Szkoła Podstawowa w Wierzchowie Dworcu

PROGRAM PROFILAKTYKI I TERAPII LOGOPEDYCZNEJ

„Coraz lepiej mówię”

dla uczniów Szkoły Podstawowej w Wierzchowie

Autor:

Monika Sawicka-Komala

Wierzchowo Dworzec 2015

2

SPIS TREŚCI Wstęp ………………………………………………………………………………………………. 3

I. Cele profilaktyki i terapii logopedycznej ………………………………………….6

II. Metody, formy i działania ………………………………………………………………7

III. Metody prowadzenia terapii zaburzeń artykulacji …………………………9

IV. Treść i struktura programu …………………………………………………………..11

V. Ćwiczenia wspomagające terapię logopedyczną i komunikacyjną … 18

VI. Spodziewane efekty terapii …………………………………………………………. 21

VII. Ewaluacja programu ………………………………………………………………..… 21

VIII. Bibliografia ……………………………………………………………………………….. 22

3

Wstęp "Dziecko jest pergaminem

szczelnie zapisanym drobnymi hieroglifami,

których część tylko zdołasz odczytać

a niektóre potrafisz wytrzeć

lub tylko zakreślić i własną wypełnić treścią".

J. Korczak

Mowa jest czynnikiem kształtującym osobowość człowieka, daje możliwość

precyzyjnego porozumiewania się, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala

na wyrażanie sądów, uczuć i upodobań. Zaburzenia mowy powodują poznawcze

i społeczne konsekwencje. Mowa i myślenie są ze sobą ściśle powiązane. Opóźniony

rozwój mowy obniża poziom intelektualny dziecka. Mowa nie jest umiejętnością

wrodzoną, dziecko uczy się jej od najbliższego otoczenia, głównie przez naśladownictwa,

dzięki czemu poszerza zasób słownika biernego i czynnego.

Jako czynni zawodowo nauczyciele coraz częściej spotykamy się z problemami

wad wymowy. Na podstawie badań przesiewowych można stwierdzić, że z roku na rok,

stan mowy dzieci ulega pogorszeniu. Dzieci mają bardzo ubogie słownictwo,

w ich wypowiedziach często brakuje sensu i logiki, występuje u nich coraz więcej wad

i zaburzeń mowy. I właśnie z myślą o tych dzieciach powstał program profilaktyki

i terapii logopedycznej „Coraz lepiej mówię”, gdyż poprawne posługiwanie się językiem

stanowi podstawowy zakres wymagań szkolnych, daje dziecku poczucie bezpieczeństwa,

doprowadza do sukcesu, buduje wiarę i pewność siebie oraz wyzwala siły do dalszych

wyzwań.

Bardzo ważna jest także profilaktyka logopedyczna. Rodzice często zaczynają

zwracać uwagę na poprawność mowy swojego dziecka, kiedy ma ono pójść do szkoły.

Niestety, jest to już ostatni moment, aby skorygować wady wymowy. Dlatego więc

profilaktyka logopedyczna w nowoczesnym rozumieniu zaczyna się już od narodzin

dziecka.

Nowoczesna profilaktyka logopedyczna nie powinna ograniczać się do kwestii

artykulacyjnych, dotyczących wymowy małych dzieci. Powinna natomiast stanowić

4

systemowe ujęcie różnych interdyscyplinarnych zjawisk leżących u podstaw

poprawnego, sprawnego i estetycznego użycia języka1. Dzięki zdobytej wiedzy rodzice

jak i nauczyciele będą mogli wcześniej reagować na nieprawidłową wymowę i zgłosić się

do specjalisty.

Program profilaktyki i terapii logopedycznej „Coraz lepiej mówię” powstał

z myślą o uczniach Szkoły Podstawowej w Wierzchowie, którzy mają problemy

logopedyczne. Punktem wyjścia do opracowania programu autorskiego było

rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie zasad udzielania

i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach,

szkołach i placówkach.

Podstawowym zadaniem programu profilaktyki i terapii logopedycznej jest

zapobieganie zaburzeniom mowy oraz niwelowanie wszelkich wad wymowy

i niedoskonałości artykulacyjnych, w tym również błędów wymowy – zaburzeń

wynikających z nieznajomości norm ortofonicznych. Ponadto autorka programu zakłada

poszerzenie współpracy ze środowiskiem lokalnym w zakresie profilaktyki logopedycznej,

w tym systematyczne kontakty z rodzicami dzieci uczęszczających na zajęcia logopedyczne

oraz udział rodziców w zajęciach. Logopeda zawiera kontrakt z rodzicami i dzieckiem,

w którym określa prawa i obowiązki rodziców w zakresie terapii logopedycznej.

Praca nad prawidłowym rozwojem mowy dziecka poprzez wczesną diagnozę

i stymulację funkcji językowych oraz korygowanie złych nawyków i wad artykulacyjnych

powinna rozpocząć się jak najwcześniej, gdyż to wtedy dziecko ma dużą szansę

na eliminację wady oraz skrócenie czasu terapii. Innowacja ma także na celu rozwijanie

pamięci, spostrzegawczości oraz, poprzez ćwiczenia słowno-muzyczne, aktywizację

aparatu mowy dziecka.

W zajęciach terapii logopedycznej na terenie Szkoły Podstawowej w Wierzchowie

uczestniczyć będą uczniowie klas I – VI szkoły podstawowej oraz oddziału

przedszkolnego, u których stwierdzono wady wymowy.

1 K. Błachnio, vademecum logopedyczne, s. 185.

5

Terapia logopedyczna oparta będzie na usprawnianiu zaburzonych głosek

lub wywołaniu głosek, które jeszcze nie pojawiły się w systemie językowym dziecka.

Podjęte działania będą wykorzystywane w rozpoznanych (zdiagnozowanych) wadach

wymowy:

sygmatyzm - nieprawidłowa realizacja głosek detalizowanych,

rotacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski r,

kappacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski k,

gammacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski g,

mowa bezdźwięczna – zamiana głosek dźwięcznych na ich odpowiedniki dźwięczne,

inne anomalie językowe.

W realizacji niniejszego programu autorka korzystać będą z szerokiego wachlarza

ćwiczeń logopedycznych. W czasie zajęć prowadzący zastosuje różnorodne metody

i zasady terapii logopedycznej oraz środki dydaktyczne, aby zainteresować i wciągnąć

ucznia w wir wspólnych działań.

Po przeprowadzeniu diagnozy wstępnej do programu zostaną dołączone

indywidualne plany terapii logopedycznej, które będzie można modyfikować

i uzupełniać, dostosowując je do potrzeb dziecka.

Praca logopedy jest działaniem długotrwałym i mozolnym, ale bardzo

satysfakcjonującym. Wymaga ona od rodzica, terapeuty i dziecka olbrzymiego nakładu

pracy i czasu oraz konsekwencji w postępowaniu. Powinna być ona oparta

na indywidualnym podejściu do dziecka, dostosowaniu wymagań do jego

psychofizycznych możliwości, akceptacji oraz życzliwości. Wymienione zasady są

kluczem do sukcesu, który pozwoli dziecku na większą samodzielność oraz właściwe

funkcjonowanie w rodzinie i społeczeństwie, a także pozwoli na marzenia o lepszej

przyszłości ...

6

I. Cele programu profilaktyki i terapii logopedycznej:

Cel główny:

Czuwanie nad prawidłowym rozwojem mowy dziecka poprzez współpracę z rodzicami

i nauczycielami oraz wczesną diagnozę i stymulację funkcji językowych oraz korygowanie

złych nawyków i wad artykulacyjnych.

Cele szczegółowe:

1. Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.

2. Ćwiczenia emisyjno-głosowe.

3. Ćwiczenia w różnicowaniu dźwięków mowy.

4. Ćwiczenia słuchu fonematycznego.

5. Ćwiczenia słowno-muzyczne.

6. Kształtowanie prawidłowej mowy poprzez korygowanie zaburzeń w zakresie

fonetycznym, leksykalnym, gramatycznym.

7. Wyćwiczenie prawidłowego toru oddechowgo.

8. Doskonalenie wymowy już ukształtowanej.

9. Wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy

przyswojonej w toku ćwiczeń.

10. Kształcenie umiejętności uważnego słuchania.

11. Usprawnianie techniki czytania i pisania.

12. Wdrażanie do obcowania z literaturą i sztuką oraz twórczej aktywności słownej.

13. Motywowanie do ćwiczeń logopedycznych.

14. Kształtowanie pozytywnej samooceny dziecka.

15. Wyrównywanie szans edukacyjnych ucznia z zaburzeniami komunikacji językowej.

16. Ścisła współpraca z domem rodzinnym dziecka oraz nauczycielami bezpośrednio

uczestniczącymi w procesie terapeutycznym.

17. Promowanie w środowisku lokalnym działań profilaktycznych w zakresie szerszego

dostępu do wczesnej diagnozy i terapii logopedycznej dla dzieci.

7

18. Podnoszenie jakości pracy oddziału przedszkolnego poprzez poszerzenie współpracy

z logopedą.

19. Rozwijanie muzykalności, poczucia rytmu oraz umiejętności słowno-muzycznych jak i

muzyczno-ruchowych.

II. Metody i formy pracy:

Metody:

1. Logopedyczne (stosowane tylko w postępowaniu logopedycznym i dla niego

specyficzne np. metody mechaniczne, różnego rodzaju ćwiczenia).

2. Lingwistyczne - szeroko wykorzystywane w logopedii, powstałe na podstawie

wiedzy zaczerpniętej z różnych działów językoznawstwa, m. in. fonetyki, morfologii,

kultury żywego słowa (np. metody fonetyczne).

3. Pedagogiczne - stworzone na gruncie i na użytek terapii pedagogicznej;

zaadoptowane przez logopedię.

4. Psychologiczne - mające na uwadze psychologiczne uwarunkowania i skutki

zaburzeń mowy (np. techniki relaksacyjne, motywowanie).

Formy:

1. Ćwiczenia artykulacyjne.

2. Ćwiczenia oddechowe.

3. Ćwiczenia słuchowe i ortofoniczne.

4. Ćwiczenia komunikacyjne.

5. Ćwiczenia logarytmiczne.

6. Ćwiczenia stosowane w terapii pedagogicznej.

8

Działania:

W ramach realizacji programu odbędą się warsztaty, prelekcje, spotkania informacyjne

w celu poszerzenia wiedzy rodziców i nauczycieli na temat profilaktyki wad wymowy.

Planowane są także zajęcia grupowe dla dzieci z oddziału przedszkolnego, jak i zajęcia

w grupach dla dzieci starszych.

9

III. Metody prowadzenia terapii zaburzeń artykulacji

Podział metod ze względu na udział pacjenta w postępowaniu logopedycznym:

1. Metody pasywne, których istota polega na stosowaniu narzędzi logopedycznych,

za pomocą których uzyskuje się właściwe ułożenie narządów mowy.

2. Metody aktywne, polegające na aktywnym uczestnictwie pacjenta w terapii, jego

własnej pracy w tworzeniu dźwięku.

Podział metod ze względu na sposób wywoływania lub korygowania dźwięku:

1. Metody mechaniczne polegające na powstawaniu głoski w wyniku mechanicznego

ułożenia narządów mowy przy pomocy ręki, szpatułki i innych instrumentów

logopedycznych.

2. Metody mechaniczno-fonetyczne polegające na uzyskiwaniu dźwięku docelowego

poprzez przekształcanie dźwięku pomocniczego przy pewnej ingerencji mechanicznej.

3. Metody czysto fonetyczne polegające jedynie na przekształceniach fonetycznych.

4. Metody lingwistyczne opierające się na wyszukiwaniu takich słów z zasobu

leksykalnego, w których deformowany dźwięk wymawiany jest prawidłowo. Metody te

uwzględniają sąsiedztwo fonetyczne korygowanych głosek.

Metody uzyskiwania prawidłowej wymowy głosek:

1. Metoda słuchowa - polega na osłuchiwaniu dziecka z prawidłową wymową głoski

oraz dążeniu do uwrażliwienia słuchu dziecka na różnicę między wymową poprawną

a niepoprawną (można wykorzystać nagrania magnetofonowe).

2. Metoda wzrokowa - polega na demonstrowaniu przed lustrem układu języka i warg

podczas wymawiania głoski, dziecko obserwując stara się naśladować ruch

artykulatorów.

3. Metoda dotyku i czucia skórnego - polega na przykładaniu ręki dziecka do miejsc,

w których czuje drżenie lub strumień powietrza np. - przy bezdźwięczności przykładamy

rękę dziecka do krtani, przy głoskach zwartych [p] [b] [t] [d] [k] [g], zwarto-szczelinowych

10

[c] [dz] [cz] [dż] [ć] [dź] i szczelinowych [f] [v] [s] [z] [sz] [ż] [ś] [ź] [ch] dłoń dziecka

przybliżona do naszych ust pomaga wyczuć różnice w sile wydychanego powietrza.

4. Metoda wyjaśniania położenia narządów mowy - polega na objaśnianiu, jak ułożyć

artykulatory, aby uzyskać prawidłowe brzmienie głoski np. w przypadku głoski [sz]

należy unieść język do góry, wysunąć zaokrąglone wargi do przodu i wypuścić powietrze

przez zbliżone zęby.

5. Metoda mechaniczna - polega na używaniu urządzeń wspomagających dla uzyskania

czysto brzmiących głosek np. szpatułek, sond, smoczków ortodontycznych, korektora

do rotacyzmu itp.

6. Metoda przekształceń artykulacyjnych - polega na wymawianiu prawidłowej głoski,

równocześnie wykonując z góry ustalone ruchy narządów artykulacyjnych, prowadzi

to do uzyskania nowej, wcześniej błędnie realizowanej głoski np. A -> M zwierając wargi

podczas artykulacji A otrzymujemy M.

Metody i formy pracy dobierane są indywidualnie, zgodnie z potrzebami i możliwościami

poznawczymi każdego dziecka.

Pomoce dydaktyczne:

1. Lustro logopedyczne.

2. Pomoce do ćwiczeń oddechowych.

3. Książki, karty pracy, gry, układanki, puzzle, zabawki.

4. Komputer i programy komputerowe.

5. Magnetofon, dyktafon, odtwarzacz CD, płyty, kasety.

11

IV. Treść i struktura programu

Diagnoza logopedyczna:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Lp. Cele operacyjne Treści szczegółowe Uwagi

Etap przygotowawczy – propozycje ćwiczeń

1. Ćwiczenia oddechowe powiększające pojemność płuc

1. Wdech nosem ( usta zamknięte) i wydech ustami. 2. Dmuchanie na płomień świecy. 3. Dmuchanie na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek. 4. Dmuchanie na kulkę z waty, na wiatraczek. 5. Chłodzenie „gorącej zupy” – dmuchanie ciągłym

strumieniem. 6. „ Zdmuchiwanie mlecza” – długo, aż spadną wszystkie

nasionka. 7. Chuchanie na zmarznięte ręce. 8. Naśladowanie lokomotywy – wydmuchiwanie

„nadmiaru pary” – [ffff], [szszsz]. 9. Naśladowanie balonika – wypuszczanie powietrza

z jednoczesnym odgłosem [sssss]. 10. Nadmuchiwanie balonika. 11. Naśladowanie syreny – [eu-eu- eu], [au-au-au] –

na jednym wydechu. 12. Wyścigi chrupek – dmuchanie w parach. 13. Dmuchanie na piórko, aby nie spadło. 14. Liczenie na jednym wydechu. 15. Powtarzanie zdań na jednym wydechu – najpierw

krótkich, potem coraz dłuższych. 16. Powtarzanie zdań szeptem. 17. Naśladowanie śmiechu różnych osób:

- staruszki: che- che- che - kobiety – wesołe cha- cha- cha - mężczyzny – rubaszne ho- ho- ho - dziewczynki – piskliwe, chichotliwe chi- chi- chi.

18. „Czarodziejska pałeczka” – sznuruje nam usta – sprawdzamy czy dziecko jest wstanie oddychać przez nos i jak długo to robi. 19. „Spacer po łące” – wciągamy powietrze nosem,

12

zatrzymujemy i wypuszczamy nosem – wąchamy kwiatki. 20. „Huśtanie misia na brzuszku” – przy wdechu przepona powinna się uwypuklić, przy wydechu powrócić do poprzedniego położenia. Wykonujemy to ćwiczenie w leżeniu. 21. Długie dmuchanie na płomień świecy – chodzi o jak najdelikatniejsze długie wypuszczanie powietrza tak, aby płomień tylko się poruszał, ale nie zgasł. 22. Puszczanie baniek mydlanych przez słomkę. 23. Dmuchanie na kuleczkę z watki – „mecz” (2 osoby na przeciw siebie wbijają gole). 24. Dmuchanie na serwetkę – zabawa w „ducha” (głowa odchylona w tył, kładziemy serwetkę na twarzy, robimy wdech nosem i mocny wydech ustami tak, aby serwetka poleciała do góry). 25. Dmuchanie na inne drobne przedmioty – piórka, piłeczkę do ping-ponga itp. 26. Przesuwanie różnych małych przedmiotów poprzez dmuchanie na nie przez słomkę. 27. „Sadzenie kwiatków”, „odkurzacz” – zabawy te polegają na zasysaniu przez słomkę małych kawałków papieru. 28. „Gra” na flecie, glinianych ptaszkach, gwizdkach itp. 29. Na wydechu długo wymawiamy samogłoski: [a], [e], [o], [u], [y...]

ćwiczenia przygotowujące artykulatory do wywoływania zaburzonych głosek

2.

Ćwiczenia języka

1. Wysuwanie języka daleko na brodę. 2. Oblizywanie warg ruchem okrężnym – usta szeroko otwarte (wargi można posmarować miodem, kremem czekoladowym, mlekiem w proszku). 3. Zlizywanie miodu lub kremu czekoladowego z podniebienia. 4. Wysuwanie języka do przodu i cofanie w głąb jamy ustnej (bez kontaktu z wargami). 5. Unoszenie języka wysoko w kierunku nosa. 6. Unoszenie czubka języka do górnych i dolnych zębów, dotykanie językiem poszczególnych zębów (po kolei). 7. Wahadełko – kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania językiem warg i zębów.

13

8. Klaskanie językiem – zabawa w konika (naśladowanie stukotu końskich kopyt). 9. Oblizywanie językiem wewnętrznej i zewnętrznej strony zębów ruchem okrężnym, usta szeroko otwarte. 10. Przesuwanie czubka języka od zębów po podniebieniu jak najdalej w głąb jamy ustnej (język zagląda do gardła). 11.Mlaskanie językiem. 12.Wypychanie językiem policzków oraz górnej i dolnej wargi. 13. Wyraźne wymawianie głosek [a – l] bez poruszania brodą, przy szeroko otwartych ustach czubek języka unosimy do wałka dziąsłowego. 14. Wymawianie sylab [la la la], [...lo lo lo], [...le le le], poruszanie jedynie językiem – nie brodą ( usta szeroko otwarte). 15. Wymawianie głoski [t t t...] przez uderzanie końcem języka o podniebienie, podobnie z głoską [d]. 16. Naciskanie językiem na podniebienie (usta otwarte) – zwalnianie nacisku. 17. Przeciskanie języka między zębami. 18. Układanie języka w rulonik. 19. Zlizywanie z talerzyka resztek np. kisielu, budyniu (ćwiczenie mniej eleganckie), ale świetnie gimnastykuje język.

3.

Ćwiczenia warg

1.Wymawianie na przemian [a – o] lub [e – o] przy maksymalnym oddaleniu od siebie górnej i dolnej wargi. 2. Oddalanie od siebie kącików ust, jak przy [i]. 3. Zbliżanie do siebie kącików ust (ściąganie warg) jak przy [u]. 4.Cmokanie i parskanie (wprawianie warg w drganie). 5.Wysunięcie warg do przodu, ściągnięcie ich (jak przy gwizdaniu) i przesuwanie w kąciki ust: w prawo, w lewo, a następnie wykonywanie nimi ruchów okrężnych. 6. Ssanie wargi górnej, a potem dolnej. 7. Masowanie warg zębami (górnymi dolnej wargi i odwrotnie). 8. Zdmuchiwanie z warg papierowych skrawków gazety.

14

9. Układanie ust, jak przy wymowie samogłosek ustnych, z wyraźną przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: [a-i-o-u-y], [u-a-i-o-y], [o-a-y-i-u], [y-i-o-a-u], [u-i-y-a-o]. W następnej fazie łączymy samogłoski w pary: [a-i], [a-u], [i-a], [u-o], [i-u], [o-i], [u-i], [a-o]. 10. Wymawianie samogłoski ustnej z przesadną artykulacją, np. [a-i-o-e-n-y], łączenie przy tym w pary samogłoski o skrajnych układach warg i kilkakrotne powtarzanie każdej z par: [a-i-a-i], [a-u-a-u], [u-i-n-i], [i-a-i-a], [j-n-i-n], [n-a-u-a]. 11. Nadymanie policzków przy zwartych wargach. 12. Nadmuchiwanie gumowej zabawki, balonika. 13. Nadymanie policzków i zatrzymanie powietrza w jamie ustnej na około 4 -5 sekund, następnie oddychanie przez nos bez zmiany położenia warg i policzków.

4.

Ćwiczenia policzków

1.Naśladowanie chomika trzymającego w buzi zapasy. 2.Robienie dużego balona z buzi i powolne wypuszczanie z niego powietrza. 3.Wciągnięcie policzków do wewnątrz buzi …chudnie nasza buzia. 4.Przesuwanie powietrza raz do lewego raz do prawego policzka. 5.Naśladowanie rybki: rybce brakuje powietrza, przy zaciśniętych zębach maksymalnie otwieramy wargi. 6.Wargi i policzki silnie ściągnięte raz w prawo, raz w lewo: Co się stało z naszymi ustami? Raz są z jednej strony twarzy raz z drugiej. 7. Nadymanie policzków z uwolnieniem nagromadzonego w jamie ustnej powietrza. 8. Nadymanie policzków na zmianę lewy i prawy, przesuwanie powietrza z jednej strony jamy ustnej do drugiej przy zwartych wargach.

5. Ćwiczenia podniebienia miękkiego

1.Wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej. 2.Płukanie gardła ciepłą wodą (to ćwiczenie pomaga uzyskać dźwięki [k i g]. 3. Chrapanie na wdechu i wydechu.

15

4.Głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie. 5.Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych [k] i [g] z samogłoskami np.: [ga], [go], [ge], [gu], [gi], [gą], [gę...] i to samo z głoską [k]: [ka], [ko], [ke], [ku], [ki....] 6.Wypowiadanie sylab: [ak], [ok], [uk], [e], [yk], [ik], [ąk], [ęk], [aga], [ogo], [ugu], [eke], [ygy], [iki], [ago], [ęgę].

6. Ćwiczenia prawidłowego połykania

1.Nauka odgryzania kęsów stałych pokarmów oraz ich żucia po obydwu stronach jamy ustnej. 2.Pionizowanie języka - przykładowe ćwiczenia: Dotykanie palcem wałka dziąsłowego i nazywanie tego miejsca np. parkingiem, w którym język musi zaparkować, gdy mamy zamkniętą buzię. Zabawa - konik (nauka kląskania). Zabawa – piłka - język udaje piłeczkę, skacze w buzi, odbija się od sufitu i od podłogi. Zabawa – malarz - język jest malarzem, maluje sufit w buzi. Zabawa – schodki - język wspina się po trzech schodkach - pierwszy jest tuż za zębami, drugi troszeczkę dalej, trzeci jeszcze dalej (za wałeczkiem), Zabawy przed lustrem, np.: śpiewanie [lalala], [lololo], [lelele], [lululu], itd. 3.Połykanie śliny: Ćwiczenia połykania śliny należy powtarzać wiele razy podczas dnia. Należy też przypominać dziecku o konieczności „parkowania języka w garażu” przykładowe ćwiczenia: Parkujemy język w garażu - na wałeczku, zaciskamy zęby, uśmiechamy się i połykamy ślinę, Przytrzymujemy językiem kawałeczek (np.: wiórek utarty na grubej tarce) czekolady na wałeczku i połykamy ślinę. 4.Połykanie płynów: Ćwiczenie połykania płynów należy powtarzać wielokrotnie podczas dnia przez około 20 minut. Należy często przypominać dziecku o „parkowaniu języka w garażu”, zwłaszcza przed posiłkami. Zaczynamy od gęstego płynu, np.: kisielu do picia. Dziecko wypija z małego kubeczka - najpierw nabiera

16

niewielki łyk, słucha instrukcji (język do góry i połykamy). 5.Masaż zewnętrzny oraz wewnętrzny: Stymulowanie punktów neuromotorycznych twarzy w celu wzmocnienia napięcia mięśni. Masaż wnętrza jamy ustnej - uczulanie miejsc strategicznych w procesie połykania, poprawa napięcia mięśni języka. Ćwiczenie aktywizujące prawidłowe połykanie: pozycja wyjściowa: dziecko leży na plecach, terapeuta za nim siedzi po turecku, stabilizuje jego głowę swoim ciałem. Terapeuta stymuluje boczną stronę żuchwy, uciska i wibruje w stronę, którą odwrócona jest głowa. Następnie daje dziecku polecenie, aby przekręciło głowę pokonując opór palców terapeuty, który trzyma żuchwę. Terapeuta stymuluje zamiennie obie strony żuchwy. Reakcje: Zwiększenie napięcia mięśni żuchwy, uniesienie języka do górnych zębów, uaktywnienie podniebienia miękkiego. Usprawnianie aparatu artykulacyjnego. Wykonywanie ćwiczeń z zakresu gimnastyki buzi i języka w celu wzmocnienia mięśni aparatu mowy.

7. Ćwiczenia przygotowujące narządy mowy do realizacji zaburzonych głosek

1. Dotykanie czubkiem języka kolejno górnych zębów

po stronie wewnętrznej zabawa-Liczenie zębów. 2. Zlizywanie czubkiem języka z górnych dziąseł

kawałka rozmiękczonej czekolady, miodu lub dżemu.

3. Oblizywanie górnych zębów po stronie wewnętrznej - zabawa Mycie zębów.

4. Klaskanie językiem - zabawa Idzie koń. 5. Przytrzymywanie języka na górnych dziąsłach przy

szeroko otwartych ustach przez kilka sekund. 6. Opieranie czubka języka za górnymi zębami,

a następnie energiczne opuszczanie go w dół. 7. Naśladowanie mlaskania. 8. Ssanie czubkiem języka małego pudrowego

cukierka tuż za górnymi zębami. 9. Śpiewanie znanych melodii na [la, la, la].

8. Ćwiczenia emisyjno-głosowe

1. Przedłużone wymawianie samogłosek [a..., o...] itd. czy spółgłosek półotwartych nosowych [m..., n...].

17

2. Kilkakrotne powtarzanie tej samej samogłoski [a - a – a].

3. Wielokrotne powtarzanie samogłoski płynnie i rytmicznie, powoli i szybko [a...], [a - a - a...], [a - a – a] z wydłużaniem lub skracaniem przerw między wymówieniami.

4. Ciche i głośne wymawianie głosek.

5. Łączenie wymowy samogłosek z głoskami półotwartymi nosowymi [m, n]w nagłosie lub wygłosie [ma - mo - me – mu] albo [am - em - om – um].

6. Zabawa w swobodne tzw. paplanie [pa - pa – pa], [po - po - po...], [ap - ap – ap], [op - op - op...].

Ćwiczenia właściwe z zakresu korekcji wad wymowy

Etapy wywołania głoski:

9. Głoska …………. pokaz ułożenia narządów mowy.

10. Wywoływanie głoski w izolacji.

11. Utrwalenie wywołanej głoski w sylabach (nagłosie, śródgłosie, wygłosie), logotomach - materiał słowno-obrazkowy.

12. Utrwalenie głoski w grupach spółgłoskowych na początku i na końcu wyrazu – materiał słowno-obrazkowy.

13. Utrwalenie wywoływanej głoski w wyrazach (nagłosie, śródgłosie i wygłosie) – materiał słowno-obrazkowy.

14. Utrwalanie głoski w związkach wyrazowych.

15. Zdania dłuższe, wierszyki, rymowanki i piosenki.

16. Automatyzacja poprawnej wymowy w mowie spontanicznej, opowiadanie ilustracji, historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane.

17. Ćwiczenia utrwalające z wykorzystaniem komputera.

18. Doskonalenie słuchu fonematycznego i artykulacji głosek w oparciu o materiał słowno-obrazkowy.

18

V. Ćwiczenia wspomagające terapię logopedyczną i komunikacyjną

1. Ćwiczenia komunikacyjne, np:

- rozwijanie sprawności społecznej,

-utrwalanie rytualnych zachowań językowych (powitanie, podziękowanie, prośba,

przeprosiny itp.),

- utrwalenie zwrotów językowych, stosowanych z osobami dorosłymi i rówieśnikami,

- dialog sytuacyjny z kolegą.

2. Ćwiczenia ortofoniczne (w terapii grupowej), np:

- zabawa pt. „Wiosenny spacer”. Dzieci poruszają się zgodnie z akompaniamentem

do marszu, biegu, podskoków. W przerwie prowadzący rytmizuje słowo„wiosna”

stosując różną dynamikę i tempo;

- zabawa pt. „W lesie”. Dzieci zostają podzielone na trzy grupy zwierząt leśnych– zające,

wiewiórki i ptaki. Każdą grupę zwierząt wywołuje inny akompaniament rytmiczny.

Dzieci, które usłyszą swój rytm biegają po sali naśladując wybrane zwierze, następuje

zmiana rytmu i kolejna grupa naśladuje zwierzęta;

- ćwiczenie uspokajające: marsz na palcach.

3. Ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu fonematycznego, np.:

- usprawnianie odbioru bodźców akustycznych, rozpoznawanie wrażeń słuchowych,

ćwiczenia poczucia rytmu, rozróżnianie głosek dobrze i błędnie realizowanych,

- różnicowanie głosek poprzez wskazywanie obrazków, rysowanie, wycinanie itp.

(np. które zwierzę wydaje dany odgłos wąż– [sssss…], mucha — [zzzz]),

- różnicowanie głosek z użyciem gestów — wymawiamy opozycyjne głoski, gdy dziecko

usłyszy np. [t] — podnosi rękę do góry (tak jak układa się język przy artykulacji), gdy [d]

— opuszcza na dół,

- różnicowanie takich samych głosek, różnych i o podobnym brzmieniu lub sylab

(np. [ba-da-ga] – [ba…])– dzieci sygnalizują moment usłyszanej głoski lub sylaby.

19

4. Ćwiczenia i zabawy z muzyką – logorytmika, np.:

- zabawa muzyczna„lampa– nos” ze wskazaniem wysokości dźwięków. Prowadzący gra

albo śpiewa dźwięki: wysokie, niskie. Kiedy gra dźwięk wysoki, dzieci pokazują „lampę”,

kiedy niski–„nos”,

- muzyczna zabawa z tekstem piosenki„Sanna”.

Rytmiczne powtarzanie tekstu na tle pulsu — nauka tekstu na zasadzie echa:

zi-ma. zi-ma, zi-ma

pa-da, pa-da, śnieg

ja-dę, ja-dę, w świat sa-nia-mi

san-ki dzwo-nią dzwo-ne-czka-mi

dzyń, dzyń, dzyń

dzyń, dzyń, dzyń

dzyń, dzyń, dzyń.

Rytmiczne powtarzanie tekstu ze zmienną intonacją:

wysoko, na średniej wysokości, nisko.

- zabawa ruchowa „Sanki”. Dzieci ustawiają się w kole, formują „sanki” mówią lub

śpiewają piosenkę i biegną po okręgu koła. Na zakończenie każdej zwrotki zatrzymują

się, odwracają do siebie twarzami i klaszczą w ręce partnera.

5. Ćwiczenia stymulujące ogólny rozwój dziecka – metody terapii pedagogicznej

(rozwijanie słownictwa czynnego i biernego, koordynacji wzrokowo- słuchowo-

ruchowej, pamięci, myślenia, orientacji przestrzennej), np.:

- rozwijanie mowy poprzez nazywanie i wskazywanie przedmiotów i nazw na obrazkach,

w otoczeniu,

- opowiadanie historyjek obrazkowych,

- opowiadanie ilustracji, przeczytanego tekstu,

- udzielanie odpowiedzi na pytania,

- gry i zabawy ortofoniczne,

20

- ćwiczenia w czytaniu i pisaniu,

- dobieranie par obrazków (identycznych) na materiale tematycznym (materiał

tematyczny przedstawia przedmioty znane dziecku z otoczenia),

- dobieranie par obrazków (identycznych) na materiale atematycznym (materiał

atematyczny prezentowany jest w formie figur i wzorów geometrycznych),

- identyfikowanie kolorów,

- wyszukiwanie w rzędzie obrazków jednego różniącego się szczegółem,

- wyszukiwanie wśród zestawu obrazków identycznego z pokazanym przez dorosłego,

- odnajdywanie w pomieszczeniu desygnatu wskazanego na obrazku,

- składanie z części (od dwóch do ośmiu) obrazka (tematycznego potem atematycznego)

rozcinanego w obecności dziecka,

- dopasowanie połówek do obrazków tematycznych, potem atematycznych,

- uzupełnianie części twarzy prezentowanej na planszy,

- dzielenie wyrazów na głoski, litery i sylaby,

- różnicowanie dźwięków mowy przez powtarzanie głosek, określanie ich położenia

w wyrazie,

- różnicowania głosek opozycyjnych,

- określanie położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni, na obrazku,

- rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu,

- udzielanie słownej odpowiedzi na pytania.

6. Kształtowanie twórczej aktywności słownej dziecka poprzez tworzenie swobodnych

tekstów, rymowanek.

7. Wyrabianie u dzieci umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną,

wskazywanie różnic pomiędzy gwarą a językiem literackim, np.:

- wyrabianie umiejętności posługiwania się mową poprawną pod względem

gramatycznym, stylistycznym i leksykalnym.

21

VI. Spodziewane efekty terapii logopedycznej

Uczeń:

1. Usprawni motorykę narządów mowy.

2. Opanuje prawidłowy tor oddechowy.

3. Utrwali poprawny wzorzec artykulacyjny głoski.

4. Opanuje sztukę poprawnej wymowy głoski w izolacji, sylabach, wyrazach (w nagłosie,

w śródgłosie, w wygłosie), zdaniach, opowiadaniu, w mowie spontanicznej.

5. Usprawni funkcje percepcyjno - motoryczne oraz poznawcze.

6. Wzbogaci słownictwo i rozwinie umiejętności tworzenia wypowiedzi słownych

i pisemnych poprawnych pod względem gramatycznym, stylistycznym i fonetycznym.

7. Wzmocni poczucia własnej wartości.

8. Zauważy różnicę między artykulacją prawidłową a nieprawidłową.

9. Usprawni technikę czytania i pisania.

10. Rozwinie twórczą aktywność słowną.

Rodzic i nauczyciel-wychowawca:

1. Potrafi korzystać z porad logopedy.

2. Systematycznie ćwiczy z dzieckiem w domu, zgodnie z zaleceniami terapeuty.

3. Nauczyciel-wychowawca staje się sojusznikiem rodzica i partnerem logopedy.

4. Poszerzy swoją wiedzę na temat profilaktyki logopedycznej oraz wad wymowy.

5. Zdobędzie wiedzę na temat faktycznego stanu dzieci.

VII. Ewaluacja programu:

Ewaluacja programu dokonywana będzie systematycznie na podstawie obserwacji

dziecka i jego aktywności w trakcie prowadzenia terapii oraz prowadzonej dokumentacji

– każda indywidualna terapia zostanie zakończona ewaluacją.

22

Bibliografia:

Antos D., Demel G., Styczek I., Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy.

Warszawa 1978.

Balejko A., Pomagam dziecku w mówieniu, czytaniu i pisaniu. Białystok 1996.

Balejko A., Uczymy się ojczystej mowy. Białystok 1995.

Błachnio K., Wybrane zagadnienia z metodyki logoterapii. Podręczny słownik terminów

specjalistycznych stosowanych w logopedii. Warszawa1989.

Błachnio K., Vademecum logopedyczne, Uniwersytet Śląski, Katowice 2001.

Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, E. Czaplewska, S. Milewski (red.),

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2012.

Gałkowski T., Jastrzębowska G., Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Opole 2003.

Góral – Półkola J., Zakrzewska S., Chcę mówić poprawnie. Kielce 1995.

Lichota E., Terapia wad wymowy. Kraków 2005.

Naprawa R., Tonajewska A., Szczepańska K., Uwierz w siebie. Program terapeutyczny dla

uczniów o specyficznych i specjalnych potrzebach edukacyjnych. Gdańsk 2010.

Okoń W., Nowy Słownik Pedagogiczny. Warszawa 2001.

Rodak H., Terapia dziecka z wadą wymowy. Warszawa 2002.

Sawicka B., Rozrywki i zadania do głowy łamania. Gdańsk 2013.

Skorek E. M., Oblicza wad wymowy. Warszawa 2001.

Skorek E. M., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny. Kraków 2000.

Spałek E., Piechowicz-Kułakowska C., Jak pomóc dziecku z wadą wymowy. Kraków 1996.

Styczek I. Logopedia. PWN. Warszawa 1983.

Trawińska H., Zabawy rozwijające dla małych dzieci. Warszawa 1988.