Prvi svetski rat i Pariska mirovna konferencija

“Svetiljke su se pogasile širom Evrope, više ih nećemo videti upaljene za našeg života“ Edvard Grej

• Austrougarska je 23. jula postavila ultimatum Srbiji. Rat je objavila 28. jula.

• Nemačka je 1. septembra objavila rat Rusiji, a nakon dva dana i Francuskoj.

• Velika Britanija je objavila rat Nemačkoj 4. avgusta.

• Austrougarska je objavila rat Rusiji 6. avgusta.

• Japan je objavio rat Nemačkoj 23. avgusta i Austrougarskoj 25. avgusta.

Oduševljenje ratom u Berlinu i Londonu

Rat na Zapadu 1914/5. godine - Nakon okupacije Belgije i Luksemburga Nemačka vojska je prodirla u severnu Francusku.

-Nemačka je napala Francusku preko Belgije na osnovu Šlifenovog plana ( Alfred fon Šlifen, načelnik nemačkog generalštaba od 1891-1906. godine).

-Nemačko napredovanje prema Parizu je zaustavljeno kod reke Marne 40 km severoistočno od ovog grada. Prva bitka na Marni je trajala od 5-12. septembra 1914.

-Nakon bitke na Marni započinje takoyvana “Trka ka moru”, koja je završena polovinom oktobra. - Font se stabiliyuje od Švajcarske do Atlanskog okeana.

-Od jeseni 1914. godine započinje rovovski rat.

Ratovanje i život u rovovima

Rat na Istočnom frontu 1914/5. godine -Borbe na istočnom frontu započele su ruskom ofanzivom na Galiciju i istočnu Prusku.

-Nemci su porazili rusku vojsku kod Tanenberga i Mazurskih jezera avgusta/septembra 1914.

-Na čelu nemačke vojske bili su Paul fon Ludendorf i Erih Hindenburg.

-Septembra 1914. godine ruska vojska je porazila Austrougarsku kod Lemberga u Galiciji.

-Naredne 1915. godine ruska vojska je potisnuta na liniju: Riga-Pinsk-Dubno-Tarnopol. Rusija je izgubila celokupnu Poljsku.

Turska ulazi u Prvi svetski rat -Turska je pristupila Centralnim silama 2. avgusta 1914. godine.

-Ratna dešavanja se šire na Aziju i Afriku.

- Turska je krajem 1914. započela ratne operacije protiv ruske vojske na prostoru istočne Anadolije i Jermenije.

-Tokom 1915. godine turska vojska je počinila masakr nad jermenskim stanovništvom.

-Antanta je otvorila front protiv Turske na prostoru Mesopotamije (Iraka) i osvojila ovu teritoriju.

-Žestoke borbe vodile su se na Galipolju, zbog nastojanja Britnaca i Francuza da moreuze stave pod svoju kontrolu.

-Jedan od junaka odbrane Galipolja bio je Mustafa Kemal-paša Ataturk.

Srbija 1914. godine

• Austrougarska je započela vojne operacije protiv Srbije 12. avgusta napadom preko reke Drine.

• Srbi su od 16-20. avgusta pobedili na Ceru.

• Početkom decembra Austrougarska je okupirala Beograd.

• Srbija je pobedila Austrougarsku na Kolubari polovinom decembra i oslobodila Beograd.

Italijanski front 1915. godine -Antanta i Italija sklopile su Londonski ugovor aprila 1915. godine

-Italijani su ušli u rat maja 1915. godine.

-Borbe su se vodile na dva fronta: Trento i Soča.

-Tokom 1915. pokrenute su četiri ofanzive na Soči.

Srbija i ulazak Bugarske u rat.

• Bugarska je 6. septembra 1915. godine u Sofiji potpisala ugovor sa Centralnim silama: obećan joj je srpski deo Makedonije i deo Maričke doline.

• Bugarska je ušla u Prvi svetski rat 14. oktobra 1915. godine napadom na Srbiju.

• Oktobra 1915. godine Srbiju su napale Nemačka, Austrougarska i Bugarska.

• Srpska vlada i vojska se povlače preko Albanije.

• Januara 1916. godine odigrala se bitka na Mojkovcu između crnogorske vojske i Austorugarske.

Ratna 1916. godina

• Nemci su februara 1916. godine na Zapadnom frontu pokrenuli ofanzivu na Verdenu.

• Saveznici su pokušali da probiju nemačku liniju ofanzivom na reci Somi, ali bez uspeha.

• Na Verdenu i Somi poginuo je ogroman broj vojnika sa obe strane.

• Na Istočnom frontu general Brusilov je pokrenuo rusku ofanzivu juna 1916. godine.

• Rumunija je ušla u rat 28. avgusta 1916. godine, pošto joj je Antanta obećala: Erdelj, Bukovinu i Banat.

• Centralne sile su porazile Rumuniju i ušle u Bukurešt decembra 1916. godine

Ulazak SAD u Prvi svetski rat • SAD su na početku rata želele da budu neutralne. • Incident sa brodom Lusitanija maja 1915. godine,

koji su potopile nemačke podmornice bilo je upozorenje za SAD.

• Kada je Nemačka 1. februara 1917. proglasila neograničeni podmornički rat SAD odlučna da uđe u Prvi svetski rat na strani Antante.

• SAD su 6. aprila 1917. godine objavile rat Centralnim silama.

• Tokom 1917. počelo je iskrcavanje američkih vojnika u Francuskoj.

• Na Italijanskom frontu 1917. godine Austrougarska vojska je porazila Italiju kod Kaporeta i potisnula Italijane do reke Pjave.

• U Rusiji je izbila Februarska, a potom i Oktobarska revolucija. Decembra 1917. potpisano je primirje sa Centralnim silama.

• Decembra 1917. godine Britanci su osvojili Jerusalim od od Turske.

Odlučujuća 1918. godina

• Rusija je izašla iz rata separatnim mirom potpisanim sa Centralnim silama 3. marta 1918. godine u Brest-Litovsku.

• Baltičke države Letonija, Estonija i Litvanija su proglasile nezavisnost od Rusije. Decembra 1917. godine to je učinila Finska.

• Nemačka na proleće 1918. pokreće veliku ofanzivu na Zapadnom frontu, ali bez rezultata.

Primirje

• Bugarska je potpisala primirje sa Antantom 29. septembra 1918. godine u Solunu.

• Primirje sa Turskom potpisano je 30. oktobra.

• Austrougarska je 3. novembra potpisala primirje sa Antantom.

• Nemačka je 11. novembra u Kompijenju (Francuska) potpisala primirje sa Antantom

Posledice Prvog svetskog rata

• U ratu mobilisano 65 miliona ljudi ( 42 miliona Antanta i 23 miliona Centralne sile)

• U ratu je poginulo 10 miliona vojnika, a 22 miliona ranjeno. Od posledica rata umrlo 12 miliona ljudi.

• Ratna razaranja donela su velike ekonomske gubitke, naročito u Francuskoj i Belgiji.

• Nova ratna tehnika: avioni, tenkovi, podmornice....

Pariska mirovna konferencija

• Na mirovnoj konferenciji otvorenoj u Parizu 18. januara 1919. bili su prisutni predstavnici 32 nacije.

• Vodeće figure bili su: premijer francuske Žorž Klemanso, premijer Velike Britanije Dejvid Lojd Džordž i predsednik SAD Vudro Vilson.

• U “Veliku četvoruku” ušao je i premijer Italije Vitorio Orlando.

• Najoštrije zahteve prema Nemačkoj imala je Francuska:

- dramatično redukovanje vojnog arsenala;

- okupacija pojedinih delova teritorije;

- velika ratna odšteta.

• Velika Britanija bila je umerenija u zahtevima zbog održavanja ravnoteže snaga u Evropi.

14 tačaka Vudro Vilsona • Proklamovano je načelo javne diplomatije.

• Sloboda plovidbe za vreme rata i mira izvan teritorijalnih voda.

• Smanjenje nacionalnog naoružanja na najmanju meru.

• Puna sloboda za autonoman razvoj naroda u Austorugarskoj.

• Osnivanje slobodne Poljske.

• Izlazak Srbije na more.

• Osnivanje Društva (Lige) naroda.

Društvo (Liga) naroda

• Idejni tvorac bio je Vudro Vilson, predsednik SAD.

• Društvo naroda - stalno međunarodno telo koje je trebalo da se brine o bezbednosti u svetu nakon Prvog svetskog rata.

• Društvo naroda imalo tri osnovna organa:

-Generalna skupština; Savet; Sekretarijat

Generalnu skupštinu činili su predstavnici svih država članica. Sastajalo se jednom godišnje (septembar) u Ženevi.

Savet činile su četiri stalne članice ( Francuska, Velika Britanija, Japan i Italija) i više nestalnih-izbornih (u početku 4, potom 9).

Sekretarijat je bio glomazno telo od preko 600 funkcionera i organizovano po brojnim sekcijama.

Versajski mirovni ugovor 28. jun 1919. -Mirovni ugovor Antante sa Nemačkom. Sadrži teritorijalne, vojne i ekonomske odredbe.

-Nemačka je izgubila brojne teritorije:

a) Alzas i Lorena vraćene su Francuskoj

b) Oipen i Malmedi vraćeni su Belgiji (nakon plebiscita)

c) Poznanj i zapadni deo Pruske pripali su Poljskoj

d) Memel (Klajpeda) je pripao Litvaniji

e) Severni Šlezvig pripao je Danskoj nakon plebiscita (južni Šlezvig glasao da ostane u Nemačkoj).

f) Hulčin je predat Čehoslovačkoj

g) Deo Šlezije je pripao Poljskoj (nakon plebiscita)

h) Dancing (Gdanjsk) je postao slobodni grad pod Društvom naroda

i) Sarska oblast je stavljena pod upravu Društva naroda (plebiscit 1935.godine).

j) Leva obala Rajne bila je pod okupacijom saveznika.

• Nemačka je izgubila sve svoje kolonije.

• Vojska je bila ograničena na 100 000 vojnika, 4000 oficira i 13 000 mornara.

• Morala je da plati veliku ratnu odštetu (prva rata iznosila je 5 milijardi zlatnih maraka).

• Nemačka je potpisala Versajski mirovni ugovor 28. juna 1919. godine.

• Izgubila: 12% predratne populacije i 13% teritorije.

• Članom 231. Versajskog ugovora proglašena je odgovornom za izbijanje rata.

Sudbina Austrougarske 1919. godine

-Nacionalna veća pojedinih naroda Austrougarske počela su da preuzimaju vlast. Prvi su bili Poljaci 7. oktobra 1918. godine

-Brojni granični problemi:

a) Južni Tirol

b) Julijska krajina i jadranska obala

c) Burgenland

d) Bačka, Prekumurje i Banat

e) Transilvanija

f) Besarabija

g) Šlezija

Ugovor u Senžermenu 10. septembar 1919. godine Ugovor između Antante i nove Republike Austrije.

Austrijski deo carevine izgubio je veliki deo teritorije:

a)Južni Tirol (Alto Adige) pripao je Italiji.

b)Istra, Julijska krajina i pojedina ostrva pripala su Italiji

c)Bohemija, Moravska, Sudetska oblast i deo Šlezije ušli su u sastav nove države Čehoslovačke

d)Bukovina je pripala Rumuniji

e)Galicija je pripala Poljskoj

f)Slovenački delovi carstva ušli su u sastav nove Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kao i deo dalmatinske obale i Bosna i Hercegovina.

• Vojska Austrije bila je ograničena na 30 hiljada vojnika.

• Austrija je morala da plaća ratnu odštetu.

• Bilo joj je bilo zabranjeno da se ujedini sa Nemačkom.

• Stanovništvo u Koruškoj plebiscitom se 1920. godine odlučilo da deo oko Celovca i Beljaka pripadne Austriji.

Mirovni sporazum u Trijanonu 4. jun 1920.godine

-Sile pobednice potpisale su ugovor sa Mađarskom u Trijanonu.

-Ugarski deo carevine izgubio je veliki deo teritorije:

a) Slovačka i Rutenija pripale su novoformiranoj državi Čehoslovačkoj.

b) Hrvatska, Slavonija, Bačka, Banat, Prekomurje, Međumirje, luka Rijeka pripali su Kraljevini SHS

c) Transilvanija (Erdelj) pripao je Rumuniji

d) Burgenland je pripao Austriji.

• Mađarska je morala da ograniči vojsku na 35 hiljada vojnika.

• Morala je da plati ratnu odštetu.

• Izgubila je trećinu teritorije, a van granica Mađarske ostalo je oko 3.5 miliona Mađara.

Mirovni sporazum sa Bugarskom

Antanta i Bugarska potpisalesu sporazum u dvorcu Neji 27. novembra 1919.

Bugarska je izgubila sledeće teritorije:

a) Istočna Trakija pripala je Grčkoj

b) Caribrod, Bosilegrad, Strumica i delovi oko reke Timok pripali su Kraljevini SHS.

c) Južna Dobrudža pripala je Rumuniji

Kao poražena država u ratu morala da ograniči vojsku i plati odštetu.

Sudbina Turske nakon 1918. godine

Ugovor Antante sa Turskom potpisan u Sevru 10. avgusta 1920. godine.

Teritorijalni gubici bili su ogromni:

a)Trakija je pripala Grčkoj.

b)Grčka je dobila deo Anadolije sa gradom Smirnom.

c)Jermenija je postala nezavisna.

d)Kurdistan je dobio autonomiju

e)Moreuzi su stavljeni pod okrilje nezavisne međunarodne komisije.

f)Italija je dobila ostrva u Dodekanezu i zonu uticaja u Maloj Aziji.

g)Sirija i Liban mandatne teritorije Francuske.

h)Irak, Palestina i Saudijska Arabija mandatne teritorije Britanije.

Revizija ugovora u Sevru-Lozana 1923.godine

• Do revizije došlo zbog nacionalnog pokreta u Turskoj.

• Predvodnik Mustafa Kemal-paša Ataturk.

• Sukob Turaka i Grka i proterivanje grčkog stanovništva iz Male Azije.

• Jermenija je podeljena između Turske i Sovjetske Rusije.

• Kurdistan je izgubio Autonomiju.

Turska nakon sporazuma u Lozani

Ugovor u Rapalu 12. novembra 1920. godine -Ugovor u Rapalu je bilateralni jugoslovensko-italijanski sporazum.

-Italija je dobila Julijsku krajinu, Istru, Zadar i ostrva Cres, Lošinj, Lastovo i Palagružu.

-Rijeka je postala slobodan grad-država.

-Sporazumom u Rimu 1924. godine dve države su se dogovorile da Rijeka pripadne Italiji.

Posledice Prvog svetskog rata i Pariske mirovne konferencije

• Raspala su se četiri carstva (Habzburško, Rusko, Osmansko i Nemačko)

• Nastaju nove države u Evropi: Kraljevina SHS/Jugoslavija, Poljska, Čehoslovačka, Mađarska, Austrija, Litvanija, Letonija, Estonija, Finska.

• Pojava revizionionizma i revanšizma-Nemačka, Bugarska, Mađarska i Italija.

• Formiirano je Društvo naroda

• SAD je postala svetska sila

• Zaoštreno je pitanje Bliskog Istoka

POBEDNICI I PORAŽENI Kritika Vudro Vilsona u SAD