowych i celów dydaktycznych. Wykorzystanie krajoznawczo-dydaktyczne umoŜliwia urządzona ścieŜka geologiczna.

11 S. W. Alexandrowicz, S. Michalik, R. Michalik, E. Mucha, Plan ochrony rezerwatu „Kajasówka“ na lata 2000-2019. Kraków 1999.


31

Dla rezerwatu „Kajasówka” został opracowany szczegółowy plan ochrony obejmujący zabezpieczenie rezerwatu i projekt jego powiększenia12.

2. Dolina Potoku Rudno. Rezerwat częściowy o pow. 95,94 ha, utworzony w 2001 roku, obejmuje przełomowy odcinek potoku Rudno na terenie gmin Krzeszowice, Alwernia i Czernichów. W północno-zachodniej części gminy Czernichów leŜą jedynie niewielkie fragmenty powierzchni tego rezerwatu, usytuowane na zachód od miejscowości Rybna. Jest to rezerwat leśno-krajobrazowy chroniący dobrze zachowane i zróŜ-nicowane zbiorowiska leśne, w tym łęgi olszowe i ols. Południową granicę gminy Czernichów stanowi rzeka Wisła. Rzeka i jej ni-ska terasa została zaliczona do korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynaro-dowym (Sieć Ekologiczna ECONET-PL). Część tego korytarza, stanowiącego ostoję ptaków „Dolina Górnej Wisły” leŜy na terenie gminy Czernichów. Ostoja ptaków utworzona zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej (79/409/EWG) słuŜy ochronie gatunków ptaków zagroŜonych w skali światowej lub europejskiej.

Ponadto na terenie gminy znajdują się stare drzewa objęte ochroną jako pomniki przyrody. Pomnikami przyrody jest: 5 lip o obwodzie pnia 301-568 cm w Kamieniu oraz kasztanowiec biały o obwodzie 275 cm. Drzewa te rosną w ogrodzie przy plebani. W Czernichowie obok kościoła rośnie lipa drobnolistna o obwodzie pnia 405 cm. Na-stępne objęte ochroną prawną drzewa rosną w parkach dworskich w Rybnej (dąb szy-pułkowy i dwa jesiony wyniosłe, oraz w Wołowicach – 6 dębów szypułkowych o ob-wodzie 300-427 cm oraz lipa. Łącznie na terenie gminy Czernichów rośnie 17 drzew ujętych w wojewódzkim wykazie drzew i tworów przyrody nieoŜywionej, uznanych za pomniki przyrody na terenie województwa krakowskiego (Dziennik Urzędowy Woje-wództwa Krakowskiego; 97.5.13). Do objęcia ochroną prawną przewidziane są13: • łąki w Zagaciu (uŜytek ekologiczny), • las bukowy na górze Chełm w Czernichowie (częściowy rezerwat przyrody). 2.3.8. Obiekty kultury materialnej objęte ochroną W obszarze gminy zidentyfikowano ślady najstarszego osadnictwa sięgające pa-leolitu (ok. 9,5 tys. lat p.n.e.) i późniejszego mezolitu o róŜnym stopniu rozpoznania i wartości konserwatorskiej. Wśród najcenniejszych obiektów naleŜących do I kategorii ochrony archeologicz-nej znajduje się obozowisko jaskiniowe w Rybnej-Wrzosach z epoki brązu i okresu holsztackiego (kultura łuŜycka) oraz w Przegini Duchownej na terenie wzgórza Kaja-sówka.

12 jw. 13 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernichów – meryto-ryczna dokumentacja studium. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie, Kraków 1999.


32

Ścisłą ochroną konserwatorską objęte są następujące obiekty historyczne: • kościoły w: Czernichowie, Kamieniu wraz z plebanią i załoŜeniem folwarczno-

ogrodowym w Rybnej i Nowej Wsi Szlacheckiej, • obiekty dworskie z zabudowaniami folwarcznymi, łąkami, stawami, parkami

i starodrzewami w: Czernichowie, Rybnej, Przegini Narodowej i w Wołowicach. W częściowej ochronie konserwatorskiej znajdują się historycznie ukształtowane układy sieci droŜnej wsi, przebieg koryt cieków i obszary zieleni w miejscowościach: Czernichów, Kamień, Nowa Wieś Szlachecka, Przeginia Narodowa i Wołowice.

3. ŹRÓDŁA ZAGRO śEŃ ORAZ TENDENCJE ZMIAN W ŚRODOWISKU PRZYRODNICZYM GMINY

3.1. Zmiany rzeźby terenu Źródłem przekształceń rzeźby terenu są działania człowieka związane w pierw-szym rzędzie z eksploatacją surowców naturalnych, w drugim z poszerzeniem obszarów zainwestowanych zajmowanych na obiekty, instalacje i urządzenia infrastruktury. Natu-ralne procesy geomorfologiczne są z kolei intensyfikowane przez działalność rolnictwa lub osłabione dzięki świadomym zabiegom agrotechnicznym i melioracyjnym. Na terenie gminy zmiany antropogeniczne zachodzą punktowo i nie mają znaczą-cego charakteru. Występuje stała tendencja ograniczania powierzchni obszarów górni-czych (eksploatacji). Nie są podejmowane na terenie gminy inwestycje o charakterze wielkoprzestrzen-nym, co wiązałoby się z trwałymi przekształceniami w rzeźbie tego terenu. W sposób ciągły zachodzą natomiast na całym obszarze naturalne procesy morfo-logiczne:

– w międzywalu Wisły – erozji i akumulacji osadów, – w obszarach garbów i zrębów zajętych przez lasy i łąki – wietrzenia che-

micznego, ługowania, sufozji, – w terenach wyŜej połoŜonych garbów z pokrywą utworów lessowych (pół-

nocnej części) wietrzenia chemicznego i krasowienia, wodnej erozji po-wierzchniowej, deflacji eolicznej.

Trwałe zmiany w rzeźbie terenu gminy pozostawiła eksploatacja wapieni zakła-dana na ich naturalnych odsłonięciach. Łącznie znajduje się 17 takich nieczynnych wy-robisk z największym jeszcze kilkanaście lat temu eksploatowanym złoŜem w Kamie-niu-Odwozy. Istotnym problemem jest eksploatacja nielegalna piasku i Ŝwiru w nieczynnych piaskowniach lub naturalnych odsłonięciach. Nielegalny pobór odbywa się m.in. w re-jonie Ratanic, Kamienia, Wyźrału, Przegini Duchownej.


33

3.2. Zmiany ilości i jakości wód podziemnych i powierzchniowych 3.2.1. Wielkość poboru wód podziemnych Głównym źródłem zagroŜeń dla wód podziemnych jest ich intensywna eksploata-cja. Wykaz ujęć wody podziemnej w gminie, maksymalną wielkość poboru wody wg pozwoleń wodnoprawnych, zasoby eksploatacyjne oraz rzeczywisty aktualny pobór wody na poszczególnych ujęciach zestawiono w tabeli 18. Stan ilościowy wód pod-ziemnych ustalono, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i pod-ziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i pre-zentacji stanu tych wód (Dz. U. 04.32.284), porównując wielkość ustalonych zasobów dyspozycyjnych z wielkością rzeczywistego średniego poboru wody w 2003 r. (w m3/d). Tabela 18. Wykaz ujęć wody podziemnej, zasobów eksploatacyjnych i wielkości jej poboru

Lp. Nazwa wodociągu

Nr studni lub źródła oraz loka-

lizacja

Zasoby eksplo-atacyj-

ne [m3/h]

Maksymalna wiel-kość poboru wody

wg pozwolenia wodnoprawnego

Rzeczywi-sty średni

pobór wody [m3/d]

Stan ilościowy

wód podziem-

nych [m3/h] [m3/d] 1. Rusocice-Kamień S-1, S-2, S-3 –

Rusocice 103,0 80,0 1920,0 162,0 dobry

2. Czernichów-Zachód

SW-5 bis Czerni-chów St-2, St-3, St-1 (awaryjna) Czerni-chów

10,2

19,0

10,2

15,8

245,0

389,0

65,0

87,0

dobry

dobry

3. Dąbrowa Szla-checka-Wołowice

S-2 Dąbrowa Szla-checka

8,07 8,0 193,0 50,0 dobry

4. Rybna źródła nr 1, 2a, 3 (ujęcie Bednarze) Rybna źródła nr 5, 6 (uję-cie Nowy Świat) Rybna

6,7

3,3

6,7

3,3

127,0

68,0

135,0 dobry

5. Zagacie S-1 – Zagacie 5,0 5,0 162,5 115,0 dobry

Lokalizację ujęć wody oraz teren ochrony pośredniej przedstawiono na mapie w skali 1:25 000. Analizując dane z tab. 18 stwierdza się, Ŝe stan ilościowy wód podziemnych na wszystkich ujęciach w gminie jest dobry, a zasoby dyspozycyjne są wyŜsze od średnie-go poboru. Największe zatwierdzone zasoby eksploatacyjne posiada ujęcie w Rusocicach. Rzeczy-wisty średni pobór wody na poszczególnych ujęciach w gminie waha się w granicach od 65 m3/d do 162 m3/d, a maksymalna wielkość poboru wody wg pozwolenia wodno-prawnego od 162,5 m3/d do 1920 m3/d. Zmiany w wielkości poboru wód podziemnych na przestrzeni lat 1996-2003 ze-stawiono w tabeli 19.


34

Tabela 19. Sumaryczna wielkość poboru wody podziemnej na ujęciach w latach 1996-2003

R o k 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Woda pobrana z ujęć zlokalizowanych na terenie gminy (tys. m3)

154,6 174,7 217,3 182,5 200,1 201,9 216,3 233,7

Zakup wody z gminy Alwernia (tys. m3)

40,4 49,9 75,1 73,6 74,1 82,1 102,0 54,4

Suma 195,0 224,6 292,4 256,1 274,1 284,0 318,3 288,1

Od 1998 r. wielkość zuŜycia wody w gminie kształtuje się na zbliŜonym poziomie po-mimo nowych podłączeń do sieci, natomiast na ujęciach w gminie nieznacznie wzrosła w 2003 r., co jest wynikiem mniejszej ilości wody zakupionej w gminie Alwernia. Na terenie gminy brak ujęć wody powierzchniowej. 3.2.2. Zrzuty ścieków oraz inne źródła zagroŜeń Potencjalnym źródłem zagroŜeń dla potoku Rudno są odprowadzane ścieki oczyszczone średnio w ilości ok. 150 m3/d z oczyszczalni w Przegini Duchownej. Jed-nakŜe stopień rozcieńczenia ścieków jest duŜy, a ścieki stanowią średnio 3% średniego niskiego przepływu. Tak więc ścieki mogą być zagroŜeniem szczególnie w przypadku sytuacji awaryjnych w obrębie oczyszczalni, a głównie przy braku jej zasilania w ener-gię elektryczną. PoniŜej przedstawiono wyniki oznaczeń ścieków oczyszczonych z Przegini Duchownej (analiza z 6 XI 2002 r.). Tabela 20.

Lp. Nazwa wskaźnika Jednostka Wartość wskaźnika 1. Odczyn pH 7,2 2. ChZT mgO2/dm3 72 3. Zawiesina mg/dm3 64 4. Azot amonowy mgNNH4/dm3 24,8 5. Azot ogólny mgN/dm3 47,6 6. Fosfor ogólny mgP/dm3 2,2

W stosunku do obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 29 listopa-da 2002 r. w sprawie warunków, jakie naleŜy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi... (Dz. U. 02.212.1799) stwierdzono przekroczenie zawiesiny. Z oczyszczalni w Czernichowie ścieki odprowadzane są rowem do rzeki Wisły, a ich ilość oscyluje ~40 m3/d. Na terenie gminy oprócz punktowych źródeł zagroŜeń jakości wód do podstawo-wych zalicza się obszarowe zanieczyszczenia antropogeniczne oraz rozproszone zwią-zane z nieskanalizowanymi jednostkami osadniczymi. Ich źródłem jest głównie rolnic-two, hodowla i działalność gospodarcza. Zanieczyszczenia obszarowe są szczególnie trudne do oszacowania i kontrolowa-nia. Ogniskiem o charakterze wielkoprzestrzennym są oddziaływania aglomeracji miej-sko-przemysłowej m. Krakowa (zanieczyszczenia atmosferyczne). Do ognisk małopo-wierzchniowych naleŜą głównie: składowiska odpadów, zakłady szczególnie uciąŜliwe


35

dla środowiska, niektóre obszary eksploatacji górniczej, miejsca stosowania intensyw-nego nawoŜenia i środków ochrony roślin, obszary zabudowane bez kanalizacji. Ogni-ska punktowe to oprócz oczyszczalni ścieków i miejsc zrzutu ścieków, dzikie wysypi-ska śmieci, doły chłonne, osadniki i szamba, stacje dystrybucji paliw, fermy hodowlane, magazyny Środków Ochrony Roślin i nawozów sztucznych. Ogniska liniowe związane są z liniami komunikacyjnymi o duŜym natęŜeniu ruchu. Na terenie gminy Czernichów podstawowym źródłem zagroŜeń dla wód po-wierzchniowych i środowiska gruntowo-wodnego jest działalność gospodarcza, szcze-gólnie na terenach nieskanalizowanych. Dotyczy to przede wszystkim Nowej Wsi Szla-checkiej, gdzie zlokalizowane są uciąŜliwe dla środowiska przetwórnie i zakłady mię-sne oraz zakład uboju zwierząt. RównieŜ w Czułówku jest ubojnia i przetwórnia mięsa lecz jest to miejscowość objęta kanalizacją sanitarną. Ubojnia funkcjonuje równieŜ w Zagaciu. Najwięcej podmiotów gospodarczych zlokalizowanych jest w miejscowości Czernichów, która równieŜ częściowo jest skanalizowana. Do innych potencjalnych ognisk zanieczyszczeń naleŜą w gminie dwie stacje pa-liw płynnych w Rusocicach i w Czernichowie oraz duŜe aktualnie nieeksploatowane wysypisko śmieci w Zagaciu, które stanowi zagroŜenie głównie dla wód podziemnych. ZagroŜenie dla głównych uŜytkowych poziomów wodonośnych oraz dla wód po-wierzchniowych stanowią ponadto liczne „dzikie” wysypiska śmieci oraz wylewiska ścieków i gnojowicy. Zaburzenie naturalnych stosunków wodnych ma miejsce lokalnie w rejonach eksploatacji kruszywa. Potencjalne zagroŜenie stanowi udokumentowany obszar złoŜa surowców mineralnych w Rusocicach, znajdujący się w obrębie ujęcia wód podziemnych i jego strefy ochronnej. Istotnym problemem na terenie gminy jest pilne uporządkowanie gospodarki ściekowej na obszarach nie objętych zbiorowym systemem kanalizacji sanitarnej po-przez wyeliminowanie zrzutów nieoczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych lub do ziemi i zahamowanie degradacji środowiska gruntowo-wodnego. Konieczna jest kontrola szczelności zbiorników przeznaczonych do gromadzenia ścieków, systema-tyczny wywóz ścieków do punktów zlewnych oraz wymagane szczelne zbiorniki na gnojowicę. Jest to bardzo istotne ze względu na wymaganą szczególną ochronę rzeki Sanki, stanowiącej źródło wody pitnej dla Krakowa i gmin sąsiednich oraz GZWP w Polsce nr 326 „Krzeszowice-Pilica” o charakterze szczelinowo-krasowym. Szczególnie pilnym zadaniem jest objęcie kanalizacją sanitarną Nowej Wsi Szla-checkiej połoŜonej zarówno na terenie GZWP jak i w zlewni Sanki. Teren ochrony pośredniej zewnętrzny ujęcia wody z rzeki Sanki, GZWP nr 326 oraz tereny ochrony pośredniej ujęć wód podziemnych przedstawiono na mapie w skali 1:25 000. Ochrony wymagają takŜe istniejące ujęcia wody, uŜytkowe poziomy wodonośne, wody podziemne na obszarach prawnie chronionych oraz obszary zasilania wód pod-ziemnych, w tym szczególnie o wysokim stopniu zagroŜenia zanieczyszczeniem. Doty-czy to w pierwszym rzędzie rejonów gdzie brak izolacji od powierzchni terenu tj. doliny potoku Rudno, rejonu Kłokoczyna i Przegini Narodowej oraz części Wołowic (mapa 1:25 000).


36

3.2.3. Zmiany w jakości wód Wody podziemne Jakość wód podziemnych na obszarze gminy Czernichów jest zróŜnicowana. Naj-lepszą jakością charakteryzują się wody poziomów jurajskich, które przewaŜnie nada-ją się do picia i potrzeb gospodarczych bez uzdatniania. Są to wody średnio zminerali-zowane (sucha pozostałość wynosi 300÷500 mg/l), obojętne lub słabo zasadowe (pH = 7,0÷7,8) o średniej twardości ogólnej (5,1÷6,5 mval/l). Podobnej jakości jest część wód poziomu czwartorzędowego zwłaszcza w rejonach przylegających do juraj-skich zrębów tektonicznych. W dolinie Wisły natomiast spotyka się wody o nieco gor-szej jakości, głównie ze względu na podwyŜszoną zawartość związków Ŝelaza i manga-nu. Wody te wymagają prostego uzdatniania. W niektórych rejonach (na W od Czerni-chowa, w S części Wołowic) w wodach czwartorzędowych występują znacznie prze-kraczające dopuszczalne normy zawartości związków Ŝelaza i manganu, ponadto często podwyŜszona mętność i barwa lub kwaśny odczyn, co powoduje konieczność bardziej skomplikowanego uzdatniania. Wody podziemne występujące na terenie gminy, w tym równieŜ fragment GZWP w Polsce nr 326 nie są objęte Ŝadną siecią monitoringu. Brak jest zarówno punktów pomiarowo-kontrolnych naleŜących do sieci Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) jak i obserwacji hydrogeologicznych w ramach Sieci Stacjonarnych Obserwacji Wód Podziemnych (SOH) realizowanych przez Państwowy Instytut Geologiczny. W ramach PMŚ najbliŜej prowadzone są badania źródła w Wolbromiu charakte-ryzującego GZWP Krzeszowice-Pilica nr 326 (nr punktu pomiarowego 1706). Klasa jakości wód wg dotychczas stosowanej dla potrzeb monitoringu klasyfikacji wynosi w tym punkcie Ib, tj. wody wysokiej jakości. Jakość wód podziemnych na terenie gminy przedstawiono na mapie 1:25 000. Oprócz bardzo dobrej jakości wody charakteryzującej ww. GZWP, występują wody o niskiej jakości, głównie w rejonie Kłokoczyna, Przegini Narodowej i w części Woło-wic. Na pozostałym obszarze przewaŜają wody podziemne o dość dobrej jakości. Generalnie brak danych z monitoringu na temat jakości wód uniemoŜliwia bar-dziej szczegółową oceną stopnia ich zanieczyszczenia pod wpływem czynników antro-pogenicznych, określenie tendencji zmian, jak równieŜ podjęcie efektywnych działań naprawczych, a takŜe racjonalne, kompleksowe zarządzanie gospodarką wodną. Niekorzystne zmiany jakości wód podziemnych przebiegają na ogół stosunkowo wolno i dotyczą głównie zbiorników wód czwartorzędowych, w zbiornikach starszych obserwuje się na ogół stabilność w zakresie czystości wody. Na uwagę zasługuje fakt, Ŝe w wodach podziemnych nie stwierdzono obecności metali o charakterze toksycznym w ilościach przekraczających normy dla wód najwyŜszej i wysokiej jakości. Stopień potencjalnego zagroŜenia GZWP został określony na podstawie czasu przenikania zanieczyszczeń z powierzchni terenu do zbiornika [Kleczkowski i in. 1990]. Według tego kryterium, biorąc pod uwagę fakt, Ŝe dla większej części zbiornika brak izolującej pokrywy w stropie warstw wodonośnych, GZWP nr 326 został zakwalifiko-wany do grupy AB. Są to wody zagroŜone, o czasie migracji zanieczyszczeń z po-wierzchni ziemi do wód wynoszącym do 25 lat. PowaŜne zagroŜenie degradacją jakościową i ilościową dotyczy analizowanego zbiornika jurajskiego Krzeszowice-Pilica (GZWP nr 326) w związku z występującym w rejonie Olkusza lejem depresyjnym o zasięgu regionalnym, tak więc szczególnie


37

w tym zbiorniku konieczne jest jak najszybsze wdroŜenie monitoringu wód podziem-nych m.in. dla ustalenia strategii ich ochrony. Wody powierzchniowe Do granicy gminy Czernichów dopływają wody Wisły ponadnormatywnie zanie-czyszczone i silnie zasolone. Część wskaźników jakościowych wielokrotnie przekracza najwyŜsze wartości dopuszczalne dla wód III klasy czystości, co wyraźnie ogranicza moŜliwości wykorzystywania zasobów wodnych Wisły. Szczegółowo klasyfikację jakościową rzeki Wisły w przekrojach Łączany i Biela-ny oraz tendencje zmian w latach 1999 i 2002 przedstawiono w tabeli 21 (wg wyników monitoringu podstawowego i regionalnego). Tabela 21. Klasyfikacja jakościowa wód

Rzeka

Punkt pomiaro-

wo-kontrolny

Rok Km

biegu rzeki

Sub

stan

cje

orga

nicz

ne

Zas

olen

ie

Zaw

iesi

ny

Sub

stan

cje

biog

enne

Sub

stan

cje

spec

yfic

zne

Oce

na w

g kr

yter

ium

fiz

.-ch

em.

Sta

n

sani

tarn

y

Wsk

aźni

ki

hydr

obio

lo-

gicz

ne

Oce

na

ogól

na

Wisła Łączany 1999 38,0 II non III non non non non III non

2002 38,0 II non non non I non non III non

Bielany 1999 69,2 III non non non I non non non non

2002 69,2 II non non non II non non III non

Według kryterium fizyko-chemicznego w 2002 r. wody Wisły nie odpowiadały normatywom ze względu na zasolenie i stęŜenia biogenów (przekroczenia azotu azoty-nowego 7,5 krotne). W ocenie ogólnej jakość wód Wisły nie odpowiadała normatywom z uwagi na zanieczyszczenia fizykochemiczne, jak i bakteriologiczne. Pozostałe cieki odwadniające gminę nie są objęte Ŝadnym monitoringiem. 3.3. Zanieczyszczenie powietrza Lokalny poziom jakości powietrza kształtowany jest przez trzy główne grupy źró-deł emisji, z:

– gospodarstw domowych wykorzystujących do ogrzewania budynków głów-nie węgiel i koks,

– transportu drogowego, – rolnictwa i hodowli.

Równie istotny jest napływ zanieczyszczeń powietrza z duŜych źródeł przemy-słowych i energetycznych Skawiny, Krakowa, zachodniej Małopolski i Śląska. Wśród małych źródeł na terenie całej gminy nie ma Ŝadnych obiektów, które by-łyby zaliczane do szczególnie uciąŜliwych. Według wstępnego oszacowania opartego na danych statystycznych dla obszaru gminy o wyposaŜeniu obiektów w instalacje, natęŜeniu działalności i wskaźnikach emi-syjnych, lokalna emisja głównych substancji do powietrza wynosi w przybliŜeniu:


38

Tabela 22. Emisja zanieczyszczeń w Mg/rok wg głównych sektorów emisji (oszacowanie wstępne)

Wyszczególnienie SO2 NO2 CO Pył

1. Ogrzewanie mieszkań i ciepła woda uŜytkowa*) 110÷120 45÷60 180÷220 400÷480

2. Obiekty produkcyjno-usługowe i uŜyteczności publicznej

brak danych

3. Transport drogowy**) ─ 155÷221 185÷397 ─

* ) Do obliczeń przyjęto: ogrzewanie mieszkań (85% ogólnej powierzchni uŜytkowej); węgiel i koks – 61%, gaz sieciowy i z butli – 22%, drewno – 8,6%, energia elektryczna – 8,3%; ciepła woda uŜytkowa – gaz ziemny 14,5%, gaz z butli 42,7%, węgiel i koks 13,7%, energia elektryczna 25,1%, inne 4,0%.

** ) Wg Studium uwarunkowań... Kraków 1999 i oceny eksperckiej.

Tabela 23. Emisja zanieczyszczeń w Mg/rok z wybranych działalności w rolnictwie i hodowli (oszacowanie wstępne)

Wyszczególnienie Metan

Amoniak Siarkowo-dór NLZO* ) fermenta-

cja odchody

zwierzęce bydło 86,0 1,8 1,2 0,1 ─

trzoda chlewna 21,5 15,9 62,7 5,0 ─

drób ─ 40,9 41,3 ─ ─

pozostałe 2,7 0,2 ─ ─ ─

uprawy 3,1

łąki 3,0

wypalanie ściernisk 9,2

spalanie resztek poŜniwnych brak danych ·

* ) niemetanowe lotne związki organiczne (─) brak danych

Z tych niepełnych i orientacyjnych danych wynika, Ŝe ilości zanieczyszczeń z poszczególnych sektorów są ze sobą porównywalne lecz ze względu na uciąŜliwości dla środowiska i wpływ na zdrowie ludzi, najistotniejszy pozostaje sektor bytowo-komunalny. Przechodzenie na inne nośniki energii mniej uciąŜliwe od węgla i koksu dla śro-dowiska i zdrowia ludzi odbywa się w gminie stosunkowo wolno, wobec braku sieci gazowej na większości terenów zabudowanych. Co prawda wzrost zuŜycia gazu pro-pan-butan w ostatnich latach wpływa korzystnie na zmniejszenie zanieczyszczeń, lecz w mniejszym stopniu na emisję z ogrzewania budynków w chłodnej porze roku gdzie dominuje wciąŜ węgiel i koks m.in. takŜe z powodu utrzymywania się relatywnie ni-skich cen na te paliwa. Wobec wysokiego kosztu budowy sieci gazowej naleŜy zintensyfikować działania pozyskania alternatywnych źródeł energii przy wykorzystaniu dostępnych środków po-mocowych. Stan jakości powietrza w obrębie gminy znany jest pośrednio na podstawie po-miarów w sieci monitoringu usytuowanej poza jej granicami i corocznej interpolacji wyników sporządzanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krako-wie (Raport... 2001, 2002). Wynika stąd, Ŝe średnioroczne stęŜenia podstawowych za-nieczyszczeń wynosiły (2002 r.):

– pył zawieszony 30-40 µg/m3,


39

– dwutlenek siarki 18-22 µg/m3, – dwutlenek azotu 25-32 µg/m3.

Na przestrzeni ostatnich lat (1998-2002) stan ten nie ulega większym zmianom z wyjątkiem dwutlenku siarki mającego tendencję spadkową w całym województwie.

ZwaŜywszy, Ŝe wojewódzkie punkty monitoringowe usytuowane są w terenach o znacznym udziale lokalnej emisji moŜna przypuszczać, Ŝe poziom zanieczyszczeń w obrębie gminy jest bardziej zróŜnicowany i kształtuje się na niŜszym poziomie od wielkości interpolowanych przez WIOŚ.

Dopuszczalny poziom średnioroczny tych substancji w powietrzu14 wynosi:

substancja µµµµg/m3 uwagi

dwutlenek azotu 40

dwutlenek siarki 40 ze względu na ochronę roślin, od 1.01.2005 – 20 µg/m3

pył zawieszony 40 ze względu na ochronę zdrowia ludzi

ołów 0,5 ze względu na ochroną zdrowia ludzi

Poziom stęŜeń rocznych ołowiu w punktach najbliŜszych wynosił w 2002 roku: Krzeszowice – 0,049 µg/m3, Wadowice – 0,045 µg/m3. W stacji monitoringowej Dą-browa Szlachecka mierzącej opad pyłu i niektórych metali średnioroczne wartości kształtują się poniŜej średnich dla województwa:

Dąbrowa Szlachecka średnia województwa

pył ogółem 29,50 37,10

ołów 3,89 4,99

kadm 0,40 0,59

W dynamice zmian emisji i imisji zanieczyszczeń powietrza spowodowanych przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne realistycznym (najbardziej prawdopodobnym) scenariuszem pozostaje:

– wolne tempo zmian nośników energii przy odsuwaniu w czasie decyzji o gazyfikacji terenów gminy,

– dalszy dynamiczny przyrost ilości samochodów przy równoczesnej stałej poprawie jakości spalania paliw w statystycznym pojeździe uczestniczącym w ruchu,

– rozwój wysokospecjalistycznej hodowli i zakładów przetwórstwa rolno-spoŜywczego.

Rezultatem tego scenariusza moŜe być: – brak jakościowej zmiany w obecnym stanie czystości powietrza, – wzrost zanieczyszczeń z komunikacji drogowej, – wzrost uciąŜliwości produkcji hodowlanej dla mieszkańców niezwiązanej z rolnic-

twem i utrudniającej realizację na terenie gminy rozwoju funkcji rekreacyjno-turystycznej.

14 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz margi-nesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796).


40

3.4. Hałas Hałas jest tym zanieczyszczeniem środowiska, które stanowiąc istotny czynnik tzw. stresu miejskiego, obejmuje coraz większy odsetek ludności równieŜ w obszarach wiejskich. Ostatnie badania dowodzą, Ŝe około 1/3 mieszkańców Polski naraŜona jest na ponadnormatywny poziom hałasu. Przy indywidualnym odbiorze wraŜeń hałasowych, a przy tym silnie zaleŜnym od miejsca zamieszkania, za powszechny, nie stwarzający uciąŜliwości, przyjmuje się po-ziom niŜszy od 55 dB. Na proces „rozpełzywania” się hałasu uciąŜliwego ma wpływ głównie komunika-cja drogowa z wysokim przyrostem ruchu i przewoŜonymi ładunkami nie odpowiadają-cymi warunkom technicznym dróg oraz obiekty produkcyjno-usługowe (tzw. hałas przemysłowy). W analogii do innych dróg o podobnych natęŜeniach ruchu gdzie przeprowadzono badanie akustyczne odcinkami uciąŜliwymi mierzonymi ilością osób naraŜonych na hałas są w pierwszym rzędzie drogi powiatowe: nr 18295 (Tenczynek – Czernichów) w miejscowości Rybna, Przeginia i Czernichów, nr 18292 (Liszki – Brzeźnica) na całym przebiegu przez Czernichów, nr 18293 (Kaszów – Przeginia Duchowna) w miejscowości Nowa Wieś Szlachecka, nr 18296 (Murowana – Kamień – Czernichów) wzdłuŜ zabudowy w Kamieniu, Ruso-

cicach i Kłokoczynie. Stosunkowo niską uciąŜliwością hałasu drogowego charakteryzuje się droga woje-wódzka nr 780 pojedyncze budynki w Czułówku i Zagórzu. Obiektami (terenami) o potencjalnie wyŜszym naraŜeniu na hałas w tych odcin-kach dróg są:

– tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem, – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, – tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci

i młodzieŜy, – tereny domów opieki.

W świetle prognozowanych natęŜeń ruchu za pewnik naleŜy przyjąć tezę narasta-jącego zagroŜenia hałasem w sensie natęŜenia dźwięku i rosnącego zasięgu z sieci dróg. Hałas przemysłowy Hałas z zakładów przemysłowych i produkcyjnych ma charakter lokalny, obejmu-jąc swym zasięgiem najbliŜsze źródłom budynki mieszkalne. Istotną rolę odgrywają tu planowane i interwencyjne kontrole tych zakładów przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, w wyniku których stosowane środki administracyjne i finansowe w postaci kar, wymuszają realizację programów eliminujących nadmierną emisję. W ostatnich latach interwencje te dotyczyły w gminie obiektów hodowlanych (np. Wo-łowice). Szczególną rolę w ograniczaniu sytuacji konfliktów na tle hałasu ma planowanie przestrzenne poprzez wydawane dla inwestycji decyzje o warunkach zabudowy i zago-spodarowania terenu, oparte o ustalenia prawa miejscowego, tj. miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia te powinny zawierać odpowiednie dyspo-


41

zycje sytuowania nowych obiektów uwzględniając aktualne warunki akustyczne np. w otoczeniu dróg i stosowne prognozy wykonywane dla potrzeb planu. 3.5. Degradacja gleb Procesy degradacji gleb występujące na większości obszaru powiatu krakowskie-go mają charakter jakościowy i ilościowy. Trwałą tendencją w gminie jest spadek udziału powierzchni uŜytków rolnych w następstwie przejmowania gruntów na cele pozarolnicze i zwiększanie się powierzchni odłogowanych i ugorów. Wśród zmian ja-kościowych problemem pozostaje powierzchniowa erozja wodna w części północnej gminy. Gmina Czernichów naleŜy do tych obszarów powiatu krakowskiego gdzie wystę-pują powaŜne niedobory wapnowania. Blisko 1/3 gleb uŜytkowanych posiada odczyn bardzo kwaśny, a konieczne potrzeby wapnowania obejmują 47% areału. Stan ten w latach 1998-2002 nie uległ większym zmianom. Tabela 24. Zawartość przyswajalnego fosforu, potasu, magnezu (w % powierzchni uŜytków rolnych) w gminie

Czernichów, w latach 1993-1998

Lp. Nazwa Zawartość

bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka 1 P2O5 17 20 17 11 35 2 K2O 12 14 25 14 35 3 Mg 4 7 11 22 56

Źródło: Ocena..., 1999.

Tabela 25. Zawartość wybranych metali cięŜkich (mg/kg) w glebie w gminie Czernichów w latach 1993-1998

Lp. Nazwa Zawartość Procentowy

udział gleb w klasach zanieczyszczenia min. max. śr. 0 I II III IV V

1. Kadm – Cu 0,40 2,86 1,11 20,00 60,00 13,33 6,67

2. Ołów – Pb 11,80 76,30 33,62 73,33 26,67 3. Nikiel – Ni 0,60 36,90 13,21 80,00 20,00

4. Cynk – Zn 13,70 223,8 97,90 40,00 53,33 6,67

5. Miedź – Cu 1,40 23,10 9,85 100,00


Legenda: Stopień zanieczyszczenia ornej warstwy gleby, gdzie: 0 – zawartość naturalna

I – zawartość podwyŜszona II – słabe zanieczyszczenie III – średnie zanieczyszczenie IV – silne zanieczyszczenie V – bardzo silne zanieczyszczenie


42

3.6. Oddziaływania na roślinność i zwierzęta ZagroŜenia ZagroŜenie dla środowiska przyrodniczego wynika z oddziaływania róŜnych czynników oraz posiada wyjątkowo złoŜony charakter. Stwarza to trudności w prawi-dłowej interpretacji obserwowanych zjawisk, zwłaszcza bezpośrednich relacji przyczy-nowo-skutkowych. Do podstawowych oddziaływań powodujących niekorzystne krótko- i długotrwałe zmiany w biocenozach zaliczamy czynniki:

• abiotyczne – silne lub długotrwałe mrozy, upały, susze, powodzie oraz wła-ściwości gleb i warunki fizjograficzne,

• biotyczne – skład gatunkowy, szkodniki owadzie, choroby infekcyjne, zabu-rzenie równowagi biologicznej (np. nadmierny rozwój gryzoni, gatunków synantropijnych lub innych obcych dla danego siedliska),

• antropogeniczne – zanieczyszczenie powietrza, wód i gleb, przekształcanie powierzchni ziemi, chemizacja i niewłaściwa gospodarka rolno-hodowlana, zaniechanie wypasu i koszenia łąk, wypalanie nieuŜytków, nadmierna re-kreacja i zaśmiecanie terenu.

Oddziaływania Występujące na terenie gminy Czernichów biocenozy to prawie wyłącznie zbio-rowiska półnaturalne o zaburzonej strukturze i składzie gatunkowym, w którym znacz-ny udział posiadają obce gatunki drzew, krzewów i roślin zielnych. Niemniej tego typu biocenozy dominują w powiecie krakowskim. Gmina Czernichów naleŜy do gmin rol-niczych o drobnopowierzchniowej i mozaikowej strukturze pól uprawnych z duŜym udziałem łąk, zarośli, zadrzewień i lasów. Dzięki temu na jej obszarze występuje duŜa bioróŜnorodność. Biorąc pod uwagę niewielkie uprzemysłowienie i sposób zagospoda-rowania gminy, uwaŜa się występujące na jej terenie znaczne zakwaszenie i zanieczysz-czenie gleb oraz występujące uszkodzenia lasów są wynikiem dopływu zanieczyszczeń z zewnątrz. Czynnikiem abiotycznym, który okresowo niszczy zbiorowiska związane z rzeką Wisłą są powodzie. Najcenniejsze w gminie Czernichów zbiorowiska murawy kserotermiczne w re-zerwacie „Kajasówka” oraz biocenozy zasiedlające obrzeŜe potoku Rudno posiadają lub będą miały opracowane „Plany ochrony przyrody”. Obecnie szczególną ochroną przed działalnością mogącą zmienić warunki gruntowo-wodne i biocenotyczne naleŜy objąć obszar planowanego rozszerzenia rezerwatu i jego otuliny (zał. pismo + rysunki z „Pla-nu ochrony...”) oraz wszystkie tereny leśne, a szczególnie rejon planowanego częścio-wego rezerwatu leśno-krajobrazowego „Buczyna Czernichowska”, a takŜe uŜytku eko-logicznego – łąki w Zagaciu. Na terenie gminy działają 4 koła łowieckie: • Hubertus – nr obwodu 38, • Leśnik – nr obwodu 39, • Dąbrowa – nr obwodu 47, • Złom – nr obwodu 48. Prowadzą one polowania na dziki, sarny, lisy oraz baŜanty i kaczki, zgodnie z planami polowań zbiorowych na zwierzynę łowną.


43

Prawidłowa gospodarka łowiecka prowadzona w sposób zgodny z planem oraz inne działania kół jak; zapobieganie wściekliźnie, dokarmianie i uzupełnianie stanu zwierzy-ny (dotyczy to jednak tylko baŜantów) nie powinna stanowić zagroŜenia dla występują-cych na terenie gminy zwierząt. Działalność kół łowieckich posiada równieŜ aspekty pozytywne, gdyŜ zapobiega nad-miernemu rozwojowi kopytnych oraz lisów. W ostatnich latach lisy występują dość licznie, stanowiąc zagroŜenie dla zajęcy, drobnych ssaków i ptaków. 3.7. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące Wszystkie urządzenia elektryczne wytwarzają w swoim otoczeniu pola elektro-magnetyczne w postaci składowej elektrycznej (na skutek obecności w nich napięcia i składowej magnetycznej w wyniku przepływu prądu). Źródłem tego promieniowania elektromagnetycznego jest równieŜ Słońce i Ziemia oraz zjawiska atmosferyczne. Wśród źródeł pochodzenia antropogenicznego mających znaczenie w obszarze gminy ze względu na oddziaływanie na zdrowie ludzi najwaŜniejszą jest dwutorowa linia energetyczna wysokiego napięcia 220 kV relacji Skawina-Byczyna posiadająca strefę techniczną o szerokości 40 m od osi linii po obu jej stronach. W strefie tej obo-wiązują przepisy szczególne uŜytkowania terenu m.in. zakaz wznoszenia budynków i ograniczenia dla innych obiektów, urządzeń, zadrzewień15. Parametrami dopuszczalnych wartości dla częstotliwości pola elektromagnetycz-nego 50 kHz jest składowa elektryczna 1 kV/m i natęŜenie 60 A/m pola magnetycznego dla miejsc zabudowy mieszkaniowej, na których mają być lokalizowane szkoły, szpita-le, przedszkola i 10 kV/m wartości skutecznej natęŜenia pola elektrycznego oraz 60 A/m pola magnetycznego dla miejsc dostępnych dla ludności. NaleŜy tu dodać, Ŝe maksymalne natęŜenia pól elektrycznych i pola magnetycznego w otoczeniu linii napo-wietrznych są mniejsze od wartości dopuszczalnych. Pole elektryczne najsilniejsze jest między przęsłami i przy największym zwisie linii sięga 5,1 kV/m, przy czym praktycznie do 30 m odległości spada poniŜej 1 kV/m. Analogicznie, pole magnetyczne w punkcie maksymalnego oddziaływania pod linią sięgać moŜe do 32 A/m, a wartość 5 A/m spada juŜ w odległości 25-28 m od osi (po-ziom 1,8 m n.p.t.). Do obiektów będących źródłami pola elektromagnetycznego zalicza się stacje bazowe telefonii komórkowej. Na terenie gminy są to: – Stacja Nadawczo-Odbiorcza Bazowej Cyfrowej Telefonii Komórkowej Plus GSM

w Rybnej, obejmująca nadajniki o mocy 20 W, anteny nadawcze (5) i 3 anteny paraboliczne radiolinii zainstalowane na wieŜy o wysokości 41 m;

– Stacja Bazowa PTK Centertel nr 5543 w Zagaciu z antenami sektorowymi, Ka-threin i anteną paraboliczną radiolinii RFS SB2-220 zainstalowane na wieŜy o wysokości 50 m.

15 Rozporządzeniem (Dz. U. 2003, Nr 192, poz. 1883) zastąpione zostało dotychczas obowiązujące roz-porządzenie MOŚ z 1998 roku.


44

Obliczenia wykonane w toku postępowania inwestycyjnego wskazują na dotrzy-mywanie przez oba obiekty wartości granicznych gęstości strumienia mocy poniŜej 0,1 W/m2 w miejscach dostępnych dla ludności. Zasięgi maksymalne promieniowania o wartościach wyŜszych od dopuszczalnych znajdują się na wysokości bliskiej wysokości wieŜ (niedostępnych dla ludności) na od-ległości do 23 m w Rybnej i 35,5 m w Zagaciu. 3.8. Nadzwyczajne zagroŜenia środowiska Powodzie Gmina Czernichów zalicza się do gmin najbardziej zagroŜonych powodziami w powiecie krakowskim. Zarówno powódź, która wystąpiła w 1997 roku, jak i kolejna w 2001 objęła swym zasięgiem znaczne tereny w gminie. W wydanych rozporządze-niach dwukrotnie gmina Czernichów znalazła się w wykazie gmin dotkniętych powo-dzią16. Opis zagroŜenia powodziowego ZagroŜenie powodziowe powoduje przede wszystkim rzeka Wisła, będąca w ad-ministracji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie (RZGW). Wały wiślane w gminie Czernichów znajdują się na odcinku od Kamienia do Wołowic. Urzą-dzenia towarzyszące to 16 sztuk śluz wałowych. Zasięg potencjalnego zagroŜenia gminy, w przypadku przerwania wałów, obejmu-je pas terenu ciągnący się od Kamienia (którego tereny są chronione przez wysokie brzegi – skarpy i stoki wzgórz) i obejmuje część zabudowy wsi Rusocice i całość wsi Kłokoczyn wraz z odcinkiem drogi Czernichów – Kamień, część niŜej połoŜonej zabu-dowy wsi Czernichów (przysiółki Kępa, Pasieka) i sięga wzdłuŜ drogi z Czernichowa do Krakowa po wieś Zagacie (nie obejmując głównych zespołów zabudowy tej wsi), dalej przebiega w kierunku wschodnim wzdłuŜ linii doliny Wisły, obejmując znaczną część wsi Wołowice i niŜej połoŜone tereny zabudowy Dąbrowy Szlacheckiej (Niwka, Piechanówka, Przebindówka, Wyspa, Wędzoce, Grotowa). Tak więc w przypadku prze-rwania wałów, znaczna część gminy moŜe znaleźć się pod wodą. Dotyczy to szczegól-nie Rusocic, Kłokoczyna, Czernichowa i Wołowic. W Kamieniu najbardziej naraŜonym przysiółkiem są Podgórki, gdzie znajdują się budynki mieszkalne i gospodarskie oraz skręcana śluza wałowa w okolicach Wapiennika, która w razie opóźnienia w zamknię-ciu wprowadza na obszar zawala wody z Wisły (czas skręcania 2 godz.). Zasięg terenów zalewowych w przypadku przerwania obwałowań lub przelania się wód przez koronę wału przedstawiono na mapie w skali 1:25 000.

16 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 października 1997 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalania wykazu gmin, na obszarze których wystąpiła powódź, oraz zasad udzielania i sposobu rozlicza-nia dotacji celowych dla tych gmin na finansowanie bieŜących zadań własnych (Dz. U. 1997 Nr 135 poz. 915). Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 4 września 2001 r. w sprawie wykazu miejscowości dotkniętych powodzią oraz miejscowości, na których obszarze wystąpiły osuwiska ziemne lub huragany (Dz. U. 2001 Nr 95 poz. 1046).


45

Cieki bezpośrednio powodujące zagroŜenie powodziowe w gminie, a będące w administracji Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie (MZMiUW) to:

– przede wszystkim potok Rudno o długości 7,23 km na terenie gminy Czer-nichów, przepływający przez Rybną, Przeginię Duchowną, Przeginię Naro-dową i Czernichów. Posiada on lewy i prawy wał cofkowy na długości 2,23 km i 2 śluzy wałowe. Największe zagroŜenie powodziowe jest na tere-nie wsi Przeginia Narodowa;

– potok Rybnianka (lewobrzeŜny dopływ Rudna) o długości w gminie 3,83 km jest uregulowany na odcinku 1,9 km. W czasie duŜych opadów deszczu niszczy lokalne drogi dojazdowe i podtapia drogę do Czernichowa. Największe zagroŜenie stanowi odcinek potoku przepływający wzdłuŜ za-budowań Rybnej (część południowa i środkowa wsi);

– potok Stracha o długości 7,68 km przepływa przez Zagacie i Wołowice. Jest uregulowany na długości 5,57 km. Woda najczęściej podtapia zabudowania w przysiółku Węsocze.

Jedynie potoki Kaszowski i Czułowski nie stanowią większego zagroŜenia dla zabudo-wy mieszkaniowej i gospodarczej powodując głównie lokalne podtopienia pól. Do rowów pozostających w administracji Gminnej Spółki Wodnej w Czernicho-wie, a stwarzających zagroŜenie podtapianiem zabudowy naleŜą:

– Młynówka w Czernichowie, – rów Jesionka w Przegini Narodowej i w Czernichowie – Borze, – rów od Wyźrału w kierunku potoku Stracha, – rowy melioracyjne w Zagaciu.

ZagroŜenia spowodowane podpiętrzeniem wody występują na wszystkich dopły-wach w momencie zamknięcia śluz wałowych na rzece Wiśle. Cofająca się woda pod-tapia przyległe zabudowania mieszkalne i inwentarskie, pola uprawne i łąki. Odcinki potoków stwarzające największe zagroŜenie powodziowe zaznaczono na mapie w skali 1:25 000. Największe szkody wyrządziła w gminie powódź w lipcu 1997 roku. Istniało wówczas realne zagroŜenie przerwania wałów. ZagroŜone były zwłaszcza tereny:

� przy przysiółku Machaczki w Kłokoczynie, � w rejonie samej wsi Kłokoczyn, � w rejonie wsi Czernichów, � w Wołowicach – Grotowej.

Nie nastąpiło wprawdzie wówczas przerwanie wałów, jednak w kilku miejscach wały przeciekały i wzmacniano je workami z piaskiem. Miały miejsce natomiast liczne pod-topienia, które wystąpiły:

� w pasie terenów wzdłuŜ potoku Rudno, poza linią istniejących obwałowań, sięgające aŜ po Rybną, z szerokim rozlewiskiem w rejonie przysiółków Podświerkle i Za Lasem, i zalaniem fragmentu drogi Kraków – Alwernia,

� w rejonie wsi Zagacie, � w dawnym zakolu Wisły, na terenie wsi Dąbrowa Szlachecka.

Potok Rudno wylał w kilku miejscach: w Przegini Narodowej, Przegini Duchownej i w Rybnej.


46

Na terenie wsi Rybna, potok Rybnianka zalał kilkanaście gospodarstw. W południowej części gminy, potok Stracha, wylał we wsi Zagacie i Wołowice. Kolejna powódź, która wystąpiła w 2001 r. spowodowała znacznie mniejsze szkody w gminie, co było wynikiem remontów wałów wiślanych w latach 1997-2000. Awarie oczyszczalni ścieków W oczyszczalniach ścieków mogą mieć miejsce nadzwyczajne zagroŜenia dla środowiska spowodowane głównie zanikiem dostawy energii elektrycznej, uszkodze-niem maszyn i urządzeń, błędami w technologii, przeciąŜeniem oczyszczalni, doprowa-dzeniem ścieków toksycznych itp. W pierwszym rzędzie dotyczy to obiektu w Przegini Duchownej, a w szczególno-ści odbiornika ścieków, którym jest potok Rudno. Szczególnie niekorzystny byłby zanik dostawy energii elektrycznej, powodujący zatrzymanie pracy wszystkich silników, a zwłaszcza pomp i dmuchaw. Awaria oczyszczalni związana z postojem urządzeń na-powietrzających lub pomp spowodować moŜe ponadto wzrost emisji zapachów, ze względu na zapoczątkowanie procesów beztlenowych. Zabezpieczeniem przed brakiem energii elektrycznej jest przejście całego układu na źródło rezerwowe, tj. agregat prądo-twórczy. Istotne jest równieŜ zapewnienie niezawodności pracy oczyszczalni poprzez zainstalowanie rezerwowych pomp i dmuchaw, zapewnienie zapasu polielektrolitu itp. Nadzwyczajne zagroŜenie dla środowiska i zdrowia ludzi stanowić moŜe równieŜ w trakcie powodzi, zalanie mimo istniejących zabezpieczeń oczyszczalni ścieków lub ujęcia wody w Rusocicach w przypadku przerwania wałów wiślanych. 3.9. Zewnętrzne źródła zagroŜeń dla środowiska przyrodniczego gminy W bilansie przemieszczających się w środowisku zanieczyszczeń pomiędzy róŜ-nymi obszarami drogą powietrzną lub w wodzie gmina naleŜy do obszarów, w którym transmisja i depozycja przewaŜa nad emisją lokalną. O wpływie zanieczyszczeń gazowych i pyłowych napływających z róŜnych kie-runków wspomniano w rozdz. 3.3. Z kolei część napływających substancji dociera do powierzchni w wodach opadowych, jako tzw. mokra depozycja zanieczyszczeń. Naj-większym obciąŜeniem ilościowym wśród nich są siarczany oraz związki wapnia i chlorki (od 700 do 3500 mg/m2). W tym rejonie występują równocześnie najbardziej kwaśne w Małopolsce opady atmosferyczne (poniŜej 5 pH). W sąsiednich terenach (Chrzanów) mierzone są szczególnie wysokie poziomy metali cięŜkich ołowiu, Ŝelaza, magnezu, sodu17. Te ilości zanieczyszczeń są znaczącym źródłem zanieczyszczeń ob-szarowych i powodują pogorszenie się jakości gleb i wpływają na jakość wód. W transporcie zanieczyszczeń zewnętrznych drogą wodną największy ładunek do granicy gminy dopływa Wisłą, której wody charakteryzują się ponadnormatywnym za-nieczyszczeniem i silnym zasoleniem. Część wskaźników jakościowych wielokrotnie przekracza najwyŜsze wartości dopuszczalne dla wód III klasy czystości, co ogranicza, a nawet uniemoŜliwia wykorzystanie zasobów wodnych Wisły. Szczegółowo klasyfika-cję jakościową Wisły w punktach pomiarowo-kontrolnych: Łączany i Bielany oraz ten-

17 Raport Ochrony Środowiska... WIOŚ 2003 r. – tabela 35, 36.


47

dencje zmian jej jakości według wyników monitoringu podstawowego i regionalnego przedstawiono w rozdz. 3.2.3. (tab. 21). Z kolei część gminy Czernichów połoŜona w zlewni chronionej rzeki Sanki, a głównie nieskanalizowana miejscowość Nowa Wieś Szlachecka stanowi źródło za-groŜeń dla jakości ujmowanej wody do celów pitnych.

4. IDENTYFIKACJA CELÓW POLITYKI EKOLOGICZ-NEJ NA TERENIE GMINY CZERNICHÓW

4.1. Ochrona powierzchni ziemi Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności poprzez:

– racjonalne gospodarowanie, – zachowanie wartości przyrodniczych, – zachowanie moŜliwości produkcyjnego wykorzystania, – ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania, – utrzymanie jakości gleby i ziemi powyŜej lub co najmniej na poziomie wy-

maganych standardów, – doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standar-

dów, gdy nie są one dotrzymane, – zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych

dóbr kultury. Występujące na terenie gminy zasoby środowiska, a jednocześnie zagroŜenia ze-wnętrzne i wewnętrzne istniejących wartości przyrodniczych wymagają, Ŝeby ochrona powierzchni ziemi stanowiła jeden z najwaŜniejszych celów polityki ekologicznej. Temu celowi podporządkowane są zapisy polityki przestrzennej w „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Czernichów”, ustalające trzy równorzędne strefy rozwoju: funkcji osadniczych (A), funkcji rolniczych (B) i funkcji wartości przyrodniczych oraz rozwoju turystyczno-wypoczynkowego (C) o ściśle wyznaczonych granicach. Ustalenia te są wiąŜące dla opracowywanego aktualnie miejscowego planu zago-spodarowania przestrzennego gminy. Ochrona wartości środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu realizo-wana w pierwszym rzędzie z ustaleniami dla terenów wchodzących w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych winna objąć wg Studium...:

a) poprawę stanu sanitarnego oraz funkcjonowania przyrody, w drodze wzmo-Ŝonej ochrony węzłów i ciągów ekologicznych oraz tych ekosystemów, któ-re mają wpływ na funkcjonowanie przyrody i odtwarzanie jej zasobów; działania ochronne powinny dotyczyć takich elementów jak: szata roślinna, fauna, obszary źródliskowe, cieki, wody podziemne, tereny podmokłe, rzeź-ba, gleby, klimat lokalny,


48

b) zahamowanie procesów niszczących, c) odnowę i wzbogacenie przyrody na obszarach zdegradowanych, d) ochronę kulturowych wartości środowiska, przy integracji historycznych

i współczesnych struktur architektonicznych i urbanistycznych, poprzez: – konserwowanie i rewaloryzowanie historycznych układów prze-

strzennych i ich elementów o wartościach kulturowych, zwłaszcza za-bytkowych,

– poprawianie form architektonicznych obiektów dysharmonijnych w stosunku do otoczenia,

– nawiązywanie, w nowych obiektach, do charakteru zabudowy trady-cyjnej, głównie w zakresie gabarytów i form zabudowy,

– ochronę ekspozycji szczególnie wartościowych obiektów, polegającą na zachowaniu bądź przywróceniu widoku na dany obiekt lub zespół, w drodze odpowiedniego kształtowania jego przedpola, tła i kulis,

e) ochronę wartości krajobrazowych terenu przez: – zachowanie dalekich otwarć widokowych terenów otwartych i utrzy-

mania tych otwarć, – utrzymanie dotychczas zachowanych i walorów krajobrazu naturalne-

go i kulturowego w bliskich otwarciach chroniąc istniejące lasy i za-drzewienia, zachowując obiekty struktury danego zespołu, korygując wystrój lub detale obiektów dysharmonijnych w krajobrazie lub osła-nianie ich zielenią, wprowadzając nowe elementy kompozycyjne wią-Ŝące w całość strukturę architektoniczno-krajobrazową poszczegól-nych zespołów zabudowy (nowe obiekty, mała architektura, zieleń).

Z kolei dla obszarów ZJPK leŜących w granicach gminy Czernichów obowiązują następujące ustalenia planów ochrony: W zakresie osadnictwa i budownictwa: 1. Wyklucza się zabudowę na następujących obszarach:

� rezerwaty ekologiczne i ich otoczenie, � bezpośrednie sąsiedztwo pomników przyrody, � tereny występowania stanowisk roślinności chronionej i chronionych

gatunków fauny, � tereny z roślinnością kserotermiczną, � torfowiska i obszary podmokłe, � obszary geologiczne i geomorfologiczne wymagające wzmoŜonej

ochrony, � otoczenie naturalnych źródeł, � obszary węzłów i ciągów ekologicznych.

2. NaleŜy ograniczyć zabudowę na terenach: � gruntów rolnych o wysokich klasach bonitacyjnych, � źródliskowych, � umoŜliwiających zaopatrzenie w wodę ze źródeł lokalnych.

3. NaleŜy zapewnić utrzymanie: � wszystkich zabytkowych układów, obiektów, zespołów oraz kompo-

zycji przestrzennych,


49

� występujących subregionów historycznych, � regionalno-historycznej skali i struktury jednostek osadniczych.

4. Powinno się ograniczać współczesną zabudowę w obrębie: � zespołów zabytkowych, � zachowanych układów pól, � historycznych dróg i ich skrzyŜowań, � terenów z archeologicznymi obiektami nieruchomymi, � wyróŜniających się ciągów widokowych.

5. Zaleca się: � preferowanie rozwoju jednostek osadniczych połoŜonych peryferyjnie

w stosunku do Parków, a nie w ich obrębie, � skupianie zabudowy, w tym zagrodowej, � regulowania zasad zabudowy i zagospodarowania terenu, � preferowania projektów budowlanych nawiązujących do tradycji re-

gionu (przy wykorzystaniu istniejącego katalogu budynków mieszkal-nych wydanego przez Zarząd ZJPK w Krakowie).

W zakresie gospodarki wodnej: Wskazuje się potrzebę:

� ochrony wód podziemnych, � utrzymania istniejącego poziomu wód gruntowych, � zwiększenia retencyjności obszaru, � poprawy stanu jakości wód powierzchniowych, � prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej w obrębie zlewni istnieją-

cych cieków. W zakresie gospodarki rolnej: Gospodarka rolna powinna być prowadzona przy przestrzeganiu następujących zasad:

� stosowanie właściwych zabiegów agrotechnicznych (technika uprawy, następstwa roślin, nawoŜenie) w celu zahamowania degradacji gleb,

� na stokach powyŜej 1o i na gruntach klas V i VI – zmiana uŜytkowania ziemi, z gruntów ornych na uŜytki zielone lub lasy,

� wprowadzanie zadrzewień, zakrzewień i zadarnień śródpolnych, � systematyczna konserwacja istniejących i potrzebnych urządzeń melio-

racyjnych, � komasowanie rozdrobnionych gruntów rolnych.

W zakresie gospodarki leśnej: W gospodarce leśnej powinny być przestrzegane, m.in. następujące zasady:

� respektowanie ochronnego charakteru lasów, � zachowanie w stanie naturalnym torfowisk, bagienek, olsów przy

ograniczeniu zabiegów hydromelioracyjnych, � podnoszenie stopnia lesistości obszaru przez sukcesywne zalesianie

gruntów klas V i VI, obszarów źródliskowych, osuwiskowych i ero-zyjnych, wyrobisk itp.


50

W zakresie turystyki i wypoczynku: Działalność turystyczna powinna być podporządkowana zachowaniu wartości środowiska przyrodniczego, zasobów kulturowych i krajobrazu. Podstawowymi formami ruchu turystycznego powinny być:

� krajoznawstwo jako ruch docelowy i tranzytowy, � wypoczynek, głównie sobotnio-niedzielny.

Inne formy mogą występować lokalnie, w zaleŜności od walorów turystycznych terenu. W zakresie przemysłu wydobywczego i eksploatacji surowców skalnych na potrze-by mieszkańców: Na mocy rozporządzenia Wojewody Krakowskiego z dnia 16 maja 1997 r. w sprawie ochrony ZJPK na terenie woj. krakowskiego, w obrębie Parków obowiązuje zakaz eksploatacji kopalin, z wyjątkiem kamieniołomów na potrzeby lokalne (pod wa-runkiem, Ŝe nie są zlokalizowane w lasach, na terenach ochrony wód podziemnych, w otoczeniu źródeł i na obszarach źródliskowych i podmokłych, w otoczeniu rezerwa-tów przyrody i pomników przyrody, na terenach występowania chronionych gatunków flory i fauny, na obszarach geologicznych i geomorfologicznych wymagających wzmo-Ŝonej ochrony, na terenach rezerwatowych oraz w otoczeniu obiektów zabytkowych). Na terenie otuliny ZJPK obowiązuje zakaz eksploatacji skał węglanowych. MoŜe natomiast odbywać się eksploatacja innych kopalin w obrębie obszarów górniczych. Tereny zdewastowane i poeksploatacyjne powinny być poddane rekultywacji. W zakresie przemysłu przetwórczego i usług: Uznaje się jako niezbędne:

� zainstalowanie technicznych urządzeń ochrony środowiska (podłącze-nie do kanalizacji bądź załoŜenie własnej oczyszczalni ścieków, zało-Ŝenie filtrów odpylających),

� ograniczenie uciąŜliwości transportu obsługującego zakłady. W zakresie komunikacji: Obowiązują tu następujące zasady:

� rozbudowywanie sieci komunikacyjnej tylko w niezbędnym zakresie, � wprowadzanie zieleni izolującej ciągi drogowe od pól i zabudowy, � budowa obwodnic drogowych w tych miejscowościach, w których

najsilniej jest odczuwana uciąŜliwość transportu drogowego. W zakresie gospodarki wodno-ściekowej: Niezbędne jest uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, obejmujące rozbu-dowę sieci wodociągowej i towarzyszących jej systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków. W zakresie gospodarki odpadami: NaleŜy zahamować powstawanie dzikich wysypisk śmieci. Poza ZJPK naleŜy zbudować sieć prawidłowych wysypisk śmieci oraz zorganizować wywóz śmieci z jed-nostek osadniczych.


51

W zakresie energetyki i łączności: Linie, zarówno napowietrzne jak i naziemne nie powinny przebiegać przez tereny leśne, rezerwaty, w rejonie pomników przyrody Ŝywej i nieoŜywionej, w rejonach obiektów i zespołów o wartościach kulturowych. Aktualnie zostały opracowane projekty planów ochrony Parków Krajobrazowych: Bielańsko-Tynieckiego i Rudniańskiego, których zapisy są obecnie opiniowane i uzgadniane. Zawarte w nich zapisy naleŜy uwzględnić w przyszłej aktualizacji niniej-szego Programu Ochrony Środowiska Gminy Czernichów18. 4.2. Racjonalne uŜytkowanie lasów Za główny cel ekologiczny w racjonalnym uŜytkowaniu lasów usytuowanych w gminie uznaje się zachowanie ich korzystnego wpływu na dobrostan, równowagę środowiska i warunki Ŝycia ludzi. Cel ten winien być realizowany poprzez:

– utrzymanie zdrowotności i Ŝywotności ekosystemów leśnych, – ochronę biologicznej róŜnorodności lasów na poziomie ekosystemowym

oraz – podtrzymanie charakteru lasów wielofunkcyjnych przez poprawę funkcji

wodochronnych, glebochronnych i klimatotwórczych. Niezbędna jest poprawa lesistości obszaru gminy na drodze:

– osiągnięcia przestrzennie optymalnej struktury lasów w krajobrazie, – regeneracji zdewastowanych i zaniedbanych drzewostanów w lasach pry-

watnych, – restytucji i rehabilitacji niektórych ekosystemów leśnych, – przeciwdziałania zagroŜeniu poŜarowemu (m.in. utrzymania dróg p.poŜ.), – pełnego wykorzystania produkcyjnych moŜliwości siedliskowych.

Zakładane działania w zakresie zalesień powinny być przede wszystkim prowa-dzone na terenach o słabej jakości gleb, mało przydatnych lub nieprzydatnych do pro-dukcji rolniczej, a takŜe zdegradowanych lub zdewastowanych, okresowo zalewanych i naraŜonych na erozję lub osuwiskowych. Mimo, Ŝe w zaktualizowanym Krajowym Programie Zwiększenia Lesistości19 – gmina znajduje się w grupie obszarów o niskim wskaźniku preferencyjności zalesień (8,49 punktu) to zakłada się, Ŝe do 2010 roku20 powierzchnie zalesień powinny wzrosnąć o 100 ha i ok. 50 ha do 2020 roku, nie licząc ok. 175 ha gruntów rolnych pokrytych lasem w wyniku jego naturalnego sukcesji. Z akcji zalesienia gruntów wyłączone powinny być tereny cenne przyrodniczo takie jak torfowiska, murawy kserotermiczne i półnaturalne łąki.

18 Zgodnie z ustawą z dnia 16. kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 r. Nr 92, poz. 880), rozdziałem 13 Art. 154 pkt 3” „Dla parków krajobrazowych, które miały zatwierdzone rozporządzeniem plany ochrony do dnia 2 lutego 2001 r. sporządza się, z ich wykorzystaniem, plany ochrony w rozumieniu niniejszej ustawy”. 19 http: www.mos.gov.pl 20 Dokumentacja Urzędu Gminy Czernichów.


52

4.3. Strefy i obszary ochronne wód Zasady ochrony wód reguluje dział III, rozdział 1 Prawa wodnego. Celem ochro-ny wód jest utrzymanie lub poprawa jakości wód, tak aby wody osiągnęły co najmniej dobry stan ekologiczny i w zaleŜności od potrzeb nadawały się do:

1) zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia, 2) bytowania ryb w warunkach naturalnych oraz umoŜliwiały ich migrację, 3) rekreacji oraz uprawiania sportów wodnych.

Na terenie gminy ustanowione są strefy ochronne ujęć wody. Wyznaczony teren ochrony bezpośredniej co jest oczywiste posiadają wszystkie ujęcia, natomiast teren ochrony pośredniej jedynie źródła w Rybnej i studnie w Rusocicach. Na pozostałych ujęciach terenu ochrony pośredniej nie ustanowiono ze względu na korzystniejszą bu-dowę geologiczną, warunki hydrogeologiczne oraz zagospodarowanie terenu. Ustanowiony teren ochrony pośredniej – wewnętrzny i zewnętrzny posiada rów-nieŜ ujęcie wody z rzeki Sanki dla miasta Krakowa. Teren ochrony pośredniej dzieli się na:

� wewnętrzny teren ochrony pośredniej obejmujący na terenie gminy lewo-brzeŜny dopływ Sanki mający swe źródła w Rybnej i Czułówku wraz z 200 m pasem gruntu przylegającym do brzegów cieku,

� zewnętrzny teren ochrony pośredniej obejmujący pozostałą część zlewni Sanki na terenie gminy.

Zasięg ustanowionych stref ochronnych ujęć wody przedstawiono na mapie w skali 1:25 000, a obowiązujące zakazy, nakazy i ograniczenia zgodne z obowiązującą ustawą Prawo wodne. Ochronie prawnej podlegają równieŜ źródła występujące na obszarach prawnie chronionych. Ochrona wód podziemnych na terenie Polski winna być realizowana w odniesie-niu do całych fragmentów uŜytkowych poziomów wód podziemnych w postaci Głów-nych Zbiorników Wód Podziemnych wymagających szczególnej ochrony oraz związa-nymi z nimi obszarów:

– ONO, tj. obszarów najwyŜszej ochrony, – OWO, tj. obszarów wysokiej ochrony.

Głównym kryterium wyznaczenia obszarów chronionych [Kleczkowski i in. 1990]21 był czas migracji wody z powierzchni terenu do zbiorników wód podziemnych. Czas ten przyjmuje się dla obszarów ONO do 2 lat, a dla OWO od 2 do 5 lat. Na dzień dzisiejszy GZWP oraz strefy ochronne ONO i OWO nie są objęte faktyczną ochroną prawną na drodze rozporządzenia, jak równieŜ nie są określone zasady ich zagospoda-rowania. Na terenie gminy szczególnej ochrony wymaga zbiornik jurajski – GZWP nr 326, który swym zasięgiem obejmuje północno-wschodnią część gminy, a w szczególności: Rybną, Czułówek oraz część zachodnią Nowej Wsi Szlacheckiej. Granicę GZWP

21 Kleczkowski A. S. i in., 1990: Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków.


53

przedstawiono na mapie w skali 1:25 000. Jest to juŜ nowa granica po weryfikacji GZWP natomiast strefy ONO i OWO są w trakcie aktualizacji. 4.4. Zmniejszenie wodochłonności Racjonalizacją uŜytkowania wody powinny być objęte wszystkie działy gospo-darki korzystające z zasobów wody, w pierwszej kolejności z wód podziemnych, szcze-gólnie ze względu na fakt, Ŝe ujmowane wody podziemne w części północno-wschodniej gminy naleŜą do wymagających szczególnej ochrony (GZWP nr 326). W gospodarce komunalnej w pierwszym rzędzie przewiduje się zmniejszanie strat wody w sieciach przez intensyfikację modernizacji i procedur remontowych sieci, a u odbiorców przez stosowanie nowoczesnych, wodooszczędnych urządzeń. Generalnie woda dostarczana odbiorcom rzadko zostaje w pełni wykorzystana do celu, do jakiego była przeznaczona. Z reguły część wody na skutek nieszczelnej armatu-ry w wewnętrznych instalacjach wodociągowych odpływa bez uŜycia. Problem strat wody jest największy w miejscowościach posiadających zarówno sieć wodociągową jak i kanalizacyjną, a głównym źródłem przecieków są na ogół płuczki ustępowe. Wielkość strat wody w Polsce szacowana jest w granicach 15-50%. Zgodnie z art. 32 Ustawy Prawo wodne [Dz. U. 01.115.1229] wody podziemne nie powinny być wykorzystane do innych celów niŜ do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia oraz na cele socjalno-bytowe lub na potrzeby produkcji arty-kułów Ŝywnościowych i farmaceutycznych. Na podstawie analizy rzeczywistego zuŜycia wody w gminach powiatu krakow-skiego wynika, Ŝe w zwodociągowanych miejscowościach oscyluje ono najczęściej około 80 dm3/M·d, a w miejscowościach nie posiadających sieci wodociągowej zuŜycie wody spada nawet do poziomu ok. 40 dm3/M·d. Z kolei straty wody w sieci utrzymują się na poziomie ok. 20-30%. Przeciętne normy zuŜycia wody dla poszczególnych grup odbiorców określa rozporządzenie22, wg którego na 1 mieszkańca w gospodarstwach domowych przyjmuje się:

• 30 dm3/M·d – przy poborze wody ze zdroju podwórzowego lub ulicznego (bez ubikacji i łazienki),

• 50÷60 dm3/M·d – wodociąg, ubikacja bez łazienki, • 80÷100 dm3/M·d – przy wyposaŜeniu w wodociąg, ubikację, łazienkę i lo-

kalne źródło ciepłej wody. W celu racjonalizacji uŜytkowania wody naleŜy w pierwszej kolejności ograni-czyć zuŜycie wód podziemnych na potrzeby inne niŜ podane w Prawie wodnym. Doty-czy to przede wszystkim wodochłonnych zakładów produkcyjnych i usługowych. Mi-nimalizacja zuŜycia zasobów wód podziemnych winna być prowadzona w szczególno-ści poprzez:

– weryfikację udzielonych pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód oraz wy-dawanie nowych pozwoleń na podstawie uzasadnionych i aktualnych po-trzeb w ramach zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych (zasada oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych),

22 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zuŜycia wody (Dz. U. 02.8.70).


54

– selektywne uŜytkowanie wód podziemnych z priorytetem dla ludności oraz w uzasadnionych przypadkach dla przemysłu spoŜywczego, farmaceutycz-nego czy elektronicznego,

– kontrolę ilości i wydajności ujęć wód podziemnych zaopatrujących w wodę lokalne wodociągi na terenach wiejskich oraz analizę zuŜycia wody,

– podniesienie sprawności systemów wodociągowych, w tym zmniejszenie strat wody w sieci oraz na potrzeby własne,

– wyposaŜenie odbiorców wody w wodomierze, jako podstawy ustalania ilo-ści pobranej wody.

W gminie, co jest zjawiskiem korzystnym, nie występują wodochłonne zakłady produkcyjne czy usługowe. Na cele produkcyjne zuŜyto z wodociągów gminnych w 2003 r. zaledwie 16,0 dam3 wody, co stanowi 6% ogólnej ilości wody dostarczonej odbiorcom. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe część podmiotów gospodarczych korzysta z własnych studni. RównieŜ średnie zuŜycie wody na 1 mieszkańca w gospodarstwach domowych w 2003 roku było niskie i wyniosło 62 l/M·d, przy czym część mieszkańców korzysta dalej z przydomowych studni wykorzystując wodę do celów gospodarczych. Straty wody w sieci w 2003 r. były równieŜ niskie i wyniosły 19,8 dam3/rok wo-dy, co stanowi ok. 7% ogółu wody pobranej z ujęć zlokalizowanych na terenie gminy i zakupionej w gminie Alwernia. Wielkość ta ściśle związana z ilością, rodzajem i cza-sem trwania awarii na sieci była w poprzednich latach znacznie wyŜsza. Aktualnie naj-bardziej awaryjne odcinki sieci wymagające wymiany znajdują się na terenie miejsco-wości Czernichów i Rybna. Pomimo stosunkowo niskiego zuŜycia wody w gminie, ze względu na znaczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych i stosunkowo niewielkie przepływy cieków odwadniających gminę naleŜy stale dąŜyć do racjonalizacji uŜytkowania wód podziem-nych, szczególnie wód pochodzących z GZWP nr 326. Oszczędności naleŜy przede wszystkim szukać w zmniejszeniu ilości wody pobieranej z własnych studni głębino-wych przez poszczególne podmioty gospodarcze. Wymagane jest w pierwszej kolejno-ści zmniejszenie zuŜycia wody na potrzeby rolnictwa i hodowli. 4.5. Ochrona przeciwpowodziowa Łączna długość wałów wiślanych w gminie Czernichów wynosi 18,138 km, w tym:

• Kamień – 2,425 km • Rusocice – 1,575 km • Kłokoczyn – 5,890 km • Czernichów – 2,979 km • Wołowice – 5,269 km.

Urządzenia towarzyszące to 16 sztuk śluz wałowych. Obwałowania zabezpieczają równieŜ częściowo przed wylaniem potok:

• Rudno (dopływ Wisły) – wał cofkowy lewy i prawy na długości 2,23 km, • Rybnianka (dopływ Rudna) – uregulowany na odcinku 1,9 km, • Stracha (dopływ Wisły) – obwałowany na długości 5,57 km.


55

Do duŜych zbiorników wodnych o funkcji przeciwpowodziowej, zlokalizowanych poza granicami gminy, a nawet województwa małopolskiego, mających wpływ na stany wody w Wiśle na analizowanym terenie naleŜą zbiorniki: Goczałkowice oraz Tresna, Porąbka i Czaniec (kaskada Soły). W trakcie budowy jest zbiornik Świnna Poręba na rzece Skawie. W latach 1997-2000 wyremontowano w gminie lewy wał rzeki Wisły poprzez dogęszczenie na długości 12 432 mb, w tym:

• Rusocice – 1,575 km • Kłokoczyn – 5,890 km • Czernichów – 2,979 km • Wołowice – 1,988 km.

Stanowi to 68,5% całej długości wałów na terenie gminy Czernichów. Do remontu pozostało: w Kamieniu 2,425 km w Wołowicach 3,281 km. Dogęszczono równieŜ prawy wał potoku Rudno na długości 1,086 km oraz lewy wał na odcinku 232 m oraz wyremontowano 7 szt. śluz wałowych w lewym wale rzeki Wisły. W ramach ochrony przeciwpowodziowej przewiduje się budowę zbiornika małej retencji na potoku Rudno we wsi Przeginia Duchowna (mapa 1:25 000). Jest to bardzo waŜna inwestycja dla gminy. Wykaz obiektów wymagających szczególnej ochrony przed powodzią zestawiono w poniŜszej tabeli 26. Tabela 26. Obiekty wymagające szczególnej ochrony

Lp. Miejscowość / przysiółek Nazwa obiektu

1. Czernichów / Pasieka przeprawa promowa na rzece Wiśle w ciągu drogi powiatowej

2. Czernichów Internat Zespołu Szkół Rolniczych + Osiedle Pasieka – 200 osób

3. Czernichów Ośrodek Zdrowia

4. Kamień / Podgórki odcinek rzeki Wisły bez obwałowań na długości 500 m

5. Rusocice Stacja Uzdatniania Wody

6. Rusocice Kłokoczyn Wołowice

szkoły podstawowe

7. Wołowice Gminny Ośrodek Kultury

8. Rusocice kościół

9. Czernichów / Studzienki stacja paliw

Według informacji Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie, który ma w swych kompetencjach obwałowania przeciwpowodziowe w najbliŜszych programach nie przewiduje się dalszego remontu wałów w gminie Czer-nichów. Wały przewidziane do modernizacji posiadają najczęściej następujące wady:

– nadmierną przesiąkliwość przez korpus i podłoŜe, – zniszczone skarpy, – niesprawne urządzenia współdziałające.

Skuteczność ochrony przed powodzią zaleŜy od kompleksu działań w tym zakre-sie, na który składają się zadania ograniczające wielkość i zasięg wezbrań oraz zadania dotyczące gospodarki przestrzennej na terenach naraŜonych na niebezpieczeństwo po-


56

wodzi. Sprawą szczególnie istotną jest bowiem zapewnienie bezpieczeństwa mieszkań-ców i ich mienia między innymi poprzez właściwe kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych i terenów zalewowych, ograniczenia dotyczące lokali-zacji obiektów planowanych na obszarach zagroŜenia powodziowego, zalecenia tech-niczne dla obiektów juŜ istniejących na tych terenach, zmianę ich funkcji uŜytkowych itp. Konieczne jest równieŜ wspieranie wszelkich działań lokalnych zmierzających do zwiększenia naturalnej retencji zlewni poprzez kształtowanie pokrycia terenu sprzyjają-cego retencji wód (prowadzenie zalesień, ograniczanie wyrębów drzew) i stosowanie metod agrotechnicznych w rolnictwie sprzyjających retencji glebowej i ograniczających spływ powierzchniowy. Gmina Czernichów bierze udział w programie „Bezpieczny wał w województwie małopolskim”. W ramach programu prowadzone są prace w zakresie koszenia obwało-wań, odmulania dopływów i odpływów, zabezpieczania korony wałów itp. 4.6. Energochłonność i energia odnawialna W celach ustanowionych dla kraju – II Polityka Ekologiczna Państwa zakłada:

• ograniczenia zuŜycia energii o 50% w stosunku do 1990 roku i 25% w sto-sunku do 2000 roku w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produk-cji lub PKB,

• podwojenie wykorzystania energii odnawialnej w 2010 roku w stosunku do 2000 roku.

Realizacja pierwszego z nich na terenie gminy moŜe być związana głównie z sek-torem komunalno-bytowym, tj. działaniami ograniczającymi straty ciepła w budynkach – w pierwszym rzędzie – uŜyteczności publicznej oraz zapewnieniem budowy sieci ga-zowej w całej gminie, umoŜliwiającej instalację wysokosprawnych termicznie urządzeń grzewczych. Natomiast per saldo nie zakłada się redukcji zuŜycia energii elektrycznej w gospodarstwach domowych na drodze wymiany urządzeń na energooszczędne, gdyŜ działania te pokrywać będzie prognozowany wzrost zuŜycia energii w związku z roz-szerzeniem się potrzeb energetycznych gospodarstw. Drugi z celów ogólnokrajowych, zakładany równieŜ w POŚ województwa mało-polskiego i powiatu krakowskiego, wymaga szczególnej analizy moŜliwości (uwarun-kowań) wykorzystania róŜnorodnych form tej energii na terenie gminy. Wstępny przegląd uwarunkowań naturalnych występujących w gminie wskazuje, Ŝe moŜliwości te tkwią w produkcji biomasy, która moŜe być następnie wykorzystana energetycznie. Odpowiada to przewidywaniom krajowym, zakładającym, Ŝe osiągnięcie celu nastąpi głównie dzięki przetworzeniu i produkcji w rolnictwie materiałów roślin-nych jako nośników energii. Istniejące warunki klimatyczne gminy ograniczają pozyskanie energii wiatrowej i słonecznej biorąc pod uwagę efektywność ekonomiczno-ekologiczną tych inwestycji (ilość dni słonecznych, częstość prędkościowa wiatrów na wysokości 30 m n.p.t.) Ponadto, powaŜnym czynnikiem ograniczającym lokalizację energetyki wiatrowej jest obecność terenów chronionych przyrody i cennych krajobrazowo.


57

Wyniki przeglądu potencjału technicznego i ekonomicznego dla róŜnych źródeł i nośników energii odnawialnej w gminie zestawiono w tabeli. Oszacowanie ilościowe potencjalnej energii przeprowadzono według zaleŜności:

E = A x P x Q x η / 3600 gdzie:

A – powierzchnia potencjalnego obszaru lub długość dróg (ha, km) do wyko-rzystania OZE

P – współczynnik przeliczeniowy wydajności uprawy lub nośnika energe-tycznego [kg·s·m/ha, m3/ha]

Q – wartość energetyczna nośnika [GJ/t, MJ/kg·s·m] η – sprawność przemiany energetycznej urządzeń (%) 3600 – wsp. przeliczeniowy z GJ na GWh

Tabela 27. Zestawienie potencjału technicznego i ekonomicznego odnawialnych źródeł energii (GWh/rok)

Rodzaj nośnika (źró-dła)

Potencjał energetyczny odnawialnych źródeł energii

Potencjał techniczno-

ekonomiczny

Uwagi

Kolektory słoneczne ─ niska liczba godzin w roku z usłoneczniniem, ewentualnie jako uzupełniające źródło energii OZE

Energia wodna ─ brak predyspozycji naturalnych

Energia wiatrowa ─ wysoka częstość cisz

Energia geotermalna ─ brak warunków naturalnych

Słoma 5,1 do wykorzystania w duŜych gospodarstwach rolnych

z potencjalnej powierzchni 350 ha w gospodarstwach rolnych powyŜej 5 ha

Odpady drzewne 1,4 organizacja skupu i przetworzenia drewna, zamiana starych kotłów węglowych na drewno odpadowe (zrębki)

z lasów – 1490 ha – 1,23 GWh/r

z sadów – 96 ha – 0,05 GWh/r

z dróg – 43 km (144x0,3) – 0,09 GWh/r

Uprawy energetyczne 14,4 zakładana powierzchnia gruntów na po-trzeby OZE – ok. 360 ha

Biogaz wysypiskowy ─ brak obiektów do pozyskania takiej energii

Biogaz z oczyszczalni ścieków

─ brak jest uzasadnienia ekonomicznego pozyskiwania energii z małych oczyszczalni, jakie są lub będą w gminie

Spalanie osadów z oczyszczalni

0,6 spalarka zainstalowana w jednej z oczysz-czalni

z 3 oczyszczalni (stan projektowany)

Biogaz rolniczy ? do zastosowania w celach demonstracyjnych np. Szkole Rolniczej w Czernichowie Razem 21,5


58

Niewątpliwie największy potencjał OZE na terenie gminy tkwi w uprawach ener-getycznych. MoŜliwości wykorzystania energii odnawialnej moŜna jednak zwiększyć realizu-jąc wspólną politykę w obrębie kilku najbliŜszych gmin. 4.7. Ochrona powietrza atmosferycznego ChociaŜ na terenie gminy nie znajdują się emitory o duŜej uciąŜliwości dla śro-dowiska i ludzi to zapewnienie wysokiego poziomu ochrony powietrza wobec istnieją-cych uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych jest jednym z celów polityki ekolo-gicznej. Do pierwszych naleŜy sąsiedztwo z bliskimi źródłami przemysłowymi w sektorze zachodnim i południowo-wschodnim (Skawina), w pobliŜu których występują przekro-czenia stęŜeń dopuszczalnych (Skawina – wartości średnioroczne i 24-godzinne pyłu PM10) oraz napływ z dalej połoŜonych duŜych obszarów emisji Krakowa i Śląska. Wśród wewnętrznych czynników pogarszających stan czystości powietrza naj-waŜniejszym pozostaje niezgazyfikowanie ponad 3/4 obszaru gminy, przez co więk-szość gospodarstw korzysta ze źródeł ciepła opalanych najczęściej niskogatunkowym węglem, dającym w miejscu jego spalania wysoki poziom stęŜeń dwutlenku siarki, py-łów i wielu innych substancji szkodliwych dla zdrowia. Mimo dostępności i wzrostu zuŜycia innych paliw; gazu propan-butan, oleju opałowego, niskie koszty wytwarzania energii uzyskiwanej z węgla są dodatkowym elementem ograniczającym zastosowanie tych nośników energii. Zapewnienie wysokiego poziomu ochrony powietrza ze względu na ochronę przy-rody i zdrowie ludzi wymaga wielokierunkowych działań w gospodarce komunalnej, transporcie oraz hodowli i rolnictwie. Związane jest takŜe z rozwojem na terenie gminy róŜnorodnych form wykorzystania energii odnawialnej opartej na produkcji biomasy i wykorzystaniu odpadów drzewnych. Uzyskanie odpowiednich standardów jakości powietrza stwarza równieŜ podsta-wy do trwałego intensyfikowania funkcji turystyczno-rekreacyjnych na terenie gminy. Jednym ze sposobów wdraŜania do realizacji celów ochrony powietrza jest pod-niesienie społecznej świadomości proekologicznej i przedstawienie szkodliwego od-działywania zanieczyszczeń z sektora komunalno-bytowego, transportu, substancji or-ganicznych z hodowli i spalania resztek poŜniwnych lub wypalania traw. Obok tego niezbędne jest finansowe wspieranie właścicieli posesji uŜytkujących paliwa ekologicz-ne poprzez zwolnienia ich z części lub całości podatku od nieruchomości lub dopłat do inwestycji modernizacyjnych nieekologicznych źródeł ogrzewania. Wiodącą rolę w realizacji celu mieć będą organy gminy realizujące w pierwszym rzędzie program modernizacji źródeł ciepła i termomodernizacji w budynkach naleŜących do majątku gminy; szkolnictwa i opieki zdrowotnej. W sektorze transportu wiodącym działaniem jest zmniejszenie uciąŜliwości ruchu w obszarze zabudowanym (obwodnica Czernichowa) i poprawa stanu technicznego dróg powiatowych i gminnych (zwiększenie udziału dróg z nawierzchniami bitumicz-nymi). W sektorze rolno-hodowlanym działania sprzyjające poprawie jakości powietrza obejmować będą:


59

• promowanie zachowań zgodnych z Kodeksem dobrej praktyki rolniczej (w tym gospodarowania gnojowicą, paszami i kiszonkami) oraz

• stosowanie dla nowych obiektów produkcyjnych zasad lokalizacyjnych i bezpiecznych norm odległościowych zapewniających w otoczeniu dochowanie standardów substancji odorowych przewidzianych dla funkcji mieszkaniowych lub rekreacyjnych.

5. LISTA PRIORYTETÓW KRÓTKOOKRESOWYCH I ŚREDNIOOKRESOWYCH

Do głównych zadań własnych, zgodnie z kompetencjami samorządu gminnego w zakresie ochrony środowiska naleŜy:

� gospodarka odpadami komunalnymi, � zaopatrzenie w wodę dla celów komunalnych, � oczyszczanie ścieków komunalnych, � tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki przestrzennej, � tworzenie niektórych obszarów chronionych, � ochrona i tworzenie terenów zieleni parkowej, � wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania tere-

nu, � prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych.

Wiele z działań, wymaga czynnego uczestnictwa gminy na poziomie zadań koor-dynowanych, realizowanych przez róŜne podmioty gospodarcze bądź przez samorząd powiatowy. Do nich naleŜą: oszczędna gospodarka zasobami naturalnymi takimi jak woda, nośniki energii, wzrost lesistości, rozwój obszarów szczególnie chronionych, lokalizacja przemysłu, gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami komunal-nymi, zbiórka odpadów niebezpiecznych, rozwój zaplecza turystyczno-rekreacyjnego, usprawnienie ruchu i optymalizacja transportu publicznego. Bardzo waŜnym tematem jest edukacja ekologiczna, gdzie udział gminy wymaga zdefiniowania form współpracy z władzami powiatu i pozarządowymi organizacjami, w tym ekologicznymi. CEL GŁÓWNY I

OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJO-NALNE U śYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY

W celu operacyjnym I/1 – „Ochrona przyrody i krajobrazu” przewiduje się realizację następujących działań: • do roku 2006:

– zwiększenie powierzchni obszarów objętych ochroną prawną (zgodne z „Planami ochrony...”),


60

– ograniczenie do niezbędnego minimum przekształceń na obszarze ko-rytarza ekologicznego o znaczeniu międzynarodowym „Dolina Górnej Wisły”,

– przestrzeganie wymogów wynikających z Planu Ochrony Zespołu Ju-rajskich Parków Krajobrazowych oraz współpraca przy wyznaczaniu i ochronie ostoi przyrodniczych w ramach europejskiej sieci obszarów NATURA 2000;

• do roku 2011: – realizacja aktualnie opracowywanych projektów planów ochrony Par-

ków Krajobrazowych – Bielańsko-Tynieckiego i Rudniańskiego. W celu I/2 – „Ochrona i zrównowaŜony rozwój lasów” przewiduje się realizację dzia-łań: • do roku 2006:

– objęcie ochroną lasu bukowego na górze Chełm w Czernichowie – planowany rezerwat częściowy „Buczyna Czernichowska”;

• zadania ciągłe: – odnawianie drzewostanów i ich ewentualną przebudowę poprzez do-

stosowywanie składu gatunkowego do warunków siedliskowych, – zalesianie gruntów porolnych i nieuŜytków, – nadzór nad lasami prywatnymi.

W celu I/3 – „Ochrona wód podziemnych i prawidłowe kształtowanie stosunków wodnych” widzi się potrzebę: • do roku 2006:

– rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków w Przegini Duchow-nej,

– budowy oczyszczalni ścieków w Wołowicach, – budowy kanalizacji sanitarnej w Wołowicach i Nowej Wsi Szlachec-

kiej, – rozbudowy kanalizacji sanitarnej w Czernichowie, – zmniejszenia wykorzystania wód podziemnych dla potrzeb rolnictwa

i hodowli, – szczególnej ochrony GZWP nr 326, – ograniczenia spływu zanieczyszczeń azotowych ze źródeł rolniczych, – przestrzegania zasad zagospodarowania w obrębie ustanowionych

stref ochronnych ujęć wody, – kontroli szczelności szamb i wywozu ścieków, – przeciwdziałania lokalnemu obniŜaniu się zwierciadła wód podziem-

nych, – budowy kanalizacji deszczowej zgodnie z obowiązującymi przepisa-

mi, – budowy systemu monitorowania i informacji o jakości wód;

• do roku 2011 i dalej: – budowy kanalizacji sanitarnej w Zagaciu i Dąbrowie Szlacheckiej, – budowy oczyszczalni ścieków w Kłokoczynie,


61

– budowy kanalizacji sanitarnej w Kłokoczynie, Kamieniu, Rusocicach i w Przegini Narodowej,

– kontynuacja działań wyszczególnionych do realizacji do roku 2006. W celu I/4 – „Ochrona gleb” za priorytetowe uznaje się: • do 2006 roku:

– zintensyfikowanie programu odkwaszenia gleb na 86% powierzchni uŜytków rolnych i 57% areału w zakresie wapnowania.

W celu I/5 – „Racjonalne uŜytkowanie surowców i energii” najwaŜniejsze działania do 2006 i 2011 roku obejmą:

– ograniczanie strat energii w obiektach uŜyteczności publicznej; oświa-ty, zdrowia w drodze kompleksowych działań termomodernizacyj-nych; wymiany instalacji c.o., docieplenia ścian i wymiany stolarki okiennej na energooszczędną,

– wspieranie inicjatyw zorganizowania produkcji nośników energii od-nawialnej głównie biomasy i instalowania urządzeń grzewczych opar-tych o te nośniki (porozumienia międzygminne),

– sukcesywną wymianę urządzeń energochłonnych w obiektach gmin-nych z priorytetem zmiany oświetlenia ulicznego na energooszczęd-ne).

CEL GŁÓWNY II

POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I śYCIA MIESZKA Ń-CÓW

W celu II/1 – „Poprawa jakości wód powierzchniowych” widzi się potrzebę realiza-cji: • do roku 2006 oraz do roku 2011 i dalej:

– zadań wymienionych w celu „ochrona wód podziemnych i prawidło-we kształtowanie stosunków wodnych”, a dotyczących równocześnie ograniczenia niekorzystnych oddziaływań na wody powierzchniowe.

W celu II/2 – „Zapewnienie dostawy wody o wymaganej ilości i jakości” , widzi się dla poprawy jakości Ŝycia mieszkańców i standardów ich obsługi, potrzebę: • do roku 2006:

– budowy wodociągu Rybna – Morgi, – budowy pompowni wody w Dąbrowie Szlacheckiej, – poszukiwania i budowy ujęcia wody Dąbrowa Szlachecka – Wołowi-

ce, – modernizacji ujęć wody w Rybnej.


62

W celu II/3 – „Ochrona przed powodzią” widzi się potrzebę: • do roku 2006:

– budowy zbiornika małej retencji na potoku Rudno w Przegini Du-chownej,

– utrzymania wałów przeciwpowodziowych i urządzeń współdziałają-cych w dobrym stanie technicznym,

– remontu wałów przeciwpowodziowych we wsi Kamień i Wołowice, – zapewnienia dobrej droŜności koryt cieków naturalnych i rowów me-

lioracyjnych, – właściwego kształtowania zagospodarowania przestrzennego dolin

cieków i terenów zalewowych; • do roku 2011 i dalej:

– kontynuacji ww. działań, – zwiększenia naturalnej retencyjności poszczególnych zlewni.

W celu II/4 – „Uporz ądkowanie gospodarowania odpadami” zaleca się realizację następujących działań i/lub podstawowych zadań: • do roku 2006:

– zgodnie z Uchwałą XXVIII/205/2000 Rady Gminy Czernichów nale-Ŝy: � prowadzić ewidencję właścicieli nieruchomości, którzy mają

zawarte umowy na wywóz odpadów komunalnych, � przeprowadzić analizę realizacji zawartych umów,

– wprowadzić system kar dla właścicieli nieruchomości lub podmiotów gospodarczych, którzy nie zawarli umowy na wywóz odpadów oraz dla osób nielegalnie pozbywających się odpadów,

– uzupełnienie systemu i zwiększenie ilości zbieranych selektywnie od-padów, szczególnie opakowaniowych z tworzyw sztucznych,

– wdroŜenie oddzielnego zbierania odpadów niebezpiecznych występu-jących w strumieniu odpadów z sektora komunalnego,

– uprzątnięcie i rekultywacja zielenią niską byłego składowiska odpa-dów w Zagaciu i przygotowanie terenu do planowanego zagospoda-rowania,

– bieŜąca likwidacja „dzikich” wysypisk, zwłaszcza w lasach i nad brzegami wód,

– rewaloryzacja wyrobisk po legalnych i nielegalnych piaskarniach i Ŝwirowniach, szczególnie gdy znajdują się w nich „dzikie” wysypi-ska odpadów;

• do roku 2011: – wykonanie punktu przeładunkowego odpadów oraz kwatery na odpa-

dy obojętne, głównie budowlane (teren byłego składowiska w Zaga-ciu),

– rozpatrzenie celowości i rentowności wybudowania obiektu do segre-gacji odpadów.


63

W celu II/5 – „Rewaloryzacja terenów zdegradowanych”: • do roku 2006:

– rewaloryzacja wyrobisk po legalnych i nielegalnych piaskarniach i Ŝwirowniach, szczególnie gdy znajdują się w nich „dzikie” wysypi-ska odpadów.

W celu II/6 – „Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza” za główne zadanie do reali-zacji w horyzoncie 2011 roku uwaŜa się objęcie gazyfikacją co najmniej połowy terenu gminy, w ramach zadań programu naprawczego jakości powietrza dla powiatu krakow-skiego oraz • do roku 2006:

– zmniejszenie uciąŜliwości komunikacyjnych (zanieczyszczenie po-wietrza, hałas) w Czernichowie, poprzez budowę obwodnicy na dro-dze nr 18292,

– wyznaczenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego obszarów przeznaczonych na wielkotowarową produkcję hodowlaną, uwzględniając oddziaływania tych obiektów na standardy jakości po-wietrza (analiza zanieczyszczeń i substancji odorowych);

• do roku 2011: – promowanie działań redukujących zanieczyszczenia powietrza w rol-

nictwie i hodowli wielkotowarowej, opartych na zasadach „Kodeksu dobrej praktyki rolniczej”,

– wyposaŜenie ponad połowy dróg gminnych w nawierzchnie bitumicz-ne,

– wspieranie działań podmiotów gospodarczych w modernizacji urzą-dzeń i instalacji wynikających z dostosowywania ich do nowych prze-pisów prawa i decyzji administracyjnych.

W celu II/7 – „Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu i ochrona przed promieniowaniem niejonizującym” , za podstawowe działania uznaje się: • do roku 2006:

– zredukowanie uciąŜliwości hałasu drogowego w Czernichowie po-przez wybudowanie obwodnicy w ciągu drogi powiatowej nr 18292,

– wystąpienie do Powiatowego i Wojewódzkiego Zarządu Dróg o wy-konanie przed planowanymi modernizacjami dróg analiz akustycz-nych w miejscach szczególnie naraŜonych i włączenie działań ochronnych do planów realizacyjnych przebudowy – w ramach obo-pólnych uzgodnień z gminą;

• do roku 2011: – ograniczenie niekorzystnych wpływów elektroenergetycznych linii

napowietrznych poprzez stopniową wymianę istniejących linii napo-wietrznych średniego i niskiego napięcia na linie kablowe.


64

CEL GŁÓWNY III EFEKTYWNE ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM

W celu III/1 – „Monitoring realizacji Gminnego Programu Ochrony Środowiska i Gminnego Planu Gospodarki Odpadami” przewiduje się: • w roku 2006:

– weryfikację realizacji Programu i Planu według ustawy Prawo ochro-ny środowiska oraz wytycznych organów nadrzędnych z doprecyzo-waniem zadań przewidzianych do wykonania w perspektywie 2011 r. dla GPOŚ i 2014 r. dla GPGO,

– coroczną kontrolę postępów zaawansowania Programu i Planu według wskaźników monitorowania przyjętych w obecnym projekcie.

W celu III/2 – „Rozwój monitoringu środowiska” zakłada się: • do roku 2011:

– podjęcie działań na rzecz budowy elektronicznej bazy monitorowania stanu środowiska sprzęŜonej z bazami jednostek kontrolujących: WIOŚ i Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Krakowie,

– objęcie przez WIOŚ w ramach monitoringu regionalnego badań stanu jakości wód podziemnych GZWP 326 i wód powierzchniowych na potoku Rudno,

– prowadzenie monitoringu na terenie byłego składowiska odpadów w Zagaciu k/ Czernichowa o zakresie i częstotliwości badań zgod-nych z odnośnym Rozporządzeniem Ministra Środowiska (Dz. U. 02.220.1858).

W celu III/3 – „Edukacja ekologiczna” zakłada się zwiększenie stanu świadomości i edukacji ekologicznej młodzieŜy i mieszkańców na rzecz zmiany zachowań sprzyjają-cych wdraŜaniu idei rozwoju zrównowaŜonego:

– realizację programu edukacji ekologicznej dla szkół podstawowych i gimnazjów (przedszkoli, szkół ponadpodstawowych),

– tworzenie kół ekologicznych w szkołach, – utrzymanie ścieŜek przyrodniczo-dydaktycznych, – działalność popularyzacyjną; prelekcje, wystawy i wydawnictwa pro-

ekologiczne, – wspieranie działań innowacyjnych gospodarki ekologicznej w rolnic-

twie, w tym gospodarstw ekologicznych, – szkolenia i pokazy ekologiczne upowszechniające zasady dobrej prak-

tyki rolniczej i działania proekologiczne w gminie. Działania te będą mieć charakter ciągły do 2006 i 2011 roku.

W celu III/4 – „Intensyfikacja współpracy ze społecznością oraz zwiększenie dostę-pu do informacji ” za główne działania przyjmuje się:

– uruchomienie informacji publicznej o jakości wód pitnych i stanie tych wód w zbiornikach wodnych będących kąpieliskami.


65

6. HARMONOGRAM WRAZ Z KOSZTAMI REALIZACJI PROGRAMU ORAZ ŹRÓDŁA JEGO FINANSOWANIA

6.1. ZałoŜenia szacowania kosztów Koszty realizacji Programu ochrony środowiska zostały oszacowane na podstawie danych zebranych od gminy i jednostek, które w przyszłości będą realizowały poszcze-gólne zadania. Stopień wiarygodności danych uzaleŜniony jest od rzetelności przekaza-nych informacji. W przypadku braku danych, niezaleŜnie od powodów ich braku – koszty zostały oszacowane metodą ekspercką przez analogię z podobnymi przewidywanymi przedsię-wzięciami. Wszystkie koszty zostały podane na poziomie cen bieŜących roku 2004. NaleŜy uwzględnić moŜliwość zmian określonych kwot ze względu na zmianę zakresu realizacji poszczególnych przedsięwzięć, na działanie konkurencyjnego efektu przetargów oraz na ostateczne moŜliwości finansowe instytucji realizujących poszcze-gólne cele szczegółowe. Oprócz tego zdecydowana większość środków funduszy pomocowych nie została jeszcze przydzielona na zadania. Z wszystkich wymienionych racji – koszty realizacji programu oraz ich rozdział na cykle krótkookresowy i średniookresowy naleŜy przyjmować jako dane szacunkowe, a nie ostateczne. 6.2. Źródła finansowania i warunki udzielania pomocy publicznej Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami pochodzić mogą z następujących źródeł:

– środków własnych gminy i przedsiębiorstw (podmiotów gospodarczych), – pozabudŜetowych instytucji publicznych (fundusze ekologiczne), – sektora prywatnego (banki, fundusze, leasing), – funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych UE, – innych organizacji międzynarodowych np. ONZ.

Podstawowymi formami finansowania są zobowiązania finansowe (kredyty, po-Ŝyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe i dotacje. Mogą one przybierać formy łączone np. przez uruchomienie linii kredytowych w bankach – z funduszy i fundacji ekologicznych. W związku z przyjęciem Polski do Unii Europejskiej powstała konieczność zmia-ny dotychczasowych zasad udzielania pomocy finansowej w postaci tzw. pomocy pu-blicznej. Wobec tego, Ŝe ustawa Prawo ochrony środowiska określa jedynie podstawy prawne pomocy państwa, a nie warunki jej udzielania, konieczne było systemowe ure-gulowanie prawne odpowiadające wytycznym opracowanym przez Komisję Europejską UE. NajwaŜniejszymi aktami w tym zakresie są:

1) Ustawa z dnia 20 marca 2002 r. o finansowym wspieraniu inwestycji (Dz. U. Nr 41, poz. 363) – określająca zasady i formy udzielania wsparcia finanso-


66

wego przedsiębiorstwom dokonującym nowych inwestycji lub tworzącym nowe miejsca pracy związane z tymi inwestycjami,

2) Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowa-niu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 141, poz. 1177) – określająca warunki dopuszczalności, zasady udzielania oraz nadzorowania pomocy społecznej dla przedsiębiorców.

Na podstawie pierwszej w ww. ustaw wydane zostały akty prawne regulujące:

– szczegółowe kryteria udzielania wsparcia finansowego nowej inwestycji – Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 września 2003 r. (Dz. U. Nr 165, poz. 1600),

– szczegółowy tryb składania wniosków o udzielenie wsparcia finansowego nowej inwestycji (Dz. U. Nr 85, poz. 771),

– szczegółowy tryb i terminy udzielania i odmowy udzielania wsparcia finan-sowego nowej inwestycji (Dz. U. Nr 85 poz. 771).

Art. 10 ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy społecznej dla przedsiębiorców, stanowi, Ŝe pomoc moŜe być udzielona, jeśli równocześnie: 1) jest przeznaczona w przypadkach inwestowania lub tworzenia nowych miejsc pracy, 2) jej wartość, czas trwania oraz zakres są proporcjonalne do rangi rozwiązywanego

problemu oraz, o ile nie pozostaje to w sprzeczności z zasadą, o której mowa w pkt. 4, jest udzielana w częściach,

3) przynosi korzyści społeczne – po uwzględnieniu kosztów związanych z jej udziele-niem – większe niŜ korzyści moŜliwe do osiągnięcia bez jej udzielenia, przy uwzględnieniu związanych z tym kosztów.

Stosownie do ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy pu-blicznej dla przedsiębiorców wydane zostały następujące akty prawne: 1) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalno-ści pomocy publicznej przeznaczonej na ochronę środowiska (Dz. U. Nr 231, poz. 1938), które określa szczegółowe warunki udzielania oraz maksymalne wielko-ści pomocy publicznej przeznaczonej na ochronę środowiska.

2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 października 2002 r. w sprawie dopusz-czalności pomocy publicznej udzielanej na prace badawczo-rozwojowe (Dz. U. Nr 186, poz. 1546). W szczególności istotny jest §4 ust. 3 pkt 1-2 dotyczący udzie-lania pomocy na prace badawczo-rozwojowe objęte europejskim programem badań i rozwoju.

3) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowe-go zakresu informacji przedkładanych organowi nadzorującemu w celu wydania opinii o planowanej pomocy publicznej (Dz. U. Nr 1 poz. 1).

Przepisy te muszą być stosowane przy rozpatrywaniu wniosków przedsiębiorców o sfi-nansowanie prac z funduszy NFOŚiGW i Eko-funduszu, jak teŜ innych istniejących organów pomocowych. Od maja 2004 r., konieczne jest stosowanie wypracowanych przez Komisję Europejską – obowiązujących „Wytycznych w sprawie pomocy publicz-nej przeznaczanej na ochronę środowiska z 2001 r. (2001/C37/03). Pomoc publiczna dla przedsiębiorców przekraczająca 100 000 euro wymaga bezpośredniej zgody Komisji Europejskiej.


67

6.2.1. Krajowe źródła finansowania Programu Fundusze ekologiczne Krajowy system funduszy ekologicznych funkcjonuje na poziomie krajowym – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), na po-ziomie regionalnym – jako wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, powiatowym – jako powiatowe fundusze i gminnym – jako gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zasady funkcjonowania funduszy określa ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), a szczegółowe zasady gospodarki finansowej NFOŚiGW oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej – rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2002 r. (Dz. U. Nr 230, poz. 1934). Ustawą z dnia 3 października 2003 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowi-ska oraz niektórych ustaw (Dz. U. Nr 190, poz. 1865), wprowadzone zostały przepisy rozszerzające zakresy finansowania przedsięwzięć przez WFOŚiGW oraz NFOŚiGW. Środki funduszy przeznacza się na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównowaŜonego rozwoju i polityki ekologicznej pań-stwa oraz na współfinansowanie projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych i działań realizowanych z udziałem środków pochodzących z Unii Europejskiej nie pod-legających zwrotowi. Środki funduszy mogą być takŜe przeznaczane na współfinansowanie projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych i działań realizowanych z udziałem środków bezzwrotnych pozyskiwanych w ramach współpracy z organizacjami międzynarodo-wymi oraz współpracy dwustronnej. EkoFundusz Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają przynieść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale takŜe wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej, a nawet światowej. Wszystkie projekty dofinansowywane ze środków funduszu moŜna podzielić na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz przyrodnicze. W statucie EkoFunduszu wśród pięciu sektorów ochrony środowiska znajdują się takie dziedziny priorytetowe jak:

– ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu, – ochrona zasobów wody pitnej i dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku, – ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona

klimatu), – ochrona róŜnorodności biologicznej, – gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.

EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych poŜyczek lub/i bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansową uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyj-nej), a w dziedzinie ochrony przyrody równieŜ projekty nieinwestycyjne. Maksymalna kwota, jaką moŜe otrzymać jednostka samorządowa o najniŜszym dochodzie ogółem na mieszkańca wynosi 45% nakładów na projekt. Dla gmin zalicza-jących się do grupy o największym dochodzie na mieszkańca udział w kosztach projek-


68

tu będzie wynosił do 5%. W przypadku jednostek gospodarczych kwota ta wynosi 15%, a dla instytucji charytatywnych, organizacji społecznych do 30% kosztów przedsię-wzięcia. W uzasadnionych przypadkach na dofinansowanie projektów przyrodniczych przez fundusz moŜe osiągnąć wielkość 80% nakładów własnych inwestora. W dziedzi-nie ochrony róŜnorodności biologicznej EkoFundusz wspiera działania mające na celu ochronę bądź renaturyzację ekosystemów najcenniejszych z przyrodniczego punktu widzenia oraz ochronę gatunków roślin i zwierząt zagroŜonych wyginięciem lub stano-wiących gatunki tarczowe. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu wi-dzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać poŜyczkę lub/i dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczeń, a takŜe za-pewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem Eko-Funduszu. EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych i eduka-cyjnych, konferencji i sympozjów, tworzenia i prowadzenia systemów monitoringu śro-dowiska, wszelkiego rodzaju studiów i opracowań oraz tworzenia dokumentacji projek-towej. Ze środków EkoFunduszu nie mogą takŜe korzystać te przedsięwzięcia, które kwalifikują się do wsparcia ze środków funduszów strukturalnych i spójności Unii Eu-ropejskiej. 6.2.2. Fundusze przedakcesyjne UE i inne Fundusze przedakcesyjne obejmują 3 programy: PHARE 2 (Program Pomocy Polsce i Węgrom w Restrukturyzacji Gospodarki), ISPA (Instrument przedakcesyjnej polityki strukturalnej), SAPARD (Działania Przedakcesyjne na Rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiej-

skich). Do innych funduszy moŜna zaliczyć: program Life dostępny dla członków UE, jak i krajów Europy Wschodniej i Środkowej oraz Fundusz Globalnego Środowiska (GEF) zarządzany przez agendy ONZ. Fundusz ISPA Podstawowym celem funduszu ISPA jest współfinansowanie projektów inwesty-cyjnych z dziedziny ochrony środowiska i transportu, w szczególności z przeznacze-niem na inwestycje gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i ochrony jako-ści powietrza, głównie dla zwiększenia dostosowania polskich standardów do standar-dów określonych w prawie UE. Inwestycje realizowane z tego funduszu muszą być realizowane zgodnie ze stan-dardami i normami UE. Podstawę prawną programu ISPA stanowi Rozporządzenie Ra-dy Unii Europejskiej Nr 1267 z 21 czerwca 2000 r. Fundusz jest instrumentem finanso-wym do realizacji celów określonych w dokumencie „Partnerstwo dla Członkostwa” oraz priorytetów wskazanych w Narodowym programie przygotowania do członkostwa w UE. O dofinansowanie mogą ubiegać się:


69

• gminy i ich zakłady budŜetowe lub przedsiębiorstwa komunalne będące spółkami prawa handlowego, ale pozostające w całości własnością gmin lub teŜ

• jednostki sektora publicznego takie jak: przedsiębiorstwa państwowe o charakterze uŜyteczności publicznej.

• Udział w dofinansowaniu projektów moŜe wynieść do 75% planowanych nakła-dów publicznych, w szczególnych przypadkach Komisja Europejska moŜe zwiększyć dofinansowanie do 85% kosztów projektu, lecz przynajmniej 25% wydatków winna zapewnić gmina. Program ten zarządzany jest przez Komisję Europejską, a za jego realizację w sektorze środowiska w Polsce odpowiadają Ministerstwo Środowiska i NFOŚiGW. Projekty ubiegające się o dofinansowanie w ramach funduszu ISPA powinny spełnić m.in. takie kryteria jak: • wielkość inwestycji musi wynosić co najmniej 5 mln euro, • wnioskodawcą – beneficjantem moŜe być wyłącznie podmiot publiczny (samo-

rząd terytorialny), • projekt winien spełniać normy UE w zakresie ochrony środowiska i transportu

określone następującymi dyrektywami: ochrony wód: 91/271/EWG, 80/778/EWG; odpadów: 75/442/EWG, 91/689/EWG; ochrony powietrza: 96/62/WE, 89/429/EWG, 94/67/WE,

• przedsięwzięcie jest zgodne z lokalnymi i regionalnymi programami ochrony śro-dowiska, analizą społecznych kosztów i korzyści musi wykazać korzyści netto dla społeczeństwa. Wskaźniki IRR i NPV powinny przekraczać próg opłacalności.

Od 2004 roku ISPA została zastąpiona Funduszem Spójności. Program PHARE Program PHARE (Program pomocy dla Polski i Węgier) rozszerzony w 2000 r. na inne państwa Europy Środkowowschodniej; ma na celu pomoc na rzecz integracji europejskiej w dostosowaniu prawa krajowego oraz wsparcie inwestycji głównie infra-strukturalnych w tym ochrony środowiska. Obecnie w ramach programu PHARE2 do-stępne są środki głównie na edukację ekologiczną i szkolenia przyznawane przez Komi-sję Europejską w Brukseli. Program SAPARD – Specjalny Program Akcesyjny Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Fundusz SAPARD słuŜy wsparciu dla rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. Ze środków funduszu SAPARD wspomagany jest rozwój i modernizacja infrastruktury wiejskiej, w tym takŜe w zakresie ochrony środowiska. Na liście działań, które mogą być finansowane z funduszu SAPARD są przede wszystkim przedsięwzięcia skierowa-ne na poprawę efektywności rynku rolnego, poprawę standardów jakościowych i zdro-wotnych produktów rolnych oraz tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach wiej-skich. Niemniej środki tego funduszu będą mogły, choćby pośrednio, wspomagać ochronę środowiska, np. w ramach rozwoju i poprawy infrastruktury wiejskiej, inwesty-cji w gospodarstwach rolnych czy programach zalesiania nieuŜytków rolnych. W rozpo-rządzeniu dotyczącym funduszu SAPARD zapisano, Ŝe działania wspomagane z jego środków muszą być realizowane z respektowaniem zasad dotyczących ochrony środo-wiska.


70

Dotychczas w ramach tego programu finansowane są cztery zadania inwestycyjne gminy, w tym w ramach Działania 3. „Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiej-skich”:

– budowa kanalizacji sanitarnej w Czułówku (2003) z dofinansowaniem na poziomie 49% wartości projektu 2.101,9 tys. zł,

– kanalizacja sanitarna w Przegini Duchownej, etap I i II w toku realizacji z dofinansowaniem I etap 74,3%, II etap – 62,2%,

i Działanie 4. „RóŜnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich” – budowa szlaku turystycznego w gminie i wydanie 2000 szt. egzemplarzy

mapy turystycznej (w toku realizacji). W uruchomieniu przez program SAPARD znajduje się Działanie 5. „Programy rolno-środowiskowe i zalesianie”. Fundusz LIFE Program LIFE utworzony w 1992 roku ma na celu wspieranie polityki ochrony środowiska Wspólnoty, podejmowanej przez państwa Unii Europejskiej, kraje Europy Środkowej i Wschodniej kandydujące do UE, a takŜe państwa trzecie leŜące u wybrzeŜy Morza Śródziemnego i Morza Bałtyckiego. Program LIFE składa się z trzech tematycznych komponentów: LIFE-Nature, LIFE-Środowisko i LIFE-Kraje Trzecie. Celem Programu jest wspieranie wdraŜania prawa wspólnotowego, wzmocnienie polityki w zakresie ochrony środowiska, jak równieŜ pomoc w rozwiązywaniu proble-mów związanych z wdraŜaniem i realizacją polityki ochrony środowiska. Program LIFE-Nature przeznaczony jest dla finansowania działań w zakresie ochrony przyrody tzn. działań „wymaganych dla zachowania lub odtworzenia natural-nych siedlisk i populacji gatunków dzikiej fauny i flory w stanie sprzyjającym ich ochronie” i dotyczy głównie wdraŜania Dyrektywy Ptasiej (79/409/EE) i Siedliskowej (92/43/EEC) Wspólnoty oraz w szczególności w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekolo-gicznej specjalnych obszarów ochrony – NATURA 2000 – której celem jest zachowa-nie i ochrona w naturalnym zasięgu najcenniejszych gatunków flory i fauny oraz ich siedlisk na terenie Wspólnoty. Środki dostępne w ramach Programu LIFE-Środowisko przeznaczone są na finan-sowanie innowacyjnych działań o charakterze pilotaŜowym i demonstracyjnym, których celem jest:

– włączenie zagadnień środowiskowych w rozwój oraz planowanie prze-strzenne, w tym obszarach zurbanizowanych,

– promowanie zrównowaŜonego zarządzania zasobami wód podziemnych i powierzchniowych,

– zminimalizowanie wpływu działalności gospodarczej na środowisko, – zapobieganie, recykling i racjonalna gospodarka strumieniami odpadów, – zmniejszenie środowiskowego wpływu produktów.

Dofinansowanie projektów odbywa się przez Komisję Europejską, do której po-winny być kierowane wnioski poprzez Departament Integracji Europejskiej Minister-stwa Środowiska. Dla programu LIFE-Nature maksymalny udział wsparcia UE wynosi 50%, a w szczególnych wypadkach do 75% – o ile projekt dotyczy ochrony siedlisk lub gatunków wskazanych w tzw. Dyrektywie Siedliskowej.


71

W ramach programu LIFE-Środowisko Komisja Europejska udziela dofinanso-wania do projektów w wysokości do 30% i do 50% (do 30% – dla projektów, które w przyszłości będą uzyskiwać dochód, do 50% – dla pozostałych projektów). Całkowite koszty projektów zgłoszonych do współfinansowania w ramach LIFE-Środowisko powinny mieścić się w kwocie od 1 mln do 5 mln euro, a w ramach pro-gramu LIFE-Nature Komisja Europejska preferuje nie mniej niŜ 500 tys. euro. NaleŜy dodać, Ŝe środki z funduszu LIFE-Środowisko są dostępne dla wszystkich osób fizycznych i prawnych zarejestrowanych w krajach Unii Europejskiej. Fundusz GEF Celem funduszu zarządzanego przez Bank Światowy UNEP i UNDP (agendy ONZ) jest osiągnięcie na świecie poprawy stanu środowiska naturalnego poprzez pro-gramy i projekty przyczyniające się do rozwiązywania problemów o charakterze glo-balnym w kluczowych dziedzinach:

• ochrony bioróŜnorodności (prawidłowe korzystanie i zarządzanie bioróŜno-rodnością w ekosystemach wód przybrzeŜnych, morskich i słodkich, eko-systemach leśnych i górskich, zintegrowane zarządzanie ekosystemami),

• zapobiegania zmianom klimatycznym (wykorzystywanie energii odnawial-nej, stosowanie energooszczędnych technologii, promowanie zrównowaŜo-nego transportu),

• ochrony zasobów wodnych (ograniczenie zagroŜenia dla wód międzynaro-dowych ze strony źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych i grunto-wych),

oraz degradacji ziemi, o ile ma to związek z wymienionymi wcześniej dziedzinami. W ramach funduszu działa Program Małych Dotacji. W Polsce rozpoczął on dzia-łalność od 1994 r. poprzez polskie biuro UNDP w Warszawie. Program ten skierowany jest głównie do organizacji społecznych i pozarządo-wych (nie tylko ekologicznych), formalnie zarejestrowanych i posiadających własne konto bankowe. W ramach programu przyznawane są dotacje do 50 tys. $. Program moŜe finansować najwyŜej do 50% wielkości zadań projektu na lokalne działania i in-westycje przyczyniające się do poprawy stanu środowiska naturalnego w wymienionych wyŜej dziedzinach. Aby otrzymać dotację projekt winien spełniać wymogi określone w Krajowej Strategii GEF/SGP i być zgodny ze Strategią Operacyjną GEF i odpowiednimi Progra-mami Operacyjnymi zatwierdzonymi przez GEF. 6.2.3. Fundusze strukturalne Unii Europejskiej Fundusze te przeznaczone są na tworzenie i rozwijanie wspólnej polityki UE przede wszystkim ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF). Fundusze strukturalne przeznaczone są na precyzyjnie zdefiniowane cele o cha-rakterze priorytetowym:

– 70% środków trafia do regionów zacofanych pod względem rozwoju, w któ-rych Ŝyje 22% mieszkańców Unii Europejskiej (cel 1 – EFRE, ESF, EAGFL, FIAF),


72

– 11,5% środków przeznacza się na gospodarczą i społeczną restrukturyzację obszarów strukturalnie zagroŜonych, w których Ŝyje 18% mieszkańców Unii (cel 2 – EFRE, ESF),

– 12,3% środków wspiera modernizacje systemów edukacyjnych oraz zatrud-nienie (cel 3 – ESF) poza regionami wymienionymi w celu 1.

Ponadto 5,35% środków trafia na inicjatywy wspólnotowe utworzone w ramach polityki strukturalnej:

– współpraca transgraniczna, ponadnarodowa i międzyregionalna (Interreg III), – zrównowaŜony rozwój miast i peryferii dotkniętych kryzysem (Urban II), – rozwój obszarów wiejskich poprzez inicjatywy lokalne (Leader+), – zwalczanie róŜnic i dyskryminacji na rynku pracy (Equal).

Przedsięwzięcia w dziedzinie ochrony środowiska będą realizowane w ramach tzw. SPO – dwóch strukturalnych Programów Operacyjnych przygotowanych na pod-stawie Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006;

– Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego – z fundu-szem strukturalnym UE na środowisko w latach 2004-2006,

– SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. Stanowią one dwa, spośród pięciu sektorowych programów operacyjnych, jakie tworzą tzw. Podstawy Wsparcia Wspólnoty dla Polski w latach 2004-2006. Tabela 28. Rodzaje projektów kwalifikujących się do dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regio-

nalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego

INFRASTRUKTURA OCHRONY ŚRODOWISKA

duŜe projekty o znaczeniu regionalnym słuŜące wzmoc-nieniu konkurencyjności regionów

INFRASTRUKTURA LOKALNA

projekty małych inwestycji o oddziaływaniu lokalnym na terenach wiejskich oraz w małych miastach (do 25 tys. mieszkańców)

zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków:

1. budowa i modernizacja sieci wodociągowych,

2. budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych,

3. budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody,

4. budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków,

5. budowa zbiorników umoŜliwiających pozyskanie wody pitnej;

budowa lub modernizacja urządzeń do odprowadza-nia i oczyszczania ścieków:

1. sieci kanalizacyjne, w tym podłączenie do sieci indywidualnych,

2. oczyszczalnie ścieków,

3. inne urządzenia do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania ścieków;

zagospodarowanie odpadów:

1. organizacja i wdraŜanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu,

2. wdraŜanie systemowej gospodarki odpadami komu-nalnymi (m. in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i fi-zycznej (mechanicznej) utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych składowisk; likwidacja „dzikich” skła-dowisk,

3. budowa i modernizacja spalarni odpadów niebez-piecznych;

budowa lub modernizacja urządzeń do zaopatrzenia w wodę:

1. sieci wodociągowe,

2. ujęcia wody (w tym ochrona ujęć i źródeł wody pitnej),

3. urządzenia słuŜące do gromadzenia, przechowywa-nia i uzdatniania wody,

4. urządzenia regulujące ciśnienie wody;


73

poprawa jakości powietrza:

1. modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposaŜenie ich w instalacje ogra-niczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazo-wych do powietrza,

2. przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów publicznych w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczenie „ni-skiej emisji”;

budowa lub modernizacja urządzeń do zaopatrzenia w energię:

1. urządzenia zaopatrzenia w energię,

2. lokalne systemy pozyskiwania energii z alternatyw-nych źródeł (energia wiatrowa, wodna, słoneczna, energia uzyskiwana z wykorzystania biomasy),

3. lokalne sieci elektroenergetyczne (reelektryfikacja),

4. gminne systemy oświetlenia ulic;

zapobieganie powodziom:

1. regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych itd.),

2. tworzenie polderów,

3. budowa i modernizacja wałów przeciwpowodzio-wych wraz z drogami dojazdowymi,

4. budowa i modernizacja małych zbiorników reten-cyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. „małej re-tencji”;

gospodarka odpadami stałymi:

1. budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów stałych,

2. budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opako-wań i nieuŜytych środków ochrony roślin,

3. likwidacja dzikich wysypisk,

4. kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmujące m.in. odbiór po-segregowanych odpadów od mieszkańców, odzy-skiwanie surowców wtórnych, recykling, kompo-stowanie odpadów organicznych itp.

wsparcie zarządzania ochroną środowiska:

1. opracowanie baz danych dotyczących lasów, jakości gleb, wód, powietrza,

2. tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń powie-trza w miastach oraz systemów informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń powietrza,

3. utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakości wód,

4. tworzenie map terenów zalewowych;

wykorzystanie odnawialnych źródeł energii:

budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury słuŜą-cej rozwojowi energii odnawialnej (energia wiatrowa, słoneczna, wodna, biomasa).

Beneficjantami końcowymi pomocy w ramach ZPORR są przede wszystkim samorzą-dy, stowarzyszenia oraz związki gmin i powiatów, instytucje naukowe, instytucje rynku pracy, agencje rozwoju regionalnego i instytucje wspierania przedsiębiorczości, a za ich pośrednictwem przedsiębiorstwa, w tym głównie małe i średnie. O dofinansowanie w ramach ZPORR mogą ubiegać się beneficjanci, którzy ze względu na mniejszą skalę oddziaływania nie kwalifikują się do Funduszu Spójności. Fundusz Spójności Głównym celem funduszu w zakresie ochrony środowiska jest wsparcie dla reali-zacji zadań publicznych wynikających z wdraŜania prawa Unii Europejskiej. Benefi-cjantami będą samorządy terytorialne i przedsiębiorstwa komunalne. Współfinansowa-nie z tego funduszu mogą uzyskać inwestycje o wartości ponad 10 mln euro z 6 dzie-dzin:

– poprawa jakości wód powierzchniowych,


74

– polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spoŜycia, – poprawa jakości powietrza, – racjonalizacja gospodarki odpadami, – ochrona powierzchni ziemi, – zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

W przeciwieństwie do innych funduszy ostateczne decyzje o dofinansowaniu po-szczególnych projektów podejmowane będą przez UE, natomiast za przygotowanie ich odpowiadają władze krajowe. Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospo-darki Wodnej przekazują propozycje inwestorów w postaci Karty potencjalnego przed-sięwzięcia do dofinansowania z Funduszu Spójności do Departamentu Integracji Euro-pejskiej, gdzie są oceniane pod względem spełnienia kryteriów wyboru Wykorzystania Funduszu Spójności na latach 2004-2006, skąd przekazywane są ostatecznie do komite-tu sterującego tym funduszem. Wśród tych inwestycji preferowane są w pierwszym rzędzie te przedsięwzięcia, które dotyczą największych skupisk ludności: Tabela 29.

gospodarka wodno-ściekowa gospodarka odpadami

priorytet I aglomeracje pow. 100 tys. RLM ośrodki powyŜej 200 tys. mk

priorytet II aglomeracje 15-100 tys. RLM ośrodki 150-200 tys. mk

priorytet III 2-15 tys. RLM ośrodki 100-150 tys. mk

priorytet IV ośrodki poniŜej 100 tys. mk

6.2.4. Inne formy pomocy finansowej Powszechną formą wsparcia finansowego są preferencyjne kredyty bankowe na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska lub fundusze celowe dla wybranych kie-runków inwestowania oferujące dotacje w postaci premii po ukończeniu inwestycji i uzyskaniu zakładanych efektów ekologicznych. � Preferencyjne kredyty, bez moŜliwości umorzeń, oferuje m.in. w największym zakresie Bank Ochrony Środowiska:

– w ramach linii kredytowych ze środków własnych NFOŚiGW na bu-dowę kanalizacji sanitarnej, małych i przydomowych oczyszczalni ścieków, zagospodarowanie odpadów oraz dostosowanie silników spalinowych w pojazdach komunikacji zbiorowej do paliwa gazowego lub ich wymiany na przyjazne środowisku),

– na urządzenia i wyroby słuŜące ochronie środowiska, – na rozwój agroturystyki, – na odnawialne źródła energii i kredyty długoterminowe, – na modernizacje oświetlenia, – na zaopatrzenie wsi w wodę,


75

– na urządzenia grzewcze (m.in. pompy ciepła, ciepło odpadowe), – inne, jak termomodernizacyjne lub inwestycje w formule „trzeciej

strony”. Dla gmin kredyty przyznawane są na poziomie 0,2 stopy kredytu refinansowego. Okres spłaty do 4 lat, moŜliwa karencja 1,5 roku. Odsetki są płatne od momentu uruchomienia kredytu. PoŜyczki i preferencyjne kredyty są zazwyczaj udzielane na krótkie okresy – do kilku lat. Powoduje to znaczne skumulowanie kosztów finansowych obsługi zadłuŜenia, skutku-jące znaczną podwyŜką cen usług (jeŜeli koszty finansowe są ich elementem) lub du-Ŝymi wydatkami z budŜetu gmin. Komercyjne kredyty bankowe – ze względu na duŜe koszty finansowe związane z oprocentowaniem, nie powinny być brane pod uwagę jako podstawowe źródła finan-sowania inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z poŜyczek preferencyjnych. Istot-ną formą pomocy dla mniejszych gmin (poniŜej 100 tys. mk) i inwestycji poniŜej 5 mln euro jest natomiast inicjatywa Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) polegająca na wsparciu banków komercyjnych np. ING Banku Śląskiego kwotą 100 mln euro przeznaczonych na finansowanie w postaci poŜyczek inwestycji związa-nych z unijnymi funduszami strukturalnymi. Okres spłaty moŜe wynosić 5-15 lat przy nawet 3-letniej karencji zadłuŜenia, co umoŜ-liwia samorządom zrealizowanie inwestycji, otrzymanie zwrotu części kosztów z unij-nej dotacji i następnie spłacanie zaciągniętej poŜyczki. Oprocentowanie tego kredytu ma być negocjowane indywidualnie. Beneficjenci otrzymywać mają darmową pomoc techniczną, w tym pieniądze na przy-gotowanie dokumentacji np. studium wykonalności. � Wspieranie przedsięwzięć w ramach ustanowionych przez państwo funduszy ce-lowych. Przykładem jest tu tzw. Fundusz Termomodernizacyjny zarządzany przez Bank Gospodarstwa Krajowego na warunkach ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych z późn. zm.). Celem funduszu jest zachęcenie uŜytkowników budynków mieszkalnych lub pod-legających jednostkom samorządu terytorialnego do działań umoŜliwiających w ich wyniku ograniczenie zuŜycia energii (strat energii w budynkach, sieciach zasilających), i zamiany konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne w tym energii odnawialnej. Na podstawie tzw. ulepszeń określających wielkość procentową zmniejszenia rocznego zapotrzebowania na energię lub strat rocznych energii pierwotnej w źródle ciepła lub w sieci – ustalonych w zweryfikowanym audycie energetycznym – bank kre-dytujący przedsięwzięcie po zakończeniu inwestycji przyznaje w porozumieniu z BGK premię w wysokości 25% wykorzystanego kredytu. Obecnie kredyty na te inwestycje udzielane są przez 17 banków, które posiadają stosowne umowy z BGK. Fundusz nie jest dostępny dla przemysłu i innych podmiotów wytwórczych lub handlu.


76

� Finansowanie przez stronę trzecią (TPF – Third Party Financing) to nowoczesny sposób wsparcia inwestycji energooszczędnych w sektorze przemysłowym polegający w skrócie na tym, Ŝe „strona trzecia”, którą jest wyspecjalizowana firma energetyczna (ESCO) wykłada określony kapitał na realizację projektu modernizacyjnego, a następ-nie przez okres zwykle kilkuletni cała róŜnica w ponoszonym przez uŜytkownika (wła-ściciela) koszcie, wynikająca z oszczędności energii, jest spłatą tego zobowiązania. Wysokość kosztów „zapłaty” w okresie spłaty nie moŜe przy tym przekraczać obciąŜeń jaką ponosił uŜytkownik przed modernizacją. � Emisja obligacji komunalnych jako emisja papierów wartościowych jest jeszcze jednym sposobem zadłuŜania w celu pozyskania kapitału. Obligacje mogą być emitowane w przypadku, jeŜeli dają szansę pozyskania środków taniej niŜ kredyty bankowe, a poŜyczki preferencyjne nie są moŜliwe do pozyskania. Dają one emitentowi środki na rozwój, a kupującemu obligacje korzystne uloko-wanie środków pienięŜnych na określony czas. Istnieje moŜliwość emisji obligacji na inwestycje słuŜące ochronie środowiska. W przypadku podmiotów szczególnie uciąŜliwych dla otoczenia obligacje mogą być odpowiednio uatrakcyjnione zobowiązaniem do radykalnego ograniczenia tej uciąŜli-wości. Podmiotowe obligacje mogą być nabywane z budŜetu terenowego, z Narodowego Fun-duszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz kupowane przez inne podmioty, odczuwające ekologiczną uciąŜliwość emitenta. Obligacja jest wyrazem zobowiązań przedmiotu emitującego i jednocześnie praw na-bywców obligacji do otrzymywania ich spłaty wraz z odsetkami i innych świadczeń o charakterze rzeczowym. Jest zatem zbliŜona do transakcji kredytowej w banku. 6.3. Harmonogram, koszty i sposoby finansowania zadań Programu


77

Tabela 30.

Lp. Cele główne / Cele operacyjne

Rodzaj działania / inwestycje Jednostki i podmio-

ty realizujące Termin

realizacji

Źródło finansowania

(tys. PLN)

Szacunkowe koszty w tys. PLN

Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

C E L I / 1

• Zadrzewienia, zakrzewienia i zadarnienia śródpolne właściciele gruntów

2006 środki własne

właścicieli

Urząd Gminy 50 50 W / K

• Konserwacja urządzeń melioracyjnych Zarząd Melioracji Wodnych

2006

→ dalej

Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych 100 100 K

C E L I / 2

w ramach celu teŜ zadania II/1

• Zalesianie gruntów klas V i VI, obszarów źródliskowych, wyrobisk itp. Zarząd Lasów Pań-stwowych

UG

2006

→ dalej

Zarząd Lasów Pań-stwowych

+ Urząd Gminy 100 100 W / K

• Objęcie ochroną prawną lasu bukowego na Górze Chełm w Czernichowie

Urząd Gminy

Urząd Marszałkow-ski

2006 Urząd Gminy 40 ─

W

C E L I / 3

w ramach celu teŜ zadania II/1

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Czernichowie – etap II UG 2004-2005

środki własne – 600

środki unijne – 650 1250 W

• Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Przegini Duchownej UG 2004


kredyt 80%

1 300 W

Z.P.O.R.R. – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Województwa Małopolskiego na lata 2004-2006 K – zadanie koordynowane W – zadanie własne


78




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Przegini Duchownej – etap I

UG 2004


środki pomocowe (SAPARD) 74,3%

604

1656

W

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Przegini Duchownej – etap II

UG 2004

środki własne – 1.047

środki pomocowe (SAPARD) 62,3%

1047

1683

W

• Budowa oczyszczalni ścieków w Wołowicach UG 2006 i 2007


Z.P.O.R.R. 75%

575

1725

200

600 W

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Wołowicach – etap I i II

UG 2005-2006


środki pomocowe (SAPARD) 75%

2750

8250

W

• Ograniczenie strat wody w sieci wodociągowej (wymiana najbardziej awaryj-nych odcinków w Czernichowie i Rybnej)

UG 2005 środki własne – 525

W

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Nowej Wsi Szlacheckiej UG 2009


Z.P.O.R.R. 75%

1 225

3 675 W

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Czernichowie – Pasieka UG 2008


Z.P.O.R.R. 75%

837

2 512 W

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Zagaciu UG 2009


Z.P.O.R.R. 75%

1 000

3 000 W


79




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Dąbrowie Szlacheckiej UG 2008


środki pomocowe 75%

700

2 100

W

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Czernichowie – Czernichówek UG 2008


dotacja 75% 4 500 W

• Budowa oczyszczalni ścieków w Kłokoczynie UG po 2009 brak danych W

• Budowa kanalizacji sanitarnej w Kłokoczynie, Kamieniu, Rusocicach i w Przegini Narodowej

UG po 2009 brak danych W

• Budowa oczyszczalni ścieków lub podłączenie do sieci kanalizacyjnej Zespołu Szkół w Czernichowie

ujęto w projekcie do Powiatu do 2010 brak danych 300 K

• Modernizacja płyty obornikowej w Zespole Szkół w Czernichowie Starostwo Powiatowe

do 2010 brak danych 70 K

• Budowa separatora w stacji paliw w Czernichowie firma „Szwagier” 2005 środki własne 12

• Przestrzeganie zasad zagospodarowania w obrębie ustanowionych stref ochron-nych ujęć wody

UG działanie

ciągłe środki własne W

• Kontrola szczelności szamb i wywozu ścieków UG działanie

ciągłe środki własne W

• Wspieranie budowy systemu monitorowania i informacji o jakości wód WIOŚ działanie

ciągłe środki własne i po-

mocowe K

• Wspieranie działań lokalnych w zakresie ochrony wód i prawidłowego kształto-wania stosunków wodnych

UG

działanie ciągłe środki własne

W

C E L I / 4

• Sukcesywne odkwaszanie gleb i wapnowanie właściciele gruntów

działania ciągłe

środki właścicieli brak danych K


80




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

C E L I / 5

• Ograniczanie strat ciepła w budynkach uŜyteczności publicznej poprzez działa-nia termomodernizacyjne obiektów: docieplania ścian, wymiany okien, moderni-zacji instalacji c.o., w tym: UG

działania ciągłe

środki własne,

fundusz termomo-dernizacyjny,

ZPORR

900 1 500 W

Modernizacja szkoły w Kamieniu (docieplanie elewacji, wymiana instalacji, c.o.) UG 2004

środki własne – 132,5

132,5

W

Modernizacja szkoły w Rybnej (wymiana instalacji c.o. i kotła) UG 2004-2005 środki własne – 175 700 ─ W

Odrestaurowanie centrum Czernichowa (zmiana oświetlenia ulicznego na energooszczędne)

UG 2004-2005 środki własne – 50 200 ─ ─

Remont szkoły w Czułówku (termomodernizacja obiektu) UG 2004 środki własne – 25 100 W

Remont szkoły w Kłokoczynie (wymiana kotła c.o. i instalacji c.o.) UG 2004 środki własne – 25 100 W

Remont szkoły w Czernichowie (wymiana okien, grzejników i pieca c.o.) UG 2004 środki własne – 12,5 50 W

Modernizacja szkoły w Nowej Wsi Szlacheckiej UG 2004 środki własne – 15 60 W

• Modernizacja i wymiana oświetlenia ulicznego na energooszczędne, w tym:

Odrestaurowanie centrum Czernichowa (zmiana oświetlenia ulicznego na ener-gooszczędne)

UG 2004-2005 środki własne – 50 200 ─ ─

• Kompleksowa termomodernizacja obiektów Zespołu Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Ustawicznego w Czernichowie:

– zmiana systemu c.o.,

– izolacja cieplna internatu i hali sportowej,

– wymiana stolarki okiennej w szkole i internacie.

Starostwo Powiatowe

do 2006 środki Starostwa – 20

fundusz termomo-dernizacyjny

ZPROW

400

200

210

K


81




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

C E L I I / 1

Zadania ujęte w celu I / 3

C E L I I / 2

• Budowa ujęcia wody i wodociągu Rybna – Morgi UG 2004


Z.P.O.R.R. – 150 200

W

• Budowa pompowni wody w Dąbrowie Szlacheckiej UG 2004


Z.P.O.R.R. – 45 60

W

• Poszukiwanie i budowa ujęcia wody Dąbrowa Szlachecka – Wołowice UG 2005


Z.P.O.R.R. 75 100

W

• Modernizacja ujęć wody w Rybnej UG 2005


Z.P.O.R.R. – 60 80

W

C E L I I / 3

• Budowa zbiornika małej retencji na potoku Rudno w Przegini Duchownej MZMiUW w Krakowie

brak danych K

Z.P.O..R.R. – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Województwa Małopolskiego na lata 2004-2006 K – zadanie koordynowane W – zadanie własne


82




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

• Utrzymanie wałów przeciwpowodziowych i urządzeń współdziałających w dobrym stanie technicznym

MZMiUW w Krakowie

i UG

działanie ciągłe

MZMiUW

i UG

K i W

• Budowa fragmentu wału we wsi Kamień MZMiUW w Krakowie

i UG brak danych

MZMiUW

i UG brak danych K i W

• Budowa pompowni na zawalu MZMiUW w Krakowie

i UG brak danych

MZMiUW


• Remont wałów przeciwpowodziowych we wsi Kamień i Wołowice MZMiUW w Krakowie

i UG brak danych

MZMiUW


• Zapewnienie dobrej droŜności koryt cieków naturalnych i rowów melioracyjnych MZMiUW w Krakowie

i Gminna Spółka Wodna w Czerni-

chowie

działanie ciągłe

MZMiUW


• Właściwe kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin cieków i terenów zalewowych

UG,

i MZMiUW w Kra-kowie

działanie ciągłe

MZMiUW

i UG brak danych W i K

• Zwiększenie naturalnej retencyjności poszczególnych zlewni UG

i Zarząd Lasów Państwowych

działanie ciągłe środki własne brak danych W i K

• Utrzymanie w dobrym stanie dróg przywałowych i dojazdowych do wałów

UG działanie

ciągłe środki własne brak danych W


83




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

• Zapewnienie sprawnego systemu osłony obejmującego obserwację, sygnalizację i łączność w trakcie zagroŜenia powodziowego

UW

i UG

środki własne brak danych K i W

• Wspieranie działań lokalnych w zakresie ochrony przed powodzią (np. program „Bezpieczny wał w województwie małopolskim)

UG

i UW

działanie ciągłe środki własne brak danych WiK

• Utrzymanie w naleŜytym stanie międzywala rzeki Wisły RZGW w Krakowie działanie

ciągłe środki własne brak danych K

• Rozbudowa remizy OSP w Przegini Narodowej UG

2003-2007 środki obce w latach 2006-2007

155 375 155 W

C E L I I / 4

• Rozbudowa systemu segregacji (szkło, tworzywa sztuczne) w tym 4 kontenery na wypalone znicze na cmentarzach

UG 2004-2006

środki własne 32,0 ─ zakup

• Zorganizowanie cyklicznych akcji zbierania i odwozu odpadów niebezpiecznych i wielkogabarytowych

UG zadanie ciągłe środki własne 72,0 144,0 eksploatacja

• Akcja EKODACH – usuwanie pokryć dachowych zawierających eternit

UG

2004-2006(7) 50% środki własne

50% Starostwo Po-wiatowe w Krakowie

45,6

45,6

razem 91,2

─

• Akcje likwidacji dzikich wysypisk opadów UG zadanie ciągłe

środki własne 45,0 40,0

• Rekultywacja terenu byłego składowiska, budowa punktu przeładunkowego i kwatery deponowania odpadów obojętnych23 UG

2005-2010 środki własne

+ środki pomocowe 50,0 170,0

23 w kosztach nie uwzględniono nakładów na zorganizowanie i prowadzenie monitoringu, gdyŜ będą one uzaleŜnione od decyzji ustalającej zakres badań kontrolnych.


84




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

• Budowa stacji segregacji odpadów w oparciu o punkt przeładunkowy UG

po 2010 środki własne

+ środki pomocowe ─

650,024

120,025

inwestycyjne

eksploatacja

C E L I I / 5

• Rekultywacja akwenu w Przegini Narodowej UG 2004 środki własne – 25 100

C E L I I / 6

• Rozbudowa sieci gazu ziemnego w gminie

po 2006 środki własne

środki ludności

ZPORR

brak danych W / K

• Modernizacja lokalnych źródeł ciepła ograniczających tzw. niską emisję komunalną (likwidacja kotłów węglowych, źródła alternatywne), w tym:

UG

zadanie ciągłe środki własne

ZPORR 135 225 W

Budowa kotłowni w Szkole Podstawowej w Rusocicach UG 2004 WFOŚiGW 43 ─ W

• Zmniejszenie uciąŜliwości emisji ze źródeł komunikacyjnych, w tym:

Budowa obwodnicy Czernichowa UG

Zarząd Dróg Powiatowych

2005 środki własne – 550 550 W / K

Sukcesywne wyposaŜenie dróg gminnych w nawierzchnie bitumiczne UG

działanie ciągłe

środki własne poza kosztami GPOŚ W

24 po roku 2010. 25 rocznie.


85




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

C E L I I / 7

• Zredukowanie uciąŜliwości hałasu w ciągu drogi 18292 (obwodnica Czernicho-wa)

UG

Zarząd Dróg Powiatowych

2005 środki własne – 550 550 ─ W / K

• Stopniowa wymiana istniejących linii napowietrznych średniego i niskiego napięcia na linie kablowe

Zakład Energetyczny

brak danych K


86




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

C E L I I I / 1

• Zorganizowanie bazy danych o realizacji Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami

Urząd Gminy 2005 środki własne 30 W

C E L I I I / 2

• Budowa elektronicznej bazy monitorowania stanu środowiska powiązanej z bazami danych jednostek kontrolujących Urząd Gminy 2005

środki własne 20

+ udział z celu III/1

W

• Cykliczne badania stanu jakości wód podziemnych GZWP 326 oraz potoku Rudno WIOŚ

2006

i dalej

WIOŚ 150 150 K

• WdroŜenie monitoringu środowiska wokół byłego składowiska odpadów w Zagaciu k/ Czernichowa WIOŚ

2006

i dalej

WIOŚ 50 50 K

C E L I I I / 3

• Konserwacja ścieŜek przyrodniczo-dydaktycznych Urząd Gminy

2006

i dalej

środki własne 30 30 W

• Szkolenia i pokazy o profilu problematyki ekologicznej Urząd Gminy

2006

i dalej

środki własne 30 30 W

• Pomoc przy organizowaniu przez szkoły wycieczek oraz konkursów o problema-tyce ekologicznej

Szkoły

Urząd Gminy

2005

i dalej

środki własne

+ Urząd Gminy 50 50 W / K

Z.P.O..R.R. – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Województwa Małopolskiego na lata 2004-2006 K – zadanie koordynowane W – zadanie własne


87




realizacji


(tys. PLN)


Podział zadań

Uwagi 2004-2006 2007-2011

1 2 3 4 5 6 7 8

C E L I I I / 4

• Uruchomienie informacji dla mieszkańców gminy o jakości wód i wód w kąpieliskach Urząd Gminy

2005

i dalej

środki własne ─ ─ W


89

6.4. Struktura i finansowanie Programu Ochrony Środowiska 6.4.1. Analiza finansowania POŚ W ostatnich pięciu latach budŜet gminy charakteryzowały zmiany podobne jak w całej gospodarce (tab. 31) wyraŜające się m.in. spadkiem tempa i inwestowania.

Tabela 31. BudŜet gminy

Lp. Opis 1999 2000 2001 2002 2003

A Dochody budŜetu gminy 13 269 14 272 14 532 15 460 16 298

B Wydatki budŜetu gminy 14 931 16 075 13 168 14 217 16 563

C Wydatki inwestycyjne w budŜecie gminy

5 101 4 854 1 567 1 507 2 974

D Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach budŜetu gminy*

34,2 30,2 11,9 10,6 18,0

* od 2001 r. – Wydatki majątkowe

Wydatki gminy składające się na dziedzinę ochrony środowiska były równieŜ zróŜnicowane, a o ich udziale w budŜecie decydował poziom nakładów inwestycyjnych przeznaczonych na cele ochrony środowiska. Według zakresu przedmiotowego POŚ26 wydatki te oszacowano na poziomie 2880 tys. zł (tj. 17,6% dochodów ogółem w 2003 r. i 7840 tys. zł w 2004 r. 40,2% planowanych dochodów wg ustawy budŜetowej z marca 2004 r.).

26 bez nakładów na środowisko w dziale oświata i wychowanie, turystyka.

BUDśET GM INY CZERNICHÓW W LATACH 1999 - 2003

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

1999 2000 2001 2002 2003

ROK

WA

RT

OŚĆ

[tys

. zł]

Dochody budŜetu gminy

Wy datki budŜetu gminy

Wy datki inw es tyc y jne wbudŜec ie gminy


90

Strukturę budŜetu wg planu na 2004 r., w którym po okresie niskiego inwestowa-nia przewiduje się wysoki wzrost inwestycji obrazuje tabela 32.

Tabela 32. Wskaźniki finansowe budŜetu z prognozą kwoty długu publicznego według Planu Rozwoju Gminy Czer-nichów

Lp. Wyszczególnienie 2003 2004 2008 2011

1. DOCHODY OGÓŁEM 16 298 21 106 27 019 22 717

1.1. Dotacje i subwencje 10 401 11 286 11 425 14 755

1.2. Dochody własne 5 897 9 820 15 594 7 962

2. WYDATKI OGÓŁEM 16 563 24 827 28 350 21 598

2.1. Wydatki bieŜące 13 590 17 069 19 200 21 598

2.2. Inwestycje 2 974 8 496 9 150 0

3. WSKAŹNIKI

3.1. Stosunek wszystkich inwestycji (2.2) do dochodów ogółem (1) – %

18,2 40,2 33,9 ─

3.2. Stosunek dochodów własnych (1.2) do do-chodów ogółem (1) – %

37,7 46,5 57,7 35,0

Źródło: Plan Rozwoju Gminy Czernichów – czerwiec 2004 r.

6.4.2. Prognoza kosztów na ochronę środowiska w funkcji przyszłych

dochodów Gminy

Do oceny moŜliwości ponoszenia kosztów na ochronę środowiska w latach 2004-2011 za podstawę przyjęto poziom przyszłych dochodów gminy, zakładając dwa wa-rianty: I – optymistyczny, przy załoŜeniu 10% wzrostu rocznego i II – pesymistyczny, z rocznym tempem – 2%.

Tabela 33. Prognoza wydatków POŚ według wariantowo zakładanych dochodów gminy (I i II) (tys. zł)

Wa

ria

nt

Opis 2003

wykona-nie

2004

plan

2006

prognoza

2011

prognoza

Suma wydatków

POŚ

na lata 2004-2011

I Dochody 16 298 19 510 23 607 38 019

I Wydatki wg POŚ jako 25% udział w dochodach prognozowanych

3 494 7 838 5 901 9 505 58 739

I Wydatki wg POŚ jako 30% udział w dochodach prognozowanych

3 494 7 838 7 082 11 406 68 919

II Dochody 16 298 19 510 20 298 22 410 ─

II Wydatki wg POŚ jako 20% udział w dochodach prognozowanych

3 494 7 838 4 059 4 482 37 426

II Wydatki jako 25% udział w dochodach prognozowanych

3 494 7 838 5 074 5 602 46 782

Uwaga: Dla roku 2004 przyjęto udział wydatków POŚ na podstawie kwot budŜetu gminy (uchwała RG Czernichów z dnia 5 marca 2004 r.).


91

PoŜądany i realny – pod warunkiem wykonania załoŜeń uchwały budŜetowej na 2004 rok i odpowiedniego przygotowania zadań na lata następne – jest 30% udział wy-datków POŚ w wariancie optymistycznym z kwotą ok. 69,0 mln zł na lata 2004-2011. W drugim skrajnym przypadku (wariant II – udział 20% POŚ) – kwota ta zmalałaby do ok. 37 mln zł. 6.4.3. Ocena środków na finansowanie GPOŚ W programie rzeczowo-finansowym GPOŚ zidentyfikowane potrzeby kształtują się na poziomie ok. 60,8 mln zł w nakładach majątkowych i 4,9 mln zł w wydatkach bieŜących, tj. łącznie ok. 65,7 mln zł. Wymaga to utrzymania ok. 30% udziału wydatków na ochronę środowiska w dochodach ogółem gminy, przy ich wzroście o ok. 10% rocznie (wariant I – tab. 33). Większość tych kosztów moŜe być dofinansowana jako dotacje, subwencje lub nisko oprocentowane poŜyczki ze źródeł zewnętrznych. Opierając się na symulacji Planu Rozwoju Gminy Czernichów – z rozszerzeniem go do 2011 roku, nakłady na finansowanie GPOŚ wg zakładanych źródeł ich pozyska-nia kształtują się następująco: Tabela 34. Orientacyjne nakłady inwestycyjne wg potrzeb POŚ i źródła finansowania (tys. zł)

2004-2006 2007-2011 Razem %

Ogółem nakłady GPOŚ

z tego:

24 643

41 062

65 705

100

− nakłady własne gminy

− krajowe dotacje i poŜyczki

− środki unijne (SAPARD, ZPORR)

5 216

5 463

13 964

12 200

1 600

27 262

17 416

7 063

41 226

26,5

10,8

62,7

Istnieje realna moŜliwość obniŜenia jeszcze przyszłych nakładów własnych gminy w drodze współfinansowania z zewnątrz niektórych zadań dotąd realizowanych ze środków własnych. Dotyczy to m.in. przedsięwzięć termomodernizacyjnych, oświetlenia ulicznego, ograni-czenia tzw. niskiej emisji głównie w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego przeznaczonego na infrastrukturę ochrony środowiska i infra-strukturę lokalną (tab. 28).


92

6.4.4. Struktura branŜowa kosztów GPOŚ W strukturze sektorowej GPOŚ zdecydowana większość nakładów (87%) prze-znaczona jest na gospodarkę wodno-ściekową (w tym ochronę wód powierzchniowych i podziemnych).

Struktura bran Ŝowa nakładów GPOŚ

tys. zł %

gospodarka wodno-ściekowa 57 340 87,3 gospodarka odpadami 1 450 2,2 ochrona ziemi i gleb 488 0,9 ochrona powietrza i oszczędności energii 3 052 4,6 ochrona przyrody 103 0,2 edukacja ekologiczna 108 0,2 ochrona przed uciąŜliwościami komunikacyjnymi 550 0,8 bezpieczeństwo 215 0,6 pozostałe wydatki bieŜące 2 460 3,5 65 766 W kosztach GPOŚ nie uwzględniono przedsięwzięć koordynowanych przez gmi-nę, na które środki pochodzić będą z przedsiębiorstw lub jednostek budŜetowych finan-sowanych przez starostę.

NAKŁADY NA FINANSOW ANIE GPO Ś W G ZAKŁADANYCH ŹRÓDEŁ ICH POZYSKIW ANIA

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

2004 - 2006 2007 - 2011

ROK

WA

RT

OŚĆ

[tys

. zł]

Nakłady własne gm iny

Krajowe dotacje i poŜyczki

Ś rodki unijne


93

Dla zadań własnych gminy uznanych za priorytetowe lecz przewidziane do reali-zacji po 2009 roku (oczyszczalnia w Kłokoczynie i kanalizacja sanitarna w Kłokoczy-nie, Kamieniu, Rusocicach i Przegini Narodowej) przewiduje się zaangaŜowanie nakła-dów w wysokości 14,2 mln zł w latach 2010 i 2011, co zostało wstępnie ujęte w wyŜej podanych nakładach – 65,7 mln zł. Pominięto natomiast koszty związane z realizacją zadań związanych z pozyska-niem nośników i przetwarzania energii odnawialnej w związku z koniecznością ukie-runkowania i uszczegółowienia rozwoju tej dziedziny. Wymagać to będzie włączenia tych zadań do programu finansowania przedsięwzięć GPOŚ przy jego weryfikacji w 2006 r. Podobnie dotyczy to zakresu budowy na terenie gminy sieci gazu ziemnego.

7. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM 7.1. Instrumenty realizacji programu Bezpośrednie zarządzanie programem spoczywa na wójcie gminy i działających z jego upowaŜnienia wydziałach urzędu gminy. Zarządzanie to polegać będzie na ini-cjowaniu, organizowaniu działań słuŜących realizacji, okresowej weryfikacji elementów programu oraz corocznej kontroli postępów zgodnie z wymaganiami ustawy – Prawo ochrony środowiska. Instrumentami słuŜącymi do wykonania zadań programu są:

– instrumenty prawne, – instrumenty ekonomiczne (finansowe), – instrumenty organizacyjne, – instrumenty edukacyjno-informacyjne, – negocjacje z współrealizatorami programu.

PROCENTOWY ROZKŁAD NAKŁADÓW GPO Ś - STRUKTURA BRANśOWA

87,0%

0,8%0,2%

0,6%0,9%

3,5%0,2%

4,6%

2,2%

Gospodarka wodno - ściekowa

Gospodarka odpadami

Ochrona ziemi i gleb

Ochrona powietrza i oszczędności energii

Ochrona przyrody

Edukacja ekologiczna

Ochrona przed uciąŜliwościamikomunikacyjnymiBezpieczeństwo

Pozostałe wydatki bieŜące


94

7.1.1. Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych zgodnie z kompetencjami organu zarządzającego programem, a takŜe współrealizującego wyŜszego szczebla powiatowego i wojewódz-kiego, naleŜą w szczególności decyzje, pozwolenia i postanowienia:

� decyzje reglamentacyjne – pozwolenia: na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, emitowanie hałasu do środowiska, emitowanie pól elektroma-gnetycznych, wytwarzanie odpadów, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,

� decyzje i zezwolenia z zakresu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecz-nymi,

� pozwolenia wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód, wykonywanie urządzeń wodnych, wykonywanie innych czynności i robót, budowli, które mają znaczenie w gospodarowaniu wodami lub w korzystaniu z wód,

� zezwolenia – koncesje wydane na podstawie Prawa geologicznego i górniczego,

� uzgadnianie w zakresie przestrzegania standardów ekologicznych decyzji o warunkach zabudowy oraz o pozwoleniu na budowę, rozbiórkę obiektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu na zmianę sposobu uŜytkowania obiek-tu budowlanego lub jego części przedsięwzięć mogących znacząco oddzia-ływać na środowisko,

� cofnięcie lub ograniczenie zezwolenia lub pozwolenia na korzystanie ze środowiska,

� decyzje naprawcze dotyczące zakresu i sposobu usunięcia przez podmiot korzystający ze środowiska przyczyn negatywnego oddziaływania na śro-dowisko i przywrócenia środowiska do stanu właściwego oraz zobowiązu-jące do usunięcia uchybień,

� zgody na przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze, � decyzje stanowiące ochronę cennych obiektów przyrodniczych, � opłaty za korzystanie ze środowiska, � administracyjne kary pienięŜne, � decyzje zezwalające na usuwanie drzew i krzewów, � programy dostosowawcze dotyczące przywracania standardów jakości śro-

dowiska do stanu właściwego, � decyzje wstrzymujące oddanie do uŜytku instalacji lub obiektu, a takŜe

wstrzymujące uŜytkowanie instalacji lub obiektu, � decyzje o zakazie produkcji, importu, wprowadzania do obrotu, � akty prawa miejscowego w postaci rozporządzeń wojewody i uchwał samo-

rządów terytorialnych określające sposoby uŜytkowania terenów i porząd-kujące funkcje istniejące i przyszłe zagospodarowanie (np. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego),

� inne programy i plany mające charakter dokumentów strategicznych two-rzone na szczeblu gminy lub wyŜszym.

Wykorzystanie uprawnień organów do zarządzania programem wiąŜe się równieŜ m.in. z zastosowaniem w pełnym wymiarze procedur wspomagających proces lokaliza-cyjny w przypadku konfliktów społecznych lub dylematów decyzyjnych.


95

Chodzi tu o wdroŜenie w praktyce Dyrektyw 85/337/EWG i 97/11/WE dotyczą-cych sporządzania ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ) oraz Konwencji z Aarhus o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji i dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz. U. 2003, Nr 78, poz. 706). W szczególności dotyczy to moŜliwości formułowania, w wydawanym przez organ postanowieniu zakresu przyszłego raportu – OOŚ w dostosowaniu do lokalnych pro-blemów środowiskowych jakie moŜe tworzyć realizacja zamierzenia inwestycyjnego, jak równieŜ ustalania przez organ decyzyjny metod oceny i wariantów przedsięwzięcia w nawiązaniu do właściwości inwestycji. Raport OOŚ winien więc odpowiadać na wszystkie postawione w tym postano-wieniu problemy, włączając takŜe kryteria ekonomiczne i społeczne, jeśli jest to po-trzebne dla przyszłej decyzji. Szczególną rolę we wdraŜaniu celów strategicznych ochrony środowiska mieć będzie sporządzany dla gminy miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, usta-lający warunki uŜytkowania terenów, zgodnie z wytycznymi Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernichów oraz Planami Ochrony Bielańsko-Tynieckiego i Rudniańskiego Parku Krajobrazowego. Prewencyjny charakter miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego przed skutkami działalności powinien uwzględnić:

• dostatecznie bezpieczne granice linii zabudowy w stosunku do dróg mając na względzie dalszy prognozowany wzrost natęŜenia pojazdów i oddziały-wań hałasu i zanieczyszczeń powietrza,

• kształtowanie granic terenów rolnych i leśnych z zachowaniem równowagi biologicznej, bioróŜnorodności oraz trwałości i ciągłości lasów,

• koncentracji produkcji hodowlanej w granicach określonych standardami substancji zapachowych przewidzianych do wprowadzenia w przepisach krajowych.

7.1.2. Instrumenty ekonomiczne Do narzędzi tego rodzaju pozostających zasadniczo w rękach administracji szcze-bla krajowego, w tym Ministerstwa Finansów, naleŜą ekonomiczne instrumenty finan-sowo-rynkowe wpływające na zmiany zachowań podmiotów gospodarczych i społe-czeństwa:

– opłaty emisyjne, – kary, – podatki i ulgi podatkowe, – subsydia i kredyty preferencyjne, – transfery technologiczne,

instrumenty rynkowe i wspomagające działania rynku: – handel emisjami, – „zielone” certyfikaty, – dobrowolne zobowiązania.

Na szczeblu lokalnym zastosowanie tych instrumentów w odniesieniu do celów realizacji POŚ moŜe wiązać się m.in. ze zwolnieniami częściowymi lub całościowymi podatków tych podmiotów gospodarczych lub właścicieli nieruchomości, którzy reali-


96

zują waŜne cele POŚ np. modernizacji nieekologicznych źródeł ogrzewania, proekolo-gicznych gospodarstw agroturystycznych. Istotną rolę w przyszłości pełnić będą „zielone certyfikaty” – rozwiązania proryn-kowe polegające na zobowiązaniu ilościowym wymuszania nabywania energii ze źródeł odnawialnych. Rozwiązania prawne dla przyszłego funkcjonowania tego instrumentu obowiązują juŜ w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 roku o szczegółowym zakresie obowiązku zakupu energii elektrycz-nej i ciepła z odnawialnych źródeł energii... (Dz. U. Nr 104 poz. 971). Oczekuje się, Ŝe dzięki popytowi na zielone certyfikaty nastąpi wzrost inwestycji, przyrost mocy i produkcji energii ze źródeł odnawialnych. 7.1.3. Instrumenty organizacyjne Elementem ułatwiającym i korzystnie wpływającym na realizację POŚ będą sys-temy zarządzania środowiskowego (SZŚ) dobrowolnie wdraŜane przez podmioty go-spodarcze i nieprodukcyjne jednostki (organizacje). Są to: Certyfikat ISO 14001 zgodny z normą PN-EN ISO 14001 uzyskiwany od akredytowa-

nych jednostek certyfikujących lecz niezaleŜny od organów administracji rządo-wej.

Eko – Zarządzanie i Audyt Wspólnoty – EMAS preferowany przez Rozporządzenie nr 761/2001, w którym promuje się doskonalenie systemów zarządzania zgodnych z normą ISO 14001 ale wykraczający istotnie poza obowiązki tego standardu.

Ruch czystej produkcji animowany przez Polskie Centrum Czystej Produkcji przy Poli-technice Śląskiej i stowarzyszenia działające przy NOT i GIG, w którym uczest-niczy ponad 600 przedsiębiorstw realizując wymaganie ukierunkowane na popra-wę wskaźników energo- i materiałochłonności.

Program „Odpowiedzialność i Troska” obejmujący duŜe przedsiębiorstwa chemiczne kraju i animowany przez Polską Izbę Przemysłu Chemicznego.

Eko-Znak – Komitet działający przy Polskim Centrum Badań i Certyfikacji opracowu-jący kryteria oceny wyrobów, na podstawie których wystawiane są certyfikaty.

System HACCP – obejmujący zarządzanie bezpieczeństwem w zakładach przetwórstwa spoŜywczego.

Koncepcja SZŚ zakłada taką przebudowę zasad oraz procedur zarządzania proce-sami wytwórczymi lub świadczeniem usług, a w przypadku EMAS w ogóle zasad funk-cjonowania danej organizacji, aby związane z tym oddziaływania na środowisko były precyzyjnie identyfikowane oraz eliminowane, a jeŜeli jest to niemoŜliwe, systematycz-nie ograniczane i kontrolowane w sposób zintegrowany z podstawowymi celami dzia-łalności. Wymaga to ustanowienia i praktycznego wdroŜenia procedur identyfikacji aspektów środowiskowych, planowania strategicznego i operacyjnego oraz monitoro-wania działalności (systemowe audyty wewnętrzne i zewnętrzne, śledzenie oddziaływań i ich skutków, ocena realizacji planów i osiągania celów) i przepływu informacji, a tak-Ŝe innych pomocniczych procedur i instrukcji, słuŜących sprawnemu funkcjonowaniu SZŚ. Podstawowym wymaganiem SZŚ jest osiąganie systematycznego zmniejszania wpływów na środowisko w drodze zintegrowanego procesu decyzyjnego łączącego ochronę środowiska z systemem zarządzania przedsiębiorstwem.


97

WdroŜenie systemu EMAS jest zarówno celem polityki ekologicznej zawartej w II PEP, jak i narzędziem ułatwiającym administrowanie i zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwach (jednostkach organizacyjnych). Zgodnie z jego zapisami w sys-temie mogą uczestniczyć nie tylko jednostki gospodarcze czy przemysłowe, ale takŜe inne jednostki, w tym organy administracji, placówki edukacyjne, usługowe itp. o ile oddziaływują one w jakikolwiek sposób bezpośredni lub pośredni na środowisko. W ramach tego systemu27 organem upowaŜnionym do rejestracji będzie woje-wódzki wydział ochrony środowiska, co wymaga wprowadzenia stosownych zmian w ustawie – Prawo ochrony środowiska. Do systemu EMAS w pierwszym rzędzie naleŜy zachęcać przedsiębiorstwa o szczególnym, potencjalnym wpływie na środowisko – podlegające wymaganiom Dy-rektywy IPPC, posiadające certyfikat ISO 14001, a takŜe władze środowiskowe wyŜ-szych szczebli zarządzania.

Inne Narzędziami znacznie podnoszącymi efektywność realizacji polityki ekologicznej będzie w przyszłości prowadzenie zintegrowanych rejestrów uwalniania i transferu za-nieczyszczeń (PRTR), umoŜliwiających raportowanie w oparciu o bazy danych wszel-kich informacji środowiskowych włączając w to opłaty, system raportów o awariach przemysłowych i eksploatacji instalacji. Do czasu uruchomienia tego systemu konieczna jest realizacja wojewódzkiego POŚ i powiatowych programów przy maksymalnie jawnym gromadzeniu informacji przez prowadzące organy i pełnej wymiany tych danych. Istotnym elementem jest zapewnie-nie m.in. skuteczności w egzekwowaniu zbierania opłat i kar m.in. przez zintensyfiko-wanie współpracy instytucjonalnej pomiędzy administracją samorządową i państwową. 7.1.4. Instrumenty edukacyjno-informacyjne Operatywność zarządzających programem w zakresie stosowania tych narzędzi stanowi jeden z podstawowych warunków powodzenia realizacji polityki ekologicznej w obszarze objętym programem. Instrumenty te obejmują:

– upowszechnianie ustaleń POŚ wśród pracowników organów samorządo-wych realizujących program,

– system szkolenia i dokształcania w zakresie ochrony środowiska, – integrację działań na rzecz realizacji POŚ pomiędzy róŜnymi szczeblami za-

rządzania, – aktywne formy powiązań władz samorządowych ze społecznością i media-

mi przez promocję POŚ i PGO na tle polityki ekologicznej kraju i regionu prowadzoną np. w szkołach, organizację konferencji związanych z wyko-nywanym programem i upowszechniające wskazane zmiany zachowań przedsiębiorstw i społeczności sprzyjające realizacji zasad zrównowaŜonego rozwoju,

27 Program Promocji Systemów Zarządzania Środowiskowego w Polsce. Ministerstwo Środowiska, luty 2003.


98

– stałe zwiększanie informacji udostępnianej w sieci Internet w drodze rozbu-dowy i aktualizacji zasobów informacyjnych, wymiany informacji pocztą elektroniczną, udostępniania i konsultowania projektów i dokumentów m.in. weryfikowanego w 2006 roku Programu.

Zagadnienia edukacyjno-informacyjne zostały włączone do podstawowej części Programu ochrony środowiska w postaci jego celów szczegółowych. Cenny udział spo-łeczeństwa w działalności organów zarządzających ochroną środowiska i w procesach decyzyjnych będzie ulegał rozszerzaniu. 7.2. Kontrola realizacji programu 7.2.1. Monitoring stanu środowiska Podstawą monitoringu stanu środowiska gminy powinny być dane uzyskiwane z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska i Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej oraz pobierane na zasadzie abonamentu z Głównego Urzędu Statystycznego. Dane te będą charakteryzować stan środowiska, obiekty uciąŜliwe lub zagraŜające środowisku, wielkości emisji zanieczyszczeń oraz niektóre dane charakteryzujące stan sanitarny środowiska. Przewiduje się przekazywanie danych drogą elektroniczną w ramach zintegrowa-nego Banku Danych o Środowisku. Wymagać to będzie specjalistycznego wyposaŜenia Urzędu Gminy w odpowied-nie oprogramowania umoŜliwiające interpretację graficzną danych i dalsze analizy. 7.2.2. Monitoring działań Urzędu Gminy na rzecz realizacji celów określonych

Programem Ustawa Prawo ochrony środowiska wymaga prowadzenia co dwa lata kontroli POŚ i PGO przez zarządzających ich realizacją. Ilościową oceną zaawansowania obu dokumentów będą podstawowe wskaźniki:

– realizacji poszczególnych celów Programu będące miernikami docho-dzenia do stanu docelowego,

– informacji o pozytywnych lub negatywnych procesach mających wpływ na osiągnięcie celów,

– oceny realizacji polityki równowaŜenia rozwoju oparte o wskazania dokumentów strategicznych dla gminy, powiatu lub województwa.

W celu jednorodności analiz prowadzonych równieŜ na wyŜszych szczeblach POŚ i PGO oraz moŜliwości porównań z dynamiką zmianą występujących w innych gmi-nach powiatu, poniŜsza lista kontroli realizacji POŚ zawiera wszystkie z wyŜej wymie-nionych wskaźników, z których większość objęta jest coroczną rejestracją w Banku Danych Regionalnych i Lokalnych.


99

Krótka lista mierników

oceny realizacji polityki ekologicznej gminy w POŚ

d z i e d z i n a w s k a ź n i k

JAKOŚĆ WÓD, GOSPODARKA

WODNO-ŚCIEKOWA

Udział ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków

Długość sieci wodociągowej (km)

Długość sieci kanalizacyjnej (km)

Nakłady inwestycyjne na ochronę wód i gospodarkę ściekową na 1 mk (mieszkańca)

Udział I klasy jakości wód w długości rzek (%)

Udział II klasy jakości wód w długości rzek (%)

Udział wód V klasy w długości rzek (%)

Długość sieci kanalizacyjnej oddanej do uŜytku w ciągu roku oraz ilość podłączeń uŜytkowników

Pobór wód powierzchniowych i podziemnych jako % dostępnych zasobów (algorytm uzgodniony z GUS)

JAKOŚĆ POWIETRZA, ENER-

GIA ODNAWIALNA

Ilość źródeł ciepła objętych modernizacją lub oszczędności energii w kWh/rok

Powierzchnia obiektów poddanych termomodernizacji:

─ ocieplenia ścian (m2 pow. uŜytkowej)

─ wymiany okien (m2 pow. uŜytkowej)

─ modernizacji c.o. (m2 pow. uŜytkowej)

─ kompleksowej (oszczędności energii w kWh/rok)

Ilość urządzeń wykorzystujących energię odnawialną lub (moc kW) oddanych do eksploatacji w ciągu roku

Powierzchnie areału upraw energetycznych w gminie lub ekwiwalent energetyczny w gminie

Ilość nowych odbiorców gazu sieciowego

Roczne nakłady inwestycyjne w gminie na ochronę powietrza i energię odnawialną (tys. zł)

GOSPODARKA ODPADAMI28

Ilość wytworzonych odpadów komunalnych w ciągu roku (Mg/mk⋅rok)

Odpady komunalne wywiezione w przeliczeniu na jednego mk w ciągu roku (Mg/mk⋅rok)

Liczba gospodarstw

Udział odpadów wyselekcjonowanych w ogólnej ilości odpadów komunalnych wywiezionych na składowisko (%)

Ilość zebranych selektywnie odpadów niebezpiecznych (Mg/r)

HAŁAS Liczba obiektów powodujących przekroczenia norm hałasu lub sygnalizowanych skargami

Wydatki na zmniejszenie hałasu i wibracji (zł/rok)

OCHRONA PRZYRODY,

BIORÓśNORODNOŚĆ, GOSPODARKA

TERENAMI

Udział powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych

Stosunek powierzchni lasów do powierzchni zabudowanej (%)

Powierzchnie parków spacerowo-wypoczynkowych i lasów na 1 mk (m2/osobę)

Powierzchnia gruntów objętych wapnowaniem (ha)

Powierzchnia gruntów wymagających rekultywacji (ha)

Nakłady inwestycyjne na ochronę przyrody i krajobrazu na 1 mk (zł/osobę/rok)

POWAśNE AWARIE PRZEMYSŁOWE

Liczba zdarzeń, które mogły lub spowodowały NZS

EDUKACJA EKOLO-GICZNA

Ilość osób biorących udział w szkoleniach z zakresu ochrony środowiska

Liczba osób uczestniczących w róŜnych formach edukacji ekologicznej:

─ dzieci i młodzieŜy,

─ zatrudnionych w administracji,

─ mieszkańców gminy

Procent nakładów na edukację w stosunku do całości wydatków gminy na ochronę środowiska

28 Uszczegółowioną listę oceny funkcjonowania projektowanego systemu podano w rozdz. 10 PGO (tom II).


100

Krótka lista mierników oceny polityki zrównowaŜenia rozwoju w POŚ

Gminy Czernichów

Wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej w sektorze prywatnym i publicznym na 1 mieszkańca

Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mk

Udział pracujących w usługach (%)

Wskaźnik obciąŜenia demograficznego – liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym w stosunku do liczby ludności w wieku produkcyjnym

Stopa zatrudnienia – liczba pracujących na 1000 mk

Wydatki na aktywne formy zwalczania bezrobocia na 1 mk

Udział poŜyczek na tworzenie nowych miejsc pracy w wydatkach Funduszu Pracy (%)

Liczba podmiotów gospodarczych starających się o certyfikat ISO, EMAS, HACCP lub podobne

ZuŜycie energii elektrycznej (kWh na 1 mk/rok)

Wskaźnik odłogów (%)

Udział gospodarstw posiadających atesty ekologiczne w ogólnej liczbie gospodarstw (%)

Udział gospodarstw agroturystycznych w ogólnej liczbie gospodarstw

Ilość udzielonych noclegów przypadających na jeden obiekt agroturystyczny

Ilość pojazdów samochodowych na 1000 mk

Długość ścieŜek rowerowych eksploatowanych na km2 powierzchni


101

8. STRESZCZENIE Obowiązek sporządzenia Programu Ochrony Środowiska oraz stanowiącego jego integralną część Planu Gospodarki Odpadami nałoŜony został ustawą Prawo ochrony środowiska. Uchwalony przez Radę Gminy Program Ochrony Środowiska, a takŜe Plan Gospodarki Odpadami stanowić ma podstawowe narzędzie realizacji II Polityki Ekolo-gicznej Państwa, równocześnie transponując ustalenia Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami Powiatu Krakowskiego. Projekt Programu uwzględnia zarówno wytyczne z dokumentów szczebla wyŜ-szego, jak i dokumentów dotyczących bezpośrednio gminy. Treść obu dokumentów oparto na:

• Programie Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami Powiatu Krakowskiego,

• Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2000-2006, • Strategii Rozwoju Gminy Czernichów, • Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego

Gminy Czernichów. Program Ochrony Środowiska wytycza wynikające z podanych uprzednio doku-mentów cele polityki ekologicznej słuŜące do osiągnięcia zrównowaŜonego rozwoju w zakresie:

• ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego uŜytkowania zasobów przyrody,

• poprawy jakości środowiska i Ŝycia mieszkańców, • efektywnego zarządzania środowiskiem obejmującego monitoring środowi-

ska, • edukację ekologiczną i poszerzanie dialogu społecznego.

Program Ochrony Środowiska Gminy Czernichów obejmuje: • Charakterystykę gminy, w tym:

– przestrzeń gospodarczo-społeczną, – infrastrukturę techniczną i gospodarkę komunalną, – środowisko przyrodnicze.

• Przyczyny zagroŜeń oraz tendencje zmian w środowisku przyrodniczym. • Identyfikację celów polityki ekologicznej. • Listę priorytetów krótkookresowych i średniookresowych. • Harmonogram wraz z kosztami realizacji Programu oraz źródłami jego finanso-

wania. • Zarządzanie Programem. Charakterystyka gospodarczo-społeczna Gmina Czernichów naleŜąca administracyjnie do powiatu krakowskiego zajmuje obszar ok. 84 km2, podzielony na 12 sołectw, które zamieszkuje łącznie 12,7 tys. mieszkańców. Bliskie sąsiedztwo Krakowa (odległość 20 km) sprawia, Ŝe stanowi ona część podmiejskiej strefy funkcjonalnej aglomeracji krakowskiej.


102

Podstawową formą gospodarowania w gminie jest rolnictwo wykorzystujące natu-ralne warunki przyrodnicze z dominacją upraw zboŜowych oraz hodowla trzody chlew-nej i drobiu. Rolniczy charakter gminy ulega przemianom; maleje odsetek ludności utrzymują-cej się z działalności rolniczej, rozwijane są usługi, przetwórstwo rolno-spoŜywcze, intensyfikowane są funkcje turystyczno-rekreacyjne gminy mające oparcie w walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Gmina posiada wysoką gęstość zaludnienia (154 os./km2). W strukturze prze-strzennej zaznacza się stosunkowo wysoki stopień skupienia budynków, koncentrujący się wzdłuŜ dróg będących osiami historycznej i współczesnej zabudowy. Blisko 65% obiektów to budynki wybudowane w latach 1945-1988. W uŜytkowaniu gruntów więk-szość stanowią grunty orne (67,2%). Lasy i grunty leśne zajmują blisko 18% po-wierzchni. Podobnie jak w całej Małopolsce w strukturze własności dominują gospodarstwa małe do 1 ha i do 5 ha zajmujące 73% powierzchni. Tylko 13,5% uŜytków rolnych ob-jętych jest przez gospodarstwa powyŜej 10 ha. Niekorzystną strukturę wielkości gospo-darstw pogłębia rozdrobnienie gruntów – średnio 4,7 na jedno gospodarstwo. Gospo-darstwa duŜe prowadzą głównie uprawę kukurydzy na ziarno, mniejsze uprawę zbóŜ. W areale upraw zaznacza się spadek udziału buraków pastewnych spowodowany zna-czącym obniŜeniem się pogłowia bydła. Tak jak i w innych rejonach zwiększa się po-wierzchnia niekoszonych łąk i odłogowanych gruntów ornych. Hodowla skupiona głównie w północnej części gminy (Nowa Wieś Szlachecka, Czułó-wek, Rybna) koncentruje się na trzodzie chlewnej i drobiu w obiektach średniej wielko-ści. Do lokalnych tradycji naleŜy uprawa wikliny. W Czernichowie, Przegini Narodo-wej i w Kamieniu prowadzone są rybne gospodarstwa zajmujące się hodowlą karpia. Na terenie gminy funkcjonują liczne obiekty obsługi rolnictwa oraz przetwórstwa mięsnego; suszarnie ziarna, dystrybucji materiału siewnego, środków ochrony roślin, obsługi weterynaryjnej, remontów maszyn i urządzeń, ubojnie zwierząt i przetwórni mięsa. Prowadzona dawniej eksploatacja surowców mineralnych ograniczona jest obec-nie do 2 Ŝwirowni i piaskowni (Wołowice – Sułkowa, Kłokoczyn Pod Lasem). Wśród waŜniejszych obiektów przemysłowo-usługowych znajdują się zakłady produkcji i dystrybucji materiałów budowlanych (Czernichów, Rusocice), stacje paliw płynnych. Na terenie gminy Czernichów działa sieć placówek oświatowych, w skład których wchodzą:

– szkoły podstawowe i przedszkola – w Nowej Wsi Szlacheckiej, Przegini Duchownej, Rusocicach,

– szkoły podstawowe i gimnazja – w Czernichowie i Wołowicach, – przedszkola, szkoły podstawowe i gminazja – w Kamieniu i Rybnej.

Obok tego lokalne Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Wsi prowadzą od kilku lat pu-bliczne szkoły podstawowe z oddziałami przedszkolnymi w Czułówku oraz w Kłoko-czynie. Na poziomie szkoły średniej edukację prowadzi Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego im. dr Franciszka Stefczyka w Czernichowie. Istnieje moŜ-liwość kształcenia się w Liceum Ogólnokształcącym, Liceum Technicznym, Liceum Ekonomicznym, Liceum Agrobiznesu oraz Technikum Rolniczym.


103

Podstawową opiekę medyczną na terenie gminy zapewniają Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Gabinet Lekarza Rodzinnego w Kamieniu, NZOZ Gabinet Lekarza Rodzinnego w Rybnej, NZOZ „LEKARZ” Sp. z o.o. w Czernichowie, NZOZ Stomato-logia Rodzinna w Czernichowie, Rusocicach oraz prywatne gabinety lekarskie i stoma-tologiczne. W organizacji Ŝycia kulturalnego mieszkańców wiodącą rolę pełni Gminny Ośro-dek Kultury w Czernichowie posiadający dom kultury w Wołowicach i 4 filie obiektów bibliotecznych. Stała działalność G.O.K. obejmująca sekcje plastyczną, muzyczną, te-atralną i komputerową wzbogaca wiele imprez cyklicznych (np. Dni Gminy Czerni-chów). Istotną rolę integracji lokalnej społeczności pełni miesięcznik samorządowy „Or-ka”, kultywowane tradycje muzykowania (Kapela Czernichowska) oraz stowarzyszenia społeczne. W dziedzinie komunikacji wobec braku sieci kolejowej na obszarze gminy, układ drogowy pełni wszystkie funkcje konieczne do przewozu osób i ładunków. Podstawowy układ tworzy droga wojewódzka Kraków-Chełmek, dwupasowa IV klasy technicznej, 7 odcinków dróg powiatowych łączących większość miejscowości gminy oraz sieć dróg gminnych w 40% posiadających nawierzchnie bitumiczne. Wzrost ilości pojazdów zare-jestrowanych w gminie i wysoka mobilność mieszkańców sprawia, Ŝe przyrost ruchu na drogach w ostatnich dwóch okresach 5-letnich sięgał od 30 do 45%. Przy istniejących jeszcze znacznych rezerwach przepustowości dróg, istotnym elementem jest niski stan-dard ich jakości (złe nawierzchnie, brak chodników, poboczy i rowów odwadniających). Infrastruktura komunalna Standardy Ŝycia mieszkańców gminy determinuje w znacznej mierze dostępność systemów infrastruktury komunalnej, w tym zaopatrzenia w wodę oraz odprowadzania i oczyszczania ścieków. Sieć wodociągowa funkcjonuje we wszystkich sołectwach. Długość sieci roz-dzielczej wynosi 132,8 km, a przyłączy 79,2 km. Odsetek mieszkańców podłączonych do sieci wodociągowej przekracza 85%. Gmina zaopatrywana jest w wodę z ujęć wód podziemnych. Na jej terenie funkcjonują następujące wodociągi:

• Rusocice – Kamień, • Czernichów – Zachód, • Dąbrowa Szlachecka – Wołowice, • Rybna, • Zagacie.

Ponadto gmina zasilana jest w wodę z gminy Alwernia. Woda ujmowana jest głównie z utworów jurajskich oraz z czwartorzędowych w Rusocicach, gdzie funkcjonuje stacja uzdatniania wody o wydajności 500 m3/d. Ogółem zuŜycie wody w 2003 roku wyniosło 267,3 dam3, z czego w ponad 91% przez gospodarstwa domowe. W przeliczeniu na mieszkańców – 62 l/M⋅d jest ono sto-sunkowo niskie, jednak część ludności do celów gospodarczych korzysta z własnych studni. Na terenie gminy kanalizacja sanitarna o łącznej długości 48,4 km funkcjonuje jedynie w miejscowościach: Rybna, Czułówek i Czernichów. Ścieki odprowadzane są do oczyszczalni w Przegini Duchownej oraz w Czernichowie.


104

Maksymalna przepustowość oczyszczalni w Przegini Duchownej wynosi 225 m3/d, a w Czernichowie Qdmax = 77 m3/d. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków z oczyszczalni w Przegini Duchownej jest potok Rudno, a z oczyszczalni w Czernicho-wie rów melioracyjny i rzeka Wisła. Osad nadmierny z oczyszczalni w Czernichowie wywoŜony jest do oczyszczalni w Przegini Duchownej, gdzie funkcjonuje stacja od-wadniania DRAIMAD. Udział budynków posiadających przyłącza do sieci kanalizacyjnej na terenie gmi-ny wynosi niespełna 25%. Brak kanalizacji sanitarnej aŜ w dziewięciu sołectwach w gminie obniŜa standard bytowania mieszkańców, wywołuje konflikt sanitarny i konsekwencje ekologiczne oraz zdecydowanie obniŜa atrakcyjność terenu dla potencjalnych inwestorów. Kanalizacja deszczowa funkcjonuje jedynie fragmentarycznie na terenie miejscowości Czernichów. Potrzeby cieplne związane z ogrzewaniem budynków pokrywane są w większości z indywidualnych instalacji centralnego ogrzewania, w które wyposaŜone jest 65,5% mieszkań. Głównym źródłem ciepła dla tych instalacji jest paliwo stałe węgiel i koks, podobnie jak w ogrzewaniu piecowym obejmującym 33,2% mieszkań. W inne typy ogrzewania wyposaŜone jest 0,9% mieszkań. Istniejące obiekty uŜyteczności publicznej wyposaŜone są w małe lokalne kotłownie róŜnych typów, węglowe, olejowe, gazowe lub teŜ ogrzewane są elektrycznie. Na tle stanu wyposaŜenia mieszkań w powiecie krakowskim i ogółu wsi woje-wództwa małopolskiego w gminie Czernichów wskaźniki te kształtują się poniŜej śred-nich (2002 r.). Tereny gminy znajdują się w strefie nie objętej siecią gazu rozdzielczego. W gaz ziemny zaopatrywane są z sąsiednich gmin jedynie części miejscowości Dąbrowa Szla-checka, Rybna, Nowa Wieś Szlachecka, Wołowice (łącznie 592 budynki). Opracowany w 1992 roku program gazyfikacji zakładał budowę sieci rozdzielczej średniego ciśnie-nia z projektowanej stacji redukcyjno-pomiarowej w miejscowości Zagacie, o przepu-stowości ok. 5,0 tys. m3/h, z czym wiąŜe się doprowadzenie gazociągu wysokopręŜnego φ100 z rejonu Kryspinowa o długości 8,2 km. Przewiduje się dostarczenie gazu w 2015 roku dla 3380 odbiorców, co wymaga łącznie lokalizacji sieci rozdzielczej o długości ok. 110 km i blisko 200 km przyłączy do budynków. Zasilanie gminy w energię elektryczną odbywa się z czterech GPZ:

– Alwernia, – Wola Filipowska, – Cholerzyn, – Borek Szlachecki.

Energia elektryczna rozprowadzana jest siecią napowietrzną SN – 15 kV w układzie promieniowym, a dalej liniami napowietrznymi nn – 0,4 kV. W planie zaopatrzenia gminy w energię elektryczną istniejący system zasilania uznano za wystarczający, lecz dla zmniejszenia strat przesyłowych energii i zapewnienia roz-woju gminy konieczne jest dalsze zwiększanie ilości stacji transformatorowych. Ponadto przez obszar gminy biegnie tranzytowa, napowietrzna, dwutorowa linia wyso-kiego napięcia 220 kV relacji Skawina-Byczyna. W zakresie gospodarki odpadami głównym źródłem powstawania odpadów ko-munalnych (bytowo-gospodarczych) są gospodarstwa domowe mieszkańców gminy, działalność rolno-hodowlana, ubojnie i przetwórstwo mięsa, obiekty uŜyteczności pu-blicznej, w tym szkoły, gabinety lekarskie oraz nieduŜe zakłady przemysłowe i usługo-


105

we, składy, sklepy i gastronomia. Ponadto na terenie gminy funkcjonują zakłady wyko-rzystujące odpady. Są to głównie punkty złomowania zuŜytych pojazdów oraz firmy wytwarzające materiały budowlane z wykorzystaniem odpadów innych niŜ niebez-pieczne. Aktualnie na terenie gminy nie funkcjonują zorganizowane składowiska odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne (komunalne) ani odpadów niebezpiecznych i obo-jętnych. Gromadzone są tylko okresowo róŜne odpady, w tym niebezpieczne w miej-scach odpowiednio zabezpieczonych i przekazywane koncesjonowanym firmom, które z reguły odpłatnie przejmują obowiązki wytwórców odpadów. Zasoby i walory przyrodnicze Gmina Czernichów połoŜona jest na południowym skraju WyŜyny Krakowsko-Śląskiej (Garb Tenczyński) i Północnego Podkarpacia (Brama Krakowska) z doliną Wisły. Usytuowanie gminy w obszarze przejściowym między dwoma duŜymi jednost-kami fizyczno-geograficznymi sprawia, Ŝe rzeźba terenu jest mocno zróŜnicowana ge-netycznie i wysokościowo (od 380 m n.p.m. na północy do 209 m n.p.m. w dolinie Wi-sły). Wapienie budujące WyŜynę Krakowską pocięte licznymi uskokami zapadają pod młodsze warstwy tworząc na powierzchni ObniŜenia Cholerzyńskiego – naleŜącego do jednostki Brama Krakowska – większe i mniejsze zręby tektoniczne (Kamienia, Kaja-sówki, Góry Chełm). Pomiędzy nimi znajdują się zapadliska tektoniczne wypełnione utworami miocenu i czwartorzędu (Zapadlisko Rybnej, ObniŜenie Nowej Wsi). Takim rowem tektonicznym jest równieŜ Brama Krakowska wykorzystywana przez wody Wi-sły płynące szeroką kilkukilometrową doliną. Wisła tworzy tu szerokie terasy akumula-cyjne zalewową i nadzalewową z widocznymi starorzeczami. Zasoby surowców mineralnych reprezentują w gminie:

– złoŜa wapieni jurajskich – jako skaliste, ławicowe i płytowe, głównie w rejonie Rybnej, Kamienia i Kajasówki oraz w okolicy Czernichowa, eks-ploatowane w przeszłości w niewielkich kamieniołomach,

– kruszywa naturalnego piasków i Ŝwirów – występujące wzdłuŜ całej doliny Wisły i w rejonie Przegini Narodowej, o miąŜszości od kilku do kilkunastu metrów, eksploatowanych na skalę przemysłową w 2 złoŜach w dolinie Wi-sły na gruntach niŜszych klas lub nieuŜytków (Wołowice-Sułkowa, Kłoko-czyn Pod Lasem),

– surowców ilastych – w postaci mad, glin rzecznych i glin lessowych m.in. na Zajaziu i w Czernichowie – obecnie nieeksploatowane.

UŜytkowy charakter złóŜ mineralnych jest na terenie gminy mocno ograniczony ze względów bądź to istniejącej zabudowy i występowania gleb chronionych I-III klasy, bądź to ze względu na ochronę przyrody i krajobrazu. Wody podziemne występują w dwóch głównych poziomach jurajskich i czwarto-rzędowym, a lokalnie w zawodnionych utworach mioceńskich trzeciorzędu. Poziom czwartorzędowy wód występuje w piaskach i Ŝwirach o miąŜszości do 10 m. Wodonośność tego poziomu jest zmienna – określona jako potencjalna wydajność poje-


106

dynczej studni wierconej zmienia się w granicach od kilku m3/h w wyŜszych partiach terenu do około 30-60 m3/h w niektórych partiach doliny Wisły. W znacznej części obszaru gminy, w rejonie wzniesień morfologicznych brak jest za-wodnionych osadów czwartorzędowych. W utworach jury główne znaczenie ma poziom wód górnojurajskich w północnej części gminy będący fragmentem głównego zbiornika wód podziemnych GZWP nr 326, o charakterze szczelinowo-krasowym. Tak ze względu na jego duŜą zasobność i słabą izolację wymaga on szczególnej ochro-ny zwłaszcza na terenach wiejskich jednostek osadniczych pozbawionych sieci kanali-zacyjnych i przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z rolnictwa. W części północnej gminy, a szczególnie w Rybnej występują liczne źródła o znacznej wydajności. Część z nich została ujęta dla potrzeb wodociągowych. Cały obszar gminy znajduje się w lewobrzeŜnym dorzeczu Wisły. Największy z potoków – Rudno o długości ok. 10 km obejmuje zlewnię blisko 56 km, z której większość przypada na tereny gminy. W południowo-wschodniej części przepływa po-tok Stracha, a część północno-wschodnia naleŜy do zlewni Sanki z wpadającym do niej potokiem Kaszowskim. Znaczna część gminy znajduje się w dolinie Wisły z szerokimi terasami niską i wysoką oraz starorzeczami. Prawie na całej długości rzeki towarzyszą jej wały prze-ciwpowodziowe. W miejscach dawnych kopalni odkrywkowych piasku w Przegini Narodowej oraz kopalni odkrywkowych Ŝwiru w Czernichowie powstały zbiorniki wodne. Kilka akwe-nów wodnych, przeznaczonych do hodowli ryb znajduje się w Przegini Narodowej, Kamieniu oraz Czernichowie. Na terenie gminy działa system rowów melioracyjnych o łącznej długości ponad 150 km. Warunki klimatyczne gminy posiadają cechy przejściowe; charakterystyczne dla subregionu den dolinnych Kotlin Podkarpackich, a jej wyŜsze części dla regionu klima-tycznego WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej. Na terenie gminy występuje klimat umiarkowanie chłodny i wilgotny. Nad obszar przez większą część roku napływają masy powietrza polarno-morskiego (63%) i polarno-kontynentalnego (30%). Średnia temperatura w roku wynosi 8 oC; najcieplejszym miesiącem jest lipiec (średnia temperatura +17,5 oC), najchłodniej-szym luty (średnia temperatura –2,8 oC). Okres wegetacji trwa od 210 do 260 dni. Średnia roczna suma opadów wynosi 700 mm. Najwięcej opadów występuje w miesiącach od maja do sierpnia, najmniej – w miesią-cach od lutego do marca i w październiku. Na terenie gminy występują następujące typy gleb:

– brunatne gliniaste, ilaste i pyłowe, w tym lessowe – w północnej części gminy (w Rybnej, Czułówku),

– bielicowe, piaskowe – w środkowej części gminy (w Przegini Duchownej, Przegini Narodowej, Nowej Wsi Szlacheckiej, Zagaciu),

– mady – w dolinie Wisły (w Rusocicach, Kłokoczynie, Czernichowie, Wo-łowicach),


107

– enklawy rędzin – w zachodniej części gminy, na terenach pokrytych zwie-trzeliną skał wapiennych.

Gleby w północnej części gminy, wytworzone z lessów są szczególnie naraŜone na ero-zję (wietrzną i wodną), nie sprzyja to uprawie zbóŜ i roślin okopowych. Na obszarze gminy występują gleby o przewaŜających średnich klasach bonita-cyjnych, jednak moŜna teŜ wyróŜnić kompleksy glebowe klasy III i IV oraz sporadycz-nie gleby klasy I i II. Z punktu widzenia warunków glebowo-rolniczych i przydatności dla rolnictwa obszar Gminy moŜna podzielić na:


– część północną, o wysokościach sięgających 250-350 m n.p.m., z bardziej urozmaiconą rzeźbą; występują tu gleby kompleksu pszenno bardzo dobre-go i dobrego, Ŝytniego bardzo dobrego i dobrego oraz wysokich klas uŜyt-ków zielonych.

Bogata i róŜnorodna jest szata roślinna oraz fauna. W południowej części WyŜyny Krakowskiej stwierdzono ponad 60 naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk roślinnych. Obszary leśne występują jako niewielkie płaty z większym kompleksem w zachodniej części gminy w otoczeniu miejscowości Kamień. Lasy zajmują ok. 18% powierzchni gminy. W strukturze drzewostanów przewaŜają lasy mieszane, bory sosnowo-dębowe oraz buczyny z dębem i grabem. Szczególnie cenne przyrodniczo są lasy grądowe (Ti-lio-Carpinetum) w obrębie rezerwatu Kajasówka oraz las połoŜony na północ od Czer-nichowa w rejonie góry Chełm. Znajdujące się w gminie lasy pełnią równieŜ waŜne funkcje:

– w części NW gminy (nadleśnictwo Krzeszowice) – wodochronne, – w części SE – rekreacji i wypoczynku masowego, – w oddziale obejmującym górę Chełm – zasobów nasiennych.

Na terenie gminy Czernichów jest kilka parków, wchodzących w skład zespołów dworsko-parkowych: w Czernichowie, Przegini Narodowej, Wołowicach, w Rybnej i Kamieniu. Na obszarze gminy występują bardzo zróŜnicowane zbiorowiska roślinne od szuwarów przy starorzeczach Wisły i innych zbiornikach wodnych, poprzez półnatural-ne zbiorowiska łąkowe, zaroślowe i leśne do muraw kserotermicznych charakterystycz-nych dla wychodni wapiennych WyŜyny Krakowskiej. Flora leśna i łąkowa jest dość bogata, ale przewaŜają gatunki pospolite. Gatunki górskie cieniolubne i oligotermiczne posiadają tylko kilku przedstawicieli. Obok roślin podlegających ochronie prawnej na terenie rezerwatu przyrody „Kajasówka” występuje 97 gatunków kserotermicznych. Dominują gatunki typowe dla muraw reprezentujących klasę Festuco-Brometea, w tym zagroŜone lub rzadkie. Świat zwierząt charakteryzuje się szczególną bioróŜnorodnością. Z dostępnych materiałów wynika, Ŝe na terenie gminy Ŝyją liczne gatunki kręgowców:

• ok. 50 gatunków – ssaków, • ok. 170 gatunków – ptaków, • ok. 20 gatunków – gadów i płazów, • ok. 30 gatunków – ryb.


108

W lasach i na ich obrzeŜach Ŝyją: mysz leśna, jeŜ, kuna leśna, zając szarak, sarna, lis i dzik. Na terenach starych kamieniołomów i wśród wychodni skalnych dość często spotyka się nietoperze. Wśród wyjątkowo róŜnorodnej i bogatej fauny ptaków na terenie gminy gniazduje lub występuje szereg rzadkich gatunków ptaków śpiewających i drapieŜnych. Liczne są równieŜ ptaki związane ze środowiskiem wodnym np. łabędzie, kaczki i błotniarki. Po-nadto przy zabudowie liczne są gniazda bociana (Ciconia ciconia). Do gatunków bardzo rzadkich, a spotykanych w gminie Czernichów naleŜy zimorodek (Alcedo attis). Najliczniejszą grupą zwierząt są owady, reprezentowane między innymi przez 1200 gatunków motyli, chrząszcze, pszczołowate i trzmielowate. Licznie występują równieŜ ślimaki np. w rezerwacie „Kajasówka” zinwentaryzowano 29 przedstawicieli malakofauny, w tym gatunki rzadki związane z murawami kserotermicznymi. Szczególne wartości przyrodnicze gminy Czernichów objęte są ochroną prawną. Tworzą je Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy obejmujący południowo-wschodni fragment terenów (11,8% obszaru gminy) i Rudniański Park Krajobrazowy (25,3% ob-szaru), wchodzące w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych (ZJPK) utwo-rzonego w 1981 roku. Pozostała część gminy stanowi ich otulinę i znajduje się w obsza-rze krajobrazu chronionego. W obrębie Rudniańskiego Parku Krajobrazowego znajduje się:

– rezerwat częściowy przyrody nieoŜywionej „Kajasówka” o powierzchni 11,8 ha utworzony w 1962 r. Ochronie podlega unikalny zręb tektoniczny ograniczony systemem uskoków ze stanowiskami roślinności kserotermicz-nej, mający duŜe znaczenie dla ochrony róŜnorodności biocenotycznej i ga-tunkowej (m.in. zachowania zagroŜonych wyginięciem gatunków motyli) oraz badań naukowych i celów dydaktycznych,

– rezerwat częściowy leśno-krajobrazowy „Dolina Potoku Rudno” o po-wierzchni 95,9 ha, którego część znajduje się w granicach gminy utworzony w 2001 r. Jest to rezerwat chroniący zbiorowiska leśne w tym łęgi olszowe i ols w przełomie rzeki Rudno.

Do obszarów chronionych pierwotnie kwalifikowano równieŜ Wisłę z jej niską terasą w ramach sieci ekologicznej ECONET-PL jako korytarz ekologiczny, stanowiący ostoję ptaków „Dolina Górnej Wisły”. Ostoja ptaków utworzona zgodnie z dyrektywa-mi Unii Europejskiej (79/409/EWG) słuŜyć ma ochronie gatunków ptaków zagroŜonych w skali światowej lub europejskiej. Wśród obiektów uznanych za pomniki przyrody znajdują się stare lipy, kaszta-nowce, dęby i jesiony rosnące pojedynczo lub w parkach dworskich (m.in. w Rybnej, Wołowicach, Czernichowie, Kamieniu) w łącznej ilości 17. Do najcenniejszych obiektów kultury materialnej objętych ochroną naleŜy w I kategorii ochrony archeologicznej obozowisko jaskiniowe w Rybnej-Wrzosach z epoki brązu i okresu holsztackiego (kultura łuŜycka) oraz w Przegini Duchownej na terenie wzgórza Kajasówka. Ścisłą ochroną konserwatorską objęte są następujące obiekty historyczne:

• kościoły: w Czernichowie, Kamieniu wraz z plebanią i załoŜeniem fol-warczno-ogrodowym, Rybnej, Nowej Wsi Szlacheckiej,


109

• obiekty dworskie z zabudowaniami folwarcznymi, łąkami, stawami, parka-mi i starodrzewami: w Czernichowie, Rybnej, Przegini Narodowej i w Wo-łowicach.

W częściowej ochronie konserwatorskiej znajdują się historycznie ukształtowane układy sieci droŜnej wsi, przebiegu koryt cieków i zieleni w miejscowościach: Czerni-chów, Kamień, Nowa Wieś Szlachecka, Przeginia Narodowa i Wołowice. ZagroŜenia i tendencje zmian w środowisku przyrodniczym Stan środowiska przyrodniczego gminy jest kształtowany zarówno przez działal-ność prowadzoną na jej obszarze, jak i wpływy zewnętrzne głównie przemysłu przeno-szone w środowisku powietrznym i wodnym. W obszarze tym czynniki zewnętrzne zanieczyszczeń mogą przewyŜszać emisję lokal-ną. Część napływających substancji dociera do powierzchni w wodach opadowych jako tzw. mokra depozycja zanieczyszczeń. Największym obciąŜeniem ilościowym wśród nich są siarczany oraz związki wapnia i chlorki (od 700 do 3500 mg/m2. W tym rejonie występują równocześnie najbardziej kwaśne w Małopolsce opady atmosferyczne (poniŜej 5 pH). W sąsiednich terenach (Chrzanów) mierzone są szczególnie wysokie poziomy metali cięŜkich: ołowiu, Ŝelaza, magnezu, sodu. Te ilości zanieczyszczeń są znaczącym źródłem zanieczyszczeń obsza-rowych i powodują pogorszenie się jakości gleb, uszkodzeń lasów i wpływają na jakość wód. W transporcie zanieczyszczeń zewnętrznych drogą wodną największy ładunek do granicy gminy dopływa Wisłą, której wody charakteryzują się ponadnormatywnym za-nieczyszczeniem i silnym zasoleniem. Część wskaźników jakościowych wielokrotnie przekracza najwyŜsze wartości dopuszczalne dla wód III klasy czystości, co ogranicza, a nawet uniemoŜliwia wykorzystanie zasobów wodnych Wisły. Szczegółowo klasyfika-cję jakościową Wisły w punktach pomiarowo-kontrolnych: Łączany i Bielany oraz ten-dencje zmian jej jakości według wyników monitoringu podstawowego i regionalnego przedstawiono w rozdz. 3.2.3. (tab. 3.2.1.). Z kolei część gminy Czernichów połoŜona w zlewni chronionej rzeki Sanki, a głównie nieskanalizowana miejscowość Nowa Wieś Szlachecka stanowi źródło za-groŜeń dla jakości ujmowanej wody do celów pitnych. Źródłem wewnętrznych zagroŜeń są przekształcenia rzeźby terenu związane w pierwszym rzędzie z eksploatacją surowców naturalnych, w drugim z poszerzeniem obszarów zainwestowanych zajmowanych na obiekty, instalacje i urządzenia infrastruk-tury. Naturalne procesy geomorfologiczne są z kolei intensyfikowane przez działalność rolnictwa lub osłabione dzięki świadomym zabiegom agrotechnicznym i melioracyj-nym. Na terenie gminy zmiany antropogeniczne zachodzą punktowo i nie mają znaczą-cego charakteru. Występuje stała tendencja ograniczania powierzchni obszarów górni-czych (eksploatacji). Nie są podejmowane na terenie gminy inwestycje o charakterze wielkoprzestrzen-nym, co wiązałoby się z trwałymi przekształceniami w rzeźbie tego terenu.


110

W sposób ciągły zachodzą natomiast na całym obszarze naturalne procesy morfo-logiczne:

– w międzywalu Wisły – erozji i akumulacji osadów, – w obszarach garbów i zrębów zajętych przez lasy i łąki – wietrzenia che-

micznego, ługowania, sufozji, – w terenach wyŜej połoŜonych garbów z pokrywą utworów lessowych (pół-

nocnej części) wietrzenia chemicznego i krasowienia, wodnej erozji po-wierzchniowej, deflacji eolicznej.

Trwałe zmiany w rzeźbie terenu gminy pozostawiła eksploatacja wapieni zakła-dana na ich naturalnych odsłonięciach. Łącznie znajduje się 17 takich nieczynnych wy-robisk z największym jeszcze kilkanaście lat temu eksploatowanym złoŜem w Kamie-niu-Odwozy. Istotnym problemem jest eksploatacja nielegalna piasku i Ŝwiru w nieczynnych piaskowniach lub naturalnych odsłonięciach. Nielegalny pobór odbywa się m.in. w re-jonie Rotanicy, Kamienia, Wyźrału, Przegini Duchownej. Głównym źródłem zagroŜeń dla wód podziemnych jest ich intensywna eksploata-cja. Niemniej, stan ilościowy na wszystkich ujęciach w gminie jest dobry, a zasoby dyspozycyjne są wyŜsze od średniego poboru. Od 1998 r. wielkość zuŜycia wody w gminie kształtuje się na zbliŜonym poziomie pomimo nowych podłączeń do sieci, natomiast na ujęciach w gminie nieznacznie wzro-sła w 2003 r. Wśród zagroŜeń wód powierzchniowych potencjalnym źródłem dla potoku Rudno są odprowadzane ścieki z oczyszczalni w Przegini Duchownej. JednakŜe stopień roz-cieńczenia ścieków jest duŜy, a ścieki stanowią średnio 3% średniego niskiego przepły-wu. Ścieki te mogą być zagroŜeniem szczególnie w przypadku sytuacji awaryjnych w obrębie oczyszczalni, a głównie przy braku jej zasilania w energię elektryczną. Z oczyszczalni w Czernichowie ścieki odprowadzane są rowem do rzeki Wisły, a ich ilość oscyluje ~40 m3/d. Na terenie gminy oprócz punktowych źródeł zagroŜeń jakości wód do podstawo-wych zalicza się obszarowe zanieczyszczenia antropogeniczne oraz rozproszone zwią-zane z nieskanalizowanymi jednostkami osadniczymi. Ich źródłem jest głównie rolnic-two, hodowla i działalność gospodarcza. Zanieczyszczenia obszarowe są szczególnie trudne do oszacowania i kontrolowa-nia. Ogniskiem o charakterze wielkoprzestrzennym są oddziaływania aglomeracji miej-sko-przemysłowej m. Krakowa (zanieczyszczenia atmosferyczne). Do ognisk małopo-wierzchniowych naleŜą głównie: składowiska odpadów, zakłady szczególnie uciąŜliwe dla środowiska, niektóre obszary eksploatacji górniczej, miejsca stosowania intensyw-nego nawoŜenia i środków ochrony roślin, obszary zabudowane bez kanalizacji. Ogni-ska punktowe to oprócz oczyszczalni ścieków i miejsc zrzutu ścieków, dzikie wysypi-ska śmieci, doły chłonne, osadniki i szamba, stacje dystrybucji paliw, fermy hodowlane, magazyny SOR i nawozów sztucznych. Ogniska liniowe związane są z liniami komuni-kacyjnymi o duŜym natęŜeniu ruchu. Na terenie gminy podstawowym źródłem zagroŜeń dla wód powierzchniowych i środowiska gruntowo-wodnego jest działalność gospodarcza, szczególnie na terenach nieskanalizowanych. Dotyczy to przede wszystkim Nowej Wsi Szlacheckiej, gdzie zlo-


111

kalizowane są uciąŜliwe dla środowiska przetwórnie i zakłady mięsne oraz zakład uboju zwierząt. RównieŜ w Czułówku jest ubojnia i przetwórnia mięsa lecz jest to miejsco-wość objęta kanalizacją sanitarną. Ubojnia funkcjonuje równieŜ w Zagaciu. Najwięcej podmiotów gospodarczych zlokalizowanych jest w miejscowości Czernichów, która równieŜ częściowo jest skanalizowana. Do innych potencjalnych ognisk zanieczyszczeń naleŜą w gminie dwie stacje pa-liw płynnych w Rusocicach i w Czernichowie oraz duŜe aktualnie nieeksploatowane wysypisko śmieci w Zagaciu, które stanowi zagroŜenie głównie dla wód podziemnych. ZagroŜenie dla głównych uŜytkowych poziomów wodonośnych oraz dla wód po-wierzchniowych stanowią ponadto liczne „dzikie” wysypiska śmieci oraz wylewiska ścieków i gnojowicy. Zaburzenie naturalnych stosunków wodnych ma miejsce lokalnie w rejonach eksploatacji kruszywa. Potencjalne zagroŜenie stanowi udokumentowany obszar złoŜa surowców mineralnych w Rusocicach, znajdujący się w obrębie ujęcia wód podziemnych i jego strefy ochronnej. Istotnym problemem na terenie gminy jest pilne uporządkowanie gospodarki ściekowej na obszarach nie objętych zbiorowym systemem kanalizacji sanitarnej po-przez wyeliminowanie zrzutów nieoczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych lub do ziemi i zahamowanie degradacji środowiska gruntowo-wodnego. Konieczna jest kontrola szczelności zbiorników przeznaczonych do gromadzenia ścieków, systema-tyczny wywóz ścieków do punktów zlewnych oraz wymagane szczelne zbiorniki na gnojowicę. Jest to bardzo istotne ze względu na wymaganą szczególną ochronę rzeki Sanki, stanowiącej źródło wody pitnej dla Krakowa i gmin sąsiednich oraz GZWP w Polsce nr 326 „Krzeszowice-Pilica” o charakterze szczelinowo-krasowym. Szczególnie pilnym zadaniem jest objęcie kanalizacją sanitarną Nowej Wsi Szla-checkiej połoŜonej zarówno na terenie GZWP jak i w zlewni Sanki. Ochrony wymagają takŜe istniejące ujęcia wody, uŜytkowe poziomy wodonośne, wody podziemne na obszarach prawnie chronionych oraz obszary zasilania wód pod-ziemnych, w tym szczególnie o wysokim stopniu zagroŜenia zanieczyszczeniem. Doty-czy to w pierwszym rzędzie rejonów gdzie brak izolacji od powierzchni terenu tj. doliny potoku Rudno, rejonu Kłokoczyna i Przegini Narodowej oraz części Wołowic (mapa 1:25 000). Lokalny poziom jakości powietrza kształtowany jest przez trzy główne grupy źró-deł emisji, z:

– gospodarstw domowych wykorzystujących do ogrzewania budynków głów-nie węgiel i koks,

– transportu drogowego, – rolnictwa i hodowli.

Równie istotny jest napływ zanieczyszczeń powietrza z duŜych źródeł przemy-słowych i energetycznych Skawiny, Krakowa, zachodniej Małopolski i Śląska. Wśród małych źródeł na terenie całej gminy nie ma Ŝadnych obiektów, które by-łyby zaliczane do szczególnie uciąŜliwych. Ilości zanieczyszczeń z poszczególnych sektorów są ze sobą porównywalne lecz ze względu na uciąŜliwości dla środowiska i wpływ na zdrowie ludzi, najistotniejszy


112

pozostaje sektor bytowo-komunalny, w którym podstawowym paliwem jest węgiel i koks przy braku sieci gazowej na większości terenów zabudowanych. Stan jakości powietrza w obrębie gminy znany jest pośrednio na podstawie po-miarów w sieci monitoringu usytuowanej poza jej granicami i corocznej interpolacji wyników sporządzanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krako-wie. Średnioroczne stęŜenia podstawowych zanieczyszczeń wynoszą:

– pył zawieszony 30-40 µg/m3, – dwutlenek siarki 18-22 µg/m3, – dwutlenek azotu 25-32 µg/m3,

i stan ten nie ulega większym zmianom z wyjątkiem dwutlenku siarki mającego tenden-cję spadkową w całym województwie. W związku z intensyfikacją produkcji hodowlanej w obrębie stosunkowo skupio-nej zabudowy zagrodowej narastającym problemem uciąŜliwości są zanieczyszczenia odorowe dla tej części mieszkańców, która nie jest związana z rolnictwem. Podobnie jak na większości obszaru powiatu krakowskiego zagroŜenia dla gleb mają charakter jakościowy i ilościowy. Trwałą tendencją w gminie jest spadek powierzchni uŜytków rolnych w następ-stwie przejmowania gruntów na cele pozarolnicze i zwiększanie się powierzchni odło-gowanych i ugorów. Wśród zmian jakościowych problemem pozostaje powierzchniowa erozja wodna w części północnej gminy. Blisko 1/3 gleb uŜytkowanych w gminie po-siada odczyn bardzo kwaśny, a konieczne potrzeby wapnowania obejmują 47% areału. Stan ten w latach 1998-2002 nie uległ większym zmianom. Występujące na terenie gminy Czernichów biocenozy to prawie wyłącznie zbio-rowiska półnaturalne o zaburzonej strukturze i składzie gatunkowym, w którym znacz-ny udział posiadają obce gatunki drzew, krzewów i roślin zielnych. Niemniej tego typu biocenozy dominują w powiecie krakowskim. Gmina Czernichów naleŜy do gmin rol-niczych o drobnopowierzchniowej i mozaikowej strukturze pól uprawnych z duŜym udziałem łąk, zarośli, zadrzewień i lasów. Dzięki temu na jej obszarze występuje duŜa bioróŜnorodność. Biorąc pod uwagę niewielkie uprzemysłowienie i sposób zagospoda-rowania gminy, uwaŜa się występujące na jej terenie znaczne zakwaszenie i zanieczysz-czenie gleb oraz występujące uszkodzenia lasów są wynikiem dopływu zanieczyszczeń z zewnątrz. Czynnikiem abiotycznym, który okresowo niszczy zbiorowiska związane z rzeką Wisłą są powodzie. Do stałych czynników zagroŜeń na terenie gminy naleŜy zaliczyć rosnący poziom hałasu głównie z ruchu pojazdów oraz hałas z obiektów hodowlanych (wentylatorow-nie). UciąŜliwość hałasu komunikacyjnego postrzegana jest przez mieszkańców Czerni-chowa, Kamienia, Rusocic w ciągu dróg powiatowych przechodzących przez te miej-scowości. WyŜsze standardy akustyczne wymagane są dla:

– terenów wypoczynkowo-rekreacyjnych, – terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, – terenów zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem

dzieci i młodzieŜy, – terenów domów opieki.


113

Obiekty wytwarzające elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące nie stanowią w gminie źródła powaŜnych zagroŜeń. Istniejąca dwutorowa linia energetycz-na wysokiego napięcia 220 kV relacji Skawina-Byczyna posiada strefę techniczną o szerokości 40 m od osi po obu jej stronach, a odpowiednie ograniczenia uŜytkowania terenu wprowadzone są w dokumentach planowania przestrzennego. Podobnie nowe stacje bazowe telefonii komórkowej w Rybnej i Zagaciu zlokalizowano na podstawie ekspertyz specjalistycznych, w których oceniono bezpieczne zasięgi od-działywań tych obiektów na zdrowie ludzi. ZagroŜenie powodziowe powoduje przede wszystkim rzeka Wisła, będąca w ad-ministracji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie (RZGW). Wały wiślane w gminie Czernichów znajdują się na odcinku od Kamienia do Wołowic. Urzą-dzenia towarzyszące to 16 sztuk śluz wałowych. Zasięg potencjalnego zagroŜenia gminy, w przypadku przerwania wałów, obejmu-je pas terenu ciągnący się od Kamienia (którego tereny są chronione przez wysokie brzegi – skarpy i stoki wzgórz) i obejmuje część zabudowy wsi Rusocice i całość wsi Kłokoczyn wraz z odcinkiem drogi Czernichów – Kamień, część niŜej połoŜonej zabu-dowy wsi Czernichów (przysiółki Kępa, Pasieka) i sięga wzdłuŜ drogi z Czernichowa do Krakowa po wieś Zagacie (nie obejmując głównych zespołów zabudowy tej wsi), dalej przebiega w kierunku wschodnim wzdłuŜ linii doliny Wisły, obejmując znaczną część wsi Wołowice i niŜej połoŜone tereny zabudowy Dąbrowy Szlacheckiej (Niwka, Piechanówka, Przebindówka, Wyspa, Wędzoce, Grotowa). Tak więc w przypadku prze-rwania wałów, znaczna część gminy moŜe znaleźć się pod wodą. Dotyczy to szczegól-nie Rusocic, Kłokoczyna, Czernichowa i Wołowic. W Kamieniu najbardziej naraŜonym przysiółkiem są Podgórki, gdzie znajdują się budynki mieszkalne i gospodarskie oraz skręcana śluza wałowa w okolicach Wapiennika, która w razie opóźnienia w zamknię-ciu wprowadza na obszar zawala wody z Wisły. Zasięg terenów zalewowych w przypadku przerwania obwałowań lub przelania się wód przez koronę wału przedstawiono na mapie w skali 1:25 000. Cieki bezpośrednio powodujące zagroŜenie powodziowe w gminie, a będące w administracji Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie (MZMiUW) to:

– przede wszystkim potok Rudno o długości 7,23 km na terenie gminy Czer-nichów, przepływający przez Rybną, Przeginię Duchowną, Przeginię Naro-dową i Czernichów z największym zagroŜeniem na terenie wsi Przeginia Narodowa;

– potok Rybnianka (lewobrzeŜny dopływ Rudna) niszczy lokalne drogi do-jazdowe i podtapia drogę do Czernichowa, z największym zagroŜeniem wzdłuŜ zabudowań Rybnej (część południowa i środkowa wsi);

– potok Stracha. Woda najczęściej podtapia zabudowania w przysiółku Wę-dzoce.

Jedynie potoki Kaszowski i Czułowski nie stanowią większego zagroŜenia dla zabudo-wy mieszkaniowej i gospodarczej powodując głównie lokalne podtopienia pól. Do rowów pozostających w administracji Gminnej Spółki Wodnej w Czernicho-wie, a stwarzających zagroŜenie podtapianiem zabudowy naleŜą:

– Młynówka w Czernichowie, – rów Jesionka w Przegini Narodowej i w Czernichowie – Borze,


114

– rów od Wyźralu w kierunku potoku Stracha, – rowy melioracyjne w Zagaciu.

ZagroŜenia spowodowane podpiętrzeniem wody występują na wszystkich dopły-wach w momencie zamknięcia śluz wałowych na rzece Wiśle. Cofająca się woda pod-tapia przyległe zabudowania mieszkalne i inwentarskie, pola uprawne i łąki. Odcinki potoków stwarzające największe zagroŜenie powodziowe zaznaczono na mapie w skali 1:25 000. Cele polityki ekologicznej Przyjmując diagnozę stanu środowiska, w której waŜnym elementem jest identy-fikacja istniejących zagroŜeń i zmian czasowych, a takŜe istniejące dokumenty strate-giczne gminy lub szczebla wyŜszego o jakich była mowa we wstępie, za cele główne Programu Ochrony Środowiska uznano:

I. Ochronę dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne uŜytkowanie zasobów przyrody.

II. Poprawę jakości środowiska i Ŝycia mieszkańców. III. Efektywne zarządzanie środowiskiem.

Dla kaŜdego z tych celów określone zostały cele operacyjne. Strukturę POŚ dla gminy Czernichów ilustruje tabela.

Struktura Programu Ochrony Środowiska Gminy Czernichów

CELE GŁÓWNE

CELE OPERACYJNE

KIERUNKI DZIAŁA Ń

(główne przedsięwzięcia)

w tym: zadania priorytetowe .............................................

OCHRONA DZIEDZIC-TWA PRZYRODNI-

CZEGO I RACJONAL-NE UśYTKOWANIE

ZASOBÓW PRZYRODY

POPRAWA JAKOŚCI

ŚRODOWISKA I śYCIA

MIESZKA ŃCÓW

EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM

1. Ochrona przyrody i krajobrazu

2. Ochrona i zrównowaŜony rozwój lasów

3. Ochrona wód podziemnych i prawidłowe kształtowanie stosunków wodnych

4. Ochrona gleb

5. Racjonalne uŜytkowanie surowców i energii

6. Ochrona dziedzictwa kultu-rowego

1. Poprawa jakości wód powierzchniowych

2. Zapewnienie dostawy wody o wymaganej ilości i jako-ści

3. Ochrona przed powodzią

4. Uporządkowanie gospoda-rowania odpadami

5. Rewaloryzacja terenów zdegradowanych

6. Zmniejszenie zanieczysz-czenia powietrza

7. Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu i ochrona przed promieniowaniem niejoni-zującym

1. Monitoring realizacji GPOŚ i GPGO

2. Rozwój monitoringu śro-dowiska

3. Edukacja ekologiczna

4. Intensyfikacja współpracy ze społecznością oraz zwiększenie dostępu do in-formacji


115

Priorytety krótko- i średniookresowe W zakresie OCHRONY DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNEGO UśYTKOWANIA ZASOBÓW PRZYRODY priorytetami będą: W celu operacyjnym I/1 – „Ochrona przyrody i krajobrazu” realizacja następujących działań:

• zwiększenie powierzchni obszarów objętych ochroną prawną, • ograniczenie do niezbędnego minimum przekształceń na obszarze korytarza

ekologicznego o znaczeniu międzynarodowym „Dolina Górnej Wisły”, • przestrzeganie wymogów wynikających z Planu Ochrony Zespołu Juraj-

skich Parków Krajobrazowych oraz współpraca przy wyznaczaniu i ochronie ostoi przyrodniczych w ramach europejskiej sieci obszarów NA-TURA 2000,

• realizacja aktualnie opracowywanych projektów planów ochrony Parków Krajobrazowych – Bielańsko-Tynieckiego i Rudniańskiego.

W celu I/2 – „Ochrona i zrównowaŜony rozwój lasów”:

• objęcie ochroną lasu bukowego na górze Chełm w Czernichowie – plano-wany rezerwat częściowy „Buczyna Czernichowska”;

• odnawianie drzewostanów i ich ewentualną przebudowę (dostosowywanie składu gatunkowego do warunków siedliskowych),

• zalesianie gruntów porolnych i nieuŜytków, • nadzór nad lasami prywatnymi.

W celu I/3 – „Ochrona wód podziemnych i prawidłowe kształtowanie stosunków wodnych” przewiduje się:

• rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków w Przegini Duchownej, • budowę oczyszczalni ścieków w Wołowicach, • budowę kanalizacji sanitarnej w Wołowicach i Nowej Wsi Szlacheckiej, • rozbudowę kanalizacji sanitarnej w Czernichowie, • zmniejszenie wykorzystania wód podziemnych dla potrzeb rolnictwa

i hodowli, • szczególną ochronę GZWP nr 326, • ograniczenie spływu zanieczyszczeń azotowych ze źródeł rolniczych, • przestrzeganie zasad zagospodarowania w obrębie ustanowionych stref

ochronnych ujęć wody, • kontrole szczelności szamb i wywozu ścieków, • przeciwdziałanie lokalnemu obniŜaniu się zwierciadła wód podziemnych, • budowę kanalizacji deszczowej zgodnie z obowiązującymi przepisami, • budowę systemu monitorowania i informacji o jakości wód, • budowę kanalizacji sanitarnej w Zagaciu i Dąbrowie Szlacheckiej, • budowę oczyszczalni ścieków w Kłokoczynie, • budowę kanalizacji sanitarnej w Kłokoczynie, Kamieniu, Rusocicach

i w Przegini Narodowej.


116

W celu I/4 – „Ochrona gleb” uznaje się: • zintensyfikowanie programu odkwaszenia gleb na znacznej części areału

w gminie. W celu I/5 – „Racjonalne uŜytkowanie surowców i energii” najwaŜniejsze działania obejmą:

• ograniczanie strat energii w obiektach uŜyteczności publicznej; oświaty, zdrowia w drodze kompleksowych działań termomodernizacyjnych; wy-miany instalacji c.o., docieplenia ścian i wymiany stolarki okiennej na ener-gooszczędną,

• wspieranie inicjatyw zorganizowania produkcji nośników energii odnawial-nej głównie biomasy i instalowania urządzeń grzewczych opartych o te no-śniki (porozumienia międzygminne),

• sukcesywną wymianę urządzeń energochłonnych w obiektach gminnych z priorytetem zmiany oświetlenia ulicznego na energooszczędne).

W zakresie POPRAWY JAKOŚCI ŚRODOWISKA I śYCIA MIESZKAŃCÓW za priorytety przyjmuje się: W celu II/1 – „Poprawa jakości wód powierzchniowych”:

• zadania wymienione w celu „ochrona wód podziemnych i prawidłowe kształtowanie stosunków wodnych”, a dotyczące równocześnie ograniczenia niekorzystnych oddziaływań na wody powierzchniowe.

W celu II/2 – „Zapewnienie dostawy wody o wymaganej ilości i jakości” :

• budowę wodociągu Rybna – Morgi, • budowę pompowni wody w Dąbrowie Szlacheckiej, • poszukiwanie i budowę ujęcia wody Dąbrowa Szlachecka – Wołowice, • modernizację ujęć wody w Rybnej.

W celu II/3 – „Ochrona przed powodzią” :

• budowę zbiornika małej retencji na potoku Rudno w Przegini Duchownej, • utrzymanie wałów przeciwpowodziowych i urządzeń współdziałających

w dobrym stanie technicznym, • remont wałów przeciwpowodziowych we wsi Kamień i Wołowice, • zapewnienie dobrej droŜności koryt cieków naturalnych i rowów meliora-

cyjnych, • właściwe kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin cieków

i terenów zalewowych, • zwiększenie naturalnej retencyjności poszczególnych zlewni.

W celu II/4 – „Uporz ądkowanie gospodarowania odpadami” realizację następują-cych działań i/lub podstawowych zadań:

• zgodnie z Uchwałą XXVIII/205/2000 Rady Gminy Czernichów naleŜy:


117

� wprowadzić ewidencję właścicieli nieruchomości, którzy mają zawarte umowy na wywóz odpadów komunalnych,

� przeprowadzić analizę realizacji zawartych umów, • wprowadzić system kar dla właścicieli nieruchomości lub podmiotów go-

spodarczych, którzy nie zawarli umowy na wywóz odpadów oraz dla osób nielegalnie pozbywających się odpadów,

• uzupełnienie systemu i zwiększenie ilości zbieranych selektywnie odpadów, szczególnie opakowaniowych z tworzyw sztucznych,

• wdroŜenie oddzielnego zbierania odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów z sektora komunalnego,

• uprzątnięcie i rekultywacja zielenią niską byłego składowiska odpadów w Zagaciu i przygotowanie terenu do planowanego zagospodarowania,

• bieŜąca likwidacja „dzikich” wysypisk, zwłaszcza w lasach i nad brzegami wód,

• rewaloryzacja wyrobisk po legalnych i nielegalnych piaskarniach i Ŝwirow-niach, szczególnie gdy znajdują się w nich „dzikie” wysypiska odpadów,

• wykonanie punktu przeładunkowego odpadów oraz kwatery na odpady obo-jętne, głównie budowlane (teren byłego składowiska w Zagaciu) – do roku 2011,

• rozpatrzenie celowości i rentowności wybudowania obiektu do segregacji odpadów.

W celu II/5 – „Rewaloryzacja terenów zdegradowanych”:

• rewaloryzacja wyrobisk po legalnych i nielegalnych piaskarniach i Ŝwirow-niach, szczególnie gdy znajdują się w nich „dzikie” wysypiska odpadów.

W celu II/6 – „Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza” za główne zadanie do reali-zacji w horyzoncie 2011 roku uwaŜa się objęcie gazyfikacją co najmniej połowy terenu gminy, w ramach zadań programu naprawczego jakości powietrza dla powiatu krakow-skiego oraz:

• zmniejszenie uciąŜliwości komunikacyjnych (zanieczyszczenie powietrza, hałas) w Czernichowie, poprzez budowę obwodnicy na drodze nr 18292,

• wyznaczenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ob-szarów przeznaczonych na wielkotowarową produkcję hodowlaną, uwzględniając oddziaływania tych obiektów na standardy jakości powietrza (analiza zanieczyszczeń i substancji odorowych),

• promowanie działań redukujących zanieczyszczenia powietrza w rolnictwie i hodowli wielkotowarowej, opartych na zasadach „Kodeksu dobrej praktyki rolniczej”,

• wyposaŜenie ponad połowy dróg gminnych w nawierzchnie bitumiczne, • wspieranie działań podmiotów gospodarczych w modernizacji urządzeń

i instalacji wynikających z dostosowywania ich do nowych przepisów pra-wa i decyzji administracyjnych.


118

W celu II/7 – „Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu i ochrona przed promieniowaniem niejonizującym” , za podstawowe działania uznaje się:

• zredukowanie uciąŜliwości hałasu drogowego w Czernichowie poprzez wy-budowanie obwodnicy w ciągu drogi powiatowej nr 18292,

• wystąpienie do Powiatowego i Wojewódzkiego Zarządu Dróg o wykonanie przed planowanymi modernizacjami dróg analiz akustycznych w miejscach szczególnie naraŜonych i włączenie działań ochronnych do planów realiza-cyjnych przebudowy – w ramach obopólnych uzgodnień z gminą,

• ograniczenie niekorzystnych wpływów elektroenergetycznych linii napo-wietrznych poprzez stopniową wymianę istniejących linii napowietrznych średniego i niskiego napięcia na linie kablowe.

W zakresie III celu głównego EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM działaniami priorytetowymi będzie: W celu III/1 – „Monitoring realizacji GPO Ś i GPGO” :

• weryfikacja realizacji Programu i Planu według ustawy Prawo ochrony śro-dowiska oraz wytycznych organów nadrzędnych z doprecyzowaniem zadań przewidzianych do wykonania w perspektywie 2010 r. dla GPOŚ i 2014 r. dla GPGO,

• coroczna kontrola postępów zaawansowania Programu i Planu według wskaźników monitorowania przyjętych w obecnym projekcie.

W celu III/2 – „Rozwój monitoringu środowiska” :

• podjęcie działań na rzecz budowy elektronicznej bazy monitorowania stanu środowiska sprzęŜonej z bazami jednostek kontrolujących: WIOŚ i Okrę-gowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Krakowie,

• objęcie przez WIOŚ – w ramach monitoringu regionalnego – badań stanu jakości wód podziemnych GZWP 326 i wód powierzchniowych na potoku Rudno,

• prowadzenie monitoringu na terenie byłego składowiska odpadów w Zaga-ciu k/ Czernichowa o zakresie i częstotliwości badań zgodnych z odnośnym Rozporządzeniem Ministra Środowiska (Dz.U. 02: 220.1858).

W celu III/3 – „Edukacja ekologiczna” zakładającym zwiększenie stanu świadomości i edukacji ekologicznej młodzieŜy i mieszkańców na rzecz zmiany zachowań sprzyjają-cych wdraŜaniu idei rozwoju zrównowaŜonego:

• realizacja programu edukacji ekologicznej dla szkół podstawowych i gimnazjów,

• tworzenie kół ekologicznych w szkołach, • utrzymanie ścieŜek przyrodniczo-dydaktycznych, • działalność popularyzacyjna; prelekcje, wystawy i wydawnictwa proekolo-

giczne, • wspieranie działań innowacyjnych gospodarki ekologicznej w rolnictwie,

w tym gospodarstw ekologicznych,


119

• szkolenia i pokazy ekologiczne upowszechniające zasady dobrej praktyki rolniczej i działania proekologiczne w gminie.

Działania te będą mieć charakter ciągły do 2011 roku. W celu III/4 – „Intensyfikacja współpracy ze społecznością oraz zwiększenie dostę-pu do informacji ” za główne działania przyjmuje się:

• uruchomienie informacji publicznej o jakości wód pitnych i stanie tych wód w kąpieliskach.

Koszty realizacji zadań oraz źródła finansowania Listę poszczególnych działań i przedsięwzięć inwestycyjnych, a w tym zadań ob-jętych priorytetem zawarto w rozdz. 6.3. Programu Ochrony Środowiska Gminy Czer-nichów. Jest ona zgodna z opracowanym w tym samym czasie Programem Rozwoju Gmi-ny Czernichów do 2009 r., zawierającym jednak tylko najwaŜniejsze inwestycje Gminy. W strukturze GPOŚ dominują zadania związane z gospodarką wodno-ściekową słuŜące zmniejszeniu zagroŜeń wód powierzchniowych i podziemnych, poprawie jako-ści i ilości wody pitnej, na które przewiduje się 87% ogólnych nakładów. Na ochronę powietrza i oszczędności energii przewiduje się wydatkować 4,6%, a na gospodarkę odpadami 2,2% tych nakładów. Ogółem w okresie 2004-2011 potrzeby finansowe na zadania związane z ochroną środowiska zamykają się kwotą 65,8 mln zł i są to wyłącznie zadania własne. W kosz-tach tych nie ujęto środków na przedsięwzięcia związane z pozyskaniem nośników i przetwarzania energii odnawialnej wymagających doprecyzowania zakresu. Z kolei przedsięwzięcia związane z ochroną przed powodzią wymagają określenia nakładów przewidzianych na szczeblu powiatowym i wojewódzkim. Program rzeczowo-finansowy GPOŚ na lata 2004-2011 zawiera wstępny podział nakładów wg źródeł ich pozyskania. Na jego realizację niezbędne są środki własne gminy w wysokości 17,4 mln zł, co stanowi 26,5% ogółu nakładów POŚ. Zdecydowana większość środków 62,7% będzie pochodzić z pomocowych środków unijnych, w tym ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Wymaga to przy-gotowania odpowiedniej dokumentacji dla kaŜdego zadania. Istnieje teŜ moŜliwość dal-szego obniŜenia przyszłych nakładów własnych gminy w drodze współfinansowania z zewnątrz niektórych zadań dotąd realizowanych ze środków własnych m.in. przedsię-wzięć termomodernizacyjnych, oświetlenia ulicznego, ograniczenia tzw. niskiej emisji. W symulacji kosztów GPOŚ w budŜecie gminy zakłada się ok. 30% udział finan-sowania zadań ochrony środowiska przy dynamicznym wzroście dochodów rocznych o ok. 10%. Zarządzanie Programem Bezpośrednie zarządzanie GPOŚ spoczywa na Wójcie Gminy i działających z jego upowaŜnienia wydziałach Urzędu Gminy. Zarządzanie to polegać będzie na ini-cjowaniu, organizowaniu działań słuŜących realizacji, okresowej weryfikacji elementów programu oraz corocznej kontroli postępów zgodnie z wymaganiami ustawy – Prawo ochrony środowiska. Instrumentami słuŜącymi do wykonania zadań programu są:


120

• instrumenty prawne, • instrumenty ekonomiczne (finansowe), • instrumenty organizacyjne, • instrumenty edukacyjno-informacyjne, • negocjacje z współrealizatorami programu.

Do instrumentów prawnych zgodnie z kompetencjami organu zarządzającego Programem, a takŜe współrealizującego wyŜszego szczebla naleŜą w szczególności de-cyzje, pozwolenia i postanowienia wydawane na podstawie ustawy Prawo ochrony śro-dowiska oraz ustaw pokrewnych. Szczególną rolę we wdraŜaniu celów strategicznych ochrony środowiska mieć będzie sporządzony dla gminy miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego usta-lający warunki uŜytkowania terenów i będący prawem lokalnym. Plan ten zgodny z wytycznymi Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czernichów oraz Planami Ochrony Bielańsko-Tynieckiego i Rudniańskiego Par-ku Krajobrazowego powinien uwzględniać zasady prewencji, a w szczególności:

• dostatecznie bezpieczne granice linii zabudowy w stosunku do dróg mając na względzie dalszy prognozowany wzrost natęŜenia pojazdów i oddziały-wań hałasu i zanieczyszczeń powietrza,

• kształtowanie granic terenów rolnych i leśnych z zachowaniem równowagi biologicznej, bioróŜnorodności oraz trwałości i ciągłości lasów,

• koncentrację produkcji hodowlanej w granicach określonych standardami substancji zapachowych przewidzianymi do wprowadzenia w przepisach krajowych.

Przy stosowaniu instrumentów prawnych towarzyszących procesowi lokalizacji nowych działalności zostaną w pełni wykorzystane uprawnienia gminy – jako organu odpowiedzialnego za procedurę oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) – poprzez:

– formułowanie w postanowieniu o zakresie raportu OOŚ indywidual-nych wymagań odpowiadających problemom decyzyjnym, jakie moŜe tworzyć przyszła inwestycja, w tym teŜ w aspekcie GPOŚ oraz

– badanie zgodności treści tych raportów z wydanymi postanowieniami. Wśród instrumentów ekonomicznych pozostających zasadniczo w rękach admini-stracji wyŜszego szczebla i Ministerstwa Finansów, wpływające na zmiany zachowań podmiotów gospodarczych i społeczeństwa znajdują się: opłaty emisyjne, kary, podatki i ulgi podatkowe, subsydia i kredyty preferencyjne, transfery technologiczne oraz in-strumenty rynkowe i wspomagające działania rynku: handel emisjami, „zielone” certy-fikaty, dobrowolne zobowiązania. Na szczeblu lokalnym moŜliwości ich zastosowania wiąŜą się ze zwolnieniami częściowymi podatków tych podmiotów gospodarczych i osób fizycznych, którzy reali-zować będą waŜne cele GPOŚ. Zastosowanie takich ulg podatkowych wymagać będzie uchwały Rady Gminy w odrębnym trybie. Elementem ułatwiającym i korzystnie wpływającym na realizację GPOŚ będą systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ) dobrowolnie wdraŜane przez podmioty gospodarcze i nieprodukcyjne jednostki (organizacje). Są to: Certyfikat ISO 14001 zgodny z normą PN-EN ISO 14001,


121

Eko – Zarządzanie i Audyt Wspólnoty – EMAS preferowany przez Rozporządzenie nr 761/2001, w którym promuje się doskonalenie systemów zarządzania,

Ruch Czystej Produkcji animowany przez Polskie Centrum Czystej Produkcji przy Poli-technice Śląskiej i stowarzyszenia działające przy NOT i GIG,

Certyfikat Eko-Znak oraz System HACCP – obejmujący zarządzanie bezpieczeństwem w zakładach przetwórstwa spoŜywczego. Szczególne znaczenie mieć będzie system EMAS będący zarówno celem polityki ekologicznej zawartej w II PEP, jak i narzędziem ułatwiającym administrowanie i za-rządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwach (jednostkach organizacyjnych). Zgodnie z jego zapisami w systemie mogą uczestniczyć nie tylko jednostki gospodarcze czy przemysłowe, ale takŜe inne, w tym organy administracji, placówki edukacyjne, usłu-gowe itp. o ile oddziaływują one w jakikolwiek sposób bezpośredni lub pośredni na środowisko. Operatywność zarządzających programem w zakresie stosowania narzędzi eduka-cyjno-informacyjnych stanowić będzie podstawowy warunek powodzenia realizacji polityki ekologicznej w obszarze objętym programem. Instrumenty te obejmą:

– upowszechnianie ustaleń GPOŚ wśród pracowników urzędu gminy realizu-jącego Program,

– system szkolenia i dokształcania w zakresie ochrony środowiska, – integrację działań na rzecz realizacji GPOŚ z wyŜszymi szczeblami zarzą-

dzania i aktywne formy powiązań władz samorządowych ze społecznością lokalną i mediami przez promocję GPOŚ i GPGO na tle polityki ekologicz-nej kraju i regionu prowadzoną np. w szkołach, organizację konferencji związanych z wykonywanym programem, upowszechniając wskazane zmiany zachowań przedsiębiorstw i społeczności sprzyjające realizacji za-sad zrównowaŜonego rozwoju,

– stałe zwiększanie informacji udostępnianej w sieci Internet w drodze; roz-budowy i aktualizacji zasobów informacyjnych, wymiany informacji pocztą elektroniczną, udostępniania i konsultowania projektów i dokumentów m.in. weryfikowanego w 2006 r. Programu.

Zagadnienia edukacyjno-informacyjne zostały włączone do podstawowej części Programu ochrony środowiska w postaci jego celów szczegółowych. Przewiduje się, Ŝe udział społeczeństwa w działalności organów zarządzających ochroną środowiska i w procesach decyzyjnych ulegnie rozszerzaniu. W okresowej kontroli stopnia zaawansowania GPOŚ wykorzystane będą prefero-wane przez II Politykę Ekologiczną Państwa mierniki słuŜące zarówno ocenie realizacji polityki ekologicznej jak i równowaŜenia rozwoju gminy zamieszczone w tekście za-sadniczym Programu.


122

9. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE • Alexandrowicz S. W., S. Michalik, R. Michalik, E. Mucha, Plan ochrony rezer-

watu „Kajasówka” na lata 2000-2019, Kraków 1999 r. • Atlas miejskiego województwa krakowskiego, PAN, UM Krakowa, 1979 r. • Damijan R., ZałoŜenia do planu zaopatrzenia w energię elektryczną gminy Czer-

nichów, Kraków 2000 r. • II Polityka Ekologiczna Państwa uchwalona przez Sejm RP w dniu 8.05.2003 r.,

Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa. • Kleczkowski A. S. i in., Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych

(GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków 1990 r.

• Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Mini-sterstwo Środowiska, 2002 r.

• Kondracki J., Geografia Polski, Regiony fizyczno-geograficzne, PWN 1994 r. • Maciejewski M., Model kompleksowej ochrony przed powodzią w obszarze do-

rzecza górnej Wisły na przykładzie województwa małopolskiego, Kraków 2000 r. • Mapa geologiczno-gospodarczo-sozologiczna gminy Czernichów, PROGEO

w Krakowie, Kraków 1996 r. • Michałowski T., Wyniki badań agrochemicznych wraz z wyliczeniem potrzeb na-

wozowych dla gminy Czernichów woj. m. krakowskim, Okręgowa Stacja Che-miczno-Rolnicza w Krakowie, Kraków.

• Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań. Gmina Wiejska Czernichów, US Kraków 2003 r.

• Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań. Raport z wyników spisów po-wszechnych. Województwo Małopolskie, US Kraków 2003 r.

• Ocena stanu zanieczyszczenia gleb województwa małopolskiego metalami cięŜki-mi i siarką, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Kraków 1999 r.

• Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego, Urząd Marszałkowski, Kraków 2003 r.

• Program ochrony środowiska powiatu krakowskiego, IRM Kraków 2003 r. • Program zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopol-

skiego na lata 2001-2015, Nasza Zielona Małopolska, Kraków 2001 r. • Raport – Ocena oddziaływania na środowisko Stacji Bazowej Plus GSM 900 MHz

Rybna gm. Czernichów, oprac. Sabat S. 2001 r. • Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim, WIOŚ 2003 r. • Raport oddziaływania Stacji Bazowej nr 5543 na środowisko do wniosku

o pozwolenie na budowę, oprac. Łydka A., 2002 r. • Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy

Czernichów, IGPiK Oddział w Krakowie, Kraków 1999 r. • Urbańczyk A., Zagospodarowanie turystyczne gminy Czernichów, Czernichów

2002 r. • Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami na lata 2003-2010, Zarząd Wojewódz-

twa Małopolskiego, 2003 r.


123

• Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w 2001 roku, Urząd Statystyczny w Krakowie, 2002 r.

• Zaborowski J., Uproszczony plan urządzenia lasu Czernichów, Czułówek, Dą-browa Szlachecka, Kłokoczyn, Przeginia Narodowa, Rusocice, Zagacie 1996-2005, Firma Projektowo-Usługowa, Ściejowice 1996 r.

• Zaborowski J., Uproszczony plan urządzenia lasu Przeginia Duchowna (1996-2005), Firma Projektowo-Usługowa, Ściejowice 1996 r.

• Zaborowski J., Uproszczony plan urządzenia lasu Rybna (1996-2005), Firma Pro-jektowo-Usługowa, Ściejowice 1996 r.

• Zajda R., Program gazyfikacji gminy Czernichów, Czernichów 1992 r.

PLAN GOSPODARKI ODPADAMI


127

1. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania Plan gospodarki odpadami (PGO) stanowi integralną część gminnego programu ochrony środowiska i został wykonany na podstawie tych samych ustaw. Termin wyko-nania planu wynika z planu krajowego, przyjętego Uchwałą Nr 129 Rady Ministrów z dnia 29 października 2002 r., w którym podano, Ŝe plany gospodarki odpadami zosta-ną przygotowane i uchwalone przez rady gmin w 2004 roku. 1.2. Zakres opracowania Zakres merytoryczny, sposób i formę planu gospodarki odpadami określa §3 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 03.66.620). Zgodnie z cyt. Rozporządzeniem PGO będzie uwzględniał podstawowe informacje charakteryzujące Gminę Czernichów z punktu widzenia gospodarki odpadami, w tym:

� połoŜenie geograficzne oraz warunki przyrodnicze, hydrogeologiczne i hydrologiczne,

� sytuację demograficzną i gospodarczą. Na tym tle przedstawiono aktualny stan gospodarki odpadami uwzględniający: • rodzaje, ilości i źródła powstawania wszystkich odpadów, w szczególności odpa-

dów innych niŜ niebezpieczne, • rodzaj i ilość odpadów poddawanych poszczególnym procesom unieszkodliwia-

nia, • istniejące systemy zbierania i transportu odpadów, • wykaz podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, odzysku oraz

unieszkodliwiania odpadów. Analiza aktualnej gospodarki odpadami w Gminie Czernichów posłuŜy do przed-stawienia diagnozy stanu oraz oceny funkcjonowania systemu zbierania, transportu, wykorzystywania i unieszkodliwiania w tym składowania róŜnych rodzajów odpadów. W drugim etapie prac zostanie podany zakres działań niezbędnych do poprawy funk-cjonowania systemu gospodarki odpadami obejmujący: • zapobieganie powstawaniu odpadów, • ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów i ich negatywnego oddziaływania na

środowisko, • prawidłowe postępowanie z odpadami podczas zbierania, transportu, odzysku

i ich unieszkodliwiania, w szczególności odpadów innych niŜ niebezpieczne, • plan redukcji ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowa-

nych na składowiska odpadów, • likwidacja dzikich wysypisk i rekultywacja terenów, na których w przeszłości

były składowane odpady.


128

Następny etap prac stanowią załoŜenia prognostyczne, w tym wynikające z prze-widywanych zmian demograficznych i gospodarczych. Po sformułowaniu planowanych do osiągnięcia celów i programu działań przedstawiony zostanie: • projektowany system gospodarki odpadami, w szczególności gospodarki odpada-

mi innymi niŜ niebezpieczne, w tym odpadami komunalnymi, uwzględniający ich zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie,

• szacunkowe koszty inwestycyjne i eksploatacyjne proponowanego systemu, sza-cunkowe koszty realizacji poszczególnych działań oraz sposoby finansowania re-alizacji zamierzonych celów,

• system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów pozwalający na okre-ślenie sposobu oraz stopnia realizacji celów i zadań zdefiniowanych w planie go-spodarki odpadami.

Strategie, cele, zadania oraz proponowany system gospodarki odpadami w Gmi-nie Czernichów będą zgodne z odnośnymi wytycznymi przedstawionymi w Wojewódz-kim Planie Gospodarki Odpadami na lata 2003-2010 dla województwa małopolskiego29 oraz powiatu krakowskiego30.

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA GMINY Z PUNKTU WIDZENIA GOSPODARKI ODPADAMI

2.1. PołoŜenie geograficzne, budowa geologiczna, rzeźba terenu Pod względem fizyczno-geograficznym obszar Gminy Czernichów leŜy w za-chodniej części Bramy Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej na zachodzie i Kotliny Sandomierskiej na wschodzie. Od południa jest ograniczony rzeką Wisłą. Północne fragmenty gminy (teren wsi Rybna) obejmuje Garb Tenczyński, stanowiący część Wy-Ŝyny Krakowsko-Częstochowskiej. Najstarsze utwory występujące na tym terenie, wapienie i margle górnojurajskie, tworzą zręby tektoniczne. Zrębem tektonicznym jest między innymi Rezerwat „Kaja-sówka”, połoŜony w Przegini Duchownej. Wapienie, utworzyły tu najciekawsze krajo-brazowo, malownicze skałki. W dolinach rzecznych występują piaski i Ŝwiry, w dolinie Wisły o miąŜszości dochodzącej do 10 m. Rzeźba terenu jest urozmaicona. Teren wznosi się w kierunku północnym, od wy-sokości 204 m n.p.m. w Wołowicach połoŜonych w dolinie Wisły do wysokości 380 m n.p.m. w Rybnej. W dolinie Wisły występują terasy akumulacyjne: zalewowa i nadza-lewowa, na terasie zalewowej znajdują się starorzecza. 29 Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami na lata 2003-2010. Zarząd Województwa Małopolskiego – Załącznik do Uchwały Nr XI/125/03 Sejmiku Woj. Małopolskiego z dnia 25 sierpnia 2003 r. 30 Program Ochrony Środowiska z planem gospodarki odpadami powiatu krakowskiego (tom II). Instytut Rozwoju Miast, Kraków, październik 2003 r.


129

Na obszarze Gminy Czernichów występują kruszywa naturalne (piaski i Ŝwiry), które są eksploatowane w Wołowicach oraz w Kłokoczynie pod Lasem. Wyrobiska poŜwirowe istnieją w Czernichowie i Przegini Narodowej. Zasoby surowcowe w posta-ci kamienia drogowego i budowlanego, występują w Kamieniu i Rusocicach. 2.2. Wody podziemne Na terenie Gminy Czernichów występują dwa główne poziomy wodonośne: juraj-skie i czwartorzędowe. Lokalnie mogą być równieŜ zawodnione utwory trzeciorzędowe (mioceńskie). Spływ wód podziemnych jest generalnie do Wisły, a lokalnie zaznacza się rów-nieŜ drenujący wpływ potoków – w północnej i wschodniej części obszaru. Czwartorzędowy poziom wodonośny zasilany jest przede wszystkim przez infil-trację wód opadowych, a lokalnie w rejonach kontaktów hydraulicznych moŜe być teŜ zasilany z wyŜej morfologicznie połoŜonego poziomu jurajskiego. W znacznej części obszaru gminy, w rejonach wzniesień brak jest zawodnionych osadów czwartorzędo-wych. W utworach jury wyróŜnia się dwa poziomy wodonośne. Północno-zachodnią część gminy obejmuje jeden z głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wy-magający szczególnej ochrony ze względu na duŜą zasobność. Jest to zbiornik górnoju-rajski oznaczony numerem GZWP 326 Krzeszowice-Pilica (dawna nazwa Częstocho-wa), w którego granicach znajdują się miejscowości: Rybna, Czułówek oraz część za-chodnia Nowej Wsi Szlacheckiej. Obecnie prowadzone są prace mające na celu wyznaczenie obszarów ochronnych (stref ONO i OWO) zbiornika GZWP 326 i określenie zasad ich uŜytkowania. Środkowojurajski poziom wodonośny występuje w piaskach i piaskowcach odizo-lowanych od poziomu górnojurajskiego serią słabo przepuszczalnych wapieni płyto-wych i margli zalegających w spągu górnej jury. Poziom ten jest stosunkowo słabo wo-donośny, ponadto zalega poniŜej głównego poziomu uŜytkowego, dlatego jest słabo rozpoznany. W części północnej gminy, a szczególnie w Rybnej występują liczne źródła o znacznej wydajności. Część z nich została ujęta dla potrzeb wodociągowych. 2.3. Wody powierzchniowe Granicę Gminy od strony południowej stanowi Wisła, wzdłuŜ której biegną wały przeciwpowodziowe. Cały obszar Gminy naleŜy do lewobrzeŜnego dorzecza rzeki Wisły. Na terasie zalewowej widoczne są starorzecza, częściowo wypełnione wodą. Największy przepływający przez gminę potok Rudno, jest lewobrzeŜnym dopły-wem Wisły. Potok Rudno swój początek bierze na terenie gminy Krzeszowice, następ-nie przepływa przez Rybną, Przeginię Duchowną, Przeginię Narodową i zachodnią część sołectwa Czernichów. Główne dopływy potoku Rudno to Rybnianka i Jesionka. Do potoku wpływa teŜ szereg innych mniejszych cieków bez nazwy. Potok Rudno


130

uchodzi do Wisły w km 44,0, na wysokości 210 m n.p.m. Całkowita długość potoku 10 km, średni spadek 0,79%. Powierzchnia zlewni wynosi 55,8 km2. Przez południowo-wschodnią część Gminy, tj. przez Zagacie i Wołowice prze-pływa potok Stracha. Północno-wschodnia część gminy (Czułówek, Nowa Wieś Szlachecka) naleŜy do zlewni rzeki Sanki i jej odpływu potoku Kaszowskiego. Z rzeki Sanki pobierana jest woda dla Krakowa i dlatego jej zlewnia została objęta strefą ochrony pośredniej. Teren ochrony pośredniej ujęcia wody z rzeki Sanki dzieli się na: • wewnętrzny teren ochrony pośredniej obejmujący w gminie lewobrzeŜny dopływ

Sanki mający swe źródła w Rybnej wraz z 200 m pasem gruntu przylegającym do brzegów cieku,

• zewnętrzny teren ochrony pośredniej obejmujący pozostałą część zlewni Sanki na terenie Gminy Czernichów.

Do większych zbiorników wodnych naleŜą zbiorniki powstałe w miejscach daw-nych kopalni odkrywkowych; piasku w Przegini Narodowej oraz Ŝwiru w Czernicho-wie. W Gminie Czernichów jest kilka stawów rybnych w: Przegini Narodowej, Ka-mieniu oraz Czernichowie. Część podmokłych terenów Gminy została zmeliorowana. Sieć rowów melioracyjnych jest gęsta i rozbudowana, a ich długość ogółem wynosi około 153 km. 2.4. Gleby i uŜytkowanie terenu Na terenie Gminy Czernichów moŜna wyróŜnić następujące typy gleb:

– brunatne gliniaste, ilaste i pyłowe, w tym lessowe, występujące w północnej części gminy (w Rybnej, Czułówku),

– bielicowe, piaskowe, występujące w środkowej części gminy (w Przegini Duchownej, Przegini Narodowej, Nowej Wsi Szlacheckiej, Zagaciu),

– mady, występujące w dolinie Wisły (w Rusocicach, Kłokoczynie, Czerni-chowie, Wołowicach),

– enklawy rędzin, występujące w zachodniej części gminy, na terenach pokry-tych zwietrzeliną skał wapiennych.

Natomiast z punktu widzenia warunków glebowo-rolniczych, obszar Gminy moŜ-na podzielić na:


– część północną, o wysokościach sięgających 250-350 m n.p.m., z bardziej urozmaiconą rzeźbą; występują tu gleby kompleksu pszenno bardzo dobre-go i dobrego, Ŝytniego bardzo dobrego i dobrego oraz wysokich klas uŜyt-ków zielonych31.

31 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernichów, Kraków 1999 r., str. 31.


131

2.5. Roślinność i zwierzęta oraz obszary przyrodnicze objęte ochroną prawną

Lasy w Gminie Czernichów obejmują około 1507 ha, co stanowi 17,98% po-wierzchni gminy. Główne kompleksy leśne znajdują się w zachodniej części gminy w miejscowościach Kamień, Rusocice, Przeginia Duchowna oraz na północ od Czerni-chowa (Góra Chełm). W sołectwie Czernichów znajduje się kompleks leśny Buczyna Czernichowska, obszar leśny obejmuje zrębowe wzgórze o nazwie Góra Chełm. Pokrywę leśną stanowią dobrze zachowane, ciepłolubne buczyny, płaty buczyny karpackiej. Na tym obszarze planuje się utworzyć rezerwat leśno-krajobrazowy „Buczyna Czernichowska”. Miejscowości Kamień i Przeginia Duchowna charakteryzują się duŜą lesistością. Na obszarze Przegini Duchownej znajduje się rezerwat przyrody nieoŜywionej „Kaja-sówka”. Rezerwat porośnięty jest lasem, ale równieŜ zaroślami tarniowymi i murawami kserotermicznymi. Teren rezerwatu znajduje się w Zarządzie Nadleśnictwa Krzeszowi-ce (RDLP Kraków). Liczne kompleksy leśne występują równieŜ w Rusocicach i Rybnej. Wieś Rybna znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu „Dolina Potoku Rudno”. Rezerwat obejmuje część doliny potoku Rudno, porośniętą unikalnymi zbiorowiskami łęgu ol-szowego i olsu, charakterystycznymi dla terenów podmokłych. Ponadto na terenie Gminy Czernichów występują lasy mieszane, bory sosnowo-dębowe oraz buczyny z dębem i grabem. Gmina Czernichów posiada urozmaiconą strukturę przestrzenną obejmującą doli-nę Wisły, obszary wyŜynne aŜ po wzniesienia południowego krańca WyŜyny Krakow-skiej. Rzeźba terenu powoduje urozmaicenie warunków siedliskowych, a co za tym idzie wyjątkowo duŜe bogactwo róŜnorodności szaty roślinnej oraz fauny. W południo-wej części WyŜyny Krakowskiej stwierdzono ponad 60 naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk roślinnych. Na obszarze Gminy występują bardzo zróŜnicowane zbiorowiska roślinne od szuwarów przy starorzeczach Wisły i innych zbiornikach wodnych, poprzez półnatural-ne zbiorowiska łąkowe, zaroślowe i leśne do muraw kserotermicznych charakterystycz-nych dla wychodni wapiennych WyŜyny Krakowskiej. Flora leśna i łąkowa jest dość bogata, ale przewaŜają gatunki pospolite. Gatunki górskie cieniolubne i oligotermiczne posiadają tylko kilku przedstawicieli. Rośliny pod-legające ochronie prawnej zostały podane z rezerwatu przyrody „Kajasówka”. Ponadto na terenie rezerwatu stwierdzono 97 gatunków kserotermicznych. Dominują gatunki typowe dla muraw reprezentujących klasę Festuco-Brometea. Pełny wykaz roślin na-czyniowych, w tym zagroŜonych lub rzadkich oraz mszaków i wątrobowców (86 takso-nów) został zamieszczony w opracowaniu Plan ochrony rezerwatu „Kajasówka”32. Omówiona uprzednio urozmaicona struktura przestrzenna Gminy obejmująca między innymi korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym „Dolina Górnej Wisły” sprawia, Ŝe świat zwierząt charakteryzuje się szczególną bioróŜnorodnością. Przedstawicielami ssaków występującymi w lasach i na ich obrzeŜach są: mysz leśna, 32 S. W. Alexandrowicz, S. Michalik, R. Michalik, E. Mucha, Plan ochrony rezerwatu „Kajasówka“ na lata 2000-2019. Kraków 1999.


132

kuna leśna, zając szarak, sarny, lisy i dziki. Na terenach byłych kamieniołomów i wśród wychodni skalnych dość często spotyka się nietoperze. Wśród wyjątkowo róŜnorodnej i bogatej fauny ptaków na terenie Gminy gniazdu-je lub występuje szereg rzadkich gatunków ptaków śpiewających i drapieŜnych. Liczne są równieŜ ptaki związane ze środowiskiem wodnym np. łabędzie, kaczki i błotniarki. Ponadto przy zabudowie dość często spotyka się gniazda bocianów (Ciconia ciconia). Do gatunków bardzo rzadkich, a spotykanych w Gminie Czernichów naleŜy zimorodek (Alcedo attis). Najliczniejszą grupą zwierząt są owady, reprezentowane między innymi przez 1200 gatunków motyli, chrząszczy, pszczołowatych i trzmielowatych. Często występują równieŜ ślimaki np. w rezerwacie „Kajasówka” zinwentaryzowano 29 przedstawicieli malakofauny, w tym gatunki rzadkie związane z murawami kserotermicznymi33. Około 37% terenu Gminy Czernichów leŜy w obrębie Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych (ZJPK), a pozostała część w ich otulinie, czyli na obszarze chronione-go krajobrazu. Południowo-wschodni fragment Gminy stanowiący 11,8% jego obszaru znajduje się w granicach Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego. Natomiast część za-chodnia Gminy Czernichów o pow. 2117,4 ha (25,3% jej terenu) leŜy w obrębie Rud-niańskiego Parku Krajobrazowego. Znaczna część gminy jest zatem obszarem chronio-nym ze względu na jej cenne wartości przyrodniczo-krajobrazowe oraz historyczno-kulturowe. Na terenie Gminy znajdują się dwa rezerwaty przyrody połoŜone w granicach Rudniańskiego Parku Krajobrazowego: • Kajasówka – usytuowany pomiędzy Przeginią Duchowną i Czułówkiem o po-

wierzchni 11,83 ha. Jest to rezerwat częściowy przyrody nieoŜywionej, utworzony w 1962 r. Ochronie podlega tutaj unikalny zrąb tektoniczny ograniczony syste-mem uskoków wyraźnie zaznaczających się w krajobrazie. Dla rezerwatu „Kaja-sówka” został opracowany szczegółowy plan ochrony obejmujący zabezpieczenie rezerwatu i projekt jego powiększenia34.

• Dolina Potoku Rudno – przy północno-zachodniej granicy gminy, na zachód od miejscowości Rybna znajduje się rezerwat częściowy o powierzchni 95,94 ha, utworzony w 2001 roku. Rezerwat ten obejmuje przełom rzeki Rudno i otaczające go kompleksy leśne. Rezerwat leśno-krajobrazowy utworzono w celu ochrony cennych przyrodniczo zbiorowisk leśnych o duŜej róŜnorodności gatunkowej w tym łęgów olszowych i olsu. Południową granicę Gminy Czernichów stanowi rzeka Wisła. Rzeka i jej ni-ska terasa została zaliczona do korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynaro-dowym (Sieć Ekologiczna ECONET-PL). Część tego korytarza, stanowiącego ostoję ptaków „Dolina Górnej Wisły” leŜy na terenie Gminy Czernichów i słuŜy ochronie gatunków ptaków zagroŜonych w skali światowej lub europejskiej.

33 jw. 34 jw.


133

2.6. ZagroŜenia powodziowe Gmina Czernichów zalicza się do gmin najbardziej zagroŜonych powodziami w powiecie krakowskim. Zarówno powódź, która wystąpiła w 1997 roku, jak i kolejna w 2001 objęła swym zasięgiem znaczne tereny w gminie. ZagroŜenie powodziowe powoduje przede wszystkim rzeka Wisła, będąca w ad-ministracji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie (RZGW). Wały wiślane w gminie Czernichów znajdują się na odcinku od Kamienia do Wołowic. Urzą-dzenia towarzyszące to 16 sztuk śluz wałowych. Zasięg potencjalnego zagroŜenia gminy, w przypadku przerwania wałów, obejmu-je pas terenu ciągnący się od Kamienia poprzez część zabudowy wsi Rusocice, wieś Kłokoczyn do niŜej połoŜonej zabudowy wsi Czernichów (przysiółki Kępa, Pasieka). Następnie przebiega wzdłuŜ drogi z Czernichowa do Krakowa po wieś Zagacie (nie sięgając głównych zespołów zabudowy tej wsi). Obejmuje znaczną część wsi Wołowice i niŜej połoŜone tereny zabudowy Dąbrowy Szlacheckiej. Wobec tego w przypadku przerwania wałów, znaczna część gminy moŜe znaleźć się pod wodą. Cieki bezpośrednio powodujące zagroŜenie powodziowe w gminie, a będące w administracji Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie (MZMiUW) to: • potok Rudno, przepływający przez Rybną, Przeginię Duchowną, Przeginię Naro-

dową i Czernichów. Posiada on lewy i prawy wał cofkowy na długości 2,23 km i 2 śluzy wałowe. Najbardziej zagroŜone powodzią są tereny wsi Przeginia Narodowa;

• potok Rybnianka (lewobrzeŜny dopływ Rudna), uregulowany na odcinku 1,9 km. W czasie duŜych opadów deszczu potok niszczy drogi lokalne i podtapia drogę do Czernichowa. Największe zagroŜenie stanowi odcinek potoku przepływający wzdłuŜ zabudowań Rybnej;

• potok Stracha, przepływający przez Zagacie i Wołowice. Jest uregulowany na dłu-gości 5,57 km. Woda najczęściej podtapia zabudowania w przysiółku Węsocze.

ZagroŜenia spowodowane podpiętrzeniem wody występują na wszystkich dopły-wach w momencie zamknięcia śluz wałowych na rzece Wiśle. Cofająca się woda pod-tapia przyległe zabudowania mieszkalne i inwentarskie, pola uprawne i łąki. 2.7. Uwarunkowania dla gospodarki odpadami wynikające z warun-

ków przyrodniczych Gminy Z przedstawionej uprzednio charakterystyki środowiska wynika, Ŝe obszar Gminy Czernichów naleŜy zaliczyć do terenów o ponadprzeciętnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Nakłada to na władze lokalne i społeczność gminy obowiązek szcze-gólnej dbałości o utrzymanie porządku i zapobieganie tworzeniu „dzikich wysypisk”. Powstawaniu tego typu wysypisk sprzyjają nieuŜytki oraz liczne wyrobiska po eksplo-atacji, w tym nielegalnej surowców mineralnych. Znaczna część Gminy leŜy w obrębie:

• Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 326, • korytarza ekologicznego „Dolina Górnej Wisły”, • Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych,


134

• strefie ochrony ujęcia wody z Sanki, • na obszarach zagroŜonych powodzią.

Zgodnie z wytycznymi dla tego typu terenów, w granicach Gminy Czernichów nie przewiduje się lokalizacji składowisk odpadów ani większych obiektów do ich unieszkodliwiania (np. kompostowni, spalarni). W związku z tym powstające w gminie odpady z sektora komunalnego i gospodarczego są i powinny być nadal wywoŜone i unieszkodliwiane poza jej obszarem.

3. AKTUALNA GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI

3.1. Źródła powstawania odpadów Podstawowym źródłem powstawania odpadów komunalnych w Gminie Czerni-chów są:

• gospodarstwa domowe i gospodarstwa rolne, • obiekty uŜyteczności publicznej, w tym szkoły i przedszkola, • usługi, handel i gastronomia, • ogólnodostępne tereny otwarte, • cmentarze.

Ilość powstających odpadów jest skorelowana z liczbą mieszkańców Gminy oraz uczniów spoza jej terenu, kształcących się głównie w Zespole Szkół – Rolnicze Cen-trum Kształcenia Ustawicznego w Czernichowie. Stan zaludnienia Gminy podano w tabeli 1.

Tabela 1. Stan zaludnienia gminy na dzień 31.12.2003 r.

Lp. Miejscowość Liczba osób % osób

w poszczególnych miejscowościach

1. Czernichów 1 894 14,91 2. Czułówek 435 3,43 3. Dąbrowa Szlachecka 582 4,58 4. Kamień 1 446 11,38 5. Kłokoczyn 406 3,19 6. Nowa Wieś Szlachecka 833 6,55 7. Przeginia Duchowna 1 030 8,11 8. Przeginia Narodowa 591 4,65 9. Rusocice 1 149 9,05 10. Rybna 2 337 18,39 11. Wołowice 1 319 10,38 12. Zagacie 684 5,38

RAZEM 12 706 100,00



135

Powierzchnia Gminy wynosi około 84 km2. Gęstość zaludnienia nie odbiega od średniej dla powiatu krakowskiego i wynosi 152 osoby/km2. Gospodarka odpadami z sektora komunalnego prowadzona jest zgodnie z Uchwałą nr XXVIII/205/2000 Rady Gminy Czernichów z dnia 25 sierpnia 2000 roku, zmieniającą poprzednie uchwały w sprawie szczegółowych zasad utrzymywania czysto-ści i porządku na terenie Gminy, stawek opłat za usługi w zakresie usuwania i uniesz-kodliwiania odpadów komunalnych oraz szczegółowych zasad rozliczania usług w tym zakresie, czyli Uchwały:

nr XXVIII/207/97 i nr XXXII/242/97, nr XXXVI/270/98, XXXVIII/314/98 i nr XXXIX/321/98, nr XVII/135/99.

Główne paragrafy podstawowej Uchwały nr XXVIII/207/97 nie uległy zmianie, a wprowadzone poprawki lub uzupełnienia dotyczą głównie sposobu wnoszenia opłat, ich wysokości i częstotliwości usuwania odpadów z nieruchomości. Ustawa z 1997 ro-ku określa podstawowe wymagania w zakresie utrzymania czystości i porządku na tere-nie nieruchomości oraz gromadzenia i usuwania odpadów komunalnych. Zgodnie z podstawową Uchwałą oraz wprowadzonymi do niej zmianami wszyscy właściciele nieruchomości powinni na własny koszt wyposaŜyć posesje w odpowiednie pojemniki do gromadzenia odpadów stałych oraz podpisać indywidualną umowę z koncesjonowa-ną firmą. Uchwała z 2000 roku ustala następującą częstotliwość usuwania stałych odpa-dów bytowych – nie rzadziej niŜ raz w miesiącu, z moŜliwością zmniejszenia częstotli-wości dla gospodarstw jednoosobowych (co trzy miesiące) i dwuosobowych raz na dwa miesiące. Uchwała ta znosi paragraf 11, który przewidywał między innymi obciąŜanie podwyŜ-szoną opłatą właścicieli nieruchomości, którzy nie posiadają podpisanej umowy z pod-miotem usuwającym odpady. Według informacji z Urzędu Gminy ponad 94% gospodarstw posiada pojemniki na odpady stałe oraz miała zawarte umowy na wywóz odpadów. Uchwała nr XXVIII/205/2000 zobowiązuje Urząd Gminy do prowadzenia ewidencji właścicieli nieruchomości, którzy mają zawarte umowy na wywóz odpadów i przeprowadzania analizy realizacji zawartych umów. Według danych z Wydziału Gospodarki Rolnej i Ochrony Środowiska Urzędu Gminy Czernichów z nieruchomości połoŜonych w granicach gminy wywieziono poda-ne w tabeli 2 ilości niesegregowanych odpadów komunalnych (kod: 20.03.01). Tabela 2.

Rok Masa wywiezionych od-

padów Mg/r

Wskaźnik w kg/Ma*/r

Gmina Czernichów średnia dla terenów wiej-skich powiatu krakow-

skiego

2000 424,0 33 ─

2001 410,3 32 ─

2002 443,8 34 100

2003 552,0 43 ─

* Ma – mieszkańca.


136

Biorąc pod uwagę wielkości średniego wskaźnika ilości wytwarzanych odpadów komunalnych w gminach o przewadze zabudowy zagrodowej naleŜy przyjąć, Ŝe w Gminie Czernichów powstaje około 1270 Mg/r. Z zebranych informacji wynika, Ŝe do przydomowych pojemników z reguły nie wyrzuca się odpadów organicznych oraz nadających się do spalenia w piecach. Według danych z Planu Gospodarki Odpadami dla województwa małopolskiego wymienione uprzednio odpady (kod: 20.01.08. i 20.01.01.) stanowią ok. 24% masy odpadów komunalnych wytwarzanych na wsi. Wprowadzając tę poprawę oraz zakładając selektywne zbieranie większości opakowań szklanych i wielkogabarytowych (dalsze ~15%) przyjęto, Ŝe z gminy powinno być wy-woŜone około 775 Mg/r. Wywiezione w 2003 r. odpady z gospodarstw domowych sta-nowią zatem 71% wielkości obliczeniowej. W związku z tym moŜna przyjąć, Ŝe w pie-cach jest spalana równieŜ część innych odpadów (w tym wielomateriałowych i plastików), oraz Ŝe odpady z opalania mieszkań rzadko trafiają do pojemników. Naj-niekorzystniejszym zjawiskiem jest wysypywanie odpadów w miejscach niedozwolo-nych, czego niestety nie moŜna zaliczyć w Gminie Czernichów do zdarzeń sporadycz-nych. Relatywnie znaczne ilości odpadów komunalnych wywoŜonych jest ze szkół i przedszkoli, do których uczęszcza 1786 dzieci i młodzieŜy (POŚ tom I – tab. 8). Z zebranych informacji wynika, Ŝe w skali rocznej z przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów wywozi się około 70 Mg/r zmieszanych odpadów komunalnych. Nieco większe ilości niesegregowanych odpadów bytowych powstają w Zespole Szkół Rolni-czych Centrum Kształcenia Ustawicznego w Czernichowie. Do Zespołu Szkół uczęsz-cza około 650 uczniów. Liczne jest równieŜ grono nauczycieli (41 osób) oraz personelu pomocniczego. Większość nauczycieli i personelu wraz z rodzinami mieszka na terenie Zespołu Szkół. Z informacji uzyskanych w Zespole Szkół Rolniczych wynika, Ŝe w ciągu miesiąca wywoŜonych jest przeciętnie 25 m3 odpadów, co w przeliczeniu na ich cięŜar daje masę około 100 Mg/r. Następnym wymagającym uwzględnienia miejscem gromadzenia odpadów ko-munalnych są kosze uliczne umieszczone głównie na przystankach autobusowych. Gromadzone w nich ilości są bardzo zmienne, orientacyjnie przyjęto, Ŝe w skali roku wywozi się ok. 6-10 Mg niesegregowanych odpadów. Równie trudnym zadaniem oka-zało się ustalenie ilości odpadów pochodzących z cmentarzy. W Gminie Czernichów są 4 cmentarze w: Czernichowie, Kamieniu, Rybnej i Dąbrowie Szlacheckiej. BliŜsze dane uzyskano tylko z Parafii Św. Kazimierza w Rybnej – co 2 tygodnie wywoŜone jest 5 m3 odpadów, głównie organicznych i wypalonych zniczy, a w okresie świat, szczególnie Święta Zmarłych ok. 10 m3. Na tej podstawie z uwzględnieniem powierzchni poszcze-gólnych cmentarzy oszacowano, Ŝe łącznie w ciągu roku wywoŜonych jest ok. 150 Mg odpadów. Uwzględniając wszystkie podstawowe źródła pochodzenia odpadów komunal-nych przyjęto, Ŝe w 2003 r. z terenu Gminy Czernichów wywieziono następujące ilości zmieszanych odpadów komunalnych:

– z gospodarstw domowych ~552 Mg/r – ze szkół i przedszkoli ~170 Mg/r – z terenów otwartych i cmentarzy ~160 Mg/r

razem: ~882 Mg/r W powyŜszym podsumowaniu nie ujęto odpadów pochodzących z nieduŜych za-kładów usługowych, handlu i gastronomii. Z zebranych informacji wynika, Ŝe wszyst-


137

kie moŜliwe do wykorzystania odpady z tego źródła są odbierane przez dowoŜących towary lub przekazywane do wykorzystania gospodarczego (np. tzw. pomyje do ferm hodowlanych, odpady z drewna i papieru do spalania itp.). Dlatego do kontenerów na odpady komunalne trafiają wyłącznie nieduŜe ilości śmieci ze sprzątania pomieszczeń i koszy na odpadki. Z informacji uzyskanych od właścicieli tych podmiotów gospodarczych wynika, Ŝe odpady w nich powstające zostały uwzględnione w grupie odpady komunalne z go-spodarstw domowych. 3.2. Morfologiczny skład odpadów W pełni wiarygodne określenie składu odpadów komunalnych bez przeprowadze-nia badań jest praktycznie niemoŜliwe, gdyŜ jest to uzaleŜnione od wielu czynników, np.:

– charakteru gminy, w tym rodzaju zabudowy, – zamoŜności i potrzeb konsumpcyjnych mieszkańców, – sposobu ogrzewania mieszkań.

Gminę Czernichów zaliczono do gmin, w których przewaŜa zabudowa zagrodowa (rolniczo-hodowlanych), o przewadze ludności niezamoŜnej i dominacji ogrzewania paliwami stałymi (węgiel, koks, drewno). W związku z tym uznano, Ŝe skład morfolo-giczny odpadów nie będzie odbiegał istotnie od przeciętnego w powiecie krakowskim. ZałoŜono zatem analogiczny do podanego w PGO powiatu krakowskiego35 skład wy-twarzanych w gminie odpadów.

Tabela 3. Szacunkowa masa poszczególnych składników odpadów komunalnych powstających w Gminie Czerni-chów oraz ich % udział w całości wytworzonych.

Typ odpadów Ilość w Mg/r % Domowe odpady organiczne 157,5 9,8 Odpady zielone 30,2 1,9 Papier i tektura (nieopakowaniowe) 77,9 4,9 Opakowania z papieru i tektury 106,6 6,7 Opakowania wielomateriałowe 12,7 0,8 Tworzywa sztuczne (nieopakowaniowe) 117,7 7,4 Opakowania z tworzyw sztucznych 79,5 5,0 Tekstylia 39,8 2,5 Opakowania ze szkła i szkło nieopakowaniowe 136,8 8,6 Metale 30,2 1,9 Opakowania z blachy stalowej 12,7 0,8 Opakowania z aluminium 6,4 0,4 Odpady mineralne 89,1 5,6 Odpady z opalania mieszkań 286,5 18,0 Odpady wielkogabarytowe 106,6 6,7 Odpady budowlane 288,3 18,1 Odpady niebezpieczne 12,7 0,8 Obliczeniowa masa odpadów ~1592 100,0

35 Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami powiatu krakowskiego (tom II). Instytut Rozwoju Miast, Kraków, październik 2003 r.


138

3.3. System zbierania i transport odpadów Odpady z gospodarstw domowych są gromadzone w obrębie nieruchomości w ruchomych pojemnikach blaszanych lub plastikowych o pojemności 0,11-0,125 m3. Przy niektórych obiektach uŜyteczności publicznej znajdują się większe pojemniki (1,1-2,2 m3) lub kontenery. W pojemniki jest wyposaŜone ok. 94% nieruchomości prywat-nych oraz wszystkie obiekty uŜyteczności publicznej. Nagromadzone w pojemnikach odpady są wywoŜone co najmniej raz w miesiącu śmieciarkami o ładowności 30 m3 oraz mniejszymi (ładowność ok. 6 Mg) przystosowa-nymi do wywozu odpadów wywrotkami „Star”. Nie segregowane odpady komunalne oraz nieczystości płynne z terenu Gminy Czernichów wywoŜą następujące koncesjonowane firmy posiadające odnośne zezwole-nia w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi, przedłoŜone Wójtowi Gminy: • Zakład Usług Komunalnych

Tadeusz Zabagło, Wołowice 283 32-070 Czernichów (odpady stałe i ciekłe)

• Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych VAN GANSEWINKEL Sp. z o.o. 30-702 Kraków, ul. Romanowicza 6 (odpady stałe)

• Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Spółka z o.o. 31-580 Kraków, ul. Nowohucka 1 (odpady stałe i ciekłe)

Informacje na temat składowisk, do których wywoŜone są odpady komunalne z gminy oraz deponowane na nich ilości opadów podano w tab. 4. Tabela 4.

Składowisko Firma zarządzająca składowiskiem

Ilość deponowanych w 2003 r. odpadów

kod: 20 03 01

Mg

Lokalizacja składowiska

Odległość od siedziby Urzę-

du Gminy – Czernichowa

Jawiszowice Agencja Komunalna Sp. z o.o. Brzeszcze

516,7 pow. Oświęcim woj. małopolskie

ok. 42 km

Kamieńsk „Saten” Sp. z o.o. Kamieńsk

23,0 pow. Radomsko woj. łódzkie

ok. 155 km

Barycz Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Kraków

12,3 miasto Kraków woj. małopolskie

ok. 30 km

3.4. Selektywne zbieranie odpadów Rodzaje odpadów zbieranych selektywnie W Gminie Czernichów od 1996 r. selektywnie zbierane są następujące rodzaje odpadów pochodzących z sektora komunalnego


139

kod: 20 01 02 – szkło, głównie: 15 01 07 – opakowania ze szkła (butelki, słoiki, itp.), 20 01 39 – tworzywa sztuczne, 15 02 02 – opakowania z tworzyw sztucznych, 20 01 40 – metale, w tym opakowania z metali – 15 01 04, 20 03 07 – odpady wielkogabarytowe, 16 01 03 – zuŜyte opony, pasy transmisyjne i 16 01 99 – inne nie wymienione odpady (zawierające gumę), 20 01 01 – papier i tektura (makulatura). Sposób gromadzenia i przekazywania zebranych selektywnie odpadów do ponow-nego wykorzystania We wszystkich sołectwach zostały rozmieszczone pojemniki o objętości 1,25 m3 przeznaczone do selektywnego zbierania odpadów ze szkła. Na terenie gminy znajduje się 26 pojemników (tab. 5). Tabela 5. Aktualne wyposaŜenie gminy w pojemniki do selektywnego zbierania odpadów, głównie opakowanio-

wych.

Miejscowość Liczba osób Pojemniki o objętości 1,25 m3

szkło plastiki

Czernichów 1 894 5 −

Czułówek 435 1 −

Dąbrowa Szlachecka 582 1 −

Kamień 1 446 4 3

Kłokoczyn 406 1 −

Nowa Wieś Szlachecka 833 2 −

Przeginia Duchowna 1 030 2 1

Przeginia Narodowa 591 1 −

Rusocice 1 149 3 1

Rybna 2 337 3 −

Wołowice 1 319 2 −

Zagacie 684 1 −

RAZEM: 12 706 26 5


W 2003 r. zebrano 39,67 Mg odpadów ze szkła i przekazano do wykorzystania przedsiębiorstwu DSS Recykling Sp. z o.o. w Chróścinie Opolskiej. Pojemniki do zbie-rania odpadów z plastiku są w Kamieniu (3), Przegini Duchownej i Rusocicach (tab. 5). W 2003 r. zebrano 0,6 Mg plastiku, który odbiera Zakład Gospodarki Komunalnej w Bolesławiu. W poprzednich latach w większych sołectwach gminy rozstawione były równieŜ po-jemniki na metale (10 szt.). Obecnie zostały zlikwidowane, gdyŜ złom metali nieŜela-


140

znych skupuje firma Alcoper Sp. z o.o. z Zatora, a złom Ŝelazny oraz zuŜyte opony i inne tego typu odpady Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe Państwa A. Cz. S. Wro-na w Przegini Narodowej 168. Według danych Urzędu Gminy w 2003 r. przekazano do wykorzystania 7,8 Mg złomu metali. Makulatura jest zbierana okresowo w szkołach i odbierana przez Zakład Usług Komunalnych z Wołowic, Pana T. Zabagło. Zakład ten wywozi odpadki komunalne ze wszystkich szkół w Gminie Czernichów oraz organizuje konkursy zbierania makulatu-ry. Dla klas, które zgromadziły najwięcej makulatury, organizowane są wycieczki kra-joznawcze. Przeciętnie raz w roku organizowana jest akcja zbierania odpadów wielkogabary-towych, w tym zuŜytego sprzętu audio-telewizyjnego. Odpady te odbiera i wywozi z gminy równieŜ Zakład Usług Komunalnych T. Zabagło. Z zebranych informacji wynika, Ŝe w 2003 r. selektywnie zebrano i przekazano do recyklingu około 50 ton wymienionych uprzednio odpadów. Jest to znacznie więcej (ok. 3,6-krotnie) niŜ w 2002 r. Zebrane selektywnie i przekazane do ponownego wyko-rzystania surowce wtórne stanowiły ponad 9% masy odpadów komunalnych wywiezio-nych na składowiska. Wyraźny wzrost ilości odpadów zebranych selektywnie jest ko-rzystną tendencją, ale nie gwarantującą osiągnięcia w 2006 r. limitów zakładanych w Planie Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego. 3.5. Odpady niebezpieczne powstające w sektorze komunalnym Do najczęściej powstających w obiektach uŜyteczności publicznej i gospodar-stwach domowych odpadów zaliczanych do niebezpiecznych naleŜą zuŜyte:

– baterie, – świetlówki i lampy zawierające rtęć, – odpady opakowaniowe po substancjach szkodliwych, czyściwa, – przeterminowane substancje szkodliwe (np. środki ochrony roślin, rozpusz-

czalniki) i lekarstwa, – odczynniki chemiczne z pracowni szkolnych, – urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne składniki.

Na podstawie danych szacunkowych moŜna przyjąć, Ŝe w Gminie Czernichów powstaje ok. 13 Mg/r odpadów zawierających substancje niebezpieczne (tab. 3). Obecnie w gminie część urządzeń zawierających składniki niebezpieczne jest od-bierana jako odpady wielkogabarytowe. Ponadto w szkole w Wołowicach rozpoczęto zbiórkę zuŜytych baterii. Pozostałe odpady zawierające nieduŜe ilości substancji nie-bezpiecznych trafiają do strumienia odpadów komunalnych kierowanych na składowi-ska. 3.6. Inne odpady zaliczane do sektora komunalnego Do tego typu odpadów zaliczono te, które nie powinny być gromadzone w przydomowych pojemnikach.


141

3.6.1. Odpady budowlane Brak jest bliŜszych danych o ilości powstających w Gminie Czernichów odpadów budowlanych. Z zebranych informacji wynika, Ŝe w przypadku większych inwestycji budowlanych, remontowych czy rozbiórkowych, odpady budowlane odbiera i przekazu-je do unieszkodliwienia firma realizująca dane przedsięwzięcie. Problemem są odpady z remontów czy rozbiórek prowadzonych przez samych właścicieli lub pracowników „dorywczych”, gdyŜ z tych prac odpady budowlane są dość często wyrzucane tworząc zaczątek „dzikiego wysypiska”. Oszacowana na podstawie danych wskaźnikowych ilość odpadów budowlanych, głównie w podgrupy 17 01, podano w tabeli 3. Wśród odpadów budowlanych dominują odpady nie zawierające substancji niebezpiecznych. Natomiast materiały konstrukcyjne zawierające azbest (głównie pokrycia dachowe) zaliczono do odpadów niebezpiecznych (kod: 17 06 05*). W Gminie Czernichów w 2002 r. wdroŜony został program „EKODACH”, w ramach którego przy wsparciu finansowym Starostwa Powiatowego w Krakowie wymieniane są pokrycia dachowe zawierające azbest. Corocznie zgłasza się około 40 właścicieli nieruchomości pragnących wymienić dachy pokryte eternitem. W 2002 r. wymieniono dachy w 20 budynkach mieszkalnych i wywieziono 46 Mg odpadów, a w 2003 r. – na 25 domach, w wyniku czego powstało ok. 46,4 Mg odpadów zawierających azbest. Aktualnie pokrycia dachowe zawierające azbest wywozi z gminy wyłonione na drodze przetargu spośród kilkunastu uprawnionych do prowadzenia tego typu działalno-ści firm, Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane „RAGAR” Pana R. Rokosza – Kra-ków, os. Tysiąclecia 35/16. 3.6.2. Osady ściekowe z oczyszczalni ścieków socjalno-bytowych W gminie funkcjonują oczyszczalnie ścieków:

– w Czernichowie (komunalna) oraz osadnik Imhoffa przy Zespole Szkół Rolniczych,

– w Przegini Duchownej. W 2003 r. kanalizacją sanitarną wprowadzono do oczyszczalni ok. 62 tys. m3 ście-ków. Obydwie oczyszczalnie komunalne prowadzą wspólną gospodarkę osadami ście-kowymi. Osady z oczyszczalni (kod: 19 08 05) po odwodnieniu (Stacja Draimad) są pakowane w foliowe worki i wywoŜone na składowisko odpadów w Ujkowie Starym (gmina Bolesław). Na to samo składowisko wywozi się skratki (kod: 19 08 01). Oszacowano, Ŝe w ciągu roku wywieziono kilka ton odwodnionych osadów ście-kowych. Uwodnione osady ściekowe, ok. 40–60 m3/rok są wywoŜone z osadnika Imhoffa funkcjonującego przy Zespole Szkół Rolniczych w Czernichowie. Osady te wywozi i przekazuje do unieszkodliwienia Firma „QATRO” S.C. z Krakowa, ul. Siemaszki 1. 3.6.3. Odpady medyczne Opiekę medyczną na terenie gminy zapewniają: • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej (NZOZ) „LEKARZ” w Czernichowie,


142

• NZOZ – Gabinet Lekarza Rodzinnego w Kamieniu, • NZOZ – Gabinet Lekarza Rodzinnego w Rybnej. Działają równieŜ Niepubliczne Zakłady Opieki Stomatologicznej – Stomatologia Rodzinna w Czernichowie i Rusocicach oraz 3 prywatne gabinety stomatologiczne. Apteki znajdują się w Czernichowie, Kamieniu i Rybnej. Wszystkie gabinety lekarskie i stomatologiczne posiadają podpisane umowy z koncesjonowanymi firmami posiadającymi zezwolenia na przewóz, przekazywanie do unieszkodliwienia lub unieszkodliwianie odpadów medycznych. Odpady medyczne są gromadzone oddzielnie, a następnie okresowo przetrzymywane w dostarczanych przez firmę odpowiednio oznakowanych i szczelnych pojemnikach, z reguły plasti-kowych. Odpady medyczne powinny być przechowywane w chłodni, umieszczonej w specjalnym zamykanym pomieszczeniu. Z uwagi na duŜą rozbieŜność i małą precy-zję informacji uzyskanych z zakładów opieki zdrowotnej, ilość odpadów medycznych oszacowano na podstawie uaktualnionych danych literaturowych36. Przyjęto, Ŝe prze-ciętnie w kaŜdym NZOZ powstaje ponad 50 m3, czyli 20 kg odpadów miesięcznie, a w gabinetach stomatologicznych ok. 30 kg. Biorąc pod uwagę ilość placówek słuŜby zdrowia oszacowano, Ŝe w skali roku w Gminie Czernichów powstaje około 1,8 Mg odpadów medycznych. Odpady te są przeciętnie raz w miesiącu wywoŜone, z wyjąt-kiem okresów o nasilonej liczbie pacjentów. W tym przypadku specjalistyczna firma odbierająca odpady medyczne przyjeŜdŜa na wezwanie. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe aktualnie prawidłowe postępowanie z odpadami medycz-nymi nie nastręcza trudności, gdyŜ wydajność niezbyt odległych od Czernichowa in-stalacji do ich unieszkodliwiania nie jest w pełni wykorzystywana. 3.7. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych Od około 1980 r. do 1990 r. róŜne odpady z Gminy Czernichów, głównie komu-nalne i budowlane, wysypywano do wyrobiska po wydobywaniu piasku w miejscowo-ści Zagacie k. Czernichowa. Odpady składowane były chaotycznie, bez planu depono-wania i nadzoru. Badania przeprowadzone przez PAN w Krakowie37 wykazały, Ŝe miąŜszość zdeponowanych odpadów jest bardzo zmienna – od braku odpadów do war-stwy dochodzącej do 1 m. W Planie zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernichów wyrobisko to przeznaczono jako teren przewidywanego składowiska odpadów komunalnych. W na-wiązaniu do ustaleń planu w Programie gospodarki odpadami komunalnymi38 przepro-wadzono analizę moŜliwości adaptacji istniejącego nielegalnego wysypiska odpadów do wymogów stawianych nowoczesnym składowiskom komunalnym. Wykonana „Doku-

36 J. W. Wandrasz. Gospodarka odpadami medycznymi, Poznań 2000 r. 37 Ocena oddziaływania na środowisko „Punkt przeładunkowy odpadów komunalnych na działce 1340/1 w Czernichowie”, PAN, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Kraków, 1998 r. 38 Program gospodarki odpadami komunalnymi dla Gminy Czernichów. GEOKRAK Sp. z o.o. Kraków 1996 r.


143

mentacja hydrogeologiczna…”39 wykazała, Ŝe omawiany teren połoŜony jest w wyjąt-kowo niekorzystnych warunkach hydrogeologicznych. Przeprowadzona ocena lokaliza-cji składowiska wykazała ponadto szereg innych przeciwwskazań, w tym wysokie kosz-ty odizolowania czaszy składowiska od podłoŜa oraz znaczne koszty eksploatacyjne (konieczność odwadniania terenu i oczyszczania odcieków) oraz brak moŜliwości roz-budowy obiektu. Obecnie nie przewiduje się na terenie Gminy Czernichów budowy składowiska odpadów komunalnych ani wykonania instalacji do ich unieszkodliwiania. Planuje się jednak wykonanie punktu przeładunkowego odpadów, dla którego została juŜ wykona-na Koncepcja…40 oraz Ocena oddziaływania na środowisko41.

4. AKTUALNA GOSPODARKA ODPADAMI Z SEKTORA GOSPODARCZEGO

4.1. Źródła, rodzaje i ilości odpadów Gmina Czernichów jest gminą, w której podstawową działalnością gospodarczą jest rolnictwo i hodowla. UŜytki rolne zajmują ok. 5635 ha, co stanowi ok. 67% ogólnej powierzchni gminy. Z upraw przewaŜają zboŜa (pszenica, pszenŜyto, jęczmień i kuku-rydza) oraz ziemniaki i rośliny pastewne. Rzadziej na większą skalę są uprawiane w szklarniach lub pod folią warzywa – kilka gospodarstw ogrodniczych w Wołowicach, Czernichowie i Rybnej. W gospodarce hodowlanej zaznacza się trwała tendencja ograniczania hodowli bydła i wzrost liczby gospodarstw specjalizujących się w chowie trzody chlewnej oraz drobiu. Ogólna ilość zwierząt gospodarskich znajdująca się na terenie Gminy Czernichów jest następująca42:

– bydło ~950 szt. – trzoda chlewna ~14 325 szt. – konie ~96 szt. – drób ~523 900 szt.

Hodowlą krów mlecznych w większej skali zajmuje się gospodarstwo pomocni-cze przy Zespole Szkół Rolniczych oraz kilka gospodarstw w Czułówku i Nowej Wsi Szlacheckiej.

39 Dokumentacja hydrogeologiczna rejonu wyrobiska poeksploatacyjnego piasku w Czernichowie, GEOKRAK Sp. z o.o., Kraków 1997 r. 40 Koncepcja punktu przeładunkowego w nawiązaniu do docelowego zagospodarowania przestrzennego terenu. PAN, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Kraków, 1998 r. 41 Ocena oddziaływania na środowisko „Punkt przeładunkowy odpadów komunalnych na działce 1340/1 w Czernichowie”, PAN, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Kraków, 1998 r. 42 Gmina wiejska Czernichów – GUS Kraków 2003.


144

Zakładami uciąŜliwymi dla środowiska oraz dla sąsiadujących z nimi mieszkań-ców zabudowy są ubojnie trzody chlewnej i zakłady przetwórstwa mięsa. Ponadto są zakłady, w których powstaje duŜa ilość odpadów wymagających szybkiej i specjali-stycznej utylizacji. Z materiałów udostępnionych przez Urząd Gminy w Czernichowie wynika, Ŝe na terenie gminy funkcjonują ubojnie w: Nowej Wsi Szlacheckiej, Czułów-ku i Zagaciu oraz kilka zakładów przetwórstwa mięsa, głównie wieprzowego w wymie-nionych uprzednio miejscowościach, a takŜe w Czernichowie i Rybnej. Do działalności uciąŜliwej zaliczają się równieŜ fermy tuczu trzody chlewnej oraz drobiu. Z zebranych informacji wynika, Ŝe w granicach gminy znajdują się liczne fermy, w których hoduje się kilka tysięcy świń lub 10-15 tys. sztuk drobiu. Najwięcej ferm hodowlanych znajduje się w miejscowościach: Dąbrowie Szlacheckiej i Nowej Wsi Szlacheckiej, Zagaciu, Wołowicach i Czernichowie. Łącznie na terenie gminy działa 26 podmiotów gospodarczych zaliczanych do sekcji rolnictwo oraz 120 prowa-dzących przetwórstwo przemysłowe, w tym rolno-spoŜywcze, wyrób wędlin, piekar-nie itp. Jedynym zakładem zaliczanym do omawianej grupy, który dotychczas przedłoŜył informację o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania nimi jest Prze-twórstwo Mięsne w Nowej Wsi Szlacheckiej, Pana T. Płatka. Zakład ten prowadzi ubój trzody chlewnej, maksymalnie 1600 świń oraz produkuje półtusze wieprzowe i wyroby wędliniarskie. W wyniku działalności zakładu powstają następujące odpady: Podgrupa: 02 02 – odpady z przygotowania i przetwórstwa produktów spoŜywczych pochodzenia zwierzęcego

• kod: 02 02 02 – odpadowa tkanka zwierzęca – ok. 52 Mg/r Do wymienionej grupy odpadów zaliczono: kości, wnętrzności, gruczoły, treść pokarmową w jelitach, odchody. Odpady te są okresowo magazynowane w zamy-kanych pojemnikach (typ POK-11), które są przechowywane w chłodzonym po-mieszczeniu. Odbiór odpadów wraz z pojemnikiem odbywa się 2 razy w tygo-dniu. Są one transportowane przystosowanym do przewozu pojemników samo-chodem. Właściciel posiada podpisaną umowę z SARIA Małopolska Sp. z o.o. w Krakowie, Oddział Wielkanoc w Gołczy, która odpłatnie odbiera i odpowiada za prawidłowe unieszkodliwienie odpadów poubojowych.

• kod: 02 02 80* – zwierzęta padłe i ubite z konieczności oraz odpadowa tkanka zwierzęca wykazująca własności nie-bezpieczne

Do tej grupy odpadów niebezpiecznych zaliczono padłe na terenie ubojni zwierzę-ta. Sytuacje takie zdarzają się sporadycznie, a padłe świnie umieszcza się w szczelnym foliowym worku i chwilowo przetrzymuje w szczelnym kontenerze metalowym umieszczonym w wydzielonym chłodzonym pomieszczeniu. Padłe zwierzęta są zaraz po zgłoszeniu odbierane specjalnym transportem do unieszko-dliwienia równieŜ przez SARIA Małopolska.

Wędliny są wędzone w 5 komorach opalanych drzewem bukowym. Pozostałością po wędzeniu są popioły powstające po spaleniu drewna bukowego. Zaliczono je do gru-py:


145

• kod: 10 01 01 – ŜuŜle i popioły paleniskowe i pyły z kotłów (z wyłączeniem pyłów pochodzących ze spalania paliw płynnych) – ok. 3,0 Mg/ r Odpad ten jest odbierany własnym transportem przez osoby fizyczne i wykorzy-stywany na własne potrzeby.

• kod: 15 01 02 – opakowania z tworzyw sztucznych – ok. 0,2 Mg/r Odpadem są opróŜnione worki z PVC, PE, PP i beczki plastikowe po dostarcza-nych do Przetwórni Mięsa dodatkach do wyrobu wędlin (np. jelita, przyprawy). Wymienione opakowania z tworzyw sztucznych są wywoŜone razem z odpadami komunalnymi przez Zakład Usług Komunalnych T. Zabagło z Wołowic, rzadziej przekazywane osobom fizycznym do wykorzystania na potrzeby własne (głównie beczki).

• kod: 15 01 01 – opakowania z papieru i tektury – ok. 0,5 Mg/r Odpad stanowią opróŜnione kartony z tektury i inne opakowania papierowe z do-datków do wyrobu wędlin. Omawiane odpady opakowaniowe odbiera równieŜ Zakład Usług Komunalnych lub teŜ są przekazywane osobom fizycznym do wy-korzystania na własne potrzeby.

• kod: 20 01 21* – lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć (zaliczone w informacji do 16 02 13*) – około 20 szt., tj. ok. 3 kg/r ZuŜyte jarzeniówki są zbierane w pojemniku zabezpieczającym przed rozbiciem i okresowo magazynowane w zamykanym pomieszczeniu. Po zebraniu kilku sztuk, odpady te są odwoŜone własnym transportem do placówki handlowej pro-wadzącej sprzedaŜ i odbiór zuŜytych lamp fluorescencyjnych.

• kod: 20 03 01 – nie segregowane (zmieszane) odpady komunalne – ok. 5,0 Mg/r Odpady te są gromadzone w pojemniku o objętości 0,1 m3 i przeciętnie raz w ty-godniu wywoŜone przez Zakład Usług Komunalnych T. Zabagło.

W omawianej informacji do odpadów ciekłych zaliczono ścieki poprodukcyjne z uboju i obróbki mięsa (zawierające krew), z wyrobu wędlin oraz ze zmywania urzą-dzeń i pomieszczeń. Niemniej powinny one być zaliczone do ścieków i dlatego nie wy-magają uwzględnienia w gospodarce odpadami. Informację o wytwarzanych odpadach…, udostępnioną przez Wydział Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Krakowie, omówiono tak szczegółowo, gdyŜ zawarte w niej dane mogą stanowić przykład prawidłowego postępowania z odpadami z ubojni i zakładów przetwórstwa mięsa. PoniewaŜ w Informacji… ujęto wszystkie waŜne grupy odpadów, posłuŜyła ona do oszacowania łącznej ilości odpadów wytwa-rzanych w Gminie Czernichów w tej gałęzi działalności gospodarczej. Przyjęto, Ŝe Za-kład „Przetwórstwo Mięsne” Tadeusza Płatka naleŜy do większych i prowadzonych wzorowo. W związku z tym w przypadku pozostałych załoŜono, Ŝe wytwarzają one 70% odpadów powstających w omawianym zakładzie. Masy odpadów wytwarzanych w ubojniach i zakładach przetwórstwa mięsa podano w tabeli 8.


146

Brak jest oficjalnych informacji o gospodarce odpadami w fermach tuczu trzody chlewnej i drobiu. Z pojedynczych wywiadów wynika, Ŝe odchody kur wykorzystywa-ne są do nawoŜenia upraw zboŜowych, wykorzystywanych głównie do karmienia dro-biu. Właściciele ferm posiadają podpisane umowy z zakładami utylizacyjnymi, do któ-rych w specjalnych pojemnikach lub workach przekazywane są padłe zwierzęta. Nadzór nad prawidłowym postępowaniem z padłymi zwierzętami prowadzi lekarz weterynarii. Właściciele ferm twierdzą, Ŝe wszystkie odchody zwierząt są zagospodarowywane głównie na własnych polach uprawnych, a ewentualny nadmiar nawozu chętnie jest zabierany przez innych rolników. Powstające w fermach hodowlanych inne odpady, np. zanieczyszczona tektura i papier są spalane w kotłowniach lub gromadzone w pojemnikach na nie segregowane odpady komunalne. Odpady komunalne z częstotliwością 2–4 razy w miesiącu są wy-woŜone przez firmy odbierające odpady z terenu Gminy Czernichów. Na terenie Gminy Czernichów działają podmioty gospodarcze, w których powstają odpady zawierające substancje niebezpieczne oraz odpady inne niŜ niebezpieczne, posia-dające decyzje-zezwolenia Starostwa Powiatowego w Krakowie na ich wytwarzanie. Głównymi obiektami zaplecza produkcyjnego dla rolnictwa i hodowli, usytuowa-nymi na terenie gminy są:

– suszarnie ziarna, – punkty dystrybucji środków ochrony roślin, – dystrybucja kwalifikowanego materiału siewnego w GS Samopomoc

Chłopska w Czernichowie, – obsługa weterynaryjna, – sprzedaŜ węgla, nawozów i paszy dla trzody chlewnej, bydła i drobiu.

Przyjęto, Ŝe w wymienionych obiektach powstają nieduŜe ilości odpadów komunal-nych, nie wymagające specjalnego uwzględnienia. Istotnym dla gminy kierunkiem dzia-łalności gospodarczej jest eksploatacja Ŝwiru, prowadzona w miejscowościach: Woło-wice-Grotowa, Kłokoczyn-Pod Lasem. Na terenie Gminy Czernichów zarejestrowanych jest około 800 podmiotów go-spodarczych. Obok działalności rolniczej, obejmują one gospodarkę hodowlaną i obsłu-gę tych sektorów oraz przetwórstwo rolno-spoŜywcze. Wśród podmiotów gospodar-czych funkcjonują wszystkie niezbędne dla mieszkańców branŜe usługowe: handel, stolarstwo, szklarstwo, murarstwo, blacharstwo samochodowe, zakłady instalacji elek-trycznych i sanitarnych, transport, zakłady obsługi samochodów – mechaniczne i la-kiernicze. Podmioty gospodarcze działające na terenie Gminy Czernichów podano w tabeli 6. Tabela 6. Podmioty gospodarcze w gminie według wybranych sekcji PKD.

Gmina Ogółem

w tym:

rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo

przetwór-stwo prze-mysłowe

budow-nictwo

handel i napra-

wy

hotele i restau-racje

transport, łączność

obsługa nieruchomo-ści firm, nauka

Czernichów 797 26 120 114 278 16 62 54

Źródło: Program Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami Powiatu Krakowskiego, 2003 r.


147

W Urzędzie Gminy Czernichów, podobnie jak w prawie wszystkich gminach po-wiatu krakowskiego, nie jest prowadzona ewidencja odpadów powstających w sektorze gospodarczym. Rada Gminy moŜe podjąć uchwałę o obowiązku złoŜenia informacji o wytwarzanych odpadach i sposobie gospodarowania nimi, jeŜeli podmiot gospodarczy wytwarza odpady inne niŜ niebezpieczne w ilości do 5 Mg (ton) rocznie (Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach – Dz. U. 01.62.628). Zgodnie z cytowaną Ustawą o odpadach wytwórca odpadów nie prowadzący in-stalacji, dla których wymagane jest pozwolenie zintegrowane, zobowiązany jest uzy-skać decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeŜeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie. PrzedłoŜenie informacji jest wymagane w przypadku gdy wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg lub odpady inne niŜ niebezpieczne powyŜej 5 Mg (ton) rocznie. Spośród działających na terenie Gminy podmiotów gospodarczych wydane przez Starostwo Powiatowe w Krakowie decyzje-pozwolenia na wytwarzanie odpadów po-siadają: – Zakład Produkcyjny „CONTRACTOR”, właściciel W. Mucha. Zakład do pro-

dukcji mieszanek budowlanych na bazie cementu i kruszyw, wykorzystuje popio-ły lotne ze spalania węgla – kod: 10 01 02 w ilości 2000 Mg/r,

– Prywatne Przedsiębiorstwo Rewaloryzacyjno-Budowlane „WINEX”, właściciel W. Niemczyk. Przedsiębiorstwo odzyskuje i wykorzystuje odpady włókna szklane-go i tkanin z włókna szklanego – kod: 10 11 03 w ilości 500 Mg/r,

– Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe, właściciel A. Cz. S. Wrona. Odpady po-wstają podczas demontaŜu i złomowania zuŜytych lub nie nadających się do uŜyt-kowania pojazdów – kod: 16 01 04 w ilości do 120 Mg/r,

– Kasacja pojazdów, właściciel G. Kołodziej. Odpady powstają podczas demontaŜu i złomowania zuŜytych lub nie nadających się do uŜytkowania pojazdów – kod: 16 01 04 w ilości do 160 Mg/r,

– Firma Handlowa, filia Czernichów GS „Studzienki”, właściciel A. Bukowska. Oprócz handlu firma prowadzi skup i sprzedaŜ złomu oraz demontaŜ nie nadają-cych się do uŜytkowania pojazdów – kod: 16 01 04 w ilości do 40 Mg/r,

– AQUAFORM – Incorporated Sp. z o.o. w Czernichowie. Zakład produkuje no-woczesne systemy oświetleniowe i meble specjalne oraz prowadzi dystrybucję ww. artykułów. Podczas produkcji powstają odpady niebezpieczne z podgrupy 08 01 ze stosowania oraz usuwania farb i lakierów, odpady paliw ciekłych (kod: 13 07 01 – olei opałowych i napędowych) oraz z rodzaju 15 02 02* sorbenty, ma-teriały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi,

– Firma „TRANSROL”, właściciel J. KsiąŜek. Firma prowadzi prace ziemne, w tym budowę dróg, transportowe oraz eksploatację i sprzedaŜ Ŝwiru. W wyniku jej działalności powstają odpady niebezpieczne z grupy 13 – oleje odpadowe, zu-Ŝyte filtry olejowe (kod: 16 01 07), akumulatory ołowiowe (kod: 16 06 01*) oraz z rodzaju 15 02 02* (sorbenty, materiały filtracyjne, zanieczyszczone substancja-mi niebezpiecznymi),

– „OKNOWID” S.C. – Przeginia Duchowna. Zakład produkuje okna z PCV, drew-na oraz aluminium i prowadzi działalność ogólnobudowlaną (roboty remontowe i instalatorskie). W trakcie prowadzonej działalności powstają głównie odpady in-ne niŜ niebezpieczne.


148

Przedsiębiorstwa MARABUT Sp. z o.o. z Czernichowa oraz Przetwórstwo Mię-sne Tadeusz Płatek z Nowej Wsi Szlacheckiej przedłoŜyły informację o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi.

Wyszczególnienia rodzajów i ilości odpadów zawarte w decyzjach-pozwoleniach Starostwa Powiatowego w Krakowie i informacjach posłuŜyły do oszacowania rodza-jów i ilości odpadów powstających w sektorze gospodarczym Gminy Czernichów. Przedstawiona lista przedsiębiorstw nie jest kompletna, nie uwzględnia np. ferm drobiu i dość licznych składów materiałów budowlanych. Dlatego zestawione w tabelach 7 i 8 odnośne dane naleŜy traktować jako orientacyjne.

Tabela 7. Odpady unieszkodliwiane lub/i wykorzystywane na terenie Gminy Czernichów (sektor gospodarczy) oraz ich udział procentowy (%).

Kod odpadu

Rodzaje odpadów Ilość w Mg %

N i e b e z p i e c z n y c h 16 01 04* ZuŜyte lub nie nadające się do uŜytkowania pojazdy 320,00 90,5 16 01 07* Filtry olejowe 0,37 0,11 16 01 08* Elementy zawierające rtęć 0,03 0,009 16 01 09* Elementy zawierające PCB 0,03 0,009 16 01 10* Elementy wybuchowe (np. poduszki powietrzne) 0,045 0,013 16 01 11* Okładziny hamulcowe zawierające azbest 0,14 0,04 16 01 13* Płyny hamulcowe 0,16 0,042 16 01 14* Płyny zapobiegające zamarzaniu zawierające niebezpieczne substan-

cje 0,105 0,03

16 01 21* Niebezpieczne elementy inne niŜ wymienione w 16 01 07 do 16 01 11, 16 01 13

3,75 1,06

16 02 11* ZuŜyte urządzenia zawierające freony, HCFC, HFC 0,15 0,042 16 02 13* ZuŜyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy 0,05 0,015 16 06 01* Baterie i akumulatory ołowiowe 1,10 0,32 13 01 09* Mineralne oleje hydrauliczne zawierające związki chlorowcoorga-

niczne 3,00 0,85

13 01 10* Mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków chlorowcoor-ganicznych

3,00 0,85

13 01 11* Syntetyczne oleje hydrauliczne 3,00 0,85 13 01 13* Inne oleje hydrauliczne 1,50 0,42 13 02 04* Mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne zawierające

związki chlorowcoorganiczne 7,05 2,0

13 02 05* Mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne nie zawierające związków chlorowcoorganicznych

13 02 06* Syntetyczne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne 3,00 0,85 13 02 07* Oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne łatwo ulegające biodegra-

dacji 0,75 0,21

13 02 08* Inne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne 1,50 0,42 13 07 01* Olej opałowy i olej napędowy 1,85 0,52 13 07 02* Benzyna 13 07 03* Inne paliwa 15 01 10* Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub

nimi zanieczyszczone 1,50 0,42

15 02 02* Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania ochronne zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi

1,50 0,42

RAZEM 353,6 Mg/r 100%

I n n y c h n i Ŝ n i e b e z p i e c z n e 10 01 02 Popioły lotne z węgla 200,00 23,5 10 11 03 Odpady włókna szklanego i tkanin z włókna szklanego 500,00 58,8


149

Kod odpadu

Rodzaje odpadów Ilość w Mg %

16 01 03 ZuŜyte opony 25,2 2,9 16 01 06 ZuŜyte lub nie nadające się do uŜytkowania pojazdy nie zawierające

cieczy i innych niebezpiecznych 27,0 3,2

16 01 17 Metale Ŝelazne 84,5

9,9

16 01 18 Metale nieŜelazne 17 04 05 śelazo i stal 16 08 01 ZuŜyte katalizatory zawierające złoto, srebro, rad, pallad, iryd lub

platynę (z wyłączeniem 16 08 07) 1,425 0,17

16 01 22 Inne nie wymienione elementy 3,00 0,35 17 04 01 Odpady i złomy metaliczne oraz stopy metali (miedzi, brązu, mosią-

dzu, aluminium, ołowiu, cyny i cynku) 1,50 0,18

17 04 06

16 01 20 Szkło 2,35 0,28 16 01 19 Tworzywa sztuczne 6,00 0,72

RAZEM 851,0 Mg/r 100%

Tabela 8. Odpady wytwarzane w sektorze gospodarczym na terenie Gminy Czernichów oraz ich odsetek w całości wytworzonych [%].

Kod odpadu Rodzaje odpadów Ilość w Mg %

N i e b e z p i e c z n y c h 02 01 80* Zwierzęta padłe i ubite z konieczności oraz odpadowa tkanka zwie-

rzęca wykazująca właściwości niebezpieczne 1,90 57,6

08 01 17* Odpady z usuwania farb i lakierów zawierające rozpuszczalniki organiczne lub inne substancje niebezpieczne

0,02 0,6

08 01 21* Zmywacz farb lub lakierów 0,05 1,5 13 07 01* Olej opałowy i olej napędowy 0,05 1,5 13 02 05* Mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne nie zawiera-

jące związków chlorowcoorganicznych 0,53 16,2

13 01 10* Mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków chlorowco-organicznych

0,36 10,9

15 02 02* Sorbenty, materiały filtracyjne (w tym filtry olejowe nie ujęte w innych grupach), tkaniny do wycierania (np. szmaty, ścierki) i ubrania ochronne zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi (np. PCB)

0,23 7,0

16 01 07* Filtry olejowe 0,01 0,3 16 06 01* Baterie i akumulatory ołowiowe 0,05 1,5 20 01 21* Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć 0,095 2,9

RAZEM 3,30 Mg/r 100%

I n n y c h n i Ŝ n i e b e z p i e c z n e 02 02 02 Odpadowa tkanka zwierzęca 520,0 84,33 10 01 01 śuŜle, popioły paleniskowe i pyły z kotłów (z wyłączeniem pyłów z

kotłów wym. 10 01 04) 80,0 13,00

04 02 09 Odpady materiałów złoŜonych (np. tkaniny impregnowane, elastro-mery, plastomery)

0,05 0,01

15 01 01 Opakowania z papieru i tektury 10,2 1,64 15 01 02 Opakowania z tworzy sztucznych 3,3 0,53 15 02 03 Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania

ochronne inne niŜ wymienione w 15 02 02 3,0 0,45

RAZEM 616,6 Mg/r 100%


150

4.2. Sposób postępowania z odpadami z sektora gospodarczego Prawidłowy sposób gospodarki odpadami powstającymi w ubojniach i przetwór-stwie mięsnym omówiono w poprzednim rozdziale. Sposoby postępowania z odpadami niebezpiecznymi, z uwzględnieniem zabezpie-czeń w trakcie magazynowania i transportu, zostały podane w decyzjach-pozwoleniach wydanych przez Starostwo Powiatowe w Krakowie. W przypadku ich przestrzegania odpady niebezpieczne pochodzące z demontaŜu zuŜytych lub nie nadających się do uŜytkowania pojazdów nie będą stanowiły zagroŜenia dla zdrowia ludzi i środowiska przyrodniczego. Natomiast wszystkie odpady inne niŜ niebezpieczne powinny być, o ile to moŜliwe, przekazywane do ponownego wykorzystania. JeŜeli jest to niemoŜliwe lub nieuzasadnio-ne ekonomicznie, to odpady te naleŜy unieszkodliwiać, głównie przez deponowanie w sposób zgodny z wymogami środowiska. Dopuszczalne jest równieŜ termiczne uniesz-kodliwianie niektórych odpadów innych niŜ niebezpieczne lub przekazywanie osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym nie będącym przedsiębiorcami do wykorzy-stywania ich na potrzeby własne. 4.3. Podmioty prowadzące działalność w zakresie wykorzystania lub

odzysku odpadów Podmioty posiadające zezwolenia Starostwa Powiatowego w Krakowie na prowa-dzenie działalności, w której wykorzystywane są odpady:

• Zakład Produkcyjny „CONTRACTOR”, • Prywatne Przedsiębiorstwo Rewaloryzacyjno-Budowlane „WINEX”,

omówiono w poprzednim rozdziale. Na terenie gminy Czernichów działają trzy firmy, które zajmują się kasacją po-jazdów. Są to:

• Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe, właściciel A. Cz. S. Wrona, • Kasacja pojazdów, właściciel G. Kołodziej, • Firma Handlowa, filia Czernichów GS „Studzienki”, właściciel A. Bukow-

ska. Podczas demontaŜu zuŜytych lub nie nadających się do uŜytkowania pojazdów są wytwarzane, okresowo magazynowane i przetransportowywane do ponownego wyko-rzystania lub unieszkodliwiania odpady niebezpieczne i inne niŜ niebezpieczne: NIEBEZPIECZNE

kod odpadu: 16 01 04* 16 01 07* 16 01 08* 16 01 09* 16 01 10* 16 01 11*

– zuŜyte lub nie nadające się do uŜytkowania pojazdy – filtry olejowe – elementy zawierające rtęć – elementy zawierające PCB – elementy wybuchowe (np. poduszki powietrzne) – okładziny hamulcowe zawierające azbest


151

16 01 13* 16 01 14* 16 01 21* 16 02 11* 16 02 13* 16 06 01* 13 01 09* 13 01 10* 13 01 11* 13 01 13* 13 02 04* 13 02 05* 13 02 06* 13 02 07* 13 02 08* 13 07 01* 13 07 02* 13 07 03* 15 01 10* 15 02 02*

– płyny hamulcowe – płyny zapobiegające zamarzaniu – niebezpieczne elementy inne niŜ wymienione w 16 01 07 do 16

01 11, 16 01 13 – zuŜyte urządzenia zawierające freony, HCFC, HFC – zuŜyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy – baterie i akumulatory ołowiowe – mineralne oleje hydrauliczne zawierające związki chlorowcoor-

ganiczne – mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków chlo-

rowcoorganicznych – syntetyczne oleje hydrauliczne – inne oleje hydrauliczne – mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne zawiera-

jące związki chlorowcoorganiczne – mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne nie za-

wierające związków chlorowcoorganicznych – syntetyczne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne – oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne łatwo ulegające

biodegradacji – inne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne – olej opałowy i olej napędowy – benzyna – inne paliwa – opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecz-

nych lub nimi zanieczyszczone – sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania

ochronne zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi

INNE NIś NIEBEZPIECZNE kod odpadu:

15 02 03 16 01 03 16 01 06 16 01 17 16 01 18 16 01 19 16 01 20 16 01 22 17 04 01 17 04 06

– sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania ochronne inne niŜ wymienione w 15 02 02

– zuŜyte opony – zuŜyte lub nienadające się do uŜytkowania pojazdy nie zawiera-

jące elementów niebezpiecznych – metale Ŝelazne – metale nieŜelazne – tworzywa sztuczne – szkło – inne nie wymienione elementy – odpady i złomy metaliczne oraz stopy metali (miedzi, brązu,

mosiądzu, aluminium, ołowiu, cyny i cynku) Firma Pani J. Sobesto w miejscowości Zagacie – posiada zezwolenie Starostwa Powiatowego na zbieranie i transport odpadów innych niŜ niebezpieczne z grup:


152

kod: 12 01 01 – odpady z toczenia i piłowania Ŝelaza i jego stopów, 16 01 17 – metale Ŝelazne, 16 01 18 – metale nieŜelazne, 17 04 01 – złomy stopów metali zawierające miedź, brąz i mosiądz, 17 04 02 – aluminium, 17 04 05 – Ŝelazo i stal.

Omawiane przedsiębiorstwa posiadają zatwierdzone plany gospodarki odpadami oraz decyzje-pozwolenia ustalające właściwy sposób okresowego gromadzenia i trans-portu odpadów.

5. PROGNOZA ZMIAN SKŁADU ILO ŚCIOWEGO ODPADÓW

5.1. Odpady komunalne Zmiany w ilości wytwarzanych odpadów będą wynikały głównie ze wzrostu licz-by ludności oraz zakładanej poprawy standardu Ŝycia mieszkańców Gminy Czernichów. Przyjęto, Ŝe zostanie utrzymana dotychczasowa dynamika wzrostu liczby ludności. Do jej wyznaczenia wykorzystano dane dotyczące liczby ludności w Gminie Czerni-chów w latach 1995-2002, zaczerpnięte ze stron internetowych GUS – rys. 1. Do wy-mienionego zbioru danych dopasowano linię regresji liniowej metodą najmniejszych kwadratów (z minimalizacją odchyleń linii od zbioru danych źródłowych), aŜ do roku 2014 włącznie. Z wykonanych obliczeń wynika, Ŝe w przypadku utrzymania dotychcza-sowego trendu, w roku 2014 Gmina Czernichów będzie liczyła około 13 230 mieszkań-ców. Do oszacowania masy wytwarzanych odpadów komunalnych w poszczególnych latach (2004-2014) posłuŜyła prognoza demograficzna oraz tendencja zmian ilościo-wych i jakościowych zgodna z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krakow-skiego43. Prognozowane ilości wytwarzanych w gminie odpadów podano w tabeli 9. Tabela 9. Prognoza powstających w Gminie Czernichów ilości odpadów komunalnych w Mg/r.

Lp. Typ odpadów Rok

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2014

1. Domowe odpady organiczne 157,6 182,3 197,0 210,6 215,8 219,4 224,6 228,2 266,6

2. Odpady zielone 30,2 33,1 34,3 35,1 36,0 36,6 37,4 41,8 45,1

3. Papier i tektura (nieopak.) 78,0 86,2 89,0 91,2 91,7 93,2 93,6 95,1 98,4

4. Opakowania z papieru i tektury 106,7 121,0 128,5 136,9 147,4 157,2 168,5 180,7 207,2

5. Opakowania wielomateriałowe 12,7 14,9 15,4 15,8 16,2 18,3 18,7 22,8 24,6

43 Program Ochrony Środowiska z planem gospodarki odpadami powiatu krakowskiego (tom II). Instytut Rozwoju Miast, Kraków, październik 2003 r.


153

Lp. Typ odpadów Rok

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2014

6. Tworzywa sztuczne (nieopak.) 117,8 129,2 133,6 133,4 136,6 138,9 142,3 142,6 149,7

7. Opakowania w tworzyw sztucz-nych

79,6 86,2 89,2 94,8 100,7 106,0 108,5 110,3 123,0

8. Tekstylia 39,8 41,4 42,8 43,9 46,7 47,5 48,7 47,6 51,3

9. Szkło + opakowania ze szkła 136,9 142,5 145,6 147,4 151,0 153,6 157,2 157,9 168,2

10. Metale 30,2 36,4 36,0 36,8 37,8 36,6 37,4 36,1 36,9

11. Opakowania z blachy stalowej 12,7 14,9 15,4 15,8 16,2 16,4 16,8 17,1 18,4

12. Opakowania z aluminium 6,4 6,6 6,8 7,0 7,2 7,3 7,6 7,6 8,2

13. Odpady mineralne 89,1 82,8 85,6 89,5 95,3 96,9 99,3 97,0 102,6

14. Odpady z opalania mieszkań 286,6 251,9 243,2 235,3 219,4 202,9 190,9 184,5 160,0

15. Odpady wielkogabarytowe 106,7 111,0 118,2 115,8 118,7 118,8 119,8 116,0 116,9

16. Odpady budowlane 288,3 310,7 317,1 329,9 345,1 362,0 383,8 399,6 455,5

17. Odpady niebezpieczne 12,7 14,9 15,4 15,8 16,2 16,4 16,8 17,1 18,4

Łącznie [Mg/r] 1592 1657 1713 1755 1798 1828 1872 1902 2051

Wskaźnik [kg/Ma/r] 125 128 132 135 138 140 143 145 155

ZałoŜono systematyczny i stały wzrost ilości wytwarzanych odpadów komunal-nych, a zatem i jednostkowego wskaźnika (kg/Ma/r). Z przedstawionych w tab. 9 obli-czeń wynika, Ŝe największy przyrost masy będzie dotyczył odpadów:

– opakowaniowych, szczególnie z papieru i tektury, wielomateriałowych i z tworzyw sztucznych,

– budowlanych. Do odpadów niebezpiecznych ujętych w grupie odpadów budowlanych naleŜą usunięte dachy z eternitu zawierające azbest. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Go-spodarki, Pracy i Polityki Socjalnej, mieszkańcy posiadający na swoich nieruchomo-ściach wyroby azbestowe powinni włączyć się w akcję inwentaryzacji azbestu i przesłać do Urzędu Gminy odpowiednie formularze. Pozwoliłoby to na lepsze oszacowanie skali problemu i potrzeb w tym zakresie. Z zebranych informacji wynika, Ŝe w latach 2002-2003 w Gminie Czernichów usunięto pokrycia dachowe zawierające azbest z 45 budyn-ków i wywieziono ponad 92 Mg tych odpadów. W 2004 r. zgłosiło się około 30 właści-cieli nieruchomości, którzy zadeklarowali chęć usunięcia elementów budowlanych za-wierających azbest. Zakłada się, Ŝe do 2008 r. podobna ilość mieszkańców będzie wymieniała pokrycia da-chów. Następnie przewiduje się stopniowe zmniejszanie potrzeb. Prognozowane ilości wymagających specjalnego unieszkodliwienia odpadów budowlanych zawierających azbest wynoszą:

2004 r. – 48,0 Mg/r, 2006 r. – 50,0 Mg/r, 2008 r. – 55,0 Mg/r, 2010 r. – 50,0 Mg/r, 2014 r. – 46,0 Mg/r.

Stopniowe, ale stałe zmniejszenie przewidywane jest w grupie – odpady z opala-nia mieszkań (tab. 9). Będzie to spowodowane planowaną gazyfikacją Gminy Czerni-


154

chów oraz prognozowanym coraz powszechniejszym ogrzewaniem budynków gazem ziemnym. Odpady medyczne Odpadami niebezpiecznymi związanymi z sektorem komunalnym są odpady z placówek opieki zdrowotnej. W tabeli 9 nie zostały one ujęte, gdyŜ stanowią grupę odpadów wymagających specjalnych metod zbierania i unieszkodliwiania. Przyjęto, Ŝe przyrost masy odpadów medycznych będzie proporcjonalny do ilości mieszkańców i jednostkowego wskaźnika masy wytwarzanych odpadów. Prognozowa-ne ilości wytwarzanych w Gminie odpadów medycznych wynoszą:

2004 r. – 1,87 Mg/r, 2006 r. – 1,98 Mg/r, 2008 r. – 2,08 Mg/r, 2010 r. – 2,16 Mg/r, 2014 r. – 2,36 Mg/r.

Odpady weterynaryjne Odpady weterynaryjne ujęto w odpadach niebezpiecznych powstających w grupie 02 01 80* – zwierzęta padłe lub ubite z konieczności oraz odpadowa tkanka zwierzęca wykazująca własności niebezpieczne. Osady ściekowe Podczas zbierania danych nie udało się ustalić ile osadów powstaje podczas oczyszczania ścieków komunalnych. Brak jest zatem wiarygodnych danych wyjścio-wych do wykonania obliczeń prognostycznych. Obecnie na terenie Gminy Czernichów oczyszczane są ścieki pochodzące od około 23% ludności, ale planowany jest szeroki zakres prac obejmujący zarówno rozbudowę i budowę sieci kanalizacji sanitarnej, jak i oczyszczalni ścieków. Przewiduje się, Ŝe w okresie 2011-2014 r. w Gminie będzie powstawało kilkadziesiąt ton (Mg) osadów ściekowych. Omawiane zagadnienie będzie ściśle związane z postępem sanitacji gminy i powinno zostać uszczegółowione w aktu-alizacji Planu Gospodarki Odpadami. 5.2. Sektor gospodarczy Do opracowania prognozy ilości odpadów przemysłowych innych niŜ niebez-pieczne posłuŜyły dane o aktualnej gospodarce odpadami przemysłowymi przedstawio-ne w rozdz. 4 oraz przewidywane długoterminowe tendencje zmian gospodarczych. Prognozowane masy wytwarzanych odpadów w trzech czteroletnich okresach: 2003-2006, 2007-2010 i 2011-2014 podano w tabeli 10. Najwyraźniejszy wzrost masy w tworzonych odpadów przyjęto w okresie 2007-2010 w przemyśle spoŜywczym (o ok. 20%).


155

Zgodnie z PGO dla powiatu krakowskiego44 załoŜono, Ŝe w pozostałych gałęziach przemysłowych ilość wytwarzanych odpadów nie ulegnie istotnej zmianie pomimo pla-nowanego wzrostu produkcji. WiąŜe się to z wdraŜaniem technologii niskoodpadowych. Tabela 9. Masa odpadów przemysłowych innych niŜ niebezpieczne przewidywanych do wytworzenia

w Gminie Czernichów do 2014 roku (wg grup głównych w Mg/r).

Kod Grupa odpadów Szacunki w okresach

2003-2006 2007-2010 2011-2014

01 Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud i innych kopalin

48,0 50,0 50,0

02 Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa Ŝyw-ności

2100,0 2540,0 2500,0

03 Odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury

4,0 4,0 4,0

04 Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego 0,2 0,2 0,2

08 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich

0,1 0,1 0,2

10 Odpady z procesów termicznych 320,0 300,0 300,0

15 Odpady opakowań; sorbenty, tkaniny do wycierania, mate-riały filtracyjne i ubrania ochronne nie ujęte w innych gru-pach

55,0 50,0 50,0

16 Odpady nie ujęte w innych grupach 80,0 100,0 100,0

ŁĄCZNIE: 2607,3 3044,3 3004,4

Średnio w roku Mg/r: 651,8 761,0 751,0

W Gminie głównym źródłem powstawania odpadów poprodukcyjnych są i będą ubojnie trzody chlewnej, przetwórstwo mięsa oraz tuczarnie trzody chlewnej i fermy drobiu. W omawianej gałęzi przemysłu spoŜywczego powstają głównie odpady orga-niczne inne niŜ niebezpieczne, ale wymagające specjalnych metod magazynowa-nia i unieszkodliwiania. NajbliŜszym zakładem utylizacji odpadów poubojowych jest „SARIA” w Gołczy. Przypuszcza się, Ŝe większość podmiotów gospodarczych będzie nadal przekazywała odpady z grupy 02 02 02 do tego zakładu. Z przeprowadzonego rozpoznania wynika, Ŝe ponad 80% odpadów poprodukcyjnych innych niŜ niebezpiecz-ne (tab. 9) oraz więcej niŜ 62% odpadów niebezpiecznych (tab. 10) będzie wytwarza-nych w hodowli i przetwórstwie Ŝywności. Druga pod względem ilościowym grupa – odpady z procesów termicznych, jest równieŜ głównie wytwarzana w fermach hodow-lanych i przetwórstwie mięsa (ogrzewanie ferm drobiu i tuczarni oraz wędzenie wędlin). Pozostałe odpady inne niŜ niebezpieczne (tab. 9) i niebezpieczne (tab. 10) będą powstawały w innych zakładach produkcyjnych. Przewiduje się, Ŝe w okresie 2007-2010 ilość odpadów innych nie niebezpieczne dość wyraźnie wzrośnie (o około 17%),

44 Program Ochrony Środowiska z planem gospodarki odpadami powiatu krakowskiego (tom II). Instytut Rozwoju Miast, Kraków, październik 2003 r.


156

a od 2011 r. będzie się powoli zmniejszała. Podobną tendencję załoŜono w przypadku odpadów zawierających substancje niebezpieczne (tab. 10). W Gminie Czernichów nie planuje się istotnych zmian gospodarczych i dlatego nie prognozuje się wyraźnych róŜnic w ilości i składzie wytwarzanych odpadów prze-mysłowych. Tabela 10. Masa odpadów niebezpiecznych przewidzianych do wytworzenia w sektorze gospodarczym

w Gminie Czernichów (w Mg).

Kod Grupa odpadów niebezpiecznych Szacunki w okresach

2003-2006 2007-2010 2011-2014

02 01 80* Zwierzęta padłe i ubite z konieczności oraz odpadowa tkan-ka zwierzęca wykazująca właściwości niebezpieczne

7,60 9,12 9,12

08 01 17* Odpady z usuwania farb i lakierów zawierające rozpusz-czalniki organiczne lub inne substancje niebezpieczne

0,08 0,08 0,06

08 01 21* Zmywacz farb lub lakierów 0,20 0,20 0,18

13 07 01* Olej opałowy i olej napędowy 0,20 0,20 0,20

13 02 05* Mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowne nie zawierające związków chlorowcoorganicznych

2,12 2,10 2,00

13 01 10* Mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków chlorowcoorganicznych

1,44 1,40 1,40

15 02 02* Sorbenty, materiały filtracyjne (w tym filtry olejowe nie ujęte w innych grupach), tkaniny do wycierania (np. szmaty, ścierki) i ubrania ochronne zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi (np. PCB)

0,92 1,00 1,10

16 01 07* Filtry olejowe 0,04 0,05 0,06

16 06 01* Baterie i akumulatory ołowiowe 0,20 0,15 0,15

20 01 21* Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć 0,40 0,35 0,30

RAZEM: 13,20 14,65 14,57

Średnio w Mg/r: 3,30 3,66 3,64

6. DZIAŁANIA ZMIERZAJ ĄCE DO POPRAWY SYTUACJI W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI

6.1. Działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów Sektor komunalny Mieszkańcy Gminy Czernichów wytwarzają nieduŜe ilości odpadów komunal-nych. W związku z tym do podstawowych działań zaliczono działalność edukacyjno-informacyjną zachęcającą mieszkańców do kupowania towarów w opakowaniach wie-lokrotnego uŜytku oraz urządzeń posiadających długie okresy gwarancyjne. Jedynym działaniem, dzięki któremu moŜna uzyskać znaczące w skali Gminy zmniejszenie ilości odpadów pochodzących z gospodarstw domowych (ŜuŜli i popiołów paleniskowych),


157

jest powszechne ogrzewanie mieszkań gazem ziemnym lub elektrycznością oraz podję-cie działań umoŜliwiających wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych. Działalność gospodarcza W Gminie Czernichów powstają duŜe ilości odpadów organicznych, pochodzą-cych z hodowli i uboju zwierząt. Niemniej są to odpady, których powstawaniu nie moŜ-na zapobiec. Stosunkowo wysokie opłaty za wywóz odpadów oraz prawidłowe nawyki, czyli nie wyrzucanie resztek, opakowań oraz zuŜytych przedmiotów, które jeszcze moŜna wykorzystać, sprzyjają ograniczeniu powstawania odpadów. Z przeprowadzonej diagnozy aktualnej gospodarki odpadami wynika, Ŝe zdecydowana większość podmio-tów gospodarczych realizuje działania sprzyjające ograniczeniu ilości wytwarzanych odpadów. 6.2. Działania zmierzające do ograniczenia ilości deponowanych na

składowiskach odpadów, w tym ulegających biodegradacji i ich ne-gatywnego oddziaływania na środowisko

W Gminie Czernichów około 90% wytworzonych odpadów komunalnych oraz wszystkie osady z oczyszczalni ścieków są wywoŜone na składowiska odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne. Do podstawowych działań zmierzających do ograniczenia ilości deponowanych na składowiskach odpadów zaliczono: • objęcie systemem selektywnego zbierania surowców wtórnych większości miesz-

kańców oraz zwiększenie efektywności ich wykorzystywania, • kompostowanie i wykorzystywanie do nawoŜenia upraw odpadów ulegających

biodegradacji, • modernizację istniejących oczyszczalni ukierunkowaną na prawidłowe odwodnie-

nie i przetworzenie osadów ściekowych, a w planowanych oczyszczalniach zasto-sowanie rozwiązań technologicznych pozwalających na pełną ich utylizację,

• systematyczne zbieranie odpadów wielkogabarytowych i nadzór nad ich prawi-dłowym zagospodarowaniem,

• zorganizowanie systemu zbierania odpadów niebezpiecznych, w tym punktów zbiórki odpadów niebezpiecznych oraz przekazywanie ich do recyklingu lub unieszkodliwienia,

• wspomaganie merytoryczne podmiotów gospodarczych zajmujących się zbiera-niem i unieszkodliwianiem odpadów, a szczególnie zuŜytych pojazdów, wyeks-ploatowanych urządzeń elektrycznych i elektronicznych oraz nadzór nad prawi-dłowym zagospodarowywaniem poszczególnych rodzajów odpadów,

• osiągnięcie zakładanych limitów odzysku i recyklingu odpadów opakowanio-wych: w 2006 r. w 2010 r. – opakowania z papieru i tektury 45% 50% – opakowania ze szkła 35% 45% – opakowania z tworzyw sztucznych 22% 30% – opakowania metalowe 35% 45% – opakowania wielomateriałowe 20% 30%


158

– odpady wielkogabarytowe 26% 50% – odpady budowlane 20% 40% – odpady niebezpieczne

(z grupy odpadów komunalnych) 22% 50%

6.3. Działania wspomagające prawidłowe postępowanie z odpadami

w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania od-padów w szczególności innych niŜ niebezpieczne

Odpady komunalne Do podstawowych działań umoŜliwiających prawidłowe postępowanie z odpada-mi komunalnymi zaliczono następujące prace organizacyjno-inwestycyjne: • poprawa efektywności zbierania odpadów: zwiększenie ilości gospodarstw wypo-

saŜonych w pojemniki, wprowadzanie limitów dostosowanych do ilości miesz-kańców i charakteru gospodarstwa,

• częstsze opróŜnianie pojemników samochodami dostosowanymi do transportu odpadów,

• zwiększenie odzysku substancji lub energii z zebranych selektywnie surowców wtórnych,

• wspomaganie firm zajmujących się skupem, unieszkodliwianiem, wykorzystywa-niem lub odzyskiem surowców z odpadów,

• selektywne zbieranie odpadów niebezpiecznych występujących w śmieciach ko-munalnych,

• edukacja ekologiczna oraz egzekwowanie kar za wysypywanie odpadów w miej-scach niedozwolonych (zapobieganie zaśmiecaniu terenu gminy),

• bieŜąca likwidacja „dzikich wysypisk”, • przyszłościowe, niezawieranie umów z przedsiębiorstwami, które wywoŜą odpa-

dy na odległe składowisko w Kamieńsku, • racjonalizacja gospodarki osadami ściekowymi, • realizacja punktu przeładunkowego odpadów oraz stopniowe zasypywanie odpa-

dami obojętnymi zachodniego skraju byłego wysypiska w Zagaciu koło Czerni-chowa (rys. 2).

Odpady z działalności gospodarczej Z przeprowadzonego rozpoznania wynika, Ŝe największe ilości odpadów, stano-wiące ponad 80% przewidywanych do wytworzenia, stanowią odpady organiczne z uboju zwierząt, przetwórstwa mięsnego i hodowli drobiu (kod: 02 02 02) wymagające specjalnego magazynowania i unieszkodliwiania. W Gminie Czernichów funkcjonują nieduŜe zakłady, które nie muszą uzyskiwać pozwoleń na wytwarzanie odpadów oraz innych (np. pozwoleń wodnoprawnych, emisji do powietrza lub emisji hałasu). Niemniej są to przedsiębiorstwa uciąŜliwe i dlatego Rada Gminy powinna podjąć uchwałę obligującą ich właścicieli do przedłoŜenia infor-macji o wytwarzanych odpadach i przewidywanych sposobach ich zagospodarowania. MoŜliwość podjęcia uchwał o obowiązku złoŜenia informacji o wytwarzanych odpa-


159

dach w ilości do 5 ton rocznie oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpa-dami wynika z Uchwały z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 01.62.628) rozdz. 4 art. 17.3. Właściciele ubojni, przetwórstwa mięsnego oraz ferm drobiu – wy-twórcy odpadów powinni prowadzić ewidencję przekazywanych odpadów, a więc prze-chowywać przez czas ustalony przez Urząd Gminy „Karty przekazania odpadu”, dowo-dy usuwania ścieków oraz realizacji umów na odbiór odpadów komunalnych z nieru-chomości. Zwiększenie nadzoru nad przedsiębiorstwami hodowlanymi, ubojniami i przetwórstwem mięsnym zaliczono do najistotniejszych działań z zakresu ochrony środowiska, tym bardziej Ŝe są to podmioty gospodarcze, w których okresowo mogą powstawać odpady stanowiące zagroŜenie epidemiologiczne. Zaliczono do nich padłe lub ubite z konieczności (chore) zwierzęta. Szacunkowe dane prognostyczne (tab. 10) wskazują, Ŝe wymienione uprzednio (kod 02 01 08*) będą stanowiły ponad 62% odpa-dów niebezpiecznych wytwarzanych w Gminie Czernichów. Znacznie mniejsze zagroŜenie stanowią przedsiębiorstwa wykorzystujące odpady inne niŜ niebezpieczne do produkcji materiałów budowlanych oraz funkcjonujące w Gminie piaskarnie i Ŝwirownie. Większość z wymienionych firm posiada opracowane i zatwierdzone programy gospodarki odpadami. Następną większą grupą podmiotów gospodarczych są zakłady prowadzące demontaŜ zuŜytych lub nie nadających się do dalszego uŜytkowania samochodów oraz firmy zbierające złomy metali (odpady inne niŜ niebezpieczne) pochodzące między innymi z demontaŜu zuŜytych pojazdów. Wy-mienione w rozdz. 4.3. przedsiębiorstwa posiadają zatwierdzone plany gospodarki od-padami oraz decyzje-pozwolenia ustalające właściwy sposób okresowego gromadzenia i transportu odpadów. W związku z tym nie wprowadzono dodatkowych zaleceń, gdyŜ realizacja wydanych przez Starostwo Powiatowe w Krakowie decyzji-pozwoleń gwa-rantuje prawidłowe postępowanie z wytworzonymi lub wykorzystywanymi odpadami. 6.4. Plan redukcji ilości odpadów ulegających biodegradacji kierowa-

nych na składowiska komunalne Odpady z gmin wiejskich zawierają mało odpadów ulegających biodegradacji. Zgodnie z WPGO45 zaleca się ich dalsze kompostowanie na terenie gospodarstw i wy-korzystywanie do nawoŜenia gruntów. To samo dotyczy części odpadów papieru i nie-których opakowań z papieru, które mogą być tak jak dotychczas spalane w piecach. W okresie objętym niniejszym planem zaleca się selektywne zbieranie i kierowanie odpadów z pielęgnacji zieleni, cmentarzy oraz targowisk produktów rol-nych do kompostowni lub spalarni oraz ograniczenie deponowania na składowiskach osadów ściekowych.

45 Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami na lata 2003-2010. Zarząd Województwa Małopolskiego – Załącznik do Uchwały Nr XI/125/03 Sejmiku Woj. Małopolskiego z dnia 25 sierpnia 2003 r.


160

6.5. Plan zamykania składowisk odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne

Na terenie Gminy Czernichów nie było składowiska odpadów komunalnych po-siadającego decyzję zezwalającą na deponowanie odpadów. Niemniej przez okres około 10 lat (1980-1990) odpady o trudnym do ustalenia składzie morfologicznym były skła-dowane w wyrobisku po nielegalnej eksploatacji piasku w Zagaciu k. Czernichowa. Nagromadzone w przeszłości odpady zostały przykryte warstwą ziemi, ale pomimo ustanowienia rampy nadal do wyrobiska wyrzucane są odpady komunalne, głównie plastiki oraz pozostałości po remontach mieszkań. Omawiane wyrobisko posiada powierzchnię około 0,6 ha i prowadzi do niego droga wyłoŜona płytami betonowymi. Na tym terenie planuje się po uzyskaniu odpo-wiednich, wymaganych prawem uzgodnień i decyzji administracyjnych wykonanie: • punktu przeładunkowego, • lokalnego (tylko na potrzeby Gminy Czernichów) składowiska odpadów obojętnych. Realizacja tego zamierzenia powinna wyeliminować problem ciągłego odnawiania się „dzikiego” wysypiska róŜnorodnych odpadów.

7. PROJEKTOWANY SYSTEM GOSPODARKI ODPADAMI

Dotychczasową gospodarkę odpadami w Gminie Czernichów obejmującą:

– gromadzenie zmieszanych odpadów bytowych w pojemnikach przydomo-wych,

– wywóz odpadów komunalnych przez wybrane na drodze przetargu firmy posiadające odnośne zezwolenia na transport i gospodarowanie tymi odpa-dami,

– selektywne zbieranie szkła (głównie opakowaniowego) oraz odpadów two-rzyw sztucznych,

– okresowe akcje zbierania: – makulatury w szkołach, – odpadów wielkogabarytowych do wystawianych pojemników,

– funkcjonowanie przedsiębiorstw, które skupują złomy metali oraz zakładów zajmujących się demontaŜem zuŜytych lub nie nadających się do uŜytkowa-nia pojazdów,

– przekazywanie do bezpiecznej utylizacji odpadów medycznych i weteryna-ryjnych,

– wykorzystywanie odpadów organicznych do nawoŜenia upraw, uznano za prawidłową i nie wymagającą wprowadzania istotnych zmian. W związku z tym planowane działania dotyczą głównie uzupełnienia systemu oraz zwiększenia nadzoru samorządu gminy nad prawidłowym postępowaniem z wy-tworzonymi lub wykorzystywanymi na jej terenie odpadami.


161

Realizacja projektowanego systemu wymaga utworzenia bazy danych umoŜliwiającej nadzorowanie gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi oraz interwenio-wanie w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości. Projektowany system ukierunko-wano na zwiększenie skuteczności działań słuŜących ochronie środowiska i gwaranto-wanych prawem interesów mieszkańców nie prowadzących działalności gospodarczej. Planowany system powinien preferować wszystkie rozwiązania umoŜliwiające selektywne zbieranie odpadów przeznaczonych do recyklingu oraz deponowanie pozo-stałych moŜliwie najbliŜej miejsc ich powstawania. Na terenie Gminy Czernichów ani w sąsiadujących z nią bezpośrednio gminach nie planuje się budowy składowiska odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne. Z przeprowadzonego rozpoznania wynika, Ŝe najkorzystniejszym ekologicznie rozwią-zaniem byłoby wywoŜenie zmieszanych odpadów komunalnych do nowoczesnego i najłatwiej dostępnego komunikacyjnie składowiska w Balinie koło Chrzanowa. Zwiększenie odzysku plastikowych odpadów opakowaniowych oraz przedmiotów z tworzyw sztucznych będzie realizowane poprzez prawie 3-krotne zwiększenie ilości kontenerów do ich selektywnego zbierania (tab. 11). Następnym planowanym działa-niem jest zorganizowanie zbierania odpadów niebezpiecznych występujących w stru-mieniu odpadów komunalnych oraz wzmocnienie nadzoru nad prawidłowym postępo-waniem z lampami zawierającymi rtęć, często stosowanymi do oświetlenia obiektów uŜyteczności publicznej. Z diagnozy aktualnego stanu gospodarki odpadami komunalnymi wynika, Ŝe w przydomowych pojemnikach gromadzonych jest mało odpadów organicznych. Dlate-go w skali gminy istotne ograniczenie ilości odpadów organicznych kierowanych obec-nie na składowiska moŜna uzyskać dzięki dwukontenerowemu gromadzeniu odpadów na cmentarzach. Zaleca się wyposaŜenie kaŜdego cmentarza w Gminie Czernichów w oddzielne kontenery na resztki roślinne oraz na wypalone znicze i „sztuczne kwiaty”. Tabela 11. Aktualne i planowane wyposaŜenie gminy w pojemniki do selektywnego zbierania odpadów, głównie

opakowaniowych.

Miejscowość Liczba osób Pojemniki o objętości 1,25 m3

szkło plastiki istniejące planowane istniejące planowane

Czernichów 1 894 5 ─ ─ 3 Czułówek 435 1 ─ ─ 1 Dąbrowa Szlachecka 582 1 ─ ─ 1 Kamień 1 446 4 ─ 3 ─ Kłokoczyn 406 1 ─ ─ 1 Nowa Wieś Szlachecka 833 2 ─ ─ 1 Przeginia Duchowna 1 030 2 ─ 1 ─ Przeginia Narodowa 591 1 ─ ─ 1 Rusocice 1 149 3 ─ 1 1 Rybna 2 337 3 2 ─ 3 Wołowice 1 319 2 ─ ─ 1 Zagacie 684 1 ─ ─ 1

RAZEM: 12 706 26 2 5 14 Razem istniejące i planowane: 28 19



162

ZałoŜono, Ŝe prawidłowy Plan Gospodarki Odpadami powinien zwracać uwagę na fakt, Ŝe zasada wolnej konkurencji firm odbierających odpady nie moŜe przynosić szkody ochronie środowiska. W związku z tym przetargów na zamówienia publiczne nie powinny wygrywać firmy tańsze, ale nie posiadające nowoczesnych pojazdów do transportowania odpadów oraz wywoŜące je na odległe lub/i składowiska nie posiadają-ce kosztownych wymaganych prawem zabezpieczeń. Przerzucenie przez Gminę na fir-my odbierające odpady pełnej odpowiedzialności za prawidłowe postępowanie z odpa-dami komunalnymi nie gwarantuje przestrzegania zasad ochrony środowiska. W związ-ku z tym jednym z waŜnych zadań powinno być prowadzenie w Urzędzie Gminy ewi-dencji właścicieli nieruchomości, którzy mają zawarte umowy na wywóz odpadów oraz zbieranie informacji o wiarygodności danych pochodzących od przedsiębiorstw realizu-jących tę usługę. Bardzo waŜnym aspektem niezbędnym dla utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy będzie podjęcie zaproponowanej w PGO Uchwały o obowiązku składa-nia do Urzędu Gminy i Starostwa Powiatowego informacji o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi. Dotyczy to szczególnie ubojni zwierząt, zakładów przetwórstwa mięsa i ferm hodowlanych. Są to zakłady, które mogą być uciąŜliwe dla wszystkich elementów środowiska oraz na które najczęściej się skarŜą mieszkańcy po-bliskiej zabudowy. W planowanym systemie przewidziano budowę punktu przeładunkowego odpa-dów, który umoŜliwi bezpieczne i selektywne gromadzenie odpadów oraz korzystniej-sze ekonomicznie ich wywoŜenie do nowoczesnego składowiska. Zachodnią część wy-robiska, w którym planuje się usytuowanie punktu przeładunkowego, zaleca się wyko-rzystać jako składowisko odpadów obojętnych. UmoŜliwi to zasypanie części wyrobi-ska po nielegalnym wydobywaniu piasku oraz będzie przeciwdziałało porzucaniu odpa-dów budowlanych, w tym ziemi, w miejscach niedozwolonych. Projektowany system gospodarki odpadami ukierunkowano na wzmocnienie roli Urzędu Gminy w porządkowaniu tej dziedziny oraz na stopniowe eliminowanie zaśmie-cania terenu Jurajskich Parków Krajobrazowych i ich otuliny. Zarządzanie Planem Gospodarki Odpadami prowadzi Zarząd samorządu gminne-go i działające z jego upowaŜnienia wydziały Gminy. Będzie ono polegało na inicjowa-niu i organizowaniu działań słuŜących realizacji PGO oraz okresowej weryfikacji jego elementów oraz kontroli postępów. Instrumenty: prawne, ekonomiczne i organizacyjne słuŜące realizacji zadań z za-kresu ochrony środowiska oraz negocjacje z współrealizatorami programu i planu zosta-ły przedstawione w tomie I opracowania – „Program Ochrony Środowiska Gminy Czernichów”.


163

8. ZAKRES I HARMONOGRAM DZIAŁA Ń ORAZ INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE ZA JEGO REALIZACJ Ę

Kierunki działa ń Lata

realizacji Instytucje realizujące

Prowadzenie ewidencji właścicieli nieruchomości, którzy mają zawarte umowy na wywóz odpadów oraz analizy realizacji zawar-tych umów

zadanie ciągłe Urząd Gminy Czernichów

Aktywizacja systemu zbierania surowców wtórnych:

− zwiększenie ilości pojemników do selektywnego zbierania plastiku i szkła,

− osiągnięcie limitów odzysku i recyklingu odpadów opakowa-niowych

2004-2010 Urząd Gminy

Eliminowanie „dzikich wysypisk” i przeciwdziałanie zaśmiecaniu terenu

zadanie ciągłe Urząd Gminy

Dyrekcje Szkół

Zorganizowanie selektywnego zbierania odpadów niebezpiecznych powstających w sektorze komunalnym

zadanie ciągłe Urząd Gminy

Dyrekcje Szkół

Zrezygnowanie z usług przedsiębiorstw wywoŜących odpady komunalne na składowisko w Kamieńsku


Modernizacja i racjonalizacja gospodarki osadami ściekowymi (nie wywoŜenie uwodnionych osadów do innych oczyszczalni lub na składowiska komunalne)

2004-2006 Przedsiębiorstwa i Spółki oczyszczające ścieki, Zespół Szkół Rolniczych w Czernichowie

Ograniczenie ilości odpadów organicznych (głównie roślinnych) kierowanych na składowiska odpadów komunalnych


Podjęcie Uchwały o obowiązku składania przez ubojnie i zakłady przetwórstwa mięsa oraz fermy hodowlane informacji o wytwarza-nych odpadach i sposobach gospodarowania nimi


Szkolenia dla właścicieli podmiotów gospodarczych, ułatwiające prawidłowe przygotowanie informacji o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi

2005-2006 Rada Gminy

Kontynuacja programu EKODACH 2004-2014 Starostwo Powiatowe w Krakowie

Urząd Gminy

Wykonanie otworów obserwacyjnych i prowadzenie monitoringu wód podziemnych w rejonie byłego wysypiska odpadów w Zagaciu


Edukacja ekologiczna propagująca prawidłowe postępowanie z odpadami, w tym wspieranie finansowe selektywnego zbierania surowców wtórnych oraz egzekwowanie kar za wysypywanie odpadów w miejscach niedozwolonych

działania ciągłe Starostwo Powiatowe

Dyrekcje Szkół

Pozarządowe organizacje ekologiczne

Urząd Gminy

Wspomaganie podmiotów gospodarczych wykorzystujących lub odzyskujących substancje niebezpieczne z odpadów, unieszkodli-wiających odpady, wykorzystujących odpady inne niŜ niebezpiecz-ne do celów produkcyjnych oraz zajmujących się skupem lub recyklingiem surowców wtórnych

działania ciągłe Urząd Wojewódzki

Starostwo Powiatowe

Urząd Gminy


164

9. SZACUNKOWE KOSZTY INWESTYCYJNE, EKSPLOATACYJNE ORAZ POZAINWESTYCYJNE PROPONOWANEGO SYSTEMU

Planowane koszty realizacji PGO wynikają z przewidywanego harmonogramu działań (rozdz. 8) i uwzględniają dotychczasowe nakłady Gminy na realizację zadań z zakresu gospodarki odpadami. Szacunkowe koszty inwestycyjne, eksploatacyjne i pozainwestycyjne projekto-wanego systemu gospodarki odpadami podano w tabeli 12. Tabela 12.

Rodzaj działania / inwe-stycje

Jednostki i pod-mioty realizujące

Termin reali-zacji

Źródło finanso-wania

(tys. PLN)

Szacunkowe koszty w tys. zł Uwagi

2004-2006 2007-2010 Rozbudowa systemu segregacji (szkło, two-rzywa sztuczne), w tym 4 kontenery na wypalone znicze na cmentarzach

UG 2004-2006 środki własne 32,0 ─ zakup

Zorganizowanie cyklicz-nych akcji zbierania i odwozu odpadów nie-bezpiecznych i wielkogabarytowych

UG zadanie ciągłe środki własne 72,0 144,0 eksploatacja

Akcja EKODACH – usuwanie pokryć dacho-wych zawierających azbest

UG 2004-2006(7) 50% środki własne

50% Starostwo Powiatowe w Krakowie

45,6

45,6

-------------- razem 91,2

─

Akcje likwidacji dzikich wysypisk odpadów

UG zadanie ciągłe środki własne 45,0 40,0

Rekultywacja terenu byłego składowiska, budowa punktu przeła-dunkowego i kwatery deponowania odpadów obojętnych��

UG 2005-2010 środki własne + środki

pomocowe

50,0 170,0

Budowa stacji segregacji odpadów w oparciu o punkt przeładunkowy

UG po 2010 środki własne + środki

pomocowe

650,0�� 120,0�

inwestycyjne eksploatacja

Utworzenie bazy danych zawierającej ewidencję umów na odbiór odpa-dów (dot. właścicieli nieruchomości i przedsiębiorstw)

UG 2004-2006 środki własne + środki

pomocowe

8,0 4,0

Edukacja ekologiczna Urząd Marszał-kowski

Starostwo Powia-towe

Urząd Gminy

zadanie ciągłe środki własne, fundusze ekolo-

giczne, programy pomocowe

6,0 8,0

� po roku 2010, �� rocznie, �� w kosztach nie uwzględniono nakładów na zorganizowanie i prowadzenie monitoringu, gdyŜ będą one uzaleŜ-

nione od decyzji ustalającej zakres badań kontrolnych.


165

10. SYSTEM MONITORINGU I OCENY REALIZACJI ZAMIERZONYCH CELÓW

Przeprowadzenie oceny realizacji zamierzonych celów będzie wymagało utwo-rzenia w Urzędzie Gminy bazy danych z zakresu gospodarki odpadami. Zakłada się, Ŝe w ciągu najbliŜszych lat zostaną zgromadzone informacje, które umoŜliwi ą monitoro-wanie projektowanego systemu w sposób zalecony w niniejszym Planie Gospodarki Odpadami. Przedstawiony w tab. 13 sposób oceny i wskaźniki naleŜy traktować jako propo-zycję wstępną, która wymaga uszczegółowienia i zweryfikowania w przypadku zaist-nienia znaczących zmian społeczno-gospodarczych, których w PGO nie przewidziano. Tabela 13.

Sektor komunalny Monitorowana dziedzina Ocena / wskaźnik

Funkcjonowanie zorganizowanego systemu zbierania zmieszanych odpadów komunalnych

% gospodarstw domowych posiadających podpisane umowy na wywóz odpadów udział odpadów zebranych i wywiezionych w stosunku do ilości wytworzonych (%)

Funkcjonowanie systemu selektywnego zbierania: ● surowców wtórnych, w tym: ─ szkło ─ tworzywa sztuczne ─ papier i tektura

● odpadów niebezpiecznych ● odpadów wielkogabarytowych

ilość zebranych surowców wtórnych w Mg/r odsetek w stosunku do całości odpadów wywiezionych na składowiska (%) ilość odzyskiwanych surowców wtórnych w Mg/r ilość zebranych odpadów Mg/r ilość zebranych Mg/r

● oszacowana ilość materiałów budowlanych zawierają-cych azbest

● ilość odpadów zawierających azbest usuniętych z terenu gminy

Mg Mg, % całości

Ochrona środowiska liczba powstających dzikich wysypisk w latach 2004-..., 2005-..., 2008-... liczba zlikwidowanych dzikich wysypisk w latach 2004-..., 2005-..., 2008-...

Sektor gospodarczy Sposób postępowania z odpadami Ocena / wskaźnik

Ilość wytwarzanych odpadów innych niŜ niebezpieczne oraz sposób ich zagospodarowywania: ─ wykorzystane ─ unieszkodliwione

Mg/r Mg/r, % Mg/r, %

Ilość powstających odpadów niebezpiecznych w stosunku do całości wytworzonych

Mg/r, %

Prowadzenie działalności gospodarczej: ─ z wykorzystaniem odpadów ─ umoŜliwiającej recykling lub/i unieszkodliwianie

odpadów

ilość firm w Gminie w latach 2004-..., 2005-..., 2008-... jw.

w stosunku do całości wytwo-rzonych

w stosunku do całości wytwo-rzonych


166

11. STRESZCZENIE Pod względem fizyczno-geograficznym obszar Gminy Czernichów leŜy w za-chodniej części Bramy Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej na zachodzie i Kotliny Sandomierskiej na wschodzie. Od południa jest ograniczony rzeką Wisłą. Północne fragmenty gminy (teren wsi Rybna) obejmuje Garb Tenczyński, stanowiący część Wy-Ŝyny Krakowsko-Częstochowskiej. Z przedstawionej w rozdz. 2 charakterystyki środowiska przyrodniczego wynika, Ŝe obszar Gminy Czernichów naleŜy zaliczyć do terenów o ponadprzeciętnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, na których utworzono dwa rezerwaty przyrody Kaja-sówka i Dolina Potoku Rudno. Ponadto przewiduje się, Ŝe ochroną zostaną objęte na-stępne obszary; Buczyna Czernichowska na górze Chełm (rezerwat częściowy) i zespo-ły łąkowe w Zagaciu (uŜytek ekologiczny). W gminie znajdują się równieŜ pomniki przyrody (drzewa) przy obiektach lub zespołach dziedzictwa kulturowego, a takŜe sta-nowiska archeologiczne kategorii I-III. Nakłada to na władze lokalne i społeczność gminy obowiązek szczególnej dbałości o utrzymanie porządku i zapobieganie tworzeniu „dzikich wysypisk”. Powstawaniu tego typu wysypisk sprzyjają nieuŜytki oraz liczne wyrobiska po eksploatacji, w tym nielegalnej surowców mineralnych. Znaczna część Gminy leŜy w obrębie:

• Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 326, • korytarza ekologicznego „Dolina Górnej Wisły”, • Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, • strefie ochrony ujęcia wody z Sanki, • na obszarach zagroŜonych powodzią.

Zgodnie z wytycznymi dla tego typu terenów, w granicach Gminy Czernichów nie przewiduje się lokalizacji składowisk odpadów ani większych obiektów do ich unieszkodliwiania (np. kompostowni, spalarni). W związku z tym uznano, Ŝe powstają-ce w gminie odpady z sektora komunalnego i gospodarczego są i powinny być nadal wywoŜone i unieszkodliwiane poza jej obszarem. Powierzchnia Gminy wynosi około 84 km2, a jej ludność – 12 706 osób (stan na dzień 31.12.2003) zasiedla wymienione niŜej miejscowości:

1. Czernichów 1 894

2. Czułówek 435

3. Dąbrowa Szlachecka 582

4. Kamień 1 446

5. Kłokoczyn 406

6. Nowa Wieś Szlachecka 833

7. Przeginia Duchowna 1 030

8. Przeginia Narodowa 591

9. Rusocice 1 149

10. Rybna 2 337

11. Wołowice 1 319

12. Zagacie 684


167

Ilość powstających odpadów komunalnych jest skorelowana z liczbą mieszkań-ców Gminy oraz uczniów spoza jej terenu, kształcących się głównie w Zespole Szkół – Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego w Czernichowie. Aktualnie gospodar-ka odpadami z sektora komunalnego prowadzona jest zgodnie z Uchwałą nr XXVIII/205/2000 Rady Gminy Czernichów z dnia 25 sierpnia 2000 roku, zmieniają-cą poprzednie uchwały w sprawie szczegółowych zasad utrzymywania czystości i po-rządku na terenie Gminy, stawek opłat za usługi w zakresie usuwania i unieszkodliwia-nia odpadów komunalnych oraz szczegółowych zasad rozliczania usług w tym zakresie. Według danych z Wydziału Gospodarki Rolnej i Ochrony Środowiska U.G. po-nad 94% nieruchomości posiada pojemniki oraz miała podpisane umowy na wywóz odpadów bytowych. W 2003 r. z Gminy wywieziono 552 Mg nie segregowanych odpa-dów, w tym ok. 170 Mg ze szkół łącznie z Zespołem Szkół Rolniczych w Czernicho-wie. Gminę zaliczono do terenów o charakterze rolniczo-hodowlanych oraz o przewa-dze ogrzewania paliwami stałymi (węgiel, koks, drewno). Przyjęto zatem, Ŝe skład mor-fologiczny odpadów komunalnych nie będzie odbiegał istotnie od przeciętnego w po-wiecie krakowskim (tab. 3). Nie segregowane odpady z gospodarstw domowych i obiektów uŜyteczności pu-blicznej są gromadzone w obrębie nieruchomości w pojemnikach o pojemności 0,10-0,125 m3 lub większych 1,1-2,2 m3 przy niektórych obiektach uŜyteczności publicznej. Nagromadzone w pojemnikach odpady są wywoŜone co najmniej raz w miesiącu śmie-ciarkami. Nie segregowane odpady komunalne oraz nieczystości płynne z terenu Gminy Czernichów wywoŜą następujące koncesjonowane firmy posiadające odnośne zezwole-nia Wójta Gminy: ● Zakład Usług Komunalnych Tadeusz Zabagło, Wołowice 283, 32-070 Czerni-

chów – na składowisko w Jawiszowicach (pow. oświęcimski), ● Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych VAN GANSEWINKEL Spółka z o.o.

30-702 Kraków ul. Romanowicza 6 – do Kamieńska (pow. Radomsko), ● Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Spółka z o.o., 31-590 Kraków,

ul. Nowohucka – na składowisko w Baryczy (miasto Kraków). W Gminie Czernichów od 1996 r. selektywnie zbierane są następujące rodzaje odpadów pochodzących z sektora komunalnego:

─ szkło, głównie opakowania ze szkła (butelki, słoiki itp.), ─ opakowania z tworzyw sztucznych i tworzywa sztuczne, ─ metale, w tym opakowania z metali, ─ odpady wielkogabarytowe, ─ zuŜyte opony, pasy transmisyjne i inne nie wymienione odpady (zawierają-

ce gumę), ─ papier i tektura (makulatura).

We wszystkich sołectwach zostały rozmieszczone pojemniki o objętości 1,25 m3 przeznaczone do selektywnego zbierania odpadów. Na terenie gminy znajduje się 26 pojemników na szkło, głównie opakowaniowe oraz 5 na odpady z tworzyw sztucznych. W 2003 roku zebrano i przekazano do recyklingu odpady:

● ze szkła – ok. 39,7 Mg ● plastyki – ok. 0,6 Mg ● złomy metali Ŝelaznych, nieŜelaznych i opady zawierające gumę – ok.

7,8 Mg.


168

Makulatura jest okresowo zbierana w szkołach, a odpady wielkogabarytowe i zu-Ŝyty sprzęt do kontenerów wystawianych na terenie większych wsi. Odpady te zbiera i wywozi z gminy Zakład Usług Komunalnych T. Zabagło. Z zebranych informacji wynika, Ŝe w 2003 r. selektywnie zebrano i przekazano do recyklingu około 50 ton wymienionych uprzednio odpadów. Jest to znacznie więcej (ok. 3,6-krotnie) niŜ w 2002 r. Zebrane selektywnie i przekazane do ponownego wyko-rzystania surowce wtórne stanowiły ponad 9% masy odpadów komunalnych wywiezio-nych na składowiska. Na podstawie danych szacunkowych moŜna przyjąć, Ŝe w Gminie Czernichów powstaje ok. 13 Mg/r odpadów zawierających substancje niebezpieczne. Zaliczono do nich:

– baterie, – świetlówki i lampy zawierające rtęć, – odpady opakowaniowe po substancjach szkodliwych, czyściwa, – przeterminowane substancje szkodliwe (np. środki ochrony roślin, rozpusz-

czalniki) i lekarstwa, – odczynniki chemiczne z pracowni szkolnych, – urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne składniki.

Obecnie część urządzeń zawierających składniki niebezpieczne jest odbierana jako odpady wielkogabarytowe. Ponadto w szkole w Wołowicach rozpoczęto zbiórkę zuŜytych baterii. Pozostałe odpady zawierające nieduŜe ilości substancji niebezpiecz-nych trafiają do strumienia odpadów komunalnych kierowanych na składowiska. Do innych powstających w sektorze komunalnym odpadów zaliczono te, które nie powinny być gromadzone w przydomowych pojemnikach. NaleŜą do nich odpady bu-dowlane. Problemem są odpady z remontów czy rozbiórek prowadzonych przez samych właścicieli lub pracowników „dorywczych”, gdyŜ z tych prac odpady budowlane są dość często wyrzucane tworząc zaczątek „dzikiego wysypiska”. Oszacowana na pod-stawie danych wskaźnikowych ilość odpadów budowlanych, głównie w podgrupy 17 01, wynosi ok. 288 Mg/r. Wśród odpadów budowlanych dominują odpady nie za-wierające substancji niebezpiecznych. Natomiast materiały konstrukcyjne zawierają-ce azbest (głównie eternitowe pokrycia dachowe) zaliczono do odpadów niebezpiecz-nych (kod: 17 06 05*). W Gminie Czernichów w 2002 r. wdroŜony został program „EKODACH”, w ramach którego przy wsparciu finansowym Starostwa Powiatowego w Krakowie wymieniane są pokrycia dachowe zawierające azbest. W 2003 r. – na 25 domach, w wyniku czego powstało ok. 46,4 Mg odpadów zawierających azbest. Aktu-alnie pokrycia dachowe zawierające azbest wywozi z gminy, Przedsiębiorstwo Remon-towo-Budowlane „RAGAR” Pana R. Rokosza – Kraków, os. Tysiąclecia 35/16. Osady ściekowe z oczyszczalni ścieków socjalno-bytowych powstają w oczysz-czalniach:

– w Czernichowie (komunalna) oraz osadnik Imhoffa przy Zespole Szkół Rolniczych,

– w Przegini Duchownej. W 2003 r. kanalizacją sanitarną wprowadzono do oczyszczalni ok. 62 tys. m3 ście-ków. Obydwie oczyszczalnie komunalne prowadzą wspólną gospodarkę osadami ście-kowymi. Osady z oczyszczalni po odwodnieniu są pakowane w foliowe worki i wywo-


169

Ŝone na składowisko odpadów w Ujkowie Starym (gmina Bolesław). Na to samo skła-dowisko wywozi się skratki. Oszacowano, Ŝe w ciągu roku wywieziono kilka ton od-wodnionych osadów ściekowych. Uwodnione osady ściekowe, ok. 40–60 m3/rok są wywoŜone z osadnika Imhoffa funkcjonującego przy Zespole Szkół Rolniczych w Czernichowie. Osady te wywozi i przekazuje do unieszkodliwienia Firma „QATRO” S.C. z Krakowa, ul. Siemaszki 1. Odpady medyczne powstają w Niepublicznych Zakładach Opieki Zdrowotnej i Stomatologicznej oraz gabinetach prywatnych. Wszystkie gabinety lekarskie i stomatologiczne posiadają podpisane umowy z koncesjonowanymi firmami posiadającymi zezwolenia na przewóz, przekazywanie do unieszkodliwienia lub unieszkodliwianie odpadów medycznych. Z uwagi na duŜą rozbieŜność i małą precyzję informacji uzyskanych z zakładów opieki zdrowotnej, ilość odpadów medycznych oszacowano na podstawie uaktualnionych danych literatu-rowych. Biorąc pod uwagę ilość placówek słuŜby zdrowia oszacowano, Ŝe w skali roku w Gminie Czernichów powstaje około 1,8 Mg odpadów medycznych. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe aktualnie prawidłowe postępowanie z odpadami medycznymi nie na-stręcza trudności, gdyŜ wydajność niezbyt odległych od Czernichowa instalacji do ich unieszkodliwiania nie jest w pełni wykorzystywana. Od około 1980 r. do 1990 r. róŜne odpady z Gminy Czernichów, głównie komu-nalne i budowlane, wysypywano do wyrobiska po wydobywaniu piasku w miejscowo-ści Zagacie k. Czernichowa. Odpady składowane były chaotycznie, bez planu depono-wania i nadzoru. MiąŜszość zdeponowanych odpadów jest bardzo zmienna – od braku odpadów do warstwy dochodzącej do 1 m. W Planie zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernichów wyrobisko to przeznaczono jako teren przewidywanego składowiska odpadów komunalnych. W na-wiązaniu do ustaleń planu w Programie gospodarki odpadami komunalnymi przepro-wadzono analizę moŜliwości adaptacji istniejącego nielegalnego wysypiska odpadów do wymogów stawianych nowoczesnym składowiskom komunalnym. Wykonana dla tere-nu nielegalnego wysypiska w Zagaciu „Dokumentacja hydrogeologiczna…” wykazała, Ŝe jest on połoŜony w wyjątkowo niekorzystnych warunkach hydrogeologicznych. Przeprowadzona ocena lokalizacji składowiska zawierała ponadto szereg innych prze-ciwwskazań, np. znaczne koszty budowlane i eksploatacyjne oraz brak moŜliwości roz-budowy obiektu. Obecnie nie przewiduje się na terenie Gminy Czernichów budowy składowiska odpadów komunalnych ani wykonania instalacji do ich unieszkodliwiania. Planuje się jednak wykonanie punktu przeładunkowego odpadów wraz z lokalnym składowiskiem odpadów obojętnych, głównie budowlanych. Następny rozdział Planu... przedstawia aktualną gospodarkę odpadami powstają-cymi w wyniku działalności gospodarczej. Gminę Czernichów zaliczono do obszarów, na których podstawową działalnością gospodarczą jest rolnictwo i hodowla, głównie trzody chlewnej i drobiu. Łącznie na terenie gminy działało w 2003 r. 797 podmiotów gospodarczych, ale większość z nich np. handel, usługi, transport, restauracje i hotele wytwarza nieduŜe ilości odpadów o składzie morfologicznym zbliŜonym do powstają-cych w sektorze komunalnym. Do zakładów, w których powstaje najwięcej odpadów innych niŜ niebezpieczne oraz niebezpiecznych (ok. 57%) zaliczono ubojnie oraz zakła-


170

dy przetwórstwa mięsa. Inne rodzaje produkcji prowadzone przez firmy; AQUAFORM Sp. z o.o. w Czernichowie – produkcja systemów oświetleniowych i specjalnych mebli, OKNOWID s.c. w Przegini Duchownej – produkcja okien, MARABUT Sp. z o.o. w Czernichowie – produkcja namiotów, TRANSROL – prace ziemne, budowlane oraz eksploatacja i sprzedaŜ Ŝwiru wytwarzają około 10% odpadów innych niŜ niebezpiecz-ne. Następną waŜną działalnością gospodarczą prowadzoną na terenie Gminy Czernichów są zakłady wykorzystujące odpady, czyli; ZP CONTRACTOR, który do produkcji mie-szanek budowlanych uŜywa popioły ze spalania węgla oraz PPR-B WINEX odzyskują-ce i wykorzystujące odpady włókna szklanego. Ponadto na terenie Gminy funkcjonują zakłady demontujące zuŜyte lub nie nadające się do uŜytkowania samochody: • Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe, właściciel A. Cz. S. Wrona, • Kasacja pojazdów, właściciel G. Kołodziej, • Firma Handlowa, filia Czernichów GS „Studzienki”, właściciel A. Bukowska oraz • Firma Pani J. Sobesto w miejscowości Zagacie – zajmująca się zbieraniem i trans-

portem odpadów innych niŜ niebezpieczne, głównie metali Ŝelaznych i nieŜela-znych, stopów metali zawierających miedź, brąz, mosiądz i aluminium.

Z zebranych informacji wynika, Ŝe aktualny sposób postępowania z odpadami z działalności gospodarczej z reguły jest prawidłowy. Dotyczy to równieŜ odpadów niebezpiecznych powstających podczas demontaŜu samochodów. Firmy zajmujące się demontaŜem pojazdów posiadają decyzje-pozwolenia: Starostwa Powiatowego w Kra-kowie, które szczegółowo określają sposób postępowania z wytwarzanymi odpadami. Przyjęto, Ŝe w okresie objętym Planem 2004-2010 skład odpadów nie ulegnie zmianie. W związku z tym prognoza dotyczyła tylko zmian ilościowych. Do oszacowania masy wytwarzanych odpadów komunalnych w poszczególnych latach (2004-2014) posłuŜyła prognoza demograficzna oraz tendencja zmian ilościo-wych i jakościowych zgodna z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krakow-skiego. ZałoŜono systematyczny i stały wzrost ilości wytwarzanych odpadów komunal-nych, a zatem i jednostkowego wskaźnika w kg/mieszkańca/rok. Z przedstawionych w tab. 9 obliczeń wynika, Ŝe największy przyrost masy będzie dotyczył odpadów opa-kowaniowych, szczególnie z papieru i tektury, wielomateriałowych i z tworzyw sztucz-nych oraz budowlanych. Stopniowe, ale stałe zmniejszenie przewidywane jest w grupie – odpady z opala-nia mieszkań. Będzie to spowodowane prognozowanym coraz powszechniejszym ogrzewaniem budynków gazem ziemnym lub elektrycznością. Odpadami niebezpiecznymi wymagającymi specjalnych metod zbierania i unieszkodliwiania z sektora komunalnego są odpady z placówek opieki zdrowotnej. Przyjęto przyrost masy odpadów medycznych proporcjonalny do ilości mieszkańców i jednostkowego wskaźnika masy wytwarzanych odpadów. Odpady weterynaryjne – zwierzęta padłe lub ubite z konieczności oraz odpadowa tkanka zwierzęca wykazująca własności niebezpieczne, ujęto w odpadach niebezpiecz-nych powstających w sektorze gospodarczym.


171

Podczas zbierania danych nie udało się ustalić ile osadów powstaje podczas oczyszczania ścieków komunalnych. Obecnie na terenie Gminy Czernichów oczyszcza-ne są ścieki pochodzące od około 23% ludności, ale planowany jest szeroki zakres prac obejmujący zarówno rozbudowę i budowę sieci kanalizacji sanitarnej, jak i oczyszczalni ścieków. Przewiduje się, Ŝe w okresie 2011-2014 r. w Gminie będzie powstawało kilka-dziesiąt ton (Mg) osadów ściekowych. Do opracowania prognozy ilości odpadów przemysłowych innych niŜ niebez-pieczne posłuŜyły dane o aktualnej gospodarce odpadami przemysłowymi przedstawio-ne w rozdz. 4 oraz przewidywane długoterminowe tendencje zmian gospodarczych. Najwyraźniejszy wzrost masy wytworzonych odpadów przyjęto w okresie 2007-2010 w przemyśle spoŜywczym (o ok. 20%). Przyjęto, Ŝe w Gminie Czernichów głównym źródłem powstawania odpadów poprodukcyjnych będą ubojnie trzody chlewnej, prze-twórstwo mięsa oraz hodowla świń i drobiu. W Gminie nie planuje się istotnych zmian gospodarczych i dlatego nie prognozuje się wyraźnych róŜnic w ilości i składzie wytwa-rzanych odpadów przemysłowych. Zgodnie z PGO dla powiatu krakowskiego załoŜono, Ŝe w pozostałych gałęziach przemysłowych ilość wytwarzanych odpadów nie ulegnie istotnej zmianie pomimo pla-nowanego wzrostu produkcji. WiąŜe się to z wdraŜaniem technologii niskoodpadowych. Diagnoza aktualnego stanu gospodarki odpadami oraz przewidywane do 2014 r. zmiany posłuŜyły do określenia działań zmierzających do zapobiegania powstawaniu odpadów komunalnych i przemysłowych oraz prawidłowego postępowania z wytwo-rzonymi. Do najwaŜniejszych działań wspomagających prawidłowe postępowanie z odpadami komunalnymi zaliczono: • poprawę efektywności zbierania odpadów obejmującą: zwiększenie ilości gospo-

darstw wyposaŜonych w pojemniki, wprowadzanie limitów dostosowanych do ilości mieszkańców i charakteru gospodarstwa,

• częstsze opróŜnianie pojemników samochodami dostosowanymi do transportu odpadów,

• zwiększenie odzysku substancji lub energii z zebranych selektywnie surowców wtórnych,

• wspomaganie firm zajmujących się skupem, unieszkodliwianiem, wykorzystywa-niem lub odzyskiem surowców z odpadów,

• selektywne zbieranie odpadów niebezpiecznych występujących w śmieciach ko-munalnych,

• edukację ekologiczną oraz egzekwowanie kar za wysypywanie odpadów w miej-scach niedozwolonych (zapobieganie zaśmiecaniu terenu gminy),

• bieŜącą likwidację „dzikich wysypisk”, • racjonalizację gospodarki osadami ściekowymi. Z przeprowadzonego rozpoznania wynika, Ŝe największe ilości odpadów z sek-tora gospodarczego, stanowią odpady organiczne z uboju zwierząt, przetwórstwa mię-snego i hodowli drobiu wymagające specjalnego magazynowania i unieszkodliwiania. W Gminie Czernichów funkcjonują nieduŜe zakłady, które nie muszą uzyskiwać po-zwoleń na wytwarzanie odpadów oraz innych (np. pozwoleń wodnoprawnych, emisji do powietrza lub emisji hałasu). Niemniej są to przedsiębiorstwa uciąŜliwe i dlatego


172

Rada Gminy powinna podjąć uchwałę obligującą ich właścicieli do przedłoŜenia in-formacji o wytwarzanych odpadach i przewidywanych sposobach ich zagospodarowa-nia. Mniejsze zagroŜenie stanowią przedsiębiorstwa wykorzystujące odpady inne niŜ niebezpieczne do produkcji materiałów budowlanych oraz funkcjonujące w Gminie piaskarnie i Ŝwirownie. Większość z wymienionych firm posiada opracowane i za-twierdzone programy gospodarki odpadami. Następną większą grupą podmiotów go-spodarczych są zakłady prowadzące demontaŜ zuŜytych lub nie nadających się do dalszego uŜytkowania samochodów oraz firmy zbierające złomy metali (odpady inne niŜ niebezpieczne) pochodzące między innymi z demontaŜu zuŜytych pojazdów. Wy-mienione przedsiębiorstwa posiadają zatwierdzone plany gospodarki odpadami oraz decyzje-pozwolenia ustalające właściwy sposób okresowego gromadzenia i transportu odpadów. Odpady z gmin wiejskich zawierają mało odpadów ulegających biodegradacji. W związku z tym w okresie objętym niniejszym planem zalecono jedynie selektywne zbieranie odpadów z pielęgnacji zieleni, cmentarzy oraz targowisk produktów rolnych i przekazywanie ich do kompostowni lub spalarni oraz ograniczenie deponowania na składowiskach osadów ściekowych. Nie przewiduje się zamykania składowisk odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne, gdyŜ na terenie Gminy Czernichów nie było składowiska odpadów komu-nalnych posiadającego decyzję zezwalającą na deponowanie odpadów. Niemniej w la-tach 1980-1990 były składowane odpady w wyrobisku po nielegalnej eksploatacji pia-sku w Zagaciu k. Czernichowa. Na tym terenie planuje się wykonanie punktu przeła-dunkowego oraz lokalnego (tylko na potrzeby Gminy Czernichów) składowiska odpa-dów obojętnych. Realizacja tego zamierzenia powinna wyeliminować problem ciągłego odnawiania się „dzikiego” wysypiska róŜnorodnych odpadów. Dotychczasową gospodarkę odpadami w Gminie Czernichów uznano za prawi-dłową i nie wymagającą wprowadzania istotnych zmian. W związku z tym planowane działania dotyczą głównie uzupełnienia systemu oraz zwiększenia nadzoru samorządu gminy nad prawidłowym postępowaniem z wytworzonymi lub wykorzystywanymi na jej terenie odpadami. Realizacja projektowanego systemu wymaga utworzenia bazy danych umoŜliwiającej nadzorowanie gospodarki odpadami komunalnymi i przemy-słowymi oraz interweniowanie w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości. Projekto-wany system ukierunkowano na zwiększenie skuteczności działań słuŜących ochronie środowiska i gwarantowanych prawem interesów mieszkańców nie prowadzących dzia-łalności gospodarczej. Planowany system preferuje rozwiązania umoŜliwiające selektywne zbieranie odpadów przeznaczonych do recyklingu oraz deponowanie pozostałych moŜliwie naj-bliŜej miejsc ich powstawania. Na terenie Gminy Czernichów ani w sąsiadujących z nią bezpośrednio gminach nie planuje się budowy składowiska odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne. Z przeprowadzonego rozpoznania wynika, Ŝe najkorzystniejszym ekologicznie rozwią-zaniem byłoby wywoŜenie zmieszanych odpadów komunalnych do nowoczesnego i najłatwiej dostępnego komunikacyjnie składowiska w Balinie koło Chrzanowa.


173

ZałoŜono, Ŝe prawidłowy Plan Gospodarki Odpadami powinien zwracać uwagę na fakt, Ŝe zasada wolnej konkurencji firm odbierających odpady nie moŜe przynosić szkody ochronie środowiska. W związku z tym przetargów na zamówienia publiczne nie powinny wygrywać firmy tańsze, ale nie posiadające nowoczesnych pojazdów do transportowania odpadów oraz wywoŜące je na odległe lub/i składowiska nie posiadają-ce odpowiednich zabezpieczeń. Bardzo waŜnym aspektem niezbędnym dla utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy będzie podjęcie zaproponowanej w PGO Uchwały o obowiązku składa-nia do Urzędu Gminy i Starostwa Powiatowego informacji o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi. Dotyczy to szczególnie ubojni zwierząt, zakładów przetwórstwa mięsa i ferm hodowlanych. Są to zakłady, które mogą być uciąŜliwe dla wszystkich elementów środowiska oraz na które najczęściej się skarŜą mieszkańcy po-bliskiej zabudowy. W planowanym systemie przewidziano budowę punktu przeładunkowego odpa-dów, który umoŜliwi bezpieczne i selektywne gromadzenie odpadów oraz korzystniej-sze ekonomicznie ich wywoŜenie do nowoczesnego składowiska. RozwaŜono ponadto moŜliwość, po uzyskaniu stosownych decyzji, przekształcenia zachodniej części wyro-biska, w którym planuje się usytuowanie punktu przeładunkowego, w lokalne składowi-sko odpadów obojętnych. Projektowany system gospodarki odpadami ukierunkowano na wzmocnienie roli Urzędu Gminy w porządkowaniu tej dziedziny oraz na stopniowe eliminowanie zaśmie-cania terenu Jurajskich Parków Krajobrazowych i ich otuliny. Zarządzanie Planem Gospodarki Odpadami prowadzi Zarząd samorządu gminne-go i działające z jego upowaŜnienia wydziały Gminy. Będzie ono polegało na inicjowa-niu i organizowaniu działań słuŜących realizacji PGO oraz okresowej weryfikacji jego elementów oraz kontroli postępów. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie sporządzania pla-nów gospodarki odpadami w końcowych rozdziałach w formie tabel podano: ● Zakres i harmonogram działań oraz instytucje odpowiedzialne za realizację Planu, ● Szacunkowe koszty inwestycyjne, eksploatacyjne oraz pozainwestycyjne propo-

nowanego systemu, ● System monitoringu i oceny realizacji proponowanych w Planie Gospodarki Od-

padami Gminy Czernichów zamierzeń.

Documents

Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla