Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Biuletyn „Szlakami Ziem

i Tarnowskiej” 1

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Kąśna Dolna leży kilka

kilometrów na zachód od Ciężkowic,

pośród pagórków Pogórza

Ciężkowickiego, przeciętego doliną

rzeki Białej. Klasycystyczny dworek,

w którym mieści się Centrum

Paderewskiego, powstał około 1833

r., gdy właścicielem Kąśnej był Paweł

Gostkowski.

Przebudowa dworu, jak również zmiana otoczenia były zasługą kolejnego właściciela

majątku - Ignacego Jana Paderewskiego. Kupił on Kąśną oraz kilka sąsiednich

miejscowości w 1897 r. Kompozytor spędzał w dworze zwykle kilka letnich miesięcy,

odpoczywając po zagranicznych podróżach. W 1903 r. Dwór był polskim domem mistrza w

latach 1897–1903.

Wiadomo, że lubił to miejsce i miał duże

plany związane z rozwojem posiadłości.

Zainwestował w nią prawie milion dolarów,

wyposażając dworek m.in. w centralne

ogrzewanie, instalacje sanitarne i linię

telefoniczną. Myślał też o budowie obiektów

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 2

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

sanatoryjnych w Ciężkowicach – tereny te słyną z leczniczego klimatu porównywanego z

krynickim. Niestety ze względu na obciążenie koncertami i podróżami nie miał zbyt wiele

czasu, by odpowiednio troszczyć się o dworek i folwark. Nie miał też szczęścia do zarządców

majątku i w rezultacie Kąśna pogrążała się w długach.

W styczniu 1903 r. sprzedał posiadłość rotmistrzowi Włodzimierzowi Kotrębskiemu.

W dworku znajduje się muzeum z pamiątkami po artyście. Meble i wyposażenie

przekazane przez Muzeum Narodowe w Warszawie nawiązują do stylu, w jakim urządzony

był obiekt, gdy jego właścicielem był I.J. Paderewski. Wokół dworku znajduje się zabytkowy

park o powierzchni 16 ha.

Od 1998 r. znajduje się

w zarządzie Centrum Paderewskiego

Tarnów - Kąśna Dolna.

Instytucja ta ma na celu

upowszechnianie muzyki poważnej,

przede wszystkim zaś kultywowanie

pamięci o Ignacym Janie Paderewskim.

Parterowy, murowany dworek, stojący

na niewielkim, łagodnym wzniesieniu, poprzedzony jest szerokim podjazdem i otoczony

parkiem krajobrazowym w stylu angielskim. We wnętrzach, urządzonych w większości

meblami pochodzącymi z Muzeum Narodowego w Warszawie, znajduje się ekspozycja

poświęcona kompozytorowi. Część prezentowanych tutaj eksponatów pochodzi

z pierwotnego wyposażenia dworu.

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 3

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Nieznana jest geneza powstania zamku Kluczwoda koło Wielkiej Wsi czy jak kto woli

nieopodal Białego Kościoła. Obiekt nie był wzmiankowany w żadnych zachowanych do

czasów współczesnych źródłach i jego historię łączy się z historią wspomnianych wyżej wsi.

Pierwszym poświadczonym dziedzicem osady Biały Kościół był Zaklika z Janowca h.

Syrokomla. Miało to miejsce w 1389 i być może zamek już wówczas nie istniał. Przyjmuje

się bowiem, że budowlę wznieśli w

pierwszym kwartale XIV stulecia

przodkowie wymienionego Zakliki i

porzucili ją pół wieku później,

przenosząc się do świeżo wybudowanej

rezydencji w Korzkwi. Istnieje hipoteza,

iż przyczyną tak krótkiego okresu

funkcjonowania warowni była katastrofa

budowlana, w wyniku której osunięciu

uległy jej zachodnie i północne partie.

REKONSTRUKCJA ZAMKU KLUCZWODA WG JANUSZA

BOGDANOWSKIEGO

Zameczek zbudowany został z wapienia na szczycie skalnego wzgórza (342 m n.p.m.),

nad doliną rzeczki Kluczwody. Podstawowym elementem tej niewielkiej budowli był mur

obwodowy o grubości ok. 1,2-1,3 metra, biegnący po krawędziach wierzchołka. Otwór

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 4

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

wejściowy usytuowano w środkowej części wschodniego odcinka muru. Głównym gmachem

mieszkalnym był maleńki, dwu lub trzykondygnacyjny donżon o wymiarach wewnętrznych

3,3x4 metry, wzniesiony w północno-wschodnim narożu zespołu obronnego. W centralnej

partii zespołu warownego znajdowało się wąziutkie skrzydło, przylegające do zewnętrznego

muru obwodowego. Komunikację pomiędzy niższą, południową częścią warowni, a jej wyżej

położoną częścią północną umożliwiały kamienne schody. Całość otoczono wałem ziemnym

oraz fosą.

Do czasów współczesnych z zamku zachowały się jedynie słabo widoczne pozostałości

murów w północnej części założenia.

Ulokowane są one na wysokiej skale,

górującej nad malowniczą doliną

Kluczwody (wdzięczny punkt

widokowy).

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 5

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Mała miejscowość położona w

malowniczej okolicy na lewym brzegu

rzeki Dunajec przy drodze numer 980.

Administracyjnie należy do gminy

Zakliczyn. Jako samodzielne sołectwo

wyodrębniona w latach 80-tych ubiegłego

wieku. Melsztyn graniczy na zachodzie z

Charzewicami, na północy z Gwoźdźcem,

na wschodzie z Zawadą Lanckorońską a

od południa z rzeką Dunajec. Miejsce to

słynie w Polsce z górujących nad nią

ruinami średniowiecznego zamku

Spycymirów - ongiś największego zamku w dolinie Dunajca

i Popradu. Obecnie zamek będący własnością

Przedsiębiorstwa Państwowego "Lasy Państwowe" oddział

Brzesko jest na skraju ruiny. Ze szczytu wzgórza

zamkowego rozpościera się panorama na całą dolinę zakliczyńską.

Zamek w Melsztynie ośrodek wielkiej własności rycerskiej, wzniesiony przez

kasztelana krakowskiego Spycymira herbu Leliwa między 1340-1354 r. Pierwotnie zamek na

planie nieregularnego wieloboku zajmował wschodni kraniec wzgórza. Wykorzystywał

strome a miejscami nawet urwiste stoki wznoszące się ponad 40 m. ponad poziom Dunajca.

Składał się z budynku mieszkalnego z wysuniętą na zewnątrz okrągłą wieżą cysterny oraz

zabudowań gospodarczych. Pierwszy pewny dokument dotyczący zamku w Melsztynie

datowany jest na 26 lipca 1364 i dotyczy aktu erekcyjnego kaplicy zamkowej o prawach

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 6

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

kościoła parafialnego. Obecnie w miejscu ołtarza stoi kamienna kolumna z Chrystusem

Frasobliwym, jako, że parafia w Melsztynie nie istnieje.

Zamek pierwotnie pełnił funkcje rezydencji rycerskiej możnego rodu Melsztyńskich.

Pod koniec XIV wieku nastąpiła rozbudowa warowni. Na zachodniej krawędzi wzgórza

wzniesiona została wysoka pięciokondygnacyjna wieża na planie prostokąta. Pełniła ona

funkcję militarno-mieszkalną o czym świadczą otwory strzelnicze na dwóch dolnych

kondygnacjach oraz na najwyższej. Piętra trzecie i czwarte służyły jako pomieszczenia

mieszkalne. Stary i nowy zamek zostały połączone

murem zamykając jednym obwodem obronnym

całe założenie. Od zachodu i południa został

wybudowany mur oporowy wyrównujący poziom

na dziedzińcu oraz wzmacniający mur przed

obsunięciem. U podnóża wieży od strony północno-

wschodniej znajdował się budynek bramny przez

który prowadził wjazd na zamek.

Około roku 1461 nastąpiła kolejna

rozbudowa systemu obronnego zamku

umożliwiająca wykorzystanie broni palnej.

Tendencje do zwiększania walorów obronnych

przez Melsztyńskich swej rodowej siedziby należy

łączyć z ich udziałem w ruchu husyckim i przejściem do opozycji w stosunku do dworu

królewskiego. Od strony północnej wzniesiono umocnienia ziemne co spowodowało

przesunięcie pierwszej linii obrony na dalszą odległość. Umocniono również bramę główną.

W roku 1511 Melsztyn zostaje sprzedany i staje się własnością Jordanów. W połowie

XVI wieku następuje przebudowa najstarszej części zamku w stylu renesansowym na

rezydencję magnacką. Powstała wówczas dwukondygnacyjna jednotraktowa budowla

wzniesiona na osi wschód-zachód. W dolnej kondygnacji znajdowały się strzelnice

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 7

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

szczelinowe natomiast górna kondygnacja miała charakter reprezentacyjno - mieszkalny.

Zamek w niezmienionym stanie dotrwał prawie do końca XVIII wieku mimo że

zmieniali się jego właściciele. Od roku 1601 byli nimi Tarłowie a od 1744 Lanckorońscy.

Oparł się nawet atakom Szwedów w XVII wieku. Tragiczny dla melsztyńskiego zamku

okazał się rok 1771 kiedy to najpierw został zajęty przez konfederatów barskich a następnie

zdobyty i spalony przez wojska rosyjskie. Od tego momentu zamek znajduje się w ruinie

rozbieranej na budulec m.in. na budowę kościoła w Domosławicach i folwarków we wsiach

sąsiednich.

Obecnie najlepszy stan wykazują dwa skrajne fragmenty założenia. Od wschodu

widoczne są kamienne ściany zachowane miejscami do poziomu otworów okiennych

natomiast od zachodu wieża

mieszkalna z kamienia i cegły.

Przetrwała ona w postaci dwóch

ścian o wysokości około 25 m.

Między ścianami wschodnimi a

wieżą znajduje się częściowo

zachowany mur biegnący

północnym skrajem wierzchołka.

Jest on zbudowany z piaskowca i

ma liczne otwory strzelnicze. Od

strony południowej wzgórze

zabezpieczone jest murem ceglanym o wysokości 4-5 m. W środkowej części zamku znajduje

się otwór powstały w wyniku zapadnięcia się sklepienia pomieszczenia niższej kondygnacji.

Umocnienia ziemne oraz fosa są obecnie słabo czytelne w terenie.

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 8

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Ślady najdawniejszego osadnictwa w rejonie miasta

sięgają czasów państwa wielkomorawskiego. Z

osadnictwem czeskim niekiedy jest wiązana nazwa miasta,

występująca w dokumentach od XIII w. także w formie

Czechou, Cechou, Cehiov. Według Długosza wśród

najdawniejszych mieszkańców przeważali Niemcy, jeńcy

wzięci do niewoli w czasie wojen Bolesława Chrobrego z

cesarstwem. W roku 1280 odbyło się tu spotkanie księżnej

Kingi z księciem Leszkiem Czarnym, w asyście biskupa

krakowskiego i innych dostojników w celu rozwiązania

konfliktu między książętami.[1] W wystawionym na tym

zjeździe dokumencie Czchów określony jest jako wieś

biskupa krakowskiego. Datowany na 1288 r. dokument,

przyznaje prawa do Czchowa benedyktynom tynieckim.

Mimo iż dokument jest czasem uznawany za falsyfikat, to miejscowość rzeczywiście należała

do benedyktynów w końcu XIII w., gdyż z ich rąk przeszła w ręce panującej dynastii, na

początku XIVw. W 1327 r. istniała już w Czchowie królewska komora celna. W 1333

odziedziczyła go wraz z ziemią sądecką Jadwiga, wdowa po Władysławie Łokietku, a po jej

śmierci w 1339 Kazimierz Wielki. Za jego panowania miasto zostało opasane murem

obronnym, a przywilej wystawiony w Krakowie 24 listopada 1355 przeniósł je z lokacji na

prawie średzkim na magdeburskie.

Nie jest pewne kiedy Czchów otrzymał prawa miejskie, we wspomnianym

dokumencie zmiany prawa lokacyjnego, wspomniane jest, że prawa miejskie miał już dawno.

W czasie lustracji w 1765 wójt z burmistrzami zeznali, że odnośny dokument im zgorzał.

Prawdopodobnie w tym samym czasie powstał na wzgórzu wznoszącym się nad

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 9

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

miastem niewielki zamek dla obrony tutejszej komory celnej i szlaku handlowego. Trzonem

budowli była starsza jeszcze, romańska obronna wieża mieszkalna. W 1357 król potwierdził

miastu immunitet sądowy, wkrótce Czchów był już stolicą powiatu sądowego, kasztelanią

mniejszą i starostwem niegrodowy. Tu odbywały się roki sądu ziemskiego krakowskiego i

połączone z tym zjazdy szlachty. W 1433 otrzymał prawo urządzania jarmarku, w 1489

kolejnego, a w 1565 Zygmunt August

wyznaczył Czchów na miejsce stałych

jarmarków przygranicznych.Korzystne

położenie miasta przy głównych szlakach

handlowych prowadzących z Czech i

Węgier do Polski, przywileje królewskie i

stałe jarmarki zapewniały rozwój miasta.

O bogactwie dawnego Czchowa

świadczyć może, założenie przy poparciu

Tomasza z Bochni, komornika żup

bocheńskich, w roku 1545 miejskich

wodociągów i kanalizacji. W 1501 na

czchowskim rynku został ścięty za

gwałcenie przymierza , Eliasz, syn Piotra

Aarona, hospodara wołoskiego, ostatni z dynastii Bohdanidów. W XVI i XVII w. działał w

Czchowie zbór unitariański a przez pewien czas mieszkał też przywódca ruchu, włoski

reformator religijny Faust Socyn.

Od połowy XVII w. rozpoczął się upadek znaczenia i bogactwa miasta. Przyczyną

były zmiany szlaków handlowych, wylewy Dunajca, zwiększane świadczenia na rzecz króla i

starostwa i klęski wojenne. W 1662 z 10 łanów na których osadzone było miasto pozostało po

powodziach sześć, a liczba mieszkańców wynosiła 500 osób. W 1690 po zniszczeniach

powodziowych pozostało 36 domów. Dawny zameczek stracił swe wojskowe znaczenie,

pełniąc już tylko rolę więzienia.

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 10

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Zamek został wzniesiony na przełomie XIII i XIV w. jako warownia przez Zbrosława

lub jego syna Gniewomira, dziedziców osady św. Świerada (tak bowiem dawniej nazywało

się Tropie, na terenie którego powstał zamek).

Źródła pisane po raz pierwszy wspominają o

zamku dopiero w 1390 r., kiedy był już

własnością Chebdy z Tropsztyna herbu

Starykoń. Nieznane są jednak koligacje łączące

Zbrosława i Gniewomira z rodem Chebdów, do

których zamek należał aż do 1535 r. W owym

roku opuszczony zamek został sprzedany przez

Prokopa Chebdę kasztelanowi sandomierskiemu

Piotrowi Kmicie. Jednak już w 1541 r. zamek

był już w rękach Robkowskich, natomiast od

1556 r. stał się własnością Gabańskich herbu

Janina. Kilkadziesiąt lat później, na początku

XVII w., zamek był już zrujnowany. Zamek był

wybudowany w celu ochrony biegnącego tędy

szlaku handlowego na Węgry. Zamek często

zmieniał swoich właścicieli. W 1574 roku zasiedlili go nawet zbójnicy, którzy rabowali

kupców i przepływające Dunajcem tratwy. Właściciele sąsiadującego Rożnowa napadli na

zamek zabijając rozbójników i jednocześnie zrujnowali zamek, który zaczął chylić się ku

ostatecznemu upadkowi.

Obecni właściciele Zamku Tropsztyn popularyzują legendę, iż są powiązani z Inkami

żyjącymi w Ameryce Południowej. Ile w tym prawdy, niewiadomo.

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 11

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Co ma do zamku Skarb Inków?

W XVIII wieku potomek fundatorów zamku w Niedzicy - Sebastian Berzewiczy,

wyjechał do Peru. Poślubił Inkaską Indiankę, z którą miał córkę - Uminę. Niestety był to czas

najazdu Hiszpanów na Inków. Z królewskiego rodu Inków przy życiu pozostał bratanek

naszego rodaka - Andreas Tupac Amaru II. Ożenił się on z jego córką Uminą, po czym cała

rodzina uciekła do Europy zabierając ze sobą część królewskiego skarbu Inków.

Los ich jednak nie oszczędził i przy życiu został tylko Sebastian i jego wnuk - Unkas,

który przyjął polskie imię i nazwisko jako Antoni Benesz. Jego dzidek Sebastian ukrył gdzieś

legendarny skarb Inków. Podobno ciąży na nim klątwa, która dotknie każdego, kto będzie

chciał go odnaleźć. Zakaz złamał prawnuk Antoniego - Andrzej Benesz, który w Niedzicy w

1946 roku odkrył inkaskie pismo, wiążące skarb z zamkiem w Tropsztynie. To właśnie on w

1970 roku przejął ruiny zamku

(ciekawostką jest to, że był wtedy

wicemarszałkiem sejmu). Niestety

6 lat później poszukiwania skarbu

przerwała jego tragiczna smierć w

wypadku samochodowym. Czyżby

zadziałała klątwa?

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 12

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Rożnów to znana

miejscowość letniskowa

leżąca nad brzegiem

Jeziora Rożnowskiego

mogąca poszczycić się

posiadaniem pozostałości

dwóch zamków. Na

podstawie źródeł

pisanych wiadomo że

pierwszy z nich został

wybudowany w latach 1350-70 przez ród Rożenów. Być może powstał na miejscu

wcześniejszego XIII-wiecznego założenia wzniesionego przez rycerzy Gryffitów. Zamek od

początku pełnił funkcję rezydencji rycerskiej. Zbudowany został z kamienia na planie

prostokąta o wymiarach 44x20 m.

Wzniesiony został na otoczonym zakolem

Dunajca cyplu stromego wzgórza, którego

grzbiet został przecięty rowem po obu

stronach zamku.

W 1426 r. gotycki zamek kupuje słynny

rycerz Zawisza Czarny z Grabowa.

Kolejnym właścicielem jest ród Wydżgów

a następnie w drugiej połowie XV wieku

przechodzi w ręce Tarnowskich. Kiedy w połowie XVI wieku hetman wielki koronny Jan

Tarnowski wznosi nową warownię stary zamek zostaje opuszczony i szybko popada w ruinę.

Do dziś zachowały się jedynie słabo czytelne fragmenty murów obwodowych i, w niewielkim

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 13

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

stopniu zabudowy wewnętrznej do wysokości okien.

Drugi zamek usytuowany jest w dolinie nad brzegiem Dunajca i

jest jednym z pierwszych przykładów nowożytnej fortyfikacji

obronnej na ziemiach polskich. Wiadomo że twierdzę zaczął

wznosić przed 1568 r. wspomniany wcześniej hetman Jan

Tarnowski znany teoretyk sztuki wojennej. Budowla ta jednak

nigdy nie została ukończona. Powstała jedynie kamienna beluarda

w narożu pd-wsch oraz budynek bramny z zejściem. Obiekty

zostały połączone murami kurtynowymi. Utworzyły one

wewnętrzny dziedziniec na którym znajdował się drewniany

zamek okólny. Wzniesiona w Rożnowie beluarda wzorowana na starowłoskich systemach

obronnych stanowi prototyp bastionu. Wzniesiona została z kamienia na planie pięcioboku o

osi 30 m. Jej solidne trzymetrowej grubości mury posiadały otwory strzelnicze na dwóch

poziomach. Dostęp do górnych strzelnic był możliwy dzięki wewnętrznemu okólnemu

drewnianemu gankowi. Beluarda prawdopodobnie

była nakryta ziemią co jeszcze bardziej wzmacniało jej

konstrukcję. Ciekawym obiektem jest również

dwukondygnacyjny budynek bramny. Ustawiony

został na poziomie wąwozu wykorzystanego jako fosa

tak że brama wjazdowa znajdowała się na poziomie 7

m.

W następnych wiekach Rożnów był własnością różnych rodów magnackich. Jego ostatnimi

właścicielami od 1745 byli Stadniccy. Na początku XIX wieku w beluardzie przykrytej

dachem urządzono gorzelnię dworską.

Obecnie twierdza w Rożnowie jest zapomniana i zaniedbana a szkoda bo ten

interesujący obiekt zasługuje na lepsze wykorzystanie.

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 14

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Zamek w Dębnie – późnogotycka budowla wzniesiona w

latach 1470–1480 przez kasztelana krakowskiego Jakuba

Dębińskiego.

Zanim powstała murowana budowla, w miejscu

tym stała drewniano-ziemna

warownia, której ostatnimi

właścicielami byli

Odrowążowie. Jakub

Dębiński herbu Odrowąż

zainicjował i sfinansował

budowę zamku takiego, jaki można oglądać

współcześnie.W 1586 przeszedł renowację w stylu renesansowym. Należał wówczas do

Franciszka Wesseliniego, który otrzymał go w drodze darowizny. Prace budowlane zlecił

aktywnemu w Krakowie i okolicach murarzowi Janowi de Simonowi. Kolejna przebudowa

miała miejsce pod koniec XVIII wieku, kiedy właścicielami byli członkowie rodziny Tarłów.

Świadczy o tym data 1772 na barokowym portalu i umieszczony obok herb Topór. W tym

czasie dobudowany został fragment północnego skrzydła. Zamek był na przestrzeni wieków

kilkakrotnie remontowany przez zmieniających się właścicieli (po Tarłach byli nimi kolejno

Lanckorońscy, Rogowscy, Rudniccy, Spławscy i Jastrzębscy), jednak te prace renowacyjne

nie zmieniły jego ogólnego wyglądu i pierwotnej charakterystycznej bryły budowli.

Dębińska rezydencja składa się z czterech prostokątnych segmentów tworzących wewnętrzny

również prostokątny dziedziniec ze studnią. Wejście prowadzi przez wspomniany barokowy

portal. Jedynym połączeniem budynków był drewniany ganek obiegający skrzydła zamku.

Komnaty na piętrze, bogato wyposażone, należały do właścicieli, parter zajmowała służba.

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 15

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

16

We wschodniej części widoczne są dwa wykusze z siedziskami oświetlone oknami z

ozdobnymi maswerkami. Ściany zewnętrzne pokryte są geometrycznymi wzorami i tarczami

herbowymi z Pogonią Odrowążem i Orłem. Wieżyczki wykończone machikułami, chociaż

wyglądem przypominają solidne wieże zamkowe, są – z racji swoich

niewielkich rozmiarów – bardziej elementem dekoracyjnym niż

obronnym. Z renesansowych dekoracji pozostały opaski okienne w

technice sgraffitowej i kilka portali. Od wschodniej strony

przystawiona była kaplica. W 1945 zamek przejęły władze państwowe.

W latach 1970–1978 przeszedł gruntowną renowację, a od 1978 mieści

się w nim oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Największą

imprezą na zamku jest odbywający się we wrześniu Turniej Rycerski

"O Złoty Warkocz Tarłówny". Uczestniczą w nim min. grupy rycerskie z Węgier. Legenda

mówi, że jeden z Tarłów miał piękną córkę ze złotymi warkoczami, która zakochała się w

biednym dworzaninie i złożyła mu śluby wierności. Gdy ojciec się o tym dowiedział, kazał

pannie wyjść za bogatego szlachcica. Ta się sprzeciwiła woli ojca, który za to kazał ją

zamurować wraz z posagiem w wieżyczce przy zamkowej sali koncertowej. Na początku XX

wieku znaleziono w tym miejscu szkielet oraz złoty

warkocz. Skarbu nie było. Sam warkocz w czasie

wojny zaginął. Tylko czasami o północy w zamku

ukazuje się Biała Dama - duch Tarłówny. Dookoła

zamku i fosy biegną ścieżki zwane "jesionową

aleją", po których można pospacerować wśród

drzewiastych zabytków przyrody. Napotkamy tutaj

też figurę św. Kingi oraz św. Jana Nepomucena. Warto odwiedzić także

położony powyżej zamku zabytkowy kościół pod wezwaniem św.

Małgorzaty z XVI wieku.

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

Potężny zamek w Nowym Wiśniczu stoi na zalesionym

wzgórzu nad rzeką Leksandrówką.

Na zewnętrzny dziedziniec wchodzi się przez piekną bramę

wjazdową, chronioną z obu stron bastionami. Zamek ma

ciekawy nieregularny kształt zawdzieczający go pięciu

wieżom i kilku dobudówkom. W narożach stoją trzy

okrągłe wieże + jedna do połowy czworoboczna a wyżej

ośmioboczna z różnymi kopułami, natomiast piąta -

kwadratowa znajduje się we frontowej elewacji. Mimo że całość robi wrażenie wielkiej

gabarytowo bryły (trudno ją objąć obiektywem), wewnętrzny dziedziniec jest zaskakujaco

mały. Utworzono w nim trzykondygnacyjną loggię. Wnętrza zamku, które ogląda się z

przewodnikiem nie są jeszcze odpowiednio wyposażone. Oprócz sarkofagu Lubomirskiego,

kaplicy z malowidłami ściennymi i marmurowych partali znajdują się tu makiety

największych zamków na południu kraju oraz kolekcja obrazów

w wielkiej sali balowej, niestety złożona z kopii. Z balkonu

rozciąga się ładny widok na całą okolicę. Na dziedzińcu

zewnętrznym oprócz głębokiej na 36 m studni i kilku armat,

przy murze kurtynowych stoją odnowione budynki, w których

niedawno otworzono hotel "Kmita". Nadal jednak nie

rozstrzygnięta została kwestia własności zamku, do którego

pretensje roszczą sobie potomkowie Lubomirskich i lokalne

władze. Oby sprawa wyjaśniła się szybko i ten jeden z

najpiękniejszych zabytków Małopolski w pełni odzyskał swą

dawną świetność. Pierwotny zamek w Wiśniczu wzniósł Jan

Kmita w II poł. XIV w. Była to niewielka warownia z jedną

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 17

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

wieżą, otoczona palisadą. Dopiero jego syn - Piotr Kmita przebudował ją w czteroskrzydłowy

gotycki zamek z 3 basztami otoczy murem. Przed Kmitami cała okolica należała do

rycerskiego rodu Gryfitów

• 1397 r. - pierwsza wzmianka o zamku w dokumentach

• I poł. XVI w. - kolejny Kmita, także Piotr (V) marszałek wielki koronny i wojewoda

krakowski, znacznie rozbudował zamek i uczynił z niego znaczącą magnacką rezydencję.

Dobudował jedną kondygnację i dwie ryzalitowe wieże, pojawiły się też wtedy renesansowe

detale architektoniczne. Wnętrza zostały wyposażone drogimi ozdobami, meblami i obrazami,

na zewnątrz zaś utworzono włoskie ogrody

• 1553 r. - zmarł bezpotomnie Piotr Kmita, jego spadkobiercami została rodzina Barzich

• 1593 r. - z powodu zaciągnietych pożyczek rodzina Barzich była zmuszona sprzedać zamek

Sebastianowi Lubomirskiemu herbu Drużyna, który był starostą dobczyckim, sądeckim,

spiskim, lipnickim, kasztelanem małogoskim, wojnickim, burgrabią krakowskim, twórcą

potęgi swojego rodu. Dla wygody przejął on bardzo podobny do swojego herb Szreniawa

Kmitów - nazywając go "Szreniawa bez krzyża". Zamek otoczył wielkim ogrodem, sam

rezydował jednak w Dobczycach

• 1613 r. - kolejnym właścicielem zamku został Stanisław Lubomirski,

starosta sadecki, spiski, dobczycki, rotmistrz królewski, wojewoda

krakowski, poźniejszy tryumfator spod Chocimia

• od 1615 r. - Lubomirski rozpoczął długotrwałą przebudowę zamku pod

kierunkiem architekta Andrea Spezzy, który kończył m.in. kościół w

Krakowie na Bielanach. Wtedy to powstała barokowa brama wjazdowa,

kaplica, logia na dziedzińcu, niski budynek kuchenny zwany Kmitówką, a

istniejące wieże narożne zostały podwyższone. Urządzone w stylu

barokowym wnętrza zdobiły dekoracje stiukowe Jana Falconiego oraz

malowidła Stanisława Kosteckiego z Krakowa i Włocha Mateuszan

Ingermana. Słynna była wiśnicka biblioteka i kolekcja obrazów takich mistrzów jak Rafael,

Durer, Tycjan. Zamek Lubomirskich był wtedy uznawany za jeden z najwykwintniej

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 18

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

wyposażonych zmaków w Europie. Całość otoczono nowoczesnymi fortyfikacjami

bastionowymi na planie pięcioboku wg projektów Spezzy oraz K. Mieroszewskiego. Na

każdym bastionie stała wieżyczka obserwacyjna, a w kurtynach między bastionami na

niższych kondygnacjach znajdowały się kazamaty oraz pomieszczenia dla służby i wojska, na

wyższej natomiast dla oficerów. Umieszczono w nich też stajnie

• 1616 r. - Lubomirski ufundował u stóp zamku miasto nazwane Nowym Wiśniczem, dawny

Wiśnicz natomiast zwany był od tej pory Starym Wiśniczem. Zamek stał się gniazdem

rodowym jednego z najpotężniejszych rodów magnackich w Polsce

• 1631 r. - kolejną fundacją Lubomirskiego był klasztor karmelitów bosych nieopodal zamku,

który także ufortyfikowano bastionami wg planów Spezzy i Mieroszewskiego. Klasztor miał

wspólnie z zamkiem tworzyć sprzężony układ obronny

• 1649 r. - właścicielem został Aleksander Michał

Lubomirski

• 1655 r. - zamek został zajęty bez obrony przez

Szwedów. Zniszczony nie odzyskał już nigdy swojej

dawnej świetności. Wcześnej zatrzymał się w nim na

krótko król Jan Kazimierz, uciekający z kraju na

Śląsk

• 1656 r. - pułkownik Gabriel Wojniłłowicz na czele dwóch pułków jazdy liczących ok. 1500

żołnierzy usunął załogę szwedzką z zamku

• ok. 1660 r. - rozpoczeto odbudowę zamku. Mimo złupienia zamku wciąż była tu jeszcze jedna

z największych bibiliotek w kraju

• 1720 r. - w wyniku małżeństwa Marianny Lubomirskiej z Pawłem Karolem Sanguszką,

zamek stał się własnością Sanguszków

• 1752 r. - Lubomirscy nie zapomnieli jednak o swojej dawnej rezydencji i w tym roku

ponownie do nich powróciła wykupiona przez Stanisłwa Lubomirskiego z Łańcuta

• Następnie zamek został wniesiony w wianie przez Aleksandrę Lubomirską Potockim herbu

Pilawa. Juz wtedy był zamieszkiwany tylko okresowo

• 1783 r. - klasztor wiśnicki został decyzją zaborcy austriackiego zamieniony na sąd i

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 19

Projekt „Szlakami Ziemi Tarnowskiej”, Żabno 2008 r.

więzienie, do dzisiaj jest tu więzienie

• 1831 r. - wielki pożar spustoszył zamek. Odtąd był już tylko ruiną

• II poł. XIX - Nowy Wiśnicz należał do Zamoyskich a potem Straszewskich

• 1901 r. - zamek znów powrócił do Lubomirskich

• 1928 r. - Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich rozpoczęło prace rekonstrukcyjne m.in. przy

udziale Adolfa Szyszko-Bohusza. Przerwała je wojna

• 1949 r. - rozpoczęto prace renowacyjne, które w późniejszych latach doprowadziły do pełnej

restauracji murów zamkowych

• 1991 r. - po zmianie systemu zamek powrócił do Lubomirskich. Obecnie nadal trwają jakieś

spory prawne, które uniemożliwiają pełny rozkwit zamku.

Biuletyn „Szlakami Ziemi Tarnowskiej” 20