Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
PROGRAMwspomagający nauczyciela
w edukacji sześciolatków
do realizacji w oddziałach przedszkolnych w przedszkolu, szkole i punktach przedszkolnych
Sławomira Załęska
tramp_program_tytul.indd 1 2013-03-14 12:27:42
Logo serii:Julia Burkacka-Mielcarz
Projekt okładki:Konrad Klee
Redakcja:Magdalena Chlebowska
Redaktor techniczny:Maryla Broda
Copyright© by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.Warszawa 2013
ISBN 978-83-262-1993-1
Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.ul. Świętojerska 5/7, 00-236 WarszawaWydanie pierwsze
Arkuszy drukarskich: 6,5 Skład i łamanie, przygotowanie do druku: Pracownia Obrazu - Anna Sandecka-LąkocyDruk ukończono w marcu 2013 r.Druk i oprawa: Pabianickie Zakłady Graficzne SA
tramp_program_tytul.indd 2 2013-03-14 12:27:42
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 3
Spis treści
1. Wstęp ................................................................................................................................................. 4
2. Nauczanie wielozmysłowe – indywidualizacja procesu edukacji .................................................. 5
3. Charakterystyka programu ............................................................................................................... 8
3.1.Założeniaprogramu ........................................................................................................................ 8
3.2.Celeprogramu ............................................................................................................................... 8
3.3.Strategieosiąganiacelów .............................................................................................................. 10
3.4.Strukturaprogramu ...................................................................................................................... 10
3.5.Układprogramu ........................................................................................................................... 14
4. Treści programowe .......................................................................................................................... 17
5. Gotowość szkolna a deficyty rozwojowe ....................................................................................... 39
6. Praca z dzieckiem zdolnym ............................................................................................................ 44
7. Sposoby realizacji programu .......................................................................................................... 48
8. Ewaluacja programu ....................................................................................................................... 49
9. Bibliografia ....................................................................................................................................... 52
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.4
1. Wstęp
Zgodnie z Ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 roku (Ustawa o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw) dziecko sześcioletnie, które odbyło roczne przygotowanie przedszkolne decyzją rodziców nie musi pójść do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Sześciolatek może kontynuować edukację w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania przedszkolnego.
Program „Trampolina do szkoły” ma zapewnić nauczycielom pracującym z dziećmi sześcioletnimi wsparcie polegające na doskonaleniu kompetencji niezbędnych w pracy z dzieckiem zgodnie z nową podstawą programową (Załączniki nr 1 do Rozporządzenia MEN z dnia 27 sierpnia 2012 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2012 r.). Program ten ma zapewnić pomoc w planowaniu pracy podczas wspólnej zabawy i edukacji, a tym samym sprzyjać rozwojowi dzieci sześcioletnich. Ma sprawić, by dziecko mogło skutecznie przełamywać swoje ograniczenia i zostać dobrze przygotowane do późniejszej edukacji.
Bazując na wizji ucznia I klasy i opierając się na właściwościach psychofizycznych rozwoju dziecka sześcioletniego, można jasno sprecyzować zadania stawiane nauczycielom w zakresie przygotowania dziecka sześcioletniego do edukacji szkolnej, w tym dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się w sposób indywidualny, zależnie od własnego tempa rozwoju i środowiska wychowaw czego, w jakim nabywa doświadczeń. Program wskazuje nauczycielowi potrzebę dostosowania wymagań i metod pracy w grupie dzieci sześcioletnich do możliwości psychofizycznych każdego dziecka.
Program wychowania przedszkolnego „Trampolina do szkoły” w tytule zawiera pewną koncepcję – umożliwia dzieciom uzyskanie niezbędnych kompetencji do osiągnięcia gotowości szkolnej na najwyższym poziomie w formie beztroskiej zabawy i w oderwaniu od edukacji prowadzonej w sposób tradycyjny. Edukacja na podstawie tego programu jest dobra dla rozwoju każdego dziecka. Tym samym pomaga nauczycielowi w osiągnięciu sukcesu pedagogicznego.
Nauczyciel, przekładając program na praktykę pedagogiczną, powinien dbać o harmonijny rozwój dziecka, stymulując wszystkie sfery rozwojowe. Organizacja procesu opiekuńczowychowawczodydaktycznego ma pomagać w osiąganiu praktycznych umiejętności oraz w kształtowaniu postaw twórczych. Program w sposób szczególny zwraca uwagę na efekty wychowawczoedukacyjne. Zostały w nim uwzględnione cztery przenikające się obszary rozwoju i uczenia się dzieci: wiedza, umiejętności, dyspozycje i emocje. Program zwraca szczególną uwagę na dostosowanie wymagań edukacyjnych do możliwości dzieci. Wskazuje wielozmysłowość jako doskonałe narzędzie indywidualizujące pracę oraz zachęcające dzieci do odkrywania, eksperymentowania, stawiania pytań i poszukiwania rozwiązań. Dzięki całościowemu spojrzeniu na rozwój nasi wychowankowie poradzą sobie z wyzwaniami edukacyjnymi XXI wieku.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 5
2. Nauczanie wielozmysłowe – indywidualizacja procesu edukacji
Podstawa programowa (Załączniki nr 1 do Rozporządzenia MEN z dnia 23 grudnia 2008 r., Załącznik do Rozporządzenia MEN z dnia 27 sierpnia 2012 r., poz. 977) zaleca, aby „zadaniem szkoły/przedszkola było realizowanie programu nauczania skoncentrowanego na dziecku, na jego indywidualnym tempie rozwoju i możliwościach uczenia się”. Każdy nauczyciel powinien wiedzieć:• jak pracować z liczną grupą i równocześnie poświęcać czas każdemu dziecku indywidualnie,• jak zdążyć z realizacją programu i znaleźć czas na obserwację dzieci, wykonując próbę diagnozy,• jak dostosować poziom trudności realizowanych treści do możliwości dzieci zarówno zdolnych, jak i tych
przeciętnych.
Program „Trampolina do szkoły” w swoich założeniach ma dostarczyć nauczycielowi wskazań metodycznych, jak organizować pracę dydaktycznowychowawczą w myśl zasady indywidualizacji nauczania. Zgodnie z celem programu nauczyciel, planując pracę wychowawczodydaktyczną, powinien wyjść od indywidualizacji procesu nauczania. Proces ten jest jednym z najskuteczniejszych sposobów podnoszenia i podtrzymywania motywacji dzieci, w szczególności tej najbardziej pożądanej, zwanej motywacją wewnętrzną. Tylko te dzieci, które mają silną motywację, będą próbowały pokonywać trudności i w rezultacie dadzą sobie radę w szkole. Indywidualizowanie procesów nauczania zwiększa tempo pracy i daje lepsze wyniki dydaktyczne w zakresie przyrostu, operatywności i trwałości wiedzy. Nauczanie prowadzone w myśl zasady indywidualizowania pracy pokazuje, jak różne są dzieci i że mimo tych różnic można prowadzić wspólną pracę oraz uczyć się od siebie nawzajem. Takie nauczanie wyeliminuje w edukacji zjawisko negatywnego stygmatyzowania, na przykład z powodu niejednakowych umiejętności dzieci.
Planując pracę, należy także pamiętać, że główną formą aktywności dzieci sześcioletnich jest zabawa. Dlatego wszystkie zajęcia i ćwiczenia wykonywane z dziećmi powinny mieć formę zabawy, podczas której będą one aktywnie przetwarzać wiadomości i zdobywać nowe doświadczenia.
Podstawą efektywnej pracy dydaktycznowychowawczej jest dostosowanie zajęć do możliwości i potrzeb dzieci oraz do warunków kształcenia w danej grupie. Tym samym pozwala się na pełny i harmonijny rozwój, nie ograniczając rozwoju poznawczego i motywacji do uczenia się. Podstawą zindywidualizowanego nauczania jest wielostronne aktywizowanie samych wychowanków, czyli: • prowadzenie zajęć na kilku poziomach nauczania (dzieci w grupach otrzymują zadania o różnym stopniu
trudności),• przygotowanie działań wspomagających nieharmonijny rozwój dziecka.
Niezbędnym warunkiem skuteczności wszelkich poczynań związanych z indywidualizacją jest dobra zna-jomość dzieci (ocena preferowanego kanału przetwarzania informacji). Nie wszystkie dzieci przyjmują i kodują wiadomości w ten sam sposób. Każde odruchowo uaktywnia preferowany zmysł, albo zmysły, i w ten właściwy sobie sposób odbiera i przekazuje informacje. Preferowany kanał sensoryczny determinuje osobistą strategię uczenia się. Docierające do dzieci informacje są odbierane za pomocą trzech podstawowych kanałów sensorycznych: wzrokowego, słuchowego, kinestetycznego. Nauczanie uwzględniające predyspozycje percepcyjne polega na angażowaniu wszystkich zmysłów w proces nauczania. Indywidualizacja często pociąga też za sobą zmiany stylu pracy w dotychczasowym sposobie prowadzenia zajęć (zmieniają się wykorzystywane metody nauczania, środki dydaktyczne i formy organizacyjne nauczania) oraz zmiany organizacji sali.
Nauczyciel powinien stwarzać dzieciom możliwość realizacji dodatkowych ćwiczeń podczas zajęć, dbać o to, aby uczniowie mieli wydłużony czas na realizację zadań. Istotne jest stawianie wymagań adekwatnie do możliwości ucznia. Ocena postępów dziecka powinna być dokonywana na płaszczyźnie indywidualnej, to znaczy, że należy sprawdzać, co dziecko osiągnęło w stosunku do swoich wcześniejszych umiejętności, a nie w odniesieniu
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.6
2.Nauczaniewielozmysłowe–indywidualizacjaprocesuedukacji
do innych lub, co gorsza, w odniesieniu do ogólnie przyjętych norm. Aby zajęcia mogły gwarantować efektywność poczynań dydaktycznowychowawczych, powinny bazować na właściwym doborze celów i treści nauczania oraz wykorzystywanych metod i środków dydaktycznych. Program może być realizowany metodą projektów, która zapewnia nauczanie holistyczne.
Nauczanie przebiegające wielozmysłowo rozwija umiejętności:• samodzielnego uczenia się,• współpracy z innymi dziećmi,• przezwyciężania trudności,• planowania i organizowania pracy własnej bądź grupowej,• lepszego poznawania siebie,• budowania więzi w grupie, zwłaszcza w takiej, która wykazuje specyficzne trudności w uczeniu się.
Pierwszym etapem nauczania wielozmysłowego jest stymulowanie zmysłów, podczas którego dostarczane są uczniom różnorodne bodźce. Potem następuje integrowanie doznań zmysłowych. Nauczyciel ma wtedy zadbać o to, aby bodźce zostały właściwie odebrane i przetworzone. Wielozmysłowe angażowanie dziecka w proces kształcenia zwiększa efektywność nauczania, gdyż uczenie się nie jest biernym magazynowaniem informacji, ale aktywnym procesem, w którym nieodzowny jest udział dziecka.
W każdej grupie spotyka się dzieci o preferowanym systemie: wzrokowym (wzrokowcy), audytywnym (słuchowcy), kinestetycznym (kinestetycy) i dotykowym (dotykowcy).
Dzieci o preferowanym systemie wzrokowym:• chętnie korzystają z kolorowych plansz, wykresów, obrazków, zdjęć,• lubią obcować z kolorem i kształtem,• preferują zadania wymagające rysowania, odwzorowywania,• lubią przygotowywać mapy myśli,• dekoncentrują się w nieładzie i wtedy, gdy coś przyciąga ich wzrok (np. ruch).
Dzieci o preferowanym systemie audytywnym:• lubią się uczyć, słuchając historyjek, bajek, dialogów,• łatwo się dekoncentrują,• często mówią do siebie albo opowiadają sobie, co kolejno trzeba wykonać,• lubią pracować w grupach lub w parach,• chętnie wspólnie śpiewają, rozmawiają, dyskutują,• nie lubią kolorować obrazków, wykonywać ćwiczeń w książkach,• potrzebują słownych instrukcji, powtarzają na głos to, co usłyszą,• lubią piosenki, rymowanki, teksty rytmizowane,• dekoncentrują się, gdy jest hałas.
Dzieci o preferowanym systemie kinestetycznym:• lubią zadania wymagające poruszania się, tańczenia,• łatwiej zapamiętują nowy materiał, łącząc słowa z ruchem,• chcą natychmiast przystępować do realizacji poleceń,• lubią zadania wymagające poruszania się,• lubią gry, symulacje,• preferują bezpośrednie zaangażowanie,• zapamiętują, angażując swoje ciało i odbierając doznania na skórze,• dekoncentrują się w wymuszonych pozycjach statycznych, dużo energii wkładają wówczas w ograniczenie
ruchliwości.
Dzieci o preferowanym systemie dotykowym:• lubią zadania wymagające manipulacji na przedmiotach,• zapamiętują, angażując dłonie i palce,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 7
2.Nauczaniewielozmysłowe–indywidualizacjaprocesuedukacji
• odbierają doświadczenia dotykowe za pomocą rąk,• dekoncentrują się, gdy nie mogą używać dłoni i palców.
Kiedy nauczyciel zorientuje się, w jaki sposób najszybciej dziecko przyswaja nowe treści, może tak przygotować materiał, aby dało się go najłatwiej zapamiętać. Istotą nauczania wielozmysłowego jest to, by nowa informacja docierała do kory mózgowej kilkoma kanałami sensorycznymi, co daje większe szanse na trwałe zapamiętanie materiału. Jednoczesne włączenie zmysłów: wzroku, słuchu i dotyku do działania zwiększa skuteczność uczenia się, aktywizuje ucznia i wyzwala motywację do zdobywania wiedzy. Planując zajęcia, należy więc przewidzieć aktywność dla każdego typu sensorycznego. Wtedy każde dziecko ma szansę pracować we właściwy dla siebie sposób. Ważne jest, aby zaplanowane zadania czy ćwiczenia pozwalały uczniom opanować materiał przewidziany programem nauczania. Często zdarza się tak, że mnóstwo aktywności przeznaczonych jest dla wzrokowców oraz słuchowców, a dla kinestetyków planuje się zadania, które koncentrują się na przynoszeniu, roznoszeniu, podawaniu, trzymaniu. Na pewno wymienione tu czynności zaspokajają potrzebę ruchu u tych dzieci, ale w żaden sposób nie pomagają im opanować materiału, który jest realizowany w czasie zajęć.
Nauczyciel, który podczas zajęć zauważy spadek energii w grupie, powinien przerwać je na chwilę, zaproponować dzieciom gimnastykę międzyzajęciową lub ćwiczenia relaksacyjne.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.8
3. Charakterystyka programu
3.1. Założenia programu
Układ i dobór treści zawartych w programie odpowiada założeniom podstawy programowej wychowania przedszkolnego, która określa szczegółowe wymagania dotyczące umiejętności dzieci po zakończeniu wychowania przedszkolnego. Dotyczy to zarówno celów, jak i zakresu wspomagania rozwoju umysłowego, wychowania i kształcenia dzieci w wieku przedszkolnym, a także warunków i sposobu ich realizacji. Program rozszerza i konkretyzuje zakres kształcenia oraz wychowania dzieci sześcioletnich. Umożliwia nauczycielom zaplanowanie, a następnie realizowanie zajęć z dziećmi w kolejnych dniach, tygodniach i miesiącach każdego roku szkolnego. Nauczyciele mogą modyfikować program zależnie od potrzeb i możliwości dzieci, z którymi w danym roku szkolnym pracują. Układ programu umożliwia ciągłość edukacyjną, to znaczy, że wskazane treści mogą być rozszerzane i kontynuowane w klasie I.
Treści programowe zestawiono w następujących obszarach tematycznych zgodne z obszarami wskazanymi w podstawie programowej:
1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych.
2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych. Wdrażanie dzieci do utrzymywaniu ładu i porządku.
3. Wspomaganie rozwoju mowy dzieci.4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie
i swojego otoczenia.5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci.6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych.7. Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem.8. Wychowanie przez sztukę – muzyka i śpiew, pląsy i taniec.9. Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne.
10. Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych.
11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń.12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt.13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną.14. Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne.
Założeniem niniejszego programu jest pomóc dziecku w osiągnięciu gotowości szkolnej. Pomoc jest rozumiana jako pokonywanie ograniczeń i trudności z uwzględnieniem możliwości oraz wieku dziecka. Pod uwagę brane są także różnice między dziećmi oraz umiejętność nabierania doświadczeń we współpracy z kolegami i wypracowanie motywacji do nauki. Program określa sylwetkę wychowanka.
3.2. Cele programu
Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społecznokulturowym i przyrodniczym. Cały system wychowawczodydaktyczny ma prowadzić do pełnego rozwoju osobowości wychowanka warunkującej osiągnięcie gotowości szkolnej.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 9
3.2.Celeprogramu
Po zrealizowaniu programu dziecko będzie dobrze funkcjonowało w grupie, czyli będzie:• liczyło się z potrzebami kolegów,• dobrze i szybko adaptowało się w nowym otoczeniu, • przyjmowało komunikaty kierowane do grupy jako adresowane również do siebie,• słuchało innych bez przerywania wypowiedzi,• było wrażliwe na opinie nauczycieli i innych osób dorosłych.
Dziecko osiągnie odpowiedni poziom emocjonalnospołeczny, to znaczy:• będzie starało się panować nad emocjami,• będzie utrzymywało porządek i dbało o swoje rzeczy,• będzie chętnie wykonywało zadania i uczyło się,• w miarę możliwości wykaże się wytrwałością, systematycznością i obowiązkowością,• prawidłowo zareaguje na pozytywne i negatywne uwagi,• zareaguje adekwatnie do sytuacji.
Proces wychowawczodydaktyczny w przedszkolu zmierza do ukształtowania pożądanych postaw i związanego z nimi systemu wartości oraz nabycia przez dziecko wiedzy i określonych umiejętności. Wychowanie przedszkolne, nawiązując do psychologii humanistycznej, powinno akcentować wartość osoby dziecka i uwzględniać indywidualną drogę jego rozwoju oraz środowisko, w którym przebywa. Podstawą planowania wszelkich celów edukacyjnych powinna być wiedza o dziecku, jego zainteresowaniach, doświadczeniach, potrzebach oraz dokładne poznanie poziomu jego aktualnego rozwoju i określenie roz woju potencjalnego. Nadrzędne cele wychowania są zbieżne z celami określonymi w podstawie programowej zatwierdzonej przez MEN i odnoszącej się do wszystkich obszarów działalności edukacyjnej przedszkola.
„Celem wychowania przedszkolnego jest:1) wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych
im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji;2) budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest
dobre, a co złe;3) kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych
i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek;4) rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi
i dorosłymi;5) stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych moż
liwościach fizycznych i intelektualnych;6) troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną; zachęcanie do uczestnictwa w zabawach i grach sporto
wych;7) budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umie
jętności prezentowania swoich przemyśleń w sposób zrozumiały dla innych;8) wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez
muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne;9) kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty
narodowej) oraz postawy patriotycznej;10) zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności
i samodzielności, a także kształtowanie tych wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej”.
Sformułowane w podstawie programowej umiejętności i kompetencje ukierunkowują pracę z dzieckiem w wychowaniu przedszkolnym na kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania jako warunku podjęcia nauki w szkole. Po roku wychowania przedszkolnego dziecko, które spełniło wymagania wynikające z programu nauczania, powinno być dobrze przygotowane do nauki czytania i pisania, nawiązywać relacje z rówieśnikami i samodzielnie planować działania oraz pokonywać trudności.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.10
3.Charakterystykaprogramu
3.3. Strategie osiągania celów
Założeniem prezentowanego programu jest wyposażenie dziecka sześcioletniego w wiadomości, umiejętności, sprawności i postawy świadczące o osiągnięciu gotowości szkolnej. Nauczyciel samodzielnie decyduje, jakie treści i w jaki sposób ma realizować z dziećmi. Osiągnięcie wskazanych celów zależy od:• dobrej znajomości programu, zakresu treści programowych w poszczególnych obszarach,• diagnozy potrzeb i możliwości wychowanków,• prawidłowej organizacji przebiegu procesu dydaktycznego,• planowania pracy umożliwiającej uwzględnienie indywidualnego tempa rozwoju każdego dziecka,• udzielania pomocy i wsparcia dzieciom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,• budowania atmosfery do kształtowania twórczych postaw dzieci,• motywowania dzieci do podejmowania aktywności,• zapewniania dzieciom poczucia bezpieczeństwa i akceptacji,• wdrażania do samodzielnego funkcjonowania w grupie,• odpowiedzialności za wykonanie podjętych aktywności,• racjonalnego organizowania dnia pracy,• wdrażania dziecka do polegania na sobie,• budzenia inicjatywy i samodzielności dzieci zarówno w działaniu, jak i myśleniu,• rozwijania poczucia odpowiedzialności za wykonanie podjętego zadania,• zachęcania dziecka do poszukiwania najlepszych i najprostszych metod pracy,• kształtowania umiejętności pracy w zespole,• nabywania przez dzieci świadomości procesu edukacyjnego.
W codziennej pracy z dzieckiem sześcioletnim pożądane jest stosowanie aktywizujących metod pracy oraz nowatorskich rozwiązań pedagogicznych, na przykład: metod pedagogiki zabawy, zajęć dramowych, gier dydaktycznych, doświadczeń i eksperymentów, przenoszenia edukacji poza salę (zajęcia w terenie), stawia-nie zadań do wykonania, metody ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne, elementów planu daltońskiego, glottodydaktyki, metody projektu.
Metoda projektu jest doskonałą okazją do różnicowania poziomów nauczania, umożliwia dostosowanie tempa pracy i stopnia trudności podejmowanych zadań do indywidualnych możliwości uczniów. Projekty integrują wiedzę i umiejętności dzieci z różnych dziedzin. Uczą też współpracy i samodzielności oraz umożliwiają rozwijanie motoryki małej i dużej. Udział w projekcie angażuje jednocześnie emocje i umysł dziecka w nieporównywalnie większym stopniu niż którakolwiek z pozostałych metod. Umożliwia też pełne zaangażowanie w przebieg zajęć, dając dziecku wyraźną przewagę nad aktywnością nauczyciela. Co więcej, dzięki projektom nauczyciel tworzy warunki do uznania podmiotowości dziecka w procesie uczenia się. Metoda ta uwzględnia indywidualne zainteresowania i preferencje, a także zdolności i potrzeby oraz oczekiwania wychowanków. Projekty zapewniają różnorodność gromadzonych doświadczeń, wiedza zdobyta przez dziecko ma charakter interdyscyplinarny, tworzy całościowy obraz świata. Ważne, że aktywności podejmowane przez wychowanków w ramach projektu umożliwiają wykorzystywanie wszystkich zmysłów i funkcji poznawczych w procesie konstruowania wiedzy.
Niezwykle istotna jest możliwość uczestniczenia dzieci w kulturze, udział w konkursach (recytatorskich, plastycznych itp.), przedstawieniach teatralnych, seansach filmowych, spektaklach operowych, koncertach.
3.4. Struktura programu
Program „Trampolina do szkoły” jest zgodny z aktualną podstawą programową wychowania przedszkolnego, zatwierdzoną przez MEN (Rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2012 r., zał. nr 1).
Program zakłada ukształtowanie w pełni przygotowanego do obowiązków szkolnych absolwenta oddziału przedszkolnego (patrz: Sylwetka wychowanka kończącego oddział przedszkolny, s. 11) w wyniku
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 11
wielo zmysłowego stymulowania przy pełnym zaangażowaniu opiekunów i nauczycieli (patrz: Zadania nauczyciela, s. 14), rodziców (patrz: Zadania rodziców, s. 14), personelu szkoły czy przedszkola (patrz: Organizacja pracy oddziału przedszkolnego, s. 12) i najbliższego otocznia społecznego dziecka (patrz: Zakresy edukacji, s. 12). Pozytywne relacje na płaszczyźnie dziecko – dorośli dotyczą organizowania celowej i świadomej współpracy na rzecz dziecka. Program opisuje warunki, które istotnie prowadzą do osiągnięcia przez dziecko sześcioletnie gotowości szkolnej. Koncentruje się na dojrzewaniu dziecka, które przejawia się w jego rozwoju poznawczym, społecznoemocjonalnym i fizycznym. Zawiera ważne informacje o zmianach zachodzących w rozwoju sześciolatka.
Sylwetkę wychowanka kończącego oddział przedszkolny można scharakteryzować w następujący sposób:• jest aktywny, dociekliwy, kreatywny i ambitny,• jest przygotowany do odnoszenia sukcesów i radzenia sobie z trudnościami,• zna i szanuje tradycje rodzinne, przedszkolne, regionu i kraju,• dba o zdrowie oraz bezpieczeństwo swoje i innych, rozumie świat i wartości w nim nagradzane,• jest wrażliwym odbiorcą literatury i sztuki,• jest w znacznym stopniu samodzielny, • podatny na rozwój osobowości,• ma poczucie własnej wartości,• zna swoje prawa i obowiązki,• rozwija swoje zainteresowania,• szanuje środowisko przyrodnicze,• jest ogólnie sprawny ruchowo,• charakteryzuje się prawidłowym funkcjonowaniem organów zmysłowych,• jest przygotowany do obowiązku szkolnego.
W celu porównania prezentujemy przewidywane umiejętności w zakresie kształtowania gotowości do nauki czytania i pisania, które podlegają diagnozowaniu na koniec edukacji przedszkolnej.
Dziecko kończące przedszkole/oddział przedszkolny potrafi:• opisać obrazek, uwzględniając to, co widzi, co robią przedstawione na nim osoby, określić relacje przestrzenne
między postaciami,• dzielić zdania na wyrazy, wyodrębnić i podać liczbę wyrazów w prostym zdaniu,• dzielić na sylaby wyrazy 3 i 4sylabowe,• dzielić krótkie wyrazy na głoski (np. ule), • rozpoznawać i nazywać głoski na początku i końcu wyrazu,• określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumieć polecenia typu: Narysuj kółko w lewym górnym
rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki,• wycinać po liniach prostych i falistych,• rysować szlaczki składające się z elementów zaokrąglonych i pętelek,• rysować po śladzie,• kolorować, nie wychodząc poza kontury i linie,• interesować się czytaniem i pisaniem,• interesować się książkami, słuchać, np. bajek i opowiadań, rozmawiać o nich.
Uczeń kończący I klasę w zakresie umiejętności czytania i pisania posiada następujące umiejętności:• rozumie znaczenie informacji, odczytuje prosty rysunek, znaki informacyjne i napisy,• zna wszystkie litery alfabetu, czyta i rozumie proste, krótkie teksty,• pisze proste, krótkie zdania: przepisuje z pamięci, dba o estetykę i poprawność graficzną pisma (przestrze
ga zasad kaligrafii),• posługuje się ze zrozumieniem określeniami: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie,• interesuje się książką i czytaniem, słucha w skupieniu czytanych utworów (wierszy, baśni, opowiadań),• w miarę swoich możliwości czyta lektury wskazane przez nauczyciela.
3.4.Strukturaprogramu
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.12
3.Charakterystykaprogramu
Formy pracy są realizowane w zakresie:• obserwacji pedagogicznej,• diagnozy gotowości szkolnej,• oceny ryzyka dysleksji,• indywidualizacji (wielozmysłowość, wielopoziomowe karty zadaniowe), • pracy z wykorzystaniem wybranych metod i technik pedagogicznych,• zintegrowanego programu edukacyjnego.
Organizacja pracy oddziału przedszkolnego odbywa się zgodnie z:• realizacją założeń podstawy programowej MEN (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r., nr 4, poz. 17, Rozp. z 2012,
Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2012 r., poz. 977) odnośnie zagospodarowania czasu przebywania dziecka w przedszkolu w rozliczeniu tygodniowym,
• ramowym rozkładem dnia ustalonym przez dyrektora przedszkola/szkoły na wniosek rady pedagogicznej, z uwzględnieniem zasad ochrony zdrowia i higieny pracy oraz oczekiwań rodziców (prawnych opiekunów),
• zakresem organizacji wychowania, nauczania i opieki, z uwzględnieniem przepisów w sprawie ramowego statutu publicznego przedszkola; dla oddziału przedszkolnego w szkole dyrektor określa statut przedszkola,
• uwzględnieniem potrzeb dzieci w grupach jednowiekowych lub obejmujących dzieci w zbliżonym wieku, w grupach liczących nie więcej niż 25 dzieci, w oddziale integracyjnym z dziećmi niepełnosprawnymi powinna wynosić do 20, w tym do 5 dzieci niepełnosprawnych,
• szczegółową organizacją nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym określoną w arkuszu organizacji przedszkola opracowanego przez dyrektora placówki.
Zakresy edukacji
Rozwój fizyczny jest niezbędnym warunkiem do osiągnięcia gotowości szkolnej i polega na:• rozwijaniu ogólnej sprawności ruchowej, aby dziecko mogło towarzyszyć kolegom w zabawach ruchowych,• doskonaleniu sprawności palców i dłoni, aby dziecko mogło rozpocząć naukę pisania, sprawnie rysowało
i zapinało guziki, samodzielnie wiązało sznurowadła,• kształtowaniu koordynacji wzrokowo-ruchowej (wykonywanie czynności ruchowych pod kontrolą wzro
ku) pomocnej podczas wycinania, rysowania, manipulowania przedmiotami oraz rzucania i łapania,• wychowaniu zdrowotnym, gdyż utrzymanie dobrego stanu zdrowia zwiększa odporność, ogranicza opusz
czanie lekcji, prawidłowa postawa ułatwia siedzenie i wykonywanie ćwiczeń ruchowych, prawidłowa waga i wzrost mają wpływ na zdolność do wysiłku fizycznego i wykonywanie ćwiczeń ruchowych, dobry wzrok ułatwia dostrzeganie różnic między obrazkami i literami, ułatwia czytanie i przepisywanie z tablicy, dobry słuch ułatwia uczestniczenie w lekcji, naukę wierszy czy piosenek, reagowanie na polecenia,
• wychowaniu do bezpieczeństwa,• wychowaniu do samodzielności.
Rozwój poznawczy jest sygnalizowany poprzez ciekawość świata, stawianie pytań i rozbudzone zainteresowania. Chęć poznawania to konieczny warunek w osiągnięciu gotowości szkolnej. Prawidłowo przebiegający rozwój, stosownie do wieku, umożliwia sześciolatkowi przyswajanie różnych informacji i wiadomości oraz nabywanie doświadczeń. Rozwój ten obejmuje:• rozwój mowy, ponieważ umożliwia sześciolatkowi nabycie umiejętności wskazanych w podstawie progra
mowej wychowania przedszkolnego w zakresie swobodnego zwracania się bezpośrednio do rozmówcy, poprawnego mówienia pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym; sześciolatek z łatwością powinien mówić płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji, uważnie słuchać, pytać o niezrozumiałe fakty i formułować dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach oraz w zrozumiały sposób mówić o swoich potrzebach i decyzjach; jeżeli sześciolatek nabędzie wyżej wymienione umiejętności i sprawności w zakresie rozwoju mowy bez problemów nawiąże znajomości z rówieśnikami, tym samym wzrośnie jego samoocena, poczucie niezależności, samodzielności i bezpieczeństwa;
• orientację w czasie i przestrzeni – sześciolatek powinien poprawnie wskazywać prawą i lewą stronę ciała i nazywać podstawowe jego części, nazywać położenie rzeczy względem siebie oraz używać następujących określeń: dół, góra, nad, pod, przed, za, wysoko, nisko; dziecko w tym wieku powinno wyznaczać kierunki
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 13
3.4.Strukturaprogramu
od osi własnego ciała: w przód, w tył, w dół, w górę, w prawo, w lewo, określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumieć polecenia typu: Narysuj kółko w lewym górnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki, te umiejętności pozwalają sześciolatkowi dobrze orientować się w otoczeniu i rozumieć wydawane polecenia; tym samym świat staje się dla niego przewidywalny, łatwiej mu wykonywać poszczególne zadania, a umiejętność odbioru mijającego czasu wyznaczonego konkretnymi wydarzeniami dnia daje poczucie bezpieczeństwa;
• rysowanie jako forma wyrażania swoich emocji i rozumienia świata – sześciolatek rysuje to, co obserwuje wokół siebie, co jest dla niego ważne; rysunek jest pomocny w zdiagnozowaniu płynności i dokładności ruchu ręki jako umiejętności niezbędnych w nauce pisania; rozwój zainteresowań i umiejętności plastycznych (dokładne wypełnianie konturu kolorami, czas skupienia podczas rysowania, sposób trzymania kredki i prawidłowe posługiwanie się nią, rozplanowanie/komponowanie rysunku na kartce, kierunek rysowania – od lewej do prawej i od góry do dołu, sprawność ręki) ułatwia dziecku sześcioletniemu opanowanie sztuki pisania w I klasie;
• spostrzeganie kształtów w zakresie wyodrębniania figury z tła, kierunku i dokładności kreślenia kółek, prawidłowego trzymania kredek oraz rozumienia i zapamiętywania poleceń, zauważania różnic i po-dobieństw między przedmiotami czy obrazkami, dorysowywania brakujących elementów oraz dostrze-gania szczegółów na ilustracji to cechy wskazujące na osiągnięcie gotowości do nauki czytania i pisania; sześciolatkowi dysponującemu umiejętnościami w wymienionych zakresach łatwiej będzie nauczyć się kształtu poszczególnych liter i cyfr, w tym także liter o podobnych kształtach (m – n, b – d) czy liter podobnie położonych w liniaturze (k – t, p – g), stworzenie całości z części (układanie klocków, puzzli, tworzenie wyrazu z liter);
• rozpoznawanie dźwięków obejmujące wrażliwość dźwiękową, czyli prawidłowe słyszenie, rozpoznawa-nie i naśladowanie dźwięków pochodzących z najbliższego otoczenia, odtwarzanie rytmu; te sprawności są niezbędne przy różnicowaniu wyrazów o podobnym brzmieniu (koc – kos) oraz przy odróżnianiu głosek; w zakresie rozpoznawania dźwięków sześciolatek powinien dzielić proste zdania na wyrazy, wyrazy na sylaby i głoski oraz nazywać głoski, które słyszy na początku i końcu słowa; rozwijanie tych umiejętności decyduje o opanowaniu czytania i pisania;
• myślenie – w zakresie planowania własnego działania w codziennych czynnościach oraz dostrzegania przyczyny i skutku zachodzących zdarzeń oraz dbania o swoje potrzeby; rozwój myślenia to podstawa poznawania i porządkowania świata, nadawania mu sensu oraz uczenia się właściwych zachowań w danych sytuacjach; myślenie na poziomie sześciolatka winno pozwalać dziecku na swobodne tworzenie pojęć nadrzędnych oraz zauważanie niedorzeczności w obrazkach i tekstach;
• rozwój uwagi i pamięci sześciolatka oznacza rozwój poznawczy – wyraża się w dłuższym skupieniu uwagi na jednym zadaniu i kończeniu rozpoczętej pracy, wykonywaniu różnych zadań wynikających nie tylko z jego potrzeb czy zainteresowań, ale także w formie spełniania poleceń; w tym zakresie sześciolatek wie, co oznaczają proste symbole i znaki (np. przejście dla pieszych), rozumie fakt, iż symbole ułatwiają funkcjonowanie w środowisku, potrafi opowiedzieć własnymi słowami o oglądanym obrazku, usłyszaną historyjkę, zapamiętuje dłuższe teksty wierszy i piosenek, rysuje na zadany temat, słucha czytanej bajki, wystukuje rytm na bębenku;
• liczenie – dziecko sześcioletnie powinno wykazać się umiejętnościami w zakresie liczenia, dodawania i odejmowania do 10, posługując się palcami czy liczmanami; potrafić przeliczać elementy zarówno ułożone w szeregu jak i zgrupowane, wiedzieć, że wynik liczenia jest taki sami niezależnie, czy liczymy od po czątku, czy od końca; sześciolatkowi nie powinno sprawiać problemów rozumienie znaczenia cyfr w tworzeniu liczby przedmiotów, określanie ich kolejności, posługiwanie się liczebnikami porządkowymi, porównywa nie liczebności zbiorów, pogrupowanie elementów ze względu na jedną czy dwie cechy (kształt, wielkość, kolor); te wymienione wyżej umiejętności są bardzo ważne dla poszerzenia i doskonalenia umiejętności matematycznych.
Rozwój procesów emocjonalno-społecznych jest niezbędnym elementem gotowości szkolnej sześciolatka. W zakresie tego rozwoju dziecko dobrze funkcjonujące ma poczucie bezpieczeństwa w grupie: • potrafi szybko odnajdywać się w grupie, adaptuje się w nowym otoczeniu,• liczy się z potrzebami kolegów,• przyjmuje komunikat kierowany do grupy jako adresowany do siebie,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.14
3.Charakterystykaprogramu
• jest wrażliwe na opinie nauczycieli i innych osób dorosłych,• słucha innych bez przerywania ich wypowiedzi.
Sześciolatek dobrze rozwinięty emocjonalnospołecznie panuje nad emocjami, utrzymuje ład i porządek wokół siebie, dba o własne rzeczy, chętnie wykonuje zadania, uczy się, jest wytrwały, systematyczny i obowiązkowy, prawidłowo reaguje na pozytywne lub negatywne uwagi, reaguje adekwatnie do sytuacji.
• Prawidłowe funkcjonowanie w grupie to istotny element rozwoju emocjonalnospołecznego. Przejawia się on w dbałości o zabawki, chętnym włączaniu i współdziałaniu w zabawach grupowych, odpowiedzialności za wykonanie działania, samodzielności, zarówno w działaniu, jak i podejmowaniu decyzji w wyznaczaniu sobie ról i zadań, wyrażaniu emocji i własnego zdania bez agresji i złości.
• Sześciolatek potrafi wyrazić emocje, opowiadając o nich, bez narzucania swojego zdania. Przejawia odporność emocjonalną, wyrażającą się w prawidłowym reagowaniu na przegraną. Tak przygotowane dziecko poradzi sobie na starcie w szkole.
• Stosowanie norm i zasad, rozpatrywane w kategorii dostosowania się do reguł szkolnych jest bardzo ważną umiejętnością. Wychowanek powinien poznać i zaakceptować ustalone zasady, stosować je także wtedy, kiedy nie jest obserwowany oraz zdawać sobie sprawę, jakie zachowania są akceptowane przez dorosłych.
Nauczyciel powinien skupiać się na następujących działaniach:• pomocy dziecku w kształtowaniu właściwych postaw wobec samego siebie, rówieśników i otaczającego
świata,• tworzeniu klimatu poszanowania godności i podmiotowości dziecka,• indywidualnym podejściu do każdego dziecka,• trosce o dobro dziecka w aspekcie wszechstronnego rozwoju,• prowadzeniu obserwacji i diagnozy pedagogicznej,• współpracy z rodzicami w procesie opiekuńczowychowawczodydaktycznym i organizacyjnym,• pracy według programu przyjętego przez przedszkole lub oddział przedszkolny w szkole.
Zadania rodziców to przede wszystkim:• towarzyszenie dziecku w procesie adaptacyjnym i w ciągu całego roku edukacji przedszkolnej,• rozwój umiejętności wychowawczych – udział w warsztatach, zebraniach, spotkaniach ze specjalistami,• współpraca z nauczycielami w celu wspierania osiągnięć rozwojowych dzieci i łagodzenia trudności,• czynne włączenie się w organizowanie wydarzeń i uroczystości,• prowadzenie obserwacji rozwoju dziecka i dzielenie się spostrzeżeniami z nauczycielami,• uczestniczenie w spotkaniach zespołów do spraw pomocy psychologicznopedagogicznej (w przypadku
wystąpienia takiej potrzeby).
3.5. Układ programu
Ta część programu pozwoli nauczycielowi i osobom pracującym na podstawie programu na odnalezienie treści wychowawczodydaktycznych realizowanych w ramach określonych obszarów podstawy programowej z przyporządkowaniem do konkretnego zakresu edukacji (rodzaj planu programu). Przygotowanie dziecka do obowiązku szkolnego odbywa się w wyniku zmian zachodzących w jego rozwoju. Rozwój dziecka w przedszkolu przebiega w trzech podstawowych sferach: emocjonalnospołecznej, poznawczej i fizycznej (w literaturze tematycznej sfera emocjonalnospołeczna bywa też traktowana rozdzielnie jako sfera społeczna i sfera emocjonalna), ujętych w niniejszym programie w obszary edukacji o takim samym zakresie (I kolumna tabeli). Jest to podział umowny, gdyż sfery rozwoju wzajemnie się przenikają i warunkują. Do poszczególnych obszarów zostały przyporządkowane kolejne obszary aktualnej podstawy programowej dla przedszkoli (II kolumna tabeli) oraz zakresy programowe, wskazujące kierunek pracy nauczyciela w celu nabycia konkretnych umiejętności przewidzianych w poszczególnych obszarach podstawy programowej (III kolumna tabeli). Taki układ programu może być szczególnie pomocny dla nauczyciela w czasie opracowywania planów miesięcznych czy też monitorowania rytmiczności realizacji zadań wytyczonych w podstawie programowej.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 15
3.5.Układprogramu
Obszary edukacji
Obszary podstawy programowej (Roz. MEN z dnia 27 sierpnia 2012 r.
w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz
kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz. U. z 30 sierpnia 2012 r.).
Zakresy programowe
Rozwój fizyczny
Obszar 2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych.Wdrażanie dzieci do utrzymywania ładu i porządku.
Wyrabianie umiejętności samoobsługowych w zakresie:• czynności higienicznych,• czynności samoobsługowych,• estetyki otoczenia (piękno jako wartość),• kultury osobistej.
Obszar 5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci.
Kształtowanie nawyku dbania o zdrowie i sprawność fizyczną:• aktywność ruchowa,• profilaktyka zdrowotna,• aktywny wypoczynek,• bezpieczne korzystanie z mediów,• podkreślanie roli zdrowego odżywiania się,• stwarzanie warunków do prawidłowego rozwoju narządów
zmysłów.
Obszar 6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych.
Kształtowanie nawyku dbania o bezpieczeństwo własne i innych:• przestrzeganie zakazów dotyczących bezpieczeństwa,• rozwijanie zainteresowań służących bezpieczeństwu.
Rozwój poznawczy
Obszar 3. Wspomaganie rozwoju mowy dzieci.
Wyrabianie umiejętności komunikatywnego wypowiadania się/porozumiewania:• zapoznanie z literaturą dziecięcą,• poprawność form gramatycznych, fleksyjnych i składnio wych,• prawidłowa wymowa,• wzbogacanie słownictwa,• formułowanie wypowiedzi tematycznych.Rozbudzanie zainteresowania książką:• zachęcanie do słuchania tekstu mówionego i czytanego,
do wypowiadania się na temat poznanego utworu,• recytowanie indywidualne i zespołowe różnych form
inscenizacji,• kształtowanie nawyku szanowania książki.
Obszar 14. Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.
Przygotowanie do czytania:• wyrabianie gotowości do czytania,• wprowadzenie elementów czytania.Przygotowanie do pisania:• rozwijanie sprawności psychomotorycznych,• kształtowanie i rozbudzanie procesów poznawczych,• koordynacja wzrokoworuchowa (ćwiczenia grafomotoryczne),• kształtowanie pozytywnych nastawień emocjonalnych,• pismo jako sposób komunikowania się,• percepcja wzrokowa,• znaki i symbole graficzne,• orientacja na kartce papieru.
Obszar 4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia.
Rozwijanie umiejętności wnioskowania:• wnioskowanie (przyczyna i skutek).Rozwijanie umiejętności klasyfikowania przedmiotów:• porównywanie, klasyfikowanie i segregowanie przedmiotów
i figur geometrycznych (według koloru, kształtu, przeznaczenia, itp.),
• stawianie pytań i hipotez,• analiza,• synteza.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.16
Rozwój poznawczy
Obszar 13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną.
Kształtowanie umiejętności liczenia:• liczenie, porównywanie,• intuicje geometryczne,• miara: stałość długości, pojemność, ciężar, czas,• rytmy i rytmiczna organizacja czasu,• rozwijanie umiejętności określania czasu,• orientacja w przestrzeni.
Obszar 11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń.
Przyroda nieożywiona:• zjawiska atmosferyczne i ich skutki,• określanie pogody,• charakterystyczne zmiany w zależności od pory roku,• działalność eksperymentalna,• kosmos.
Obszar 12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt.
Przyroda ożywiona:• nabywanie podstawowych wiadomości na temat życia zwie
rząt występujących w różnych ekosystemach,• różnorodność środowisk przyrodniczych,• kształtowanie nawyków ekologicznych.
Obszar 10. Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzeniezainteresowań technicznych.
Kształtowanie umiejętności konstrukcyjnych i technicznych:• zabawy konstrukcyjne,• organizowanie kącików technicznych,• zapoznanie z zawodami technicznymi i ich znaczeniem,• prowadzenie zabaw badawczych.
Rozwój emocjonalnospołeczny
Obszar 1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych.
Rozwijanie umiejętności zgodnego współżycia w grupie:• poczucie własnej wartości,• prawa dziecka,• rozwijanie zdolności i talentów,• zawieranie umów społecznych,• prezentowanie akceptowanych postaw społecznych,• panowanie nad emocjami,• adekwatne reagowanie do sytuacji,• prezentowanie swojego zdania.
Obszar 15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne.
Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne:• rodzina – aktywne uczestnictwo w życiu rodzinnym, tradycje
rodzinne, uroczystości,• dziecko jako członek rodziny,• najbliższe otoczenie jako mała ojczyzna,• budzenie zainteresowania miejscem, w którym mieszka,• nabywanie poczucia przynależności narodowej,• poznanie położenia geograficznego Polski na mapie,• poznanie symboli narodowych,• Europa i świat,• ojczyzna – tożsamość narodowa.
Obszar 7. Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem.
Wychowanie przez sztukę:• zapoznanie z teatrem,• zabawa w teatr, • dziecko aktorem i widzem.
Obszar 8. Wychowanie przez sztukę – muzyka i śpiew, pląsy i taniec.
Wychowanie przez muzykę:• uwrażliwianie dzieci na walory artystyczne muzyki,• doskonalenie słuchania i śpiewania piosenek,• rozwijanie różnorodnych form ekspresji/zabawy rytmiczne,• rozwijanie umiejętności ilustrowania muzyki/tańca,• zapoznanie z wybranymi instrumentami muzycznymi,• zabawy w kąciku muzycznym.
Obszar 9. Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne.
Wychowanie przez plastykę:• kontakt ze sztuką (dzieła sztuki i ich twórcy),• aktywność plastyczna,• aktywność konstrukcyjna (formy przestrzenne).
3.Charakterystykaprogramu
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 17
4. Treści programowe
Prezentowany niżej materiał jest uszczegółowieniem wcześniejszej koncepcji programu. Tabela została rozbudowana o dwie kolejne kolumny – strategie, czyli sposoby realizacji wskazanych zakresów programowych (IV kolumna) oraz przewidywane efekty kształcenia (V kolumna).
W IV kolumnie zostały wskazane działania (strategie osiągania celów), proponowane w toku świadomego procesu wychowawczodydaktycznego, umożliwiające nabycie konkretnych umiejętności przez dzieci sześcioletnie (zgodnie z językiem aktualnej podstawy programowej). Przewidywane efekty są uszczegółowieniem zapisów zawartych w poszczególnych obszarach podstawy programowej w postaci umiejętności. Obszary dotyczące kształtowania umiejętności potrzebnych do czytania i pisania zostały rozpisane w porównaniu z przewidywanymi umiejętnoś ciami dziecka pięcioletniego i sześcioletniego, co w założeniu ma pomóc nauczycielowi w dostosowaniu w tych ważnych zakresach działań edukacyjnych odpowiadających potrzebom dziecka sześcioletniego. Ponadto ma ułatwić zdiagnozowanie umiejętności dziecka (I diagnoza planowana w październiku).
Program tworzy czytelny obraz kolejno podejmowanych działań wychowawczodydaktycznych. Dostarcza pełnej wiedzy na temat rozwoju i potrzeb rozwojowych dziecka sześcioletniego. Zakłada, że tempo rozwoju jest indywidualne dla każdego dziecka i wymaga odpowiedniego dostosowania oddziaływań edukacyjnych. Nauczyciel wyposażony w taką wiedzę może świadomie organizować sprzyjające środowisko wychowawcze, tworząc korzystne relacje, wspierając jednocześnie rozwój dzieci (ze szczególnym uwzględnieniem zakresów wymagających wsparcia).
Program sprzyja rozwijaniu mocnych stron dziecka, wspieraniu wychowanka w pokonywaniu trudności edukacyjnych w wyniku indywidualizowania procesu nauczania. Realizację materiału programowego umożliwia integracja treści poszczególnych obszarów.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.18
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
fizyc
zny
2. K
szta
łtow
anie
czyn
nośc
i sa
moo
bsłu
gow
ych,
naw
yków
hi
gien
iczny
ch i
kultu
raln
ych.
Wdr
ażan
ie dz
ieci d
o ut
rzym
ywan
ia
ładu
i po
rząd
ku.
Dzi
ecko
koń
cząc
e prz
edsz
kole
i r
ozpo
czyn
ając
e nau
kę w
szko
le
pods
taw
owej
:1)
um
ie p
opra
wni
e um
yć si
ę i w
ytrz
eć o
raz u
myć
zęby
;2)
wła
ściw
ie za
chow
uje s
ię p
rzy
stole
pod
czas
pos
iłków
, nak
ryw
a do
stoł
u i s
przą
ta p
o so
bie;
3) sa
mod
ziel
nie k
orzy
sta z
toal
ety;
4) sa
mod
ziel
nie u
bier
a się
i r
ozbi
era,
dba o
oso
biste
rzec
zy
i nie
nar
aża i
ch n
a zgu
bien
ie lu
b kr
adzi
eż;
5) u
trzy
muj
e por
ząde
k w
swoi
m
otoc
zeni
u.
Wyr
abia
nie u
mie
jętn
ości
sa
moo
bsłu
gow
ych
w
zakr
esie
:•
czyn
nośc
i hig
ieni
czny
ch,
•cz
ynno
ści s
amoo
bsłu
go
wyc
h,•
este
tyki
oto
czen
ia (p
ięk
no ja
ko w
arto
ść),
•ku
ltury
oso
biste
j.
Sam
odzie
lne z
azna
czan
ie sw
ojej
obec
nośc
i na l
iście
grup
owe
j, ozn
acza
nie d
nia,
tygo
dnia
, wsk
azan
ie m
iesią
ca i
pory
ro
ku sw
oich
uro
dzin
(ele
men
ty p
lanu
dal
tońs
kieg
o).
Pom
agan
ie d
oros
łym
w cz
ynno
ścia
ch p
orzą
dkow
ych
(pra
wid
łow
e nak
ryw
anie
do
stołu
, prz
ysuw
anie
krz
eseł
ek
do st
ołu,
peł
nien
ie d
yżur
ów w
sali,
oce
na p
ełni
enia
dy
żuró
w, p
omag
anie
prz
y ut
rzym
aniu
por
ządk
u w
sali
i w
łazi
ence
, odk
łada
nie s
woi
ch rz
eczy
i pr
ac n
a ust
alon
e m
iejsc
e).
Zaan
gażo
wan
ie w
urz
ądza
nie s
ali z
ajęć
(wyk
onyw
anie
te
mat
yczn
ych
prac
pla
stycz
nych
, obm
yśla
nie k
once
pcji
doty
cząc
ych
wys
troju
, ucz
estn
ictw
o w
zago
spod
arow
yw
aniu
kąc
ików
zain
tere
sow
ań, d
bani
e o p
orzą
dek
w sw
ojej
sz
afce
/na p
ółce
, sza
now
anie
zaba
wek
i po
moc
y, za
chęc
anie
ro
dzic
ów d
o de
koro
wan
ia sa
li, zb
iera
nia e
kspo
nató
w),
ocen
a peł
nien
ia d
yżur
ów.
Akt
ywne
obs
erw
owan
ie o
tacz
ając
ego
świa
ta i
uwra
żliw
ie
nie n
a jeg
o pi
ękno
.
Uw
zglę
dnia
nie i
ndyw
idua
lnyc
h up
odob
ań w
oce
nian
iu
rzec
zyw
istoś
ci ze
wsk
azan
iem
funk
cjon
owan
ia su
biek
tyw
ne
go p
oczu
cia „
brzy
doty
”.
Akt
ywne
ucz
estn
icze
nie w
prz
ygot
owan
iach
do
wsp
ólny
ch
zaba
w i
zaję
ć (ro
zkła
dani
e pom
ocy
i ksią
żek,
mat
eria
łów
pl
asty
czny
ch, u
staw
iani
e sto
lików
i kr
zese
ł, itp
.).
Sam
odzi
elne
wkł
adan
ie i
zdej
mow
anie
ubr
ań o
raz b
utów
, sa
mod
ziel
ne k
orzy
stan
ie z
toal
ety,
oczy
szcz
anie
but
ów
i ubr
ań z
pias
ku i
śnie
gu, d
bani
e o
schl
udny
wyg
ląd,
ro
zum
ieni
e, że
nie
któr
e pr
zedm
ioty
hig
ieni
czne
prz
ezna
cz
one
są d
o in
dyw
idua
lneg
o uż
ywan
ia.
Dzi
ecko
: −po
trafi
zazn
aczy
ć sw
oją o
becn
ość
na li
ście
gru
pow
ej, r
ozpo
znaj
e m
iesi
ąc, k
olor
i po
rę ro
ku,
w k
tóre
j prz
ypad
ają
jego
ro
dzin
y, (w
edłu
g ko
ncep
cji
plan
u da
ltońs
kieg
o) −zn
a ko
lor d
nia
tygo
dnia
i p
otra
fi oz
nacz
yć b
ieżą
cy
dzie
ń na
suw
aku,
−po
strz
ega
pięk
no ja
ko w
arto
ść,
−po
trafi
ocz
yści
ć ubr
anie
z pi
asku
i ś
nieg
u, −je
st sa
mod
ziel
ne w
ubi
eran
iu
i roz
bier
aniu
się
(szn
uruj
e bu
ty, w
iąże
kok
ardk
ę, z
asuw
a su
wak
), −zn
a sw
ój zn
acze
k ro
zpoz
naw
czy
i mie
jsce
w sz
atni
, −um
ie sa
mod
ziel
nie
skor
zyst
ać
z to
alet
y, −pr
awid
łow
o m
yje
zęby
, myj
e
i wyc
iera
się,
−uc
zest
nicz
y w
czy
nnoś
ciac
h po
rząd
kow
ych
prow
adzo
nych
pr
zez
doro
słyc
h, −po
mag
a pr
zy w
ykon
ywan
iu
czyn
nośc
i prz
ygot
owaw
czyc
h do
zaj
ęć i
zaba
w, −po
mag
a w
zag
ospo
daro
wan
iu
sali,
−tr
oszc
zy si
ę o es
tety
czny
wyg
ląd
sali,
−db
a o
zaba
wki
i pr
zedm
ioty
w
sali,
4.Treściprogramowe
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 19
Rozw
ój
fizyc
zny
Dba
nie o
cudz
ą wła
snoś
ć ora
z roz
umie
nie k
onie
czno
ści
zwra
cani
a wła
ścic
ielo
wi z
nale
zion
ych
lub
poży
czon
ych
rzec
zy.
Wła
ściw
a pos
taw
a prz
y sto
le zw
iąza
na z
odpo
wie
dnim
za
chow
anie
m si
ę (pr
awid
łow
e sie
dzen
ie, p
osłu
giw
anie
się
sztu
ćcam
i i se
rwet
ką, k
ultu
raln
e zac
how
anie
).
−je
st w
rażl
iwe
na sw
ój w
yglą
d,
−w
ie, j
ak n
ależ
y za
chow
ać si
ę pr
zy st
ole,
prz
estr
zega
zas
ad
savo
ir–vi
vre’u
, −ob
iekt
ywni
e oc
enia
swoj
e po
stęp
y, −po
konu
je tr
udno
ści,
−pr
zest
rzeg
a za
sad.
5. W
ycho
wan
ie zd
row
otne
i k
szta
łtow
anie
spra
wno
ści fi
zycz
nej
dziec
i.D
ziec
ko k
ończ
ące p
rzed
szko
le
i roz
pocz
ynaj
ące n
aukę
w sz
kole
po
dsta
wow
ej:
1) d
ba o
swoj
e zdr
owie
, zac
zyna
or
ient
ować
się w
zasa
dach
zd
row
ego
żyw
ieni
a;2)
dos
trze
ga zw
iąze
k m
iędz
y ch
orob
ą, a
lecz
enie
m,
podd
aje s
ię le
czen
iu, n
p. w
ie,
że p
rzyj
mow
anie
leka
rstw
i z
astr
zyki
są k
onie
czne
;3)
jest
spra
wne
fizy
czni
e lub
jest
sp
raw
ne w
mia
rę sw
oich
m
ożliw
ości
, jeż
eli j
est d
ziec
kiem
m
niej
spra
wny
m ru
chow
o;4)
ucz
estn
iczy
w za
jęci
ach
ruch
owyc
h, w
zaba
wac
h i g
rach
w
ogr
odzi
e prz
edsz
koln
ym,
w p
arku
, na b
oisk
u, w
sali
gim
nasty
czne
j.
Ksz
tałto
wan
ie n
awyk
u db
ania
o zd
row
ie
i spr
awno
ść fi
zycz
ną:
•ak
tyw
ność
ruch
owa,
•pr
ofila
ktyk
a zd
row
otna
,•
akty
wny
wyp
oczy
nek,
•be
zpie
czne
kor
zyst
anie
z
med
iów,
•po
dkre
ślani
e ro
li zd
ro
weg
o od
żyw
iani
a si
ę,•
stw
arza
nie
war
unkó
w
do p
raw
idło
weg
o ro
zwoj
u na
rząd
ów
zmys
łów.
Nab
ywan
ie u
mie
jętn
ości
pra
wid
łow
ego
myc
ia rą
k.
Rozu
mie
nie p
otrz
eby
myc
ia rą
k pr
zed
posił
kam
i i p
o w
yjśc
iu z
toal
ety.
Praw
idło
we p
osłu
giw
anie
się g
rzeb
ieni
em, c
huste
czką
do
nos
a, sz
czot
eczk
ą do
zębó
w.
Dba
łość
o cz
ysto
ść u
szu,
szyi
, paz
nokc
i, no
sa.
Ksz
tałto
wan
ie n
awyk
u gr
yzie
nia i
dok
ładn
ego
prze
żuw
ani
a pok
arm
ów.
Zach
ęcan
ie d
o sp
ożyw
ania
zdro
wyc
h pr
oduk
tów
(cie
mne
go
piec
zyw
a, w
arzy
w, o
woc
ów, m
leka i
jego
prz
etw
orów
), zn
ajom
ość z
asad
zdro
weg
o od
żyw
iani
a się
).
Rozu
mie
nie u
mia
ru w
jedz
eniu
słod
yczy
.
Rozu
mie
nie i
stos
owan
ie za
sad
regu
larn
ego
spoż
ywan
ia
posił
ków.
Zwra
cani
e uw
agi n
a moż
liwoś
ć zar
ażen
ia si
ę cho
robą
.
Zapo
znan
ie ze
spos
obam
i prz
eciw
dzia
łani
a zar
ażen
iu si
ę ch
orob
ą (za
słani
anie
ust
w cz
asie
kas
zlu i
nosa
w cz
asie
ki
chan
ia, n
ieko
rzys
tani
e z ty
ch sa
myc
h na
czyń
).
Uśw
iado
mie
nie p
otrz
eby
kont
rolo
wan
ia i
lecz
enia
zębó
w
(sys
tem
atyc
znie
raz n
a pół
roku
).
Wyj
aśni
enie
pot
rzeb
y sto
sow
ania
szcz
epie
ń.
Zwró
ceni
e uw
agi n
a pot
rzeb
ę wyk
onyw
ania
zalec
eń le
karz
a.
Zain
tere
sow
anie
pra
cą le
karz
a, ap
teka
rza,
stom
atol
oga.
Okr
eślan
ie ro
li i f
unkc
ji po
szcz
egól
nych
nar
ządó
w zm
ysłó
w.
Dzi
ecko
: −db
a o
zdro
wie
swoj
e i i
nnyc
h, −tr
oszc
zy si
ę o
higi
enę
narz
ądó
w z
mys
łów
i ro
zum
ie ic
h zn
acze
nie,
−db
a o
swój
wyg
ląd,
−se
lekc
jonu
je in
form
acje
do c
ie ra
ją
ce z
a po
śred
nict
wem
me
diów
, −zn
a za
groż
enia
pły
nące
z si
eci,
−w
ybie
ra w
arto
ścio
we
prog
ram
y te
lew
izyj
ne,
−db
a o
ład
i por
ząde
k w
swoi
m
otoc
zeni
u, −w
ierz
y w
e w
łasn
e m
ożliw
ości
, −je
st sa
mod
ziel
ne w
kor
zyst
aniu
z
toal
ety,
przy
boró
w to
alet
ow
ych,
sam
odzi
elni
e ub
iera
się
i myj
e, −db
a o
higi
enę
osob
istą,
−zn
a za
sady
zdr
oweg
o od
żyw
ia
nia,
−w
ie o
kon
iecz
nośc
i prz
ebyw
ania
na
świe
żym
pow
ietr
zu,
−w
ie, j
ak p
rzec
iwdz
iała
ć ch
oro
bom
, −je
st sp
raw
ne ru
chow
o, −po
znaj
e pi
ękno
jako
war
tość
.
4.Treściprogramowe
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.20
4.Treściprogramowe
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
fizyc
zny
Rozu
mie
nie p
otrz
eby
higi
eny
narz
ądów
zmys
łów
(uni
ka
nie d
otyk
ania
ocz
u rę
kam
i, un
ikan
ie n
adw
yręż
ania
gło
su,
unik
anie
hał
asu,
nie
korz
ysta
nie z
e słu
chaw
ek, z
apew
nien
ie
wła
ściw
ego
ośw
ietle
nia,
ucze
stni
czen
ie w
cich
ej za
baw
ie,
sprz
ątan
ie p
o za
baw
ie, p
raw
idło
we o
ddyc
hani
e).
Łago
dzen
ie zb
yt g
wał
tow
nych
zach
owań
.
Przy
zwyc
zaja
nie d
o pr
zeby
wan
ia w
wyw
ietr
zony
ch
pom
iesz
czen
iach
.
Zach
ęcan
ie d
o cz
ynne
go u
dzia
łu w
zaba
wac
h ru
chow
ych.
Wdr
ażan
ie do
codz
ienne
go p
rzeb
ywan
ia n
a św
ieży
m p
o
wiet
rzu
z zac
how
aniem
pro
porc
ji za
gosp
odar
owan
ia cz
asu.
Uśw
iada
mia
nie z
nacz
enia
upr
awia
nia r
óżny
ch fo
rm
spor
tu i
ruch
u.
Wdr
ażan
ie d
o pr
zest
rzeg
ania
zasa
d ub
iera
nia s
ię st
osow
nie
do p
ory
roku
i te
mpe
ratu
ry.
Prze
kony
wan
ie d
o w
łaśc
iweg
o ko
rzys
tani
a z m
edió
w,
wyr
abia
nia p
osta
wy
kryt
yczn
ej w
obec
med
iów
(jak
o źr
ódła
po
szuk
iwan
ia w
iedz
y).
6. W
draż
anie
dziec
i do
dbał
ości
o
bezp
iecze
ństw
o wł
asne
oraz
inny
ch.
Dzi
ecko
koń
cząc
e prz
edsz
kole
i r
ozpo
czyn
ając
e nau
kę w
szko
le
pods
taw
owej
:1)
wie
, jak
trze
ba za
chow
ać si
ę w
sytu
acji
zagr
ożen
ia i
gdzi
e m
ożna
otr
zym
ać p
omoc
, um
ie
o ni
ą pop
rosić
;
Ksz
tałto
wan
ie n
awyk
u db
ania
o b
ezpi
ecze
ństw
o w
łasn
e i in
nych
:•
prze
strz
egan
ie z
akaz
ów
doty
cząc
ych
bezp
ie
czeń
stw
a,•
rozw
ijani
e za
inte
reso
w
ań sł
użąc
ych
bezp
ie
czeń
stw
u.
Ost
rożn
e por
usza
nie s
ię p
o sa
li i p
o te
reni
e szk
oły/
prze
dszk
ola.
Nie
odda
lani
e się
z te
renu
bez
wie
dzy
doro
słych
.
Prze
strz
egan
ie u
stal
onyc
h za
sad
korz
ysta
nia z
toal
ety.
Zgod
ne z
prze
znac
zeni
em u
żyw
anie
zaba
wek
i na
rzęd
zi.
Ostr
ożno
ść w
bra
niu
do rą
k rz
eczy
niez
nany
ch, z
nalez
iony
ch.
Znajo
moś
ć zas
ad za
chow
ania
się p
odcz
as w
spól
nych
zaba
w.
Resp
ekto
wan
ie u
wag
i za
lece
ń na
uczy
ciel
a.
Dzi
ecko
: −zn
a po
mie
szcz
enia
szko
ły/
prze
dszk
ola,
−ni
e od
chod
zi sa
mow
olni
e od
gr
upy,
−ki
eruj
e się
prz
yjęt
ymi z
asad
ami,
−zg
odni
e w
spół
dzia
ła w
gru
pie,
−w
pra
wid
łow
y sp
osób
kor
zyst
a z
zaba
wek
i na
rzęd
zi,
−pr
zest
rzeg
a za
sad
bezp
iecz
eń
stw
a,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 21
4.Treściprogramowe
Rozw
ój
fizyc
zny
2) o
rient
uje s
ię w
bez
piec
znym
po
rusz
aniu
się p
o dr
ogac
h
i kor
zyst
aniu
ze śr
odkó
w
tran
spor
tu;
3) zn
a zag
roże
nia p
łyną
ce ze
świa
ta
ludz
i, ro
ślin
oraz
zwie
rząt
i un
ika
ich;
4) w
ie, ż
e nie
moż
e sam
odzi
elni
e za
żyw
ać le
kars
tw i
stoso
wać
śr
odkó
w ch
emic
znyc
h (n
p. śr
odkó
w cz
ysto
ści);
5) p
róbu
je sa
mod
ziel
nie i
bez
piec
zni
e org
aniz
ować
sobi
e cza
s w
olny
w p
rzed
szko
lu i
w d
omu;
m
a roz
ezna
nie,
gdzi
e moż
na si
ę be
zpie
czni
e baw
ić, a
gdz
ie n
ie.
Znaj
omoś
ć zas
ad k
orzy
stan
ia z
urzą
dzeń
elek
tryc
znyc
h,
środ
ków
chem
iczn
ych.
Prze
strz
egan
ie u
stal
onyc
h za
sad
bezp
iecz
eństw
a pod
czas
za
baw
(zab
aw n
a śni
egu
i lod
zie,
w w
odzi
e, pr
zeby
wan
ia
na p
owie
trzu
w cz
asie
bur
zy, z
acho
wan
ia o
stro
żnoś
ci
wob
ec n
iezn
anyc
h ro
ślin
i zw
ierz
ąt).
Prze
strz
egan
ie za
kazó
w za
baw
zapa
łkam
i, w
mie
jscac
h ni
edoz
wolo
nych
(np.
w p
obliż
u jez
dni),
zryw
ania
niez
nany
ch
rośli
n, za
czep
iani
a, do
tyka
nia n
iezn
ajom
ych
zwie
rząt
po
dcza
s spa
ceró
w.
Znaj
omoś
ć num
erów
tele
fonó
w al
arm
owyc
h.
Szyb
kie r
eago
wan
ie n
a syt
uacj
ę zag
roże
nia.
Znaj
omoś
ć zas
ad o
chro
ny p
rzec
iwpo
żaro
wej
.
Um
iejęt
ność
zwró
ceni
a się
o po
moc
w sy
tuac
jach
zagr
ożen
ia.
Zach
owan
ie o
stro
żnoś
ci w
kon
takc
ie z
obcą
, nie
znaj
omą
osob
ą, ni
eprz
yjm
owan
ie ża
dnyc
h rz
eczy
, sło
dycz
y.
Bezp
iecz
ne za
chow
anie
się w
lesie
, par
ku, n
a łąc
e, w
obec
ni
ezna
nych
rośli
n i z
wie
rząt
.
Prze
strz
egan
ie w
spól
nie u
stal
oneg
o re
gula
min
u w
yjść
i w
ycie
czek
.
Znajo
moś
ć zad
ań p
olic
jant
a, str
aży
mie
jskie
j – u
mie
jętn
ość
zwra
cani
a się
o p
omoc
(zna
jom
ość s
woj
ego
adre
su
zam
iesz
kani
a, po
dani
a im
ieni
a i n
azw
iska)
.
Bezp
iecz
ne p
rzec
hodz
enie
prz
ez u
licę i
por
usza
nie s
ię
po d
rodz
e.
Prze
strz
egan
ie za
sady
wyc
hodz
enia
na u
licę t
ylko
pod
op
ieką
oso
by d
oros
łej.
Znaj
omoś
ć pod
staw
owyc
h zn
aków
dro
gow
ych.
Rozp
ozna
wan
ie i
nazy
wan
ie ró
żnyc
h śr
odkó
w
tran
spor
tu.
Rozp
ozna
wan
ie d
źwię
ków
i od
głos
ów d
ocho
dząc
ych
z u
licy.
−ro
zum
ie p
otrz
ebę p
rzes
trze
gani
a za
sad
bezp
iecz
eństw
a w cz
asie
po
bytu
w p
obliż
u je
zdni
, −w
łaśc
iwie
zach
owuj
e się
na p
lacu
za
baw
ora
z w
cza
sie
spac
erów
i w
ycie
czek
, −w
pra
wid
łow
y sp
osób
kor
zyst
a z
urzą
dzeń
ele
ktry
czny
ch,
−sz
anuj
e ro
śliny
i zw
ierz
ęta,
−je
st z
aang
ażow
ane
w z
doby
wa
nie
now
ych
dośw
iadc
zeń.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.22
4.Treściprogramowe
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
pozn
awcz
y
3. W
spom
agan
ie ro
zwoj
u m
owy
dziec
i.D
ziec
ko k
ończ
ące p
rzed
szko
le
i roz
pocz
ynaj
ące n
aukę
w sz
kole
po
dsta
wow
ej:
1) zw
raca
się b
ezpo
śred
nio
do
roz m
ówcy
, sta
ra si
ę mów
ić
popr
awni
e pod
wzg
lęde
m
arty
kula
cyjn
ym, g
ram
atyc
znym
, fle
ksyj
nym
i sk
ładn
iow
ym;
2) m
ówi p
łynn
ie, n
iezb
yt g
łośn
o,
dosto
sowu
jąc to
n gł
osu
do sy
tuac
ji;3)
uw
ażni
e słu
cha,
pyta
o n
iezr
ozu
mia
łe fa
kty
i for
muł
uje d
łużs
ze
wyp
owie
dzi o
waż
nych
spra
wac
h;4)
w zr
ozum
iały
spos
ób m
ówi
o sw
oich
pot
rzeb
ach
i dec
yzja
ch.
Wyr
abia
nie u
mie
jętn
ości
ko
mun
ikat
ywne
go
wyp
owia
dani
a się
/po
rozu
mie
wan
ia:
•lit
erat
ura
dzie
cięc
a,•
popr
awno
ść fo
rm
gram
atyc
znyc
h, fl
eksy
jny
ch i
skła
dnio
wyc
h,•
praw
idło
wa
wym
owa,
•w
zbog
acan
ie sł
owni
ctw
a,•
form
ułow
anie
wyp
ow
iedz
i tem
atyc
znyc
h.Ro
zbud
zani
e zai
nter
esow
ani
a ksią
żką:
•za
chęc
anie
do
słuc
ha
nia
teks
tu m
ówio
nego
i c
zyta
nego
, do
wyp
ow
iada
nia
się
na te
mat
po
znan
ego
utw
oru,
•
recy
tow
anie
indy
wid
ual
ne i
zesp
ołow
e ró
żny
ch fo
rm in
scen
izac
ji,•
kszt
ałto
wan
ie n
awyk
u sz
anow
ania
ksi
ążki
.
Stw
arza
nie s
ytua
cji z
achę
cają
cych
do
wyp
owia
dani
a się
.
Wzb
ogac
anie
słow
nika
dzi
ecka
w m
iarę
nab
ywan
ia
dośw
iadc
zeń
i zdo
byw
ania
wie
dzy.
Wyr
abia
nie u
mie
jętn
ości
pop
raw
nego
form
ułow
ania
w
ypow
iedz
i i st
osow
ania
pop
raw
nych
form
flek
syjn
ych,
pr
awid
łow
a bud
owa z
dań,
stos
owan
ie ró
wno
waż
nikó
w
zdań
, pos
ługi
wan
ie si
ę spó
jnik
ami,
przy
imka
mi,
przy
słów
ka
mi,
zaim
kam
i, fo
rmuł
owan
ie w
ypow
iedz
i w cz
asie
pr
zesz
łym
i pr
zysz
łym
.
Zaba
wy a
rtyk
ulac
yjne
, odd
echo
we,
fona
cyjn
e, gr
amat
yczn
e, słu
chow
e.
Zaba
wy
ze sł
owni
kiem
obr
azko
wo
wyr
azow
ym.
Zaję
cia w
kąc
iku
ksią
żki.
Nau
ka w
iers
zy i
pios
enek
.
Opo
wia
dani
a ruc
how
e.
Wyk
onyw
anie
pra
c pla
stycz
nok
onst
rukc
yjny
ch w
spom
aga
jący
ch ro
zwój
mow
y.
Pozn
anie
poz
awer
baln
ego
spos
obu
kom
unik
owan
ia si
ę (g
este
m, p
osta
wą c
iała
, mim
iką)
.
Dzi
ecko
sześ
ciol
etni
e: −do
skon
ali s
praw
ność
nar
zą
dów
art
ykul
acyj
nych
w to
ku
różn
orod
nych
zab
aw,
−st
ara s
ię re
gulo
wać
swój
odd
ech,
−ro
zpoz
naje
i na
zyw
a dź
wię
ki,
−od
twar
za st
rukt
ury
dźw
ięko
we,
−ro
zpoz
naje
mel
odie
zna
nych
pi
osen
ek,
−ch
ętni
e uc
zest
nicz
y w
rozm
ow
ach,
−sw
obod
nie
wyp
owia
da si
ę
na ró
żne
tem
aty,
−po
trafi
zad
ać p
ytan
ie,
−om
awia
ilus
trac
je, o
braz
ki,
−po
praw
nie
nazy
wa
obse
rwo
wan
e rz
eczy
i zj
awisk
a, −sł
ucha
teks
tów
lite
rack
ich
i c
hętn
ie w
ypow
iada
się
na ic
h te
mat
, −po
znaj
e sł
owa
zwią
zane
z
okre
śloną
tem
atyk
ą, −po
trafi
pro
wad
zić
dial
og,
−po
sług
uje
się m
ową
pow
iąza
ną,
kont
ekst
ową,
−ak
tyw
nie
ucze
stni
czy
w z
aba
wac
h sł
owny
ch,
−pr
awid
łow
o w
ypow
iada
po
szcz
egól
ne g
łosk
i, −na
zyw
a sw
oje
stan
y uc
zuci
owe,
−po
daje
char
akte
ryst
yczn
e ce
chy
rzec
zy i
zjaw
isk,
−po
znaj
e ro
lę p
ozaw
erba
lneg
o ko
mun
ikow
ania
się,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 23
4.Treściprogramowe
Rozw
ój
pozn
awcz
y
−pr
ojek
tuje
na
całe
j pła
szcz
yźni
e ka
rtki
pra
ce w
edłu
g w
zoru
jak
i wła
snej
inw
encj
i, −op
owia
da tr
eść
swoi
ch ry
sun
ków,
twor
ząc
rozb
udow
ane
wyp
owie
dzi,
−z
łatw
ości
ą dz
ieli
się
posi
adan
ą w
iedz
ą, −po
trafi
z u
kład
u w
arg
odcz
ytać
w
ypow
iada
ne b
ez g
łosu
słow
a,
głos
ki,
−in
tere
suje
się
ksią
żką,
−dz
ieli
zdan
ia n
a w
yraz
y, a
wy
razy
na
syla
by,
−w
yodr
ębni
a gł
oski
w sł
owie
(w
nag
łosi
e, w
ygło
sie)
, −po
trafi
dok
onyw
ać sy
ntez
y
i ana
lizy
słow
a, w
tym
z u
trud
ni
enia
mi (
elem
enty
glo
ttody
da
ktyk
i).
14. K
szta
łtowa
nie g
otow
ości
do n
auki
cz
ytan
ia i
pisa
nia.
Dzi
ecko
koń
cząc
e prz
edsz
kole
i r
oz po
czyn
ając
e nau
kę w
szko
le
pods
taw
owej
:1)
pot
rafi
okre
ślić k
ieru
nki o
raz
mie
jsca n
a kar
tce p
apie
ru,
rozu
mie
pol
ecen
ia ty
pu:
Nar
ysuj
kół
ko w
lew
ym gó
rnym
ro
gu k
artk
i, na
rysu
j szla
czek
, za
czyn
ając
od
lewej
stron
y kar
tki;
2) p
otra
fi uw
ażni
e pat
rzeć
(o
rgan
izuje
pole
spos
trzeż
enio
we),
aby
rozp
ozna
ć i za
pam
ięta
ć to,
co
jest
prze
dsta
wio
ne n
a ob
razk
ach;
3) d
yspo
nuje
spra
wno
ścią
rąk
oraz
ko
ordy
nacj
ą wzr
okow
oru
chow
ą po
trze
bną d
o ry
sow
ania
, w
ycin
ania
i na
uki p
isani
a;
Przy
goto
wan
ie d
o cz
ytan
ia:
•w
yrab
iani
e go
tow
ości
do
czy
tani
a,•
wpr
owad
zeni
e el
emen
tó
w c
zyta
nia.
Przy
goto
wan
ie d
o pi
sani
a:•
rozw
ijani
e sp
raw
nośc
i ps
ycho
mot
oryc
znyc
h,•
kszt
ałto
wan
ie i
rozb
udza
ni
e pr
oces
ów p
ozna
w
czyc
h,•
koor
dyna
cja w
zrok
owo
r
ucho
wa
(ćw.
gra
fom
oto
rycz
ne),
•ks
ztał
tow
anie
poz
ytyw
ny
ch n
asta
wie
ń em
ocjo
na
lnyc
h,•
pism
o ja
ko sp
osób
ko
mun
ikow
ania
się,
•pe
rcep
cja
wzr
okow
a,
Rozw
ijani
e słu
chu
w ty
m p
ozna
wan
ie i
różn
icow
anie
dź
wię
ków
z ot
ocze
nia.
Popr
awne
wym
awia
nie g
łose
k, sy
lab,
gru
p sp
ółgł
osko
wyc
h.
Dok
onyw
anie
synt
ezy
i ana
lizy
słów.
Nau
ka w
ybrz
mie
wan
ia g
łose
k be
z elem
entó
w w
okal
iczny
ch.
Odc
zyty
wan
ie g
łose
k z u
kład
u w
arg.
Odc
zyty
wan
ie sł
ów z
ukła
du w
arg.
Dos
kona
leni
e um
ieję
tnoś
ci w
yraz
isteg
o m
ówie
nia
(reg
ulow
anie
odd
echu
, sto
sow
anie
pau
z, w
ybrz
mie
wan
ie
wsz
ystk
ich
głos
ek).
Synt
eza i
anal
iza d
źwię
kow
a wyr
azów
o p
roste
j bud
owie
fo
nety
czne
j (gł
oski
w n
agło
sie, w
ygło
sie i
śród
głos
ie).
Zazn
ajom
ieni
e z is
totą
sym
bolu
gra
ficzn
ego.
Wpr
owad
zeni
e zap
isu g
rafic
zneg
o w
ybra
nych
treś
ci.
Dzi
ecko
: −uk
łada
kró
tkie
zda
nia,
−dz
ieli
zdan
ia n
a w
yraz
y, −sk
łada
syla
by w
słow
o, −dz
ieli
słow
a na
syla
by,
−sk
łada
syla
by w
wyr
az,
−dz
ieli
wyr
azy
na sy
laby
, −w
yodr
ębni
a gł
oski
w p
rost
ych
słow
ach,
−ok
reśla
mie
jsce
na k
artc
e pa
pier
u, ry
suje
wg
pole
ceni
a na
uczy
ciel
a, −ro
zum
ie sy
mbo
liczn
y za
pis
info
rmac
ji (s
ymbo
le w
gra
ch
plan
szow
ych,
zna
ki d
rogo
we,
oz
nacz
enia
inst
ytuc
ji pu
blic
zny
ch).
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.24
4.Treściprogramowe
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
pozn
awcz
y
4) in
tere
suje
się cz
ytan
iem i p
isani
em;
jest
goto
we d
o na
uki c
zyta
nia
i pisa
nia;
5) sł
ucha
opo
wia
dań,
baś
ni
i roz
maw
ia o
nic
h; in
tere
suje
się
ksią
żkam
i;6)
ukł
ada k
rótk
ie zd
ania
, dzi
eli
zdan
ia n
a wyr
azy,
dzie
li w
yraz
y na
syla
by; w
yodr
ębni
a gło
ski
w sł
owac
h o
pros
tej b
udow
ie
fone
tycz
nej;
7) ro
zum
ie se
ns in
form
acji
poda
ny
ch w
form
ie u
pros
zczo
nych
ry
sunk
ów o
raz c
zęsto
stos
owa
nych
ozn
acze
ń i s
ymbo
li, n
p.
w p
rzed
szko
lu, n
a ulic
y,
na d
wor
cu.
•zn
aki i
sym
bole
grafi
czne
,•
orie
ntac
ja n
a ka
rtce
pa
pier
u.
Koja
rzen
ie g
łose
k z o
dpow
iedn
imi l
itera
mi.
Zaba
wy
liter
ami (
4 w
aria
nty
zapi
su li
ter:
pisa
ne, d
ruko
wa
ne, m
ałe i
wie
lkie
).
Przy
porz
ądko
wan
ie n
apisó
w d
o od
pow
iedn
ich
ilust
racj
i, ry
sunk
ów i
prze
dmio
tów.
Ukł
adan
ie i
odcz
ytyw
anie
pro
stych
zdań
(sto
sow
nie
do
potr
zeb
i moż
liwoś
ci d
ziec
i).
Prow
adze
nie z
ajęć
i za
baw
ruch
owyc
h w
celu
poz
nani
a sc
hem
atu
ciał
a i k
ieru
nków
, okr
eśle
nie l
ewej
stro
ny ci
ała.
Stw
orze
nie w
arun
ków
do
swob
odne
j dzi
ałal
nośc
i pl
asty
czno
kon
stru
kcyj
nej.
Wyk
onyw
anie
pra
c pla
stycz
nok
onst
rukc
yjny
ch ro
zwija
ją
cych
um
ieję
tnoś
ci m
anua
lne,
koor
dyna
cję w
zrok
owo
ru
chow
ą i o
rient
ację
na k
artc
e pap
ieru
.
Kolo
row
anie
wed
ług
kodu
.
Posłu
giw
anie
się n
ożyc
zkam
i.
Stos
owni
e do
potrz
eb p
raca
z „W
zora
mi i
obr
azka
mi”
M
. Fro
stin
g i D
. Hor
ne.
Org
aniz
owan
ie za
baw
i gi
er d
osko
nalą
cych
spra
wno
ści
man
ualn
e, w
ywoł
ywan
ie sw
obod
nych
i ci
ągły
ch ru
chów
rę
ki, p
rzet
war
zani
e obr
azu
ruch
oweg
o na
obr
az g
rafic
zny,
odtw
arza
nie i
odw
zoro
wyw
anie
różn
ych
form
, ksz
tałtó
w
i ukł
adów
, wyk
onyw
anie
elem
entó
w li
tero
podo
bnyc
h (w
ykor
zyst
anie
w p
racy
nad
prz
ygot
owan
iem
dzi
eci d
o na
uki p
isani
a, m
etod
a klu
cza d
o uc
zeni
a, el
emen
tów
gl
otto
dyda
ktyk
i).
Dzi
ecko
pię
ciol
etni
e w za
kres
ie
wyr
abia
nia g
otow
ości
do
czyt
ania
: −re
gulu
je od
dech
(pod
czas
śpiew
u,
recy
tacj
i, kr
ótki
ch i
dłuż
szyc
h w
ypow
iedz
i), −na
śladu
je sł
ysza
ne g
łosy
(ćw
icz
enia
słuc
how
e),
−w
yodr
ębni
a gł
oski
w n
agło
sie,
−po
trafi
pra
wid
łow
o w
ybrz
mie
w
ać w
szys
tkie
gło
ski (
opró
cz
głos
ki r)
.D
ziec
ko sz
eści
olet
nie:
−sp
raw
nie
rysu
je (s
tadi
um
sche
mat
u),
−zn
a sc
hem
at c
iała
, w ty
m
wsk
azuj
e sw
oją
lew
ą st
ronę
, −w
ykaz
uje
płyn
ność
i do
kład
no
ść ru
chu
ręki
w tr
akci
e w
yko
nyw
ania
pra
c pl
asty
czny
ch
i ćw
icze
ń gr
afom
otor
yczn
ych,
−po
praw
nie
kolo
ruje
wg
kodu
, −je
st za
inte
reso
wan
e rys
owan
iem
, m
alow
anie
m, l
epie
niem
, −sp
raw
nie
posł
uguj
e si
ę no
życz
ka
mi,
−pr
awid
łow
o de
kodu
je in
form
acje,
−od
twar
za el
emen
ty lit
erop
odob
ne,
−po
dejm
uje p
róby
pisa
nia,
−po
trafi
wyk
onyw
ać cz
ynno
ści
man
ipul
acyj
ne,
−ob
iekty
wni
e oce
nia s
woj
e pra
ce
i pra
ce k
oleg
ów.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 25
4.Treściprogramowe
Rozw
ój
pozn
awcz
y
4. W
spier
anie
dziec
i w ro
zwija
niu
czyn
nośc
i int
elekt
ualn
ych,
któ
re
stosu
ją w
poz
naw
aniu
i ro
zum
ieniu
sie
bie i
swoj
ego
otoc
zeni
a.D
ziec
ko k
ończ
ące p
rzed
szko
le
i roz
pocz
ynaj
ące n
aukę
w sz
kole
po
dsta
wow
ej:
1) p
rzew
iduj
e, w
mia
rę sw
oich
m
ożliw
ości
, jak
ie b
ędą s
kutk
i cz
ynno
ści m
anip
ulac
yjny
ch
na p
rzed
mio
tach
(wni
osko
wan
ie
o w
prow
adza
nych
i ob
serw
owa
nych
zmia
nach
);2)
gru
puje
obi
ekty
w se
nsow
ny
spos
ób (k
lasy
fikuj
e) i
form
ułuj
e uo
góln
ieni
a typ
u: T
o do
tego
pa
suje,
te o
biek
ty są
pod
obne
, a
te są
inne
;3)
star
a się
łącz
yć p
rzyc
zynę
ze sk
ut
kiem
i pr
óbuj
e prz
ewid
ywać
, co
się m
oże z
darz
yć.
Rozw
ijani
e um
ieję
tnoś
ci
wni
osko
wan
ia:
•w
nios
kow
anie
(prz
ycz
yna
i sku
tek)
.Ro
zwija
nie u
mie
jętn
ości
kl
asyfi
kow
ania
prz
edm
io
tów
:•
poró
wny
wan
ie, k
lasy
fiko
wan
ie i
segr
egow
anie
pr
zedm
iotó
w i
figur
ge
omet
rycz
nych
(we
dług
kol
oru,
ksz
tałtu
, pr
zezn
acze
nia,
itp.
)•
staw
iani
e pyt
ań i
hipo
tez,
•an
aliz
a,•
synt
eza.
Dos
trze
gani
e cec
h ja
kośc
iow
ych
prze
dmio
tów,
om
awia
nie
wyg
lądu
poj
edyn
czyc
h pr
zedm
iotó
w, n
azyw
anie
i po
rów
ny
wan
ie o
gląd
anyc
h pr
zedm
iotó
w, d
ostr
zega
nie r
óżni
c i p
odob
ieńs
tw.
Rozw
iązyw
anie
i ukł
adan
ie za
gade
k (d
efini
owan
ie pr
zedm
iotu
na
pod
staw
ie jeg
o ce
ch, r
ozpo
znaw
anie
prze
dmio
tów
na
pods
taw
ie po
dany
ch ce
ch).
Zaba
wy
ruch
owo
naśla
dow
cze p
omag
ając
e orie
ntow
ać si
ę w
sche
mac
ie ci
ała.
Ćwic
zeni
a w p
orów
nyw
aniu
, kla
syfik
owan
iu, s
egre
gow
aniu
.
Hist
oryj
ki o
braz
kow
e (pr
zycz
yna –
skut
ek).
Gry
dyd
akty
czne
(odc
zyty
wan
ie sy
mbo
li, w
draż
anie
do
licze
nia,
wyo
dręb
nian
ie ce
ch p
rzed
mio
tów,
rozw
ijani
e w
yobr
aźni
).
Prze
wid
ywan
ie sk
utkó
w n
iekt
óryc
h za
chow
ań.
Skła
dani
e cał
ości
z cz
ęści
(puz
zle)
.
Twor
zeni
e poj
ęć.
Dzi
ecko
: −po
trafi
om
ówić
wyg
ląd
prze
dm
iotó
w, −do
strz
ega r
óżni
ce i
podo
bień
stw
a w o
bser
wow
anyc
h pr
zed
mio
tach
, −za
daje
i ro
zwią
zuje
zag
adki
, −po
trafi
uło
żyć
puzz
le,
−w
skaz
uje
różn
ice
i pod
obie
ńst
wa
w o
braz
kach
czy
mię
dzy
prze
dmio
tam
i, −do
ryso
wuj
e bra
kują
ce el
emen
ty,
−do
strz
ega
szcz
egół
y ilu
stra
cji,
−kl
asyfi
kuje
prz
edm
ioty
, figu
ry
wg
jedn
ej, d
wóc
h i w
ięce
j cec
h.
13. W
spom
agan
ie ro
zwoj
u in
telek
tual
nego
dzi
eci w
raz
z edu
kacją
mat
emat
yczn
ą.D
ziec
ko k
ończ
ące p
rzed
szko
le
i roz
pocz
ynaj
ące n
aukę
w sz
kole
po
dsta
wow
ej:
1) li
czy
obie
kty
i roz
różn
ia b
łędn
e lic
zeni
e od
popr
awne
go;
2) w
yzna
cza w
ynik
dod
awan
ia
i ode
jmow
ania
, pom
agaj
ąc so
bie
licze
niem
na p
alca
ch lu
b na
in
nych
zbio
rach
zastę
pczy
ch;
3) u
stal
a rów
nolic
znoś
ć dw
óch
zbio
rów,
a ta
kże p
osłu
guje
się
licze
bnik
ami p
orzą
dkow
ymi;
4) ro
zróż
nia s
tronę
lew
ą i p
raw
ą,
okre
śla k
ieru
nki i
ust
ala
poło
żeni
e obi
ektó
w w
stos
unku
do
wła
snej
oso
by, a
takż
e w
odn
iesie
niu
do in
nych
ob
iekt
ów;
Ksz
tałto
wan
ie u
mie
jętn
ości
lic
zeni
a:•
licze
nie,
•po
rów
nyw
anie
,•
intu
icje
geo
met
rycz
ne,
•m
iara
: sta
łość
dłu
gośc
i, po
jem
ność
, cię
żar,
czas
,•
rytm
y i r
ytm
iczn
a or
gani
zacj
a cz
asu,
•ro
zwija
nie
umie
jętn
ości
ok
reśla
nia
czas
u,•
orie
ntac
ja w
prz
estr
zeni
.
Licz
enie
prz
edm
iotó
w b
ez o
gran
icze
nia z
akre
su li
czen
ia
w to
ku za
baw
licz
enia
pal
ców
u rą
k, za
baw
ek u
łożo
nych
w
szer
egu
i zgr
upow
anyc
h.
Zaba
wy
tem
atyc
zne (
np. w
skle
p).
Zaba
wy
bada
wcz
e (po
znaw
anie
wła
ściw
ości
, por
ówny
wa
nie,
wyc
iąga
nie w
nios
ków
).
Zaba
wy
figur
ami g
eom
etry
czny
mi.
Ukł
adan
ie ry
mow
anek
.
Dos
trze
gani
e ryt
mu
w k
rótk
ich
utw
orac
h lit
erac
kich
.
Wys
zuki
wan
ie ry
tmu
w sz
ereg
ach
pow
tarz
ając
ych
się
prze
dmio
tów,
kon
tynu
owan
ie g
o.
Ćwic
zeni
a z u
kład
ami r
ytm
iczn
ymi.
Praw
idło
we p
osłu
giw
anie
się l
icze
bnik
ami g
łów
nym
i i p
orzą
dkow
ymi.
Ksz
tałto
wan
ie u
mie
jętn
ości
dod
awan
ia i
odej
mow
ania
(li
czen
ie n
a pal
cach
).
Dzi
ecko
sześ
ciol
etni
e: −lic
zy n
a m
iarę
swoi
ch m
ożliw
ośc
i i p
odaj
e pop
raw
nie l
iczb
ę pr
zedm
iotó
w (n
a lic
zman
ach
i w
nat
ural
nym
oto
czen
iu),
−po
sług
uje
się
licze
bnik
ami
głów
nym
i i p
orzą
dkow
ymi
(min
. do
10),
−po
trafi
zap
roje
ktow
ać k
ompo
zy
cje
z fig
ur g
eom
etry
czny
ch,
−po
trafi
okr
eślić
ksz
tałt
prze
dm
iotó
w (o
krąg
ły, k
wad
rato
wy,
trój
kątn
y, pr
osto
kątn
y),
−od
wzo
row
uje
kszt
ałty
zna
nych
fig
ur g
eom
etry
czny
ch,
−po
sługu
je si
ę poj
ęcia
mi d
otyc
zą
cym
i poł
ożen
ia p
rzed
mio
tów
w
stos
unku
do
inny
ch p
rzed
m
iotó
w,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.26
4.Treściprogramowe
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
pozn
awcz
y
5) w
ie, n
a czy
m p
oleg
a pom
iar
dług
ości
i zn
a pro
ste sp
osob
y m
ierz
enia
: kro
kam
i, sto
pa za
sto
pą;
6) zn
a sta
łe n
astę
pstw
o dn
i i n
ocy,
pór r
oku,
dni
tygo
dnia
, mie
sięcy
w
roku
.
Licz
enie
z uż
ycie
m d
owol
nych
zbio
rów
zastę
pczy
ch,
na d
owol
nym
mat
eria
le m
anip
ulac
yjny
m.
Bada
nie r
ówno
liczn
ości
zbio
rów
pop
rzez
licz
enie
i u
staw
iani
e w p
ary.
Stw
arza
nie s
ytua
cji d
o do
strz
egan
ia ry
tmic
znej
org
aniz
acji
czas
u (d
ostr
zega
nie r
ytm
u i s
tały
ch n
astę
pstw
: dzi
eń –
noc
, po
ry ro
ku, d
ni ty
godn
ia, m
iesią
ce).
Opa
now
anie
naz
w p
ór ro
ku, k
olor
ów p
ór ro
ku o
raz n
azw
i k
olor
ów d
ni ty
godn
ia, n
azw
mie
sięcy
(ele
men
ty p
lanu
da
ltońs
kieg
o).
Ćwicz
enie
używ
ania
okr
eśleń
: dzis
iaj,
wczo
raj,
prze
dwcz
oraj
, ju
tro, p
ojut
rze.
Ope
row
anie
licz
bam
i w za
baw
ie.
Mier
zeni
e i o
dmier
zani
e dłu
gośc
i, waż
enie
(zab
awy w
sklep
).
Gra
w sz
achy
, gry
ścig
anki
.
Ukł
adan
ie i
rozw
iązy
wan
ie za
dań
z tre
ścią
.
Zaba
wy
figur
ami g
eom
etry
czny
mi.
Okr
eśla
nie c
zasu
trw
ania
czyn
nośc
i: dł
ugo,
kró
tko,
kró
cej
i ich
kol
ejno
ści:
najp
ierw
, ter
az, p
otem
.
Okr
eśla
nie c
zasu
trw
ania
różn
ych
czyn
nośc
i pop
rzez
ob
serw
owan
ie w
skaz
ań ze
gara
(tra
dycy
jneg
o lu
b z z
esta
wu
pom
ocy
dalto
ński
ch).
−po
sługu
je si
ę okr
eśle
niam
i do
wyr
ażan
ia st
osun
ków
prz
estrz
en
nych
(na
praw
o, n
a le
wo,
we
wnąt
rz, n
a br
zegu
, na z
ew ną
trz,
napr
zeciw
, międ
zy, p
oza,
obo
k,
bliż
ej, d
alej
, na
praw
o od
, na
lew
o od
, itp
.), −po
sługu
je si
ę okr
eśle
niam
i ki
erun
ku (w
pra
wo,
w le
wo,
na
wpr
ost,
za si
ebie,
prz
ed si
ebie)
, −st
osuj
e ok
reśle
nia
wie
lkoś
ci
prze
dmio
tów,
−ró
żnic
uje p
ojęc
ia p
rzec
iwsta
wne
, −zn
a po
dsta
wow
e pł
aski
e fig
ury
geom
etry
czne
i uk
łada
z n
ich
kom
pozy
cje
płas
kie
i prz
est
rzen
ne,
−um
ie w
yszu
kać
rytm
w w
yli
czan
ce, u
twor
ze li
tera
ckim
, −kl
asyfi
kuje
i se
greg
uje
prze
dm
ioty
i fig
ury
geom
etry
czne
, −po
sług
uje
się
słow
em „
nie”,
−w
yodr
ębni
a po
dzbi
ory
dane
go
zbio
ru,
−oc
enia
na
„oko
” ele
men
ty
zbio
ru,
−w
skaz
uje
zbio
ry ró
wno
liczn
e
i nie
rów
nolic
zne,
−kl
asyfi
kuje
zbi
ory
wed
ług
wzr
asta
jące
j lub
mal
ejąc
ej
liczb
y ic
h el
emen
tów,
−do
strz
ega
rytm
iczn
y uk
ład
elem
entó
w i
potr
afi g
o ko
nty
nuow
ać,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 27
4.Treściprogramowe
Rozw
ój
pozn
awcz
y
−ba
da ró
wno
liczn
ość
popr
zez
licze
nie
i ust
awia
nie
w p
ary,
−do
strz
ega
rytm
w p
owta
rza
jący
ch si
ę dn
iach
tygo
dnia
, po
rach
roku
, dob
y, itd
., −po
praw
nie
posł
uguj
e si
ę ok
re
śleni
ami c
zasu
, −zn
a sy
mbo
le g
rafic
zne
liczb
w
zak
resi
e 10
, −po
trafi
zm
ierz
yć d
ługo
ść, w
yso
kość
i sz
erok
ość
za p
omoc
ą do
wol
nego
środ
ka p
omia
ru,
−ok
reśla
mas
ę pr
zedm
iotó
w,
stos
ując
term
iny:
cięż
ki, l
ekki
, ta
ki sa
m, c
ięższ
y od
, lże
jszy
od…
, −st
osuj
e po
praw
nie
wyr
ażen
ia
okre
ślają
ce c
zas i
tem
po
trw
ania
czy
nnoś
ci,
−ok
reśla
kol
ejno
ść c
zynn
ości
, −zn
a za
stos
owan
ie z
egar
a.
Dzi
ecko
pię
ciol
etni
e: −pr
awid
łow
o po
sług
uje
się
po
jęci
ami p
ołoż
enia
: na
praw
o,
na le
wo,
nap
rzec
iw,
−pr
awid
łow
o po
sług
uje
się
poję
ciam
i kie
runk
u: w
pra
wo,
w
lew
o, −uż
ywa
okre
śleń
doty
cząc
ych
wie
lkoś
ci p
rzed
mio
tów
wzr
ast
ając
ej i
mal
ejąc
ej p
rzy
ich
porz
ądko
wan
iu,
−uż
ywa
okre
śleń
doty
cząc
ych
dług
ości
, sze
roko
ści,
wys
okoś
ci,
mie
rzon
ych
dow
olni
e w
ybra
ną
mia
rą,
−uk
łada
kom
pozy
cje
figur
geo
m
etry
czny
ch,
−uż
ywa
nazw
: koł
o, k
wad
rat,
pros
toką
t, tr
ójką
t,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.28
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
pozn
awcz
y
−kl
asyfi
kuje
prz
edm
ioty
wed
ług
cech
jako
ścio
wyc
h (n
p. b
arw
y),
−po
dejm
uje
prób
y tw
orze
nia
zbio
rów,
−dz
ieli
zbio
ry n
a po
dzbi
ory
wed
ług
różn
ych
wła
ściw
ości
el
emen
tów,
−po
rów
nuje
dw
a zb
iory
ró
żnyc
h el
emen
tów
pop
rzez
łą
czen
ie w
par
y po
jedn
ym
elem
enci
e, −lic
zy e
lem
enty
do
6, −od
wzo
row
uje
elem
enty
za
pom
ocą
liczm
anów
, −po
sług
uje
się
licze
bnik
ami
porz
ądko
wym
i, −m
ierz
y dł
ugoś
ć, sz
erok
ość
i w
ysok
ość
mia
rą d
owol
nie
obra
ną,
−m
ierz
y ob
jęto
ść i
poje
mno
ść
taką
sam
ą m
iarą
, −w
aży
prze
dmio
ty z
a po
moc
ą w
agi s
zalk
owej
, −st
osuj
e ok
reśle
nia
czas
u: ra
no,
połu
dnie
, wie
czór
, dzi
siaj,
wcz
oraj
, jut
ro,
−na
zyw
a w
ybra
ne d
ni ty
godn
ia:
sobo
ta, n
iedz
iela
, pon
iedz
iałe
k, −na
zyw
a ak
tual
ną p
orę
roku
, −po
rów
nuje
tem
po w
ykon
ywa
nego
dzi
ałan
ia: p
rędk
o, p
rędz
ej,
najp
rędz
ej, w
olno
, wol
niej
, na
jwol
niej
.
4.Treściprogramowe
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 29
4.Treściprogramowe
Rozw
ój
pozn
awcz
y
11. P
omag
anie
dziec
iom
w ro
zum
ie-ni
u ist
oty z
jaw
isk a
tmos
feryc
znyc
h
i w u
nika
niu
zagr
ożeń
.D
ziec
ko k
ończ
ące p
rzed
szko
le
i roz
pocz
ynaj
ące n
aukę
w sz
kole
po
dsta
wow
ej:
1) ro
zpoz
naje
i na
zyw
a zja
wisk
a at
mos
fery
czne
char
akte
rysty
czne
dl
a pos
zcze
góln
ych
pór r
oku;
po
dejm
uje r
ozsą
dne d
ecyz
je
i nie
nar
aża s
ię n
a nie
bezp
ie
czeń
stwo
wyn
ikaj
ące z
pog
ody,
np. n
ie st
oi p
od d
rzew
em
w cz
asie
bur
zy, n
ie zd
ejm
uje
czap
ki w
mro
źną p
ogod
ę;2)
wie,
o cz
ym m
ówi o
soba
zapo
wia
da
jąca p
ogod
ę w ra
diu
i w te
lewizj
i, np
. będ
zie p
adał
des
zcz,
śnie
g,
wia
ł wiat
r; sto
suje
się d
o po
daw
any
ch in
form
acji
w m
iarę
swoi
ch
moż
liwoś
ci.
Przy
roda
nie
ożyw
iona
:•
zjaw
iska
atm
osfe
rycz
ne
i prz
yrod
nicz
e i ic
h sk
utki
,•
okre
ślani
e po
gody
,•
char
akte
ryst
yczn
e zm
ia
ny w
zal
eżno
ści o
d po
ry
roku
,•
obse
rwow
anie
wzr
ostu
ro
ślin,
•dz
iała
lnoś
ć eks
pery
men
ta
lna.
Spac
ery
i wyc
iecz
ki (o
bser
wac
ja p
rzyr
ody
i wyg
lądu
ró
żnyc
h śr
odow
isk w
kol
ejny
ch p
orac
h ro
ku).
Rozr
óżni
anie
i na
zyw
anie
pop
ular
nych
gat
unkó
w d
rzew
.
Rozr
óżni
anie
i na
zyw
anie
pop
ular
nych
gat
unkó
w w
arzy
w
i ow
oców
, roz
pozn
awan
ie ic
h sm
aku.
Obs
erw
acja
zjaw
isk at
mos
fery
czny
ch –
okr
eśla
nie p
ogod
y.
Prac
a z o
braz
kam
i, zd
jęci
ami,
ilust
racj
ami.
Prow
adze
nie r
ozm
ów n
a tem
at zm
ian
atm
osfe
rycz
nych
ch
arak
tery
stycz
nych
dla
kol
ejny
ch p
ór ro
ku.
Pozn
awan
ie zw
iastu
nów
pór
roku
.
Pozn
awan
ie zm
ysło
we r
oślin
: wąc
hani
e, do
tyka
nie,
okre
ślani
e kol
orów
.
Rozp
ozna
wan
ie i
nazy
wan
ie w
ybra
nych
gat
unkó
w
grzy
bów
jada
lnyc
h i t
rują
cych
.
Obs
erw
owan
ie zm
ieni
ając
ych
się w
arun
ków
pog
odow
ych.
Org
aniz
owan
ie za
baw
zwią
zany
ch z
prze
pow
iada
niem
po
gody
.
Zwra
cani
e uw
agi n
a ubi
eran
ie si
ę sto
sow
ne d
o po
gody
.
Zakł
adan
ie k
ącik
a prz
yrod
y.
Prow
adze
nie u
praw
y ro
ślin
w k
ącik
u pr
zyro
dy.
Zapo
znan
ie z
kalen
darz
em p
ogod
y i s
poso
bam
i ozn
acza
nia
pogo
dy.
Dos
trzeg
anie,
naz
ywan
ie i o
pisy
wani
e zjaw
isk p
rzyr
odni
czyc
h.
Dos
trze
gani
e nisz
cząc
ej si
ły p
rzyr
ody
(sus
za, h
urag
an,
pow
ódź,
wyb
uch
wul
kanu
, trz
ęsie
nie z
iem
i).
Pozn
anie
w to
ku za
baw
wyb
rany
ch w
łaśc
iwoś
ci p
iask
u,
glin
y, śn
iegu
, lod
u, w
ody.
Prow
adze
nie z
abaw
bad
awcz
ych
i eks
pery
men
tów
pr
zyro
dnic
zych
.
Prac
a met
odą p
roje
ktu.
Dzi
ecko
: −ro
zpoz
naje
i na
zyw
a po
szcz
egó
lne
pory
roku
, dos
trze
ga ic
h cy
klic
znoś
ć, −ro
zpoz
naje
pos
polit
e ga
tunk
i dr
zew,
krz
ewów
i ro
ślin,
−ro
zróż
nia
i naz
ywa
niek
tóre
w
arzy
wa,
−na
zyw
a ga
tunk
i wyb
rany
ch
drze
w o
woc
owyc
h, −na
zyw
a ow
oce i
pot
rafi
je ro
zpo
znać
po
smak
u, z
apac
hu
i dot
yku,
−zn
a w
ybra
ne g
atun
ki g
rzyb
ów,
−ok
reśla
cec
hy d
anej
por
y ro
ku,
−ch
ce z
doby
wać
wie
dzę
o pr
zy
rodz
ie,
−po
mag
a w
upr
awia
niu
rośli
n
w k
ącik
u pr
zyro
dy,
−po
trafi
okr
eślić
czy
nnik
i po
trze
bne
do ro
zwoj
u ro
ślin,
−do
strz
ega
i naz
ywa
wyb
rane
ek
osys
tem
y, −um
ie p
ielę
gnow
ać ro
śliny
, −do
strz
ega
mie
jsce
i zna
czen
ie
czło
wie
ka w
prz
yrod
zie,
−ek
sper
ymen
tuje
z w
odą,
lode
m,
śnie
giem
, −do
strz
ega
wza
jem
ne z
ależ
nośc
i m
iędzy
wsz
ystk
imi o
rgan
izmam
i, −zn
a ob
ieg
wod
y w
prz
yrod
zie,
−do
strze
ga n
iszcz
ącą s
iłę p
rzyr
ody,
−po
trafi
naz
wać
nie
któr
e zja
wisk
a at
mos
fery
czne
, −ro
zum
ie p
ojęc
ie „
prog
noza
po
gody
”, −um
ie o
znac
zyć
pogo
dę
w k
alen
darz
u po
gody
, −ub
iera
się s
toso
wni
e do
war
un
ków
pog
odow
ych,
−um
ie pr
acow
ać w
zesp
ole n
ad zd
o
byw
aniem
wie
dzy n
a dan
y tem
at.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.30
4.Treściprogramowe
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
pozn
awcz
y
12. W
ycho
wan
ie dl
a po
szan
owan
ia
rośli
n i z
wier
ząt.
Dzi
ecko
koń
cząc
e prz
edsz
kole
i r
ozpo
czyn
ając
e nau
kę w
szko
le
pods
taw
owej
:1)
wym
ieni
a roś
liny
i zw
ierz
ęta
żyją
ce w
różn
ych
środ
owisk
ach
przy
rodn
iczy
ch, n
p. n
a pol
u,
na łą
ce, w
lesie
;2)
wie
, jak
ie w
arun
ki są
pot
rzeb
ne
do ro
zwoj
u zw
ierz
ąt (p
rzes
trze
ń ży
ciow
a, be
zpiec
zeńs
two,
poka
rm)
i wzr
ostu
rośli
n (ś
wiat
ło, t
empe
ra
tura
, wilg
otno
ść);
3) p
otra
fi w
ymie
nić z
mia
ny za
cho
dz
ące w
życi
u ro
ślin
i zw
ierz
ąt
w k
olej
nych
por
ach
roku
; wie
, w
jaki
spos
ób cz
łow
iek
moż
e je
chro
nić i
pom
óc im
, np.
pr
zetr
wać
zim
ę.
Przy
roda
oży
wio
na:
•na
byw
anie
pod
staw
ow
ych
wia
dom
ości
na
tem
at ż
ycia
zw
ierz
ąt
wys
tępu
jący
ch w
róż
nych
eko
syst
emac
h,•
różn
orod
ność
środ
owi
ska
przy
rodn
icze
go,
•ks
ztał
tow
anie
naw
yków
ek
olog
iczn
ych.
Kosm
os.
Bezp
ośre
dnia
obs
erw
acja
zwier
ząt ż
yjąc
ych
na sw
obod
zie
w cz
asie
spac
erów
i w
ycie
czek
, ich
wyg
lądu,
spos
obu
odży
wia
nia,
poru
szan
ia si
ę.
Om
awia
nie z
nacz
enia
prz
yrod
y, ro
li zw
ierzą
t dla
życia
cz
łow
ieka.
Pozn
awan
ie cy
klów
rozw
ojow
ych.
Rozp
ozna
wan
ie i n
azyw
anie
wyb
rany
ch g
atun
ków
zwier
ząt.
Zapo
znan
ie ze
zmia
nam
i w w
ygląd
zie i
zach
owan
iu zw
ierzą
t w
zależ
nośc
i od
pory
roku
.
Rozw
ijani
e poz
ytyw
nego
stos
unku
do
zwier
ząt.
Pozn
anie
wyb
rany
ch zw
ierzą
t egz
otyc
znyc
h, ic
h w
ygląd
u,
spos
obu
odży
wia
nia,
war
unkó
w k
limat
yczn
ych
w ja
kich
żyje
(w
yciec
zka d
o zo
o, o
gląd
anie
zdjęć
).
Przy
bliże
nie p
rzyc
zyn
wyg
inię
cia n
iektó
rych
gat
unkó
w
zwier
ząt –
pro
cesy
ewol
ucyj
ne, z
mia
ny k
limat
yczn
e, dz
iała
lnoś
ć czło
wiek
a.
Om
awia
nie z
agad
nień
z za
kres
u ed
ukac
ji ek
olog
iczne
j.
Pozn
anie
nazw
rośli
n i z
wier
ząt c
hron
iony
ch.
Uśw
iado
mien
ie w
pływ
u ni
szcz
yciel
skiej
dzia
łaln
ości
cz
łow
ieka n
a zm
iany
klim
atyc
zne (
znajo
moś
ć zag
roże
ń).
Okr
eślan
ie ro
li cz
yste
go p
owiet
rza,
czys
tej w
ody w
życiu
cz
łow
ieka.
Kszt
ałto
wan
ie na
wyk
ów p
roek
olog
iczny
ch (d
okrę
cani
e ku
rków
w k
rana
ch, w
yłąc
zani
e św
iatła
, itp.
).
Pozn
awan
ie pr
zycz
yn za
niec
zysz
czeń
wod
y na p
odsta
wie
pr
osty
ch ek
sper
ymen
tów.
Dzi
ecko
: −po
siada
pod
staw
owe i
nfor
mac
je
na te
mat
życ
ia z
wie
rząt
, −ro
zum
ie z
nacz
enie
zw
ierz
ąt
w ż
yciu
czł
owie
ka,
−je
st o
piek
uńcz
e w
stos
unku
do
zwie
rząt
, −zn
a w
ybra
ne zw
ierz
ęta
egzo
ty
czne
, −in
tere
suje
się
teor
iam
i na
tem
at
wyg
inię
cia
niek
tóry
ch zw
ierz
ąt,
np. d
inoz
auró
w, −zn
a pr
zykł
ady
rośli
n i z
wie
rząt
ch
roni
onyc
h,
−w
ie o
szko
dliw
ości
dzi
ałan
ia
czło
wie
ka n
a pr
zyro
dę,
−ro
zum
ie z
nacz
enie
czy
steg
o po
wie
trza
dla
życ
ia c
złow
ieka
, −ro
zum
ie k
onie
czno
ść o
chro
ny
środ
owisk
a na
tura
lneg
o, −w
ie, j
ak el
imin
ować
zani
eczy
sz
czen
ia śr
odow
iska,
−do
strz
ega
rolę
czł
owie
ka
w k
osm
osie
(lot
y ko
smic
zne,
ra
kiet
y, sa
telit
y),
−po
siad
a po
dsta
wow
ą w
iedz
ę na
tem
at U
kład
u Sł
onec
zneg
o
i Zie
mi j
ako
jedn
ej z
pla
net,
−do
strz
ega
zmia
ny n
a ni
ebie
po
dcza
s dni
a i n
ocy
i wyc
iąga
w
nios
ki z
tych
obs
erw
acji.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 31
4.Treściprogramowe
Rozw
ój
pozn
awcz
y
Akt
ywne
ucz
estn
iczen
ie w
akcja
ch p
roek
olog
iczny
ch
(sad
zeni
e kw
iatów
, drz
ewek
, spr
ząta
nie t
eren
ów zi
elony
ch,
ucze
stnicz
enie
w o
bcho
dach
„Dni
a Ziem
i”, itp
.).
Dzia
łaln
ość p
lasty
czna
zwią
zana
z w
ykor
zysta
niem
m
ater
iałó
w p
rzyr
odni
czyc
h.
Rozm
owy n
a tem
at k
osm
osu,
opo
wia
dani
a, pi
osen
ki,
prez
enta
cje zw
iąza
ne z
kosm
osem
.
10. W
spom
agan
ie ro
zwoj
u um
ysło
we-
go d
zieci
popr
zez z
abaw
y kon
struk
cyj-
ne, b
udze
nie z
aint
eres
owań
tech
nicz
-ny
ch.
Dzi
ecko
koń
cząc
e prz
edsz
kole
i r
ozpo
czyn
ając
e nau
kę w
szko
le
pods
taw
owej
:1)
wzn
osi k
onst
rukc
je z
kloc
ków
i t
wor
zy k
ompo
zycj
e z ró
żnor
od
nych
mat
eria
łów
(np.
prz
yrod
ni
czyc
h), m
a poc
zuci
e spr
awstw
a („
potr
afię t
o zr
obić”
) i o
dczu
wa
rado
ść z
wyk
onan
ej p
racy
;2)
uży
wa w
łaściw
ie pr
osty
ch n
arzę
dzi
podc
zas m
ajste
rkow
ania;
3) in
tere
suje
się u
rząd
zeni
ami
tech
nicz
nym
i (np
. uży
wan
ymi
w g
ospo
dars
twie
dom
owym
), pr
óbuj
e roz
umieć
, jak
one d
ziałaj
ą, i z
acho
wuj
e ost
rożn
ość p
rzy
korz
ysta
niu
z nic
h.
Ksz
tałto
wan
ie u
mie
jętn
ośc
i kon
stru
kcyj
nych
i t
echn
iczn
ych:
•za
baw
y ko
nstr
ukcy
jne,
•or
gani
zow
anie
kąc
ików
te
chni
czny
ch,
•za
pozn
anie
z z
awod
ami
tech
nicz
nym
i i ic
h zn
acze
niem
,•
prow
adze
nie
zaba
w
bada
wcz
ych.
Wyr
ażan
ie w
łasn
ych
obse
rwac
ji w
form
ie k
onst
rukc
yjno
p
lasty
czne
j.
Insp
irow
anie
dzia
łaln
ości
kons
trukc
yjne
j lite
ratu
rą, m
uzyk
ą, sp
acer
ami,
wyc
iecz
kam
i.
Zaba
wy
man
ipul
acyj
ne w
kąc
iku
kons
truk
cyjn
ym.
Rozw
ijani
e zai
nter
esow
ań te
chni
czny
ch p
oprz
ez za
baw
y ko
nstr
ukcy
jne.
Wra
stan
ie w
społ
eczn
e reg
uły
życi
a, na
uka w
spół
życi
a.
Ksz
tałto
wan
ie w
yobr
aźni
i po
staw
y tw
órcz
ej.
Zapo
znan
ie z
zaw
odem
inży
nier
a.
Nau
ka k
orzy
stan
ia z
kom
pute
ra.
Lepi
enie
z pi
asku
, glin
y, śn
iegu
, mas
y so
lnej
.
Rozm
owy
na te
mat
znac
zeni
a zab
aw k
onst
rukc
yjny
ch.
Zapo
znan
ie z
liter
atur
ą dzi
ecię
cą (o
pow
iada
nia,
wie
rsze
).
Opo
wia
dani
e hist
oryj
ek o
braz
kow
ych.
Orig
ami.
Org
aniz
owan
ie g
aler
ii i w
ysta
w p
rac.
Wzb
ogac
anie
inw
encji
twór
czej
dzie
ci p
oprz
ez re
aliz
owan
ie
tem
atów
fant
asty
czny
ch: t
wor
zeni
e rak
iety
, ufo
ludk
a, zw
ie
rząt
, wzn
osze
nie b
udow
li, it
p.
Rozw
ijani
e zai
nter
esow
ań te
chni
czny
ch.
Proj
ekto
wan
ie d
owol
nych
urz
ądze
ń w
edłu
g po
mys
łów
dz
ieci
.
Dzi
ecko
: −um
ieję
tnie
łącz
y ze
sobą
różn
e m
ater
iały
, −sa
mod
ziel
nie
wyk
onuj
e sk
ła
dank
i z p
apie
ru w
edłu
g w
zoru
, −pr
zestr
zega
zasa
d be
zpie
czeń
stwa
w to
ku d
ział
alno
ści k
onst
ruk
cyjn
ej,
−or
gani
zuje
stan
owisk
o pr
acy,
−gr
omad
zi d
ośw
iadc
zeni
a ko
nst
rukc
yjne
i te
chni
czne
, −tw
orzy
pod
wpł
ywem
różn
ych
bodź
ców,
−pr
ojek
tuje,
plan
uje,
poró
wnu
je
i spr
awdz
a w to
ku d
ziałan
ia,
−od
kryw
a i r
ozw
ija sw
oje
zdol
no
ści,
−po
znaj
e ot
acza
jący
świa
t za
pom
ocą
zaba
w p
last
yczn
o
kon
stru
kcyj
nych
, −oc
enia
wyt
wor
y dz
iała
lnoś
ci
wła
snej
i ko
legó
w, −od
czuw
a sa
tysf
akcj
ę z
prez
en
tow
ania
wła
snyc
h w
ytw
orów
, −zn
a po
dsta
wow
e ur
ządz
enia
te
chni
czne
, ich
prz
ezna
czen
ie
i wie
, jak
bez
piec
znie
z n
ich
korz
ysta
ć, −do
strz
ega
korz
yści
i za
groż
enia
pł
ynąc
e z
rozw
oju
tech
niki
.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.32
4.Treściprogramowe
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
emoc
jona
lno
s
połe
czny
1. K
szta
łtowa
nie u
miej
ętnoś
ci sp
ołec
z-
nych
dzi
eci:
poro
zum
iew
anie
się
z dor
osły
mi i
dzi
ećm
i, zg
odne
fu
nkcjo
now
anie
w za
baw
ie
i w sy
tuac
jach
zada
niow
ych.
Dzi
ecko
koń
cząc
e prz
edsz
kole
i r
ozpo
czyn
ając
e nau
kę w
szko
le
pods
taw
owej
:1)
obd
arza
uw
agą d
ziec
i i d
oro
słych
, aby
rozu
mie
ć to,
co m
ówią
i c
zego
ocz
ekuj
ą; gr
zecz
nie
zwra
ca si
ę do
inny
ch w
dom
u,
w p
rzed
szko
lu, n
a ulic
y;2)
prz
estrz
ega r
eguł
obo
wią
zują
cych
w
społ
eczn
ości
dzie
cięc
ej (s
tara
się
wsp
ółdz
iała
ć w za
baw
ach
i w
sytu
acja
ch za
dani
owyc
h) o
raz
w św
iecie
dor
osły
ch;
3) w
mia
rę sa
mod
ziel
nie r
adzi
so
bie w
sytu
acja
ch ży
ciow
ych
i p
róbu
je p
rzew
idyw
ać sk
utki
sw
oich
zach
owań
;4)
wie
, że n
ie n
ależ
y ch
wal
ić si
ę bo
gact
wem
i ni
e nal
eży
doku
czać
dz
ieci
om, k
tóre
wyc
how
ują s
ię
w tr
udni
ejszy
ch w
arun
kach
, a t
akże
, że n
ie n
ależ
y w
yszy
dzać
i s
zyka
now
ać in
nych
;5)
um
ie si
ę prz
edst
awić
: pod
aje
swoj
e im
ię, n
azw
isko
i adr
es
zam
iesz
kani
a; w
ie, k
omu
moż
na
poda
wać
taki
e inf
orm
acje
.
Rozw
ijani
e um
ieję
tnoś
ci
zgod
nego
wsp
ółży
cia
w g
rupi
e:•
pocz
ucie
wła
snej
war
to
ści,
•pr
awa
dzie
cka,
•ro
zwija
nie
zdol
nośc
i i t
alen
tów,
•za
wie
rani
e um
ów sp
ołe
czny
ch,
•pr
ezen
tow
anie
akc
epto
w
anyc
h po
staw
społ
ecz
nych
,•
pano
wan
ie n
ad em
ocjam
i,•
adek
wat
ne re
agow
anie
do
sytu
acji,
•pr
ezen
tow
anie
swoj
ego
zdan
ia.
Resp
ekto
wan
ie pr
aw d
zieck
a.
Ucz
estn
iczen
ie w
scen
kach
sytu
acyj
nych
ksz
tałtu
jący
ch
pozy
tyw
ne p
osta
wy s
połe
czne
.
Ucz
estn
iczen
ie w
scen
kach
dra
mow
ych.
Zaba
wy t
emat
yczn
e – st
osow
anie
zwro
tów
grz
eczn
ościo
w
ych,
odg
ryw
anie
ról.
Prac
a w o
parc
iu o
lite
ratu
rę d
ziecię
cą.
Zaba
wy z
acze
rpni
ęte z
ped
agog
iki z
abaw
y.
Gry
dyd
akty
czne
– k
szta
łtow
anie
odpo
rnoś
ci em
ocjo
naln
ej.
Zada
nia z
espo
łow
e – w
spół
prac
a i w
spół
dzia
łani
e, ut
rwal
ani
e zas
ad p
ostę
pow
ania
.
Pełn
ienie
dyżu
rów
– w
draż
anie
do o
dpow
iedz
ialn
ości.
Insc
eniza
cje.
Rozm
owy i
ndyw
idua
lne i
gru
pow
e.
Zwra
cani
e się
do n
aucz
yciel
a w ra
zie p
otrz
eby –
nab
ywan
ie
zwyc
zaju
reag
owan
ia n
a wez
wan
ia i
polec
enia
nau
czyc
iela.
Prze
strze
gani
e zas
ad u
miej
ętne
go p
row
adze
nia r
ozm
ów.
Uzn
awan
ie w
zajem
nego
pra
wa d
o uc
zestn
iczen
ia w
zaba
wie,
za
jęcia
ch.
Opi
ekow
anie
się d
ziećm
i wym
agają
cym
i pom
ocy.
Refle
ksja
nad
wła
snym
pos
tępo
wan
iem.
Wsp
ólne
rozw
iązy
wan
ie sy
tuac
ji ko
nflik
tow
ych.
Nab
ywan
ie w
łaśc
iweg
o sto
sunk
u do
dzie
ci ni
eśm
iały
ch,
niep
ełno
spra
wny
ch, i
nnej
naro
dow
ości.
Dzi
ecko
: −po
trafi
wsp
ółdz
iała
ć po
dcza
s za
baw
y, −pr
awid
łow
o re
aguj
e na
poz
yty
wne
i ne
gaty
wne
uw
agi,
−je
st w
ytrw
ałe,
syst
emat
yczn
e
i obo
wią
zkow
e, −ch
ętni
e w
ykon
uje
zada
nia,
−ak
cept
uje
usta
lone
zas
ady
i s
tosu
je si
ę do
nic
h, −ra
dzi s
obie
z p
oraż
kam
i, −w
ypeł
nia
swoj
e ob
owią
zki,
−zn
a pr
awa
i obo
wią
zki d
ziec
ka,
−ok
azuj
e sz
acun
ek w
obec
inny
ch
osób
, −pr
zest
rzeg
a pr
aw k
oleg
ów,
−ch
ętni
e po
dejm
uje
dial
og,
rozm
owy,
−pr
zest
rzeg
a za
sad
kole
jnoś
ci
wyp
owia
dani
a si
ę, −po
trafi
naw
iąza
ć ko
ntak
t z
rów
ieśn
ikam
i, −w
ie, j
ak re
agow
ać w
sytu
acja
ch
zagr
ożen
ia,
−po
trafi
usz
anow
ać c
udzą
od
mie
nnoś
ć i b
yć to
lera
ncyj
nym
, −ro
zum
ie z
nacz
enie
poj
ęć:
dobr
oć, k
oleż
eńst
wo,
−na
byw
a po
czuc
ie w
łasn
ej
war
tośc
i.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 33
4.Treściprogramowe
Rozw
ój
emoc
jona
lno
s
połe
czny
Prze
jawia
nie ż
yczli
woś
ci w
obec
inny
ch d
zieci.
Okr
eśla
nie z
acho
wań
poz
ytyw
nych
i ne
gaty
wny
ch
w o
parc
iu o
anal
izow
anie
postę
pow
ania
boh
ater
ów
liter
acki
ch i
konk
retn
ych
przy
kład
ów z
życia
gru
py.
15. W
ycho
wan
ie ro
dzin
ne, o
byw
a-te
lskie
i pat
rioty
czne
.D
ziec
ko k
ończ
ące p
rzed
szko
le
i roz
pocz
ynaj
ące n
aukę
w sz
kole
po
dsta
wow
ej:
1) w
ymie
nia i
mio
na i
nazw
iska
osób
blis
kich
, wie
, gdz
ie p
racu
ją,
czym
się z
ajm
ują;
2) zn
a naz
wę m
iejsc
owoś
ci,
w k
tóre
j mie
szka
, zna
waż
niej
sze
insty
tucj
e i o
rient
uje s
ię w
rola
ch
społ
eczn
ych
pełn
iony
ch p
rzez
w
ażne
oso
by, n
p. p
olic
jant
a,
stra
żaka
;3)
wie
, jak
iej j
est n
arod
owoś
ci,
mie
szka
w P
olsc
e, a s
tolic
ą Pol
ski
jest
War
szaw
a;4)
naz
ywa g
odło
i fla
gę p
aństw
ową,
zn
a pol
ski h
ymn
i wie
, że P
olsk
a na
leży
do
Uni
i Eur
opej
skie
j;5)
wie,
że w
szys
cy lu
dzie
mają
rów
ne
praw
a.
Wyc
how
anie
rodz
inne
, ob
ywat
elski
e i p
atrio
tycz
ne:
•ro
dzin
a: a
ktyw
ne
ucze
stni
ctw
o w
życ
iu
rodz
inny
m, t
rady
cje
rodz
inne
, uro
czys
tośc
i,•
dzie
cko
jako
czł
onek
ro
dzin
y,•
najb
liższ
e ot
ocze
nie
jako
mał
a oj
czyz
na,
•bu
dzen
ie za
inte
reso
wan
ia
wła
sną
mie
jscow
ości
ą,•
naby
wan
ie po
czuc
ia p
rzy
nale
żnoś
ci n
arod
owej
,•
pozn
anie
poł
ożen
ia
geog
rafic
zneg
o Po
lski
na m
apie
,•
pozn
anie
sym
boli
naro
do
wyc
h,•
Euro
pa i
świa
t,•
ojcz
yzna
– to
żsam
ość
naro
dow
a.
Zaba
wy t
emat
yczn
e w d
om, r
odzi
nę.
Spot
kani
a z ro
dzic
ami i
dzi
adka
mi.
Oka
zyw
anie
szac
unku
oso
bom
star
szym
.
Sam
odzi
elne p
rzyg
otow
ywan
ie p
reze
ntów
lub
obm
yślan
ie
nies
podz
iane
k z o
kazji
świą
t.
Ogl
ądan
ie ro
dzin
nych
albu
mów
, zdj
ęć ro
dzin
nych
.
Przy
goto
wyw
anie
insc
eniz
acji
i prz
edsta
wie
ń z o
kazji
ro
dzin
nych
uro
czys
tośc
i.
Rozw
ijani
e zai
nter
esow
ań p
racą
zaw
odow
ą rod
zicó
w.
Budz
enie
zain
tere
sow
ań d
otyc
zący
ch h
istor
ii sw
ojej
ro
dzin
y.
Spac
ery i
wyc
iecz
ki –
poz
naw
anie
najb
liższ
ej ok
olic
y.
Pozn
anie
pos
zcze
góln
ych
regi
onów
Pol
ski,
zapo
znan
ie z
ich
obyc
zaja
mi,
trady
cjam
i.
Twor
zeni
e kąc
ika r
egio
naln
ego.
Prac
a z m
apą P
olsk
i i sy
mbo
lami n
arod
owym
i.
Zapo
znan
ie z
flagą
Pol
ski,
godł
em i
nazw
ą sto
licy.
Słuc
hani
e hym
nu n
arod
oweg
o (w
yjaś
nien
ie ja
k na
leży
zach
ować
się p
odcz
as je
go sł
ucha
nia)
.
Zapo
znan
ie z
herb
em st
olic
y Pol
ski.
Zapo
znan
ie z
legen
dam
i, w
iers
zam
i, op
owia
dani
ami
o W
arsz
awie.
Nau
ka ta
ńców
ludo
wyc
h i p
iose
nek.
Okr
eślan
ie m
iejsc
a Pol
ski n
a map
ie E
urop
y.
Przy
goto
wyw
anie
akad
emii
z oka
zji św
iąt n
arod
owyc
h.
Dzi
ecko
: −pr
zeds
taw
ia si
ę im
ieni
em
i naz
wisk
iem
, −ro
zum
ie p
ojęc
ia: r
odzi
ce, d
om
rodz
inny
, rod
zeńs
two,
−w
ypow
iada
się
na te
mat
ro
dzin
y, na
zyw
a po
praw
nie
jej
czło
nków
, −zn
a sw
ój a
dres
zam
iesz
kani
a, −w
ywią
zuje
się
z w
łasn
ych
obo
wią
zków
w ro
dzin
ie,
−dz
ieli
się
z ro
dzic
ami d
ośw
iad
czen
iam
i nab
ytym
i w p
rzed
sz
kolu
, −po
trafi
zapr
ezen
tow
ać cz
łonk
om
rodz
iny
swoj
e um
ieję
tnoś
ci
wok
alne
czy
recy
tato
rski
e, −po
znaj
e tr
adyc
je z
wią
zane
ze
świę
tam
i, −zn
a za
wod
y ro
dzic
ów, p
otra
fi
o ni
ch o
pow
iedz
ieć,
−gr
omad
zi in
form
acje
o sw
oim
po
chod
zeni
u, −zn
a dz
ieje
swoj
ej ro
dzin
y, −zn
a na
zwę
swoj
ej m
iejsc
owoś
ci,
−na
zyw
a sw
oją
ojcz
yznę
, ro
zpoz
naje
i na
zyw
a sy
mbo
le
naro
dow
e, h
ymn
naro
dow
y
i prz
yjm
uje
wła
ściw
ą po
staw
ę po
dcza
s jeg
o sł
ucha
nia,
−zn
a fol
klor
wyb
rany
ch re
gion
ów
Polsk
i, −po
sługu
je się
pop
raw
ną p
olsz
czy
zn
ą, −in
tere
suje
się
wyd
arze
niam
i w
kra
ju,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.34
4.Treściprogramowe
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
emoc
jona
lno
s
połe
czny
Słuc
hani
e opo
wia
dani
a bud
zące
go p
oczu
cie p
rzyn
ależ
nośc
i na
rodo
wej,
wzb
ogac
ające
języ
k oj
czys
ty.
Obc
hodz
enie
świą
t nar
odow
ych.
Rozm
owa n
a tem
at ró
wny
ch p
raw
wsz
ystk
ich lu
dzi.
Prez
enta
cja fl
agi U
nii E
urop
ejski
ej.
Zapo
znan
ie z
kraja
mi n
ależ
ącym
i do
Uni
i Eur
opejs
kiej
w
form
ie re
aliz
owan
ych
blok
ów te
mat
yczn
ych.
Tem
atyc
zne z
ajęc
ia p
lasty
czne
.
−zn
a nie
któr
e waż
niej
sze p
osta
cie
hist
oryc
zne,
−po
trafi
odc
zyta
ć z
map
y pr
oste
na
zwy,
−zn
a na
zwy
najw
ięks
zych
mia
st
i rze
k po
lskic
h, −ak
cept
uje
odm
ienn
ość
dzie
ci
inny
ch k
rajó
w, −po
znaj
e zw
ycza
je c
hara
kter
yst
yczn
e dl
a in
nych
kul
tur,
−za
pozn
aje
się
z w
arun
kam
i ży
cia
ludz
i w in
nych
kra
jach
, −ro
zum
ie p
ojęc
ia: U
nia
Euro
pej-
ska,
Eur
opa,
−ro
zpoz
naje
flag
ę U
nii E
urop
ej
skie
j, −w
ykaz
uje
zain
tere
sow
anie
pr
oble
mam
i inn
ych
ludz
i.
7. W
ycho
wani
e prz
ez sz
tukę
– d
zieck
o w
idze
m i
akto
rem
.D
ziec
ko k
ończ
ące p
rzed
szko
le
i roz
pocz
ynaj
ące n
aukę
w sz
kole
po
dsta
wow
ej:
1) w
ie, j
ak n
ależ
y się
zach
ować
po
dcza
s uro
czys
tośc
i, np.
na
kon
cerc
ie, fe
styni
e, pr
zeds
ta
wien
iu, w
teat
rze,
w k
inie
;2)
odg
ryw
a rol
e w za
baw
ach
para
teat
raln
ych,
pos
ługu
jąc s
ię
mow
ą, m
imik
ą, ge
stem
i ru
chem
; um
ie p
osłu
giw
ać si
ę rek
wiz
ytam
i (n
p. m
aską
).
Wyc
how
anie
prz
ez sz
tukę
:•
zapo
znan
ie z
teat
rem
,•
zaba
wa
w te
atr,
•dz
ieck
o ak
tore
m
i wid
zem
.
Ogl
ądan
ie p
rzed
staw
ień
teat
raln
ych.
Zapo
znan
ie z
prac
ą akt
ora,
scen
ogra
fa, r
eżys
era.
Naz
ywan
ie p
oszc
zegó
lnyc
h po
mie
szcz
eń (k
asa,
scen
a,
wid
owni
a, ku
lisy)
.
Om
awia
nie w
ystro
ju te
atru
.
Przy
goto
wan
ie re
kwiz
ytów
do
kąci
ka te
atra
lneg
o: p
acyn
ki,
kuki
ełki
, itp
.
Zorg
aniz
owan
ie k
ącik
a tea
tral
nego
.
Prow
adze
nie z
abaw
z el
emen
tam
i pan
tom
imy,
dram
y, sc
enek
sytu
acyj
nych
(rol
a akt
ora)
.
Dow
olne
i zo
rgan
izow
ane z
abaw
y w
teat
r.
Ogl
ądan
ie te
atrz
yków
dla
dzi
eci,
spot
kani
e z ak
tore
m.
Dzi
ecko
: −w
ie, j
ak z
acho
wać
się
w c
zasi
e pr
zeds
taw
ień,
−w
ie, c
o to
są sc
ena,
kulis
y, w
idow
nia,
−w
ie, j
aką
rolę
peł
ni a
ktor
, co
robi
reży
ser,
scen
ogra
f, −ak
tyw
nie u
czes
tnicz
y w za
baw
ach
w te
atr,
−po
trafi
zilu
stro
wać
ruch
em
i ges
tem
treś
ć wie
rszy
, dia
logó
w, −pr
zeła
muj
e wła
sną n
ieśm
iało
ść,
−od
gadu
je za
gadk
i pan
tom
imicz
ne,
−po
dejm
uje p
róby
ukł
adan
ia w
ła
snyc
h op
owia
dań
i prz
edsta
wie
ń ku
kieł
kow
ych,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 35
4.Treściprogramowe
Rozw
ój
emoc
jona
lno
s
połe
czny
Nau
ka i
recy
tacj
a wie
rszy
.
Wdr
ażan
ie d
o słu
chan
ia li
tera
tury
dla
dzi
eci (
opow
iada
nia,
ba
jki,
wie
rsze
).
Zaba
wy
tem
atyc
zne.
Udz
iał w
org
aniz
acji
spot
kań
teat
raln
ych.
−w
ypow
iada
się n
a tem
at ró
żnyc
h fo
rm te
atra
lnyc
h, −w
ystę
puje
w p
rzed
staw
ieni
ach
z o
kazj
i róż
nych
świą
t oko
licz
nośc
iow
ych,
−m
a do
brą
dykc
ję,
−pa
nuje
nad
nat
ężen
iem
gło
su,
mim
iką,
ges
tem
.
8. W
ycho
wani
e prz
ez sz
tukę
– m
uzyk
a i ś
piew
, plą
sy i
tani
ec.
Dzi
ecko
koń
cząc
e prz
edsz
kole
i r
ozpo
czyn
ając
e nau
kę w
szko
le
pods
taw
owej
:1)
śpie
wa p
iose
nki z
dzi
ecię
cego
re
pert
uaru
ora
z łat
we p
iose
nki
ludo
we;
chęt
nie u
czes
tnic
zy
w zb
ioro
wym
śpie
wie
, w ta
ńcac
h i m
uzyk
owan
iu;
2) d
ostr
zega
zmia
ny d
ynam
iki,
tem
pa i
wys
okoś
ci d
źwię
ku
utw
oru
muz
yczn
ego,
wyr
aża j
e, pl
ąsaj
ąc lu
b ta
ńczą
c;3)
twor
zy m
uzyk
ę, ko
rzys
tają
c z i
nstr
umen
tów
per
kusy
jnyc
h (o
raz i
nnyc
h pr
zedm
iotó
w),
a t
akże
impr
owiz
uje j
ą ruc
hem
;4)
w sk
upie
niu
słuch
a muz
yki,
w
tym
takż
e muz
yki p
oważ
nej.
Wyc
how
anie
prz
ez m
uzyk
ę:•
uwra
żliw
iani
e dz
ieci
na
wal
ory
arty
styc
zne
muz
yki,
•do
skon
alen
ie sł
ucha
nia
i śpi
ewan
ia p
iose
nek,
•ro
zwija
nie
różn
orod
ny
ch fo
rm e
kspr
esji,
za
baw
y ry
tmic
zne,
•ro
zwija
nie
umie
jętn
ości
ilu
stro
wan
ia m
uzyk
i za
pom
ocą
tańc
a,•
zapo
znan
ie z
wyb
ra
nym
i ins
trum
enta
mi
muz
yczn
ymi,
•za
baw
y w k
ącik
u m
uzyc
zny
m.
Ucz
estn
ictw
o w
kon
cert
ach
muz
yczn
ych.
Słuc
hani
e róż
noro
dnej
muz
yki w
dow
olny
ch i
zada
nio
wyc
h sy
tuac
jach
(na ż
ywo
lub
z nag
rań)
.
Zaba
wy
przy
muz
yce k
lasy
czne
j.
Ćwic
zeni
a odd
echo
we,
emisy
jne i
fona
cyjn
e.
Słuc
hani
e pio
sene
k, sł
ucho
wisk
.
Nau
ka śp
iew
ania
pio
sene
k.
Śpie
wan
ie p
iose
nek
indy
wid
ualn
ie lu
b gr
upow
o.
Rozp
ozna
wan
ie p
iose
nek
po m
elod
ii lu
b w
ysłu
chan
iu
wyk
lask
iwan
ego
rytm
u pr
zez n
aucz
ycie
la.
Okr
eśla
nie c
hara
kter
u m
uzyk
i (w
esoł
a, sm
utna
, itp
.).
Okr
eśla
nie t
empa
i dy
nam
iki w
muz
yce.
Okr
eśla
nie w
ysok
ości
dźw
iękó
w (w
ysok
ie, ś
redn
ie, n
iskie
) or
az zm
ian
w ic
h na
tęże
niu.
Pow
tarz
anie
kró
tkic
h m
otyw
ów m
elod
yczn
ych.
Udz
iał w
zajęc
iach
muz
yczn
oru
chow
ych
(w ty
m z
elem
en
tam
i met
ody
C. O
rffa)
.
Udz
iał w
zaję
ciac
h ry
tmic
znyc
h pr
zy ak
ompa
niam
enci
e.
Rozw
iązy
wan
ie za
gade
k m
uzyc
znyc
h.
Twór
cza i
nter
pret
acja
muz
yki (
met
oda R
. Lab
ana,
A
.M. K
nies
sów
).
Odg
ryw
anie
scen
ek z
liter
atur
y dz
ieci
ęcej
z uż
ycie
m
inst
rum
entó
w.
Dzi
ecko
: −ro
zum
ie p
ojęc
ia: m
uzyk
a in
strum
enta
lna,
wok
alna
, −um
ie z
acho
wać
się
na k
once
rci
e m
uzyc
znym
, −do
strz
ega
pięk
no i
emoc
je,
jaki
e w
yraż
a ró
żna
muz
yka,
−po
trafi
okr
eślić
nas
trój
i ro
dzaj
m
uzyk
i, te
mpo
, dyn
amik
ę,
natę
żeni
e gł
osu,
reje
str d
źwię
kó
w, −tw
orzy
wła
sne
kom
pozy
cje
muz
yczn
e z
wyk
orzy
stan
iem
in
stru
men
tów,
takż
e w
ykon
any
ch p
rzez
sieb
ie,
−śp
iew
a pi
osen
ki d
osto
sow
ane
do sw
oich
moż
liwoś
ci g
łoso
w
ych,
−pr
awid
łow
o po
sług
uje
się
głos
em i
odde
chem
pod
czas
śp
iew
u, −ro
zwija
słuc
h m
uzyc
zny
i eks
pr
esję
wer
baln
ą, −ro
zpoz
naje
inst
rum
enty
po
ich
brzm
ieni
u, −um
ie b
awić
się
przy
muz
yce,
−re
aguj
e na
zm
iany
w m
uzyc
e, −w
yraż
a sw
oje
myś
li, e
moc
je
w fo
rmie
muz
yczn
ej, r
ucho
wej
, sł
owne
j i p
last
yczn
ej,
−zn
a kr
oki k
rako
wia
ka, p
olki
, w
alca
, pol
onez
a,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.36
4.Treściprogramowe
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
emoc
jona
lno
s
połe
czny
Zapo
znan
ie z
wyb
rany
mi i
nstr
umen
tam
i muz
yczn
ymi.
Zapo
znan
ie z
wyb
rany
mi t
erm
inam
i muz
yczn
ymi:
nuty
, kl
ucz w
iolin
owy,
part
ytur
a.
Rozp
ozna
wan
ie b
rzm
ieni
a ins
trum
entó
w.
Ako
mpa
niow
anie
kol
egom
do
różn
ych
form
ruch
u (m
arsz
, bie
g).
Twor
zeni
e wła
sneg
o ak
ompa
niam
entu
na w
ybra
nych
in
stru
men
tach
muz
yczn
ych.
Wys
zuki
wan
ie m
uzyk
i wok
ół n
as (w
kuc
hni,
na u
licy,
w le
sie, n
a łąc
e).
Nau
ka k
rokó
w p
rosty
ch ta
ńców
(np.
wal
c, kr
akow
iak,
po
lka,
polo
nez,
itp.).
Udz
iał w
zaba
wac
h z z
asto
sow
anie
m el
emen
tów
tańc
a.
Wyr
ażan
ie ge
stem
, ruc
hem
treś
ci te
kstó
w li
tera
ckich
, muz
yki.
Rytm
izow
anie
imio
n, fr
agm
entó
w w
iers
zy, r
ymow
anek
, w
ylic
zane
k, p
rzys
łów,
itp.
Twor
zeni
e w n
ieko
nwen
cjon
alny
spos
ób ak
ompa
niam
entu
m
uzyc
zneg
o (g
ra n
a wła
snym
ciel
e, na
krz
eśle
, dm
ucha
nie
w b
utel
kę, i
tp.).
Ilust
row
anie
muz
yki p
oprz
ez fo
rmy
plas
tycz
ne.
Zorg
aniz
owan
ie k
ącik
a muz
yczn
ego
i wyp
osaż
enie
go
w
inst
rum
enty
wyk
onan
e prz
ez d
ziec
i (np
. kos
zulk
i na
doku
men
ty, p
uszk
i z fa
solą
, itp
.).
Spac
ery
i wyc
iecz
ki d
o ga
lerii
i m
uzeó
w.
Org
aniz
owan
ie w
ysta
w p
ośw
ięco
nych
wyb
itnym
pio
sen
karz
om i
kom
pozy
toro
m.
−ro
zpoz
naje
, odt
war
za i
wyk
onuj
e pr
oste
ukł
ady
tane
czne
/tw
orzy
w
łasn
e uk
łady
tane
czne
, −po
trafi
kor
zyst
ać z
kąc
ika
muz
yczn
ego,
−po
trafi
wyd
obyć
nie
typo
we
dźw
ięki
(pop
rzez
ude
rzan
ie
w o
parc
ie k
rzes
ła, o
czę
ści
wła
sneg
o ci
ała)
, −sa
mod
ziel
nie
wyk
onuj
e pr
oste
in
stru
men
ty p
erku
syjn
e,
−w
ie, c
o to
są n
uty,
kluc
z wio
lino
wy,
part
ytur
a, −sł
yszy
i na
zyw
a dź
wię
ki
z ot
ocze
nia,
−w
ykor
zyst
uje
inst
rum
enty
m
uzyc
zne
w ró
żnyc
h fo
rmac
h ak
tyw
nośc
i.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 37
4.Treściprogramowe
Rozw
ój
emoc
jona
lno
s
połe
czny
9. W
ycho
wan
ie pr
zez s
ztuk
ę – ró
żne
form
y pl
asty
czne
.D
ziec
ko k
ończ
ące p
rzed
szko
le
i roz
pocz
ynaj
ące n
aukę
w sz
kole
po
dsta
wow
ej:
1) p
rzej
awia
, w m
iarę
swoi
ch
moż
liwoś
ci, z
aint
eres
owan
ie
wyb
rany
mi z
abyt
kam
i i d
zieł
ami
sztu
ki o
raz t
rady
cjam
i i o
brzę
da
mi l
udow
ymi s
woj
ego
regi
onu;
2) u
mie
wyp
owia
dać s
ię w
różn
ych
tech
nika
ch p
lasty
czny
ch i
przy
uż
yciu
elem
enta
rnyc
h śr
odkó
w
wyr
azu
(taki
ch ja
k ks
ztał
t i b
arw
a)
w p
osta
ci p
rosty
ch k
ompo
zycj
i i f
orm
kon
stru
kcyj
nych
;3)
wyk
azuj
e zai
nter
esow
anie
m
alar
stwem
, rze
źbą i
arch
itekt
urą
(takż
e arc
hite
ktur
ą zie
leni
i a
rchi
tekt
urą w
nętr
z).
Wyc
how
anie
prze
z plas
tykę
:•
kont
akt z
e sz
tuką
(dzi
eła
sztu
ki i
ich
twór
cy),
•ak
tyw
ność
pla
styc
zna,
•ak
tyw
ność
kon
stru
kcyj
na
(for
my
prze
strz
enne
).
Tros
ka o
este
tykę
pom
ieszc
zeń.
Uw
rażli
wien
ie na
pięk
no św
iata p
rzyr
ody.
Zwra
cani
e uw
agi n
a arc
hite
ktur
ę ogr
odów
.
Gro
mad
zeni
e eks
pona
tów
prz
yrod
nicz
ych
i dos
trzeg
anie
w
nich
war
tośc
i este
tycz
nych
.
Ogl
ądan
ie alb
umów
mal
arsk
ich i
repr
oduk
cji m
alar
skich
, fo
togr
afii, p
lakat
ów, r
zeźb
, zdj
ęć b
udow
li, ci
ekaw
ych
wnę
trz.
Eksp
onow
anie
w sa
li/ką
cika
ch te
mat
yczn
ych
elem
entó
w
sztu
ki lu
dow
ej.
Zwie
dzan
ie ga
lerii
i wys
taw.
Org
anizo
wan
ie sp
otka
ń z a
rtysta
mi.
Pozn
anie
prac
y arty
sty (m
alar
za, r
zeźb
iarz
a).
Org
anizo
wan
ie w
arsz
tató
w m
alars
kich
, lepi
enie
w gl
inie,
itp.
Naz
ywan
ie ró
żneg
o ro
dzaju
twór
czoś
ci m
alar
skiej
: por
tret,
mar
twa
natu
ra, p
ejzaż
, itp.
Wyr
ażan
ie w
różn
ych
form
ach
plas
tycz
nych
wła
snyc
h ob
serw
acji,
muz
yki,
treśc
i utw
orów
lite
ratu
ry d
ziec
ięce
j.
Pozn
anie
różn
ych
tech
nik
plas
tycz
nych
i w
ykor
zysta
nie i
ch
w p
raca
ch p
lasty
czny
ch.
Org
aniz
owan
ie p
lene
rów
mal
arsk
ich
w p
arku
, ogr
odzi
e.
Zaba
wy k
olor
ami.
Wyk
onyw
anie
prac
kon
struk
cyjn
ych
z wyk
orzy
stani
em
różn
orod
nych
mat
eria
łów.
Rozm
owa k
ierow
ana.
Słuc
hani
e i o
pow
iada
nie.
Oce
nian
ie tw
órcz
ości
wła
snej
i kol
egów
.
Om
awia
nie w
łasn
ej tw
órcz
ości,
wyr
ażan
ie op
inii
na te
mat
pr
ac ar
tystó
w.
Dzi
ecko
: −do
strz
ega
pięk
no o
tacz
ając
ego
świa
ta,
−db
a o
este
tykę
oto
czen
ia,
−ro
zpoz
naje
i na
zyw
a ko
lory
, tw
orzy
kol
ory
poch
odne
, sw
obo
dnie
ich
używ
a, −sto
suje
różn
e tec
hnik
i pla
stycz
ne,
−do
strz
ega
war
tośc
iow
e po
d w
zglę
dem
est
etyc
znym
eks
po
naty
prz
yrod
nicz
e, −w
skaz
uje
i naz
ywa
wyr
oby
ludo
we
swoj
ego
regi
onu,
−in
terp
retu
je re
prod
ukcj
e, d
zieł
a m
alar
skie
, −w
ie, ja
k za
chow
ać si
ę w m
uzeu
m,
na w
ysta
wie
czy
w g
aler
ii, −zn
a po
jęci
a: m
artw
a na
tura
, po
rtre
t, pe
jzaż
, −je
st za
inte
reso
wan
e tw
órcz
ości
ą m
alar
zy, r
zeźb
iarz
y, −ch
ętni
e w
ykon
uje
dow
olne
i t
emat
yczn
e pr
ace
plas
tycz
ne,
−tw
orzy
pra
ce p
od w
pływ
em
różn
ych
bodź
ców,
−ilu
stru
je tr
eść
utw
orów
lite
rac
kich
i w
łasn
ych
wyo
braż
eń,
−w
yraż
a na
pła
szcz
yźni
e ru
ch,
sym
etri
ę, −ro
zróż
nia
mat
eria
ły, n
azyw
a je
i o
pisu
je,
−po
dejm
uje
prób
y oc
eny
prac
w
łasn
ych
i kol
egów
, −pl
anuj
e i o
rgan
izuj
e w
łasn
ą pr
acę,
−db
a o
ład
i por
ząde
k w
mie
jscu
prac
y (p
rzyg
otow
uje
mat
eria
ły
i spr
ząta
je),
−pr
zest
rzeg
a za
sad
bezp
iecz
eń
stw
a po
dcza
s dzi
ałal
nośc
i pl
asty
czno
kon
stru
kcyj
nej,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.38
Obs
zar
Obs
zary
pod
staw
y pro
gram
owej
(R
ozp.
MEN
z dn
ia 27
sier
pnia
2012
r.
w sp
raw
ie p
odst
awy p
rogr
amow
ej
wyc
how
ania
prz
ed sz
koln
ego
oraz
ks
ztał
ceni
a ogó
lneg
o w
pos
zcze
gól-
nych
typa
ch sz
kół,
Dz.
U. z
dni
a 30
sier
pnia
201
2 r.)
Zakr
esy
prog
ram
uSt
rate
gie o
siąg
ania
celó
wEf
ekty
w p
osta
ci u
mie
jętn
ości
Rozw
ój
emoc
jona
lno
s
połe
czny
Org
anizo
wan
ie w
ysta
w, m
inig
alerii
i auk
cji p
rac d
ziecię
cych
.
Zapo
znan
ie z n
arzę
dzia
mi, p
rzyb
oram
i i u
rząd
zeni
ami
tech
nicz
nym
i, bez
piec
zne p
osłu
giw
anie
się n
imi.
Przy
zwyc
zajan
ie do
utrz
yman
ia p
orzą
dku
podc
zas z
abaw
, sp
rząt
anie
po za
końc
zeni
u za
jęć.
−od
czuw
a za
dow
olen
ie z
pre
ze
ntac
ji w
łasn
ych
prac
, −tw
orzy
upo
min
ki d
la n
ajbl
iż
szyc
h z
okaz
ji ró
żnyc
h św
iąt,
−ko
nstr
uuje
prz
edm
ioty
z g
oto
wyc
h el
emen
tów,
−po
sług
uje
się
narz
ędzi
ami
odpo
wie
dnim
i do
używ
aneg
o m
ater
iału
.
4.Treściprogramowe
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 39
5. Gotowość szkolna a deficyty rozwojowe
Osiągnięcie gotowości szkolnej jest głównym zadaniem realizowanym w oddziale dzieci sześcioletnich. Określa się ją jako moment równowagi między wymaganiami szkoły i możliwościami dziecka (kiedy dziecko potrafi sprostać wymaganiom szkoły). Osiągnięcie gotowości szkolnej można traktować jako rezultat celowego kierowania rozwojem dziecka. Objęcie dzieci sześcioletnich całorocznym przygotowaniem stwarza możliwość systematycznego i pełnego przygotowania dzieci do nauki szkolnej, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci z deficytami rozwojowymi. Przygotowaniu takiemu służy realizacja wszystkich treści programowych z uwzględnieniem indywidualizacji w procesie wychowawczodydaktycznym. Bardzo ważnym elementem w edukacji będzie także roztoczenie intensywnej opieki i udzielenie pomocy w ramach zadań nałożonych na placówki rozporządzeniem o pomocy psychologicznopedagogicznej (Rozporządzenie MEN w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologicznopedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach z dnia 17 listopada 2010 r., Dz. U. Nr 228, poz. 1487). Opierając się na informacjach uzyskanych od nauczycieli wychowania przedszkolnego i analizie wyników diagnozy gotowości szkolnej w grupach dzieci pięcio i sześcioletnich, można stwierdzić, że w każdej grupie występuje wysoki procent dzieci wymagających pomocy. Można przyjąć też założenie, iż szczególnie dzieci zdolne (po spełnieniu obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego) kontynuują dalszą edukację już jako uczniowie klas I w szkołach. Z pewnością jednak niektórzy z rodziców dzieci zdolnych zdecydowali się na posłanie dziecka do „zerówki” w szkole. Często przyczyną takiego stanu rzeczy są trudności tych dzieci z osiągnięciem gotowości szkolnej w zakresie rozwoju społecznoemocjonalnego. Szczegółowe informacje o poziomie rozwoju wychowanków nauczyciele uzyskają już po wykonaniu I diagnozy, po zapoznaniu się z opisem możliwości dzieci pięcioletnich zawartym w druku „Informacja o gotowości szkolnej dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej” (MENI/54/2). Ważne jest to, by rodzice udostępnili ten dokument nauczycielom oddziałów przedszkolnych w szkole. Szczegółowe informacje na temat obserwacji i diagnozy gotowości szkolnej zostały zamieszczone w odrębnej publikacji, która jest integralną częścią programu i pakietu edukacyjnego dla dzieci sześcioletnich. Tam też nauczyciele znajdą wzory dokumentów umożliwiających przeprowadzenie pełnej obserwacji rozwoju dziecka sześcioletniego ze szczególnym uwzględnieniem diagnozy gotowości szkolnej. Warto także podkreślić konieczność planowania pracy z dziećmi na podstawie wyników wspomnianej wyżej diagnozy i obserwacji. Zachęcamy nauczycieli, którzy zechcą nam zaufać i będą pracować według programu „Trampolina do szkoły”, aby otoczyli szczególną opieką dzieci z deficytami rozwojowymi. Dlatego w tym miejscu należy przybliżyć krótko opis najczęściej występujących zaburzeń.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.40
Char
akte
ryst
yczn
e ob
jaw
y za
burz
eń w
ystę
pują
cych
u d
ziec
i sze
ścio
letn
ich
i spo
soby
ich
prze
zwyc
ięża
nia
Zakr
es ro
zwoj
uZa
burz
enie
Cha
rakt
erys
tycz
ne o
bjaw
yPr
zykł
adow
e ćw
icze
nia
wed
ług
prog
ram
u
(pat
rz: s
trat
egie
osi
ągan
ia ce
lów
)
Zabu
rzen
ia
rozw
oju
ru
chow
ego
Nie
zręc
znoś
ć m
anua
lna
Trud
nośc
i z n
abyc
iem
um
ieję
tnoś
ci w
zak
resi
e sa
moo
bsłu
gi
(czy
nnoś
ci w
ykon
ywan
e są
wol
no i
niez
ręcz
nie)
.N
adm
iern
e na
pięc
ie m
ięśn
iow
e sz
czeg
ólni
e w
idoc
zne
podc
zas
wyk
onyw
ania
pra
c pl
asty
czny
ch i
ćwic
zeń
graf
omot
oryc
znyc
h (li
nie
za g
rube
, ruc
hy rę
ki g
wał
tow
ne, k
anci
aste
, mał
o pł
ynne
, pr
zew
ażaj
ą lin
ie p
rost
e), a
le ta
kże
przy
inny
ch c
zynn
ości
ach.
Za m
ałe
napi
ęcie
mię
śnio
we,
uja
wni
ając
e si
ę ta
k ja
k w
yżej
pod
czas
za
jęć
plas
tycz
nych
(lin
ie n
ikłe
, nie
rów
ne, f
alist
e, m
ałe
rysu
nki,
trud
nośc
i z w
ycin
anie
m, w
ypad
anie
prz
edm
iotó
w z
rąk)
.Br
ak k
oord
ynac
ji ob
u rą
k (t
rudn
ości
w z
apin
aniu
guz
ików
, w
iąza
niu
sznu
row
adeł
, ubi
eran
iu, c
hwyt
aniu
piłk
i, w
ycin
aniu
, le
pien
iu).
Dzi
ecko
kor
zyst
a gł
ówni
e z
jedn
ej rę
ki.
Zabu
rzon
a sz
ybko
ść ru
chów
rąk
(zby
t wol
ne te
mpo
wyk
onyw
ania
cz
ynno
ści).
Trud
ność
z op
anow
anie
m au
tom
atyz
acji
w cz
ynno
ścia
ch ru
chow
ych.
Zesz
yty
nies
tara
nne,
pom
azan
e.
Kie
rune
k us
praw
nian
ia m
anua
lneg
o od
szer
okic
h ru
chów
ram
ieni
a po
prze
z st
aw ło
kcio
wy
i nad
gars
tek
(zab
awy
i czy
nnoś
ci sa
mo
obsłu
gow
e –
myc
ie, u
bier
anie
, zak
ręca
nie
i odk
ręca
nie
bute
lek,
pa
pier
ków
na
cuki
erka
ch, z
apin
anie
guz
ików
, zas
uwan
ie su
wak
ów,
wią
zani
e sz
nuro
wad
eł) d
o pr
ecyz
yjny
ch ru
chów
mię
śni p
alcó
w.Ćw
icze
nia r
ozm
acho
we (
zam
alow
ywan
ie d
owol
nej d
użej
pła
szcz
yzny
fa
rbam
i, w
ęgle
m, k
redą
), ćw
icze
nia
ruch
liwoś
ci i
spra
wno
ści p
alcó
w.
Szcz
egól
nie
pole
cane
: •
zaba
wy
man
ualn
e (n
awle
kani
e ko
ralik
ów, u
gnia
tani
e pa
pier
ow
ych
kul i
rzuc
anie
nim
i),
•dz
iała
nia
plas
tycz
ne: l
epie
nie,
wyc
inan
ie, w
ydzi
eran
ie, m
alow
ani
e fa
rbam
i, ry
sow
anie
, pis
anie
pal
cem
na
pias
ku, k
opio
wan
ie
rysu
nków
prz
ez k
alkę
tech
nicz
ną, m
alow
anie
w o
bręb
ie k
ontu
ru,
zam
alow
ywan
ie o
kreś
lone
j prz
estr
zeni
, itp
.,•
pogr
ubia
nie
kont
uru
– w
odze
nie
po w
zorz
e,•
kopi
owan
ie w
toku
zab
aw k
onst
rukc
yjny
ch,
•na
mat
eria
le n
ielit
erow
ym: k
reśle
nie
wzo
rów
po
śladz
ie z
zac
ho
wan
iem
kie
runk
u,•
kreś
leni
e wzo
rów
po
śladz
ie z
zach
owan
iem
kie
runk
u be
z lin
iatu
ry,
•kr
eśle
nie w
zoró
w p
o śla
dzie
z za
chow
anie
m k
ieru
nku
w li
niat
urze
,•
ćwic
zeni
a w
zes
zyta
ch o
szer
szej
lini
atur
ze,
•ko
rzys
tani
e z
nasa
dek
na k
redk
i, oł
ówki
, •
ryso
wan
ie m
azak
ami,
•za
baw
y na
mat
eria
le li
tero
wym
: lep
ieni
e z
plas
telin
y lu
b uk
łada
ni
e z
drut
u lit
er,
•ćw
icze
nia
w p
isan
iu w
yraz
ów.
Nie
zręc
znoś
ć ru
chow
a
całe
go c
iała
Nie
chęć
do
udzi
ału
w ze
społ
owyc
h za
baw
ach
ruch
owyc
h (w
ukr
yciu
po
dejm
owan
ie p
rób
naśla
dow
ania
dzi
eci).
Ruch
y ka
ncia
ste,
mał
o pł
ynne
, nie
zręc
znoś
ć w
idoc
zna
przy
ła
pani
u, rz
ucan
iu i
kopa
niu
piłk
i.W
olne
tem
po b
iega
nia,
nie
nadą
żani
e za
dzi
ećm
i, tr
udno
ść
w b
iega
niu
na p
alca
ch, m
asze
row
aniu
.Tr
udno
ści w
opa
now
aniu
jazd
y na
row
erze
, wro
tkac
h, ły
żwac
h.
Ksz
tałc
enie
late
raliz
acji,
ori
enta
cji w
sche
mac
ie c
iała
– n
azyw
anie
cz
ęści
cia
ła, k
oord
ynow
anie
czy
nnoś
ci w
zrok
owo
słuch
owo
ruch
ow
ych,
zab
awy
pozw
alaj
ące
uspr
awni
ć lo
kaliz
ację
i or
ient
ację
pr
zest
rzen
ną.
Zaba
wy
rzut
ne i
zręc
znoś
ciow
e.Bi
egi i
skok
i.Za
baw
y i ć
wic
zeni
a ro
zluź
niaj
ące
napi
ęcie
mię
śnio
we.
Ćw
icze
nia
rela
ksac
yjne
.
5.Gotowośćszkolna,adeficytyrozwojowe
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 41
5.Gotowośćszkolna,adeficytyrozwojowe
Zabu
rzen
ia
rozw
oju
ru
chow
ego
Zabu
rzen
ia
late
raliz
acji
Wię
ksza
spra
wno
ść rę
ki le
wej
(prz
y ni
ewys
tępu
jące
j ogó
lnej
mał
ej
spra
wno
ści c
ałeg
o ci
ała
i bra
ku sp
raw
nośc
i man
ualn
ej).
Trud
ność
w p
rzys
waj
aniu
poj
ęć o
kreś
lają
cych
stos
unki
prz
estr
zenn
e.Za
kłóc
enia
w o
rien
tacj
i w st
rona
ch sw
ojeg
o ci
ała
(tru
dnoś
ć pr
zy
mas
zero
wan
iu, ć
wic
zeni
ach
gim
nast
yczn
ych,
odw
zoro
wyw
aniu
–
prze
staw
iani
e lu
b od
wra
cani
e el
emen
tów
).M
ylen
ie li
ter i
cyf
r róż
niąc
ych
się
ukie
runk
owan
iem
.Ry
sunk
i cha
otyc
zne,
bez
ładn
e.Pi
sani
e od
pra
wej
do
lew
ej.
W c
zyta
niu
prze
staw
iani
e ko
lejn
ości
, zni
eksz
tałc
anie
wyr
azów
, gu
bien
ie si
ę w
tekś
cie.
Utr
wal
anie
ori
enta
cji w
sche
mac
ie w
łasn
ego
ciał
a:•
okre
ślani
e pr
zest
rzen
i: Po
dnie
ś ręk
ę i p
otem
pat
rz ja
k op
ada,
ok
reśla
nie
stro
ny le
wej
i pr
awej
(biją
ce se
rdus
zko
w g
lotto
dy
dakt
yce)
, cho
dzen
ie p
od d
ykta
ndo,
•ćw
icze
nie
rela
cji p
rzes
trze
nnyc
h.Za
baw
y w
g m
etod
y ru
chu
rozw
ijają
cego
W. S
herb
orne
.O
kreś
lani
e po
łoże
nia
prze
dmio
tów
w p
okoj
u, n
a st
ole.
Nak
leja
nie
elem
entó
w n
a ar
kusz
ach
papi
eru
wed
ług
inst
rukc
ji.W
erba
lizow
anie
czy
nnoś
ci, r
uchó
w, p
ołoż
enia
wza
jem
nego
:•
wyk
onyw
anie
zad
ań w
edłu
g in
stru
kcji
słow
nej,
np. S
tań
na
pra
wej
nod
ze,
•ry
sow
anie
pod
dyk
tand
o: Je
dna
krat
ka w
pra
wo,
itp.
Opr
acow
ywan
ie m
ylon
ych
kszt
ałtó
w n
a po
dsta
wie
wzr
oku,
ruch
u,
doty
ku, s
łuch
u.
Frag
men
tary
czne
za
burz
enia
fu
nkcj
i po
znaw
czyc
h
Zabu
rzen
ia
perc
epcj
i w
zrok
owej
Prob
lem
y w
zak
resi
e sp
ostr
zega
wcz
ości
.U
bogi
opi
s ogl
ądan
ej il
ustr
acji,
bra
k zr
ozum
ieni
a je
go tr
eści
.Zm
ieni
one p
ołoż
enie
elem
entó
w n
a rys
unka
ch i
w u
kład
anka
ch,
nied
okła
dne o
dwzo
row
anie
(tak
że n
a sku
tek
zabu
rzon
ej la
tera
lizac
ji).
Utr
udni
ona
orie
ntac
ja w
now
ym o
tocz
eniu
, prz
egry
wan
ie w
gra
ch
dyda
ktyc
znyc
h.
Nie
popr
awni
e za
pam
ięty
wan
e sp
ostr
zeże
nia
wzr
okow
e.
Dob
iera
nie
par j
edna
kow
ych
obra
zków
.W
skaz
ywan
ie ró
żnic
i po
dobi
eńst
w n
a m
ater
iale
obr
azko
wym
i g
ram
atyc
znym
.O
dtw
arza
nie
z pa
mię
ci u
kład
ów e
lem
entó
w.U
kład
anie
obr
azkó
w z
czę
ści o
raz
wed
ług
inst
rukc
ji sł
owne
j.U
kład
anie
obr
azkó
w i
kom
pozy
cji z
figu
r.D
obie
rani
e cz
ęści
figu
r geo
met
rycz
nych
do
cało
ści.
Budo
wan
ie z
klo
cków
wed
ług
wzo
ru.
Wys
zuki
wan
ie i
nazy
wan
ie li
ter,
wys
zuki
wan
ie lu
b sk
reśla
nie
liter
w
tekś
cie.
Uzu
pełn
iani
e lit
er w
wyr
azie
, lep
ieni
e z
plas
telin
y lu
b fo
rmow
anie
z
drut
u, u
kład
anie
ze
sznu
row
adeł
, włó
czki
.C
zyta
nie
i ukł
adan
ie w
yraz
ów i
zdań
.Pr
aca
z pr
ogra
mem
„Wzo
ry i
obra
zki”
M. F
rost
ig i
D. H
orne
(p
ozio
m p
odst
awow
y, śr
edni
i w
yższ
y).
Zabu
rzen
ia
perc
epcj
i sł
ucho
wej
Męc
zliw
ość
przy
słuc
hani
u dł
uższ
ego
teks
tu, c
zyta
niu
(krę
ceni
e się
, ni
euw
ażan
ie, s
zuka
nie
obra
zków
).Tr
udno
ści w
ucz
eniu
się
na p
amię
ć w
iers
zykó
w i
pios
enek
.Po
sługi
wan
ie si
ę pro
stym
i zda
niam
i prz
y op
owia
dani
u.U
dzie
lani
e kr
ótki
ch o
dpow
iedz
i (je
dnym
słow
em lu
b kr
ótki
m
zdan
iem
).
Rozw
iązy
wan
ie z
agad
ek sł
ucho
wyc
h.Ć
wic
zeni
a ry
tmic
zne:
rym
owan
ki, p
iose
nki.
Ćw
icze
nie
pam
ięci
słuc
how
ej: w
ylic
zank
i, w
iers
zyki
, pow
tarz
anie
sy
lab,
wyr
azów
, zda
ń.O
dtw
arza
nie
rytm
u i w
iąza
nie
go z
ukł
adem
prz
estr
zenn
ym.
Zaba
wy
z w
ykor
zyst
anie
m ry
mów
.Sy
ntez
a i a
naliz
a sy
lab,
zda
ń (g
lotto
dyda
ktyk
a).
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.42
Zakr
es ro
zwoj
uZa
burz
enie
Cha
rakt
erys
tycz
ne o
bjaw
yPr
zykł
adow
e ćw
icze
nia
wed
ług
prog
ram
u
(pat
rz: s
trat
egie
osi
ągan
ia ce
lów
)
Frag
men
tary
czne
za
burz
enia
fu
nkcj
i po
znaw
czyc
h
Mał
y za
sób
słów
, czę
ste
agra
mat
yzm
y.Tr
udno
ści w
zab
awac
h i ć
wic
zeni
ach
rytm
iczn
ych.
Trud
nośc
i w z
apam
ięta
niu
mel
odii
i jej
odt
war
zani
u.
Rozp
ozna
wan
ie g
łosk
i w n
agło
sie,
wyg
łosi
e i ś
ródg
łosi
e.Ć
wic
zeni
a w
czy
tani
u i u
kład
aniu
wyr
azów
, zda
ń.
Zabu
rzen
ia
mow
y
i myś
leni
a
Zabu
rzon
a ar
tyku
lacj
a gł
osek
.Tr
udno
ści w
rozu
mie
niu
hist
oryj
ek o
braz
kow
ych
(bra
k ro
zum
ieni
a zw
iązk
ów m
iędz
y fa
ktam
i), ro
zwią
zyw
aniu
zaga
dek,
rozw
iązy
wan
iu
rebu
sów,
rów
nież
jako
wyn
ik z
abur
zony
ch fu
nkcj
i wzr
okow
ych
i s
łuch
owyc
h.Tr
udno
ści w
rozu
mie
niu
inst
rukc
ji do
gie
r, uk
łada
nek
i łam
igłó
wek
.
Ćw
icze
nia
odde
chow
e, fo
nacy
jne,
art
ykul
acyj
ne:
•sł
uchu
fone
mow
ego,
•sk
oryg
owan
ie w
ymow
y.W
spół
prac
a i r
ealiz
acja
zal
eceń
logo
pedy
i ps
ycho
loga
.O
pow
iada
nie
baje
k, z
adaw
anie
pyt
ań o
raz
odpo
wia
dani
e na
nie
.U
kład
anie
hist
oryj
ek o
braz
kow
ych
z w
yodr
ębni
anie
m p
rzyc
zyn
i s
kutk
ów.
Rozw
iązy
wan
ie re
busó
w i
zaga
dek.
Ana
lizow
anie
inst
rukc
ji do
gie
r.
Zabu
rzen
ia
rozw
oju
emoc
jona
lneg
o
Dzi
eci
infa
ntyl
neBr
ak u
mie
jętn
ości
opa
now
ania
emoc
ji (p
ozyt
ywny
ch i
nega
tyw
nych
).Re
akcj
a ni
eade
kwat
na d
o sy
tuac
ji.Pł
aczl
iwoś
ć, o
braż
anie
się,
agr
esja
z b
łahy
ch p
owod
ów.
Mał
a sa
mod
ziel
ność
(cią
gła
potr
zeba
pom
ocy,
zwra
cani
a uw
agi
na si
ebie
, nad
mie
rne
przy
wią
zani
e do
mat
ki).
Wys
tępo
wan
ie lę
ku w
now
ych
sytu
acja
ch.
Prze
jaw
y pł
ytki
ego,
kró
tkie
go z
aint
eres
owan
ia.
Odz
yska
nie
zauf
ania
dzi
ecka
, akc
epta
cja
dzie
cka.
Oka
zyw
anie
szac
unku
i to
lera
ncji.
Pozn
anie
pot
rzeb
dzi
ecka
.Ba
zow
anie
na
moc
nych
stro
nach
.St
osow
anie
poc
hwał
i za
chęt
.Za
chęc
anie
do
sam
odzi
elno
ści.
Bajk
i ter
apeu
tycz
ne.
Zaba
wy
stw
arza
jące
dob
ry k
limat
, int
egra
cyjn
e, p
raca
z e
moc
jam
i.Pr
aca
z w
ykor
zyst
anie
m m
etod
y pe
dago
giki
zab
awy.
Wys
oka
ocen
a dz
ieck
a pr
zez
doro
słyc
h.Ef
ekty
wne
por
ozum
iew
anie
się.
Daw
anie
szan
sy n
a in
dyw
idua
lną
dzia
łaln
ość.
Dzi
eci
zaha
mow
ane
Mał
a ak
tyw
ność
, nie
śmia
łość
, ind
ywid
ualn
e za
baw
y, ob
serw
owan
ie
z bo
ku, n
iew
łącz
anie
się
do z
abaw
y.O
pór p
odcz
as z
achę
cani
a do
zab
aw.
Wys
tępo
wan
ie p
osta
w lę
kow
ych,
wyc
ofyw
anie
się z
pod
ejm
owan
ych
zada
ń (n
awet
prz
y m
ałym
nie
pow
odze
niu)
.Br
ak w
iary
w si
ebie
.D
uża
wra
żliw
ość
na o
cenę
dor
osły
ch i
rów
ieśn
ików
.
Nal
eży
dost
osow
ywać
zad
ania
do
moż
liwoś
ci d
ziec
ka, z
apew
nić
pocz
ucie
bez
piec
zeńs
twa
popr
zez
akce
ptac
ję d
ziec
ka ta
kim
, ja
kim
jest
bez
por
ówny
wan
ia z
inny
mi,
czy
zaw
styd
zani
a w
razi
e w
ycof
ywan
ia si
ę z
akty
wno
ści.
Pobu
dzan
ie d
o dz
iała
nia
popr
zez
okaz
ywan
ą po
moc
, zac
hęca
nie.
Zada
nia
zesp
ołow
e wg
plan
u da
ltońs
kieg
o.A
rtet
erap
ia.
Prop
onow
anie
dzi
ałań
pro
styc
h, n
a m
iarę
moż
liwoś
ci d
ziec
ka.
Wsp
ółpr
aca
z ro
dzic
ami.
5.Gotowośćszkolna,adeficytyrozwojowe
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 43
5.Gotowośćszkolna,adeficytyrozwojowe
Zabu
rzen
ia
dyna
mik
i pr
oces
ów
nerw
owyc
h
Dzi
eci
psyc
horu
chow
o na
dpob
udliw
e
Krę
ceni
e się
, wst
awan
ie, t
rudn
ość w
dłu
ższy
m p
ozos
taw
aniu
na
mie
jscu,
mac
hani
e nog
ami,
man
ipul
owan
ie p
rzed
mio
tam
i tr
zym
anym
i w rę
kach
.Pr
oble
m z
kon
cent
racj
ą uw
agi.
Pośp
iech
i ni
edok
ładn
ość
w d
ział
aniu
.K
onfli
ktow
ość
w re
lacj
ach
z ró
wie
śnik
ami i
dor
osły
mi.
Wyb
uchy
gni
ewu,
kłó
tliw
ość.
Wsp
ółw
ystę
pują
ce z
abur
zeni
a pr
oces
ów p
ozna
wcz
ych.
Spok
ój i
cier
pliw
ość
doro
słyc
h w
kon
takt
ach
z dz
ieck
iem
, to
now
anie
kon
flikt
ów, k
onse
kwen
cja
w d
ział
aniu
i po
stęp
owan
iu.
Zaba
wy
na k
once
ntra
cję
uwag
i.O
dgry
wan
ie sc
enek
sytu
acyj
nych
.Za
baw
y te
mat
yczn
e.D
ążen
ie d
o w
ygas
zani
a re
akcj
i agr
esyw
nych
pop
rzez
nie
wzm
ac
nian
ie ic
h, n
agra
dzan
ie z
acho
wań
pro
społ
eczn
ych,
dos
tarc
zani
e w
ielu
poz
ytyw
nych
doś
wia
dcze
ń zm
ierz
ając
ych
do p
odw
yższ
enia
po
czuc
ia w
łasn
ej w
arto
ści i
poc
zuci
a be
zpie
czeń
stw
a.Sc
hem
at d
nia
zapl
anow
any
i zor
gani
zow
any.
Prze
strz
egan
ie st
ałyc
h go
dzin
akt
ywno
ści,
posi
łków
.O
gran
icze
nie
bodź
ców
w śr
odow
isku.
Jasn
y i k
onse
kwen
tnie
prz
estr
zega
ny sy
stem
regu
ł i z
asad
.O
rgan
izac
ja w
uki
erun
kow
anej
akt
ywno
ści r
ucho
wej
.Po
moc
w k
ończ
eniu
czyn
nośc
i zan
im d
ziec
ko p
rzej
dzie
do
nastę
pnej
.Ja
sno
sfor
muł
owan
e ce
le d
ział
ań.
Kont
rola
dzi
ałal
nośc
i dzi
ecka
bez
prz
ypom
inan
ia o
zobo
wią
zani
ach.
Rozw
iązy
wan
ie p
robl
emów
w m
omen
tach
wyc
isze
nia.
Sele
kcja
pro
gram
ów te
lew
izyj
nych
.W
spół
prac
a z
rodz
icam
i, ps
ycho
logi
em.
Dzi
eci
o ob
niżo
nej
pobu
dliw
ości
Bier
ność
, mał
a ak
tyw
ność
w d
ział
aniu
, bra
k in
icja
tyw
y.Br
ak w
yraź
nych
zai
nter
esow
ań.
Słab
e re
akcj
e em
ocjo
naln
e.Sk
łonn
ość
do n
aśla
dow
ania
inny
ch.
Bajk
i ter
apeu
tycz
ne.
Akc
epta
cja
form
zac
how
ania
, bud
owan
ie p
oczu
cia
bezp
iecz
eńst
wa,
za
ufan
ia, w
yroz
umia
łośc
i, se
rdec
znoś
ci.
Wyp
raco
wan
ie w
łaśc
iweg
o st
osun
ku g
rupy
do
dzie
cka.
Sele
kcja
pro
gram
ów te
lew
izyj
nych
.Po
budz
anie
do
dzia
łani
a, ro
zbud
zani
e za
inte
reso
wań
.O
maw
iani
e po
staw
boh
ater
ów –
zac
hęca
nie
do w
yraż
ania
wła
sneg
o zd
ania
.Za
baw
y pl
asty
czne
, w te
atr.
Muz
ykot
erap
ia.
Dos
tarc
zani
e po
zyty
wny
ch p
rzeż
yć i
dośw
iadc
zeń.
Nau
ka n
azyw
ania
i ro
zpoz
naw
ania
em
ocji,
oka
zyw
ania
ich.
Wsp
ółpr
aca
z ro
dzic
ami,
psyc
holo
giem
.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.44
6. Praca z dzieckiem zdolnym
W każdym zespole funkcjonują dzieci zdolne. W wieku przedszkolnym ujawniają się zazwyczaj uzdolnienia kierunkowe: muzyczne, baletowe, językowe i matematyczne. Na ogół wszystkie przedszkolaki mają też uzdolnienia plastyczne, ale jest to raczej przejaw ogarniającej każde dziecko potrzeby ekspresji plastycznej. Dziecko zdolne, ma inne potrzeby i możliwości, konieczne jest więc podejście indywidualne, co wymaga od nauczyciela innych metod i form pracy. Ustalenie, czy dziecko jest uzdolnione, to zadanie trudne i wymagające rozpoczęcia odpowiednich działań w możliwie najwcześniejszym wieku. Uzdolnienia u jednych dzieci rozwijać się mogą szybciej, u innych wolniej, a niestymulowane mogą zanikać.
Jak rozpoznać zdolności dziecka?
Zdolności to różnice indywidualne, które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy, praktyki i w takich samych warunkach zewnętrznych oraz równej motywacji, jedni ludzie sprawniej niż inni wykonują dane czynności, w tym także szybciej uczą się nowych rzeczy. Dziecko zdolne posiada umiejętność dostrzegania problemów i przystępuje do rozwiązywania ich w sposób najbardziej logiczny i skuteczny. Oprócz zdolności kierunkowych możemy także zaobserwować u małych dzieci zdolności przywódcze, dzieci takie mają ogromny autorytet, posłuch wśród rówieśników. Stają się wzorem dla innych dzieci.
Psycholodzy i pedagodzy mogą przeprowadzić testy inteligencji. Są także testy określające tak zwane zdolności ogólne. Natomiast nauczyciele, posługując się obserwacją i wykorzystując własne doświadczenie w pracy pedagogicznej (zapewne także intuicję), z reguły nie tylko właściwie rozpoznają uzdolnienia, ale także umiejętnie przewidują poziom osiągnięć dziecka. Także rodzice najczęściej dobrze identyfikują dzieci wybitnie zdolne, choć zdarza się, że nieznacznie zawyżają ocenę możliwości swoich dzieci. Na rozwój zdolności istotny wpływ ma dom rodzinny dziecka oraz wspierająca rozwój atmosfera w przedszkolu, szkole.
Najbardziej widoczne cechy charakteryzujące dzieci zdolne to:
• łatwość skupiania się przez dłuższy czas na danym problemie, • pewna skłonność do zamykania się w sobie, • zdolności przywódcze,• zdolność do wytężonej pracy, • wytrwałość w uczeniu się,• pewność siebie i wysoka samoocena, • rozumowanie logiczne, abstrakcyjne, • wysoki stopień rozumienia treści i dostrzegania zależności między jej elementami, • duża ciekawość, • szerokie zainteresowania,• duża zdolność obserwacji,• bogate słownictwo, • uzdolnienia matematyczne, muzyczne, plastyczne, • umiejętność wczesnego czytania i pisania, • zdolności analizowania i syntetyzowania, • łatwość zapamiętywania i odtwarzania danego materiału, • zdolność skojarzeń, • dążenie do odkryć,• zdolności literackie, teatralne.
Pomocą w rozpoznawaniu uzdolnień służą następujące techniki:
• pomiar twórczości (analiza i ocena prac),• analiza osiągnięć edukacyjnych,• badanie cech i zachowań znamionujących uzdolnienia,
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 45
• pomiar inteligencji,• testy służące do rozpoznawania uzdolnień,• metoda metaplanu,• wywiad z dzieckiem, rodzicem, rówieśnikami.1
Zdolny wychowanek chętniej bawi się z dziećmi starszymi lub z dorosłymi, bo są dla niego ciekawszymi partnerami, ale ci rzadko odpowiadają na to z równym entuzjazmem. W rezultacie dziecko może czuć się samotne i nierozumiane. Jeśli nie potrafi się bawić z rówieśnikami, trzeba jak najczęściej starać się zapewniać mu towarzystwo kolegów i pokazywać zalety współdziałania.
Dziecko utalentowane w jednej dziedzinie czasem zupełnie sobie nie radzi w innej. Pięciolatek, czy sześciolatek, który płynnie czyta, ma niekiedy kłopoty z rysowaniem, zapinaniem guzików, czy jazdą na dwukołowym rowerze. To całkiem normalne. Nikt nie jest przecież doskonały i trudno być najlepszym we wszystkim. Warto tę prawdę uświadomić dziecku, ale też stwarzać mu okazje do rozwijania słabszych stron.
Zdolne dzieci mają często skłonność do perfekcjonizmu, co łączy się z nadwrażliwością na krytykę, a to z kolei może prowadzić do paraliżującego lęku przed porażką. Dlatego dobrze jest chwalić każdą podejmowaną próbę i wysiłek, a nie tylko ostateczny efekt.
„Jeśli dziecko zostanie już zidentyfikowane jako zdolne w jakiejś dziedzinie (lub w wielu dziedzinach), należałoby się zastanowić, czy i jakie działania można podjąć, by pomóc mu w rozwijaniu uzdolnień i umożliwić osiągnięcie sukcesów. Okazuje się bowiem, że bardzo wiele dzieci wybitnie zdolnych nie uzyskuje odpowiednich do swych możliwości osiągnięć szkolnych”.2 Po zdiagnozowaniu i ustaleniu, które dzieci posiadają określone zdolności, powinny zostać opracowane programy pracy indywidualnej, mającej na celu rozwijanie predyspozycji z zakresu zdiagnozowanych zdolności. Program powinien określać rodzaj zdolności, cele, metody i formy pracy z dzieckiem, treści edukacyjne z rozpisaniem na poszczególne miesiące, ze wskazaniem przewidywanych osiągnięć oraz sposoby ewaluacji.
Dzieci mające znaczne osiągnięcia na ogół są bardzo inteligentne, ale wysoka inteligencja nie gwarantuje wybitnych osiągnięć. Ogromne znaczenie odgrywa sfera motywacyjna osobowości dziecka (np. wysoki poziom aspiracji). Bardzo istotne są umiejętności dotyczące funkcjonowania społecznego, głównie umiejętność współpracy, rozwiązywania konfliktów interpersonalnych, empatii, negocjacji, tolerancji i komunikowania się. Osoby wybitnie zdolne przejawiają więcej problemów emocjonalnych i społecznych niż ludzie przeciętnie zdolni, bywają „trudne”. Niedobrze się dzieje, gdy rodzina traktuje dziecko jako instrument do realizacji osobistych czy społecznych oczekiwań, zamiast koncentrować się na jego wartości jako osoby. Dzieci wybitnie zdolne często wymagają działań profilaktycznych ze strony specjalistów (psychoterapia). Także ich rodzice mogą tworzyć grupy dyskusyjne pod opieką psychologów, gdzie uzyskają fachowe porady i wymienią doświadczenia.
Ważne jest, by stawiać tym dzieciom bariery i wymagania w sposób realny.
Najczęściej spotykane cechy hamujące rozwój intelektualno-emocjonalny dzieci zdolnych:
• zarozumiałość, okazywanie lekceważenia rówieśnikom i nauczycielom,• trudności w przystosowaniu do grupy, np. postawa rywalizacyjna lub chęć stałego imponowania lub domi
nowania, • demonstrowanie wiedzy encyklopedycznej, trudności w przechodzeniu od wiadomości do umiejętności,• egocentryzm, koncentracja na sobie, „zamęczanie nauczyciela”, • chwiejność emocjonalna, nieśmiałość lub nadpobudliwość psychoruchowa, zachowania agresywne bądź lękowe.3
Bywa, że dzieci zdolne, źle traktowane przez nauczycieli stają się leniwe, bierne lub agresywne. Bardzo wiele zależy od tego, czy nauczyciele wykażą się mądrością pedagogiczną wobec zdolnych wychowanków. Rola nauczycieli w ich edukacji nie powinna się jedynie ograniczać do przekazywania wiedzy. Podobnie jak rodzice, mogą oni sterować rozwojem umiejętności społecznych, współkształtować osobowość i sferę emocjonalną. Nadmierna socjalizacja bądź indywidualizacja nie są korzystne.
6.Pracazdzieckiemzdolnym
1 Na podstawie: MEN Uczniowie zdolni2 Lewowicki T. Kształcenie uczniów zdolnych3 Na podstawie: Sękowski A. Osiągnięcia uczniów zdolnych
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.46
6.Pracazdzieckiemzdolnym
Rola nauczyciela
Dzieci o wybitnych zdolnościach wymagają specjalnej opieki i pomocy w nauczaniu. Zaniedbania wynikające z powszechnego przekonania, że dziecko zdolne zawsze da sobie radę, grożą zahamowaniem, nieodpowiednim ukierunkowaniem rozwoju zdolności. Nieodpowiednia organizacja procesu edukacji często prowadzi do tego, że uczniowie zdolni mają niechętny stosunek do szkoły i czasami słabe, w porównaniu z możliwościami, wyniki. Wspomniana organizacja dotyczy nie tylko zakresu osiągnięć poznawczych, ale i wychowawczych. Dzieci zdolne chętnie pomagają słabszym kolegom, dobrze radzą sobie, sprawując funkcje kierownicze i organizacyjne. Zachęcanie i wspomaganie ich w tego rodzaju aktywności ma duże znaczenie w kształtowaniu osobowości i społecznego nastawienia.
Warto stosować różne metody, aby pomóc dzieciom zdolnym rozwijać uzdolnienia i pobudzać twórcze myślenie:
• stopniowo zwiększać wymagania, jednak czuwać, by nie przekraczały możliwości dziecka, • prowadzić ciekawe zajęcia,• wprowadzać inspirujące elementy materiału, wykorzystywać wiadomości samodzielnie zdobyte przez dziecko,
przydzielać im role,• stwarzać dodatkowe motywacje do zdobywania wiedzy oraz jej ujawniania, • organizować indywidualny proces dydaktycznowychowawczy w oparciu o autorskie programy pracy
z dzieckiem zdolnym lub przenieść do grup programowo wyższych, o ile dziecko wykazuje ponadprzeciętne zainteresowania,
• zachęcać do udziału w konkursach oraz do korzystania z rozmaitych zajęć dodatkowych w celu rozwijania zainteresowań oraz aktywności poznawczej dzieci uzdolnionych,
• stwarzać atmosferę akceptacji, wyrażać zadowolenie z sukcesów, a równocześnie czuwać, aby nie doszło do powstania niekorzystnych wychowawczo postaw jednostek zdolnych,
• kształtować w dziecku podczas zabawy prawidłowe nawyki błyskawicznego przyswajania informacji.4
Na nauczycielu spoczywa obowiązek „wzmocnienia w świadomości rodziców potrzeby wczesnego wykrycia talentów i predyspozycji ich malucha, wskazania optymalnego kierunku stymulacji jego umysłu, procentującego w przyszłości ponadprzeciętnymi umiejętnościami oraz niebanalnym zainteresowaniem i odbiorem otaczającego świata”.5 Poprzez różne formy warsztatowe, przygotowanie rodziców do efektywnego realizowania programów rozwijających inteligencję poznawczą oraz emocjonalną dziecka. Ponadto konieczne jest włącze nie rodziców do współpracy z instytucjami działającymi na rzecz dzieci zdolnych. W tym celu warto podać rodzicom adresy tego typu instytucji działających w najbliższym rejonie i rodzaj świadczonej przez nie pomocy.
Wskazania dla rodziców i nauczycieli w postępowaniu z dzieckiem zdolnym
1. Zaspokajanie potrzeb poznawczych dziecka: • odpowiadaj na zadawane pytania,• podsuwaj interesujące lektury, gry, zabawy, programy edukacyjne, • proponuj wyjścia na wystawy, prelekcje, udział w dodatkowych zajęciach rozwijających zainteresowania
dziecka (np. plastyczne, muzyczne, matematyczne, literackie, przyrodnicze itp.), • poszerzaj, wzbogacaj wiedzę dziecka o dodatkowy program kształcenia z danej dziedziny, • indywidualizuj wymagania.
2. Rozwijanie myślenia twórczego dziecka: • wzbudzaj twórczą aktywność swego dziecka poprzez dostarczanie materiałów rozwijających wyobraźnię,• dostarczaj źródeł, które wzbogacają obrazowość języka (np. baśnie ludowe, mity, legendy), • zostawiaj dziecku czas na myślenie i marzenia na jawie, niech ma czas na zadumę i namysł, a nie na biega
nie od jednego zajęcia do drugiego, • zachęcaj dziecko do utrwalania swoich pomysłów, • nadawaj jego wytworom skończoną formę (opraw rysunki), • akceptuj naturalne skłonności do odmiennego spojrzenia na rzeczy, • chwal przejawy indywidualności,
4 Na podstawie: Limont W. Zdolności twórcze dzieci w wieku przedszkolnym5 Panek W. Psychologiczna charakterystyka nauczyciela
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 47
6.Pracazdzieckiemzdolnym
• w niewielkim stopniu poprawiaj teksty pisane przez dzieci, • zachęcaj do bawienia się słowami, kochaj dziecko i mów mu o tym.6
3. Pozwalanie na twórcze myślenie i działanie:• doceniaj myślenie twórcze, • uwrażliwiaj na bodźce otoczenia, • zachęcaj do manipulowania przedmiotami, ideami, • ucz sposobów systematycznej analizy i oceny każdego pomysłu, • nie stosuj sztywnych schematów, twórz i utrwalaj atmosferę twórczą (swoboda w przestrzeni i zachowaniu), • dbaj, by dziecko ceniło swe twórcze myślenie (np. zapisuj pomysły), • wyrabiaj w dzieciach umiejętność unikania sankcji ze strony kolegów, • dostarczaj informacji dotyczących procesu twórczego, • wspieraj i oceniaj zdobywane przez same dzieci wiadomości, stawiaj kontrowersyjne pytania, pytanianie
spodzianki, pytaniapułapki, • włączaj poczucie humoru, stwarzaj sytuacje wymagające nieszablonowego myślenia, nowego rozwiązania, • zapewniaj okresy wzmożonej aktywności, jak i względnego spokoju, • udostępniaj środki niezbędne do realizacji pomysłu, • utrwalaj zwyczaj pełnej, do końca, realizacji pomysłów, rozwijaj konstruktywny, zdrowy krytycyzm, zachęcaj
do zdobywania wiedzy z różnych dziedzin.7
4. Wzmacnianie motywacji – warunek osiągnięć.
5. Stwarzanie okazji do jak najczęstszych kontaktów grupowych, doświadczania zespołowego działania, uczestniczenia w spontanicznych i zorganizowanych zajęciach grupowych:
• zapraszaj kolegów dziecka do domu lub na wspólną wycieczkę,• zapisz dziecko na zespołowe zajęcia dodatkowe,• pomagaj mu w nawiązaniu kontaktów społecznych.
6. Zachęcanie do spędzania czasu wolnego w sposób aktywny ruchowo (troska o rozwój fizyczny dziecka). Warto zainteresować dziecko jakąś dyscypliną sportu (np. tenis, pływanie itp.).
7. Zawsze należy pamiętać – dziecko zdolne jest przede wszystkim dzieckiem, a dopiero potem dzieckiem utalentowanym. Nadmiar obowiązków, nasze zbyt duże wymagania, mogą je zmęczyć i zniechęcić do wysiłków. Wskazane jest zapewnianie wsparcia oraz stwarzanie poczucia bezpieczeństwa.
Dziecko będzie aktywne, gdy:• cel będzie dla niego bliski i wyraźny (ma poczucie sensu, tego co robi),• uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania (zadania uznaje za własne),• ma poczucie bezpieczeństwa, prawo do błędu, otrzyma koniecznie wsparcie i informację zwrotną,• działaniom towarzyszą odczucia i emocje,• bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji (coś ode mnie zależy),• odczuwa satysfakcję (lubi to robić),• ma poczucie własnej wartości (ja to potrafię),• dostrzega się jego wkład pracy, a nie tylko efekt (nauczyciel i grupa dostrzegają jego wysiłek i doceniają go), • ma możliwość zrealizowania własnych pomysłów.8
W czasie uczenia dzieci zdolnych należy pamiętać o ważnych zasadach:• pozwalać dziecku brać aktywny udział w zajęciach,• pozwalać dziecku popełniać błędy i uporać się z ich skutkami,• nagradzać inicjatywę, dociekliwość, oraz zadawanie pytań,• zachęcać dziecko do odkrywania i wymyślania,• koncentrować nauczanie na wrodzonej potrzebie dziecka, by dokonywało odkryć w świecie, w którym żyje,• nie narzucać wiedzy dziecku zbyt wcześnie, gdyż straci ono orientację i szybko się znudzi.9
6 Na podstawie: KielarTurska M. Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata7 Na podstawie: Eby J. W., Smutny J. F. Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży8 Na podstawie: Sękowski A. Osiągnięcia uczniów zdolnych9 Na podstawie: de Bono E. Naucz się myśleć kreatywnie
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.48
7. Sposoby realizacji programu
Nauczyciel powinien tak planować działania, aby umożliwiały wykształcenie przewidywanych umiejętności u dzieci i osiągnięcie zamierzonych celów. Wszystkie metody stosowane w pedagogice przedszkolnej mają zadanie umiejętnie łączyć proces wychowawczy z procesem edukacji, uwzględniając etapy rozwojowe dziecka.
W niniejszym programie wskazane są jako godne polecenia m.in.: elementy glottodydaktyki B. Rocławskiego, koncepcja planu daltońskiego polegającego na metodzie indywidualnej pracy H. Parkhursta, ruch rozwijający W. Sherborne, klucz do uczenia G. Doyla, wielozmysłowość w nauczaniu, metoda projektów. Wystarczającym jest stosowanie wybranych elementów powyższych metod, dopasowanych do możliwości i potrzeb grupy. Wskazane metody obejmują całość pracy wychowawczodydaktycznej przedszkola. Wpływają zatem na kształtowanie osobowości dziecka i jego rozwój społeczny, odwołują się do emocji, motywują je do działania, a przede wszystkim prowadzą do nabycia gotowości szkolnej. Oczywiście nauczyciel sam decyduje o wyborze metod. Każdą z metod można wdrażać na różne sposoby: organizując spacery i wycieczki, zajęcia terenowe, wykorzystując literaturę i muzykę, prowadząc zabawy badawcze, gry dydaktyczne czy zabawy dramowe, inscenizacje. Najistotniejsze jest, by w trakcie zajęć były pobudzane wszystkie zmysły oraz by dziecko miało możliwość nabywania wiedzy i umiejętności w trakcie praktycznego działania, z wykorzystaniem właściwego dla siebie kanału przyswajania informacji.
W edukacji nauczyciel powinien docenić znaczącą rolę otoczenia edukacyjnego i dołożyć wszelkich starań, aby pobudzać aktywność dzieci do samodzielnego poszukiwania i działania zgodne z indywidualnymi zainteresowaniami. Bardzo istotnym też jest, aby z uwagi na potrzeby i możliwości dziecka sześcioletniego podstawową formą aktywności była zabawa.
Sposobów na wprowadzanie i utrwalanie treści jest bardzo dużo. Trzeba przy tym pamiętać o zasadzie stopniowania trudności (od prostszych do trudniejszych), wychodząc od tego, co najbliższe. W pracy z dzieckiem powinno się stosować wszystkie formy pracy – indywidualną, zespołową, grupową.
Dobierając formy i metody działań, nauczyciel powinien mieć na uwadze różnorodność zespołu dziecięcego – dzieci z trudnościami w przyswajaniu wiedzy, jak i dzieci zdolne oraz rozwijające się harmonijnie, stosownie do wieku. Dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych należy zaplanować indywidualne zajęcia w ramach realizacji programów kompensacyjnokorekcyjnych opracowanych na podstawie diagnozy potrzeb dzieci.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 49
8. Ewaluacja programu
Ewaluacja rozumiana jest tu jako zdobywanie danych, jako środek do realizacji celów praktycznych. Ewaluacja to „proces systematycznego gromadzenia informacji o rzeczywistości, których otrzymanie, przeanalizowanie umożliwia sformułowanie wniosków o jakości i efektywności ewaluowanych obiektów.” (Pilch T., red. nauk. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku). Zgodnie z oczekiwaniami reformy edukacji, program wychowawczodydaktyczny winien spełniać określone wymogi (Rozp. MEN z dnia 21 czerwca 2012 r.). Ewaluacja programu będzie polegała na udzieleniu odpowiedzi na pytania dotyczące wymagań programowych.
1) Czy program jest zgodny z podstawą wychowania przedszkolnego?2) Czy zawiera klarowny opis sposobu realizacji zadań edukacyjnych?3) Czy jest zgodny ze współczesnymi tendencjami i koncepcjami edukacyjnymi?4) Czy przewidziana jest w nim integracja treści wychowania, kształcenia i wspomagania rozwoju dziecka?5) Czy program zawiera dobrze dobrane szczegółowe treści?6) Czy umożliwia zaspokojenie potrzeb i zainteresowań dzieci?7) Czy umożliwia realizację treści poprzez różne metody i formy pracy z dziećmi?8) Czy daje możliwość zastosowania innowacji pedagogicznych?9) Czy program jest możliwy do realizacji ze względu na kompetencje nauczycieli, specyfikę placówki,
dla której jest przewidziany?10) Czy jest czytelny?11) Czy jasno określa kompetencje, jakie powinno nabyć dziecko po realizacji zawartych w nim treści?
Udzielenie pozytywnych odpowiedzi na pytania potwierdza, że program umożliwia spełnienie tych wymagań, pomaga też nauczycielowi w podjęciu decyzji, co do wyboru odpowiedniego programu do użytku w danym przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub innej formie wychowania przedszkolnego.
Formą ewaluacji będzie nabycie przez dzieci umiejętności wskazanych w programie, a w efekcie osiągnięcie dojrzałości szkolnej. Ewaluacją programu będzie także ewaluacja osiągnięć dzieci pracujących według programu „Trampolina do szkoły”. Jako narzędzie diagnostyczne posłużą arkusze do diagnozy gotowości szkolnej (wydane w oddzielnej publikacji „Karty diagnostyczne”). Niżej prezentujemy przykładowy arkusz obserwacji, pozwalający zauważyć mocne strony i zakres trudności. Z uwagi na skokowy rozwój dziecka obserwację należy wykonać dwukrotnie w ciągu roku. W II i III kolumnie zostały wskazane miesiące, w których należy przeprowadzić takie obserwacje. Arkusz zawiera informacje o rozwoju i postępach edukacyjnych dziecka. Czas między kolejnymi obserwacjami należy przeznaczyć na intensywną pracę z dzieckiem według indywidualnie dobranego programu pracy korekcyjnokompensacyjnej.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.50
Arkusz obserwacji
……………………………………………………Imię i nazwisko dziecka
Lp. Kompetencje dzieckaDiagnoza – październik
pkt 1- 3
Diagnoza – marzecpkt 1- 3
Rozwój fizyczny
1. Wykonuje czynności samoobsługowe.
2. Wywiązuje się z obowiązków dyżurnego.
3. Dba o porządek w swoim otoczeniu.
4. Samodzielnie sprząta zabawki, porządkuje miejsce pracy.
5. Organizuje sobie czas wolny.
6. Jest sprawne fizycznie: biega, skacze na jednej nodze, kopie piłkę, chodzi po wyznaczonej linii.
7. Sznuruje buty, wiąże kokardki.
8. Potrafi działać w zespole podczas wykonywania ćwiczeń gimnastycznych.
9. Potrafi szybko reagować na różne sygnały wzrokowe i słuchowe.
10. Sprawnie ustawia się w rozsypce, rzędzie, szeregu, kole.
11. Aktywnie uczestniczy w zabawach i ćwiczeniach z wykorzystaniem przyborów gimnastycznych (np. woreczków, lasek, obręczy, ławeczki).
12. Zna podstawowe zasady bezpiecznego poruszania się.
13. Świadomie dba o zdrowie poprzez przestrzeganie zasad zdrowego odżywiania.
14. Dba o zdrowie poprzez odpowiednie ubieranie się stosownie do pory roku i temperatury.
Rozwój poznawczy
15. Potrafi skupić swoją uwagę na słowie mówionym i uważnie słuchać dłuższych form literackich.
16. Posługuje się poprawnymi formami fleksyjnymi.
17. Wypowiada się w czasie przyszłym i przeszłym (poprawnie wypowiada końcówki).
18. Prawidłowo wymawia wszystkie głoski.
19. Wypowiada się pełnymi zdaniami, ma bogaty zasób słów.
20. Wymienia 6 – 8 elementów w opisie obrazka.
21. Rozumie i stosuje określenia: wczoraj, dziś, jutro.
22. Czuje się adresatem poleceń kierowanych do grupy (rozumie je jako kierowane do siebie).
23. Zapamiętuje kształty figur i symbole w otoczeniu (oznaczenie toalety, znaki drogowe, itp.).
24. Potrafi narysować kształty podstawowych figur geometrycznych.
25. Potrafi narysować obrazek z obserwacji i z wyobraźni (scenki rodzajowe, postacie w różnych sytuacjach, perspektywa rzędowa, relacje przestrzenne).
26. Dzieli wyraz (3 – 4 sylabowy) na sylaby.
27. Dzieli krótkie wyrazy na głoski.
28. Rozpoznaje i nazywa głoski na początku i na końcu każdego wyrazu.
29. Rozpoznaje i identyfikuje głoski z literami.
30. Wyodrębnia i podaje liczbę wyrazów w prostym zdaniu.
31. Jest zainteresowane samodzielnym czytaniem.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. 51
32. Orientuje się w budowie własnego ciała (wskazywanie lewej i prawej strony ciała).
33. Potrafi odczytać wyrazy.
34. Potrafi przyporządkować napisy do obrazków, przedmiotów itp.
35. Jest sprawne manualnie.
36. Chętnie podejmuje działania plastyczne.
37. Wycina po liniach prostych i falistych.
38. Rysuje szlaczki składające się z elementów zaokrąglonych i pętelek.
39. Rysuje postać człowieka (z obserwacji i wyobraźni, w ruchu biernym, z wieloma szczegółami).
40. Koloruje nie wychodząc poza kontury.
41. Potrafi rysować po śladzie.
42. Kreśli po śladach wzory literopodobne, zachowując właściwy kierunek kreślenia.
43. Podejmuje próby samodzielnego pisania.
44. Określa kierunki oraz miejsce na kartce papieru.
45. Określa kierunki i położenie w przestrzeni.
46. Potrafi grupować przedmioty według kilku kryteriów.
47. Poprawnie liczy do 10.
48. Potrafi dodawać i odejmować na konkretach do 10.
49. Potrafi grupować przedmioty „po równo”.
50. Potrafi różnicować.
51. Wskazuje podobieństwa.
52. Ujmuje związki przyczynowoskutkowe.
53. Potrafi uporządkować zdarzenia w kolejności.
54. Zna swoje imię i nazwisko, adres, imiona rodziców.
55. Potrafi w kolejności wymienić dni tygodnia, miesiące, pory roku.
Rozwój emocjonalno-społeczny
56. Wykonuje polecenia nauczyciela.
57. Zna i przestrzega ustalonych zasad.
58. Potrafi działać bez pomocy dorosłych.
59. Pomaga innym.
60. Wykonując zadanie, zwykle doprowadza prace do końca.
61. Dąży do osiągnięcia celu.
62. Potrafi radzić sobie z niepowodzeniami (szuka sposobu rozwiązania, podejmuje kolejne próby).
Punktacja do „Arkusza obserwacji” zostanie szczegółowo opisana w przewodniku do diagnozy. W programie sygnalizujemy tylko to, co konieczne, czyli jednoznaczne rozumienie punktacji. Dlatego proponujemy następujące kryteria punktacji:
1 punkt – kompetencje są niższe od oczekiwanych w odniesieniu do dziecka sześcioletniego (jeżeli dziecko wymaga w tym zakresie pracy korekcyjnokompensacyjnej, jego umiejętności są na poziomie dziecka 5. czy 4letniego),2 punkty – kompetencje dziecka są zgodne z przewidywanymi dla sześciolatka, dziecko nabyło w danym zakresie umiejętności określone w programie,3 punkty – kompetencje są wyższe od oczekiwanych od dziecka sześcioletniego, dziecko wymaga rozwijania jego zdolności, jego umiejętności w danym zakresie odpowiadają dziecku 7letniemu.
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.52
9. Bibliografia
Babbie E., Podstawy badań społecznych, PWN, Warszawa 2008de Bono E., Naucz się myśleć kreatywnie, Prima, Warszawa 1995Brańska E., Refleksje na temat przedszkolnych programów, w: „Wychowanie w Przedszkolu” 7/2005Brzezińska A., Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, WSiP, Warszawa 1987Cackowska M., Nauka czytania i pisania w klasach przedszkolnych, WSiP, Warszawa 1984Debesse M., Etapy wychowania, WSiP, Warszawa 1978Delorsa J. red., Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku – Edukacja – jest w niej ukryty skarb, SOP, UNESCO, Warszawa 1998Dziewiecki M., Wychowanie w dobie ponowoczesności, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2005Eby J. W., Smutny J. F., Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1998 Mc Ginnis A. L., Sztuka motywacji, Vocatio, Warszawa 1998GruszczykKolczyńska E., Zielińska E., Program wspomagania rozwoju, wychowania i edukacji starszych przedszkolaków, Nowa Era, Warszawa 2007HaugSchnabel G., Agresja w przedszkolu. Poradnik dla rodziców i wychowawców, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2001KielarTurska M., Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata, WSiP, Warszawa 1992KlimKlimaszewska A., Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa programowa, Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa 2011Komorowska H., O programach prawie wszystko, WSiP, Warszawa 1999Kozłowska A., Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1984Lewowicki T., Indywidualizacja kształcenia, PWN, Warszawa 1977Lewowicki T., Kształcenie uczniów zdolnych, WSiP, Warszawa 1986Limont W., Zdolności twórcze dzieci w wieku przedszkolnym w: „Wychowanie w przedszkolu”, 8/2002Lipina S., Kształtowanie pojęć dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1984Ministerstwo Edukacji Narodowej, Uczniowie zdolni, Warszawa 2000Molicka M., Bajki Terapeutyczne, cz. 1, Media Rodzina, Poznań 2010Molicka M., Bajki Terapeutyczne, cz. 2, Media Rodzina, Poznań 2009Panek W., Psychologiczna charakterystyka nauczyciela w: KoćSeniuch G. (red): Nauczyciele i uczniowie w sytuacjach szkolnych, Trans Humana, Białystok 1995Pilch T., red. nauk., Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Wyd. Akademickie ŻAK, t. I, Warszawa 2003Rimm S., Dlaczego dzieci zdolne nie radzą sobie w szkole, Moderski i ska, Poznań 2000RoelaRehner R., Wenke H., Pedagogika planu daltońskiego, Łódź 2011Rocławski B., Program „Nauka czytania i pisania”, Glottispol, Gdańsk 2000RościszewskaWoźniak M., Dobry start przedszkolaka, Żak, Warszawa 2010Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2012 r.)Tarnowski J., Jak wychowywać, ATK, Warszawa 1993Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy, WSiP, Warszawa 2004Sękowski A., Osiągnięcia uczniów zdolnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000Siemek D., Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego, Seria: Rodzina i Dom, Wydawnictwo IWZZ, Warszawa 1982Święcicka M., Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, CMPP–P MEN, Warszawa 2002Wieman M., A czy wy tak potraficie? Piosenki, zabawy i tańce dla dzieci w wieku 3 – 7 lat. WSiP, Warszawa 1990Włoch S., Włoch A., Diagnoza całościowa w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, Żak, Warszawa 2009Wolfram W., Nadpobudliwe i niespokojne dzieci w przedszkolu. Poradnik dla wychowawców i rodziców, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2002Zborowski J., Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, WSiP, Warszawa 1986