Projekti i Gelit

7/25/2019 Projekti i Gelit

http://slidepdf.com/reader/full/projekti-i-gelit 1/6

Projekt

Tema:Veshja dhe Paja

Objektivat: Te mesojme perveshjet

Shqipetare te dasmave te nuses

dhe

Dhendrit

Punoi : Gelvin Uka

Pranoi :



Darsmat Shqipetare

Dasmat shqiptare sikurse edhe ceremoni të tjera apo rituale të jetës, karakterizohen

nga tipare krahinore, tipare disa herë aq të ndryshme, saqë përbëjnë habi tek krushqite tjerë. Por, martesat e të rinjve nga krahina të ndryshme si dhe lëvizjet e shumta të

popullsisë kanë bërë që ritualet e tyre të afrohen gjithnjë e më tepër, të japin dhe të

marrin. Porosia e prindërve! se vajza duhet të mësojë zakonet e shtëpisë së burrit që

të mos turpërohet!, e kanë një fillesë që në mënyrën e nisjes së jetës së përbashkët

bashkëshortore, madje, që kur nusja bën këmbë!. Por, nga ana tjetër, shqiptarët që

nuk janë karakterizuar si popull liberal në pranimin e zakoneve të mikut , gjithnjë e më

tepër po e humbasin këtë tipar dhe po tolerojnë! mes tyre. "akoni i tjetrit gjithnjë e

më pak shkakton rrudhje buzësh, e gjithnjë e më shumë, buzëqeshje e kureshti. Sepse,

jemi më interesant duke qenë të ndryshëm dhe ia vlen të mbetemi të ndryshëm...

#abëria, krushqit duel! me fjalë

$ë zonën e #abërisë, në fillim të këtij shekulli, tradita ka qenë që zakonisht, nusja e

dhëndri nuk njiheshin me njëri% tjetrin. &jalën e martesës e jepnin prindërit e tyre.

Ditën e dasmës, krushqit vinin me kuaj për të marrë nusen ' me armë apo jo, sepse

shkrehja e armës kur merrej nusja, ka qenë zakon në disa krahina(. $usja vinte hipur

mbi kalë, me kokën të mbuluar me duvak, dhe kalin ia jepte babai, ishte pjesë e pajës

së saj. )ur nisej me krushqit për në shtëpi të burrit, zakoni ka qenë që ta shoqëronte



një mashkull nga familja, zakonisht vëllai i vogël. )ishte dhe nuse që vishnin fustan të

bardhë e vello, por tradita ka qenë *itjane të kuqe atllasi ose mëndafshi dhe +hoke të

qëndisur e të shndritshme, shami me temina dhe kokën të mbuluar me duvak. &lokët

dhe gishtat i lyenin me këna. enuja tradicionale ka qenë mishi i pjekur në hell, bagëti

pra, me yshmer, një gatim me miell misri, gjalpë të pjesë të brendshme bagetie.

-rganizimi i dasmës bëhej nga një djale i ri i fisit, i ngarkuar prej të zotit të shtëpisë,që kujdesej për mishrat në hell, cilësinë e pjekjes së tyre, gatimet, sistemimin e miqve

në tryeza etj. ratë dhe burrat uleshin mbi shilte të mira, në dhoma të ve*anta. )ënga

e vallja nuk pushonin deri vonë, e rakia derdhej lumë. $jë zakon shumë karakteristik i

kësaj zone ka qenë, kur krushqit shkonin të merrnin nusen, zakoni e donte të ishin

prezent njerëz shumë të zgjuar e të shpejte në të menduar, sepse aty hidheshin

batuta , ose kunja me njëri% tjetrin, nga ana e njerëzve të nuses dhe dhëndrit, që

hidheshin e priteshin sa nga njëra anë në tjetrën dhe që ishin të krijuara aty per aty

dhe që donin përgjigje të shpejtë. P.sh.

$jerëzit e nuses/ $usja jonë e mirë, e mirë, dhëndëri si kec i shtrirë

$jerëzit e djalit/ Dhëndëri ynë kallëp sapuni, nuseja surrat majmuni

)ështu ka qenë tradita, këto ishin pjesa më me humor e dasmës, ku duhej të krijoje

vargje bukurie për nusen e të ulje dhëndrin apo këngë trimërie për djalin e të ulje

nusen. $ë një pjesë të jugut ka qenë zakoni, që nusja natën e parë duhet të flinte jo

me dhëndrin, por me një fëmijë të vogël, djalë, nga fisi i tij, sepse në besimin popullor,

kështu nusja do të lindte djem. $ë një pjesë tjetër, nusja e dhëndri mbylleshin në

dhomë për 0 orë dhe tërë këtë kohë përpara derës së dhomës së tyre, fisi këndonte e

kërcente, thurrnin vargje humoristike, që i flisin me zë të lartë, duke ngacmuar

dhëndrin e nusen, e kështu vazhdonte derisa pas ca orësh këndonin/ 1 na bëre gjë o

dhëndër%o2 Dhe dhëndri duhet të dilte jashtë me një copë të bardhë të lyer me bojë të

kuqe, për të simbolizuar virgjërinë e nuses së tij ' ishte bojë, jo gjak(

3 drejta zakonore shqiptare, martesat me shpërblim, kurorë dhe rrëmbim

$ë #abëri, martesa me provë nuk njihej

$jë institut i rëndësishëm i së drejtës zakonore familjare, i njohur që nga kohët më të

lashtë ka qenë paja e nuses. $ë fshatrat shqiptare ku sundonte varfëria, paja ishte e

kufizuar kryesisht me punime dore prej leshi '*orape e veshmbathje tjetër( që merrte

me vete nusja. Sipas librit 3 drejta zakonore e #abërisë! paja përbëhej nga sendet

vetjake të nuses, prandaj ato ishin pasuri vetjake e saj. $ë Shqipërinë e 4eriut, paja e

nusës përfshinte edhe prikën. $ë #abëri paja përgatitej nga shtëpia e burrit. 5abai i

dhëndrit së bashku me babanë e nuses shkonin në pazar dhe i blinin rrobat e nuses, qënga këpucët 'zakonisht 6%0 palë( e deri tek shamia e kokës. )jo normë e pashkruar e

së drejtës zakonore ka vepruar kudo në Shqipëri e në )osovë.

ojëdhëna popullore e fshatrave të #abërisë tregon se format e martesës të njohura

nga e drejta zakonore familjare kanë qenë martesa me kurorë, martesa me shpërblim

dhe martesa me rrëmbim, kurse martesa me provë nuk njihej. 3dhe në )anunin e

Skënderbeut nuk njihej martesa me provë. artesa me rrëmbim, një nga format më të

lashta e më të përhapura kudo, praktikohej në #abëri ashtu si edhe në alësinë e 4eriut



e në zona të tjera malore të vendit. artesat me rrëmbim nuk kanë qenë dukuri

shqiptare, por kanë ekzistuar që nga kohët më të lashta dhe janë praktikuar në reqinë

e vjetër, 7omën e lashtë, etj. Për martesën me rrëmbim dëshmon ve* të tjerash edhe

dërgimi i krushqve të armatosur për të marrë nusen.

"ona e )or*ës/ 5ukë me qiqra për nusen që të jetë pjellore)or*a i ruan traditat e saj të lashta edhe sot e kësaj dite, ndoshta më shumë sesa disa

qytete të tjera. 1tmosfera e dasmës fillon që një javë para, të hënëën. &illojnë

përgatitjet, njerëzit janë nga s janë vijnë dhe *do natë bëjnë darkë, mblidhen të gjithë.

8ë mërkurën merret paja e nuses dhe në shumicën e rasteve i mbledhin të gjithë

fëmijët e mëhallës që të shkojnë të marrin pajën. )ur niset makina, hedhin sheqerka

dhe oriz. ë pas, bëhet adeti i zënies së bukës me qiqra. 8ë gjitha gratë mblidhen në

dhomë rreth e rrotull dhe këndojnë dhe fëmijët e shtëpisë e shtypin nganjëherë qiqrën

dhe më pas gratë fillojnë të zënë bukën dhe e lënë të vijë deri të nesërmen në

mëngjes. 8ë enjten, *upat me mësallkat e reja venë të shpien bukën në furrë.

8ë premten, zakonisht nusja mbledh shoqet dhe e festojnë. jithashtu të premten

shpihet kungulli me verë nga nusja. Pastaj të shtunën është dasma e nuses dhe të

dielën, dasma e dhëndrit. )ur shkojnë dhëndri me të afërmit të marrin nusen të dielën,

i vëllai i nuses ose një nga djemtë e shtëpisë që kanë caktuar të kryejë këtë detyrë, i

vë lulen dhëndrit në +hep dhe kur takohen, vëllai i jep një dackë në faqe dhëndrit 'me

demek që dhëndri t ia mbajë mirë motrën, ta ketë parasysh dackën që ka ngrënë( dhe

dhëndri i fut në +hep para vëllait të nuses në këtë moment. ë pas, para se të ngrihen

të gjithë dhe të marrin nusen, vllami 'i bërë si vëlla(hedh para dhe të gjithë i shikon në

dysheme që i mbledhin ku ranë e ku s ranë. jithashtu, vllami i ndron dhe këpucët

nuses, i vesh këpucë të reja me porosi. )ur jashtë dëgjohet boria e makinës, nusja

përcillet dhe e gjithë mëhalla ka dalë jashtë që ta shikojë. )ur hyn nusja tek dera, i

vënë dy bukë me qiqra nën sqetull 'që nusja të jetë pjellore( dhe vjehrra ia bën gishtinnuses me mjaltë, bën kryqin lart te dera që të bekojë shtëpinë dhe të jetë e ëmbël.

-rtodoksët e kanë zakonin që vënë kurorë në kishë, ndërsa myslimanët i vënë unazat

në shtëpi, kur venë të marrin nusen, dhe krushkat këndojnë/ 3po këto krushkat moj,9

sa të mira moj, sa të mira9 na e mbushen *upën9 me lira moj me lira9...

"ona e Shkodrës/ 5yrekun e bën vjehrra, por quhet i nuses:

&amilja ia nis përgatitjeve muaj përpara, në radhë të parë me rrobat e nuses. $jë javë

para dasmës mblidhet gjithë fisi *do natë tek djali, është një atmosferë e paparë.

$dërkohë që vajza është te dajat deri tre ditë para dasmës. ;ifti dy%tre javë para

dasmës nuk është i lejuar të shihet. 8ë enjten shkojnë ca gra të fisit të djalit tek nusjapër ta parë dhe po ashtu, për t i *uar dhuntinë/ )jo përmban fustanin e nusërisë dhe

*do gjë që mund t i duhet ditën e dasmës. Po ashtu dhe dhuratat për familjen e nuses

dhe për nusen, nga farefisi i djalit. Po të njëjtën ditë, pasdite, shkojnë ca gra tek familja

e djalit me dhurata për gjithë fisin e djalit nga familja e vajzës. 8ë premten në darkë

ose të shtunën vinë ca njerëz të djalit të marrin pajën e nuses. )ëtu burrat janë

brenda, ndërsa familja e nuses vë *do gjë brenda në makinë. $ë momentin që burrat

dalin dhe duan të hipin në makinë, gjejnë një *un të vogël në makinë, i cili 'sipas



zakonit( nuk zbret nga makina pa i dhënë para. 5urrat provojnë në fillim me pak para

dhe e pyesin/ :8ë mjaftuan2! Dhe djali i vogël, natyrisht nuk zbret, derisa të ketë duart

plot me para. 8ë premten *ojnë nusen në parukeri dhe në darkë vinë të gjitha shoqet e

nuses me dhurata. 8ë shtunën, familja e vajzës ka përgatitur dasmën në të cilën është i

ftuar vetëm, kurse gjithë të tjerët janë njerëzit e vajzës. )ërcejnë, hanë, pinë< 'fustani

i nuses është ndryshe nga ai i ditës që vjen(. 8ë dielën që me natë, nusja shkon sërishnë parukeri, që të ketë një pamje tjetër. )urse djalit i sjellin berberin në shtëpi, i presin

flokët 'zakon( i heqin mjekrën. Pastaj, e ëma i vë kollaren dhe i vesh +haketën.

1fërsisht në =>.>> mbërrin djali me të tijët që të marre nusen. $ormalisht kanë

orkestër me vete, kërcejnë tek shtëpia e vajzës. $dërsa ca burra, ndër ta dhe dhëndrri,

janë brenda. 4jen momenti për të dalë nusja. $ga shtepia e n+jerr vëllai dhe daja 'nëse

nuk ka vëlla një djalë +ha+hai(. 8ek oborri del dhëndrri dhe merr nusen nga krahu. )ur

mbërrijnë tek shtëpia e dhëndrrit, i mbulojnë me oriz e karamele. 3 ëma i pret tek dera

me bukën, që ta vërë nën dorën e nuses dhe me mjaltin. $gjyen gishtat e nuses në

mjalt dhe lyen cepin e derës. ë vonë i vënë nuses një *un të vogël në prehër të cilit

ajo i jep një kokërr mollë dhe një palë *orape. $ë vazhdim, *ifti është vetëm, derisa të

fillojë dasma! e vërtetë. 1ta mbërrijnë me vonesë si gjithmonë. $ë dasmë ka shumë%

pak njerëz dhe shoqëri të vajzës. $ë momentin që *ifti kërcen, i mbulojnë me para. 1jo

që ka ngelur nga mbrëmja është e *iftit pastaj. $ë mëngjes, nusja *ohet në ?.>> të

përgatisë kafenë për vjehrrën dhe vjehrrin. Dhe po ashtu tërhollë byrekun, 'edhe pse

në shumicën e rasteve nuk di dhe në fakt ajo vetëm sa i prek petët dhe në të vërtetë, e

bën vjehrra(. Pastaj, kur vinë njerëz, u thonë !5yreku i nuses!.

"onat e 8epelenës, shumë har+he në ushqim dhe shumë romuze

Dasma në zonat rurale është një eveniment i rëndësishëm, që kërkon përgatitje dhe

përkushtim. &tesat nuk ekzistojnë, sepse miqve u *ohet fjalë me lajmës. Proekupimin

më të madh e ka përgatitja e ushqimit. @api i parë është zgjedhja e mishrave, që duhettë jenë kryesisht desh kopeje dhe llogaritet gati =96 %= kg për mik të ftuar. @api i dytë

është rakia, ajo duhet të jetë e fortë dhe llogaritet të jetë minimumi dy litra për person.

Sa për pjesën tjetër të ushqimit, nuk ka shumë rëndësi. $qs janë plotësuar këto

kushte, krijohet ideja që dasma po nis mbarë. ë pas zgjidhen personat që do të pjekin

mishin në hell dhe këta duhet të jenë ekspertë, ndryshe miqtë do të jenë të pakënaqur.

ë pas, bëhet plani i uljes së miqve. Shtrimi bëhet në dy anë, në një anë gratë dhe në

një anë burrat. 8ë krijohet ideja, që dasma është vetëm ngrënia dhe vajza që martohet,

është thjesht një kukull, këto momente që zëri nuk i dëgjohet dhe e qeshura kurrsesi

nuk zë vend në fytyrën e saj. Dasmën e hap i zoti i shtëpisë ku uron të gjithë për

ardhjen dhe e mbyll fjalën ABa shpërblefsha në fëmijët tuajA.Dollinë e parë duhet ta marrë krushku më i freskët i familjes dhe përgjatë natës, dollia

vazhdon sipas një riti të vjetër, ku askush s ka të drejtë ta prishë, përndryshe kjo mund

të *ojë në përmbysjen e tavolinës dhe dasmës gjithashtu. 5ejtet janë pafund dhe këtu.

5urrat tregojnë kush është më i fortë dhe më i zgjuar. $qs dikush nuk mund të pijë aq

sa i kërkohet ose nuk di ta kthejë bejten, ai nuk është burrë! ato momente aq sa do të

përflitet. )ëngët janë ato polifonike të traditës, ndërprerë tek%tuk nga orkestra, që

duket se ka thjesht rol plotësues. Dhe dasma vazhdon deri sa më të fortet të



mposhten.

Pas dasme, të hënën, gjithe miqtë duhet të pinë kafe nga nusja ku do ta darovitin dhe

urojnë për jetë të lumtur. ë pas hapet paja, ku një i afërm do të tregojë se * ka sjellë

nusja dhe dhuratat për njerëzit e burrit. $dryshe ndodh në qytet. Dasma rrjedh

normalisht si në gjithë qytetet e Cugut, e hareshme me këngë, valle ku *ifti është

qendra e vëmendjes dhe këngët, vallet, romuzet gjith*ka u dedikohet atyre

Documents

Projekti i Gelit