PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA PRZYRODA

SZKOŁA PODSTAWOWA NR 5 w Wieluniu

Nauczyciele przyrody: Bożena Żurek i Jolanta Olesińska

Najważniejszym założeniem Przedmiotowego Systemu Oceniania jest indywidualne podejście do każdego ucznia w procesie kształcenia.

Przedmiotowy System Oceniania z przyrody dla klas IV-VI Celem nauczania przyrody w szkole podstawowej jest zainteresowanie światem, jego różnorodnością, wskazywanie zależności istniejących w środowisku przyrodniczym, kształtowanie umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych, ukazywanie współzależności człowieka i środowiska. Realizacji tych celów służy ocena wiadomości i umiejętności ucznia. Ma ona za zadanie dostarczyć informacji o stopniu opanowania wiedzy i umiejętności uczniowi, jego rodzicom oraz nauczycielowi, ma wykrywać braki w wiedzy i umiejętnościach oraz pokazywać sposoby ich likwidacji. Ma również motywować ucznia do systematycznej pracy. Przedmiotem oceny są: wiadomości, umiejętności przedmiotowe i ponadprzedmiotowe, postawy i wartości kształtowane w procesie dydaktycznym. Podstawa prawna do opracowania PSO 1.Rozporządzenie MEN z dn.30.04.2007r. 2.WSO szkoły 3.Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla przedmiotu przyroda 1. PRZEDMIOTOWY PROGRAM OCENIANIA Przedmiotem oceny są: Poziom I - Wiadomości Zapamiętanie - faktów, zjawisk, pojęć, określeń, rozróżnianie różnych źródeł informacji Rozumienie - istoty faktów, zjawisk, zależności zachodzących w przyrodzie, pojęć, schematów i wykresów Poziom II - Umiejętności Sytuacje typowe - poszukiwanie i gromadzenie informacji korzystanie z podręcznika, literatury, mediów posługiwanie się znanymi pojęciami podczas wypowiedzi formułowania opinii o zjawiskach przyrody

posługiwanie się przyrządami, mapami, planami, atlasami Sytuacje problemowe, samodzielne uogólnianie, porównywanie i wyciąganie wniosków dostrzeganie związków, zależności, prawidłowości wykorzystanie posiadanej wiedzy w życiu codziennym identyfikowanie roślin, zwierząt, form terenu, zjawisk, procesów rozpoznawanie właściwych i niewłaściwych postaw wobec środowiska przyrodniczego Poziom III - Aktywność / postawa / przygotowanie do zajęć udział w wykonywanych zadaniach własna inicjatywa w zdobywaniu wiedzy i umiejętności chęć i umiejętność współpracy w grupie funkcjonowanie w grupie jako członek i lider tolerancja wobec innych Wymagania na poszczególne stopnie szkolne w klasyfikacji semestralnej i rocznej:

OCENA CELUJĄCA

- wiedza i umiejętności ucznia znacznie przekraczają program nauczania

- biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami

- samodzielność myślowa

- propozycje własnych ( często nietypowych ) rozwiązań problemów

OCENA BARDZO DOBRA

- opanowanie materiału nauczania w pełnym zakresie

- umiejętność wykorzystania swoich wiadomości i umiejętności do rozwiązywania nowych problemów

OCENA DOBRA

- opanowanie wiedzy i umiejętności w zakresie umożliwiającym samodzielne myślenie przyczynowo –skutkowe

- dobre wykorzystanie swoich wiadomości do rozwiązywania nowych problemów

OCENA DOSTATECZNA

- opanowanie wiedzy w ograniczonym stopniu, a braki wiedzy pozwalają jeszcze na dalszą edukację

- rozwiązywanie typowych zadań o niskim stopniu trudności

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

- opanowanie wiedzy w bardzo ograniczonym zakresie

- rozwiązywanie prostych, typowych zadań o niskim stopniu trudności z pomocą nauczyciela

OCENA NIEDOSTATECZNA

- nieopanowanie na minimalnym poziomie wymagań programowych

- nieumiejętność rozwiązywania elementarnych problemów ( nawet przy pomocy nauczyciela)

Kontroli i ocenie podlegają prace pisemne, wypowiedzi ustne i prace praktyczne. 1. Pisemne: - odpowiedź na pytania - rozwiązywanie wskazanych zadań, wykonywanie ćwiczeń - testy, sprawdziany - kartkówki 2. Ustne: - kilkuzdaniowa wypowiedź - udział w dyskusji - prezentacja pracy własnej lub grupy 3. Praktyczne: - wytwory pracy np. album, słownik, praca plastyczna, projekcja multimedialna - gromadzenie i segregacja materiałów - posługiwanie się mapą, atlasem, słownikiem, - współpraca w grupie - samokształcenie Ocenie podlegają: - sprawdziany wiadomości - odpowiedzi ustne - kartkówki (obejmują materiał z 3 ostatnich lekcji, mogą być nie zapowiadane)

- aktywność na lekcji (3 plusy – ocena bardzo dobra) - zeszyt ćwiczeń - dodatkowe prace np. referaty, wywiady, zielniki, projekcje, itp. - prace domowe ( 3 minusy ocena niedostateczna)

Sprawdziany, testy są obowiązkowe i zapowiedziane co najmniej tydzień wcześniej. Omówiony jest ich zakres. Oceniane są na podstawie punktów, które przeliczane są na oceny:

0 – 34% niedostateczny 35 – 50% dopuszczający 51 – 69% dostateczny 70 – 85% dobry 85 – 100% bardzo dobry Powyżej 90% maksymalnej liczby punktów oraz rozwiązanie zadania dodatkowego wykraczającego poza program nauczania – celujący

Uczeń może poprawić sprawdzian lub test, jeżeli uzyskał oceny: niedostateczną w

ciągu dwóch tygodni od oddania pracy i tylko raz.

Kartkówki obejmują materiał z trzech ostatnich lekcji, nie są zapowiedziane i nie podlegają poprawie.

Każdy uczeń ma prawo do oceny za wykonane prace nadobowiązkowe.

Dopuszcza się dwukrotne nie odrobienie zadania domowego w semestrze, za

każde następne stawiana jest ocena ndst.

Prace domowe, prowadzenie zeszytów przedmiotowych, którymi są zeszyty ćwiczeń mają wpływ na ocenę końcową.

Aktywność ucznia na lekcji może być oceniana w sposób punktowy (3 plusy -

ocena bardzo dobra) / pod koniec semestru następuje podsumowanie i przeliczenie punktów na ocenę /.

Uczeń nie ma możliwości poprawiania ocen przed klasyfikacją. Uczeń ma prawo być nie przygotowany do lekcji bez podania przyczyny dwa razy

w semestrze , o ile zgłosi ten fakt przed lekcją , to nie ponosi żadnych konsekwencji (oprócz znaku- np. ) . Nie dotyczy to jednak lekcji , na których nauczyciel zaplanował pracę klasową , sprawdzian lub kartkówkę.

W przypadku wystąpienia poważnych przyczyn losowych , które przeszkodziły w

przygotowaniu się ucznia do lekcji , również nie ponosi żadnych konsekwencji ,jeżeli są one potwierdzone pisemnie lub ustnie przez rodzica (opiekuna ) przed lekcją.

Nie ocenia się ucznia znajdującego się w trudnej sytuacji losowej i do trzech dni

po dłuższej nieobecności w szkole.

Za odmowę pracy na lekcji (nie wykonywanie poleceń nauczyciela ) uczeń może otrzymać ocenę niedostateczną.

Za udział w konkursach uczeń może otrzymać ocenę cząstkową 6.

Notoryczne nie przynoszenie przez ucznia zeszytu ćwiczeń i innych pomocy na lekcje przyrody może spowodować obniżenie oceny z tego przedmiotu.

Prace pisemne (prace klasowe , sprawdziany )oceniane są według skali punktowej określonej przez nauczyciela i przeliczane są na skalę procentową odpowiadającą skali ocen. Zasady udostępniania do wglądu prac pisemnych

po sprawdzeniu i ocenieniu prace pisemne udostępniane są uczniom na lekcji. Omówione i wyjaśnione są wszelkie wątpliwości. Prace zostają w szkole.

prace pisemne mogą być udostępnione rodzicom do wglądu w czasie konsultacji lub w

innym indywidualnie uzgodnionym terminie.

OBSZARY AKTYWNOŚCI Na lekcjach przyrody oceniane będą następujące obszary aktywności uczniów:

Kształtowanie pojęć przyrodniczych – sprawdzanie stopnia zrozumienia pojęć przyrodniczych.

Kształtowanie języka przyrodniczego – ocenianie języka przyrodniczego na

odpowiednim etapie ścisłości.

Rozwiązywanie problemów.

Praca projektowa – abstrakcyjność myślenia, sposób ujęcia zagadnienia.

Stosowanie wiedzy przedmiotowej w sytuacjach praktycznych.

Aktywność na lekcji.

Praca w grupach.

Wkład pracy ucznia.

Kryteria oceny pracy w grupie zaangażowanie w pracę grupy realizacja wyznaczonego zadania pełnione funkcje i role rozumienie osobistej sytuacji w grupie umiejętności pracy w grupie

Wymagania na poszczególne oceny: niedostateczna dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra Przeszkadza członkom grupy w pracy Nie wykonuje wyznaczonej pracy w określonym czasie Zajmuje się innymi sprawami Nawet przy pomocy kolegów i nauczyciela nie wykonuje zadania Nie wywiązuje się (lub rzadko) z powierzonych zadań i funkcji Nie uświadamia sobie własnych trudności we współdziałaniu Nie docenia pracy innych, negatywnie dominuje w grupie

Na czas wykonuje tylko część zadanej pracy Czasami przeszkadza innym Realizuje przy pomocy kolegów lub nauczyciela tylko część zadań Czasami nie wywiązuje się z pełnionych w grupie funkcji Nie przyjmuje do wiadomości informacji zwrotnych nauczyciela i kolegów na temat jego pracy w zespole Rzadko chwali wkład pracy innych Nie szanuje zdania innych

Pracuje przy wykonaniu większości zadań ale zdarza mu się nie akceptować przynależności do danej grupy Realizuje większość zadań sam Zgodnie z predyspozycjami potrafi wykonać niektóre funkcje w grupie Akceptuje opinie nauczyciela i kolegów na temat swojej pracy w grupie Potrafi pochwalić kolegów za pracę ale zdarza mu się również i ich krytyka

Jest zdyscyplinowany Wnosi pozytywny wkład w pracę grupy Wykonuje zadanie w wyznaczonym czasie Konsekwentnie wykonuje swoją pracę Wykonuje zgodnie z predyspozycjami przydzielone funkcje ale próbuje podejmować inne Dostrzega swoje wady pracy w grupie i stara się je likwidować Tolerancyjny Docenia pracę innych

Zaangażowany w pracę w grupie Wykazuje inicjatywę Angażuje wszystkich do pracy Pomaga kolegom mającym trudności Samodzielnie podejmuje się realizacji zadania Przyjmuje na siebie wiele zadań Zdyscyplinowany Potrafi pokierować członkami zespołu Pełni wiele funkcji Potrafi wskazać swoje mocne i słabe punkty pracy w grupie Potrafi ocenić pracę innych, stwarza pozytywną atmosferę podczas pracy, szanuje innych

NAUCZYCIEL - RODZICE Podczas wywiadówek, indywidualnych konsultacji, rozmów interwencyjnych nauczyciel przekazuje rodzicom / opiekunom /: Informacje o aktualnym stanie rozwoju i postępów w nauce.

Dostarcza rodzicom informacji o uzdolnieniach i trudnościach ucznia.

Przekazuje wskazówki do pracy z uczniem.

Rodzice w ciągu jednego semestru szkolnego mają do wglądu sprawdziany.

Ocenianie klasyfikacyjne: • przy wystawieniu oceny śródrocznej i rocznej nauczyciel uwzględnia zasady ujęte w wewnątrzszkolnym systemie oceniania, • na miesiąc przed wystawieniem oceny klasyfikacyjnej nauczyciel powiadamia pisemnie ucznia i jego rodziców o zagrażającej mu ocenie niedostatecznej z przedmiotu, • na tydzień przed posiedzeniem rady klasyfikacyjnej uczeń informowany jest o wyliczonym stopniu z przedmiotu,

Warunki i sposób przeprowadzenia egzaminów poprawkowych

reguluje szczegółowo WSO S.P.nr5 w Wieluniu z dnia 26 stycznia 2010r.

Uczniowie, którzy posiadają orzeczenia Poradni Pedagogiczno Psychologicznej oceniani są według kryteriów dostosowanych do ich możliwości. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który

spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą, posiada średnią powyżej 5,61

- bierze udział w pracy kół zainteresowań o tematyce przyrodniczej, programach - odnosi sukcesy w konkursach przedmiotowych (szkolnych, gminnych, wojewódzkich) - wykonuje ustalone z nauczycielem prace dodatkowe(gazetki, albumy, prezentacje

multimedialne, referaty, doświadczenia itp.)

Wszystkie sprawy sporne, nie ujęte w PSO, rozstrzygane będą zgodnie z WSO oraz rozporządzeniami MEN.

Normy wymagań na oceny szkolne

Klasa czwarta

Poziom konieczny

Na ocenę dopuszczającą uczeń powinien:

wybrać własny sposób uczenia się rozróżniać elementy przyrody żywej i martwej oraz wyjaśnić pojęcie przyroda; wymienić nauki przyrodnicze; przedstawić rolę dyscyplin przyrodniczych; posługiwać się w obserwacjach przyrodniczych lornetką i lupą; określić warunki miejsca pracy; posługiwać się podręcznikiem szkolnym; podać podstawowe metody poznania przyrody; prowadzić proste obserwacje przyrodnicze; wymienić podstawowe czynności życiowe człowieka i ich rolę; określić rolę odżywiania i oddychania; wymienić dwa układy współpracujące podczas ruchu; określić drogi wydalania substancji zbędnych z organizmu człowieka; sporządzić listę substancji transportowanych w organizmie człowieka; podać rodzaje narządów zmysłu; wymienić podstawowe części układu nerwowego; określić znaczenie rozmnażania jako procesu życiowego, który warunkuje

istnienie gatunku; opisać rolę męskiego i żeńskiego układu rozrodczego człowieka; określić zmiany zachodzące w organizmie w okresie dojrzewania; wymienić sposoby postępowania i zasady higieny w okresie miesiączkowym; podać choroby przenoszone drogą płciową; znać swoje mocne i słabe strony; przestrzegać zasad higieny osobistej; określić wpływ atmosfery panującej w domu na samopoczucie;

nazwać rodzaje pokrewieństwa między członkami rodziny; wymieniać swoje codzienne zajęcia z podziałem na obowiązki i wypoczynek; określić dla siebie korzystne formy wypoczynku; podać składniki pokarmowe i określić ich rolę; wymienić źródła energii; podać sposoby racjonalnego gospodarowania wodą w swoim domu; wymienić zasady segregowania odpadów pochodzących z gospodarstwa

domowego; zaprojektować plakat lub ułożyć hasło o tematyce antyalkoholowej,

antynikotynowej i antynarkotykowej; wymienić choroby wywoływane przez bakterie i wirusy; określić drogi zakażenia wirusem HIV; wytyczyć kierunki w terenie; wyznaczyć w terenie linię widnokręgu; rysować i czytać plany przedmiotów w różnych skalach; przeliczać skalę na wymiary rzeczywiste; posługiwać się mapą i planem miasta, wsi; odczytywać z mapy znaki topograficzne i rozpoznawać elementy przyrody; rysować poziomice na modelach pagórków; opisać krajobraz swojej okolicy; dostosować się do zasad ruchu drogowego; odczytywać i interpretować niektóre znaki drogowe oraz sygnalizacyjne; rozpoznawać substancje z najbliższego otoczenia; rozróżniać na opakowaniach znaki substancji trujących, żrących, łatwopalnych,

wybuchowych, szkodliwych; rozróżniać trzy stany skupienia wody; odczytać temperaturę powietrza i określić stan pogody; prowadzić dziennik pogody; wymieniać tereny i obiekty chronione w najbliższej okolicy. wskazać granice państwa polskiego; potrafi wskazać na mapie Wisłę i Odrę; potrafi wskazać na mapie porty Polski; potrafi wskazać na mapie Warszawę i Kraków; potrafi wskazać na mapie główna pasma górskie; wskazywać na mapie Polski położenie i granice województw; określać granice państwa polskiego; nazywać państwa sąsiadujące z Polską; znać i wskazywać położenie miast wojewódzkich; wskazywać na mapie obszary nizinne, wyżynne, górskie oraz określić ich

położenie; określać położenie i wskazywać na mapie główne rzeki Polski i ich dopływy; wskazać na mapie źródło, bieg górny, środkowy i dolny, ujście Odry i Wisły;

Poziom podstawowy

Na ocenę dostateczną uczeń powinien:

dzielić się wiedzą z innymi; zdobywać wiedzę i umiejętności przez współpracę w zespole; rozwiązywać typowe problemy poznawcze i organizacyjne; wymienić cechy odróżniające organizmy żywe od przedmiotów martwych; wykazać się znajomością zasad i reguł funkcjonujących w relacjach międzyludzkich; przeprowadzić doświadczenie i zapisać jego wyniki; korzystać z różnych źródeł informacji naukowej; Wyjaśnić zasadę działania kompasu i sprawnie się nim posługiwać; wymienić zasady prawidłowego żywienia: umiar, różnorodność, właściwe proporcje,

regularność, kultura, wykorzystanie produktów naturalnych z gospodarstw ekologicznych;

rozpoznawać pospolite gatunki roślin uprawnych (szczególnie zboża i rośliny okopowe);

wymieniać produkty otrzymywane z płodów rolnych i charakteryzować ich znaczenie gospodarcze;

wyjaśnić pojęcie pasożyt; podać przykłady producentów, konsumentów i reducentów; podać źródła zanieczyszczeń lasów; opisać budowę traw, określić warunki życia panujące na łące; rozpoznawać owoce krajowe i sprowadzane do Polski; określić istotę oddychania; wykazać zależność pomiędzy układem kostnym i mięśniowym; wymienić funkcje układu wydalniczego; określić funkcje układu krwionośnego w transporcie substancji; omówić rolę układu nerwowego w odbieraniu bodźców środowiskowych; określić cechy charakterystyczne zarodka i płodu; podać i scharakteryzować etapy rozwojowe w życiu dziecka; opisać zmiany zachodzące w organizmie dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania; rozpoznawać stany fizjologiczne własnego organizmu; określić czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie własne samopoczucie; podać przyczyny i skutki niewłaściwego odżywiania się; wyjaśnić wpływ codziennych czynności i zachowań na stan środowiska naturalnego; wymienić rodzaje opakowań produktów spożywczych, które nie szkodzą środowisku

naturalnemu; zaplanować styl życia, który wiązłby się z ekonomicznym gospodarowaniem

zasobami naturalnymi; wymienić sposoby oszczędzania energii; podać znaczenie czystej wody dla życia człowieka; wymienić źródła zanieczyszczenia gleby; określić sposoby unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych dla środowiska; przedstawić skutki palenia tytoniu, picia alkoholu, brania narkotyków i innych

używek; wymienić drogi wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu

człowieka; podać sposoby zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych;

wymienić bakterie pożyteczne i możliwości ich zastosowania w gospodarstwie domowym;

wyjaśnić pojecie widnokręgu; określić kierunki w terenie za pomocą: Słońca i cienia, Słońca i zegarka, busoli;

kompasu, gnomonu, Gwiazdy Polarnej; dokonać pomiaru wielkości różnych przedmiotów; posługiwać się planem, mapą topograficzną i hipsometryczną; przedstawić za pomocą poziomic ukształtowanie terenu; odczytywać z map topograficznych wartości poziomic i formy terenu; określać za pomocą poziomic wysokość względną i bezwzględną; rozpoznać formy terenu występujące w najbliższej okolicy; wymienić główne przyczyny powodzi; określać położenie ważniejszych wyżyn w Polsce; określać położenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Lubelskiej; wskazać położenie najważniejszych miast Wyżyny Lubelskiej; wymieniać najważniejsze zabytki Krakowa; wyróżnić rodzaje gór; wymienić osobliwości Gór Świętokrzyskich; wskazać na mapie Sudety, Karkonosze oraz określać ich położenie; rozróżniać pasma górskie w Sudetach i wskazywać ich ważniejsze szczyty; wskazywać na mapie pasmo Pienin i określać ich położenie oraz wymieniać

najważniejsze szczyty; określać położenie oraz wskazywać na mapie Tatry i ich najwyższe szczyty; wymienić piętra roślinności w górach; wskazywać na mapie większe miasta Polski i określać ich położenie, wymienić

województwa o największym zaludnieniu; wymienić najważniejsze problemy dużych miast; wyjaśnić pojęcia: aglomeracja, urbanizacja, industrializacja; określać położenie Wyżyny Śląskiej; wymienić najważniejsze surowce Wyżyny Śląskiej; wymienić najważniejsze ośrodki wydobycia węgla kamiennego i brunatnego Polsce; wymienić główne surowce mineralne Polski i wskazać na mapie ich występowanie; podać przykłady produktów otrzymywanych z surowców mineralnych; opisać naturalny krajobraz Pojezierza Suwalskiego; wymienić motywy ochrony przyrody w Białowieskim i Biebrzańskim Parku

Narodowym; określić położenie Bieszczad; wymienić formy ochrony przyrody. podać zasady udzielania pierwszej pomocy; pomagać osobom niepełnosprawnym w życiu codziennym; opisać właściwości substancji; rozdzielać składniki mieszanin niejednorodnych; podać przykłady substancji rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych w wodzie; porównywać właściwości wody w trzech stanach skupienia; wyjaśnić na czym polegają procesy: parowania, topnienia i krzepnięcia; omówić krążenie wody w przyrodzie; opisać zjawiska atmosferyczne; wskazać różnicę pomiędzy pogodą a klimatem;

wymieniać formy i motywy ochrony przyrody. potrafi wskazać na mapie położenie nizin, wyżyn, gór, rzek oraz jezior; wskazywać zabytkowe obiekty na planie Warszawy;

Poziom rozszerzony

Na ocenę dobrą uczeń powinien:

różnicować ważność uzyskanych informacji; umiejętnie komunikować się; stosować zmianę ról w zespole; odkrywać twórcze sposoby rozwiązywania problemów; sporządzić notatkę z przeprowadzonych obserwacji i doświadczeń; posługiwać się materiałem źródłowym; Opisać budowę oraz funkcję oka i ucha człowieka; określić warunki panujące w poszczególnych piętrach lasu; wykazać się znajomością organizmów występujących w lesie; charakteryzować warunki życia panujące w środowisku wodnym w różnych porach

roku; porównywać warunki życia panujące w wodzie i na lądzie; opisywać przystosowanie ryb do życia w wodzie; oceniać warunki życia na wsi; wskazywać różnice między łąką i lasem, podać znaczenie łąk w przyrodzie i

gospodarce człowieka; charakteryzować: sadownictwo, ogrodnictwo, warzywnictwo; rozpoznać i charakteryzować zbiorowiska leśne; dokonać pomiaru klatki piersiowej w czasie wdechu i wydech i zinterpretować

wyniki; wykonać doświadczenie wykazujące powstawanie dwutlenku węgla w czasie

oddychania; wyjaśnić rolę mięśni w czasie ruchów; określić funkcję nerki w układzie wydalniczym; wymienić czynniki, które wpływają na wykonywanie ruchów; wyjaśnić od czego zależy tętno człowieka; podać czynniki wpływające na osiągnięcie dojrzałości fizycznej i psychicznej; określić rolę zmysłów w poznawaniu świata; wymienić czynniki wpływające na wzmocnienie swoich mocnych stron; wykazać związek pomiędzy atmosferą w domu a własnym samopoczuciem; zaplanować dla siebie dzienną dietę; scharakteryzować podstawowe choroby zakaźne; przedstawić skale w różnych postaciach;

czytać mapy topograficzne posługując się znakami; wykonać profil hipsometryczny formy terenu; określić położenie i elementy krajobrazu swojej okolicy; badać właściwości metali i niemetali; odzyskać jeden ze składników mieszaniny jednorodnej; przeprowadzić badania sprawdzające rozpuszczalność ciał stałych, cieczy i gazów w

cieczach; badać występowanie pary wodnej w powietrzu oraz właściwości wody, lodu i pary

wodnej; podać zachodzące w przyrodzie przykłady zjawisk parowania i skraplania; wyjaśnić zjawisko krystalizacji i rozpuszczania; mierzyć temperaturę powietrza, siłę i kierunek wiatru, zmianę ciśnienia

atmosferycznego; wymieniać sposoby stosowania zasad ochrony przyrody w życiu codziennym. charakteryzować zróżnicowanie krajobrazowe Polski, uwzględniając ukształtowanie

terenu; uzasadnić znaczenie portów dla wymiany handlowej (eksport-import); opisywać położenie i charakter miast Pojezierza Wielkopolskiego i Niziny

Południowowielkopolskiej; scharakteryzować znaczenie nizin środkowej Polski; opisać walory przyrodnicze Kampinoskiego Parku Narodowego; charakteryzować Warszawę jako stolicę Polski; wyjaśnić powstawanie rzek, ich działalność wpływ na krajobraz; określić sposoby zapobiegania powodziom; znać sposoby zachowania się w czasie powodzi; wyjaśnić proces krasowienia, powstawania jaskiń i ostańców; wymienić osobliwości przyrodnicze Ojcowskiego; wyjaśnić powstawanie wąwozów w podłożu lessowym; wykazać kulturotwórcze i gospodarcze znaczenie Krakowa wyjaśnić genezę gór; charakteryzować krajobraz górski; opisać krajobraz Karkonoszy; charakteryzować wyjątkowy krajobraz Pienin; opisywać osobliwości Pienińskiego Parku Narodowego; charakteryzować krajobraz Tatr, używając pojęć: turnia, przełęcz, żleb, stożek piargowy, grań; porównywać krajobraz Tatr Wysokich i Tatr Zachodnich; wyjaśnić ogólną zasadę działanie elektrowni wodnej; uzasadnić znaczenie elektrowni wodnej; opisać metody wydobywania węgla kamiennego i brunatnego; wyjaśnić przyczyny powstawania „kwaśnych deszczów”; wyjaśnić, na czym polega osobliwy charakter Bieszczad; wyjaśnić motywy ochrony przyrody; podać przykłady działań zmierzających w kierunku ekorozwoju.

Poziom dopełniający

Na ocenę bardzo dobrą uczeń powinien:

wykazać się umiejętnością podejmowania różnych decyzji związanych z uczeniem się;

zaplanować efektywne współdziałanie w zespole; planować i prowadzić obserwacje i doświadczenia; wykazać różnice miedzy oddychaniem a wymianą gazową; wyjaśnić nadrzędną rolę układu nerwowego; wykazać się wiedzą na temat dojrzałości i wynikającej z niej odpowiedzialności i

praw; określić czynniki wpływające korzystnie i nie korzystnie na proces dojrzewania

organizmu człowieka; wykazać na przykładach znaczenie zachowań asertywnych; zaplanować racjonalne działania służące poprawie stanu środowiska w skali

lokalnej; skonstruować drzewo rodowe rodziny; sporządzić plan klasy i zorientować go za pomocą kompasu; narysować fragment mapy topograficznej; przedstawić walory przyrodnicze swojej okolicy; wyhodować kryształ soli; zaplanować doświadczenie wykazujące trzy stany skupienia wody; odczytywać mapy pogody; zaplanować racjonalny sposób spędzanie wolnego czasu; sporządzić plan parku w odpowiedniej skali; sporządzić dokumentację z przeprowadzonej obserwacji; wykazać zależności pomiędzy producentami a konsumentami kolejnych ogniw w

łańcuchu pokarmowym, bądź poziomów troficznych; wykazać zależności pomiędzy organizmami w różnych warstwach lasu; omówić przystosowania mszaków i paprotników do środowiska życia; określić stan lasu na podstawie różnych wskaźników; wykazać zależności pomiędzy organizmami na łące; omówić pasowy charakter krain geograficznych; wykazać zależności między rodzajem krajobrazu a krainą geograficzną; ocenić wpływ działalności wydm na środowisko przyrodnicze; wymienić walory krajoznawcze Pojezierza Mazurskiego; dokonać oceny rozwoju gospodarczego Niziny Mazowieckiej; ocenić wartość zabytków Krakowa jako dziedzictwa kultury Europy; za pomocą materiałów źródłowych ocenić stopień zanieczyszczenia środowiska w

Karkonoszach i wyjaśnić motywy utworzenia karkonoskiego Parku Narodowego; wyjaśnić wpływ Dunajca na krajobraz Pienin; omówić celowość założenia Tatrzańskiego Parku Narodowego; wyjaśnić przyczyny gwałtownych zmian pogody w górach; przedstawić wpływ człowieka na zmianę naturalnego krajobrazu Wyżyny Śląskiej; ocenić wpływ kopalni na środowisko przyrodnicze; wykazać zależności między czynnikami środowiska a zdrowiem człowieka; wyjaśnić mechanizm działania śluz na Kanale Augustowskim; uzasadnić naturalny charakter krajobrazu Niziny Północnopodlaskiej;

uzasadnić celowość ochrony przyrody na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego;

określić położenie Parków Narodowych w Polsce;

Poziom twórczy Na ocenę celującą uczeń powinien:

zbierać, przechowywać i przetwarzać informacje stosownie do sytuacji; uzasadnić tworzenie przez ludzki organizm funkcjonalnej i strukturalnej całości; podać i uzasadnić korzyści płynące z prowadzenia gospodarstw ekologicznych obliczyć tygodniowe zużycie wody przypadające na jedną osobę w rodzinie; tworzyć i rozumieć teksty w różnych formach przekazu; dostosować różne style uczenia się do treści przedmiotu przyroda.

Klasa piąta

Poziom konieczny

Na ocenę dopuszczającą uczeń powinien:

wymieniać rodzaje środowisk; rozróżniać trzy podstawowe skały; podać przykłady czynników klimatycznych; znać rodzaje odżywiania się; Posługiwać się poznanymi przyrządami pomiarowymi; Podać przykłady zjawisk fizycznych i przemian chemicznych oraz znać ich niektóre

zastosowania w nauce i technice; Wymieniać poznane substancje proste i złożone oraz podawać ich zastosowanie; Odczytywać na mapie nazwy półwyspów, wysp, archipelagów, zatok; Wymienić najważniejsze cechy ukształtowania powierzchni Ziemi; Podać przykłady zastosowania substancji i ciał fizycznych przyrodzie i życiu

człowieka; Wymienić rodzaje energii i ich zastosowanie; Określić tor, drogę, prędkość cała w ruchu;

Wyjaśnić, dlaczego otaczający nas świat widzimy w kolorach; Wymienić przyrządy optyczne i ich zastosowanie e nauce i technice; Wskazać na mapie najdłuższe rzeki, największe i najgłębsze jeziora, największe

miasta; Wymienić zasługi Mikołaja Kopernika dla nauki; rozpoznawać dwa gatunki grzybów jadalnych i trujących; znać zasady zbierania grzybów; potrafić wskazać producentów, konsumentów, reducentów; znać pospolite gatunki zwierząt występujące w Morzu Bałtyckim; potrafi nastawić preparat pod mikroskopem; wymienić podstawowe surowce mineralne Polski;

wymienić główne źródła i rodzaje zanieczyszczeń środowiska; wymienić nazwy kilku gatunków roślin i zwierząt chronionych;

Poziom podstawowy Na ocenę dostateczną uczeń powinien:

podać przykłady wód słonych i słodkich; wyróżniać rodzaje skał; wymieniać czynniki klimatyczne; wyjaśniać pojęcia: samożywność i cudzożywność; podawać przykłady organizmów samożywnych i cudzożywnych; wyjaśniać pojęcia: przyciąganie ziemskie, siła nośna, stałocieplność, jajorodność; Opisać budowę i funkcję komórek roślinnych i zwierzęcych; odróżniać grzyby jadalne od trujących; rozpoznawać pospolite gatunki grzybów jadalnych; znać zasady zbierania grzybów oraz omówić znaczenie grzybów w przyrodzie; o Opisać mechaniczne właściwości ciał lotnych, płynnych i stałych;

Określić ilość materii (masę) za pomocą przyrządów pomiarowych; Obliczyć masę i ciężar ciała fizycznego; Wyjaśnić na przykładach znaczenie zjawisk fizycznych procesów chemicznych

zachodzących w przyrodzie; Scharakteryzować właściwości kwasów , zasad i soli na podstawie wyników

doświadczenia; Wskazać na mapie kontynenty i oceany oraz przebieg granic pomiędzy nimi; Wyjaśnić pojęcia: półwysep, wyspa, archipelag, zatoka, cieśnina; Określić położenie geograficzne dowolnego obiektu na mapie; Opisać ukształtowanie powierzchni kontynentów na dowolnym modelu Ziemi; Wskazać Ziemię w Układzie Słonecznym; Wyjaśnić, na czym polega ruch obiegowy Ziemi; Wyróżnić na podstawie mapy strefy oświetlenia Ziemi; Obliczyć różnice czasu na Ziemi na podstawie mapy stref czasowych; Znaleźć w dostępnych źródłach informacje dotyczące kosmosu; Wskazać na mapie strefy klimatyczne; Rozróżnić, zlokalizować i opisać budowę i funkcję poznanych tkanek roślinnych

zwierzęcych; opisywać fizykochemiczne właściwości wody; rozpoznawać pospolite gatunki występujące w jeziorach i stawach; wymieniać strefy życia w morzu; rozpoznawać pospolite gatunki żyjące w Morzu Bałtyckim; definiować pojęcie gatunek; wskazywać części mechaniczne i optyczne mikroskopu; nastawić mikroskop na odpowiednie powiększenie; wykonać rysunek mikroskopowy; definiować pojęcia: nurt rzeki, zakole, dolina rzeczna, starorzecze, zbocze doliny, dno

doliny;

Poziom rozszerzony Na ocenę dobrą uczeń powinien:

zaplanować trasę wycieczki i przygotować się do niej; podać przykłady wykorzystania(zastosowania) skał w życiu codziennym; wskazać różnice między pogodą a klimatem; określać warunki procesu fotosyntezy; podać produkty procesu fotosyntezy i ich znaczenie; budować łańcuchy i sieci pokarmowe; charakteryzować warunki życia w morzach i oceanach; wyjaśnić gospodarcze znaczenie zasobów morskich; charakteryzować stan i znaczenie rybołówstwa, transportu wodnego oraz przemysłu

stoczniowego; porównać komórkę roślinną i zwierzęcą; Zanalizować i zinterpretować wyniki doświadczenia potwierdzającego drobinową

budowę materii ciał lotnych, płynnych i stałych; Zademonstrować doświadczenia ilustrujące zjawisko dyfuzji i zlokalizować to

zjawisko w organizmach roślinnych i zwierzęcych; Wyjaśnić na przykładach, na czym polegają przemiany chemiczne; Zbudować modele cząsteczek według podanych schematów; Opisać na podstawie ilustracji ogólną budowę wnętrza Ziemi; Omówić na podstawie mapy i wykresów, rzeźbę powierzchni Ziemi i oceanów; Stosować długość szerokość geograficzną w określeniu położenia obiektów na kuli

Ziemskiej; Wskazać zależność istnienia rzek od klimatu; Wskazać na mapie nieba: gwiazdę, planetę, satelitę, meteor, planetoidę, kometę; Wytłumaczyć zasadę roku przestępnego; Wskazać na mapie obszary stref klimatycznych Ziemi; Porównać potrzeby pokarmowe oraz źródła energii roślin i zwierząt;

Poziom dopełniający

Na ocenę bardzo dobrą uczeń powinien: uzasadnić zmiany warunków życia organizmów pod wpływem czynników martwych; wyjaśnić tworzenie siły nośnej oraz sił wyporu wody; ocenić skutki eksploatacji skał w środowisku; analizować mapy klimatyczne; uzasadniać znaczenie terenów zielonych w mieście; wskazać zależności pomiędzy temperaturą wody a rozpuszczalnością ciał stałych oraz

gazów;

Uzasadniać drobinową budowę materii i jej zróżnicowanie decydujące o właściwościach ciał gazowych, ciekłych i stałych;

Zilustrować diagramem ilościowe pomiary masy różnych ciał fizycznych; Zapisywać równania reakcji chemicznych; Wyjaśniać związki pomiędzy właściwościami substancji a ich zastosowaniem w życiu

człowieka, nauce i technice; Wyjaśnić na podstawie ilustracji ruch płyt litosfery jego skutki; Wskazać na mapie granice płyt litosfery; Wskazać na mapie i określić ukształtowanie poszczególnych kontynentów, ich

najwyższych szczytów; Ocenić gospodarcze wykorzystanie rzek i jezior przez człowieka; Zanalizować schemat zaćmienia Słońca i Księżyca; Podać następstwa ruchu obiegowego i obrotowego Ziemi; Wyjaśnić zmianę w oświetleniu Ziemi w ciągu roku i przedstawić wynikające stąd

konsekwencje; Obliczać czas słoneczny i strefowy na kuli ziemskiej; Omówić na podstawie ilustracji ogólną budowę wszechświata i naszej galaktyki; Uzasadnić na przykładach względność ruchu ciał fizycznych; Zapisać w postaci wykresu i umieć z niego odczytać dane o właściwościach ruchu; Biegle wykonywać obliczenia dotyczące drogi, czasu i prędkości poruszającego się

ciała; Zademonstrować doświadczenie ilustrujące zjawisko tęczy, zinterpretować uzyskany

wynik; ocenić wpływ maszyn latających na rozwój cywilizacji; znać wpływ Polaków na rozwój lotnictwa i opanowanie przestrzeni kosmicznej;

Poziom twórczy

Na ocenę celującą uczeń powinien:

formułować wnioski; planować doświadczenia; zdobywać informacje potrzebne do rozwijania zainteresowań przedmiotowych; analizować materiały drukowane, multimedialne, wykorzystywać je do uogólniania

faktów; rozwiązywać problemy związane z rozwojem cywilizacji; interpretować zasady zrównoważonego rozwoju; angażować się w działalność SKPZ oraz innych organizacji i stowarzyszeń

propagujących ideę ochrony przyrody. podać fakty uzasadniające wpływ ilości materii na procesy fizyczne zachodzące w

przyrodzie; biegle obliczać ciężar, masę i gęstość różnych ciał fizycznych według wzoru; wykonać modele przyrządów do badania kosmosu; uzasadnić, że człowiek może przyczyniać się do zmian w biosferze; wykonać modele budowy atomów i zademonstrować tworzenie cząsteczek biorąc pod

uwagę rolę elektronów;

wykonać urządzenie camera obcsura oraz porównać mechanizm powstawania obrazu na siatkówce oka i w camera obcsura;

Klasa szósta

Poziom konieczny: Na ocenę dopuszczającą uczeń powinien:

określić warunki życia mszaków i paprotników; rozpoznawać pospolite gatunki paprotników i mszaków; znać i odróżniać owady, pajęczaki i mięczaki; rozpoznawać pospolite owoce; klasyfikować rośliny na: drzewa, krzewy i rośliny zielne; rozpoznać jaszczurki i węże, udzielić pierwszej przedlekarskiej pomocy w razie

ukąszenia przez żmiję; odróżnić żmiję zygzakowatą od zaskrońca; rozpoznawać pospolite gatunki ssaków; Wymienić główne elementy poznanego krajobrazu; Wskazać na mapie poznany krajobraz; Wskazać na mapie poznaną strefę klimatyczną; Wskazać na mapie obszary szczególnie zagrożone trzęsieniami ziemi, wybuchami

wulkanów; Naelektryzować ciało fizyczne i wskazać jego elektryczne właściwości; Udowodnić doświadczalnie na przykładzie pręta miedzianego, że metale są dobrymi

przewodnikami ciepła i prądu elektrycznego; Dokonać pomiaru temperatury badanego ciała w skali Celsjusz; Zbudować obwód elektryczny według podanego schematu; Podać przykłady zastosowania prądu elektrycznego; Wymienić zasady obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi; Podać przykłady postępowania w wypadku porażenia prądem elektrycznym; Określić bieguny magnetyczne Ziemi za pomocą igły magnetycznej kompasu; Wyjaśnić wpływ hałasu na zdrowie człowieka; Korzystać z urządzeń do zapisywania i odtwarzania dźwięków i obrazów; Korzystać z maszyn prostych przy wykonywaniu pracy; Wiedzieć, czym zajmuje się elektronika, i umieć korzystać z powszechnie dostępnych

urządzeń elektronicznych; rozpoznać trzy podstawowe gatunki roślin i zwierząt występujących w mieście; wiedzieć jak dbać o wybrane rośliny „pokojowe”; znać rodzaje odżywiania się; rozpoznawać trzy gatunki drzew i krzewów; Podać sposoby odżywiania się i wymiany gazowej poznanych roślin i zwierząt; Wymienić sposoby pozbywania się szkodliwych zbędnych produktów przemiany

materii przez poznane rośliny i zwierzęta; Wymieniać sposoby rozmnażania się poznanych roślin i zwierząt; znać budowę zewnętrzną ptaka;

znać i rozpoznawać na rysunkach typy lasów; wskazywać na rysunkach mszaki i paprotniki; znać środowisko życia mszaków i paprotników; wymienić przykłady jaszczurki i węża; podać przykłady trzech pospolitych gatunków ssaków Zinterpretować rysunki ilustrujące reagowanie roślin i zwierząt na bodźce środowiska; Podać przykłady miejsc, w których zachodzą korzystne i niekorzystne zmiany

wynikające z działalności człowieka;

Poziom podstawowy Na ocenę ostateczną uczeń powinien:

rozpoznawać pospolite gatunki owadów, pajęczaków i mięczaków; wymieniać elementy budowy kwiatu rośliny nasiennej i określić ich rolę; wyjaśnić pojęcia: zapylenie, zapłodnienie, kiełkowanie , wzrost i rozwój; rozpoznać owoce niektórych pospolitych roślin nasiennych; Podać przykłady transportu substancji na drodze dyfuzji w procesach życiowych

roślin i zwierząt; Wymienić cechy klimatu poznanego krajobrazu na podstawie mapy; Podać przykłady roślin i zwierząt występujących w poznanych krajobrazach,

posługując się mapą; Wskazać na mapie obszary roponośne; Wymienić walory (np. turystyczne, edukacyjne, kulturowe) wybranych miast; Wyjaśnić, czym jest energia i jakim przemianom ulega; Wyjaśnić na przykładzie pojecie ruchu względem układu odniesienia; Przedstawić przyczyny trzęsień ziemi i wybuchów wulkanów; Wyjaśnić na przykładach przewodzenie ciepła pomiędzy ciałami stałymi, ciekłymi i

gazami; Wskazać na przykładach istnienie ładunków elektrycznych przyrodzie; Wyjaśnić zjawisko przepływu prądu elektrycznego przewodnikach; Posługiwać się pojęciami: natężenie, napięcie, moc ( w wypadku odbiornika

elektrycznego); przedstawić właściwości metali i niemetali; Wymienić źródła światła i przedstawić znaczenie wysyłanej przez nie energii; Wykonać rysunek ilustrujący prostoliniowy bieg promienia światła (np. w powietrzu) Wskazać korzyści wynikające z możliwości praktycznego wykorzystania światła w

nauce i technice; Ocenić wpływ nowoczesnych technik na doskonalenie dźwięku i obrazu w

odbiornikach TV; Wymienić zasady działania poznanych urządzeń technicznych; Posługiwać się komputerem i Internetem; Znać potrzeby pokarmowe oraz źródła energii roślin i zwierząt; Przedstawić rozmnażanie jako proces prowadzący do powstania potomstwa; Wyjaśnić, na czym polega racjonalna gospodarka zasobami przyrody;

Poziom rozszerzony Na ocenę dobrą uczeń powinien:

wyróżniać poszczególne organy roślin nasiennych i określić ich funkcje; opisywać budowę morfologiczną poszczególnych elementów rośliny; wskazać przystosowanie ptaków do lotu; dzielić ptaki na zimujące w Polsce i odlatujące do ciepłych krajów opisywać cechy budowy morfologicznej mchów i paprotników, wskazać znacznie

tych organizmów; charakteryzować gady jako organizmy lądowe; wskazać przystosowania gadów do środowiska; wskazać przystosowania ssaków ułatwiające życie w lesie; charakteryzować gromadę ssaków; wyróżniać cechy taksonomiczne wybranych gatunków ssaków charakteryzować owady; omówić znaczenie pajęczaków i mięczaków przyrodzie; podać przykłady sposobów rozmnażania się wybranych roślin; rozróżniać elementy budowy owoców suchych i mięsistych; rozróżniać rośliny jednoroczne i wieloletnie, nagonasienne i okrytonasienne; opisywać przystosowanie ryb do życia w wodzie; określać cechy taksonomiczne gatunku i wyższych jednostek systematycznych; oznaczać pospolite organizmy na podstawie prostych kluczy; charakteryzować grupy organizmów; Przedstawić argumenty przemawiające za koniecznością ochrony lasów; Określić na podstawie posiadanych informacji walory turystyczne państw leżących w

zasięgu basenu Morza Śródziemnego; Podać cechy i obszar występowania poznanych klimatów, omówić wpływ danego

klimatu na działalność człowieka; Omówić warunki życia na terenach poznanych krajobrazów; Podać przykłady wykorzystania różnych rodzajów energii; Sformułować argumenty uzasadniające zagrożenia i korzyści spowodowane

wybuchami wulkanów; Wyjaśnić zjawisko zmian energii wewnętrznej na podstawie drobinowej budowy

materii; Wykonać rysunek ilustrujący załamanie światła na granicy dwóch ośrodków o

różnych właściwościach (np. powietrza i wody); Udowodnić hipotezę, że światło białe jest mieszaniną wielu barw; Podać sposoby wykorzystania ultradźwięku w medycynie i technice; Wskazać korzyści wynikające z możliwości praktycznego wykorzystania zdobyczy

elektrotechnik; Przedstawić współdziałanie pomiędzy organellami w procesach życiowych komórki; Wyjaśnić, na czym polega zrównoważony rozwój gospodarki kraju;

Poziom dopełniający Na ocenę bardzo dobrą uczeń powinien:

wykazać związki pomiędzy ciężarem właściwym ciała ryby a siłą wyporu wody; wykazać różnice między systemem klasyfikacji naturalnym i sztucznym; uzasadnić znaczenie systemu naturalnego w klasyfikacji organizmów; porządkować organizmy w duże taksony (królestwa); uzasadnić wyższość ewolucyjną poszczególnych grup systematycznych,

wskazując na ich osiągnięcia ewolucyjne Wskazać przystosowanie roślin i zwierząt do środowiska życia; Ocenić warunki życia w poznanych krajobrazach; Uzasadnić, dlaczego obszar Morza Śródziemnego został przekształcony przez

człowieka; Oceniać zagrożenia dla środowiska przyrodniczego wynikające z trzęsienia ziemi; wskazać korzyści i zagrożenia wynikające z działalności człowieka w przyrodzie; ocenić korzyści płynące z rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego kraju;

Poziom twórczy Na ocenę celującą uczeń powinien:

oceniać na przykładzie krain zależność życia człowieka od warunków przyrodniczych oraz wykazać jego wpływ na środowisko;

scharakteryzować wybrane krainy geograficzne na podstawie informacji zawartych w atlasie;

wykazać zależności występujące między klimatem, roślinnością i krajobrazem a działalnością człowieka;

przedstawiać informacje przyrodnicze w różnych formach i formułować wnioski; przedstawić i wyjaśnić mechanizm wybuchów wulkanów na podstawie symulacji

komputerowej; wyjaśnić związki pomiędzy matematyką, prawami przyrody i elektroniką posługując

się przykładami.