Harmonogram pracy 18-22 maja 2020 r.

przedmiot - Biologia

nauczyciel – Aleksandra Andruszkiewicz

klasa Vc podręcznik: Puls życia. Klasa 5 Podręcznik do biologii dla klasy piątej szkoły podstawowej Nr dopuszczenia: 844/1/2018 Autorzy: Marian Sęktas,

Joanna Stawarz

temat termin lekcji online materiały Kryteria sukcesu

Korzeń- organ

podziemny rośliny.

poniedziałek

online

godz.12.30-13.00

✓ Zeszyt ćwiczeń

✓ Podręcznik (98-101)

✓ Epodrecznik.pl

✓ Youtube.com

• wymieniam podstawowe funkcje korzenia; • wykazuję związek stref korzenia z pełnionymi przez niego

funkcjami; • wykazuję różnorodność budowy korzeni roślin; • rozpoznaje i opisję modyfikacje korzeni.

Czynności do wykonania przez ucznia

• Zapoznaj się z tematem lekcji. Skorzystaj z:

✓ https://epodreczniki.pl/a/korzen/D1GlMzazb

✓ podręcznika (strona 98-101)

✓ https://www.youtube.com/watch?v=rXT9hLxL4lY&t=303s

• Przyjrzyj się korzeniom roślin obecnych w Twoim domu. Może być to cebula, burak, storczyk itd. Zwróć uwagę na charakterystyczne cechy budowy. Ustal, które z nich mają wiązkowy system korzeniowy a które palowy.

• Wykonaj zadanie 1.2.3.5 strona 66-68 z zeszytu ćwiczeń.

• Doświadczenie dla chętnych :

Ustal, która część korzenia odpowiada za jego wzrost.

Co będzie potrzebne • ziarna słonecznika, • spodeczek, • lignina lub ręcznik papierowy, • woda, • marker.

Instrukcja 1. Na spodeczku między bardzo wilgotnymi warstwami ligniny umieść kilka ziaren słonecznika. 2. Przez dwa dni utrzymuj odpowiednią wilgotność nasion. 3. Gdy korzenie będą miały jeden centymetr długości, wyjmij nasiona z ligniny. 4. Markerem narysuj na każdym korzeniu cienkie kreski w odstępach co 1 mm. 5. Kiełkujące nasiona umieść ponownie na spodeczku, na wilgotnej ligninie. 6. Zaobserwuj w ciągu kilku kolejnych dni, które kreski najbardziej się rozsunęły.

• Wklej notatkę do zeszytu (Załącznik 1.)

66

Korzeń – organ podziemny rośliny Cele lekcji: Poznasz budowę korzenia i określisz jego funkcje. Dowiesz się, jakim przekształceniom ulegają korzenie i jakie dodatkowe funkcje pełnią dzięki temu.

Zaznacz zdania, które poprawnie opisują główne funkcje korzeni.

Wytwarzają substancje pokarmowe.

Utrzymują roślinę w podłożu.

Przeprowadzają wymianę gazową.

Pobierają wodę i sole mineralne.

Usuwają nadmiar wody z rośliny.

2

Na dobry początek

1

Na rysunku przedstawiono korzeń.a) Pokoloruj rysunek zgodnie z legendą.

2

strefa włośnikowa

strefa korzeni bocznych

stożek wzrostu

strefa wydłużania

b) Zapisz nazwę strefy korzenia, w której:

• zachodzi intensywne wchłanianie wody z gleby.

• komórki tkanki stale i regularnie się dzielą.

• tworzą się odgałęzienia, które utrzymują roślinę w podłożu.

• komórki powiększają swoje rozmiary.

67

2. Korzeń – organ podziemny rośliny

Mak ma system korzeniowy palowy, a kukurydza – wiązkowy. Dorysuj korzenie roślinom przedstawionym na zdjęciach. Wskaż i podpisz korzeń główny, korzenie boczne oraz korzenie przybyszowe.

3

Schemat przedstawia przekrój przez korzeń w jednej ze stref.

a) Zapisz nazwę przedstawionej strefy korzenia.

b) Podpisz tkanki wskazane na schemacie.

Dla dociekliwych

4

c) Zaznacz punkt, w którym podano kolejne struktury transportujące wodę i sole mineralne w roślinie.

włośniki komórki miękiszu łyko

włośniki komórki miękiszu drewno

68

IV. Tkanki i organy roślinne

U niektórych roślin korzenie ulegają przekształceniu, dzięki czemu mogą pełnić wiele dodatkowych funkcji. a) Wymień trzy funkcje, które pełni korzeń buraka.

1.

2.

3.

b) Rozpoznaj przedstawione na zdjęciach przekształcenia korzeni. Wyjaśnij ich funkcje i podaj przykłady roślin, u których występują.

5

Funkcje:

Przykłady:

Funkcje:

Przykłady:

Funkcje:

Przykłady:

• Korzeń to podziemny organ rośliny, który utrzymuje ją w glebie oraz umożliwia jej pobieranie wody i soli mineralnych.

• W korzeniu wyróżniamy cztery strefy. Są to: strefa stożka wzrostu, strefa wydłużania, strefa włośnikowa i strefa korzeni bocznych.

• System korzeniowy palowy składa się z korzenia głównego i odchodzących od niego drobnych korzeni bocznych. System wiązkowy jest zbudowany z pęku cienkich korzeni przybyszowych.

• Przykłady przekształconych korzeni to: korzenie spichrzowe, korzenie podporowe, korzenie czepne oraz ssawki.

Zapamiętaj

Pęd. Budowa i funkcje łodygi Cele lekcji: Poznasz budowę pędu. Dowiesz się, czym jest łodyga i jakie pełni ona funkcje. Opiszesz modyfikacje łodyg i wyjaśnisz ich znaczenie w przystosowaniu roślin do życia w określonych warunkach środowiska.

Na rysunku przedstawiono pęd nadziemny pomidora.

a) Połącz nazwy organów z odpowiednimi elementami pędu.

3

Na dobry początek

1

Korzeń Korzeń to organ potrzebny głównie wysokim roślinom lądowym, zwłaszcza tym, które muszą znosić okresową suszę. Rośliny wodne, które mogą pobierać wodę całą powierzchnią ciała, mają słabo wykształcone korzenie.

Korzenie utrzymują rośliny w glebie Już wiesz

• organizmy zbudowane są z komórek; • tkanki to grupy komórek o podobnej budowie, pełniące w organizmie określoną funkcję; • rośliny takie, jak pszenica i jabłoń zbudowane są z korzeni, łodyg, liści, kwiatów i owoców.

Nauczysz się • wymieniać podstawowe funkcje korzenia; • wykazywać związek stref korzenia z pełnionymi przez niego funkcjami; • wykazywać różnorodność budowy korzeni roślin; • rozpoznawać i opisywać modyfikacje korzeni.

1. Organy roślin

Rośliny, które obecnie dominują na lądzie, to organowce, czyli organizmy samożywne zbudowane z tkanek i organów. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią rośliny naczyniowe, które w tkance przewodzącej posiadają wyspecjalizowane do przewodzenia wody komórki – naczynia. Większość z nich wytwarza nasiona ukryte w owocu, dlatego nazywa się je roślinami okrytonasiennymi.

Organ to część organizmu roślinnego o charakterystycznej budowie, pełniąca określoną funkcję. Rośliny naczyniowe tworzą organy podziemne i nadziemne. Do pierwszych zaliczamy korzeń,

natomiast do drugich – łodygę, liście, kwiat i owoce. Sprawna współpraca wszystkich organów pozwala roślinie prawidłowo funkcjonować i rozmnażać się.

Kliknij, aby uruchomić podgląd

Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

2. Systemy korzeniowe

Korzeń jest podziemnym organem rośliny służącym przede wszystkim do umocowania jej w glebie i pobierania z podłoża wody wraz z solami mineralnymi. Zespoły wielu korzeni u jednego osobnika nazywane są systemami korzeniowymi. U roślin nasiennych wyróżnia się dwa rodzaje systemów korzeniowych: palowy i wiązkowy. U roślin posiadających system palowy występuje długi korzeń główny, od którego odchodzi wiele krótszych i drobniejszych korzeni bocznych. Tak rozbudowany system może sięgać głęboko w ziemię. Inne rośliny tworzą gęste systemy wiązkowe składające się z pęku licznych korzeni wyrastających z dolnej części pędu. Są one podobnej grubości i długości, mogą się rozgałęziać. Zajmują znaczną powierzchnię, tym większą, im większa jest roślina. Rozbudowane systemy korzeniowe sprzyjają wydajniejszemu pobieraniu wody zgromadzonej w glebie.

Kliknij, aby uruchomić podgląd

Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Kliknij, aby uruchomić podgląd

Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Ciekawostka Korzenie niektórych roślin sięgają bardzo głęboko. Na przykład u lucerny siewnej, której pęd ma długość 0,3-1 m, rosną zwykle na długość 3-10 metrów w głąb ziemi. Korzeń palowy dębu może osiągać długość 30 metrów. Świerki mają płytkie systemy korzeniowe sięgające jedynie do 60 centymetrów w głąb ziemi. Takie drzewa łatwo przewracają się pod naporem wiatru i nie są tak odporne na suszę jak drzewa o korzeniach rosnących głęboko.

3. Budowa zewnętrzna i funkcje korzenia

W budowie zewnętrznej korzenia wyróżnia się kilka odcinków nazywanych strefami. Są to: strefa wierzchołkowa, strefa wydłużania, strefa włośnikowa i strefa korzeni bocznych.

Poszczególne strefy pojawiają się kolejno w miarę wzrostu korzenia. Każda z nich jest inaczej zbudowana i pełni inne zadanie w korzeniu. Każdy korzeń boczny w systemie palowym składa się z takich samych stref jak korzeń główny.

Jeśli odległości pomiędzy kreskami w jednym odcinku korzenia zwiększyły się bardziej niż w innym, oznacza to, że korzeń nie wydłuża się jednakowo na całej długości.

Komórki korzenia pobierają wodę z gleby na zasadzie osmozy. Stężenie soli mineralnych i innych substancji w wakuolach komórek włośnikowych jest większe niż stężenie soli w roztworze wody wypełniającym przestrzenie pomiędzy grudkami gleby. Woda przenika z roztworu, w którym jest jej więcej (w stosunku do substancji rozpuszczonych), do roztworu, gdzie jest jej mniej. Korzenie pobierają również sole mineralne. Są one są wybiórczo wchłaniane z roztworu glebowego. Na pobieranie wody roślina nie traci energii, natomiast pobranie soli mineralnych wymaga nakładów energetycznych.

4. Budowa wewnętrzna korzenia

Tkanki korzenia można obserwować na przekroju podłużnym i poprzecznym.

Źródło: Tomorrow sp.z o.o., SuperManu (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 2.5.

W przekroju poprzecznym korzenia możemy wyróżnić (patrząc od zewnątrz ku środkowi) następujące tkanki:

• skórkę okrywającą korzeń, zbudowaną z pojedynczej warstwy ściśle przylegających do siebie, cienkościennych komórek; część z nich wytwarza włośniki – długie, osiągające klika milimetrów wyrostki; głównie za ich pomocą roślina pobiera wodę;

• korę pierwotną utworzoną głównie z tkanki miękiszowej; jej komórki są luźno ułożone i wypełniają znaczną część wnętrza korzenia; między nimi znajdują się przestwory międzykomórkowe napowietrzające tkanki korzenia; wewnątrz komórek gromadzona jest skrobia i inne substancje zapasowe; przez komórki kory pierwotnej woda przenika ze skórki do centrum korzenia;

• walec osiowy stanowiący centralną część korzenia; przebiegają w nim naprzemiennie pasma wiązek przewodzących, utworzone głównie z drewna i łyka; u roślin okrytonasiennych główne elementy drewna to naczynia rozprowadzające po organizmie wodę z solami mineralnymi; podstawowym składnikiem łyka są rurki sitowe, które transportują rozpuszczone w wodzie substancje pokarmowe; wiązki przewodzące są otoczone tkanką miękiszową; walec osiowy oddzielony jest od kory pierwotnej pojedynczą warstwą komórek, z której biorą początek korzenie boczne.

Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0. Kliknij, aby uruchomić podgląd

Źródło: Magdalena Bederska-Błaszczyk (Tomorrow Sp. z o.o.), licencja: CC BY 3.0.

Podsumowanie Na przekroju poprzecznym korzenia widoczne są trzy warstwy: skórka, kora pierwotna i walec osiowy.

Ciekawostka Bardzo często korzenie roślin oplecione są strzępkami grzybów. Dzięki temu powierzchnia chłonna korzeni jest duża, a roślina może skutecznie pobierać wodę.

5. Modyfikacje korzeni

Korzenie oprócz swoich podstawowych funkcji, czyli zakotwiczania rośliny w glebie i pobierania z niej substancji, mogą także pełnić funkcje dodatkowe. W takim przypadku mają one pewne

charakterystyczne cechy budowy. Korzenie pełniące dodatkowe funkcje określa się jako zmodyfikowane lub przekształcone. Wśród najczęstszych modyfikacji korzeni spotyka się specjalne przystosowania do gromadzenia pokarmu, pobierania tlenu, zaczepiania się roślin o wiotkich łodygach na podporach, wytwarzania dodatkowych podpór utrzymujących roślinę w podłożu. Korzenie, które wyrastają z łodygi lub liści, nazywane są przybyszowymi. Mogą one wspomagać lub zastępować korzeń główny.

Rodzaje korzeni zmodyfikowanych, czyli przekształconych:

• korzenie spichrzowe są zgrubiałe i wykształcają się w wyniku rozbudowania miękiszu spichrzowego wewnątrz korzenia; rośliny magazynują tam duże ilości substancji pokarmowych, które wykorzystują wiosną do wytworzenia nowych pędów; takie korzenie spotykane są u marchwi i buraka;

• korzenie oddechowe występują u roślin klimatu tropikalnego, rosnących na terenach bagnistych i zalewowych, gdzie jest mało tlenu; wyrastają pionowo w górę jako odgałęzienia poziomo rosnących korzeni podziemnych; mają dobrze rozwinięty miękisz powietrzny; pobierają powietrze przez specjalne otwory i transportują je do podziemnych korzeni, wykorzystując do tego liczne przestwory międzykomórkowe tworzące system kanałów powietrznych; spotykane są u namorzynów, roślin występujących w tropikalnych strefach odpływów i przypływów morza; mogą osiągać wysokość nawet do półtora metra nad powierzchnię gruntu;

• korzenie czepne wyrastają z łodyg pnączy i roślin płożących; umożliwiają roślinom przymocowanie się do napotkanych podpór w postaci gałęzi lub pni drzew i dążenie ku górze w poszukiwaniu światła; występują u takich roślin, jak bluszcz pospolity, winobluszcz;

• korzenie powietrzne spotykane są u epifitów, czyli roślin wykorzystujących inne rośliny jako podpory, a odżywiających się samodzielnie; służą do pobierania wody i pary wodnej z atmosfery; ich skórka składa się z kilku warstw martwych komórek, które w porze deszczowej gromadzą wodę; są typowe dla wielu storczyków i roślin żyjących w wilgotnych lasach równikowych;

• korzenie podporowe wyrastają z łodygi nad ziemią i podpierają roślinę; zabezpieczają rośliny rosnące na grząskim podłożu przed przewróceniem się; występują najczęściej u drzew i krzewów żyjących na terenach podmokłych, zwłaszcza w tropikalnych lasach deszczowych i namorzynach; korzenie podporowe wyrastają także u kukurydzy, wysokiej roślinie o krótkich korzeniach.

Źródło: Frédérique Voisin-Demery (http://www.flickr.com), Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 2.0.

Źródło: Miguel Vieira (https://www.flickr.com), Adam Jones (https://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.

Źródło: Daniel Jolivet (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.

Źródło: Graeme Churchard (http://www.flickr.com), Maja Dumat (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.

Źródło: Erica Wheelan (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0. Ciekawostka U roślin naczyniowych będących pasożytami lub półpasożytami wykształciły się korzenie – ssawki. Wrastają one do tkanek przewodzących rośliny gospodarza i pobierają z nich potrzebne substancje.

Kliknij, aby uruchomić podgląd

Źródło: Aleksandra Ryczkowska, Julius Sachs (http://commons.wikimedia.org), Col Ford, Natasha de Vere, (http://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.

Podsumowanie

• Korzeń utrzymuje roślinę w podłożu i pobiera z gleby wodę z solami mineralnymi, a u niektórych roślin magazynuje substancje zapasowe.

• Wyróżnia się dwa rodzaje systemów korzeniowych: wiązkowe – występujące na przykład u traw oraz palowe – spotykane u drzew.

• W budowie zewnętrznej korzenia wyróżnia się strefę wierzchołkową, wydłużania, włośnikową i korzeni bocznych.

• Korzenie ulegają modyfikacjom, które są przystosowaniem roślin do warunków środowiska, w którym żyją.