PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z ZAKRESU NAUK ... · B. Długoterminowe – każda podlega kontroli i ocenie wg skali obowiązującej dla odpowiedzi ustnych. ... wypowiedź pisemna

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA

Z ZAKRESU NAUK PRZYRODNICZYCH(BIOLOGIA, CHEMIA, FIZYKA, GEOGRAFIA)

W I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCYMIM. WOJCIECHA KĘTRZYŃSKIEGO W GIŻYCKU

ROK SZKOLNY 2015-2016

Opracowany na podstawie:

1. Rozporządzenie MEN z dnia 28 sierpnia 2007r., zmieniającego rozporządzenie w sprawiestandardów wymagań, będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.

2. Programu nauczania nr DKOS-4015-77/02 oraz DKOS-5002-11/073. Rozporządzenie MEN z dnia 23 sierpnia 2007 , zmieniającego rozporządzenie w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typachszkół( Dz .U. z dnia 31 sierpnia 2007 Nr 157, poz.1100).

4. Statutu I Liceum Ogólnokształcącego w Giżycku5. Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania6. Rozporządzenie MEN z dnia 13 lipca 2007, zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i

sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzaniasprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych( Dz. U .z dnia 20 lipca 2007 Nr 130, poz. 906).

7. Programów nauczania:biologia: programu nauczania biologii w zakresie podstawowym i rozszerzonym DKOS-4015-5/02chemia: programu nauczania chemii w zakresie podstawowym Wydawnictwo Nowa Era DKOS-4015-46/02 i programu nauczania chemii w zakresie rozszerzonym Wydawnictwo Operon DKW-4015-43/01fizyka: programów nauczania fizyki w stopniu podstawowym i rozszerzonym wydawnictw: OPERON– DKOS-4015-114/02 i DKOS-4015-126/02, ZamKor DKOS-5002-23/06 i DKOS-5002-38/07geografia: programu nauczania geografii w zakresie podstawowym i rozszerzonym WydawnictwaSzkolnego PWN DKOS-5002-11/07 oraz programu nauczania na poziomie podstawowymWydawnictwa Lektor-Klett nr 464/2012

Opracowanie:mgr Anna Prażmomgr Elżbieta Wojciulewiczmgr Maria Leszczyńskamgr Ewa Kulasmgr Sebastian Krahel

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z ZAKRESU NAUK PRZYRODNICZYCH

Cele Przedmiotowego Zakresu Oceniania z przedmiotów przyrodniczych1. Poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w dziedzinie

przedmiotów przyrodniczych.2. Pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu jego rozwoju3. Motywowanie ucznia do dalszej pracy4. Dostarczenie rodzicom lub opiekunom prawnym i nauczycielom informacji o postępach

trudnościach i zdolnościach ucznia.5. Dostarczenie nauczycielowi informacji koniecznych do doskonalenia metod pracy dydaktyczno-

wychowawczej.

I. Ocenianie

1. Przedmiotem oceny są:A. Wiadomości i umiejętności wg: Podstaw programowych: B. Zaangażowanie w proces nauczania – uczenia się (aktywność)

2. Ocenianiu podlegać będą:A. Wypowiedzi ustne (przynajmniej raz w semestrze), oceniane pod względem rzeczowości,

stosowania fachowego słownictwa z zakresu przedmiotu oraz formułowania dłuższychwypowiedzi. Obowiązuje materiał z trzech ostatnich lekcji, w przypadku lekcji powtórzeniowych – z całegodziału.Wypowiedź ustna może mieć formę pisemną i nie dotyczyć całej klasy.

B. Prace klasowe (przynamniej jedna w semestrze) przeprowadzone po zakończeniu każdegodziału, zapowiedziane z tygodniowym wyprzedzeniem. Prace mogą mieć formę testu. Przyjmujesię wówczas skalę procentową przeliczaną na skale cyfrową wg następujących kryteriów:

Celujący - powyżej 95 % punktówBardzo Dobry - 90-94 % punktówDobry - 75-89 % punktówDostateczny - 50-74 % punktówDopuszczający - 30-49 % punktówNiedostateczny - 0-29 % punktów

C. Sprawdziany obejmujące materiał z trzech ostatnich tematów, zapowiedziane na ostatniejlekcji. Skala ocen będzie opracowana indywidualnie przy każdym sprawdzianie.

D. Kartkówki z ostatniej lekcji , które mogą być niezapowiedziane.E. Prace domowe mogą podlegać ocenianiu na podstawie sprawdzenia wykonania wskazanych

poleceń .F. Prace dodatkowe – plansze, schematy, wykresy – oceniane w skali dobry – celujący, a także w

postaci plusów, które przeliczane są analogicznie do ocen za aktywność na lekcji.G. Za aktywność na lekcji uczeń otrzyma ocenę celującą gdy zgromadzi 5plusów, bardzo dobrą,

gdy zgromadzi 3 plusy; dobrą – gdy zgromadzi 2 plusy.3. Nauczyciel oddaje sprawdzone prace pisemne w terminie dwóch tygodni. 4. Nauczyciel oddając prace pisemne obowiązany jest omówić najważniejsze błędy popełnione przez

uczniów.5. Uczeń ma prawo wglądu do sprawdzonej pracy pisemnej.

6. Uczeń jest obowiązany napisać wszystkie prace klasowe kończące poszczególne działy. W przypadkubraku oceny z którejkolwiek z prac klasowych przy wystawianiu ocen nauczyciel brak ocenytraktować będzie równoważnie z oceną zero. Jeżeli uczeń Nie przyjdzie w umówionym terminiepoprawy bądź zaliczenia pracy klasowej jest również równoważne z oceną zero- WZO.

7. Uczeń, który z przyczyn losowych (długotrwała choroba lub inne przyczyny losowe, o których uczeńinformuje nauczyciela indywidualnie) nie może napisać sprawdzianu w wyznaczonym terminie, maobowiązek uzgodnić z nauczycielem na najbliższych zajęciach termin zaliczenia sprawdzianu.

8. Po dłuższej, usprawiedliwionej nieobecności (co najmniej tydzień) uczeń bezpośrednio po powrociedo szkoły nie podlega ocenianiu.

9. Uczeń ma prawo do poprawy oceny otrzymanej na danym przedmiocie. Po poprawie pod uwagębrane są obie oceny.

10. Uczniowi przysługuje raz w semestrze możliwość zgłoszenia nieprzygotowania, o ile fakt tenzostanie zgłoszony na początku lekcji.

11. Prowadzenie zeszytu przedmiotowego jest obowiązkowe, natomiast sposób prowadzenia, przyzałożeniu, że zachowana jest estetyka, jest indywidualną sprawą ucznia.

12. Wystawienie oceny semestralnej i na koniec roku dokonuje się na podstawie ocen cząstkowych,przy pomocy średniej ważonej. Największą wagę mają oceny z prac klasowych – 3, sprawdziany-2 ,pozostałe oceny mają wagę 1.

Kryteria oceniania śrórocznego i rocznego6,00-5,50– celujący5,49-4,50 – bardzo dobry4,49-3,50 – dobry3,49-2,50 – dostateczny2,49-1,80 – dopuszczający1,79-0,00 – niedostateczny

13. Informacje o ocenie końcowej semestralnej lub rocznej będą podawane na jeden tydzień przedkońcem klasyfikacji semestru/roku szkolnego.

14. W przypadku, gdy uczeń chciałby uzyskać ocenę końcoworoczną wyższą od wynikającej z ustalenianauczyciela, ma prawo przystąpić do testu końcowego, zawierającego materiał z całego roku.

15. Pracę klasową można przełożyć tylko w przypadku nieobecności nauczyciela lub imprezyogólnoszkolnej. Nowy termin pracy klasowej zostanie ustalony zgodnie z zasadamiWewnątrzszkolnych Zasad Oceniania- Statut szkoły.

16. Roczna ocena końcowa ucznia uzyskującego wybitne osiągnięcia w olimpiadach przedmiotowychlub pokrewnych konkursach na szczeblu co najmniej okręgowym (wojewódzkim) będzie wystawianaprzy uwzględnieniu rangi tego osiągnięcia.

17. Uczeń jest klasyfikowany, jeżeli opuścił mniej niż 50% zajęć z danego przedmiotu i ma oceny zewszystkich prac klasowych w danym semestrze , i nie są to oceny 0 . Jeżeli uczeń ma ponad 50%nieobecności i oceny ze wszystkich prac klasowych w danym semestrze- jest klasyfikowany.

II. Zasady współdziałania z uczniem, rodzicami i pedagogiem.

1. Ocena jest jawna zarówno dla ucznia, jak i rodziców oraz musi być uzasadniona, gdy zachodzi takakonieczność.

2. Prace klasowe i kartkówki są przechowywane w szkole do końca roku szkolnego.3. Nauczyciel prowadzi indywidualne rozmowy z uczniem o jego osiągnięciach i zagrożeniach (o

przewidzianej ocenie niedostatecznej nauczyciel informuje ucznia i rodziców na dwa tygodnie przedklasyfikacyjnym posiedzeniem Rady Pedagogicznej)

4. Kontakt z rodzicami odbywa się poprzez:

rozmowy indywidualne na życzenie rodzica, nauczyciela przedmiotu lub wychowawcy informowanie rodziców o zagrożeniu oceną niedostateczną na koniec semestru lub roku szkolnego

ma miejsce drogą pocztową (na dwa tygodnie przed klasyfikacyjnym posiedzeniem RadyPedagogicznej)

wywiadówki przewidziane w harmonogramie pracy szkoły e-dziennik5. Rozmowy i konsultacje z pedagogiem szkolnym prowadzone są w indywidualnych przypadkach po

uzgodnieniu z uczniem i rodzicami.

III. Kryteria wymagań na dana ocenę: bieżącą, śródroczna i końcowo roczną zawiera załącznik . 1. Kryteria oceny wiadomości i umiejętności są zamieszczone w załączniku nr 1.2. Kryteria są dostępne dla uczniów, znajdują się w pracowni przedmiotowej.3. Kryteria uzupełnione są o standardy wymagań egzaminacyjnych, uczniowie zostali z nimi zapoznani i

według nich są oceniani.4. Kryteria ocen ze sprawdzianu testowego:

Udzielenie poprawnej odpowiedzi w pytaniu zamkniętym - 1 punkt Nieprawidłowa odpowiedź lub jej brak - 0 punktów Punktacja za udzielenie odpowiedzi w pytaniu otwartym określona zostanie w teście przy

każdym tego typu pytaniu5. Sprawdziany o innej formie niż test wyboru mają kryteria oceny i skalę punktacji poszczególnych

zadań ustaloną każdorazowo przez nauczyciela przedmiotu.6. Kryteria ocen wypowiedzi ustnych:

Celujący – odpowiedź wskazuje na szczególne zainteresowanie przedmiotem, spełniakryteria oceny bardzo dobrej, wypowiedź wyczerpuje zagadnienie w zakresie podstawyprogramowej, zawiera własne przemyślenia i oceny istotne dla tematu;

Bardzo dobry – odpowiedź w większości jest wyczerpująca w zakresie programowym,swobodne operowanie faktami i dostrzeganie związków między nimi, odpowiedźsamodzielna

Dobry – odpowiedź w większości samodzielna, zawiera treści wykraczające pozapodstawowe, poprawna w większości pod względem języka fachowego, nieliczne błędy, niewyczerpuje zagadnienia

Dostateczny – uczeń zna najważniejsze fakty, umie je zinterpretować i wyjaśnić na typowychprzykładach, odpowiedź odbywa się przy niewielkiej pomocy nauczyciela, występująnieliczne błędy rzeczowe

Dopuszczający – uczeń prezentuje wiadomości elementarne, czyli wiedzę niezbędną dodalszej realizacji celów przedmiotu, podaje proste przykłady, definicje, możliwe są licznebłędy, zarówno w zakresie wiedzy merytorycznej jak i w sposobie jej prezentowania, uczeńzna podstawowe fakty i przy pomocy nauczyciela udziela odpowiedzi

Niedostateczny – odpowiedź nie spełnia wymagań podanych dla kryteriów ocenydopuszczającej lub rezygnacja z odpowiedzi.

7. Prace domowe.A. Krótkoterminowe – podlegają kontroli bieżącej, a ich łączna ocena dokonywana jest przed

klasyfikacją śródroczna lub końcowąB. Długoterminowe – każda podlega kontroli i ocenie wg skali obowiązującej dla odpowiedzi

ustnych.Ocenie podlegają:

planowanie działań koniecznych do wykonania zadania systematyczne gromadzenie materiału opis materiału (stopień wyczerpania tematu, zastosowana nomenklatura, poprawność

merytoryczna)

ciekawa i estetyczna prezentacja pracyPraca otrzymuje ocenę niedostateczną, gdy jest wykonana niestarannie, zawiera błędy rzeczowe napoziomie podstawowym, uczeń nie potrafi omówić pracy, wskazać źródła informacji.C. Uczeń jest zobowiązany uzasadnić nieprawidłowości z wykonaniem pracy domowej lub wykonać

ją w terminie i na zasadach ustalonych przez nauczyciela.

IV. Procedury odwołania od ocen śródrocznych i końcowo- rocznych zawarte SA w WZO- StatutI LO w Giżycku.

V. Narzędzia i zasady pomiaru osiągnięć uczniów.

1. Obowiązujące formy kontroli: wypowiedź ustna w przypadku geografii połączona z lokalizacją zjawisk na mapie wypowiedź pisemna (praca klasowa, test, rozprawka, sprawdzian) praca domowa

2. Prace nadobowiązkowe aktywność na zajęciach opracowanie referatu przygotowanie zajęć napisanie pracy teoretycznej wykonanie pracy badawczej wykonanie pomocy dydaktycznej zapoznanie się z publikacją aktywność poza programowa (udział w kołach zainteresowań, konkursach, olimpiadach)

3. Ilość i zakres tematyczny testów, sprawdzianów i rozprawek zależy od profilu klasy i liczby godzindydaktycznych na realizację treści kształcenia w danych roku szkolnym (decyzje podejmujenauczyciel i umieszcza w ramowym rozkładzie materiału).

VI. Nadobowiązkowe formy kontroli

1. Aktywność na zajęciach lekcyjnych obejmuje w szczególności: Zajmowanie stanowiska, wyrażanie opinii Pracę w grupie Poszukiwanie materiałów związanych z bieżącymi tematami zajęć

2. Opracowanie referatu polega na jego przygotowaniu i prezentacji oraz zainteresowaniu nimsłuchaczy.

3. Przygotowanie zajęć polega na przygotowaniu scenariusza zajęć lekcyjnych lub pozalekcyjnychwedług wskazówek nauczyciela oraz przeprowadzeniu ich w jego obecności.

4. Wykonanie pomocy dydaktycznej obejmuje jej samodzielne opracowanie i sporządzenie (ocenia sięwalory dydaktyczne, metodę wykonania i estetykę)

5. Zapoznanie się z publikacją polega na przeczytaniu pracy popularnonaukowej lub akademickiej,opracowaniu jej streszczenia i dyskusji z nauczycielem na poruszany temat.

6. Przeprowadzenie wywiadu obejmuje działania związane z jego przygotowaniem merytorycznymoraz rejestracją.

7. Aktywność poza programowa obejmuje: Inicjację i udział w organizacji warsztatów, seminariów, konkursów, wycieczek terenowych itp.

Z zakresu nauk przyrodniczych Udział w konkursach i olimpiadach

Wymagania na poszczególne oceny - Geografia XXI wieku

I. Współczesne problemy demograficzne i społeczne świata

Numer i temat lekcji Ocena Dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca

1.1. Między ekumeną aanekumeną. Przyczynyzróżnicowania gęstościzaludnienia

• wyjaśnia terminy: ekumena, subekumena, anekumena

• wymienia typy obszarówo optymalnych warunkach do zamieszkania

• wymienia typy obszarówo warunkach trudnychdo zamieszkania

• wymienia obszary o optymalnych warunkach zaludnienia

• wymienia obszary o trudnych warunkach dozamieszkania

• wyjaśnia czynniki sprzyjające i utrudniające osadnictwo

• wyjaśnia przyczyny dużej gęstości zaludnienia na wybranych obszarach Ziemi, uzasadniając tocharakterystyką czynników sprzyjających osadnictwu

• wyjaśnia przyczynymałego zaludnienia nawybranych obszarach,uzasadniając tocharakterystykączynnikówutrudniającychosadnictwo

• wyjaśnia gęstość zaludnienia, charakteryzując czynniki sprzyjające lub utrudniające osadnictwo na przykładzie obszarów nieujętych w pod- ręczniku

1.2. Dylematydemografii. Czy możnai należy kontrolowaćprzyrost naturalny?

• wyjaśnia terminy: eksplozja demograficzna, przyrost naturalny, wskaźnik urodzeńi zgonów

• wymienia regionyświata o naj- wyższych inajniższych wskaźnikachprzyrostu naturalnego• wymienia chorobycharakterystyczne dlaposzczególnych fazmodelu przejściaepidemiologicznego• odczytuje z mapykraje o naj- wyższychwartościach wskaźnikaprzyrostu naturalnego

• wyjaśnia cechycharaktery- stycznefaz przejścia demo-graficznego• wyjaśnia cechycharaktery- stycznefaz przejściaepidemiologicznego• wymieniakonsekwencje zbytmałego lubnadmiernego przyrostunaturalnego

• wyjaśnia przyczynywartości wskaźnikówurodzeń i zgonów wposzczególnych fazachprzejściademograficznego• wyjaśnia przyczynywystępowaniaokreślonych chorób naposzczególnychetapach modeluprzejścia epidemio-logicznego• charakteryzujekonsekwencje zbytmałego lubnadmiernego przyrostunaturalnego

• prognozujetendencje zmianwskaźnika przyrostunaturalnego dlawybranych regionów ipaństw świata• prognozujetendencje zmianzachorowalności dlawybranych regionów ipaństw świata

1.3. „Wędrująca planeta”.Przyczyny i kierunki migracji

• wyjaśnia pojęcia: migracja, imigracja, reemigracja, emigracja, saldo migracji, przyrost rzeczywisty, region imigracyjny, region emigracyjny

• wyjaśnia pojęcia: uchodźca, repatriacja, deportacja, „drenaż mózgów”

• przedstawia podział migracji ze względu na przyczynę, zasięg,czas trwania i podmiot podejmujący decyzję

• odczytuje z mapy kraje o najliczniejszej Polonii na świecie

• charakteryzuje podział migracji ze względu na przyczynę, zasięg,czas trwania i na podmiot podejmujący decyzję

• wyjaśnia na konkretnych przy- kładach kierunki i natężenie obecnychmigracji

• charakteryzuje czynniki wpływającena atrakcyjność nie-których państw dla imigrantów

• charakteryzuje konsekwencje migracji we współczesnym świecie

• prognozujetendencje zmianw kierunkach inatężeniu mi-gracji, wskazując icharakteryzującprzyczyny

1.4. Cywilizacja miast.Procesy urbanizacyjne na świecie

• wyjaśnia pojęcia: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji, aglomeracja monocentryczna, aglomeracja policentryczna (konurbacja), megalopolis

• wyjaśnia pojęcia:urbanizacja wstępna, suburbanizacja, dezurbanizacja, reurbanizacja

• odczytuje z mapy państwa ookreślonym wskaźniku urbanizacji

• charakteryzuje poszczególne etapy urbanizacji

• identyfikuje na wybranych przykładach miast formy urbanizacji

• prezentuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji

• wyjaśnia przyczyny i konsekwencje związane z poszczególnymi etapami urbanizacji

• wyjaśniaprzyczynyprzestrzennegozróżnicowaniawskaźnikaurbanizacji

• prognozuje tendencje zmian procesów urbanizacyjnychw wybranych państwach świata

1.5. Urbanizacja czy metropolizacja? Ekspansja przestrzennawielkich miast

• wymieniamodelerozwoju miast:zachodni,azjatycki,afrykański

• wymienia problemy wielkichmiast: komunikacyjne, zanieczyszczenia środowiska, przestępczości, zaopatrzenia w wodę

• identyfikujewybrane miasta iprzypisuje je dookreślone- gomodelu rozwojumiast

• wyjaśnia pojęcie: metropolia

• wyjaśnia przyczyny problemów w wielkich miastach

• wyjaśnia charakterystyczne cechy metropolii

• wymienia i wyjaśnia przyczyny zaliczenia niektórych miast do metropolii

• charakteryzujewarunki życia iproblemy wwybranych miastachświata

• charakteryzuje rolę metropolii we współczesnym świecie

• prognozujetendencje zmianurbanizacji wwybranychregionach ikrajach świata

• proponuje konkretne i racjonalne rozwiązania problemów wielkich miast

1.6. Planeta wartości. Wpływ kultury na funkcjonowanie społeczeństw i gospodarek

• wyjaśniaterminy:cywilizacja,etnologia,kultura, krągkulturowy

• wymienia kręgi kulturowe• identyfikuje na

mapie kręgi kulturowe

• wymienia i charakteryzuje elementy budujące tożsamość kulturową: powinowactwo rasowe, pokrewieństwo, język, religię, tradycje, obyczaje, poczucie przynależności do regionu

• uzasadnia kulturowe przyczynysukcesów ekonomicznych Chin

• uzasadnia kulturowe determinanty rozwoju ekonomicznego Indii

• charakteryzuje wpływ religii na gospodarkę i sztukę krajów islamskich

• uzasadnia kulturowe determinanty rozwoju wybranego państwa świata

• charakteryzuje wybrane kręgi kulturowe

II. Zróżnicowanie gospodarcze świata


2.1. Bieguny bogactwa i ubóstwa. Wskaźniki dobro- bytu i ich zróżnicowanie przestrzenne

• wymienia wskaźnikirozwoju gospodarczego

• wymienia wskaźniki rozwoju demograficznego i społecznego

• omawia wskaźniki rozwoju gospodarczego• omawia wskaźniki rozwoju demograficznego i społecznego• omawia wskaźnik HDI

• charakteryzuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnikaHDI• klasyfikuje państwa na podstawie wskaźnika HDI

• interpretuje zróżnicowanie wskaźników rozwoju demograficznego• interpretuje schemat „zamkniętego kręgu ubóstwa”• wyjaśnia przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju państw

•proponuje rozwiązaniadla krajów zacofanych,zmierzające do poprawysytuacji ekonomicznej ispołecznej• interpretujeprzyczyny dysproporcjiw poziomie rozwojupaństw

2.2. Solidarność wspólnoty ludzkiej. Czyaltruizm się opłaca?

• wymienia formy pomocy krajom dotkniętym ubóstwem• wymienia instytucje zajmujące się pomocą

• omawia formy pomocy krajom dotkniętym ubóstwem• charakteryzuje pomoc rozwojową

• wyjaśnia istotę „efektu do- mina”• omawia formy pomocy krajom dotkniętym biedą

• charakteryzuje milenijne cele rozwoju• interpretuje dylemat „ryby i wędki”

• proponujeracjonalne sposobypomocy państwomdotkniętym ubóstwem

2.3. Spichlerze Ziemi. Najważniejsze obszary rolnicze świata

• wyjaśnia pojęcia: rolnictwo, uprawa, chów, hodowla• wyjaśnia pojęcia: rolnictwo intensywne i ekstensywne

• wymienia czynnikirozwoju rolnictwa• klasyfikuje państwana podstawiekryteriumintensywnościrolnictwa

• charakteryzuje czynnikirozwoju rolnictwa• wymienia główne obszary rolnicze świata

• charakteryzuje główne obszary rolniczeświata• charakteryzuje rezerwuary żywności• wyjaśnia korzyści ze wzrostu intensywności rolnictwa

• proponujeracjonalne rozwiązaniazwiększająceintensywność rolnictwa• proponujerozwiązaniazwiększające podażżywności

2.4. Spiżarnie i kuchnie świata. Co położyć na stole?

• wymienia czynniki,od których zależywielkość spożyciażywności na świecie• wyjaśnia pojęcia:głód jawny i utajony

• wymieniaprzykłady krajów, wktórych głód lubniedożywieniewynikają z przyczynpolitycznych

• charakteryzujeprzyrodniczeuwarunkowania wielkościspożycia żywności naświecie• uzasadnia potrzebęzdrowego sposobuodżywiania

• charakteryzuje wpływkultury na tradycje żywieniowe• wyjaśnia mechanizmy dystrybucji żywności na świecie

• proponujeracjonalne sposobyrozwiązywania problemuniedostatku żywności wwybranych regionachlub państwach świata

2.5. Dzieje ruralizacji.Zapomniana Arkadia

• wyjaśnia terminy:ruralizacja isemiurbanizacja,agrobiznes,agroturystyka

• charakteryzujeproces industrializacjiwsi• charakteryzuje rolęrolnictwaplantacyjnego wewspółczesnejgospodarce rolnej• wymienia funkcjeobszarów wiejskich

• charakteryzujeproces globalizacjiprodukcji rolnej• wyjaśnia znaczenieprocesu utowarowieniarolnictwa dlagospodarki• charakteryzujerolnictwo ekologiczne• charakteryzujefunkcje obszarówwiejskich

• charakteryzuje zaletyrozwoju agrobiznesu• charakteryzuje zaletyi zagrożenia związane zroślinami genetyczniemodyfikowanymi• charakteryzuje zaletyrozwoju agroturystyki

• proponujeracjonalne sposobyzwiększania podażyżywności na świecie

2.6. Las dziedzictwem pokoleń... przeszłych i przyszłych

• wymienianajbardziej zalesioneobszary na świecie• wymienia krajepozyskują- cenajwiększe ilościdrewna na świecie

• wymienia najważniejsze obszary leśne na świecie• wyjaśnia pojęcie: deforestacja• omawia wykorzystanie drewna

• charakteryzuje funkcje lasów• uzasadniania wady i zalety plantacji leśnych

• charakteryzuje stopień prze- kształcenia lasów• charakteryzuje formy użytkowania lasów

• uzasadnia potrzebęprowadzeniaracjonalnej gospodarkileśnej

2.7. Cywilizacje talasogeniczne. Morza źródłem bogactwa

• wyjaśnia pojęcia:gospodarka morska,tanie bandery,marikultura• wymienianajwiększe portyświata

• wymienia przykłady wykorzystania zasobów oceanów• wymienia kraje należące do grupy „tanich bander”• wymienia kraje poławiające największe ilości ryb

• charakteryzujeprzemysł stoczniowy(typy statków,największychproducentów statków)• charakteryzujeczynniki rozwojurybołówstwa• wyjaśnia przyczynykoncentracji przemysłustoczniowego w re- jonieAzji Wschodniej

• omawia rolęgospodarki morskiej wświatowym systemiegospodarczym• charakteryzujeprzyczynyrozmieszczenianajważniejszych łowiskświata• charakteryzujekorzyści i za- grożeniazwiązane zgospodarką morską

• prognozuje kierunkizmian w gospodarcemorskiej

• proponuje rozwiązaniadla rozwoju gospodarki morskiej w Polsce

III. Świat w epoce zmian


3.1. Rozwójcywilizacji zależny odenergii. A rozwójenergetyki?

• wymienianajważniejszychproducentów energiielektrycznej na świecie• wymieniapodstawowe typyelektrowni

• odczytuje z mapy nazwy państw, którecechuje naj- większezużycie energii elektrycznej na jednego mieszkańca• wymienia państwaprodukują- cenajwięcej energii zeźródełnieodnawialnych

• charakteryzuje typyelektrowni oraz surowcewykorzystywane doprodukcji energiielektrycznej• wyjaśnia termin: dywersyfikacja

• analizuje strukturę produkcji energii elektrycznej na świecie• analizuje wybrane problemy energetyki alternatywnej

• prognozuje iuzasadnia kierunkizmian w produkcjienergii elektrycznej naświecie

3.2. Globalny rynek pracy.Szanse i zagrożenia dla pracowników i pracodawców

• wyjaśnia terminy: globalny rynek pracy, telepraca

• wyjaśnia przyczynyprzenoszenia miejscpracy do innych krajów• wyjaśnia pojęcia:klasa kreatywna isektor kreatywny

• charakteryzuje korzyściz przenoszenia miejsc pracy do państw o niższych kosztach

• charakteryzujezjawisko outsourcingui offshoringu• charakteryzuje zasadę3T, wskazując obszaryrozwijające się zgodniez tą zasadą

• prognozuje iuzasadnia kierunkirozwoju na globalnymrynku pracy

3.3. Technologicznywymiar zróżnicowania świata. Technopolie– centra świata

• wymienia główne gałęzie przemysłu wysokich technologii

• wymienia cechy przemysłu wysokich technologii• wyjaśnia terminy: klaster przemysłowy, technopolie

• charakteryzujewarunki lokalizacji irozwoju przemysłuwysokich technologii

• lokalizuje iuzasadnia rozwójnajważniejszychtechnopolii naświecie• charakteryzujefunkcje ośrodkówprzemysłowychnowych technologii

• ocenia szanse rozwojuw Polsce przemysłu wysokich technologii

3.4. Turystyka jako dział gospodarki. Turysta jako konsument

• wyjaśnia pojecie turystyki• wymienia najważniejsze regiony turystyczne na świecie.

• wymieniaturystyczne waloryprzyrodnicze ipozaprzyrodnicze• wymienia skutkirozwoju turystyki dlaśrodowiskaprzyrodniczego• wyjaśnia terminy:ekoturystyka,agroturystyka

• charakteryzujeturystyczne waloryprzyrodnicze i poza-przyrodnicze• charakteryzujewyjazdy tury- stycznePolaków

• charakteryzuje najważniejsze regiony turystyczne na świecie• charakteryzuje turystykę zrównoważoną

• uzasadnia związekpomiędzy wzrostemświadomościekologicznej a rozwojemekoturystyki• proponuje działaniawspierające rozwójekoturystyki

3.5. Globalna wioska czy globalne miasto? Sieci i wspólnoty

• wyjaśnia pojęcia:transnarodowatożsamość społeczna,telefonia komórkowa,Inter- net, portalspołecznościowy

• wymienia państwa onajwiększej liczbieużytkownikówInternetu

• omawia rolę Internetu w gospodarce• prezentuje korzyści związane z rozwojem Internetu

• analizuje zagrożeniaspołeczne iekonomiczne związanez rozwojem usługelektronicznych

• analizuje rozwój więzi społecznych w związku z powszechnością elektronicznych formkomunikacji

3.6. Arterie gospodarki.Zmiany kierunków i natężenia ruchu

• wyjaśnia pojęcia:triada gospodarcza,terminale drogo- we,morskie i lotnicze

• wymienia rodzaje dróg samo- chodowych• wyjaśnia specyfikę transportu rurociągowego• wymienia zalety i wady różnych rodzajów transportu

• analizuje przebieg morskich szlaków komunikacyjnych• analizuje przebieg szlaków drogowych i kolejowych• charakteryzuje wady i zalety różnych rodzajów transportu

• charakteryzujetendencje zmian wzakresie rozwojutransportudrogowego,kolejowego,morskiego i lotniczego• charakteryzujerolę, jaką wewspółczesnejgospodarce od-grywają terminale

• uzasadnia rozwójtanich linii lotniczych• prognozuje rozwójniektórych obszarów wkontekście rozwojuróżnych rodzajówtransportu

3.7. Płaszczyznyglobalizacji.Spory o

beneficjentów

• wyjaśnia pojęcie: globalizacja• wymienia największefirmy świata

• wymienia fale globalizacji• wymienia płaszczyzny globalizacji• wymienia kraje należące do centrum• wymienia kraje należące do peryferiów

• charakteryzuje fale globalizacji• charakteryzujepłaszczyzny globalizacji• wyjaśnia skutkiglobalizacji wkontekście podziałuświata na centrum iperyferie• wymienia scenariuszeglobalizacji

• analizuje znaczenieglobalnych koncernówdla światowej go-spodarki• analizuje wpływglobalizacji na rozwójregionalny i globalny• charakteryzujescenariuszeglobalizacji

• prognozujekierunek zmian wprocesachglobalizacyjnych napodstawie konkretnychprzy- kładów

3.8. Między integracją a dezintegracją. Czy współczesna mapa świata jest ostateczna?

• wyjaśnia pojęcia: integracja, dezintegracja

• wymienia państwa, którew ostatnich latach przestały istnieć• wymienia państwa, którew ostatnich latach powstały

• wyjaśnia przyczyny rozpadu wybranych państw świata• wyjaśnia przyczyny powstania wybranych państw świata

• charakteryzujeprocesy, któredoprowadziły dorozpadu wy- branychpaństw świata• charakteryzujeprocesy, któredoprowadziły dopowstania wy- branychpaństw świata

• analizuje mapę Europyw kontekście powstania nowych państw, uzasadniającaspiracje wybranych regionów do własnej państwowości

3.9. Korzyści integracji. Jak procesy integracyjne zmieniają społeczeństwa?

• wyjaśnia pojęcia: integracja gospodarcza, euroregion

• wymienia formy integracji gospodarczej• charakteryzuje zasady powoływania euroregionów• wymienia przykładowe euroregiony

• wymienia przykłady integracji gospodarczej• charakteryzuje wybrane regiony

• charakteryzuje formyintegracji gospodarczej• charakteryzuje formyintegracji politycznej

• proponuje noweobszary integracjimiędzynarodowej• charakteryzujekorzyści i za- grożeniawynikające z integracjigospodarczej ipolitycznej

IV. Relacje człowiek – środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój


4.1. Skarby Ziemi. Jak gospodarować zasobami?

• wyjaśnia pojęcia:zasoby nie- odnawialne iodnawialne• wymieniaprzykładowe zasobynieodnawialne iodnawialne

• omawia rolę węglakamienne- go ibrunatnego wewspółczesnejgospodarce• omawia rolę ropynaftowej i gazuziemnego wewspółczesnejgospodarce

• charakteryzujemetody wy- dobyciawęgla kamiennego ibrunatnego• charakteryzuje rolęzasobów odnawialnychwe współczesnejgospodarce• charakteryzuje skutkiwydobycia surowcównaturalnych

• charakteryzujenegatywne skutki dlaśrodowiskageograficznegowydobycia surowcówmineralnych• charakteryzujenowe techno- logiepozyskiwaniazasobów naturalnych• charakteryzujezmiany w sposobachpozyskiwania zasobównaturalnych

• przewiduje i uzasadniazmiany w roli zasobówodnawialnych inieodnawialnych wgospodarce światowej ipolskiej

• ocenia wpływ nowychtechnologii na rozwójprzemysłuwydobywczego

4.2. Walka z wodą i o wodę.Obszary niedoborów i nadmiaru wody

• przedstawia stanzasobów wody słodkiejna Ziemi• wymienia obszaryZiemi o naj- większym inajmniejszym do- stępiedo wody pitnej

• wymienia obszary niedoborów wody słodkiej na Ziemi• wymienia obszary konfliktów o wodę

• charakteryzujeprzyczyny zróżnicowaniazasobów wody słodkiejna Ziemi• charakteryzujewybrane konfliktymiędzynarodowe wy-wołane przez spory odostęp do wody

• charakteryzujesposoby zwiększaniadostępu ludności dozasobów wody słodkiej

• proponuje konkretne iracjonalne rozwiązaniaproblemu dostępu dowody pitnej dlawybranych regionówświata

4.3. Globalneocieplenie.Ocieplenie, a może...ochłodzenie? Czymożliwa jestkontrola klimatu?

• wyjaśnia pojęcia: efekt cieplarniany i globalne ocieplenie• wymienia gazy cieplarniane

• wyjaśnia przyczynyefektu cieplarnianego• wymienia źródłagazów cieplarnianych• wymienia sposobyzapobieganianadmiernej emisjigazów cieplarnianych

• wyjaśnia efekt pary wodnej• omawia aktualne tendencje zmian klimatycznych• charakteryzuje konsekwencje globalnego ocieplenia

• wyjaśnia efekt sprzężenia zwrotnego• charakteryzujesposoby zmniejszaniazawartości dwutlenkuwęgla w atmosferze

• proponujekonkretne i racjonalnesposoby zmniejszaniazawartości gazówcieplarnianych watmosferze

4.4. Żyjącapowierzchnia.Powłokalebowa

• wyjaśnia pojęcia: erozja gleb, erozja wodna, erozja wietrzna, degradacja gleby

• wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze uwarunkowania erozji gleb• wymienia obszary zagrożone erozją gleb

• charakteryzuje sposoby zapobiegania erozji gleb• wyjaśnia przyczyny erozji gleb w wybranychregionach i państwach świata• wyjaśnia przyczyny i formy degradacji gleb

• charakteryzuje sposoby zapobiegania erozji gleb• charakteryzuje sposoby zapobiegania degradacji gleb

• proponuje racjonalne rozwiązania problemu erozjii degradacji gleb w wybranych regionach lub państwach świata

4.5. Adaptacja środowiskowa.Człowiek wobec środowiska

• wymienia sfery należące do systemu przyrodniczego Ziemi

• wyjaśnia pojęcia: system przyrodniczy Ziemi, geosfery, ekorozwój

• charakteryzuje zmiany w podejściu do środowiska przyrodniczego w dziejach człowieka• przedstawia poglądy na wpływ człowieka na środowisko naturalne• wyjaśnia termin: adaptacja środowiskowa

• charakteryzujewspółczesnekierunki zmian wrelacji człowiekśrodowisko• charakteryzuje energetykę alternatywną• charakteryzuje zmianę modelu konsumpcji i sposobu na poprawę stanu środowiska przyrodniczego na Ziemi

• wykazuje na konkretnych przykładach wpływ człowieka na środowisko geograficzne, gdzie poprzez ingerencję w jeden element zmiany obejmują całe środowisko

Wymagania na poszczególne oceny - Geografia dla maturzysty. Część I

Temat

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny

dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry

Uczeń:I. Geografia jako nauka o środowisku geograficznym1. Geografia jako nauka – wymienia zada-

nia geografii jako nauki– wymienia nauki powiązane z naukami geograficznymi

– przedstawia po-dział nauk geograficz-nych– wskazuje ele-menty budujące powło-kę krajobrazową Ziemi

– podaje przykła-dowy przedmiot badań dla nauk geograficznych– określa pionowy zasięg epigeosfery i wy-mienia elementy ją bu-dujące

– podaje przykłady powiązań nauk geogra-ficznych z innymi nauka-mi– udowadnia na przykładach użyteczność wiedzy geograficznej

2. Środowisko geograficzne – elementy, współzależności

– wymienia zało-żenia determinizmu, ni-hilizmu i posybilizmu, ilustruje je przykładami– wymienia geosfe-ry i krótko je charakte-ryzuje

– przedstawia wpływ energii słonecz-nej i energii wnętrza Zie-mi na cechy i rozwój śro-dowiska przyrodniczego– wymienia i cha-rakteryzuje elementy środowiska geograficz-nego

– wskazuje przy-kłady następstw działal-ności człowieka na po-szczególne elementy środowiska naturalnego– wskazuje różnice między środowiskiem przyrodniczym i geogra-ficznym

– formułuje zależ-ności między elementa-mi środowiska geogra-ficznego– wykazuje rolę środowiska przyrodni-czego na różnych eta-pach rozwoju społeczno-ekonomicznego

II. Źródła i metody badań geograficznych3. Źródła informacji geogra-ficznej i SIG

– podaje przykładymetod stosowanych w pozyskiwaniu wiedzy z zakresu geografii– wymienia możli-wości wykorzystania różnych źródeł wiedzy geograficznej– podaje przykładyprzyrządów stosowa-nych w pomiarach geo-graficznych

– wskazuje różnicemiędzy obserwacją a pomiarem oraz między wywiadem terenowym aankietą– przedstawia możliwości wykorzysta-nia internetu oraz zdjęćsatelitarnych i lotniczychjako źródeł wiedzy geograficznej– wymienia zalety SIG jako bazy informacjigeograficznych

– potrafi skorzy-stać z różnych źródeł wiedzy geograficznej– korzysta z tech-nologii informacyjno-

-komunikacyjnych w pozy-skiwaniu informacji z zakre-su geografii

– sporządza biblio-grafię do wybranego te-matu– ocenia przydat-ność i wiarygodność róż-nych źródeł wiedzy

4. Badania i obserwacje te-renowe

– wymienia etapy procesu badawczego– wylicza zasady bezpiecznego przepro-wadzania badań tereno-wych

– określa cele mo-nitoringu środowiska– wymienia przy-kłady zjawisk, do któ-rych stosuje się badania terenowe

– planuje i prze-prowadza proste obser-wacje i pomiary tereno-we– opracowuje an-kiety z geografii społecz-no-ekonomicznej i reali-zuje je w regionie za-mieszkania

– analizuje wyniki pomiarów lub obserwa-cji– przedstawia wy-niki obserwacji w for-mie graficznej

5. Mapa – elementy, rodzajei zastosowania

– wyjaśnia pojęcia kartograficzne– wymienia głów-ne cechy mapy– podaje różnicę między siatką geogra-ficzną a siatką kartogra-ficzną

– przedstawia po-dział map– podaje zależność między stopniem gene-ralizacji a skalą mapy– wskazuje ele-menty budujące mapę– wymienia i cha-rakteryzuje rodzaje od-wzorowań kartograficz-nych

– podaje przykładyzastosowania map– określa długość i szerokość geograficz-ną dowolnego miejsca na Ziemi– oblicza odległo-ści i pola powierzchni wterenie na podstawie map– odczytuje i opi-suje cechy środowiska przyrodniczego i spo-łeczno-gospodarczego na podstawie map: topo-graficznej, hipsometrycz-nej i tematycznej

– klasyfikuje mapy ze względu na różne kry-teria– na podstawie mapy poziomicowej cha-rakteryzuje ukształtowa-nie terenu– formułuje zależ-ności między wybranymi elementami środowiska przyrodniczego i spo-łeczno-gospodarczego oraz dokonuje ich we-ryfikacji, wykorzystując mapy tematyczne

6. Kartograficzne metody przedstawiania obiektów i zjawisk

– podaje nazwy izolinii przedstawiających różne zjawiska

– wymienia i omawia me-tody przedstawiania cech jakościowych i ilościowych na mapie

– rozpoznaje metody stoso-wane na mapach w atlasie szkolnym

– potrafi dobrać metodę kartograficzną do przedsta-wienia na mapie różnych treści

Na ocenę celującą uczeń:- potrafi wykonać prostą mapę wykorzystując wybraną metodę ilościową lub jakościową- wyciąga właściwe wnioski na podstawie analizy dostępnych w różnych mediach źródeł wiedzy geograficznej- potrafi krytycznie ocenić zastosowane metody statystyczne i kartograficzneIII. Ziemia we Wszechświecie7. Układ Słoneczny we Wszechświecie

– definiuje pojęcia: Wszechświat, galaktyka, planeta, gwiazda, plane-toida, kometa, księżyc– wymienia astro-nomiczne miary odle-głości (np. rok świetlny, jednostka astronomicz-na)– przedstawia za-łożenia teorii geocen-trycznej i heliocentrycz-nej

– opisuje naszą Ga-laktykę– określa położe-nie różnych ciał niebie-skich we Wszechświecie– rozumie i wyja-śnia pojęcie astrono-micznych miar odległości

– omawia budowę Układu Słonecznego– porównuje pla-nety typu ziemskiego i planety olbrzymy Ukła-du Słonecznego– wyjaśnia różnice między heliocentryczną a geocentryczną teorią budowy Układu Słonecz-nego

– charakteryzuje budowę Wszechświata i teorię jego powstania– rozpoznaje różneciała niebieskie na pod-stawie opisu i ilustracji– charakteryzuje ciała niebieskie tworząceUkład Słoneczny, porów-nuje ich cechy, określa położenie we Wszech-świecie– przedstawia na rysunku i opisuje fazy Księżyca

8. Planeta Ziemia – współ-rzędne geograficzne

– zna kształt i wy-miary Ziemi– odczytuje współ-rzędne geograficzne wy-branych punktów na mapie i globusie

– przedstawia ce-chy wyróżniające Zie-mię spośród innych pla-net Układu Słonecznego– wyjaśnia konse-kwencje kształtu Ziemi dla środowiska przyrod-niczego i działalności człowieka

– przedstawia za pomocą rysunku związekmiedzy szerokością geo-graficzną a wysokością górowania Słońca– przedstawia na rysunku zjawisko za-ćmienia Księżyca i Słońca

– przedstawia na rysunku zasady pomia-ru obwodu Ziemi doko-nane przez Eratostenesa– wyjaśnia zjawi-sko zaćmienia Słońca i Księżyca– rozumie różnice między kulą, elipsoidą obrotową i geoidą

9. Ruch obrotowy Ziemi – wymienia pod-stawowe cechy ruchu obrotowego Ziemi– wyjaśnia poję-cia: górowanie, doło-wanie gwiazdy, siła Co-riolisa, prędkość linio-wa, prędkość kątowa podczas ruchu obroto-wego

– wskazuje skutki działania siły Coriolisa dla środowi-ska przyrodniczego

– przedstawia na rysunku mechanizm działania siły Coriolisa– rozumie i wyja-śnia wpływ ruchu obro-towego Ziemi na środo-wisko przyrodnicze oraz życie i działalność czło-wieka

– przedstawia za pomocą rysunków na-stępstwa ruchu obroto-wego Ziemi (np. zmianę dnia i nocy, spłaszczenie Ziemi, widomą wędrów-kę Słońca po sklepieniu niebieskim)– wyjaśnia skutki występowania siły Corio-lisa dla środowiska przy-rodniczego i działalności człowieka (np. wpływ na kierunek stałych wia-trów, prądów morskich, torów ruchu pocisków i rakiet)

10. Ruch obiegowy Ziemi – wymienia cechy ruchu obiegowego Ziemi i jego następstwa

– wyjaśnia pojęcia: peryhe-lium, aphelium, układ ho-ryzontalny

– przedstawia na rysunku oświetlenie Ziemi w dniach równonocy i przesileń

– wyjaśnia przyczynę wy-stępowania dni i nocy polarnych na obszarachpodbiegunowych

– wymienia i rozumie na-stępstwa ruchu obiego-wego Ziemi oraz ich wpływ na środowisko przyrodnicze i działal-ność człowieka

– przedstawia na rysunku strefy oświetlenia Ziemi i omawia ich charaktery-styczne cechy

– oblicza wysokość góro-wania Słońca w dowol-nym miejscu na Ziemi w dniach równonocy i przesileń

– oblicza szerokość geo-graficzną dowolnego miejsca na Ziemi na pod-stawie górowania Słońcaw dniach równonocy i przesileń– zna i stosuje zależność między szerokością geo-graficzną danego miej-sca a wysokością Gwiaz-dy Polarnej nad hory-zontem

11. Czas, odwieczny pro-blem

– wyjaśnia poję-cia: doba słoneczna, czas słoneczny, strefo-wy, urzędowy, między-narodowa linia zmiany daty– wskazuje na mapie przebieg między-narodowej linii zmiany daty

– wyjaśnia różni-ce między kalenda-rzem juliańskim a gre-goriańskim– wyznacza czas strefowy oraz strefy czasu– podaje nazwy europejskich stref cza-sowych

– określa zasadę liczenia lat przestęp-nych w kalendarzu gregoriańskim– oblicza czas słoneczny dowolnego punktu na Ziemi– wyjaśnia różni-cę między czasem let-nim a zimowym w Pol-sce

– oblicza rozcią-głość równoleżnikową– oblicza czas słoneczny dowolnego miejsca na Ziemi na podstawie różnicy dłu-gości geograficznej– oblicza długość geograficzną na pod-stawie różnicy czasu słonecznego– wyjaśnia me-chanizm zmiany daty po przekroczeniu mię-dzynarodowej linii zmiany daty

Na ocenę celującą uczeń potrafi:- zna nazwy najważniejszych gwiazdozbiorów, potrafi je odnaleźć na niebie, zna nazwy własne najjaśniejszych gwiazd- potrafi omówić zjawisko zaćmienia Śłońca i Księżyca- omawia przyczyny reformy kalendarza gregoriańskiego

IV. Budowa i dzieje Ziemi12. Badania i budowa wnętrza Ziemi

– wymienia źródła wiedzy o budowie wnę-trza Ziemi– wyjaśnia pojęcia: fale podłużne, fale po-przeczne, warstwa niecią-głości, stopień geotermicz-ny, gradient geotermiczny,magnetosfera

– wymienia sferyZiemi i podaje podsta-wowe ich cechy– przedstawia naschemacie budowę wnętrza Ziemi

– porównuje poszczegól-ne warstwy wnętrza Zie-mi: skład chemiczny, wła-ściwości fizyczne, głębo-kość występowania

– potrafi wyja-śnić przyczyny wzro-stu temperatury i ci-śnienia we wnętrzu Ziemi– opisuje znacze-nie magnetosfery dla życia na Ziemi

13, 14. Najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi (ewolucja Ziemi i życia; kenozoik – era ssaków zdominowana w holocenie przez człowieka)

– wyjaśnia pojęcia: skamieniałości przewod-nie, orogenezy, dryf kon-tynentów, transgresje i re-gresje morza– charakteryzuje metody badania dziejów Ziemi– wymienia ery i okresy w dziejach Ziemi

– omawia przy-czyny i przebieg zlo-dowaceń w plejstoce-nie– lokalizuje na mapie góry powstałe w orogenezie kale-dońskiej, hercyńskiej i alpejskiej– przedstawia rozwój świata orga-nicznego oraz główne etapy ewolucji czło-wieka

– analizuje tabe-lę stratygraficzną i mapę geologiczną oraz podaje wnioski– charakteryzujewydarzenia geologicz-ne oraz przyrodnicze w poszczególnych erach

– przedstawia dzieje geologiczne w postaci ciągu zda-rzeń i zależności przy-czynowo-skutkowych– ocenia zmiany środowiska przyrodni-czego w holocenie spowodowane działal-nością człowieka

15. Minerały – właści-wości i rozpoznawanie

– wyjaśnia pojęcie: minerał, minerał skało-twórczy, mineraloid– podaje różnice między minerałem a związ-kiem chemicznym

– wymienia ce-chy rozpoznawcze mi-nerałów– podaje przy-kłady wykorzystania minerałów w życiu go-spodarczym

– charakteryzujegłówne cechy minera-łów– określa twar-dość minerałów budu-jących poszczególne skały za pomocą skali Mohsa

– dokonuje podziału mi-nerałów pod względem chemicznym oraz podaje ich przykłady

16. Skały – wyjaśnia pojęcia; skała, skała magmowa, skala osadowa, skała me-tamorficzna, diageneza, budowa jawno- i skryto-krystaliczna– dokonuje podziału skał

– przedstawia warunki, w jakich po-wstają różne rodzaje skał magmowych i osadowych– opisuje warun-ki, w jakich dochodzi do metamorfizmu skał

– rozpoznaje podstawowe okazy skały– wykazuje zwią-zek między miejscem krystalizacji magmy z budową skał magmo-wych– rozpoznaje główne minerały ska-łotwórcze

– rozpoznaje na podstawie zdjęć, oka-zów, opisów rodzaje skał i podaje ich na-zwę, charakterystycz-ne cechy oraz wyjaśniagenezę– ocenia działa-nia służące racjonalne-mu gospodarowaniu zasobami naturalnymi

17. Złoża surowców mineralnych

– wyjaśnia pojęcia: złoże surowców mineral-nych, pokłady, soczewki, wysady, żyły, gniazda, in-truzja– wymienia typy złóżmineralnych

– dokonuje podziału złóżmineralnych ze względu na działy gospodarki czło-wieka, w których są wy-korzystywane

– zna metody eksploatacji surow-ców mineralnych– ocenia zmiany środowiska przyrodni-czego wywołane eks-ploatacją surowców mineralnych

– potrafi na pod-stawie przekroju geolo-gicznego rozpoznać typ złoża mineralnego– ocenia znacze-nie surowców mineral-nych oraz podaje przy-kłady ich zastosowania w gospodarce człowie-ka

Na ocenę celującą uczeń potrafi:- charakteryzuje skutki obrotu jądra Ziemi- wyjaśnia konsekwencje przemieszczania się kontynentów w przeszłości geologicznej- potrafi przedstawić na schemacie cykl geologiczny, uwzględniając rodzaj skał oraz procesy geologiczne prowadzące do ich powstania- krytycznie opisuje związki ochrony środowiska z eksploatacją konkretnych surowców mineralnych- przedstawia związek między budową geologiczną a typem złoża

V. Litosfera – procesy endogeniczne18. Tektonika płyt litosfe-

ry– wyjaśnia pojęcia: płyty li-

tosfery, kratony, prądy konwekcyjne, ryft, sub-dukcja, uskok transforma-cyjny, strefa kolizji

– wymienia płyty litosfery

– formułuje główne za-łożenia teorii tektonikipłyt litosfery

– wyjaśnia przyczyny ruchów płyt litosfery

– lokalizuje na mapie geologiczno-tektonicz-nej i fizycznej świata płyty kontynentalne i oceaniczne

– wskazuje na mapie geologiczno-tektonicz-nej i fizycznej świata miejsca występowaniastref ryftowych i sub-dukcji

– opisuje formy i proce-sy tektoniczne zacho-dzące na krawędziach płyt litosfery

– wyjaśnia mechanizm ruchu płyt litosfery, wtym działanie prądów konwekcyjnych

– przedstawia na rysun-ku: ryft, subdukcję, ko-lizję

– porównuje procesyzacho-

dzące w strefie ryfto-wej i subdukcji

– wskazuje konsekwen-cje ruchu płyt litosfery

19. Plutonizm i meta-morfizm

– wyjaśnia pojęcia: plutonizm, metamorfizm, magmatyzm, intruzje zgodne i niezgodne– wymienia czynniki wpływające na metamor-fizm skał

– dokonuje podziałumetam-

rofizmu i wyjaśnia rodza-je metamorfizmu

– rozpoznaje na schema-cie różne rodzaje intruzji magmowych

– porównuje i charakteryzuje różne rodzaje intruzji mag-mowych (batolit, lako-lit, dajka, sill, lopolit, ksenolit)

20. Wulkanizm – wyjaśnia pojęcia: lawa, magma– wymienia typy erupcji wulkanicznych– opisuje budowę stożka wulkanicznego

– przedstawia czynniki wpływające na przebieg wybuchu i kształt stożka wulka-nicznego– rozpoznaje typy wulkanów i ska-ły wulkaniczne– wyjaśnia przy-czyny występowania wulkanów na granicy płyt litosfery

– charakteryzujeprodukty erupcji wul-kanicznej– wykazuje za-leżności między kształ-tem wulkanu a typemlawy i charakterem erupcji– wyjaśnia zna-czenie wulkanów i gej-zerów dla życia i go-spodarki człowieka

– wykazuje zależ-ności między występo-waniem wulkanów a rozmieszczeniem płyt litosfery oraz wie-kiem geologicznym ob-szaru– wyjaśnia zasa-dę funkcjonowania gej-zerów

21. Procesy góro-twórcze i inne uchy litosfery

– wyjaśnia pojęcia: ruchy izostatyczne,orogen– opisuje pionowe ruchy litosfery

– wyjaśnia me-chanizm powstawaniagórotworu subdukcyj-nego i kolizyjnego– wymienia i lo-kalizuje na mapie przykłady górotworówsubdukcyjnego i koli-zyjnego– lokalizuje na mapie góry zrębowe

– rozpoznaje na schematach góry fał-dowe, zrębowe i wul-kaniczne oraz podaje ich przykłady– podaje dowo-dy na istnienie piono-wych ruchów litosfery– lokalizuje na mapie obszary objęte pionowymi ruchami skorupy ziemskiej

– na podstawie różnych źródeł infor-macji wyjaśnia procesy izostatyczne– wykazuje wpływ ruchów piono-wych litosfery na życie idziałalność człowieka– porównuje góry fałdowe i zrębo-we

22. Trzęsienia ziemii inne deformacje litosfery

– wyjaśnia pojęcia: epicentrum, hipocentrum, fala sejsmiczna– przedstawia po-dział trzęsień ziemi– omawia skutki trzę-sień ziemi

– opisuje różne struktury tektoniczne– charakteryzujetrzęsienia ziemi ze względu na ich przy-czynę– lokalizuje na mapie obszary sej-smiczne, pensejsmicz-ne i asejsmiczne

– przedstawia naschemacie epicentrumi hipocentrum– wyjaśnia roz-mieszczenie obszarówsejsmicznych na Ziemi– rozpoznaje różne struktury tekto-niczne przedstawione na rysunkach oraz omawia występujące między nimi różnice

– przedstawia mamodelu przyczynowo--skutkowym powsta-wanie tsunami– ocenia różne sposoby zapobiegania skutkom trzęsień ziemi

23. Opis i interpretacjaodsłonięcia, profilui przekroju geologicznego

– wyjaśnia pojęcia: wiek względny skał, wiek bezwzględny skał, luka straty-graficzna, miąższość warstw skalnych– rozpoznaje: profil geologiczny, przekrój geolo-giczny i mapę geologiczną

– opisuje warunki iśrodowisko powstania różnych typów skał– interpretuje i opisuje odkrywkę geolo-giczną

– na podstawie analizy przekroju geolo-gicznego odtwarza geo-logiczne dzieje obszaru– identyfikuje wy-darzenia geologiczne na danym obszarze na pod-stawie genezy skał

– analizuje wiek skał na przekroju i profi-lu geologicznym oraz ustala wiek względny i bezwzględny skał– zaznacza upad warstw skalnych na prze-kroju geologicznym

Na ocenę celującą uczeń potrafi:- analizuje przyczyny uformowania się pacyficznego - wykazuje znaczenie gospodarcze procesów plutonicznych i metamorficznych- wyjaśnia genezę wulkanów położonych z dala od krawędzi płyt litosfery- wykazuje wpływ wulkanizmu i procesów postwulkanicznych na środowisko przyrodnicze i działalność gospodarczą człowieka- opisuje różne typy ruchów pionowych litosfery: izostazji, epejrogenezy- formułuje zależność między występowaniem trzęsień ziemi, wiekiem geologicznym obszarów, przebiegiem granic płyt litosfery i zjawiskamiwulkanicznymi- ocenia skutki wielkich trzęsień ziemi oraz uzasadnia konieczność podejmowania działań zmierzających do zmniejszenia negatywnych konse-kwencji trzęsień ziemi- interpretuje układ warstw skalnych w naturalnej lub sztucznej odkrywce geologicznej (np. w kopalniach, kamieniołomach, wykopach)

VI. Litosfera – procesy egzogeniczne24. Wietrzenie i jegoznaczenie dla proce-sów geologicznych

– wymienia i krótko cha-rakteryzuje rodzaje wietrze-nia

– przedstawia czynniki wpływające na przebieg procesów wietrzenia

– podaje skutki wietrzenia dla procesów rzeźbo- i glebotwórczych– rozpoznaje efek-ty wietrzenia fizycznego na ilustracjach i w od-słonięciach skał

– wykazuje wpływ kli-matu na przebieg i ro-dzaj wietrzenia

25. Zjawiska krasowe – wymienia skały, które podlegają procesom kraso-wym

– przedstawia czynniki wpływające na intensyw-ność procesów kraso-wych

– rozpoznaje na ilustracjach formy krasu powierzchniowego i podziemnego– wskazuje na ma-pie obszary występowa-nia zjawisk krasowych na świecie

– wyjaśnia genezę róż-nych form krasu po-wierzchniowego i pod-ziemnego

26. Rzeźbotwórcza działalność wód pły-nących

– wyjaśnia pojęcia do-tyczące rzeźbotwórczej dzia-łalności rzek– wymienia czynniki wpływające na rodzaj i in-tensywność procesów rzeź-botwórczych w dolinie rzecz-nej

– omawia działal-ność rzeźbotwórczą rzekiw różnych odcinkach jej biegu– wymienia i cha-rakteryzuje przykłady form rzeźby powstają-cych w wyniku działal-ności niszczącej i budują-cej rzek– przedstawia warunki powstawania delty i estuarium

– wymienia przy-czyny podnoszenia i ob-niżania bazy erozyjnej– rozpoznaje na rysunku elementy dolinyrzecznej– rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach formy powstałe w wy-niku rzeźbotwórczej działalności wód płyną-cych

– wyjaśnia proces meandrowania rzeki– opisuje przebieg kaptażu rzecznego i wskazuje przykłady jegowystępowania– proponuje formywykorzystania rzeki dla odcinka górnego, środko-wego i dolnego i uzasad-nia swój wybór

27. Rzeźbotwórcza działalność wód morskich i jezior-nych

– wyjaśnia pojęcia do-tyczące rzeźbotwórczej dzia-łalności wód morskich i je-ziornych– wymienia czynniki wpływające na intensywnośćprocesów niszczących wywo-łanych przez wody morskie

– opisuje działal-ność morza na wybrzeżuniskim i wysokim– charakteryzuje główne formy rzeźby powstające w wyniku działalności wód mor-skich

– rozpoznaje typy wybrzeży przedstawionena rysunkach i mapach oraz wyjaśnia ich genezę– wskazuje na ma-pie miejsca występowa-nia różnych typów wy-brzeży morskich

– wyjaśnia za po-mocą rysunku powsta-wanie atolu koralowego oraz klifu– uzasadnia ko-nieczność poznania pro-cesów zachodzących w strefach brzegowych mórz i jezior

28. Rzeźbotwórcza dzia-łalność lodowców

– wyjaśnia pojęcia dotyczące działalności rzeźbotwórczej lodowca górskiego i lądolodu

– opisuje działal-ność erozyjną i budu-jącą lodowców gór-skich i lądolodów– wyjaśnia proce-sy powstawania form wodnolodowcowych

– rozpoznaje na ilustracjach wybrane formy polodowcowe– wskazuje na mapie świata obszary, które podlegały w przeszłości zlodowace-niom

– klasyfikuje formy rzeź-by polodowcowej wedługczynnika i procesu rzeź-botwórczego

29. Rzeźbotwórcza dzia-łalność wiatru

– wyjaśnia pojęcia związane z rzeźbotwórczą działalnością wiatru– wymienia czynniki wpływające na intensyw-ność procesów eolicznych

– opisuje działalność wia-tru i podaje przykłady form rzeźby eolicznej

– rozpoznaje na ilustracjach eoliczne formy rzeźby– lokalizuje na mapie pustynie i obsza-ry występowania po-kryw lessowych

– porównuje bar-chan i wydmę parabo-liczną– ocenia wpływ wy-branych czynników na in-tensywność procesów eolicznych

30. Denudacja – wyróżnia podsta-wowe rodzaje ruchów ma-sowych– wymienia czynniki wpływające na intensyw-ność ruchów masowych– opisuje proces spłu-kiwania

– wyjaśnia prze-bieg różnych rodza-jów ruchów masowych– wskazuje for-my rzeźby dla po-szczególnych ruchów masowych

– rozpoznaje na ilustracjach rodzaje ru-chów masowych– wskazuje podo-bieństwa i różnice mię-dzy odpadaniem i ob-rywaniem oraz spełzy-waniem i osuwaniem– przedstawia wpływ budowy geolo-gicznej i działalności człowieka na ruchy masowe

– wykazuje wpływ procesów spłukiwania i ruchów masowych na erozję gleb– ocenia rolę ro-ślinności i działalności człowieka w ogranicze-niu ruchów masowych

31. Rzeźba Ziemi jako efekt procesów endo- i egzogenicznych

– przedstawia głów-ne formy rzeźby lądów i dna oceanów– charakteryzuje po-wierzchnię i ukształtowa-nie kontynentów i oce-anów

– wskazuje na mapie świata najwięk-sze głębokości na ob-szarach oceanów– wskazuje na mapie świata najwyż-sze szczyty

– wskazuje na mapie świata przykła-dy głównych form rzeźby lądów i dna oceanów– przedstawia cechy ukształtowania powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływa-nia procesów we-wnętrznych i ze-wnętrznych

– wyjaśnia roz-mieszczenie najwyższych gór świata, grzbietów i rowów oceanicznych

32. Wpływ człowieka na litosferę

– omawia wpływ gospodarki zbieracko-łowieckiej, rolnic-twa, górnictwa, transportu nalitosferę

– przedstawia na rysunkuskutki podziemnej eksplo-atacji surowców

– rozpoznaje an-tropogeniczne formy rzeźby powstałe przy odkrywkowej eksplo-atacji surowców– wykazuje zależ-ność erozji gleb od lesi-stości oraz sposobu orki na stoku

– proponuje sposo-by ograniczania wpływu rolnictwa na litosferę– przewiduje skut-ki, które mogą wystąpić na obszarze, na którym rozwija się górnictwo

Na Ocenę celującą uczeń potrafi:- opisuje współczesne procesy związane z powstawaniem lejów krasowych w obszarach zurbanizowanych- opisuje przebieg kaptażu rzecznego i wskazuje przykłady jego występowania- zna pojęcie draas- konstruuje krzywą hipsograficzną dla dowolnego kontynentu

VII. Atmosfera33. Skład i budowa at-mosfery

– wymienia stałe i zmienne składniki atmosfe-ry– opisuje skład che-miczny atmosfery

– wymienia gazy cieplarniane i omawia ich wpływ na wzrost temperatury powie-trza na Ziemi– wyróżnia war-stwy atmosfery i przedstawia ich naj-ważniejsze cechy

– charakteryzuje budowę atmosfery na podstawie pionowego przekroju– porównuje właściwości fizyczne i chemiczne poszcze-gólnych warstw at-mosfery

– wysuwa propozy-cje działań ograniczają-cych wpływ człowieka na zanieczyszczenie at-mosfery– wyjaśnia znacze-nie atmosfery dla życia na Ziemi

34. Globalna cyrkulacjamas powietrza

– wyjaśnia pojęcia: ko-mórka cyrkulacyjna, prądy konwekcyjne, zaburzenia cyrkulacyjne, monsuny, cy-klony, fronty atmosferyczne, masy powietrza– wymienia rodzaje mas powietrza na Ziemi

– charakteryzuje masy powietrza równi-kowego, zwrotnikowe-go, polarnego i arktycz-nego– wymienia przy-czyny krążenia powie-trza w troposferze

– przedstawia na rysunku schemat global-nej cyrkulacji powietrza– opisuje sposób powstania opadów zeni-talnych

– objaśnia mecha-nizm powstawania fron-tów atmosferycznych (zimnego, ciepłego i zo-kludowanego)– opisuje zjawiska towarzyszące frontom atmosferycznym– wyjaśnia mecha-nizm powstawania pasa-tów, wiatrów zachodnich i wschodnich oraz wpływ siły Coriolisa na ich kieru-nek

35. Temperatura i opa-dy na świecie

– wyjaśnia pojęcia: bi-lans promieniowania, bilans cieplny Ziemi, albedo, turbu-lencja, konwekcja, adwekcja, procesy adiabatyczne, in-wersja termiczna, amplitudatemperatur, strefowość ter-miczna, parowanie, konden-sacja pary wodnej, transpi-racja, sublimacja, wilgotność,osady, opady atmosferyczne,temperatura punktu rosy, jądra kondensacji, powietrze nasycone– wymienia czynniki wpływające na intensyw-ność parowania– wymienia warunki kondensacji pary wodnej– wymienia rodzaje opadów i osadów atmosfe-rycznych

– przedstawia bi-lans promieniowania Ziemi– wymienia i opi-suje sposoby wymiany ciepła w atmosferze– wymienia i cha-rakteryzuje czynniki kształtujące temperatu-rę na powierzchni Ziemi– charakteryzuje opady i osady atmosfe-ryczne oraz warunki, w których powstają– omawia wielkośćopadów w różnych sze-rokościach geograficznych– wymienia i cha-rakteryzuje czynniki wpływające na wielkość irozmieszczenie opadów na kuli ziemskiej

– wykazuje wpływ różnych czynników na zróżnicowanie dopływu energii słonecznej– przedstawia przyczyny nierównomier-nego rozkładu tempera-tury powietrza na Ziemi– przedstawia wpływ temperatury po-wietrza na maksymalnązawartość pary wodnej w atmosferze– rozpoznaje pod-stawowe rodzaje chmur– wskazuje na ma-pie obszary o najwyż-szych i najniższych śred-nich rocznych amplitu-dach temperatury i wy-jaśnia ich przyczyny– wskazuje przy-czyny nierównomierne-go rozkładu temperaturyna kuli ziemskiej– charakteryzuje opady konwekcyjne, frontalne i orograficzne– wyjaśnia przy-czyny zróżnicowania wielkości opadów na Ziemi– wyjaśnia zależ-ność między ilością pro-mieniowania słoneczne-go a ekspozycją stoków oraz położeniem Ziemi względem Słońca

– na podstawie da-nych klimatycznych obli-cza średnią temperaturępowietrza, amplitudę temperatury powietrza oraz spadek temperatu-ry powietrza wraz z wy-sokością– rozpoznaje i opi-suje rodzaje chmur oraz przyporządkowuje je do odpowiedniej wysokości w troposferze– zna zjawiska to-warzyszące poszczegól-nym chmurom– analizuje mapę przebiegu rocznej sumy opadów na Ziemi, wskazuje przyczyny nie-równomiernego rozkładuopadów atmosferycz-nych– porównuje wa-runki powstawania opa-dów konwekcyjnych, orograficznych i frontal-nych

36. Ciśnienie atmosfe-ryczne i wiatry kuli ziemskiej

– zna wartość normal-nego ciśnienia atmosferycz-nego– wymienia czynniki wpływające na wielkość ci-śnienia atmosferycznego– wyjaśnia pojęcia: ci-śnienie atmosferyczne, izo-bara, hektopaskal, układy baryczne, ośrodki baryczne, przemiany wilgotno- i sucho-adiabatyczne

– wyjaśnia pojęcie i genezę wiatrów sta-łych, okresowych i lokal-nych– charakteryzuje czynniki wpływające na wielkość ciśnienia at-mosferycznego– wskazuje na ma-pie obszary występowa-nia różnych rodzajów wiatrów– omawia po-wstawanie cyklonów tropikalnych i monsu-nów

– wyjaśnia rozkład ciśnienia atmosferyczne-go na kuli ziemskiej– za pomocą ry-sunku wyjaśnia schemat krążenia mas powietrza w niżu i wyżu na obu półkulach (z uwzględ-nieniem działania siły Coriolisa)– identyfikuje układy baryczne na podstawie przebiegu izobar– wyjaśnia, dlacze-go monsun letni przyno-si opady– wyjaśnia me-chanizm powstawania bryzy, wiatrów dolin-nych i górskich, fenu, wiatrów spływowych

– wykazuje znacze-nie wiatrów dla przebie-gu pogody i działalności gospodarczej człowieka– wyjaśnia sposób powstania monsunów i ich wpływ na gospodar-kę Azji Południowo-W-schodniej i Południowej– oblicza tempera-turę powietrza na szczy-cie, po stronie zawietrz-nej lub dowietrznej góry w warunkach fenowych– oblicza ciśnienie atmosferyczne na szczy-cie góry

37. Czynniki klimato-twórcze

– wyjaśnia pojęcia: pro-ces klimatyczny, czynniki kli-matotwórcze, inwersja opa-dowa, klimat miasta, klima-togram– wymienia główne czynniki klimatotwórcze, w tym czynniki astrefowe i an-tropogeniczne

– charakteryzuje czynniki wpływające na zróżnicowa-nie elementów klimatu

– formułuje prawidłowo-ści klimatyczne na podsta-wie analizy map i klimato-gramów– na podstawie analizy danych klimatycznych i kli-matogramów wyjaśnia wpływ różnych czynników na klimat

– wnioskuje o ce-chach klimatu danego miejsca na podstawie jego położenia geogra-ficznego– charakteryzuje wpływ czynników klima-totwórczych na klimat wybranych regionów świata

38. Klimaty kuli ziem-skiej

– wymienia strefy kli-matyczne i typy klimatów naZiemi– wymienia obszary położone w danej strefie kli-matycznej i danym typie kli-matu

– charakteryzuje strefy kli-matyczne i typy klimatów na Ziemi oraz uzasadnia ich zasięgi

– lokalizuje na mapie i charakteryzuje strefy klima-tyczne– opisuje typy klimatów w obrębie poszczególnych stref klimatycznych– uzasadnia zasięgi po-szczególnych stref klima-tycznych

– rozpoznaje strefyklimatyczne i wybrane typy klimatów na pod-stawie rocznego przebie-gu temperatury powie-trza i sum opadów– porównuje różne typy klimatów– na podstawie map i klimatogramów rozpoznaje i charaktery-zuje strefę klimatyczną oraz typ klimatu

39. Pogoda i człowiek – mapy synoptyczne, zmia-ny antropogeniczne

– wyjaśnia pojęcia: mapa syn-optyczna, prognoza pogody, efekt cieplarniany, dziura ozo-nowa, kwaśne deszcze, smog– wyróżnia składniki mapy syn-optycznej

– przedstawia glo-balny system pomiarówmeteorologicznych– podaje informa-cje o pogodzie z mapy synoptycznej

– odczytuje i interpretujezjawiska zaznaczone na mapie synoptycznej– analizuje zmiany tempe-ratury i wilgotności powie-trza po przejściu frontów atmosferycznych

– ocenia konse-kwencje przyrodnicze i gospodarcze zmian w atmosferze, wynikają-cych z działalności czło-wieka– wyjaśnia przyczy-ny i ocenia skutki zmian klimatu w skali global-nej i lokalnej

10

– analizuje wpływ działal-ności człowieka na wa-runki klimatyczne w skalimakro i mikro

– ocenia i charakteryzuje wpływ klimatu na prze-bieg procesów rzeźbo-twórczych, glebę, świat organiczny

40. Własne obserwacje zjawisk i prognozowaniepogody

– wymienia i rozpoznaje przy-rządy meteorologiczne

– mierzy wielkości i war-tości poszczególnych ele-mentów pogody, posługu-jąc się termometrem, ba-rometrem, anemometrem, deszczomierzem oraz skalą Beauforta

– przygotowuje krótkoter-minową prognozę pogody na podstawie mapy synop-tycznej– określa stan zachmurze-nia nieba, rozpoznaje ro-dzaje chmur oraz inne zja-wiska występujące w at-mosferze– dokumentuje obserwa-cje np. za pomocą apara-tu fotograficznego lub za-pisując je w dzienniku po-gody

- na podstawie dokonanych obserwacji charakteryzuje zjawiska zachodzące aktual-nie w atmosferze

Na celującą uczeń:- korzystając z map klimatycznych, analizuje przebieg średniej rocznej temperatury powietrza, wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu tem-peratury na Ziemi- przedstawia wpływ monsunów i cyklonów na życie i działalność gospodarczą człowieka- charakteryzuje klimat miasta (MWC)- prognozuje zmiany parametrów pogodowych na podstawie obserwacji bezpośrednich i pomiarów meteorologicznych (np. amatorskich obserwacjinieba, odczytów z przyrządów na stacji meteorologicznej, w ogródku meteorologicznym, domowych stacjach meteorologicznych)

VIII. Hydrosfera41. Występowanie i zasoby

wód, cykl hydrologiczny– przedstawia genezę i zasoby

hydrosfery– wymienia elementy cyklu hy-

drologicznego– wymienia składniki bilansu

wodnego

– omawia cechy cyklu hy-drologicznego w różnychwarunkach klimatycz-nych

– charakteryzuje czynniki wpływające na bilans wodny danego obszaru

– porównuje zasoby róż-nych rodzajów wód

– wskazuje na mapie świa-ta obszary zagrożone pu-stynnieniem

– podaje różnice między dużym i małym obiegiemwody w przyrodzie

– ocenia znaczenie reten-cji w bilansie wodnym wybranego obszaru oraz w naturalnej odnowie wód

–

42. Wody morskie –podaje te cechy wszechoceanu, na podstawie których wyróż-niono oceany i morza

–przedstawia skład chemiczny wody morskiej

– wymienia i charakteryzu-je typy mórz

– wyjaśnia przyczyny zróż-nicowania zasolenia wódmorskich

– wskazuje na mapie przy-kłady poszczególnych ty-pów mórz

– wykazuje związek międzyszerokością geograficzną a temperaturą wody morskiej

43. Ruchy wód morskich – wymienia ciepłe i zimne prądy morskie

– wymienia czynniki wywołu-jące ruchy wody morskiej

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości pływów morskich

– przedstawia rodzaje ru-chów wody morskiej i mechanizm ich powsta-wania

– przedstawia na rysunku genezę ruchów wody morskiej

– wymienia podobień-stwa i różnice pomię-dzy falami wiatrowymi itsunami

– wskazuje na mapie ob-szary występowanie upwellingu i El Niño

– formułuje prawidłowościdotyczące prądów mor-skich oraz ich wpływu naklimat oraz środowisko wybrzeży

– wykazuje na przykładachgospodarcze znaczenie ruchów wody morskiej

11

44. Działalność człowiekaa ekosystemy mórz i oce-anów

– wskazuje możliwości gospo-darczego wykorzystania oce-anów i krótko je charakteryzu-je

– przedstawia działania podejmowane dla ochrony zasobów biologicznych mórz– wymienia przy-czyny zanieczyszczenia wód morskich

– wyjaśnia proces eutrofizacji wód mor-skich– analizuje wpływ wycieku ropy naftowej na środowisko naturalne

– wykazuje wpływ rybołówstwa na zasoby biologiczne mórz– proponuje spo-soby ograniczenia de-gradacji wód wszechoce-anu

45. Wody podziemne, źródła

– wyjaśnia pojęcia związane z występowaniem wód podziem-nych– przedstawia różne rodzaje wód podziemnych i typy źródeł

– omawia pocho-dzenie wód podziem-nych– opisuje działanie gejzerów– dokonuje podzia-łu wód mineralnych ze względu na ich skład chemiczny

– wskazuje czynni-ki wpływające na wydaj-ność źródeł– wyjaśnia na ry-sunku powstawanie wódartezyjskich i różnych ty-pów źródeł– wskazuje na ma-pie miejsca występowa-nia wód artezyjskich i gejzerów

– wykazuje związekmiędzy rodzajem wód podziemnych a ich ce-chami i zasobami– ocenia przydat-ność wód podziemnych dla gospodarki człowieka

46. Powierzchniowe wody płynące

– wymienia i opisuje elementy sieci rzecznej– wymienia rodzaje za-silania rzek

– opisuje cechy różnych ustrojów rzecz-nych– charakteryzuje sieć rzeczną na poszcze-gólnych kontynentach– wymienia i cha-rakteryzuje czynniki wpływające na przepływwody w rzekach

– wyznacza prze-bieg działu wodnego na mapie– wyjaśnia cechy wybranych rzek świata w nawiązaniu do zasila-nia, klimatu, rzeźby tere-nu, znaczenia gospodar-czego

– rozpoznaje ustrój rzecznywybranych rzek

47. Jeziora i bagna – charakteryzuje typy genetyczne mis jeziornych na poszczególnych konty-nentach– wymienia czynniki prowadzące do zaniku jezior

– wskazuje przy-kłady jezior o różnej ge-nezie– wymienia cechy torfowisk i bagien

– klasyfikuje jezio-ra według różnych kryte-riów– na podstawie ry-sunku opisuje procesy zaniku jezior– na schemacie wyjaśnia cyrkulację wody w jeziorach stre-fy umiarkowanej– wskazuje obsza-ry występowania jezior ibagien na mapie

– rozpoznaje typ genetycz-ny misy jeziornej na pod-stawie rysunku batyme-trycznego

48. Lodowce i lądolody – przedstawia różnice między lądolodem a lodow-cem górskim– wyjaśnia proces po-wstawania lodowców

– przedstawia me-chanizm ruchu lodowca– charakteryzuje typy lodowców górskichi podaje przykłady ich występowania

– wyjaśnia przy-czyny różnej wysokości występowania granicy wieloletniego śniegu w różnych szerokościach geograficznych– wskazuje na ma-pach zasięg obszarów współcześnie zlodowa-conych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych ob-szarów

– rozpoznaje typy lodowców górskich– przedstawia zwią-zek między klimatem a występowaniem wielo-letniej zmarzliny

12

– wskazuje na mapie obszary występo-wania wieloletniej zmarzliny i zasięgu występowania lodu szelfowego

49. Woda w gospodarce i środowisku

– przedstawia rolę wody dla rozwoju różnych działów gospodarki– podaje przykłady wpływu wody na środowisko

– opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wy-branych regionach świata

– wymienia działa-nia wspomagające racjo-nalnego gospodarowa-nia wodą– wskazuje na ma-pie obszary narażone na „konflikty o wodę” i wskazuje przyczyny ta-kiej sytuacji

– proponuje sposoby ochrony zasobów wodnych

50. Obserwacje i pomia-ry hydrologiczne w te-renie

– wymienia przyrządy służące do pomiarów hydrologicznych– wymienia przykłady insty-tucji wyspecjalizowane w mo-nitoringu wód

– podaje przykłady badańprowadzonych w ramach monitoringu wód

– na podstawie danych obli-cza wielkość przepływu wody w rzekach

– ocenia znaczenie pomia-rów hydrologicznych dla gospodarki człowieka i uza-sadnia swoją opinię

Na ocenę celującą uczeń:- wykazuje związek między klimatem a cyklem hydrologicznym- porównuje czynniki wpływające na zasolenie dwóch dowolnych zbiorników morskich- potrafi powiązać procesy związane z trofizmem jezior z procesami geologicznymi- ocenia wpływ wieloletniej zmarzliny na zagospodarowanie i gęstość zaludnienia

IX. Pedosfera i biosfera51. Gleba i procesy ją kształtujące

– wyjaśnia pojęcia: gleba po-czątkowego stadium rozwoju (inicjalna), gleba dojrzała– charakteryzuje etapy proce-su glebotwórczego– wymienia najważniejsze składniki i funkcje gleby

– omawia przydatność rol-niczą głównych typów gleb– lokalizuje na mapie ob-szary występowania głów-nych typów gleb

– przedstawia związek między glebą, skałą macierzystą, ro-ślinnością a klimatem– wyjaśnia wpływ czynników biotycznych iabiotycznych na inten-

– analizuje profil glebowy, identyfikuje poziomy gene-tyczne gleby– analizuje wpływ czło-wieka na zahamowanie procesów glebotwórczych

52. Zróżnicowanie gleb świata i ich przydatność rolnicza

– wymienia gleby występujące w danej strefie klimatycznej

– lokalizuje na mapie ob-szary występowania najżyź-niejszych gleb– dokonuje oceny przydat-ności rolniczej gleb

– wyjaśnia zależność mię-dzy klimatem, szatą roślin-ną a występowaniem gleb strefowych i śródstrefo-wych– interpretuje profile gle-bowe i wyjaśnia pochodze-nie poziomów genetycz-nych różnych typów gleb

– formułuje związek po-między rozmieszczeniem żyznych gleb a obszarami rolniczymi– analizuje wpływ człowie-ka na degradację gleb

53. Badania terenowe gleb i ich opis

– omawia profil glebowy – planuje i przeprowadza obserwację profilu glebo-wego w miejscu zamieszka-nia

– na podstawie profilu glebowego rozpoznaje typ gleby i ocenia jej rolniczą przydatność– identyfikuje poziomy ge-netyczne w profilu glebo-wym i na ich podstawie charakteryzuje procesy gle-botwórcze

– wykorzystując pomiar kolorymetryczny, określa odczyn gleby– dokumentuje wyniki ba-dań w karcie opisu od-krywki glebowej– interpretuje mapę gle-bowo-rolniczą

13

54. Szata roślinna i świat zwierząt

– wyjaśnia przyczyny zróżnico-wania formacji roślinnych na Ziemi– wyjaśnia piętrowość roślinną

– charakteryzuje i wska-zuje na mapie rozmiesz-czenie formacji roślinnych– lokalizuje na mapie za-sięg państw zoogeograficz-nych

– wykazuje związki mię-dzy warunkami klimatycz-nymi a formacją roślinną– przyporządkowuje typo-we gatunki flory i fauny doposzczególnych stref krajo-brazowych– wskazuje dominujące gatunki litoralu, pelagialu i abisalu, opisuje cechy stref morskich

– wyjaśnia sposób przy-stosowania się roślin do przetrwania w klimatach suchym i zimnym– charakteryzuje występo-wanie gatunków zwierząt w poszczególnych króle-stwach

Na ocenę celującą uczeń:- na podstawie profilu glebowego rozpoznaje główne gleby i ocenia ich przydatność rolniczą- opisuje cechy morfologiczne gleby (np. miąższość poszczególnych poziomów, ich barwę, układ glebowy, występowanie konkrecji)- wykazuje związki między występowaniem zwierząt a formacjami roślinnymi- formułuje zależność między zasięgami poszczególnych pięter roślinnych a warunkami klimatycznymi i glebowymi zmieniającymi się wraz z wyso-kością nad poziomem morza

X. Ekosystemy świata i ich ochrona55. Ekosystemy i dzie-dziny morfoklimatyczneświata

– wymienia elementy na pod-stawie których wydzielono dzie-dziny morfoklimatyczne– wymienia dziedziny morfokli-matyczne świata

– wymienia procesy rzeź-botwórcze dominujące w umiarkowanej dziedzinie morfoklimatycznej

– wskazuje na mapie świata przykłady krain geo-graficznych dla każdej z dziedzin morfoklimatycz-nych– dopasowuje rodzaje pro-cesów rzeźbotwórczych do warunków klimatycznych

– ocenia wpływ wybra-nych elementów klimatu naprzebieg procesów rzeźbo-twórczych w poszczegól-nych dziedzinach morfokli-matycznych

56. Ochrona środowiska izrównoważony rozwój

– wskazuje podejmowane na świecie działania na rzecz ochrony i restytucji środowiska geograficznego– wymienia motywy działań na rzecz ochrony środowiska– wymienia i charakteryzuje główne formy ochrony środowi-ska

– omawia podstawowe za-sady zrównoważonego rozwoju– omawia kategorie ob-szarów chronionych wy-dzielonych przez Międzyna-rodową Unię Ochrony Przy-rody– wymienia osiągnięcia wybranych konferencji międzynarodowych po-święconych ochronie śro-dowiska

– wskazuje na mapie przykłady państw o naj-większym i najmniejszym udziale rezerwatów biosfe-ry w ogólnej powierzchni– wskazuje na mapie przy-kłady parków narodowych irezerwatów w Polsce i na świecie– określa zakres działań międzynarodowych organi-zacji i programów ochronyśrodowiska

– ocenia możliwości reali-zacji zrównoważonego roz-woju w skali lokalnej, regio-nalnej i globalnej

57. Skutki działalności człowieka w środowiskuprzyrodniczym

– wymienia antropogeniczne zmiany w środowisku przyrod-niczym

– przedstawia wpływ czło-wieka na wzrost efektu cie-plarnianego– omawia skutki efektu cieplarnianego

– podaje przykłady zmian w środowisku geograficz-nym, będących skutkiem działalności człowieka

– podaje przykłady wywołanych działalnością człowieka zmian wybranychelementów środowiska przyrodniczego

Na ocenę celującą uczeń:- dowodzi na przykładach, że naruszenie stabilności ekosystemu może spowodować nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym

Wymagania na poszczególne oceny - Geografia dla maturzysty. Część II

Temat



Uczeń:I. Klasyfikacja państw świata1. Aktualny podział poli-

tyczny świata– charakteryzuje współczesny stan na ma-

pie politycznej świata– wyjaśnia pojęcia: państwo, suweren-

ność, terytoria zależne, terytoria powier-nicze ONZ, wody wewnętrzne, morza te-rytorialne, strefa wyłączności ekonomicz-nej

– opisuje zróżnicowanie polityczne współcze-snego świata

– wymienia i wskazuje na mapie terytoria zależne

– wymienia niezbędne warunki utworzenia nowego państwa

– wyjaśnia przyczyny utrzymywania się te-rytoriów zależnych

– analizuje przyczyny zmian na politycznej mapie świata po 1989 r., opisuje procesrozpadu i łączenia państw Europy i innychczęści świata

– lokalizuje na mapie politycznej państwa, które powstały po 1989 r.

– wyjaśnia zasady funkcjonowania teryto-riów niesamodzielnych

– ocenia współczesny stan polityczny w Eu-ropie i na świecie

2. Kryteria podziałów państw świata

– podaje kryteria podziałów państw świata– wyjaśnia pojęcia PKB i wskaźnik skolaryza-

cji– opisuje i podaje składowe wskaźnika

HDI

– wymienia mierniki rozwoju społeczno--gospodarczego

– grupuje państwa na podstawie wielkości HDI

– klasyfikuje kraje świata według kryte-riów politycznych, społecznych, kulturo-wych, ekonomicznych

– porównuje strukturę PKB krajów na róż-nym poziomie rozwoju gospodarczego

– analizuje i wyjaśnia przyczyny nierówno-ści w rozwoju społeczno-gospodarczym świata

– wykazuje zróżnicowanie państw świata, posługując się wskaźnikami poziomu roz-woju społeczno-gospodarczego

3. Charakterystykakrajów o wysokimi średnim poziomie rozwoju gospodar-czego

– przedstawia cechy gospodarki krajów o wysokim i średnim poziomie rozwoju go-spodarczego

– wskazuje problemy gospodarcze i społecz-ne tych krajów

– wskazuje przykłady na mapie państw średnio, wysoko i bardzo wysoko rozwi-niętych

– na podstawie danych statystycznych po-równuje cechy krajów o bardzo wysokim,wysokim i średnim poziomie rozwoju go-spodarczego

– porównuje państwa bardzo wysoko i wy-soko rozwinięte

– wyjaśnia najważniejsze przyczyny bardzo wysokiego i wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego wybranych krajów

– analizuje i ocenia problemy społeczno--gospodarcze państw o wysokim pozio-mie rozwoju

4. Problemy krajów sła-bo rozwiniętych

– wymienia cechy krajów średnio i słabo rozwiniętych

– wskazuje problemy gospodarcze i społecz-ne krajów słabo rozwiniętych

– wskazuje przykłady państw słabo rozwi-niętych na mapie

– wyjaśnia przyczyny obecnej sytuacji go-spodarczej i społecznej krajów słabo roz-winiętych

– porównuje cechy gospodarki krajów sła-bo rozwiniętych z cechami gospodarki krajów wysoko rozwiniętych

– porównuje państwa wysoko, średnio i sła-bo rozwinięte

– ocenia szanse rozwoju wybranych państw słabo rozwiniętych

– proponuje działania hamujące mechani-zmy narastania nierówności w rozwoju społeczno-gospodarczym współczesnego świata

Na ocenę celującą uczeń:- trafnie ocenia współczesny stan polityczny w Europie i na świecie- prezentuje polityczny podział mórz i oceanów, dokonuje oceny ich wykorzystania przez państwa- wyjaśnia przyczyny pogłębiania się różnic między najbogatszymi a najbiedniejszymi państwami świata- wyjaśnia przyczyny wzrostu dysproporcji pomiędzy poziomem życia w krajach wysoko i słabo rozwiniętych

Temat



Uczeń:II. Procesy demograficzne i zróżnicowanie ludności na świecie

5. Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie wskaź-nika przyrostu natu-ralnego na świecie

– opisuje przestrzenne i czasowe zróżnico-wanie wskaźników urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego oraz liczby ludności na świecie

– podaje przykłady zróżnicowania wskaźni-ków urodzeń, zgonów i przyrostu natu-ralnego na świecie w wybranych regio-nach i krajach

– wyjaśnia przyczyny zmian i przestrzennego zróżnicowania wskaźnika przyrostu naturalnego

– na podstawie danych statystycznych obli-cza wskaźnik przyrostu naturalnego

– porównuje wielkość współczynnika przy-rostu naturalnego w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

– analizuje i interpretuje mapy oraz dane statystyczne prezentujące zmiany i zróżni-cowanie przestrzenne wskaźnika przyrostunaturalnego na świecie

– ocenia dynamikę zmian liczby ludności w krajach słabo i wysoko rozwiniętych

6. Etapy rozwoju demo-graficznego na przy-kładzie wybranych państw świata

– opisuje etapy rozwoju demograficznego na przykładzie wybranych państw świata

– podaje przykłady krajów, których społe-czeństwa znajdują się na określonym eta-pie rozwoju demograficznego i lokalizujeje na mapie

– porównuje cechy demograficzne społe-czeństw znajdujących się na różnych eta-pach rozwoju demograficznego

– przedstawia fazy rozwoju demograficz-nego

– na podstawie wskaźnika urodzeń i zgonów przyporządkowuje społeczeństwa różnych krajów do odpowiedniej fazy rozwoju de-mograficznego

– wyjaśnia model przejścia demograficzne-go, analizuje wykres faz rozwoju demogra-ficznego

7, 8. Regiony wzrostu i regresu demogra-ficznego na świecie

– wyjaśnia pojęcia: piramida wieku i płci, współczynnik dzietności, współczynniki feminizacji

– wyróżnia regiony wzrostu i regresu demo-graficznego

– wymienia cechy społeczeństwa starego i młodego

– podaje przyczyny wzrostu i regresu de-mograficznego we wskazanych regio-nach

– lokalizuje na mapie przykłady państw, w których występują społeczeństwa młode istarzejące się

– porównuje wielkość współczynnika dziet-ności społeczeństw młodych i starych

– wskazuje na mapie kraje o dużym współ-czynniku feminizacji

– formułuje prawidłowości dotyczące regio-nów wzrostu i regresu demograficznego

– porównuje cechy demograficzne społe-czeństwa starego i młodego

– podaje przyczyny zróżnicowania liczby ko-biet i mężczyzn

– korzystając z danych statystycznych, ob-licza współczynnik feminizacji

– analizuje, interpretuje i rozpoznaje pirami-dę wieku i płci społeczeństwa starego i młodego

– prognozuje zmiany struktury wieku i tem-pa przyrostu ludności na podstawie pira-midy wieku ludności

9. Konsekwencje wzro-stu i regresu demo-graficznego w wybra-nych państwach

– podaje konsekwencje społeczne i gospo-darcze eksplozji demograficznej

– wskazuje problemy społeczne i gospodar-cze społeczeństw starzejących się

– wskazuje na mapie państwa o najwięk-szym przyroście naturalnym

– charakteryzuje konsekwencje eksplozji de-mograficznej

– wyjaśnia konsekwencje eksplozji demo-graficznej lub regresu demograficznego wwybranych państwach

– podaje przykłady skutecznej, prorodzin-nej polityki społecznej rządów wybranych państw

– ocenia konsekwencje eksplozji i regresu demograficznego w wybranych pań-stwach

– ocenia konsekwencje eksplozji demogra-ficznej w skali lokalnej, regionalnej i glo-balnej

Temat



Uczeń:– ocenia działania rządu chińskiego zmie-

rzające do ograniczenia przyrostu liczby ludności

10, 11. Przyczynyi konsekwencje mi-gracji ludności

– wyjaśnia pojęcia: „drenaż mózgów”, uchodźstwo, sukcesja migracji, państwo emigracyjne, państwo imigracyjne

– podaje kryteria klasyfikacji migracji ludno-ści

– wymienia przyczyny migracji– wymienia skutki migracji ludności

– podaje przykłady migracji według ich przyczyn w wybranych krajach

– wyjaśnia zjawisko sukcesji migracji– lokalizuje na mapie przykłady państw, któ

rych dotyczy zjawisko sukcesji migracji– wskazuje na mapie główne kierunki mi-

gracji

– interpretuje mapy i dane liczbowe pre-zentujące kierunki i rodzaje migracji na świecie i w wybranych krajach

– oblicza saldo migracji i przyrost rzeczywi-sty, korzystając z danych statystycznych

– wyjaśnia przyczyny dodatniego lub ujem-nego salda migracji wybranych państw

– przedstawia związek pomiędzy potrzeba-mi człowieka, poziomem ich zaspokojeniaa natężeniem migracji

– podaje konsekwencje migracji (ekono-miczne, społeczne i kulturowe) dla wy-branych krajów emigracyjnych i imigracyj-nych

– prognozuje zmiany w kierunkach migracji na świecie

– analizuje przyczyny ruchów migracyjnych wewspółczesnym świecie, wskazuje na mapie ich kierunki

– formułuje zależność między tempem rozwoju gospodarczego państw a wielko-ścią migracji

– ocenia ruchy migracyjne z punktu widzenia państwa imigracyjnego i emigracyjnego

– ocenia problem współczesnych uchodźców

12. Zróżnicowanie wa-runków osiedlania się człowieka na Zie-mi

– wyjaśnia pojęcia: ekumena, subekumena, anekumena, bariera osadnicza

– wymienia i charakteryzuje warunki przy-rodnicze i społeczno-ekonomiczne wpły-wające na osiedlanie się człowieka

– podaje przykłady warunków pozytywnie i negatywnie wpływających na osiedla-nie się człowieka

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania warun-ków osiedlania się człowieka na Ziemi

– formułuje prawidłowości, które wyjaśnia-ją wpływ różnych czynników na osiedla-nie się ludności

– ocenia warunki przyrodnicze i społeczno--ekonomiczne osiedlania się ludności w wybranych regionach świata

13. Cechy rozmieszczenialudności na świecie

– wyjaśnia pojęcie wskaźnik gęstości zalud-nienia

– podaje cechy rozmieszczenia ludności na Ziemi

– wskazuje na mapie obszary koncentracji ludności

– wskazuje na mapie obszary słabego za-ludnienia

– omawia na przykładach znaczenie głów-nych czynników wpływających na gęstość zaludnienia

– przedstawia konsekwencje nadmiernej koncentracji ludności

– oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wy-branych obszarów

– wyjaśnia przyczyny różnej koncentracji ludności

– ocenia wartość informacyjną wskaźnika gęstości zaludnienia oraz map i danych sta-tystycznych prezentujących gęstość zalud-nienia na świecie

– identyfikuje i wyjaśnia problemy społecz-ne, gospodarcze i ekologiczne wynikające zwysokiej gęstości zaludnienia

Temat



Uczeń:14. Zróżnicowanie struk-

tury zatrudnienia ludności na świecie. Problem bezrobocia

– wyjaśnia pojęcia: wskaźnik aktywności za-wodowej, współczynnik bezrobocia

– podaje główne cechy struktury zatrudnie-nia ludności na świecie

– charakteryzuje zmiany i wielkość bezro-bocia na świecie i w wybranych krajach

– podaje skutki bezrobocia

– wskazuje tendencje zmian w strukturze zaludnienia ludności

– opisuje nowy międzynarodowy podział pracy (kraje o wysokich i niskich kosztach pracy)

– formułuje prawidłowości określające zróżnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych krajach na świecie w zależ-ności od poziomu rozwoju kraju

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania struktu-ry zatrudnienia w wybranych krajach

– na wybranych przykładach ocenia wpływ globalizacji na bezrobocie ludności

– ocenia skalę i konsekwencje społeczne zja-wiska bezrobocia

15. Etniczna i narodo-wościowa strukturaludności świata

– wyjaśnia pojęcia: rasa, rasizm, Mulat, Metys, Zambo

– charakteryzuje zróżnicowanie narodowo-ściowe ludności na świecie

– wykazuje zróżnicowanie narodowościowe i etniczne społeczeństw

– podaje cechy zróżnicowania etnicznego na przykładzie wybranych krajów

– wskazuje na mapie rozmieszczenie głów-nych i pośrednich ras ludzkich

– na przykładach wybranych krajów wielo-narodowych omawia wpływ zróżnicowa-nia narodowościowego i etnicznego na funkcjonowanie społeczeństw

– na przykładzie wybranych regionów świata przedstawia znaczenie narodowo-ściowego i etnicznego zróżnicowania lud-ności dla konfliktów zbrojnych

– prezentuje i ocenia problem rasizmu– ocenia skutki zmian w strukturze naro-

dowościowej i etnicznej w wybranych krajach

16. Przyczyny i konse-kwencje upowszech-niania się wybranych języków na świecie

– wyjaśnia pojęcia: język, dialekt, gwara, analfabetyzacja

– charakteryzuje zróżnicowanie językowe społeczeństw

– wyróżnia i podaje przykłady języków oficjalnych ONZ, języków używanych przez największą liczbę ludności, języków sztucznych i wehikularnych

– podaje przykłady zanikania języków– podaje przykłady upowszechniania się wy-

branych języków na świecie– prezentuje przykłady języków należących

do indoeuropejskiej rodziny językowej

– wyjaśnia przyczyny zanikania i upo-wszechniania się niektórych języków na świecie

– omawia konsekwencje zanikania i upo-wszechniania się niektórych języków na świecie

– wskazuje na mapie przykłady państw, w których używa się alfabetu łacińskiego, greckiego, arabskiego, hebrajskiego, chiń-skiego, cyrylicy

– formułuje zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a poziomem anal-fabetyzacji

– analizuje i interpretuje mapę przedstawia-jącą udział analfabetów wśród ludności powyżej 14. roku życia

17. Zróżnicowanie religij-ne ludności na świe-cie

– wymienia i charakteryzuje największe re-ligie świata

– podaje główne zasady wiary najwięk-szych religii na świecie

– charakteryzuje zróżnicowanie religijne ludności na świecie, biorąc pod uwagę za-sięg występowania, liczbę wyznawców, wiek religii

– wskazuje na mapie rozmieszczenie naj-większych religii świata

– charakteryzuje cechy religii monoteistycz-nych i politeistycznych

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania religij-nego ludności na świecie

– wyjaśnia zmiany liczby wyznawców róż-nych religii w Europie

– prezentuje różnice i podobieństwa międzynajwiększymi religiami

– ocenia wpływ religii na życie i gospodar-kę człowieka

– określa wpływ poziomu wiedzy o danej religii na stosunek do ich wyznawców orazpoziom tolerancji religijnej

Temat



Uczeń:18. Wpływ cech kulturo-

wych społeczeństwa na życie społeczne i gospodarcze

– wyjaśnia pojęcia: kultura, krąg kulturowy, macdonaldyzacja, amerykanizacja, system kastowy

– wymienia podstawowe kręgi kulturowe współczesnego świata

– wskazuje główne cechy kulturowe społe-czeństw należących do różnych kręgów kulturowych

– analizuje rozmieszczenie głównych krę-gów kulturowych na świecie

– charakteryzuje podstawowe cechy kulturyislamu, anglo-amerykańskiej i europej-skiej

– wykazuje na przykładach zróżnicowanie kulturowe ludności

– omawia wpływ cech kulturowych na życie społeczne i gospodarcze

– uzasadnia równorzędność kultur

– uzasadnia tezę, iż warunkiem koniecznym oceny innych kultur jest ich poznanie, postawa dialogu, akceptacji, tolerancji i otwartości

– ocenia rolę zróżnicowania kulturowego wprocesie przemian cywilizacyjnych współ-czesnego świata

Na ocenę celującą uczeń:- analizuje przyczyny zróżnicowania współczynnika przyrostu naturalnego w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego- uzasadnia tezę, że średnia długość trwania życia jest wskaźnikiem rozwoju społeczno-gospodarczego- wyjaśnia zależność między strukturą ludności według wieku a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego państwa- ocenia konsekwencje regresu demograficznego państw znajdujących się w IV i V fazie rozwoju- projektuje działania zmierzające do zmniejszenia zjawiska uchodźstwa i do pomocy migrantom przymusowym

III. Współczesne procesy urbanizacyjne19. Zróżnicowanie proce-

sów urbanizacyjnych na świecie

– wyróżnia rodzaje urbanizacji– wymienia fazy urbanizacji

– wymienia przyczyny zróżnicowania proce-sów urbanizacyjnych na świecie

– podaje cechy różniące procesy urbaniza-cyjne na świecie

– porównuje fazy urbanizacji– wyjaśnia zróżnicowanie przebiegu proce-

sów urbanizacyjnych w różnych regio-nach świata

– wskazuje na mapie państwa o najwyższymi najniższym poziomie urbanizacji na po-szczególnych kontynentach

– ocenia skutki różnego przebiegu proce-sów urbanizacyjnych

– analizuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji, wyjaśnia zaobser-wowane dysproporcje

20. Zmiany w strukturze funkcjonalno--przestrzennejmiast na świecie

– wyjaśnia pojęcia: funkcje miast, sieć osad-nicza, funkcje miastotwórcze

– podaje przykłady miast o różnych funk-cjach

– określa strukturę funkcjonalną różnychmiast

– charakteryzuje funkcje wybranych miast, rozróżnia funkcje miastotwórcze, endoge-niczne i egzogeniczne

– podaje przyczyny zmiany struktury funk-cjonalno-przestrzennej miast

– wykazuje zmiany funkcji terenów miej-skich wraz z ich rozwojem i poziomem rozwoju kraju

– wskazuje na mapie przykłady miast, które uformowały się dzięki konkretnym funk-cjom miastotwórczym

– wyjaśnia przyczyny wielofunkcyjności współczesnych miast

– ocenia zmiany struktury funkcjonalno--przestrzennej miast

– formułuje zależność między rozwojem cy-wilizacyjnym a wzrostem znaczenia miast

21. Rozwój największych miast świata

– wymienia i charakteryzuje różne typy miast i zespołów miejskich

– lokalizuje na mapie największe miasta świata

– opisuje rozwój ludnościowy i przestrzennynajwiększych miast świata

– rozróżnia typy miast i zespołów miej-skich na podstawie różnych źródeł

– na podstawie materiałów kartograficz-nych przyporządkowuje wybrane miasta do określonego typu

– rozpoznaje na schematach, mapach, ry-sunkach typy zespołów miejskich, podaje ich przykłady i lokalizuje na mapie

– wyjaśnia zagrożenia dla środowiska przy-rodniczego, wynikające z rozwoju miast

– charakteryzuje uwarunkowania historycz-ne i kulturowe rozwoju miast na róż-nych kontynentach

22. Zróżnicowanie fizjo-nomiczne miast świata

– przedstawia cechy fizjonomiczne miast ty-powych dla różnych regionów świata

– charakteryzuje na przykładach zmiany w fizjonomii wybranych miast świata

– charakteryzuje typy fizjonomiczne miast europejskich, amerykańskich, australij-skich, arabskich, wschodnioazjatyckich

– na podstawie ilustracji, opisu, map sateli-tarnych porównuje miasta pod względem cech fizjonomicznych

– porównuje układy przestrzenne miast eu-ropejskich, amerykańskich, australijskich, arabskich, wschodnioazjatyckich

– na podstawie fotografii, opisu, planu roz-poznaje typy fizjonomiczne miast

– ocenia zmiany struktury przestrzennej miast wraz z rozwojem gospodarczym państw

23. Zróżnicowanie pozio-mu życia ludności miejskiej

– wymienia podstawowe wskaźniki (kryteria oceny) poziomu życia ludności miejskiej

– podaje przykłady zróżnicowania poziomu życia w wybranych miastach na świecie

– na przykładzie wybranych miast omawia zróżnicowanie poziomu życia ich miesz-kańców (slumsy, dzielnice nędzy) w kra-jach o różnym poziomie rozwoju gospo-darczego

– na przykładzie wybranych miast wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu i kosz-tów życia

– porównuje rozmieszczenie w miastach

– ocenia skutki zróżnicowania poziomu życia w miastach różnych typów i wielkości

– ocenia warunki życia w miastach

Na ocenę celującą uczeń:- dokonuje waloryzacji zmian struktury przestrzenno-funkcjonalnej różnych miast wraz z rozwojem gospodarczym państw- ocenia przemiany fizjonomiczne miast na świecie oraz miast(a) w regionie, w którym mieszka- podaje przykłady działań zmierzających do poprawy standardu życia w miastach

IV. Działalność gospodarcza człowieka24. Czynniki przyrodni-

cze rozwoju rolnic-twa

– wymienia czynniki przyrodnicze rozwoju rolnictwa

– charakteryzuje warunki przyrodnicze roz-woju rolnictwa w wybranych regionach świata

– charakteryzuje zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na świecie

– opisuje najważniejsze funkcje rolnictwa

– wykazuje zróżnicowanie warunków przy-rodniczych rozwoju rolnictwa na świecie

– wykazuje związki pomiędzy warunkami przyrodniczymi a użytkowaniem ziemi, kosztami i poziomem produkcji rolnej

– wskazuje na mapie obszary o najkorzystniej-szych warunkach rozwoju rolnictwa na po-szczególnych kontynentach

– analizuje i ocenia wpływ elementów śro-dowiska przyrodniczego na rozwój rolnic-twa dowolnego regionu

25. Społeczno--ekonomiczne uwa-runkowania rozwoju rolnictwa na świecie

– wyjaśnia pojęcia: kultura rolna, ustrój rolny, interwencjonizm państwowy

– wymienia czynniki społeczno-ekonomicz-ne rozwoju rolnictwa

– charakteryzuje czynniki społeczno-ekono-miczne rozwoju rolnictwa w wybranych regionach świata

– charakteryzuje i wskazuje na mapie obsza-ry o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju rolnictwa na świecie

– omawia zróżnicowanie cech społeczno--ekonomicznych rozwoju rolnictwa na świecie

– wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na poszcze-gólnych kontynentach

– przedstawia związki pomiędzy warunkami społeczno-ekonomicznymi a rozwojem rol-nictwa w wybranych regionach świata

– prezentuje wpływ uwarunkowań poza-przyrodniczych na rozwój rolnictwa ob-szarów

– dokonuje analizy mapy przedstawiającej strukturę agrarną (wielkość i własność gospodarstw rolnych) na świecie

– na podstawie danych statystycznych i wy-kresów wyjaśnia zróżnicowanie zasobów pracy (poziom zatrudnienia w rolnictwie) na świecie

– identyfikuje formy użytkowania ziemi, na podstawie danych statystycznych

– ocenia działania człowieka zmierzające do modyfikacji warunków przyrodniczych dla potrzeb rolnictwa w kontekście podnoszenia efektywności rolnictwa

26. Czynniki warunkujące rodzaj produkcji roślinnej

– wyjaśnia pojęcia: rośliny alimentacyjne, przemysłowe, pastewne, pseudoalimenta-cyjne (w tym używki), rośliny genetycznie modyfikowane (transgeniczne)

– wskazuje czynniki warunkujące rozmiesz-czenie produkcji roślinnej na świecie

– charakteryzuje strukturę i poziom produk-cji roślinnej w różnych regionach świata

– wskazuje główne rejony upraw modyfiko-wanych genetycznie

– charakteryzuje przyrodnicze i pozaprzy-rodnicze warunki rozmieszczenia upraw zbóż, roślin okopowych, cukrodajnych, oleistych, włóknodajnych, używek

– wskazuje na mapie główne obszary upraw zbóż, roślin okopowych, cukrodajnych, oleistych, włóknodajnych, używek

– wyjaśnia wpływ dużej koncentracji ludności na rozwój chowu trzody chlewnej

– omawia strukturę i poziom produkcji zwie-rzęcej w różnych regionach świata

– wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki upowszechniania się upraw roślin genetycznie modyfikowanych, wskazuje na mapie obszary ich upraw, przedstawia argumenty za i przeciw żywności genetycznie modyfikowanej (pochodzącej z roślin transgenicznych)

27. Uwarunkowania roz-mieszczenia hodowli

– wyjaśnia pojęcia: chów, hodowla– wymienia czynniki warunkujące rozmiesz-

czenie hodowli na świecie

– wymienia główne zwierzęta hodowlane i wskazuje na mapie ich rozmieszczenie

– opisuje czynniki wpływające na rozmiesz-czenie bydła, trzody chlewnej i owiec

– – charakteryzuje czynniki kształtujące strukturę iwielkość produkcji zwierzęcej w różnych regio-nach świata

– wykazuje zależność między rozmieszczeniem zwierząt hodowlanych a religią (nakazami i za-kazami żywieniowymi i zwyczajami religijnymi)

– – analizuje przyczyny spadku pogłowia bydła w Europie oraz zwiększającej się kon-centracji owiec w krajach muzułmańskich iformułuje wnioski

28. Typy rolnictwa na świecie

– wyjaśnia pojęcia: rolnictwo samozaopa-trzeniowe, monokultura, rolnictwo planta-cyjne

– podaje cechy rolnictwa w wybranych re-gionach świata

– charakteryzuje typy rolnictwa na świecie– wskazuje na mapie przykłady państw z rol-

nictwem intensywnym i ekstensywnym– wykazuje związki pomiędzy cechami pro-

dukcji rolnej a typem rolnictwa

– porównuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego

– analizuje prawidłowości rozmieszczenia po-szczególnych typów rolnictwa

– wyjaśnia różnice między rolnictwem towaro-wym a samozaopatrzeniowym i podaje przy-kłady

– przyporządkowuje rolnictwo w danym regio-nie świata do odpowiedniego typu

– na podstawie wybranych wskaźników staty-stycznych rozpoznaje typ rolnictwa

– omawia przyczyny pustynnienia wybranych obszarów świata

29. Możliwości rozwoju wykorzystania zasobów oceanów i mórz

– wskazuje największe łowiska na świecie– wymienia sposoby i podaje przykłady wy-

korzystania zasobów oceanów i mórz

– wskazuje na mapie obszary intensywnego rybołówstwa morskiego

– wymienia i charakteryzuje czynniki warun-kujące rozmieszczenie łowisk w morzach i oceanach

– wyjaśnia znaczenie dostępu do morza dla go-spodarki państw

– korzystając z danych statystycznych i wykre-sów, opisuje strukturę połowów według ga-tunków

– wymienia kraje o największych połowach morskich oraz słodkowodnych i lokalizuje je na mapie

– ocenia stopień wykorzystania zasobów oce-anów i mórz

– wyjaśnia spadek połowów ryb u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej i wzrost w kra-jach Azji Południowo-Wschodniej

– formułuje i wyjaśnia zależność między stop-niem rozwoju gospodarczego a rozwojem ry-bołówstwa dalekomorskiego

– prezentuje główne zalecenia Konwencji PrawaMorza

30. Przyczyny zróżnicowa-nia poziomu i struktury wyży-wienia ludności na świecie

– wyjaśnia pojęcia: głód jawny, głód utajony,zielona rewolucja, niedożywienie

– wymienia przyczyny zróżnicowania pozio-mu i struktury wyżywienia ludności na świecie

– opisuje przyczyny zróżnicowania poziomu istruktury wyżywienia ludności na świecie

– wskazuje na mapie obszary występowania głodu na świecie

– wyjaśnia przyczyny głodu i niedożywienia ludności świata

– wymienia konsekwencje zróżnicowania poziomu i struktury wyżywienia ludności na świecie

– wyjaśnia przyczyny nierównomiernego roz-mieszczenia produkcji żywności na świecie

– wyjaśnia różnice między głodem jawnym a utajonym

– wymienia organizacje o światowym zasięgu, które zajmują się diagnozowaniem i rozwią-zywaniem problemów wyżywienia ludności oraz ich konsekwencjami

– formułuje zależność między poziomem rozwo-ju gospodarczego a występowaniem zjawiska głodu i niedożywienia

– charakteryzuje zróżnicowanie poziomu wyży-wienia ludności na świecie na podstawie po-działu norm żywieniowych FAO i WHO

– proponuje sposoby walki z głodem oraz oce-nia ich skuteczność

– proponuje sposoby zwiększenia produkcji żywności w regionach głodu oraz jej racjonal-nej dystrybucji na świecie

Temat



Uczeń:31. Konieczność racjonal-

nego gospodarowa-nia zasobami leśnymina świecie

– opisuje czynniki rozwoju leśnictwa– określa tendencje zmian w zalesieniu

kontynentów

– wskazuje na mapie i wyjaśnia zróżnico-wanie wskaźnika lesistości na świecie

– charakteryzuje zróżnicowanie sposobów gospodarowania zasobami leśnymi na świecie

– ocenia racjonalność gospodarowania za-sobami leśnymi na świecie

– prezentuje ekologiczne i przyrodnicze funkcje lasów, ocenia rolę lasów w życiu i gospodarce człowieka

– charakteryzuje przyczyny zróżnicowania wskaźnika lesistości na świecie

– opisuje przyczyny wylesiania (deforesta-cji) oraz wskazuje obszary o najwięk-szej intensywności tego zjawiska

– ocenia globalne i regionalne skutki nad-miernego wycinania lasów

– porównuje gospodarkę leśną obszaru Eu-ropy i Ameryki Północnej oraz Azji Połu-dniowo-Wschodniej, Afryki i Ameryki Po-łudniowej i formułuje wnioski

– na podstawie analizy danych statystycz-nych identyfikuje głównych producentów drewna i papieru na świecie, podaje przyczyny zaobserwowanych różnic

– uzasadnia konieczność racjonalnego (zgodnego z założeniami rozwoju zrów-noważonego) gospodarowania zasobami leśnymi na świecie

32. Przyczyny i skutki wzrostu produkcji energii

– wyjaśnia pojęcia: sprawność energetycz-na, energetyka konwencjonalna, energe-tyka alternatywna

– określa rolę energii w życiu gospodar-czym

– analizuje i charakteryzuje zmiany w wiel-kości produkcji energii na świecie i w wy-branych krajach

– wyjaśnia przyczyny wzrostu produkowa-nej energii na świecie

– na podstawie danych statystycznych za-pisanych w różnej postaci (np. tabel, wy-kresów) wymienia głównych producen-tów energii elektrycznej na świecie i wska-zuje ich na mapie

– wskazuje i ocenia konsekwencje wzrostu produkcji energii w skali globalnej i w wy-branych regionach

– uzasadnia lokalizację produkcji energii elektrycznej w miejscach dużego jej zuży-cia

33. Zmiany w wielkości i strukturze zużycia źródeł energii

– wyjaśnia pojęcia: energetyka, źródła ener-gii pierwotnej, źródła odnawialne i nie-odnawialne, bilans energetyczny

– wymienia rodzaje źródeł energii

– klasyfikuje źródła energii pierwotnej, uwzględniając podział na źródła nieod-nawialne i odnawialne

– analizuje zmiany w strukturze zużycia źródeł energii

– wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze zu-życia źródeł energii w wybranych krajach

– przedstawia zmiany w bilansie energetycz-nym świata na przestrzeni lat

– analizuje przyczyny spadku wykorzysta-nia węgla i wzrostu znaczenia ropy nafto-wej, gazu ziemnego oraz źródeł odna-wialnych

– charakteryzuje udział poszczególnych źró-deł energii pierwotnej w ogólnej produk-cji energii (mechanicznej, elektrycznej i cieplnej)

– określa przyczyny zmian globalnej produk-cji energii elektrycznej od lat 70. XX w.

– analizuje mapy lub zestawienia staty-styczne dotyczące wielkości produkcji energii elektrycznej na 1 mieszkańca w kWh i formułuje wnioski- charakteryzuje tendencje zmian w struk-turze produkcji energii elektrycznej we-dług typów elektrowni

Temat



Uczeń:34. Energetyka alterna-tywna

– wymienia rodzaje alternatywnych źródeł energii

– charakteryzuje i podaje zalety i wady al-ternatywnych źródeł energii

– uzasadnia konieczność pozyskiwania no-wych źródeł energii

– wymienia wady i zalety wykorzystania al-ternatywnych źródeł energii

– wskazuje na mapie państwa wykorzystu-jące do produkcji energii elektrycznej źródła odnawialne

– wyjaśnia przyczyny rosnącego znaczenia źródeł alternatywnych

– wymienia alternatywne (niepochodzące ze spalania paliw kopalnych lub rozszcze-piania jąder atomowych) źródła energii, wyjaśnia ich znaczenie dla współczesnej gospodarki

– ocenia perspektywy rozwoju wykorzysta-nia nowych źródeł energii

35. Czynniki kształtujące rozmieszczeniei rozwój wybranychgałęzi przemysłu

– wyjaśnia pojęcia: przemysł, czynniki loka-lizacji przemysłu, lokalizacja przymusowa,związana, swobodna

– wymienia podstawowe gałęzie przemysłu

– prezentuje branżowy podział przemysłu– charakteryzuje rozmieszczenie wybranych

gałęzi przemysłu

– wyjaśnia przyczyny rozwoju wybranych gałęzi przemysłu

– charakteryzuje funkcje przemysłu– wymienia i definiuje podstawowe czynniki

lokalizacji przemysłu

– dobiera czynniki lokalizacji przemysłu do wybranych gałęzi przemysłu i uzasadnia swój wybór

– wyjaśnia różnice między lokalizacją przy-musową, związaną i swobodną

36. Zróżnicowanie produk-cji przemysłowej na świecie

– podaje wielkość i strukturę produkcji prze-mysłowej w wybranych krajach

– porównuje wielkość i strukturę produkcjiprzemysłowej w regionach o różnym po-ziomie rozwoju gospodarczego

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielko-ści i struktury produkcji przemysłowej w wybranych krajach

– ocenia zmiany w strukturze produkcji przemysłowej na świecie i w miejscu za-mieszkania

– charakteryzuje przeobrażenia struktural-ne przemysłu, dokonujące się wraz z roz-wojem gospodarczym

– porównuje i wyjaśnia geograficzne zróżni-cowanie zmian w przemyśle krajów o róż-nym stopniu rozwoju gospodarczego

– wyjaśnia spadek zapotrzebowania na stal w krajach wysoko rozwiniętych gospodar-czo i wzrost znaczenia hutnictwa metali w państwach nowo uprzemysłowionych

– charakteryzuje zmiany w rozmieszczeniu przemysłu środków transportu

– wyjaśnia duże znaczenie Japonii w wytwa-rzaniu statków i samochodów oraz pro-duktów przemysłu elektronicznego

Temat



Uczeń:37. Nowoczesne gałęzie

przemysłui ich wpływ na roz-wój gospodarczy i ja-kość życia człowieka

– charakteryzuje nowoczesne gałęzie prze-mysłu

– podaje przykłady wpływu nowoczesnych gałęzi przemysłu na rozwój gospodarczy i jakość życia człowieka

– ocenia wpływ nowoczesnych gałęzi prze-mysłu na rozwój gospodarczy

– wyjaśnia związek pomiędzy rozwojem no-woczesnych gałęzi przemysłu a jakością życia człowieka

– wymienia największe korporacje high--tech na świecie

– opisuje czynniki lokalizacji przemysłu wysokiej techniki

– na podstawie informacji statystycznych, opisów, map i wiedzy z mediów proponujenowe miejsce lokalizacji technopolii na świecie oraz uzasadnia wybór

– formułuje zależność wzrostu znaczenia przemysłu wysokiej technologii od pozio-mu rozwoju gospodarczego

38. Zróżnicowanie zaspo-kojenia potrzeb na usługi w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarcze-go

– wymienia rodzaje usług materialnych i niematerialnych

– wymienia czynniki wpływające na po-ziom rozwoju usług

– prezentuje podział usług według róż-nych kryteriów

– przedstawia zróżnicowanie zakresu i po-ziomu usług w państwach o różnym po-ziomie rozwoju gospodarczego

– omawia przyczyny dynamicznego rozwojuusług w KWR

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania pozio-mu usług na przykładzie wybranych państw

– wskazuje na mapie regiony, państwa, ob-szary o najmniejszym i największym udzia-le usług w gospodarce, wyjaśnia dyspro-porcje

– przedstawia związek pomiędzy zatrudnie-niem w usługach a poziomem rozwoju gospodarczego w różnych krajach

– formułuje i uzasadnia zależność między rozwojem gospodarczym a wzrostem za-trudnienia w usługach

– analizuje dane dotyczące przestrzennego zróżnicowania udziału usług w tworzeniu PKB

– przedstawia dominujące rodzaje usług w poszczególnych etapach ich rozwoju

39. Rozwój usług tury-stycznych na świecie

– wyjaśnia pojęcia: turystyka, turystyka kwalifikowana, saldo gospodarki tury-stycznej

– wymienia główne rodzaje usług tury-stycznych na świecie

– przedstawia zróżnicowanie poziomu usług turystycznych na świecie

– podaje przyczyny rozwoju usług tury-stycznych na świecie

– omawia znaczenie rozwoju usług tury-stycznych w gospodarce wybranych kra-jów

– wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia tu-rystyki światowej, analizuje i prezentuje czynniki wpływające na rozwój turystyki

– wymienia i opisuje rodzaje turystyki ze względu na motywy wyjazdów

– wymienia i wskazuje na mapie państwa o największych wpływach z turystyki świa-towej oraz kraje o największych wydat-kach na wyjazdy zagraniczne

– analizuje dane statystyczne dotyczące sal-da gospodarki turystycznej wybranych krajów, wyjaśnia zaobserwowane różnice(np. ujemne saldo w Niemczech i WielkiejBrytanii, dodatnie we Francji i Hiszpanii)

– ocenia wpływ ruchu turystycznego na stan środowiska przyrodniczego, propo-nuje działania niwelujące zagrożenia eko-logiczne

Temat



Uczeń:40, 41. Uwarunkowania

rozwoju różnych ro-dzajów transportu w wybranych regio-nach świata

– przedstawia rolę transportu w gospodar-ce

– wymienia czynniki wpływające na rozwójróżnych rodzajów transportu w wybra-nych regionach świata

– opisuje zróżnicowanie struktury transpor-tu w wybranych regionach świata oraz wskazuje zachodzące w niej zmiany

– prezentuje wady i zalety różnych środków transportu

– korzystając z map wyjaśnia wpływ ele-mentów środowiska przyrodniczego i czynników społeczno-ekonomicznych na kształt sieci transportowej poszczególnychkontynentów

– opisuje wpływ środowiska przyrodniczego na rozwój wybranych rodzajów transpor-tu

– charakteryzuje wpływ czynników spo-łeczno-ekonomicznych na rozwój środkówtransportu

– porównuje rozwój usług transportowych w różnych regionach świata

– na podstawie danych statystycznych oce-nia zróżnicowanie rozwoju transportu w wybranych państwach świata, analizuje mapę zróżnicowania rozwoju transportu na świecie

– korzystając z różnych źródeł informacji po-równuje gęstość sieci transportowej w wy-branych wysoko i słabo rozwiniętych pań-stwach świata oraz wyjaśnia zaobserwo-wane różnice

– przedstawia i ocenia wpływ transportu na środowisko przyrodnicze

42. Nowoczesne systemy i środki łączności

– opisuje nowe systemy i środki łączności– podaje zalety i wady korzystania z inter-

netu

– analizuje i porównuje rozwój łączności w wybranych krajach

– omawia znaczenie nowoczesnych syste-mów oraz środków łączności w życiu spo-łecznym i gospodarce

– analizuje mapę zróżnicowania dostępu do internetu na świecie i wyjaśnia przy-czyny zaobserwowanych dysproporcji

– charakteryzuje wady i zalety korzystania zinternetu

– wyjaśnia znaczenie poczty, radia, telewizjii prasy w procesach globalizacji

– ocenia poziom rozwoju systemu łączno-ści w miejscu zamieszkania

– ocenia wpływ zmian społeczno-gospodar-czych współczesnego świata na tempo roz-woju nowoczesnych środków łączności

– na podstawie zestawień statystycznych porównuje liczbę abonentów telefonii (stacjonarnej i komórkowej) w państwach wysoko i słabo rozwiniętych, wyjaśnia za-obserwowane różnice

43. Wpływ rozwoju usług materialnych iniematerialnych na jakość życia człowie-ka. Usługi w miejscu zamieszkania ucznia

– wymienia i charakteryzuje główne ro-dzaje usług w miejscu zamieszkania

– podaje przyczyny rozwoju głównych ro-dzajów usług

– przedstawia wpływ rozwoju usług mate-rialnych i niematerialnych na jakość życiaczłowieka

– ocenia stopień rozwoju usług w miejscu zamieszkania

– charakteryzuje wpływ usług na aktywi-zację i integrację gospodarczą regionów

– wyjaśnia wpływ rozwoju usług na rozwój społeczno-gospodarczy i jakość życia

– opracowuje ankietę w swojej miejscowo-ści na temat usług

– ocenia perspektywy rozwoju usług na świecie i w miejscu zamieszkania

– wyjaśnia wzrost znaczenia usług dla pro-ducenta oraz w ogólnym zatrudnieniu w danym kraju

– przeprowadza badania terenowe w swojej miejscowości na temat usług i dokonuje analizy jakościowej i ilościowej ich wyni-ków

– w badaniach korzysta z narzędzi TIK

44. Geograficzne kie-runki handlu mię-dzynarodowego

– analizuje i przedstawia główne kierunki wymiany międzynarodowej

– ukazuje zmiany kierunków handlu między-narodowego

– wyjaśnia przyczyny zmian kierunków handlu międzynarodowego

– przedstawia wpływ międzynarodowej wy-miany handlowej na rozwój społeczno--gospodarczy państw

– wyjaśnia wpływ społecznych, gospodar-czych i politycznych czynników na rozwój, wielkość i kierunki handlu międzynaro-dowego państw o różnym poziomie roz-woju gospodarczego

– wymienia grupy towarów, które obecnie stanowią przedmiot wymiany towarowej

– wskazuje kierunki przemieszczania róż-nych grup towarów na świecie

– wyjaśnia zmiany geograficznych kierunkówhandlu międzynarodowego na początku XXI w.

– ocenia prawdziwość stwierdzenia, że geograficzne kierunki handlu międzyna-rodowego są odzwierciedleniem zróżnico-wania rozwoju gospodarczego świata

45. Zróżnicowanie struk-tury eksportu i im-portu w wybranych państwach świata

– wyjaśnia pojęcie bilansu handlowego– wymienia składniki obrotu międzynarodo-

wego

– analizuje i charakteryzuje strukturę towa-rową handlu wybranych państw

– wyjaśnia zmiany struktury towarowej handlu międzynarodowego

– przedstawia konsekwencje odmiennej struktury eksportu i importu w KWR i KSR

– na podstawie danych statystycznych (ta-bel, wykresów) wymienia największych importerów i eksporterów na świecie

– wskazuje na mapie przykłady państw o ujemnym i dodatnim bilansie handlo-wym

– ocenia znaczenie wartości bilansu han-dlowego dla rozwoju gospodarczego re-gionu

– formułuje prawidłowości ukazujące związkimiędzy poziomem rozwoju gospodarczegoa strukturą towarową eksportu i importu

– ukazuje rolę globalizacji gospodarczej we wzroście znaczenia handlu międzynarodo-wegowyjaśnia wzrost znaczenia transferu kapi-tału w obrocie międzynarodowym

Na ocenę celującą uczeń:- wyjaśnia spadek udziału rolnictwa w tworzeniu PKB wraz z rozwojem gospodarczym państw- ocenia typy własności gospodarstw rolnych pod kątem ich znaczenia dla rolnictwa- ocenia wpływ interwencjonizmu państwowego na rozwój rolnictwa (m.in. utrzymanie stabilności cen płodów rolnych i ograniczenie nadwyżek żywności oraz ochrona interesów rodzimych rolników)- udowadnia twierdzenie, że wraz z rozwojem gospodarczym następuje coraz większe uniezależnienie rolnictwa kraju od środowiska przyrodniczego, a wyższy poziom kultury rolnej powoduje podnoszenie efek-tywności produkcji rolniczej- ocenia wpływ rolnictwa intensywnego i ekstensywnego na środowisko geograficzne wybranych regionów- ocenia skutki wzrostu wykorzystania zasobów morskich- charakteryzuje założenia „zielonej rewolucji” i ocenia jej skutki- wyjaśnia zależność zużycia energii elektrycznej na jednego mieszkańca od rozwoju społeczno-gospodarczego regionu- ocenia sprawność energetyczną poszczególnych typów elektrowni, wymienia oraz charakteryzuje ich zalety i wady- proponuje i uzasadnia lokalizację zakładów przemysłu wysokich technologii- porównuje strukturę gałęziową państw wysoko rozwiniętych i rozwijających się- wyjaśnia rolę usług w tworzeniu PKB jako miernika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego państwa- charakteryzuje wpływ turystyki na organizację przestrzeni oraz zmianę w zagospodarowaniu przestrzennym obszarów atrakcyjnych dla turystów- uzasadnia twierdzenie, że informacja stanowi najcenniejszy towar współczesnego świata- analizuje zestawienia statystyczne dotyczące struktury importu i eksportu wybranych państw świata według grup towarów- wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia urządzeń i maszyn opartych na wysokich technologiach w międzynarodowym obrocie handlowym- wyjaśnia zmiany w wielkości eksportu i importu światowego w ciągu ostatnich 25 lat

V. Problemy polityczne współczesnego świata46. Procesy integracyjne na świecie

– wskazuje przejawy integracji w wymiarzekrajowym, regionalnym i lokalnym

– podaje przykłady międzynarodowych or-ganizacji gospodarczych i polityczno-woj-skowych

– charakteryzuje różne aspekty procesów integracji i dezintegracji w Europie i na świecie

– lokalizuje członków poszczególnych orga-nizacji międzynarodowych na mapie

– – wskazuje na mapie państwa należące do Unii Europejskiej „starej” i „nowej”

– wyjaśnia płaszczyzny integracji państw oraz charakteryzuje działania integracyjne

– wskazuje na mapie i krótko opisuje wy-brane organizacje o charakterze zrze-szeń regionalnych oraz podaje cele ich działania

– charakteryzuje cele, zadania, etapy i płaszczyzny integracji Unii Europejskiej

– identyfikuje i wyjaśnia problemy rozwojuprocesów integracji w Europie i na świecie

– wyjaśnia polityczne i gospodarcze aspektyprocesu integracji Europy

– porównuje przebieg procesów integracyj-nych i dezintegracyjnych w różnych regio-nach świata

– -wykazuje wpływ procesu globalizacji (sta-le powiększających się zależności gospo-darczych, politycznych i kulturowych) na działania integracyjne

47. Skutki procesówintegracyjnych

– wskazuje na przykładach skutki procesów integracyjnych na świecie

– przedstawia przyczyny i przykłady izolacji państw na świecie

– podaje przykłady izolacji oraz integracji i dezintegracji państw na świecie, a następ-nie wskazuje je na mapie

– dokonuje oceny aktualnych procesów in-tegracyjnych

– charakteryzuje przyczyny i ocenia skutki zjawi-ska izolacji państw

– opisuje korzyści z integracji europejskiej– ocenia znaczenie Unii Europejskiej w rozwiązy-

waniu problemów społecznych, gospodar-czych, ekologicznych i bezpieczeństwa konty-nentu europejskiego

– ocenia szanse i zagrożenia wynikające z rozszerzania zasięgu Unii Europejskiej

– identyfikuje i ocenia korzyści wynikające z integracji gospodarczej i polityczno-woj-skowej na świecie

– ocenia wpływ organizacji integracyjnych narozwiązanie problemów globalnych, regio-nalnych i lokalnych

48, 49. Przejawy proce-sów globalizacji. Pozytyw-ne i negatywne skutki procesów globalizacji na świecie

– wyjaśnia pojęcia: globalizacja, organizacje ponadnarodowe

– podaje przykłady przejawów globalizacji

– charakteryzuje przejawy procesówglobalizacji– wymienia oraz charakteryzuje pozytywne i

negatywne skutki procesów globalizacji naświecie

– podaje przykłady skutków globalizacji dla krajów o różnym poziomie rozwoju

– ocenia skutki globalizacji dla krajów o różnym poziomie rozwoju

– uzasadnia wpływ procesów globalizacji na ży-cie i gospodarkę poszczególnych krajów

– wyjaśnia rolę środków masowego przekazu w procesach globalizacyjnych współczesnego świata

– ocenia wpływ globalizacji kulturowej (np. wzrost znaczenia języka angielskiego, swobod-ny przepływ informacji, nowy kształt rynku pracy, zmianę zachowań konsumpcyjnych, ujednolicenie wzorców kultury i rozrywki itp.) na środowisko społeczne państw świata

– identyfikuje pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji w miejscu swojego za-mieszkania

– ocenia znaczenie procesów globalizacji w przemianach społecznych i gospodarczych wybranych regionów na świecie

– wyjaśnia rolę globalizacji w tworzeniu wiel-kich międzynarodowych organizacji, przed-siębiorstw i korporacji oraz ich wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą regionów

– opisuje wpływ globalizacji na rozwiązanie problemów społecznych w skali globalnej i lokalnej (np. zagrożenia równowagi ekolo-gicznej, głodu, ubóstwa, braku poszanowa-nia swobód obywatelskich) dokonuje walo-ryzacji procesów globalizacyjnych, ocenia skutki globalizacji dla życia ludzi

Temat



Uczeń:50. Czynniki stabilizują-

ce i destabilizujące sytuację polityczną na świecie

– wymienia czynniki stabilizujące i destabili-zujące sytuację polityczną na świecie

– charakteryzuje czynniki stabilizujące i de-stabilizujące sytuację polityczną na świecie

– wykazuje i wyjaśnia zmiany czynników sta-bilizujących i destabilizujących sytuację polityczną w różnych regionach świata

– ocenia skutki działania czynników desta-bilizujących i stabilizujących na funkcjono-wanie państw

– charakteryzuje i ocenia działania organiza-cji międzynarodowych na rzecz stabilizacjisytuacji politycznej w różnych regionach świata

51. Główne obszary współczesnych kon-fliktów zbrojnych

– wyjaśnia pojęcie: terroryzm– wskazuje obszary współczesnych konflik-

tów i napięć na świecie

– wyjaśnia przyczyny i przebieg oraz skutki konfliktów zbrojnych w wybranych re-gionach współczesnego świata

– charakteryzuje przyczyny oraz skutki kon-fliktów zbrojnych i napięć w Europie, Azji, Afryce

– wyjaśnia przyczyny i opisuje formy współczesnego terroryzmu

– wymienia strony konfliktów, lokalizuje na mapie politycznej obszary objęte kon-fliktami

– wyjaśnia powody częstych wojen domo-wych w Afryce

– ocenia skuteczność i zasadność interwen-cji międzynarodowej w Iraku i Afganista-nie

– ocenia skutki działań terrorystycznych na świecie

– uzasadnia konieczność współpracy mię-dzynarodowej w zwalczaniu terroryzmu światowego

Na ocenę celującą uczeń:- na podstawie danych statystycznych, wykresów, informacji z mediów dokonuje analizy sytuacji społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej na tle całej Europy i państw świata- wyjaśnia wpływ globalizacji na proces tworzenia się nowego podziału społecznego- uzasadnia tezę, że globalizacja sprzyja koncentracji produkcji, bogactwa i władzy

Wymagania na poszczególne oceny - Geografia dla maturzysty. Część III

Temat



Uczeń:I. Położenie i środowisko geograficzne Polski1. Położenie Polski w

Europie– określa współrzędne geograficzne skrajnie

położonych punktów– zna i rozumie pojęcia: terytorium, obszar

lądowy, morskie wody wewnętrzne

– podaje cechy położenia fizycznogeogra-ficznego i geopolitycznego Polski

– wyjaśnia przyrodnicze i pozaprzyrodni-cze konsekwencje położenia Polski

– opisuje zmiany terytorialne Polski w uję-ciu historycznym

– oblicza rozciągłość południkową irównoleżnikową Polski

– ocenia pozytywny i negatywny wpływ po-łożenia geopolitycznego na środowisko i gospodarkę Polski

2, 3. Budowageologiczna Polski

– wymienia i opisuje najważniejsze wyda-rzenia z przeszłości geologicznej Polski wnawiązaniu do budowy geologicznej Eu-ropy

– wymienia cechy budowy geologicznej Polski

– omawia etapy rozwoju geologicznego Polski

– charakteryzuje proces powstawania gór zrębowych i fałdowych

– wyjaśnia sposób powstawania płaszczo-win

– wyjaśnia wpływ ruchów górotwórczych na ukształtowanie powierzchni kraju

– analizuje i interpretuje mapy geologiczne

4. Jednostki tektoniczne Pol-ski

– wymienia jednostki tektoniczne Polski– opisuje położenie Polski na tle głów-

nych jednostek tektonicznych Europy

– wskazuje na mapie rozmieszczenie głów-nych struktur geologicznych Europy

– wskazuje na mapie rozmieszczenie głów-nych jednostek tektonicznych Polski

– charakteryzuje poszczególne jednostki tektoniczne Polski

– porównuje cechy budowy platformy wschodnioeuropejskiej i zachodnioeuro-pejskiej

– rozpoznaje jednostki tektoniczne Polski na podstawie opisu ich charakterystycz-nych cech

5. Surowce mineralne – wskazuje na mapie surowce mineralne występujące na platformie wschodnio-europejskiej, zachodnioeuropejskiej i w obrębie alpejskich struktur fałdowych

– określa zasoby głównych surowców mi-neralnych w nawiązaniu do wydarzeń geologicznych w poszczególnych erach

– wyjaśnia proces powstawania surowców mineralnych na obszarze Polski

– ocenia znaczenie surowców mineralnychdla gospodarki i rozwoju kraju

– wykazuje związki między budową geolo-giczną Polski a występowaniem poszcze-gólnych surowców mineralnych

6, 7. Wpływ zlodowaceń narzeźbę powierzchni Polski

– opisuje przebieg zlodowaceń czwarto-rzędowych w Polsce na tle zlodowaceńEuropy

– wymienia formy powstałe w wyniku działalności lądolodów i lodowców górskich

– wskazuje na mapie zasięgi poszczegól-nych zlodowaceń plejstoceńskich

– przedstawia wpływ lodowców na rzeźbę gór

– opisuje cechy rzeźby staro- i młodogla-cjalnej

– lokalizuje na mapie obszary o krajobra-zie staro- i młodo glacjalnym

– wymienia oraz charakteryzuje formy po-wstałe w wyniku działalności erozyjnej iakumulacyjnej lodowców górskich i lądo-lodów

– wyjaśnia wpływ zlodowaceń na jezior-ność Polski

– wyjaśnia genezę pokryw lessowych w Polsce

– opisuje układ form rzeźby polodowco-wej w stosunku do czoła lądolodu

– porównuje cechy rzeźby staro- i młodo-glacjalnej

– wskazuje wpływ przebiegu pradolin na układ współczesnej sieci rzecznej

Temat



Uczeń:8. Ukształtowanie po-

wierzchni Polski– wymienia cechy ukształtowania po-

wierzchni Polski– wskazuje na mapie najwyżej i najniżej po-

łożone punkty w Polsce

– charakteryzuje procesy rzeźbotwórcze, które wpłynęły na zróżnicowanie ukształ-towania powierzchni kraju

– wskazuje na mapie pasy rzeźby i wyja-śnia, na czym polega jej pasowy układ

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ukształtowania powierzchni Polski

– omawia wpływ zlodowaceń czwartorzę-dowych na ukształtowanie powierzchni kraju

– wykazuje związki między budową geolo-giczną a ukształtowaniem powierzchni Polski

– ocenia wpływ działalności człowieka na zmiany rzeźby Polski

– rozpoznaje na fotografii typ krajobrazu i charakteryzuje cechy rzeźby występującew danym krajobrazie

– interpretuje krzywą hipsograficzną Polski

9. Czynniki kształtująceklimat Polski

– wyjaśnia pojęcia: czynniki meteorolo-giczne i czynniki niemeteorologiczne

– wymienia czynniki kształtujące klimat Polski

– wyjaśnia wpływ czynników kształtującychklimat Polski na jego poszczególne ele-menty

– podaje nazwy mas powietrza kształtują-cych klimat w Polsce oraz wskazuje ich obszary źródłowe

– omawia wpływ położenia Polski w Euro-pie na klimat naszego kraju

– charakteryzuje masy powietrza kształtu-jące klimat Polski

– na podstawie opisu stanu pogody roz-poznaje masy powietrza napływające nad Polskę

– wyjaśnia przyczyny częstych zmian sta-nów pogody w Polsce

10. Cechy klimatu Polski – wyjaśnia pojęcie: termiczna pora roku– wymienia i charakteryzuje klimatyczne

pory roku– podaje cechy klimatu występujące w wy-

branych regionach klimatycznych Polski

– charakteryzuje przestrzenne zróżnicowa-nie wybranych elementów klimatu Pol-ski

– wymienia cechy klimatu Polski świadczą-ce o jego przejściowości między klima-tem morskim i kontynentalnym strefy umiarkowanej

– porównuje cechy klimatu występujące w poszczególnych regionach klimatycznych Polski i wyjaśnia przyczyny

– omawia wpływ czynników kształtują-cych klimat Polski na rozkład temperaturyi opadów

– uzasadnia przejściowość jako dominującącechę klimatu Polski

– analizuje i interpretuje mapy klimatyczne– dokonuje analizy i interpretuje dane zapi-

sane w postaci tabel i wykresów

11. Zasoby wodne Polski – wymienia elementy zasobów wodnych Polski

– podaje składniki bilansu wodnego Polski

– określa przyczyny niskich zasobów wod-nych Polski

– ocenia zasoby wodne Polski na tle państwUnii Europejskiej

– wskazuje na mapie obszary zagrożone deficytem wody

– wykazuje zależności między bilansem wodnym a warunkami klimatycznymi i hydrologicznymi Polski

– przedstawia propozycje działań zmierza-jących do oszczędnego wykorzystania za-sobów wodnych naszego kraju

12. Sieć rzeczna Polski – wymienia główne cechy układów sieci rzecznej

– wskazuje na mapie obszary dorzeczy głównych rzek Polski

– opisuje dorzecza głównych rzek Polski– charakteryzuje ustroje polskich rzek– wyznacza działy wodne między Wisłą,

Odrą a rzekami pobrzeży– lokalizuje na mapie rzeki należące do zle-

wiska Morza Północnego i Czarnego

– porównuje gęstość sieci rzecznej po-szczególnych obszarów Polski

– wyjaśnia różnice między gęstością sieci rzecznej obszarów gór, wyżyn i nizin w Polsce

– podaje przyczyny powodzi w Polsce i ocenia ich skutki

– wyjaśnia asymetrię dorzeczy Wisły i Odry

– na podstawie mapy, schematów i rycin rozpoznaje układy sieci rzecznych

– wykazuje zależności między rodzajem zasi-lania a wahaniami stanów wody w rze-kach w ciągu roku

13. Rozmieszczenie jeziorw Polsce

– wyjaśnia pojęcia: jeziorność, typ gene-tyczny jezior

– wymienia typy genetyczne jezior

– omawia rozmieszczenie jezior w Polsce i podaje przyczyny

– wymienia i lokalizuje na mapie sztuczne zbiorniki wodne i kanały

– omawia funkcje sztucznych zbiorników wodnych

– wykazuje przyrodnicze i gospodarcze zna-czenie jezior

– wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżni-cowania jeziorności w Polsce

– na podstawie opisu lub rysunku pozio-micowego i batymetrycznego rozpozna-je typy genetyczne mis jeziornych

14. Morze Bałtyckie – lokalizuje na mapie Morze Bałtyckie– wymienia i wskazuje na mapie pań-

stwa nadbałtyckie– podaje cechy fizyczne i chemiczne wód

Bałtyku– wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bał-

tyku

– omawia kolejne etapy rozwoju Morza Bałtyckiego

– podaje przykłady działań międzynarodo-wych na rzecz ochrony wód Bałtyku

– wymienia i opisuje genezę poszczegól-nych rodzajów wybrzeży morskich

– na podstawie mapy, zdjęcia, rysunku lubopisu rozpoznaje rodzaje wybrzeży

– omawia gospodarcze znaczenie Morza Bałtyckiego

– wskazuje na mapie Morza Bałtyckiego: głębie, ławice oraz różne typy wybrzeży –szkierowe, fiordowe, klifowe, wyrównanei mierzejewo----zalewowe

– proponuje działania zmierzające do zmniejszenia poziomu zanieczyszczenia wód Bałtyku

– na podstawie schematów, animacji, ry-sunków, map opisuje fazy formowania sięMorza Bałtyckiego

– charakteryzuje cechy dna morskiego i li-nię brzegową Bałtyku

– formułuje i wyjaśnia zależności między położeniem Morza Bałtyckiego oraz jego typem a wielkością zasolenia wód po-wierzchniowych

– analizuje mapę izohalin i podaje wnioski

15, 16. Zróżnicowanie glebo-we w Polsce

– wymienia typy gleb strefowych, śród-strefowych i astrefowych w Polsce

– podaje przykłady obszarów gleb zdegra-dowanych

– wymienia sposoby zapobiegania degra-dacji gleb

– charakteryzuje rozmieszczenie gleb stre-fowych, śródstrefowych i astrefowych w kraju

– przedstawia zróżnicowanie żyzności gleb– omawia klasyfikację bonitacyjną gleb w

Polsce

– opisuje czynniki glebotwórcze decydująceo typie gleb w poszczególnych obszarach Polski

– ocenia przydatność rolniczą polskich gleb

– charakteryzuje przyrodnicze i antropoge-niczne przyczyny degradacji gleb

– przedstawia działania prowadzące do zwiększania przydatności gleb dla rolnic-twa

– na podstawie danych statystycznych ocenia wartość użytkową gleb w Polsce

– na podstawie opisu lub profilu glebowe-go rozpoznaje typy genetyczne gleb w Polsce

– wykazuje i uzasadnia związki między różnymi typami gleb a rodzajem upraw poszczególnych zbóż, roślin okopowych i pastewnych

– ocenia wpływ zróżnicowania glebowego Polski na strukturę użytkowania gruntów ornych

17. Naturalnezbiorowiska roślinne

– wymienia i scharakteryzuje naturalne zbiorowiska roślinne w Polsce

– wymienia piętra roślinne w górach– wyjaśnia pojęcia: endemit, relikt, grąd,

łęg, bór

– podaje przykłady gatunków charaktery-stycznych dla poszczególnych zbiorowisk

– wymienia i lokalizuje na mapie zasięgi największych kompleksów leśnych w Pol-sce

– na podstawie diagramów podaje skład ga-tunkowy lasów

– wyjaśnia przyczyny zmniejszania się po-wierzchni lasów w Polsce

– wymienia i wyjaśnia zależności między po-łożeniem geograficznym Polski a granicą występowania drzew iglastych i liściastych

– uzasadnia konieczność ochrony gatunko-wej roślin

18, 19. Ochrona środowiska przyrodniczego

– opisuje stan środowiska przyrodniczego wPolsce

– lokalizuje na mapie obszary zagrożenia ekologicznego w kraju

– wymienia i opisuje formy ochrony przy-rody w Polsce

– wymienia główne źródła zanieczyszcze-nia środowiska

– charakteryzuje rozmieszczenie obszarów chronionych w Polsce

– lokalizuje na mapie różne formy ochro-ny przyrody w Polsce

– przedstawia główne założenia i idee rozwoju zrównoważonego

– podaje i charakteryzuje formy współpra-cy międzynarodowej na rzecz środowiska

– charakteryzuje i ocenia skutki degrada-cji i dewastacji środowiska

– wymienia główne problemy ekologiczne Polski i wyjaśnia ich przyczyny

– proponuje działania mogące wpłynąć na poprawę stanu środowiska przyrodnicze-go w Polsce

– omawia konieczność działań na rzecz re-stytucji i zachowania naturalnych ele-mentów środowiska przyrodniczego w Polsce

– uzasadnia stwierdzenie, że ochrona przy-rody stanowi element zrównoważonegorozwoju przyrody, społeczeństw i gospo-darki

– ocenia znaczenie parków narodowych, rezerwatów przyrody i innych form ochrony przyrody dla zachowania natu-ralnych elementów środowiska Polski

Na ocenę celującą uczeń:- odtwarza na podstawie przekrojów geologicznych przeszłość geologiczną wybranych regionów Polski- ocenia wpływ eksploatacji surowców mineralnych na stan środowiska przyrodniczego- wyjaśnia przyczyny zróżnicowania grubości osadów plejstoceńskich na obszarze Polski- rozpoznaje stacje meteorologiczne na podstawie klimatogramów i danych statystycznych- wyjaśnia gospodarcze skutki zróżnicowania okresu wegetacyjnego w Polsce- proponuje działania zapobiegające skutkom powodzi lub zmniejszające skutki powodzi- analizuje mapy rozkładu średniej rocznej temperatury wód powierzchniowych Bałtyku i podaje wnioski- uzasadnia konieczność współpracy państw w celu ochrony i poprawy jakości środowiska przyrodniczego

II. Procesy demograficzne i osadnicze w Polsce20. Rozwój

demograficzny Polski– omawia zmiany liczby ludności po II

wojnie światowej– podaje aktualną liczbę ludności Polski

– wymienia okresy występowania wyżówi niżów demograficznych w Polsce

– na podstawie wykresów, tabel i map charakteryzuje zmiany liczby ludności w Polsce od zakończenia II wojny świato-wej

– korzystając z rocznika statystycznego i internetu, porównuje liczbę ludności Pol-ski z innymi państwami europejskimi

– odczytuje z powyższych źródeł miejsce Polski w Europie i na świecie pod wzglę-dem liczby ludności i przyrostu natural-nego

– formułuje prawidłowości dotyczące kształtowania się przyrostu naturalnego Polski w okresie powojennym

– wyjaśnia różnice w przyroście naturalnym między wsią a miastem

21. Struktura demograficznaludności Polski

– podaje główne cechy struktury wieku i płci ludności Polski

– wymienia przyczyny i skutki starzenia się społeczeństwa polskiego

– na podstawie analizy piramidy wieku i płci ludności Polski wyjaśnia przyczyny zmiany jej kształtu

– porównuje strukturę wieku i płci ludno-ści Polski ze strukturą innych państw eu-ropejskich i pozaeuropejskich

– na podstawie piramidy płci i wieku z róż-nych lat formułuje wnioski o zmianach cech demograficznych i określa etap cy-klu demograficznego

– prognozuje zmiany struktury wiekowej ludności Polski do 2030 r.

22. Struktura zatrud-nieniai wykształcenie ludnościPolski

– podaje zmiany w wykształceniu ludno-ści w ciągu ostatnich dziesięcioleci

– opisuje strukturę zawodową ludności Polski i zachodzące w niej zmiany

– wymienia problemy wynikające z bezro-bocia i podaje przykłady ich rozwiązania

– potrafi wskazać na mapie województwa o wysokim zatrudnieniu w poszczegól-nych sektorach

– ocenia zmiany w wykształceniu ludno-ści i wyjaśnia wpływ wykształcenia na rozwój gospodarczy kraju

– wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze zatrudnienia ludności Polski

– omawia przyczyny regionalnego zróżnico-wania bezrobocia w Polsce

– wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżni-cowania struktury zawodowej ludności Polski

– korzystając z danych statystycznych i in-ternetu, analizuje zmiany stopy bezrobo-cia od 1989 r. i podaje wnioski

23. Rozmieszczenieludności w Polsce

– podaje średnią gęstość zaludnienia– wskazuje na mapie obszary o najmniej-

szej i największej gęstości zaludnienia

– opisuje przyczyny nierównomiernego roz-mieszczenia ludności w Polsce

– dokonuje analizy mapy gęstości zaludnie-nia i wyjaśnia przyczyny i skutki zaobser-wowanych dysproporcji

– wymienia oraz charakteryzuje związki między gęstością zaludnienia a warunkamiprzyrodniczymi i zagospodarowaniem kraju

24. Migracje we-wnętrzne i zewnętrzne

– wymienia przyczyny migracji wewnętrz-nych i podaje ich główne kierunki

– podaje główne przyczyny, kierunki i wiel-kość współczesnych migracji zewnętrz-nych

– na wybranych przykładach wyjaśnia przy-czyny wewnętrznych migracji ludności

– omawia społeczne i gospodarcze skutki migracji Polaków

– ocenia wpływ migracji wewnętrznych nagęstość zaludnienia w różnych częściach Polski

– wyjaśnia wpływ salda migracji ze-wnętrznych na liczbę ludności Polski

– dokonuje analizy okresowych zmian salda migracji wewnętrznych i podaje wnioski

– ocenia pozytywne i negatywne skutki współczesnej migracji Polaków do innych krajów

25. Sieć osadnicza w Polsce

– opisuje rozwój sieci osadniczej w Polsce– wymienia główne cechy systemu osadni-

czego w Polsce– podaje przykłady miast pełniących okre-

ślone funkcje

– charakteryzuje układy urbanistyczne, typy fizjonomiczne miast w Polsce

– opisuje układy przestrzenne i funkcje wsiw Polsce

– charakteryzuje największe zespoły miej-skie w Polsce

– podaje przykłady zmienności funkcji miej-skich w czasie

– omawia czynniki wpływające na zróżnico-wanie cech osadnictwa w poszczegól-nych regionach Polski

– analizuje diagramy przedstawiające strukturę wielkościową wsi w Polsce

– wykazuje związki między czynnikami miastotwórczymi a rozmieszczeniem miast

– omawia związki między okresem po-wstania miasta a pełnioną przez nie funkcją

– wyjaśnia genezę miast w Polsce i zróżnico-wanie układów urbanistycznych

– podaje i lokalizuje na mapie przykłady miast średniowiecznych, renesansowych, barokowych, przemysłowych

– na podstawie diagramów, wykresów, danych statystycznych opisuje współcze-sną miejską sieć osadniczą, wskazuje przy-kłady aglomeracji i porównuje ich cechy

– przedstawia zmiany zachodzące w prze-strzeni miast, wsi i stref podmiejskich związane z rozwojem społeczno-gospo-darczym kraju

26. Procesyurbanizacyjne

– podaje główne cechy urbanizacji Polski– wymienia zmiany zachodzące współcze-

śnie w procesach urbanizacji kraju

– wskazuje na mapie obszary o najwyższymi najniższym poziomie urbanizacji

– charakteryzuje zmiany zachodzące współcześnie w procesach urbanizacji kraju

– przyporządkowuje zachodzące w Polsce procesy urbanizacyjne do odpowiednie-go etapu urbanizacji

– na podstawie danych statystycznych analizuje zmiany wielkości wskaźnika urbanizacji w Polsce po II wojnie świa-towej

– analizuje regionalne zróżnicowanie pozio-mu urbanizacji w Polsce i wyjaśnia przy-czyny dysproporcji

– na podstawie danych statystycznych wy-jaśnia zmiany wielkości wskaźnika urba-nizacji w Polsce po II wojnie światowej

– wskazuje przykłady wpływu zmian w go-spodarce na tempo procesów urbaniza-cyjnych

Na ocenę celującą uczeń:- prognozuje tendencje zmian procesów demograficznych w Polsce wraz ze wzrostem społeczno-gospodarczym- wskazuje zależności między spadkiem przyrostu naturalnego a starzeniem się społeczeństwa- ocenia poziom wykształcenia ludności kraju na tle innych państw Unii Europejskiej

III. Gospodarka Polski

27. Warunki rozwoju rol-nictwa

– wyjaśnia pojęcie struktura agrarna– opisuje strukturę użytkowania ziem

w Polsce

– charakteryzuje przyrodnicze i pozaprzy-rodnicze warunki rozwoju rolnictwa Pol-ski

– wyjaśnia wpływ struktury agrarnej na rozwój rolnictwa

– wskazuje na mapie obszary o najko-rzystniejszych i najmniej korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa

– analizuje środowisko przyrodnicze pod kątem jego przydatności dla rozwoju rol-nictwa

– formułuje zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a zmianami w strukturze agrarnej i poziomie za-trudnienia ludności w I sektorze gospo-darki

– wyjaśnia dysproporcje w rozmieszczeniu głównych obszarów o najlepszych i naj-słabszych warunkach dla rozwoju w Pol-sce

– korzystając z map, ocenia przydatność środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej dla rozwoju rolnic-twa

28., 29. Rozmieszczenie produkcji roślinnej i zwierzęcej

– wymienia główne rośliny uprawne i zwierzęta hodowlane w Polsce

- – wymienia czynniki przyrodnicze i poza-przyrodnicze, które wpływają na prze-strzenne zróżnicowanie upraw pszenicy, żyta, buraków cukrowych, ziemniaków, rzepaku oraz hodowli bydła, trzody chlewnej i owiec w Polsce

– wymienia i wskazuje na mapie główne obszary upraw zbóż, roślin przemysło-wych, ziemniaków, warzyw i owoców

- wymienia i wskazuje na mapie najważ-niejsze obszary hodowli bydła i trzody chlewnej

– wyjaśnia wpływ czynników przyrodni-czych i pozaprzyrodniczych na przestrzen-ne zróżnicowanie upraw pszenicy, żyta, buraków cukrowych, ziemniaków, rzepa-ku oraz hodowli bydła, trzody chlewnej i owiec w Polsce

– porównuje wielkość plonów i zbiorów najważniejszych upraw oraz wielkość produkcji zwierzęcej w Polsce z innymi krajami europejskimi

– analizuje dane przedstawiające produkcję zwierzęcą w Polsce na tle państw Unii Europejskiej

Temat



Uczeń:30. Rolnictwo Polski

w Unii Europejskiej– podaje podobieństwa i różnice między

rolnictwem w Polsce i w krajach UE– wymienia zasady polityki rolnej w UE

– opisuje wpływ zasad polityki rolnej w UE na zmiany w polskim rolnictwie

– charakteryzuje zasady i cele Wspólnej Po-lityki Rolnej w krajach Unii Europejskiej

– na podstawie danych statystycznych po-równuje cechy społeczno-ekonomiczne rolnictwa Polski na tle wybranych państw UE

– proponuje zmiany w polskim rolnictwie, prowadzące do wzrostu jego efektywno-ści, konkurencyjności I intensywno-ści

31. Baza surowcowa dla przemysłu

– wymienia surowce energetyczne, meta-liczne, chemiczne i skalne występujące w Polsce

– lokalizuje na mapie obszary wydobycia surowców mineralnych w Polsce

– prezentuje przestrzenne rozmieszczenie surowców dla przemysłu przetwórczego i paliwowo-energetycznego

– podaje zmiany wielkości eksploatacji podstawowych surowców

– podaje przykłady zmian w środowisku na-turalnym, wywołanych eksploatacją su-rowców mineralnych

– na podstawie dostępnych źródeł informa-cji geograficznej wyjaśnia zmiany w wy-dobyciu niektórych surowców mineral-nych w Polsce od lat 60. XX w.

– wymienia i charakteryzuje stosowane w Polsce sposoby eksploatacji surowców

– ocenia wpływ eksploatacji surowców mi-neralnych różnymi metodami (głębino-wą, odkrywkową, otworową) na stan śro-dowiska przyrodniczego Polski

32. Produkcja energii – opisuje bilans energetyczny Polski– opisuje wielkość i strukturę produkcji

energii elektrycznej w Polsce I wybra-nych krajach świata

– lokalizuje na mapie Polski elektrownie cieplne, wodne i wiatrowe

– charakteryzuje strukturę produkcji ener-gii elektrycznej w Polsce I wybranych kra-jach świata

– wymienia czynniki wpływające na zmniejszenie zużycia energii elektrycznej w Polsce

– na podstawie dostępnych źródeł informa-cji ocenia strukturę produkcji energii elek-trycznej Polski

– na podstawie dostępnych źródeł informa-cji porównuje wielkość I strukturę pro-dukcji energii elektrycznej Polski z innymi krajami europejskimi

– charakteryzuje czynniki decydujące o spadku zużycia energii elektrycznej w Polsce

– korzystając z mapy i danych statystycz-nych, wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie produkcji energii elek-trycznej na 1 mieszkańca w Polsce

– uzasadnia potrzebę dywersyfikacji źródeł energii, wyjaśnia konieczność poszukiwa-nia nowych źródeł energii w kontekście bezpieczeństwa energetycznego krajuocenia wpływ wykorzystania paliw kopal-nych na środowisko przyrodnicze Polski

– ocenia zasoby złóż surowców energetycz-nych Polski

Temat



Uczeń:33. Zmiany w strukturze

produkcji przemysło-wej

– charakteryzuje główne czynniki lokalizacjiw rejonach koncentracji przemysłu

– podaje przykłady zmian w strukturze produkcji i lokalizacji zakładów przemy-słowych

– opisuje zmiany zachodzące w polskim przemyśle po 1990 r.

– podaje przyczyny zmian w strukturze produkcji i lokalizacji zakładów przemy-słowych

– wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia przemysłu w Polsce

– porównuje stan polskiego przemysłu z przemysłem wybranych krajów europej-skich

– porównuje obecną strukturę gałęziową produkcji globalnej w przemyśle ze struk-turą sprzed lat 90. XX w.

– ocenia przemiany okresu transformacji polskiej gospodarki

– prezentuje zmiany w gospodarce I śro-dowisku wynikające z restrukturyzacji i modernizacji przemysłu po 1990 r.

34. Nowoczesne gałęzie przemysłu

– wymienia gałęzie przemysłu rozwijające się najszybciej

– podaje główne cechy rozmieszczenia przemysłu wysokich technologii

– przedstawia przykłady świadczące o no-woczesności polskiego przemysłu

– podaje przykłady nowoczesnych zakła-dów przemysłowych

– przedstawia wpływ nowoczesnych gałęziprzemysłu na inne działy gospodarki kraju

– opisuje wpływ przemysłu zaawansowa-nej technologii na jakość życia

– ocenia poziom rozwoju nowoczesnych ga-łęzi przemysłu w Polsce

– wskazuje możliwość powstania techno-polii (wskazuje na mapie przykłady par-ków technologicznych I przemysłowych)

– wyjaśnia lokalizację wybranych zakładów przemysłu wysokich technologii w Polsce

35. Rozwój sektora usług wPolsce

36., 37. Badaniaterenowe

– wymienia rodzaje usług rozwijających się w Polsce

– podaje przyczyny szybkiego rozwoju usług w Polsce po 1990 r.

– opisuje znaczenie usług dla ludności i gospodarki Polski i innych krajów UE

– formułuje zależność poziomu zatrudnie-nia w usługach od stopnia rozwoju go-spodarczego

– porównuje cechy usług w kraju przed 1990 r. i w czasach współczesnych

– wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia usług w Polsce

– na podstawie map i danych statystycz-nych opisuje zróżnicowanie sektora usług w Polsce na tle państw Unii Euro-pejskiej

– na podstawie własnych obserwacji cha-rakteryzuje rodzaje usług rozwijających się w miejscu jego zamieszkania

– wyjaśnia i ocenia poziom zróżnicowania usług w miejscu zamieszkania (prowadzi badania terenowe)

– uzasadnia stwierdzenie, że wzrost znacze-nia usług zaspokajających potrzeby wyż-szego rzędu uzależniony jest od tempa rozwoju społeczno-gospodarczego pań-stwa

38. Zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie usług

– wskazuje na mapie regiony o różnym poziomie zaspokojenia potrzeb ludności w zakresie podstawowych usług w Pol-sce

– opisuje stopień zaspokojenia potrzeb ludności w zakresie podstawowych usług na różnych obszarach Polski

– wyjaśnia zróżnicowanie stopnia zaspoko-jenia potrzeb ludności na różnorodne usługi w poszczególnych regionach kraju

– ocenia stopień rozwoju podstawowych usług w różnych regionach kraju, wyja-śnia szybszy rozwój usług w Polsce Za-chodniej I województwie mazowieckim

Temat



Uczeń:39., 40. Komunikacja

w Polsce– wymienia podstawowe rodzaje komuni-

kacji– wyjaśnia pojęcia: sieć transportowa, wę-

zeł transportowy

– podaje czynniki wpływające na rozwój środków transportu w Polsce

– opisuje rodzaje łączności– wymienia i wskazuje na mapie główne

szlaki i węzły transportowe

– wyjaśnia różnice w przestrzennym za-gospodarowaniu transportowym Polski

– charakteryzuje czynniki wpływające na współczesne zróżnicowanie infrastruktu-ry transportowej

– analizuje przyczyny wzrostu znaczenia transportu lotniczego

– wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia dróg kołowych w sieci transportowej kraju i spadku długości linii kolejowych

– charakteryzuje zmianę gęstości sieci transportu kolejowego w Polsce

– analizuje wzrost znaczenia łączności we współczesnych powiązaniach komunika-cyjnych

– porównuje dostępność sieci internetowejw Polsce i innych krajach Unii Europej-skiej

– porównuje gęstość sieci transportowej Polski z innymi krajami Unii Europejskiej(korzysta z map, danych statystycz-nych, internetu)

– ocenia stan sieci transportowej Polski– ocenia wpływ środków transportu na

środowisko Polski– ocenia wpływ zmian społeczno-gospo-

darczych na tempo rozwoju nowocze-snych środków łączności

41. Zagospodarowanieturystyczne Polski

– podaje przykłady walorów turystycz-nych

– charakteryzuje infrastrukturę turystyczną różnych regionów Polski

– przedstawia wpływ turystyki na rozwójgospodarczy regionu i kraju

– proponuje przykłady regionów do roz-woju różnych rodzajów turystyki, uzasad-nia swój wybór

– ocenia walory Polski z punktu widzenia rozwoju różnych rodzajów turystyki

– ocenia zagospodarowanie turystyczne różnych obszarów kraju (w tym regionu, w którym mieszka)

42. Inwestycje za-graniczne w polskiej go-spodarce

– wymienia gałęzie przemysłu, w które in-westuje kapitał zagraniczny

– charakteryzuje wpływ inwestycji zagra-nicznych na rozwój społeczno-gospodar-czy Polski

– charakteryzuje wpływ bezpośrednich i portfelowych (kapitałowych) inwestycji zagranicznych na zrównoważony rozwój (m.in. transfer innowacji i poprawa kon-kurencyjności gospodarczej)

– korzystając z informacji zaczerpniętych z internetu i innych źródeł, wskazuje na mapie regiony atrakcyjne dla inwesto-rów zagranicznych

– korzystając z internetowych źródeł infor-macji, ocenia szanse rozwoju regionów Polski Wschodniej

– wymienia i ocenia pozytywne i negatyw-ne skutki zagranicznych inwestycji w Pol-sce

Temat



Uczeń:43. Struktura handluzagranicznego

– wyjaśnia pojęcia: bilans handlowy, bilans płatniczy, saldo bilansu handlowego i płatniczego

– wymienia główne towary importowane i eksportowane, wskazuje najważniej-szych partnerów Polski w handlu zagra-nicznym

– opisuje zmiany geograficznych kierunków handlu zagranicznego Polski od lat 90. XX w.

– podaje udział Polski w światowym obrocie towarowym

– analizuje zmianę struktury towarowej importu i eksportu od końca lat 90. XX w.

– wyjaśnia przyczyny ujemnego bilansu handlu zagranicznego Polski

– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania struk-tury towarowej handlu z poszczególnymi krajami

– ocenia pozycję Polski w światowej wymianie towarów

Na ocenę celującą uczeń:- proponuje działania, które mogą wpłynąć na zwiększenie produkcji roślinnej i zwierzęcej w Polsce- ocenia stopień wykorzystania alternatywnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej I cieplnej- proponuje rodzaje usług, które można wprowadzić na obszarze zamieszkania i uzasadnia swój wybór- ocenia znaczenie ujemnego bilansu handlu zagranicznego dla rozwoju gospodarczego kraju

IV. Zróżnicowanie regionalne Polski44. Dominanty

w środowisku przyrod-niczym krain geograficz-nych Polski

– wskazuje na mapie regiony geograficzne w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni

– charakteryzuje elementy środowiska świadczące o indywidualności poszcze-gólnych krain geograficznych

– charakteryzuje elementy środowiska świadczące o indywidualności poszcze-gólnych krain geograficznych

– opisuje dominujące cechy wybranych krain geograficznych (w pasie pobrzeży, pojezierzy, nizin, wyżyn i gór), charaktery-zuje czynniki decydujące o ich powstaniu

– korzystając z różnych źródeł informacji, wyjaśnia związki pomiędzy warunkami przyrodniczymi a gospodarką poszczegól-nych regionów Polski

46. Pobrzeże Bałtyku – wskazuje na mapie położenie pasa po-brzeży

– wymienia cechy środowiska naturalnego decydujące o odrębności krainy

– opisuje walory turystyczne regionu– podaje przykłady zabytków kultury mate-

rialnej

– wyjaśnia wpływ morza na modelowa-nie typów wybrzeży i cech klimatu

– wyjaśnia związek między gospodarką ob-szaru a jego nadmorskim położeniem

– ocenia walory przyrodnicze i zabytki z punktu widzenia rozwoju turystyki wypo-czynkowej i krajoznawczej

47. Pojezierze Mazurskie – wskazuje na mapie położenie Pojezierza Mazurskiego

– opisuje cechy krajobrazu młodoglacjalne-go

– wymienia walory turystyczne Pojezierza Mazurskiego

– wyjaśnia problemy ochrony środowiska na terenie Pojezierza Mazurskiego

– analizuje zależność gospodarki od środo-wiska

– ocenia środowisko przyrodnicze Pojezie-rza Mazurskiego z punktu widzenia rozwo-ju turystyki

48. Nizina Mazowiecka – wymienia główne cechy środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem Kotliny Warszawskiej

– wskazuje na mapie położenie Niziny Mazowieckiej

– podaje przykłady dominacji gospodarczej i społecznej Warszawy nad pozostałą czę-ścią krainy

– korzystając z map, charakteryzuje środo-wisko przyrodnicze krainy

– omawia wpływ ukształtowania po-wierzchni na sieć rzeczną

– wykazuje różnice w poziomie zagospoda-rowania aglomeracji warszawskiej i pozo-stałych obszarów regionu

49. Wyżyna Lubelska – wskazuje na mapie położenie Wyżyny Lu-belskiej

– opisuje główne cechy środowiska przy-rodniczego Wyżyny Lubelskiej

– wymienia przyrodnicze i antropogenicznewalory turystyczne regionu

– wyjaśnia wpływ zlodowaceń na powsta-nie pokryw lessowych

– uzasadnia twierdzenie, że Wyżyna Lu-belska jest najbardziej rozwiniętym rolni-czo regionem Polski

– ocenia wpływ środowiska przyrodniczego Wyżyny Lubelskiej na gospodarkę regio-nu

50. Wyżyna Śląska – wymienia gałęzie przemysłu rozwinięte na Górnym Śląsku

– podaje przykłady degradacji środowiska

– opisuje przekształcenia środowiska w wy-niku działalności gospodarczej

– charakteryzuje problemy górnictwa i przemysłu ciężkiego wynikające ze zmian w gospodarce po 1990 r.

– wyjaśnia przyczyny koncentracji przemy-słu i dużej gęstości zaludnienia

– ocenia stan środowiska przyrodniczego na podstawie danych statystycznych

51. Karpaty – wskazuje na mapie Karpaty oraz krainy geograficzne wchodzące w skład łańcu-cha karpackiego: Beskidy, Pieniny, Podha-le i Tatry

– podaje główne cechy budowy geologicz-nej Karpat

– opisuje cechy rzeźby wysokogórskiej i przedstawia jej genezę

– porównuje rzeźbę Tatr Zachodnich i Tatr Wysokich

– wyjaśnia wpływ wysokości bezwzględnejna zróżnicowanie klimatu i roślinności

– omawia wpływ budowy geologicznej na zróżnicowanie rzeźby Tatr, Pienin i Be-skidów

– ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze Tatr

Na ocenę celującą uczeń:– ocenia walory turystyczne i zabytki regionu pod kątem rozwoju turystyki wypoczynkowej, krajoznawczej i uzdrowiskowej– uzasadnia dominującą rolę Warszawy w gospodarce Niziny Mazowieckiej– omawia wpływ budowy geologicznej na rozwój gospodarki

Documents

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z ZAKRESU NAUK ... · B. Długoterminowe – każda podlega kontroli i ocenie wg skali obowiązującej dla odpowiedzi ustnych. ... wypowiedź pisemna