�

�

�

�

�

����������� ������������

��������������������������������������

�������������������

������

���������������������������� ����

������

Dr Remigiusz W. Kaszubski

�������������

2

SPIS TRE�CI

Streszczenie......................................................................................................... 3

Wst�p .................................................................................................................. 7

1. Technologia Proton .................................................................................. 7

2. Technologia ZK/GeldKarte ...................................................................... 13

3. Technologia Mondex …............................................................................ 15

4. Visa Cash ................................................................................................ 17

5. Systemy wykorzystuj�ce technologi� bezstykow� .................................. 18

5.1 Hong Kong Octopus Card ……………………………………………….. 18

5.2 Modeus – Francja ............................................................................... 20

6. Interoperacyjno�� systemów pieni�dza elektronicznego .........................21

7. Perspektywy budowy systemu pieni�dza elektronicznego w Polsce ....... 24

3

STRESZCZENIE

Szacuje si�, �e na �wiecie działa około siedemdziesi�ciu systemów

pieni�dza elektronicznego (dalej SPE) w trzydziestu dziewi�ciu krajach. W samej

Europie działaj� dwadzie�cia trzy przedsi�wzi�cia w szesnastu pa�stwach.

Wszystkie te systemy maj� na celu obsług� płatno�ci o niskiej warto�ci

(mikropłatno�ci), cz�sto jednak znacz�co ró�ni� si� mi�dzy sob� w swej filozofii

działania, architekturze oraz charakterystyce technicznej.

Rozdział 1. Technologia Proton

W rozdziale tym przedstawiona została wiod�ca technologia elektronicznej

portmonetki, b�d�ca podstaw� funkcjonowania systemów pieni�dza

elektronicznego w wielu krajach �wiata. Ten system techniczny zaprezentowany

został na przykładzie belgijskiego systemu Proton, który jest jednym z

najstarszych przedsi�wzi�� tego rodzaju, jednocze�nie najbardziej popularnym i

generuj�cym najwi�ksze zyski w Europie. Zaprezentowane zostały równie� inne

systemy bazuj�ce na tej samej technologii działaj�ce w Holandii i Malezji.

Rozdział 2. Technologia ZK/GeldKarte

Technologia ta opracowana została w Niemczech, a nast�pnie rozwini�ta we

Francji i Luksemburgu. System działaj�cy w Niemczech jest najwi�kszym SPE na

�wiecie bior�c pod uwag� ilo�� wydanych kart zawieraj�cych aplikacj�

elektronicznej portmonetki. Niestety przedsi�wzi�cie to nie odniosło

spodziewanego sukcesu z uwagi na wiele bł�dów popełnionych w trakcie

wdra�ania i funkcjonowania, głównie natury marketingowej. W Luksemburgu,

natomiast, ta sama technologia odniosła sukces rynkowy czyni�c system

MiniCash jednym z najlepiej działaj�cych na kontynencie.

4

Rozdział 3. Technologia Mondex

Technologia Mondex jest jedn� z najbardziej znanych technologii

elektronicznych portmonetek na �wiecie, ró�ni si� jednak radykalnie od wcze�niej

opisanych systemów zarówno w zakresie architektury technicznej jak i w

podej�ciu marketingowym. Bardziej ni� inne systemy, Mondex stara si�

upodobni� pieni�dz elektroniczny do zwykłej gotówki. Mondex jako jedyny działa

tylko off-line bez centralnego systemu rozliczeniowego monitoruj�cego

transakcje. Tak jak w przypadku tradycyjnego systemu pieni��nego, warto��

całego pieni�dza elektronicznego ( dalej PE) w obiegu jest stała, system nie

gwarantuje tak�e pełnej interoperacyjno�ci. W wi�kszo�ci krajów Mondex działa

na zasadzie franchisingu, Mondex International posiadaj�cy prawa własno�ci

intelektualnej systemu, udziela licencji uczestnikom na wykorzystywanie swojej

technologii i swojego znaku towarowego na okre�lonym terytorium. Wad� tej

technologii s� problemy z bezpiecze�stwem kart i liczne nadu�ycia. Niemniej

jednak Mondex jest bardzo popularny w niektórych regionach �wiata, szczególnie

w Korei Południowej, Tajwanie oraz Japonii. W Europie technologia ta jest

wykorzystana w Norwegii.

Rozdział 4. Visa Cash

Visa przyj�ła zupełnie inne podej�cie do pieni�dza elektronicznego ni� jej

konkurenci. Zamiast opiera� si� na jednej stworzonej przez siebie technologii

Visa rozpocz�ła wdra�anie pod wspóln� nazw� „Visa Cash” wielu projektów

elektronicznej portmonetki wykorzystuj�c wiele ró�nych technologii. Niektóre z

tych projektów bazuje na istniej�cych wcze�niej systemach, mi�dzy innymi

Proton, zmieniaj�c jedynie ich nazw�. Visa wydała prawie 200 ró�nych

produktów z logo Visa Cash w 35 krajach �wiata

Rozdział 5. Systemy wykorzystuj�ce technologi� bezstykow�

Aplikacje płatno�ci bezstykowej istniej� na �wiecie ju� od ponad 10 lat.

Wykorzystywane s� głównie w systemach transportu publicznego w du�ych

aglomeracjach miejskich. Systemy takie wykorzystywane s� mi�dzy innymi w

Hong Kongu, Tokio, Seulu, Waszyngtonie, Szanghaju a tak�e w Warszawie w

5

postaci Warszawskiej Karty Miejskiej1. W wielu z tych miast jednofunkcyjne karty

mikroprocesorowe stopniowo rozszerzaj� swoje zastosowanie na mo�liwo��

dokonywania bezstykowych płatno�ci w lokalnych, detalicznych punktach

usługowo-handlowych. Technologia bezstykowa daje olbrzymie mo�liwo�ci i

przyczynia si� do wi�kszej wygody konsumenta. Systemem pieni�dza

elektronicznego opartym na technologii bezstykowej jest najwi�kszy system

azjatycki, działaj�cy w Hong Kongu pod nazw� Octopus. W Europie na

podobnych zasadach funkcjonuje francuski Modeus.

Rozdział 6. Interoperacyjno�� systemów pieni�dza elektronicznego

Dot�d mo�liwo�� dokonywania płatno�ci elektroniczna portmonetk� ograniczona

była do jednego terytorium jednego pa�stwa, w szczególno�ci jednego systemu.

Była to przeszkoda spowalniaj�ca rozwój pieni�dza elektronicznego, dlatego

postanowiono rozwi�za� ten problem tworz�c standard techniczny pozwalaj�cy

na kompatybilno�� elektronicznych portmonetek w ró�nych krajach i zbli�y� ich

funkcjonalno�� w tym zakresie do kart płatniczych. Efektem jest ustanowienie

standardu Common Electronic Purse Specification, w który zaanga�owani s�

dostawcy wi�kszo�ci systemów pieni�dza elektronicznego.

Rozdział 7. Perspektywy budowy systemu pieni�dza elektronicznego w

Polsce

Systemy pieni�dza elektronicznego oparte na kartach mikroprocesorowych

istniej� w wi�kszo�ci krajów europejskich, tak�e tych nie nale��cych do Unii

Europejskiej. Polska ci�gle nie doczekała si� takiego systemu, nie mniej jednak

obecny czas wydaje si� optymalny na rozpocz�cie takiego projektu. Przemawia

za tym kilka wzgl�dów. Po pierwsze, jeszcze do niedawna wi�kszo�� systemów

elektronicznej portmonetki w Europie rozwijała si� w sposób powolny, nie

osi�gaj�c zadowalaj�cych wyników tak finansowych jak i o wymiarze

społecznym. Instrumenty tego rodzaju nie były wystarczaj�co popularne, a

społecze�stwo z trudno�ci� adoptowało nowe rozwi�zania w �yciu codziennym.

Twórcy popełniali wiele bł�dów organizacyjnych i marketingowych, jednak�e w

ostatnim czasie wiele systemów zyskało du�� popularno�� i osi�gn�ło sukces

1 www.strefa.waw.pl

6

rynkowy. Opieranie si� na do�wiadczeniach istniej�cych ju� przedsi�wzi��

zminimalizuje ewentualne bł�dy w naszym kraju. Po drugie, na naszych oczach

nast�puje przełom w zakresie technologii. Elektroniczne portmonetki pierwszej

generacji, czyli o zasi�gu krajowym i nie daj�ce mo�liwo�ci dokonywania

płatno�ci w innych systemach oraz w innych krajach, zast�powane s� przez

instrumenty drugiej generacji. Systemy te, mi�dzy innymi, dzi�ki zastosowaniu

standardu CEPS stopniowo osi�gaj� postulat interoperacyjno�ci, dzi�ki czemu

mo�liwe staj� si� transakcje o charakterze transgranicznym.

Niebagatelne znaczenie ma stopniowe wprowadzenie w Polsce kart

mikroprocesorowych w standardzie EMV, które s� podstaw� funkcjonowania

aplikacji pieni�dza elektronicznego. Migracja na standard EMV poci�gnie za

sob� konieczno�� wymiany niemal wszystkich kart b�d�cych teraz w obiegu,

opartych na technologii paska magnetycznego. Operacja ta wymaga równie�

unowocze�nienia obecnej infrastruktury technicznej: terminali POS i

bankomatów. Implementacja standardu EMV jest niejako okazj� do

jednoczesnego wprowadzenia aplikacji elektronicznej portmonetki. Opó�nienia

technologiczne w zakresie elektronicznych instrumentów dokonywania płatno�ci

mog� by� tak�e okazj� do wprowadzenia rozwi�za� najnowocze�niejszych bez

jakichkolwiek kompromisów i okresów przej�ciowych. Przykładem takich

technologii s� czipowe karty hybrydowe z podwójnym interfacem, ł�cz�ce

standard EMV z technologi� bezstykow�, a tak�e wykorzystuj�ce infrastruktur�

telefonii komórkowej.

Struktura organizacyjna systemu ma niebywale du�e znaczenie dla jego

rozwoju. Praktyka pokazuje, �e najlepszym rozwi�zaniem jest system oparty na

jeden centralnym wydawcy pieni�dza elektronicznego, w którym uczestniczy

wiele instytucji finansowych. Podj�cie decyzji o zastosowaniu wspólnej struktury

wydawcy PE pozwoli bankom ograniczy� koszty rozliczania i nadzorowania

przeprowadzanych transakcji oraz koszty przeprowadzania ekspertyz

dotycz�cych bezpiecze�stwa systemów. Pomimo wspólnego wydawcy PE nadal

zostanie zachowana mo�liwo�� konkurencji pomi�dzy bankami i innymi

dystrybutorami PE przez stosowanie zró�nicowanych opłat i prowizji oraz

ró�nych rozwi�za� produktowych.

7

WST�P

Opracowanie to ma na celu przedstawienie najpopularniejszych systemów

pieni�dza elektronicznego (dalej SPE) istniej�cych na �wiecie, opartych na

technologii karty mikroprocesorowej2. Z uwagi na du�� liczb� takich systemów i

ich ró�norodno�� przedstawione zostały te najpopularniejsze, najbardziej

charakterystyczne lub posiadaj�ce unikalne cechy. Szczególny nacisk poło�ony

został na systemy europejskie. Zaprezentowano równie� proces ewolucji i

rozwoju instrumentów PE na przestrzeni ostatnich lat, tak�e obecn� sytuacj� na

rynku oraz perspektywy dalszego rozwoju. Wiele miejsca po�wi�cono

problemowi interoperacyjno�ci i standaryzacji technologii wykorzystywanej w

SPE. Ostania cz��� opracowania po�wi�cona jest mo�liwo�ciom budowy

systemu pieni�dza elektronicznego w Polsce. Przedstawiono tam mo�liw�

struktur� i organizacj� systemu oraz szereg czynników determinuj�cych sukces

w oparciu o do�wiadczenia innych, działaj�cych ju� przedsi�wzi��.

1. Technologia Proton

Technologia Proton jest wiod�cym systemem technicznym stosowanym w

europejskich systemach pieni�dza elektronicznego. Firma Proton World

dostarcza licencje na wykorzystywanie tej technologii, która znajduje

zastosowanie w wielu krajach �wiata, b�d�c niejako standardem

mi�dzynarodowym. Jednym z wielu licencjobiorców technologii Proton jest

belgijska firma Banksys3, która była twórc� tej technologii i jako pierwsza w

Europie, w połowie lat 90 stworzyła SPE o tej samej nazwie. Po kilku latach

rozwoju Proton zdobył odpowiedni udział w rynku, osi�gaj�c w rezultacie wielki

sukces i staj�c si� obecnie najbardziej rozwini�tym SPE na �wiecie4.

2 smart cart – inteligentana karta 3 Spółka akcyjna b�d�ca własno�ci� banków i zarz�dzaj�ca sieci� bankomatów i rozliczaj�ca transakcje kartami płatniczymi. 4 System Proton funkcjonuje mi�dzy innymi w Szwecji, Szwajcarii, Malezji, Indiach (pilot), Bułgarii (pilot), Chorwacji (pilot), Grecji, Meksyku, Nigerii, RPA, Australii.

8

System Proton opiera si� na wielofunkcyjnej5 karcie mikroprocesorowej na

której zapisywana jest elektroniczna warto�� pieni��na w postaci pieni�dza

elektronicznego6. System ten został zaprojektowany do dokonywania

niskokwotowych transakcji w lokalnych sklepikach, parkomatach, automatach

samoinkasuj�cych. Instrument ten słu�y tak�e jako karta telefoniczna i w wielu

miastach jest elementem systemu transportu miejskiego7 b�d�c no�nikiem opłat

za przejazdy �rodkami komunikacji miejskiej. Karta mo�e by� ładowana

warto�ci� od 2,5 do 125 . Przesyłanie warto�ci mi�dzy kartami jest

niemo�liwe8. Proton jest system krajowym, jednowalutowym - transakcje

odbywaj� si� w euro. Proces ładowania karty odbywa si� poprzez podanie kodu

PIN i przelanie warto�ci z konta bankowego u�ytkownika na kart�. Karta jest

zazwyczaj wydawana przez banki swoim klientom i mo�e zosta� załadowana za

pomoc� nast�puj�cych urz�dze�:

• bankomatów

• telefonów publicznych

• telefonów domowych wyposa�onych w czytnik kart

• telefonów komórkowych

• przez Internet z wykorzystaniem komputera osobistego i z doł�czonym

czytnikiem9

Bezpo�rednio po transakcji zasilenia, konto bankowe u�ytkownika zostaje

obci��one odpowiedni� kwot� a równowarto�� tej kwoty zostaje zapisana na

mikroprocesorze w karcie. Transakcja ta odbywa si� w trybie on-line. �rodki

załadowane na kart� rejestrowane s� jako „�rodki w drodze” (float account) i

stanowi� zobowi�zanie banku z tytułu wydanego pieni�dza elektronicznego.

Podczas transakcji zakupu produktu lub usługi, warto�� pieni��na zapisana na

karcie przesyłana jest do terminala sprzedawcy lub do odpowiedniego automatu

w trybie off-line. Z uwagi na nisk� warto�� transakcji, a tak�e w celu zapewnienia

wi�kszej wygody i szybko�ci nie jest wymagane wprowadzanie kodu PIN.

5 w przeciwie�stwie do jednofunkcyjnych kart przedpłaconych np. karta telefoniczna 6 pieni�dz elektroniczny jako elektroniczna warto�� zapisana na karcie i umo�liwiaj�ca dokonywanie transakcji za jej pomoc� u podmiotów trzecich. Legalna definicja ró�ni si� w poszczególnych pa�stwach. 7 podobne rozwi�zanie zastosowano w Warszawie, jednak jak na razie jest to karta jednofunkcyjna. W Warszawie zastosowano nowatorsk� technologi� radiowego czipa (karta bezstykowa). 8 tak� mo�łiwo�� daje tylko jeden system na �wiecie, opisany dalej Mondex 9 system BANXAFE

9

Sprzedawca przesyła10 zgromadzon� warto�� z terminala na rachunek bankowy

ł�cz�c si� z bankiem za pomoc� modemu w trybie on-line. Terminal wysyła

informacje o ka�dej transakcji do serwera centralnego systemu, który identyfikuje

numer karty, wydawc� karty i kwot�. System obci��a konto „�rodków w drodze”

wydawcy karty i uznaje rachunek sprzedawcy. Wszystkie operacje s� niejako

centralnie monitorowane, dzi�ki czemu zminimalizowane jest ryzyko nadu�y� i

posługiwania si� skradzion� kart�11. W terminalu mo�na zaprogramowa�

cz�stotliwo�� przesyłania danych w zale�no�ci od potrzeb, np. raz dziennie.

Posiadacz karty mo�e sprawdzi� ilo�� pieni�dza elektronicznego zgromadzonego

na karcie w bankomacie, w telefonie publicznym, u sprzedawcy a tak�e w małym

kieszonkowym urz�dzeniu dostarczanym przez operatora systemu czyli Banksys.

Pieni�dz elektroniczny w systemie Proton jest wydawany tylko przez

instytucje kredytowe a opłaty za korzystanie z systemu ustalane s� indywidualnie

przez ka�dy bank. Roczne opłaty kształtuj� si� na poziomie od 0 do 5 . Tak

wi�c, niektóre banki nie pobieraj� ��dnych opłat, ponadto ustalono w całym

systemie zakaz pobierania opłat za ka�dorazowe zasilenie karty i za pojedyncz�

transakcj�. Opłaty natomiast s� pobierane od akceptanta, a ich wysoko��

okre�lana jest przez operatora sieci. Od przedsi�biorców pobierana jest opłata

w wysoko�ci procenta warto�ci zgromadzonej na terminalu oraz opłata stała za

ka�dorazowe przelanie warto�ci na rachunek bankowy.

W Belgii na pocz�tku 2002 roku w obiegu znajdowało si� około 9 milionów kart

Proton z aplikacja elektronicznej portmonetki, a suma zgromadzonych na nich

�rodków wynosiła ponad 50 mln. . �rednia warto�� miesi�cznych transakcji

wynosiła 57 mln euro (w 2001 – 20 mln), a �rednia wysoko�� jednej transakcji to

5,5 euro. Kart� Proton mo�na realizowa� transakcje zakupu w około 105 ty�

punktów usługowo handlowych. Zasili� kart� mo�na w ponad 210 ty�. terminali.

Roczna suma transakcji w 2002 roku si�gn�ła 120 mln. , osi�gaj�c warto�� 670

mln. .12

10 wymienia pieni�dz elektroniczny na �rodki pieni��ne w postaci pieni�dza bezgotówkowego 11 inne rozwi�zanie jest przyj�te w systemie Mondex, gdzie nie istnieje centralne monitorowanie transakcji przez co dochodzi do wielu nadu�y�. 12 �ródło: www.protonworld.com

10

Wykres ilustruje roczn� liczba transakcji w systemie Proton w Belgii.13

Banksys wypu�cił na rynek mowy produkt z rodziny produktów Proton pod

nazw� Proton Prisma Mobile Profil (PPMP), który pozwoli na dokonywanie

płatno�ci wykorzystuj�c telefon komórkowy. Nowa technologia umo�liwia

płatno�ci zarówno za pomoc� pieni�dza elektronicznego jak i klasycznych kart

płatniczych przenosz�c zalety technologii Proton na kart� SIM telefonu

komórkowego. W efekcie aplikacja elektronicznej portmonetki zapisana jest na

karcie SIM. Produkt skierowany jest głównie do operatorów telefonii komórkowej

i ich partnerów, umo�liwiaj�c im wej�cie na rynek mobilnych usług finansowych.

Technologia ta oparta na oprogramowaniu Java i wykorzystuj�ca kart� SIM

umo�liwia dostarczanie mobilnych usług nowej generacji (m-commerce).

Technologia ta znacz�co obni�a koszty i dostarcza wy�szy poziom

bezpiecze�stwa. Wydawca karty SIM, czyli zwykle operator telefonii komórkowej

b�dzie mógł wydzieli� na karcie bezpieczne obszary (domeny/sloty), które b�dzie

oddawa� w u�ytkowanie dostawcom usług, takim jak banki, instytucje finansowe i

sieci handlowe. To rozwi�zanie ma na celu dostarczanie nowego �ródła dochodu

zarówno telekomom, jak równie� dostawcom usług, szczególnie bankom.

Technologia ta gwarantuje Interoperacyjno�� aplikacji niezale�ne od producenta

karty SIM. Ka�dy partner – dostawca usług ma pełn� kontrol� nad swoj� aplikacja

13 �ródło: www.protonworld.com

11

zapisan� na karcie SIM. Proton Prisma MP dostarcza instytucjom finansowym

mo�liwo�� zaoferowania własnych systemów dokonywania płatno�ci nowej

grupie konsumentów – u�ytkownikom telefonii komórkowej. Technologia ta mo�e

by� wykorzystywana w ró�nych rozwi�zaniach sprz�towych: telefonach

komórkowych z jedn� kart� SIM, z dwoma kartami SIM. Wydaje si� jednak �e

najłatwiejsze do wykorzystania s� obecne na rynku telefony z jedna kart� SIM.

Test systemu PPMT miał miejsce w Belgii w 2001 roku i uczestniczył w nim

licencjobiorca systemu Proton firma BANKSYS14 we współpracy z operatorem

telefonii komórkowej MOBISTAR. W pierwszej fazie, u�ytkownicy telefonów bez

abonamentu (prepaid) mogli doładowa� swoje konto dokupuj�c „minuty” przez

telefon u�ywaj�c aplikacji o nazwie „banxafe” do przesyłania warto�ci pieni��nej z

ich rachunku bankowego na indywidualne konto u operatora. Nast�pne fazy

projektu umo�liwi� płatno�ci w sklepach, przez internet i dost�p do usług

bankowych.

Kolejnym krajem europejskim, gdzie funkcjonuje system oparty na

technologii Proton jest Holandia. Pocz�tkowo funkcjonowały tam dwa

konkurencyjne systemy pieni�dza elektronicznego. Grupa banków wraz z firm�

Interpay w 1996 utworzyła Chipknip15, system bazuj�cy na technologii Proton16.

Kilka miesi�cy pó�niej w 1997 roku rozpocz�ł działalno�� system Chipper,

którego twórc� był Postbank działaj�cy we współpracy z narodowym

operatorem telekomunikacyjnym. Systemy mimo niewielkich ró�nic działały w

podobny sposób. W celu przyjmowania płatno�ci przedsi�biorcy musieli

zaopatrzy� si� w specjalne terminale obu systemów, co było do�� kosztowne i

niewygodne. Sytuacja ta wymusiła poł�czenie systemów i obecnie działaj�

wspólnie pod mark� Chipknip. Podobnie jak belgijski Proton, system Chipknip

jest skierowany na ten sam segment rynku, jakim s� niskokwotowe, zwykle

gotówkowe transakcje dokonywane w punktach handlowo-usługowych, gdzie

dotychczas nie były akceptowane jakiekolwiek elektroniczne instrumenty

płatnicze. Sukces systemu zbudowany został dzi�ki mo�liwo�ci dokonywania

14 spółka akcyjna b�d�ca własno�ci� banków i zarz�dzaj�ca sieci� bankomatów belgijskich oraz rozliczaj�ca transakcje kartami debetowymi 15 ciekawostk� jest nazwa Chipknip, wypowiadana w j�zyku holenderskim przypomina odgłos otwierania starego typu portmonetki, a logo Chipknip obrazuje dwa palce trzymaj�ce monet�. 16 licencjobiorc� jest Interpay

12

płatno�ci za usługi masowe. Jednym z najwi�kszych osi�gni�� jest mo�liwo��

u�ywania karty w celu identyfikacji i ustalania autentyczno�ci posiadacza w

transakcjach w sieci przy wykorzystaniu czytnika karty w powi�zaniu z

komputerem osobistym lub telefonem komórkowym. Przewiduje si�, �e z biegiem

czasu wykorzystywanie kart mikroprocesorowych do celów ustalania

autentyczno�ci i identyfikacji w transakcjach on-line stanie si� podstawow�

funkcj� karty, a aplikacja elektronicznej portmonetki zostanie przeniesiona do

wygodniejszych urz�dze� takich jak telefon komórkowy.

Warto wspomnie� tak�e o SPE w Malezji funkcjonuj�cym pod nazw�

Government Multi-Purpose Card (GMPC), którego operatorem jest rz�d

federalny. Celem przedsi�wzi�cia jest zast�pienie dowodu to�samo�ci, prawa

jazdy i informacji paszportowych elektroniczn� kart�. Aplikacja b�d�ca

własno�ci� Urz�du Imigracyjnego pozwala obywatelom Malezji korzysta� z

automatycznych przej�� granicznych na lotnisku w Kuala Lumpur unikaj�c kolejek

i kontroli urz�dnika imigracyjnego. Kolejn� aplikacj� rz�dow� zapisan� na karcie

jest narodowa karta zdrowia uprawniaj�ca obywateli do korzystania z publicznej

opieki zdrowotnej. Na karcie zapisane s� tak�e spersonalizowane informacje

medyczne ka�dego pacjenta. Karta „rz�dowa” posiada tak�e inne „nie-rz�dowe”

funkcje: elektroniczn� portmonetk� słu��c� do dokonywania płatno�ci oraz

aplikacj� podpisu elektronicznego opartego na infrastrukturze klucza publicznego.

Karta GMPC posiada unikaln� cech� jak� s� elementy biometryczne: zdj�cie

posiadacza oraz odcisk palca zakodowany w pami�ci karty. Policjanci i

odpowiednie słu�by s� wyposa�one w urz�dzenia pozwalaj�ce na odczytywanie

informacji o obywatelu i w razie konieczno�ci zapisywanie nowych. Obywatele

mog� sprawdzi� dane zapisane na karcie w specjalnych terminalach miejskich.

Inne urz�dzenie pozwala instytucjom finansowym i urz�dom na automatyczne

pobranie z karty wymaganych danych do wypełnienia formularzy w �rodowisku

elektronicznym. Elektroniczna portmonetka u�ywana jest tak�e do pobierania

�wiadcze� od pa�stwa na rzecz obywateli oraz w celu dokonywania płatno�ci w

urz�dach i bankach.

13

2. technologia ZK/GeldKarte

GeldKarte to niemiecki system pieni�dza elektronicznego stworzony przez

cały sektor bankowy i opieraj�cy si� na porozumieniu mi�dzy pi�cioma

organizacjami zrzeszaj�cymi banki na czele z Zentraler Kreditausschuss,

b�d�cym operatorem systemu. Wydawcami kart i pieni�dza elektronicznego s�

banki. Jedn� z zalet systemu GeldKarte jest wykorzystanie otwartego standardu,

który umo�liwia przył�czenie si� do systemu ka�demu zainteresowanemu

podmiotowi pod warunkiem, �e spełni okre�lone wymagania techniczne. System

rozpocz�ł działalno�� w 1996 roku i od tego czasu wydano w sumie ok. 67 mln

kart. Uczestnicz�ce w projekcie banki doł�czyły aplikacj� elektronicznej

portmonetki do wydawanych przez siebie kart debetowych, przede wszystkim do

najpopularniejszej w Niemczech karty EC oraz kart Maestro. Karty z aplikacj�

elektronicznej portmonetki otrzymuj� automatycznie wszyscy klienci banków.

Oprócz kart poł�czonych z rachunkiem bankowym, s� tak�e karty wyposa�one

tylko w funkcj� elektronicznej portmonetki i nie poł�czone z rachunkiem, zwane

„białymi kartami”, które zapewniaj� anonimowo�� u�ytkownika. Od 1997 roku

„GeldKarty” wydawane s� z dodatkowymi funkcjami, takimi jak elektroniczny

bilet. Kart� mo�na załadowa� na dwa sposoby: w drodze obci��enia rachunku

bankowego posiadacza karty poprzez transakcj� on-line w bankomacie, w

trakcie której dokonywana jest weryfikacja PIN kodu, lub w zamian za wpłat�

gotówkow� - w przypadku klientów nie posiadaj�cych rachunku bankowego.

�rodki załadowane na kart� s� przekazywane na rachunek rozliczeniowy

pieni�dza elektronicznego w obiegu i jednocze�nie zwi�kszane jest saldo

rachunku prowadzonego dla ka�dej karty.

Transakcja zakupu kart� GeldKarte odbywa si� w trybie off-line bez u�ycia kodu

PIN. Pieni�dz elektroniczny jest przekazywany z karty klienta na kart�

sprzedawcy w terminalu. Zwykle na koniec dnia zgromadzone przez sprzedawc�

�rodki s� przekazywane w trybie on-line do odpowiedniego centrum

rozliczeniowego w celu uznania rachunku bankowego sprzedawcy.

14

Wraz z pierwszym ładowaniem swojej GeldKarty klient otrzymuje mały,

przeno�ny czytnik pozwalaj�cy na sprawdzenie aktualnego stanu �rodków na

koncie oraz sprawdzenie 15 ostatnich transakcji zakupu i 3 zasilenia karty.

Klienci w zwi�zku z u�ywaniem kart nie s� obci��eni du�ymi opłatami.

Karty debetowe s� przez wi�kszo�� banków bezpłatnie wyposa�ane w aplikacje

elektronicznej portmonetki, tylko niektóre banki wprowadziły opłat� roczn� ok. 5

lub trzyletni� 15 . Opłata za zasilenie karty w sieci banku posiadacza karty

wynosi 0,07-0,3 , je�li załadowanie nast�piło w innym banku 1 . Sprzedawca

akceptuj�cy płatno�ci tak� kart� płaci bankowi 0,3% kwoty transakcji, nie mniej

jednak ni� 0,01. Klient nie płaci prowizji za transakcj� kupna. W Niemczech jest

obecnie 50 000 terminali akceptuj�cych GeldKarte, a w 2002 roku dokonano 37

mln transakcji. Liczba ta w skali ilo�ci wydanych kart nie jest zadowalaj�ca. Od

momentu wprowadzenia karty na rynek w 1996 roku zainwestowano w ni� ok.

400 mln , jednak karta nie odniosła spodziewanego sukcesu. W niemieckich

portfelach znajduje si� ok. 60 mln (w sumie wydano 67mln) GeldKarte, jednak

tylko 0, 65% z nich jest aktywowana, reszta słu�y jedynie jako karta debetowa.

Potencjał 60 mln kart nie został jeszcze rozwini�ty z powodu braku

wystarczaj�cej ilo�ci punktów akceptuj�cych tego rodzaju płatno�ci oraz

fundamentalnych bł�dów marketingowych przy wprowadzaniu nowego,

innowacyjnego produktu. System ten, jednak ci�gle ma przed sob� dobre

perspektywy, �wiadczy o tym niedawno zawarte porozumienie banków z

koncernami tytoniowymi gwarantuj�ce, �e do 2007 roku wszystkie z 600 ty�

niemieckich automatów sprzedaj�cych papierosy b�d� akceptowa� GeldKarte

weryfikuj�c tak�e wiek kupuj�cego17.

Technologia GeldKarte wykorzystywana jest tak�e w Luksemburgu (MiniCash) i

we Francji (Moneo).

17 Karol �wiruk “GeldKarte – Portfel Niespełnionych nadziei” expander.pl 06.06.2003

15

3. Technologia Mondex

Mondex ró�ni si� radykalnie od innych systemów zarówno pod wzgl�dem

architektury technicznej jak i podej�cia marketingowego. Bardziej ni� inne

systemy, Mondex stara si� upodobni� pieni�dz elektroniczny do zwykłej gotówki.

Mondex działa off-line bez centralnego systemu rozliczeniowego monitoruj�cego

transakcje, tak jak przypadku tradycyjnego systemu pieni��nego, warto�� całego

pieni�dza elektronicznego w obiegu jest stała. W celu unikni�cia wycieku

warto�ci system jest absolutnie zamkni�ty. Tylko „Oryginator” systemu mo�e

wytworzy� lub umorzy� warto�� Mondex. Najbardziej nowatorsk� cech� systemu,

odró�niaj�c� go od konkurencyjnych rozwi�za� jest mo�liwo�� przesyłania

warto�ci mi�dzy posiadaczami karty za pomoc� specjalnego urz�dzenia, telefonu

komórkowego, komputera osobistego lub terminalu telewizji cyfrowej.

Mondex jest systemem wielowalutowym (multi-currency) i mo�e spełnia�

postulat interoperacyjno�ci w skali globalnej, jednak tylko w ramach systemów

Mondex w innych krajach. Interoperacyjno�� jest wi�c tylko cz��ciowa, tak�e

dlatego, �e karty Mondex nie opieraj� si� na standardzie CEPS, na którym oparte

s� nowe produkty w technologii Proton. Karta z aplikacj� pieni�dza

elektronicznego mo�e jednocze�nie przechowywa� warto�� pieni��n� w pi�ciu

ró�nych walutach. Mondex tak jak inne produkty firmy MasterCard na całym

�wiecie stosuje jednolite standardy techniczne i działa pod t� sam� mark� co

umo�liwia konsumentowi nabycie karty w jednym pa�stwie i dokonywa� płatno�ci

w innym pod warunkiem, �e na karcie załadowana jest warto�� w walucie tego

pa�stwa. Nieuczestniczenie w standardzie CEPS jest niew�tpliwie wielk� wad�

tej technologii i w dłu�szej perspektywie czasowej mo�e doprowadzi� do

marginalizacji tej technologii. Prawdopodobie�stwo takiego scenariusza zwi�ksza

fakt, i� organizacja Europay/MasterCard ma w swojej ofercie konkurencyjny

system Clip w pełni zgodny ze standardem CEPS.

Wad� s� tak�e problemy zwi�zane z bezpiecze�stwem kart. Firma zapewnia, �e

system Mondex jest jednym z najbezpieczniejszych o czym �wiadczy� ma

presti�owy certyfikat EAL4+ zdobyty w 2001. Jednak w internecie bez trudu

mo�na znale�� strony informuj�ce o złamaniu technologii Mondex18.

18 Karol �wiruk „ Elektroniczne portmonetki, czyli nowe wcielenie pieni�dza” expander.pl 19.05.2003

16

Mondex jest jedn� z najbardziej znanych technologii elektronicznych

portmonetek na �wiecie19, a karty z jego logo systemu s� akceptowane w ponad

50 krajach na �wiecie. Mondex znalazł zastosowanie w Europie: w Wielkiej

Brytanii, Francji, Norwegii i Irlandii. Ponadto system działa w miastach Australii,

Kanadzie, Izraelu, Tajwanie, Korei Południowej, Japonii. W Wielkiej Brytanii

Mondex wykorzystywany jest tylko lokalnie na kampusach uniwersyteckich. W

u�yciu jest ok. 83 000 kart, które posiadaj� tak�e inne funkcj� ni� płatnicz�, jak

kontrola dost�pu do budynków, wst�pu do bibliotek i funkcj� identyfikacyjn�.

Maksymalna ilo�� �rodków które mog� by� przechowywane na karcie to 100

funtów. W Norwegii system Mondex znalazł bardzo innowacyjne zastosowanie.

W systemie uczestniczy norweska loteria pa�stwowa (Norsk Tipping) i oferuje

loteri� i zakłady sportowe on-line z wygranymi wpłacanymi bezpo�rednio na kart�

za pomoc� specjalnego czytnika podł�czonego do komputera.

W wi�kszo�ci krajów Mondex działa na zasadzie franchisingu. Mondex

International20 posiadaj�cy prawa własno�ci intelektualnej systemu, udziela

licencji uczestnikom na wykorzystywanie swojej technologii i swojego znaku

towarowego na okre�lonym terytorium. Na franchisobiorcy spoczywa obowi�zek

zarz�dzania i promowania systemu, wł�czaj�c w to pozyskiwanie członów na

danym obszarze działania.

W systemie Mondex mo�emy wyró�ni� nast�puj�cych uczestników:

• „Oryginator” – podmiot b�d�cy wydawc� pieni�dza elektronicznego, na

którym spoczywa obowi�zek kontrolowania pieni�dza elektronicznego w

obiegu oraz obowi�zek wykupu tego pieni�dza,

• członkowie (members) – zazwyczaj banki wydaj�ce kart� Mondex swoim

klientom

• akceptanci – podmioty (np. punkty handlowo-usługowe) akceptuj�ce

zapłat� kartami Mondex.

• posiadacze kart

19Mondex był niezale�n� firm� zajmuj�ca si� rozwojem technologii opartych o karty chipowe, został jednak przej�ty przez MasterCard i stał si� cz��ci� jego cz��ci� 20 W 1996 r. powołano do �ycia Mondex International Ltd., firm�, której zadaniem jest promowanie i rozwijanie technologii Mondex na �wiecie. Od 1997 r. głównym udziałowcem Mondex Int. jest MasterCard International, który posiada 51% akcji.

17

„Oryginator”, czyli wydawca dostarcza elektroniczn� warto�� uczestnikom

systemu, którzy nast�pnie j� dystrybuuj� w zamian za �rodki pieni��ne.

4. Visa Cash

Visa obrała zupełni inne podej�cie do pieni�dza elektronicznego ni� jej

konkurenci. Zamiast opiera� si� na jednej stworzonej przez siebie technologii

Visa rozpocz�ła wdra�anie pod wspóln� nazw� Visa Cash wielu projektów

elektronicznej portmonetki wykorzystuj�c wiele ró�nych technologii. Niektóre z

tych projektów bazuje na istniej�cych wcze�niej systemach, mi�dzy innymi

Proton, zmieniaj�c jedynie ich nazw�. Visa wydała prawie 200 ró�nych

produktów opartych na Visa Cash w 35 krajach �wiata. Karty Visa Cash

oferowane s� w 3 opcjach:

• Karta multifunkcyjna – aplikacja elektronicznej portmonetki Visa Cash

oferowana jest w poł�czeniu z aplikacj� karty debetowej/kredytowej.

• karta jednofunkcyjna – zawieraj�ca tylko aplikacj� elektronicznej

portmonetki, któr� mo�na doładowa� w specjalnym terminalu lub

bankomacie

• jednofunkcyjna karta jednorazowa o �ci�le okre�lonej warto�ci, bez

mo�liwo�ci doładowania

Poniewa� system Visa Cash bazuje na wielu technologicznie ró�nych

rozwi�zaniach nie b�d�cych ze sob� kompatybilnymi, dlatego zdecydowano si�

rozwi�za� ten problem wdra�aj�c standard CEPS21 ( Visa stworzyła własny,

kompatybilny z nim standard Visa Cash CEPS i wła�nie ten standard jest

podstaw� funkcjonowania karty Visa Cash.) System ten jest interoperacyjny na

skale globaln�.

Najwi�cej kart Visa Cash wydano dotychczas w Hiszpanii, jest tam obecnie

ponad 5,5 milionów22 tego typu instrumentów. Karty s� wydawane przez ponad

21 Common Electronic Purse Specification 22 na �wiecie ponad 8 milionów

18

40 banków i s� akceptowane w ponad 150 ty�. punktów handlowo-usługowych

oraz w 20 ty�. specjalnych terminali.

5. Systemy wykorzystuj�ce technologi� bezstykow�

Aplikacje płatno�ci bezstykowej23 istniej� na �wiecie ju� od ponad 10 lat.

Wykorzystywane s� głównie w systemach transportu publicznego w du�ych

aglomeracjach. Systemy takie wykorzystywane s� mi�dzy innymi w Hong Kongu,

Tokio, Seulu, Waszyngtonie, Szanghaju a tak�e w Warszawie w postaci

Warszawskiej Karty Miejskiej24. W wielu z tych miast jednofunkcyjne karty

mikroprocesorowe stopniowo rozszerzaj� swoje zastosowanie na mo�liwo��

dokonywania bezstykowych płatno�ci w lokalnych, detalicznych punktach

usługowo-handlowych. Technologia bezstykowa daje olbrzymie mo�liwo�ci i

przyczynia si� do wi�kszej wygody konsumenta. Twórcy systemu pieni�dza

elektronicznego w Polsce powinni powa�nie wzi�� pod uwag� korzy�ci płyn�ce z

zastosowania tej technologii i skorzysta� z do�wiadcze� istniej�cych ju�

systemów w innych krajach.

5.1 Hong Kong Octopus Card

Karta Octopus, wypuszczona na rynek w 1997 roku jako elektroniczna

portmonetka wykorzystywana w transporcie miejskim, jest najbardziej udanym i

dojrzałym rynkowo systemem karty bezstykowej. Jest tak�e przykładem ewolucji

od systemu płatno�ci w komunikacji miejskiej do wielofunkcyjnego systemu

płatno�ci detalicznych. Sukces tego przedsi�wzi�cia uwidocznił dwa kluczowe

składniki strategii wprowadzania ka�dego nowego systemu płatno�ci: wyrobienie

u u�ytkownika okre�lonych przyzwyczaje� – w tym przypadku przyzwyczajenia

do dokonywania samodzielnych płatno�ci za pomoc� nowej technologii. Drugi

23 technologia wykorzystuj�ca chip radiowy wyposa�ony w anten� zatopion� w karcie 24 www.strefa.waw.pl

19

składnik determinuj�cy sukces to umiej�tne wykorzystanie tych przyzwyczaje� do

rozwini�cia systemu na płatno�ci detaliczne w punktach usługowo-handlowych25.

Porównuj�c analogiczn� sytuacj� w systemie komunikacji miejskiej w Warszawie,

mo�na stwierdzi�, i� mieszka�cy miasta z łatwo�ci� przywykli do nowej

technologii i wyrobili w sobie okre�lone nawyki, pocz�wszy od umiej�tno�ci

dokonywania opłat za przejazd �rodkami transportu miejskiego, a� po ró�ne

sposoby zasilania karty. System ten wydaje si� mie� szanse dalszego rozwoju

jednak tylko przy wsparciu silnych instytucji finansowych. Mo�liwo��

przetransformowania tego jednofunkcyjnego systemu na system wielofunkcyjny26

wymaga posiadania licencji instytucji pieni�dza elektronicznego, lub �cisłego

współdziałania z bankiem b�d�cym wydawc� pieni�dza elektronicznego.

Niew�tpliw� zalet� Warszawskiej Karty Miejskiej jest du�a ilo�� wydanych i

u�ytkowanych kart, a tak�e terminali zasilaj�cych kart�, co wydaje si� wielkim

atutem przy budowie systemu PE.

Wracaj�c do systemu Octopus nale�y zwróci� uwag� na fakt, i� no�nikiem

warto�ci w tym systemie, czyli instrumentem pieni�dza elektronicznego mo�e

by� nie tylko karta z bezstykowym chipem (wydano ich ok. 9 mln) ale równie�

specjalny model zegarka zwany inteligentnym zegarkiem – smart watch (150

ty�.). System grupuje ponad 100 dostawców usług, wł�czaj�c wszystkie firmy

transportu miejskiego (autobusy, metro, tramwaje, poci�gi, promy orz taksówki) a

tak�e kioski i punkty handlowo-usługowe w obr�bie stacji, dworców i całej

infrastruktury komunikacyjnej oraz w wybranych miejscach w całej metropolii.

Konsument w ka�dym z tych punktów mo�e sprawdzi� stan �rodków na karcie a

tak�e j� doładowa�. Transakcje doładowania mo�na przeprowadzi� tak�e w

specjalnym automacie i punktach obsługi klienta. Karty mo�na tak�e u�ywa� w

budkach do robienia zdj�� i automatach telefonicznych, liczba akceptantów

szacowana jest na ok. 160 przedsi�biorstw handlowo-usługowych. S� to sieci

supermarketów (np. 7 Eleven), kawiarnie (Starbacks) , bary szybkiej obsługi.

Płatno�ci kart� akceptowane s� tak�e w automatach samoinkasuj�cych i

parkingach. Karta słu�y tak�e jako wej�ciówka na baseny i centra rekreacyjne.

Dziennie notuje si� około 7 mln transakcji o warto�ci 50 mln HKD (6,5 mln USD).

“25 Contactless Smart Card Schemes in the Asia Pacific Region” Asia Pacific Smart Card Association report, 2002 26 czyli taki gdzie akceptantem płatno�ci s� podmioty inne ni� wydawca

20

Ciekawe rozwi�zanie zastosowała firma Nokia wypuszczaj�c na rynek

wymienialne obudowy do telefonów komórkowych zawieraj�ce wbudowany

mikroprocesor z anten�, tak by telefon mógł słu�y� do dokonywania płatno�ci.

Standardowo karty Octopus s� anonimowe i tylko niewielka ich cz��� (ok.

500 ty�) jest powi�zana z rachunkiem bankowym. System ten odró�nia od innych

fakt, �e został stworzony nie przez instytucje finansowe, lecz przez

przedsi�biorstwa transportu miejskiego.

5.2 Modeus - Francja W Europie technologia bezstykowa została zastosowana we francuskim

systemie Modeus stworzonym wspólnie przez instytucje finansowe, mi�dzy

innymi Societe General, Poczt� Francusk� i przedsi�biorstwa transportu

publicznego (koleje francuskie, metro i autobusy paryskie) oraz narodowego

operatora telekomunikacyjnego France Telekom. Na karcie zintegrowano

elektroniczn� portmonetk� z systemem biletowym komunikacji miejskiej.

We Francji oprócz systemu Modeus funkcjonuj� dwa inne systemy

Mondex oraz Moneo. Niestety konkurencja mi�dzy mini i brak interoperacyjno�ci

spowodowały zahamowanie rozwoju wszystkich trzech inicjatyw. Dlatego

uczestnicz�ce w opisanych projektach banki uzgodniły zasady wzajemnej

współpracy i utworzyły odr�bn� spółk� Societe Financiere du Porte-Monnaie

Electronique Interbancaire (SFPMEI), której zadaniem jest wydawanie pieni�dza

elektronicznego oraz zarz�dzanie �rodkami otrzymanymi w zamian za ten

pieni�dz. Spółka okre�la tak�e techniczne i organizacyjne zasady działania

systemów oraz poziom ich bezpiecze�stwa.

Podj�cie decyzji o zastosowaniu wspólnej struktury wydawcy PE pozwolił

bankom ograniczy� koszty rozliczania i nadzorowania przeprowadzanych

transakcji oraz koszty przeprowadzania ekspertyz dotycz�cych bezpiecze�stwa

systemów. Pomimo wspólnego wydawcy PE nadal zostanie zachowana

21

mo�liwo�� konkurencji pomi�dzy ró�nymi systemami i bankami przez stosowanie

zró�nicowanych opłat i prowizji27.

Podobna struktura, czyli oparta na jednym, centralnym wydawcy pieni�dza

elektronicznego powinna by� zastosowana równie� w polskich warunkach. Z t�

ró�nic�, �e zamiast kilku systemów powinien by� utworzony jeden, krajowy

system a konkurencja powinna odbywa� si� na poziomie banków i ewentualnie

mi�dzynarodowych instytucji płatniczych (Visa i Europay/Mastercard)

zapewniaj�cych mark�, promocje oraz rozliczenia mi�dzynarodowe w ramach

CEPS.

6. Interoperacyjno�� systemów pieni�dza elektronicznego

Wysiłki na rzecz standaryzacji i interoperacyjno�ci maj� miejsce na

poziomie wszystkich typów systemów płatniczych. Standard EMV okre�la

wymagania dotycz�ce fizycznej, mechanicznej i elektrycznej kompatybilno�ci

systemów płatniczych opartych na kartach mikroprocesorowych. System

pieni�dza elektronicznego jest jednym z nich.

Karta z elektroniczn� portmonetk� ka�dego z systemów mo�e by� u�ywana tylko

w granicach jednego pa�stwa. W niektórych pa�stwach istnieje nawet kilka

systemów, nie b�d�cych w �aden sposób kompatybilnymi. Ograniczenia te w

skuteczny sposób ograniczaj� rozwój pieni�dza elektronicznego. Tego rodzaju

narodowe systemy niekompatybilne mi�dzy sob� i nie pozwalaj�ce na wzajemne

korzystanie z nich przez u�ytkowników z ró�nych krajów nazwano systemami

elektronicznej portmonetki pierwszej generacji. Okazało si�, �e kluczow� kwesti�

jest powszechno�� i ustanowienie �wiatowego standardu, który zapewniłby jej

podobn� funkcjonalno��, jak� charakteryzuj� si� karty płatnicze.

Jak dot�d istniej� dwa główne projekty maj�ce na celu umo�liwienie

dokonywania płatno�ci transgranicznych PE. Pierwszy z nich o nazwie Purse

Application for Cross-border use in Euro (PACE) został wprowadzony w lipcu

2000 roku przez nast�puj�ce organizacje: CETREL (Centre de Transferts

27 Rafał Janowicz, Robert Klepacz Pieni�dz Elektroniczny na wiecie - Istota i zastosowanie elektronicznej portmonetki, Warszawa 2002

22

Electroniques) – operatora systemu miniCASH z Luksemburga, ZKA (Zentraler

Kreditausschuss) operatora niemieckiego GeldKarte, francuski Groupement des

Cartes Bancaires oraz SEME (Société Européenne de Monnaie Electronique)

operatora systemu Moneo we Francji. Bior�ce udział w projekcie systemy

opieraj� si� na tej samej technologii GeldKarte. Karta z aplikacj� elektronicznej

portmonetki funkcjonuj�ca w jednym z tych systemów mo�e by� u�ywana do

dokonywania płatno�ci denominowanych w euro w Luksemburgu, Niemczech i

Francji. Organizacje bior�ce udział w projekcie zobowi�zały si� stopniowo

wdro�y� tak�e standard Common Electronic Purse Specification (CEPS),

b�d�cy podstaw� drugiego projektu wdra�aj�cym interoperacyjno�� o nazwie

Ducato. CEPS słu�y jako narz�dzie umo�liwiaj�ce korzystanie z elektronicznych

portmonetek na całym �wiecie, bez wzgl�du na to kto i gdzie wydał portmonetk�.

CEPS nie jest standardem odnosz�cym si� do technicznych wła�ciwo�ci karty,

lecz standardem definiuj�cym sposoby komunikacji i procedury na odcinku

elektroniczna portmonetka – terminal – centrum rozliczeniowe – wydawca

portmonetki28. CEPS w przypadku samej portmonetki jest wdro�ony poprzez

zastosowanie specjalnej aplikacji, która komunikuje si� z terminalem zgodnie z

zasadami ustalonymi w specyfikacji. Tego rodzaju zabieg pozwolił unikn��

budowy od nowa systemu i zapewni� interoperacyjno�� mi�dzy systemami o

ró�nej specyfikacji.

Standard CEPS składa si� z 3 poziomów specyfikacji:

• Poziom 1 CEPS jest wspólny dla wszystkich systemów. Specyfikacja tego

poziomu dotyczy architektury i interfejsu kart oraz terminali , minimalnych

wymogów bezpiecze�stwa oraz danych wymienianych mi�dzy kart�,

terminalem, sieci� krajow� i sieci� mi�dzynarodow�. Poziom 1 wyznacza

pewne minimum zgodno�ci systemów ze standardem CEPS, jednak nie

zapewnia interoperacyjno�ci.

• Poziom 2 CEPS okre�lany jest przez organizacje b�d�ce wła�cicielami

marki zaanga�owanych w projekt. S� to Visa, która opublikowała

28 Karol �wiruk, “Elektroniczne portmonetki, czyli nowe wcielenie pieni�dza” expander.pl 19.05.2003

23

specyfikacje dla systemu Visa Cash, oraz Europay/Mastercard -

specyfikacja dla systemu Clip.

Poziom 2 okre�la reguły i procedury dla ka�dego z tych dwóch systemów

dostarczaj�cych swoj� mark�, tzn. warunki u�ytkowania logo (Visa Cach ,

Clip), system rozlicze� (clearing and settlement network), dodatkowe

wymogi bezpiecze�stwa i ogólne warunki współpracy. Ten poziom

specyfikacji pozwala na interoperacyjno�� elektronicznych portmonetek w

jednym, globalnym systemie Visa Cash lub Clip.

• Poziom 3 CEPS to indywidualna specyfikacja dostawcy aplikacji maj�ca

na celu implementacj� danego systemu tak aby był zgodny z CEPS, na

przykład specyfikacja Proton World.

W praktyce narodowy system pieni�dza elektronicznego, który implementował

standard CEPS staje si� interoperacyjny a transakcje s� akceptowane w innych

krajach, gdzie funkcjonuj� systemy, które wdro�yły CEPS i posługuj� si� tak�

sam� mark� organizacji płatniczej Visa Cash (Visa) lub Clip (Europay).

Na karcie oprócz logo systemu krajowego pojawia si� logo Visa Cash lub Clip.

Transakcje krajowe rozliczane s� przez krajowe systemy rozliczeniowe,

natomiast transakcje mi�dzynarodowe rozliczane s� przez system VisaNet lub

EPS-net.

Specyfikacja CEPS jest stopniowo wdra�ana, a przez ostatnie lata trwały

intensywne testy tego rozwi�zania we wspomnianym ju� projekcie Ducato

obejmuj�cym kraje europejskie oraz projekcie Columbus zapewniaj�cym

interoperacyjno�� w USA i Hiszpanii. Oba projekty zako�czyły si� pełnym

sukcesem.

Implementuj�c system pieni�dza elektronicznego w Polsce wydaje si�

konieczne zastosowanie technologii pozwalaj�cej na osi�gni�cie postulatu

interoperacyjno�ci. Zastosowanie innego rozwi�zania mo�e wpłyn�� negatywnie

na rozwój tego instrumentu dokonywania płatno�ci w naszym kraju.

24

7. Perspektywy budowy systemu pieni�dza elektronicznego w Polsce.

Analizuj�c rozwój systemów pieni�dza elektronicznego w Europie i na

�wiecie przykuwa uwag� fakt i� w niektórych pa�stwach wysoko rozwini�tych, w

których karty płatnicze s� bardzo popularne, takich jak USA, Wielka Brytania i

Irlandia systemy elektronicznej portmonetki nie rozwin�ły si� na du�� skal�. By�

mo�e wytłumaczeniem tego zjawiska jest z jednej strony przyzwyczajenie

konsumentów do kart płatniczych, w szczególno�ci kredytowych, z drugiej za�

okre�lona kultura płatnicza panuj�ca w ka�dym z pa�stw, determinuj�ca

zachowania konsumentów. Bior�c pod uwag� oba te czynniki wydaje si�, �e

Polski rynek jest dobrym �rodowiskiem do wprowadzenia produktu elektronicznej

portmonetki. Polacy nie korzystaj� z kart płatniczych tak cz�sto jak Anglicy czy

Amerykanie, wynika to z ci�gle niewielkiej penetracji rynku elektronicznych

instrumentów płatniczych. Do korzystania z tych instrumentów przyznaje si� 23%

społecze�stwa29. Nie oznacza to, �e Polacy nie preferuj� kart, wr�cz przeciwnie,

plastikowe karty s� coraz bardziej popularne i z roku na rok zwi�ksza si� ich ilo��

i przeznaczenie. Pocz�tkowo konsumenci u�ywali kart jedynie do wypłaty

gotówki z bankomatów, teraz ta tendencja zmienia si� na rzecz bezpo�rednich

płatno�ci w punktach usługowo-handlowych. Niezaprzeczalny jest jednak fakt

du�ego przyzwyczajenia społecze�stwa polskiego do posiadania i

przechowywania gotówki. Przekłada si� to na relatywnie niedu�� ilo��

rachunków bankowych, jednak mo�e okaza� si� atutem przy wprowadzani

systemu pieni�dza elektronicznego opartego na kartach. W systemie takim

warto�� pieni��na znajduje si� na karcie, b�d�c niejako w fizycznym posiadaniu

u�ytkownika, niczym gotówka.

Systemy pieni�dza elektronicznego oparte na kartach mikroprocesorowych

istniej� w wi�kszo�ci krajów europejskich, tak�e tych nie nale��cych do Unii

Europejskiej. Polska ci�gle nie doczekała si� takiego systemu, nie mniej jednak

obecny czas wydaje si� optymalny na rozpocz�cie takiego projektu. Przemawia

za tym kilka wzgl�dów. Po pierwsze, jeszcze do niedawna wi�kszo�� systemów

elektronicznej portmonetki w Europie rozwijała si� w sposób powolny, nie

osi�gaj�c zadowalaj�cych wyników tak finansowych jak i o wymiarze

25

społecznym. Instrumenty tego rodzaju nie były wystarczaj�co popularne, a

społecze�stwo z trudno�ci� adoptowało nowe rozwi�zania w �yciu codziennym.

Twórcy popełniali wiele bł�dów organizacyjnych i marketingowych, tak jak w

systemie GeldKarte. Jednak�e w ostatnim czasie wiele systemów zyskało du��

popularno�� i osi�gn�ło sukces rynkowy. Bazowanie na do�wiadczeniach

istniej�cych ju� przedsi�wzi�� zminimalizuje ilo�� podobnych bł�dów.

Po drugie, nast�puje przełom w zakresie technologii. Elektroniczne portmonetki

pierwszej generacji, czyli o zasi�gu krajowym i nie daj�ce mo�liwo�ci

dokonywania płatno�ci w innych systemach oraz w innych krajach, zast�powane

s� przez drug� generacj� elektronicznych portmonetek. Systemy te, mi�dzy

innymi, dzi�ki zastosowaniu standardu CEPS stopniowo osi�gaj� postulat

interoperacyjno�ci, dzi�ki czemu mo�liwe staj� si� transakcje o charakterze

transgranicznym. Jednolity, globalny standard umocnił przy okazji

mi�dzynarodowe organizacje płatnicze Visa i Europay/Mastercard rozpoczynaj�c

proces konsolidacji. Visa i MasterCard chc� pod swoimi skrzydłami poł�czy�

mniejsze podmioty i stworzy� globalne systemy pieni�dza elektronicznego.

Pozytywn� rol� jak� mog� one odegra� w Polsce to mo�liwo�� lepszej promocji i

popularyzacji nowego produktu a tak�e dost�p do �wiatowej sieci akceptantów.

Niebagatelne znaczenie ma stopniowe wprowadzenie w Polsce kart

mikroprocesorowych w standardzie EMV, które s� podstaw� funkcjonowania

aplikacji pieni�dza elektronicznego. W Polsce wprowadzenie tego standardu

poci�gnie za sob� konieczno�� wymiany niemal wszystkich kart b�d�cych teraz

w obiegu, opartych na technologii paska magnetycznego. Operacja ta wymaga

równie� unowocze�nienia obecnej infrastruktury technicznej: terminali POS i

bankomatów. Implementacja standardu EMV jest niejako okazj� do

jednoczesnego wprowadzenia aplikacji elektronicznej portmonetki. Opó�nienia

technologiczne w Polsce w zakresie elektronicznych instrumentów dokonywania

płatno�ci mog� by� tak�e okazj� do wprowadzenia rozwi�za�

najnowocze�niejszych bez jakichkolwiek kompromisów i okresów przej�ciowych.

Przykładem takich technologii s� czipowe karty hybrydowe z podwójnym

interfacem, ł�cz�ce standard EMV z technologi� bezstykow�, a tak�e

wykorzystuj�ce infrastruktur� telefonii komórkowej.

29 �ródło: Rzeczpospolita 5 sierpie� 2003

26

Polska jest bardzo atrakcyjnym rynkiem dla instrumentu pieni�dza

elektronicznego. Paradoksalnie przyczynia si� do tego niska penetracja rynku

kart płatniczych i mo�liwo�� zbudowania systemu elektronicznych płatno�ci

uwzgl�dniaj�cy polsk� specyfik� rynkow�. W wi�kszo�ci krajów w których

funkcjonuje z powodzeniem pieni�dz elektroniczny, instrument pieni�dza

elektronicznego jest zintegrowany z kart� płatnicz�, czyni�c z niej urz�dzenie

hybrydowe. W Niemczech dla przykładu prawie ka�da karta płatnicza ma

zainstalowan� aplikacje elektronicznej portmonetki „Geldkarte”. U�ytkownik

aktywuje j� na własne �yczenie. W Polsce rozwój instrumentu pieni�dza

elektronicznego powinien odbywa� si� dwutorowo. Po pierwsze, wzorem Niemiec

i Francji w trakcie migracji na standard EMV aplikacja elektronicznej portmonetki

powinna by� instalowana automatycznie na ka�dej nowowydanej karcie płatniczej

z czipem. Z drugiej strony powinien by� dost�pny produkt niespersonalizowanej

elektronicznej portmonetki na okaziciela. Byłby to produkt dla osób

nieposiadaj�cych rachunku bankowego, oraz tych, którzy takiego rachunku

posiada� nie mog�, chocia�by z uwagi na wiek (ta sama grupa odbiorców jak w

przypadku telefonów komórkowych typu pre-paid). Elektroniczna portmonetka na

okaziciela byłaby produktem bardzo atrakcyjnym w Polsce z uwagi na relatywnie

niski stopie� „ubankowienia” społecze�stwa. Taki produkt odniósł du�y sukces w

Meksyku, gdzie tak�e niewielki procent społecze�stwa (10%) posiada rachunek

bankowy. Mo�na wysun�� tez�, �e du�y udział gotówki na rynku sprzyja

rozwojowi systemu pieni�dza elektronicznego, wpływa pobudzaj�co na rozwój

handlu elektronicznego. Warto przeanalizowa� projekt stworzenia wspólnego,

regionalnego systemu pieni�dza elektronicznego w Grecji, Rumunii i Bułgarii

(Balcard)30. Celem projektu jest zwi�kszenie płatno�ci przez internet i rozwój

handlu elektronicznego w pa�stwach bior�cych udział w projekcie. Dlatego te�

udało si� przekona� Komisj� Europejsk� by partycypowała w kosztach projektu,

finansuj�c jedn� trzeci� z wartego 4,6 mln Euro przedsi�wzi�cia. W Bułgarii

zostało wydanych jedynie 20 000 kart mi�dzynarodowych organizacji płatniczych,

co powoduj� deficyt instrumentów płatno�ci przez internet. W Polsce pomimo

du�o wi�kszej ilo�ci kart płatniczych istnieje podobne zjawisko braku

30 www.balcard.org

27

odpowiednich instrumentów dokonywania transakcji on-line, szczególnie w

przypadku osób nie posiadaj�cych rachunku bankowego. Zwi�ksza si� równie�

zapotrzebowanie na instrumenty zaprojektowane specjalnie do dokonywania

płatno�ci o niskiej warto�� (mikropłatno�ci i milipłatno�ci). W ramach

bałka�skiego projektu maj� by� rozdysrybuowane u�ytkownikom darmowe

czytniki kart w celu umo�liwienia płatno�ci i zasilania kart przez internet. Wydaje

si�, �e przy tworzeniu polskiego systemu PE warto przeanalizowa� ewentualn�

mo�liwo�� ubiegania si� o fundusze unijne, przynajmniej w fazie pilota�owej.

Struktura organizacyjna systemu ma niebywale du�e znaczenie dla jego

rozwoju. W niektórych krajach wyst�puje jeden dominuj�cy SPE, w innych dwa

porównywalne, konkuruj�ce ze sob�. S� tak�e rynki, gdzie istnieje wiele małych

systemów, lecz �aden nie osi�gn�ł znacz�cej pozycji. Praktyka pokazuje, �e

najlepszym rozwi�zaniem jest jeden system, w którym uczestniczy wiele instytucji

finansowych. Ilustruje to przykład Holandii, gdzie współistnienie 2 systemów

hamowało rozwój obydwu i postanowiono je poł�czy�. We Francji istniały

wcze�niej 3 systemy PE, niestety konkurencja mi�dzy nimi i brak

interoperacyjno�ci spowodowały zahamowanie rozwoju wszystkich trzech

inicjatyw. Dlatego uczestnicz�ce w tych projektach instytucje uzgodniły zasady

wzajemnej współpracy i utworzyły odr�bn� spółk� (SFPMEI), której zadaniem jest

wydawanie pieni�dza elektronicznego oraz zarz�dzanie �rodkami otrzymanymi w

zamian za ten pieni�dz. Spółka okre�la tak�e techniczne i organizacyjne zasady

działania systemów oraz poziom ich bezpiecze�stwa. Podj�cie decyzji o

zastosowaniu wspólnej struktury wydawcy PE pozwoli bankom ograniczy� koszty

rozliczania i nadzorowania przeprowadzanych transakcji oraz koszty

przeprowadzania ekspertyz dotycz�cych bezpiecze�stwa systemów. Pomimo

wspólnego wydawcy PE nadal zostanie zachowana mo�liwo�� konkurencji

pomi�dzy ró�nymi systemami i bankami przez stosowanie zró�nicowanych opłat i

prowizji. Podobna struktura, czyli oparta na jednym, centralnym wydawcy

pieni�dza elektronicznego powinna by� zastosowana równie� w polskich

warunkach. Z t� ró�nic�, �e zamiast kilku systemów utworzony powinien by�

jeden, narodowy system a konkurencja powinna mie� miejsce na poziomie

banków i innych dystrybutorów, ewentualnie tak�e na poziomie

mi�dzynarodowych instytucji płatniczych (Visa i Europay/Mastercard). Udział

28

mi�dzynarodowych organizacji płatniczych wydaje si� atrakcyjny z uwagi na

mo�liwo�� przerzucenia na nich kosztów promocji systemu. Negatywnym

efektem ich uczestnictwa w projekcie jest pojawienie si� kolejnego ogniwa w

systemie i proporcjonalne zmniejszenie zysków ka�dej z instytucji

uczestnicz�cych.

W UE wydawcami PE s� albo banki, albo organizacje stworzone przez

grup� instytucji finansowych. W Danii i Finlandii wydawc� PE i operatorem

systemu s� izby rozliczeniowe utworzone wspólnie przez konkuruj�ce mi�dzy

sob� banki. W Holandii, natomiast, wydawc� PE jest to organizacja b�d�ca

jednocze�nie izb� rozliczeniow� oraz centrum autoryzacyjno - rozliczeniowym

(Interpay). Wydaje si�, i� nale�y przeanalizowa� jakiego rodzaju instytucj� nale�y

powoła� lub adoptowa� istniej�c� aby działanie polskiego systemu było jak

najbardziej efektywne. Bez w�tpienia powinien to by� system oparty na centralnej

instytucji wydaj�cej PE, gdzie banki b�d� pełniły rol� dystrybutorów elektronicznej

warto�ci pieni��nej, konkuruj�c ze sob� produktowo.

Analizuj�c histori� rozwoju europejskich systemów PE mo�na

zaobserwowa� pewn� prawidłowo��, pocz�tkowo zwykle powstawało w ka�dymi

z pa�stw kilka systemów, konkuruj�cych mi�dzy sob�. Jednak zawsze po

pewnym czasie systemy te konsolidowały si�, w efekcie tworz�c jednolity system

pod wspóln� mark� z wyra�nie wydzielon� centraln� instytucja zajmuj�c� si�

wydawaniem pieni�dza elektronicznego. Konkurencja została przeniesiona na

poziom banków – dystrybutorów PE, które konkuruj� mi�dzy innymi cen�, a

aplikacja pieni�dza elektronicznego jest dodatkowym produktem doł�czanym do

karty płatniczej i jej koszt rozkłada si� równomiernie na pozostałe produkty

zintegrowane na karcie. Stworzenie optymalnego systemu pieni�dza

elektronicznego wymaga bez w�tpienia współdziałania wielu ró�nych instytucji,

na czele z bankami. Centralna instytucja powinna by� zarówno wydawc�

pieni�dza elektronicznego, operatorem systemu jak i centrum rozliczaj�cym

transakcje. Banki, natomiast, powinny odgrywa� role dystrybutorów PE.

W celu zminimalizowania kosztów nale�y oprze� si� na istniej�cej

infrastrukturze akceptuj�cej karty płatnicze stworzonej przez krajowe centra

autoryzacyjno - rozliczeniowe oraz rozbudowywa� sie� akceptantów w punktach

gdzie dot�d nie akceptowano elektronicznych instrumentów płatniczych. W

29

Szwecji dla przykładu utworzono now� firm� (Point AB), zajmuj�c� si� instalacja

i obsług� terminali POS w celu zawierania transakcji pieni�dzem elektronicznym.

W Polsce budowa nowej sieci byłaby nieopłacalna i bezcelowa, nale�y raczej

rozwija� istniej�c�.

Podstaw� sukcesu systemu jest stworzenie g�stej sieci partnerów

zewn�trznych. Tego rodzaju współpraca z innymi podmiotami ma na celu

dostarczenie punktów akceptuj�cych płatno�ci PE jak i miejsca gdzie mo�na

doładowa� kart�. Partnerzy zewn�trzni zwykle dodaj� do karty własne,

dodatkowe aplikacje np. programy lojalno�ciowe. W polskich warunkach

partnerami zewn�trznymi dla instytucji wydaj�cej PE i b�d�cej operatorem

systemu mogłyby by� nast�puj�ce instytucje:

• Telekomunikacje Polska S.A. – udział TPSA w projekcie daje

potencjaln� mo�liwo�� u�ywania aplikacji elektronicznej

portmonetki, jako karty telefonicznej. Ciekaw� propozycj� jest

przystosowanie automatów telefonicznych tak aby słu�yły jako

terminal ładuj�cy tak jak ma to miejsce w Holandii

• operatorzy telefonii komórkowej współpraca w celu mo�liwo�ci

wykorzystania telefonów komórkowych do dokonywania płatno�ci

zarówno w punktach usługowo-handlowych jak i przez internet

• Sieci stacji benzynowych – dokonywanie płatno�ci, zasilanie kart

oraz poł�czenie na jednej karcie elektronicznej portmonetki i

systemu lojalno�ciowego jak np. Vitay PKN Orlen

• Operatorzy systemów parkowania – Wapark. W Holandii opłaty

za parkowanie mo�na dokona� tylko za pomoc� systemu Chipknip.

• Korporacje taksówkarskie

• miejskie przedsi�biorstwa komunikacji zbiorowej - w Warszawie

mo�liwo�� ładowania biletów na karty z elektroniczn� portmonetk�,

współpraca z operatorem Warszawskiej Karty Miejskiej – sie�

terminali ładuj�cych

• Poczta Polska posiadaj�ca bardzo rozbudowan� sie� oddziałów w

całej Polsce mo�e przy wykorzystaniu Banku Pocztowego sta� si�

30

dystrybutorem pieni�dza elektronicznego. Ju� teraz w jednostkach

Poczty Polskiej w Warszawie mo�na zasili� Warszawsk� Kart�

Miejsk� korzystaj�c ze specjalnego terminala

• Narodowy Fundusz Zdrowia – doł�czenie do karty z elektroniczn�

portmonetk� aplikacji z wszystkimi danymi ubezpieczonego, histori�

chorób, i innymi danymi potrzebnymi w procesie usług medycznych

• Sieci kiosków – np. Ruch S.A., Kolporter,

• Sieci handlowe supermarkety i hipermarkety

• Operatorzy automatów samoinkasuj�cych

• Uczelnie wy�sze, w celu stworzenia wewn�trznych systemów

uniwersyteckich dla studentów (identyfikacja oraz mikropłatno�ci na

terenie szkoły wy�szej)

• Polskie Koleje Pa�stwowe – stworzenie nowoczesnego systemu

biletowego

• Bary szybkiej obsługi – McDonald’s, KFS – w przypadku barów

szybkiej obsługi niebagatelne znaczenie ma szybko�� transakcji

Istotnym czynnikiem od którego zale�y powodzenie nowego

przedsi�wzi�cia jest jasne i wła�ciwie zdefiniowanie �rodowiska w którym maj�

by� u�ywane karty z aplikacj� elektronicznej portmonetki. W systemach które

odniosły sukces np. Proton (Belgia) skupiono si� na płatno�ciach w punktach,

gdzie dotychczas nie akceptowano płatno�ci elektronicznymi instrumentami

płatniczymi a tak�e mikropłatno�ciach dokonywanych w automatach

samoinkasuj�cych, miejskich systemach parkowania, transporcie publicznym i

opłatach za rozmowy w automatach telefonicznych. W tego rodzaju płatno�ciach

�rednia warto�� transakcji nie jest wysoka, ale wysoka jest ilo�� transakcji i

nast�puje efekt skali. Miesi�cznie w Belgii za pomoc� PE dokonywane s�

transakcj� na sum� 57 mln Euro31. W Belgii dynamiczny wzrost popularno�ci

systemu Proton jest tak�e wynikiem wprowadzenia Euro, okazało si�, �e

Belgowie ch�tniej korzystaj� z pieni�dza elektronicznego ni� z nowych

euromonet, fakt ten �wiadczy o tym, �e PE jest konkurencj� głównie dla monet,

które s� z zasady niewygodne, ci��kie i drogie.

31 Card Technology

31

Rozwój systemu powinien przebiega� stopniowo. Na pocz�tku powinna

by� dost�pna jedynie aplikacja elektronicznej portmonetki, nast�pnie w miar�

rozwoju systemu kolejne aplikacje. Innego rodzaju strategia wdra�ana jest w

systemach jednofunkcyjnych, np. w transporcie miejskim, gdzie dost�pna jest na

pocz�tku jedynie mo�liwo�� dokonywania płatno�ci za bilety, a nast�pnie,

wykorzystuj�c przyzwyczajenie konsumentów, przekształca si� system w

wielofunkcyjny (Octopus w Honk Kongu). W obu strategiach kolejne aplikacje

dodawane powinny by� stopniowo.

Analizuj�c do�wiadczenia istniej�cych systemów, okazało si�, �e kluczow�

grup� docelow� produktu powinni by� młodzi ludzie. S� oni bardziej otwarci na

nowo�ci technologiczne i łatwiej ukształtowa� w nich okre�lone przyzwyczajenia.

Priorytetem wydaje si� by� zapewnienie łatwej dost�pno�ci do kart i

wprowadzenia do obiegu jak najwi�kszej ich ilo�ci. Tak� kart� powinni posiada�

wszyscy konsumenci albo w postaci aplikacji elektronicznej portmonetki

poł�czonej z rachunkiem bankowym doł�czonej do karty płatniczej

(kredytowej/debetowej) lub w formie tzw. białej karty32 (instrument pieni�dza

elektronicznego na okaziciela). Kluczowa jest tak�e ilo�� i lokalizacja punktów

gdzie mo�na dokona� transakcji za pomoc� karty, a tak�e miejsc gdzie mo�na j�

doładowa�. Dla kart powi�zanych z rachunkiem bankowym urz�dzeniem takim

jest bankomat z doł�czon� odpowiedni� funkcj�. W przypadku białych kart, tak

jak to ma miejsce w systemie Warszawskiej Karty Miejskiej STREFA, nale�y

stworzy� mo�liwo�� ładowania karty w specjalnych terminalach ulicznych w

zamian za gotówk�33 , oraz w punktach handlowo usługowych zaopatrzonych w

terminal w którym sprzedawca dokonuje transakcji ładowania (kioski, placówki

Poczty Polskiej). Dodatkowym sposobem zasilenia karty, wydaje si� ładowanie

elektronicznej portmonetki przez internet za pomoc� specjalnego urz�dzenia.

Urz�dzenie takie mo�e by� dostarczane ka�demu u�ytkownikowi karty

powi�zanej z rachunkiem bankowym. Na uwag� zasługuje tak�e mo�liwo��

sprzedawania jednorazowych kart o kilku nominałach, które s� szczególnie

atrakcyjne dla obcokrajowców, dzieci oraz w celu dokonywania anonimowych

32 karta nie poł�czona z rachunkiem bankowym 33 w Warszawie mo�na stworzy� now� sie� lub wej�� we współprace z operatorem systemu „Strefa”, która posiada rozwini�t� sie� terminali

32

transakcji, na które jest du�e zapotrzebowanie. Bardzo atrakcyjn� form�

zasilania karty jest wykorzystywanie ulicznych automatów telefonicznych, zabieg

taki jednak wi�załby si� z konieczno�ci� wymiany wszystkich automatów, co

niew�tpliwie poci�gn�łoby za sob� znaczne koszty dla narodowego operatora. Z

drugiej strony jest to szansa na przetrwanie automatów telefonicznych na rynku.

W wielu krajach, tak�e w Polsce z uwagi na rozwój telefonii komórkowej

corocznie zmniejsza si� zainteresowanie konsumentów korzystaniem z płatnych

automatów, a w niektórych krajach jak na przykład w Czechach narodowy

operator rozwa�a mo�liwo�� likwidacji wszystkich automatów. W Holandii

wymiana automatów okazała si� by� dobrym posuni�ciem, a nowe urz�dzenia,

b�d�ce raczej terminalami wielofunkcyjnymi umo�liwiaj� oprócz doładowania

karty tak�e dost�p do internetu i wielu innych funkcji np. wysyłania smsów.

Kolejnym sposobem doładowania karty, który mo�e odnie�� sukces w Polsce jest

zasilanie kart w kasach supermarketów (analogicznie do systemu MojeRachunki

oraz UniKasa).

Niezb�dna jest dalsza rozbudowa sieci bankomatów, które b�d� podstawowym

urz�dzeniem ładuj�cym. Bardzo ciekawe rozwi�zanie zastosowano we Francji w

systemie Moneo, gdzie pod koniec bie��cego roku aplikacja elektronicznej

portmonetki ma by� zainstalowana w ok. 30 mln kart. W celu unikni�cia

konieczno�ci ładowania karty zastosowano mo�liwo�� automatycznego

doładowania. Gdy stan �rodków na karcie jest ni�szy ni� 10 Euro nast�puje

automatyczne doładowanie o 30 Euro. Dzi�ki temu u�ytkownik nie musi pami�ta�

o okresowym doładowywaniu karty, oczywi�cie taka funkcja jest dost�pna tylko w

przypadku elektronicznej portmonetki poł�czonej z rachunkiem bankowym.

Bior�c pod uwag� zagadnienia technologiczne optymaln� rozwi�zaniem

jest zintegrowanie 2 technologii: mikroprocesora EMV oraz mikroprocesora w

technologii bezstykowej tworz�c kart� z podwójnym interfejsem. To pozwoli na

doł�czenie wielu nowych aplikacji oraz wpłynie na szybko�� transakcji. Umo�liwi

wykorzystywanie karty w systemach transportu publicznego i dokonywanie

transakcji w punktach handlowo-usługowych gdzie podstaw� jest szybko��

dokonania zakupu, np. fast foody, stacje benzynowe, kioski. System taki odniósł

33

wielki sukces w Korei Płd. a ostatnio jest coraz popularniejszy jest w Stanach

Zjednoczonych34.

Analizuj�c struktur� opłat istniej�cych systemów mo�na doj�� do

nast�puj�cych wniosków. Ci��ar opłat powinien by� zdj�ty z konsumenta, który

b�dzie porównywał koszty posiadania elektronicznej portmonetki z kosztami

posiadania gotówki. Dlatego nie powinny istnie� jakiekolwiek prowizje przy

dokonywaniu transakcji zakupu. Przy transakcji ładowania karty opłaty te� nie s�

rekomendowane, jednak je�li bank si� na nie zdecyduje, nie powinny by� one

wy�sze ni� wypłata gotówki z bankomatu. Opłata, jak� konsument jest skłonny

ponosi� to roczna (okresowa) opłata za korzystanie z aplikacji elektronicznej

portmonetki. Główne koszty powinny by� przerzucone na punkty handlowo-

usługowe, operatorów automatów samoinkasuj�cych i innych akceptantów.

Opłaty te, jednak powinny by� ni�sze, ni� analogiczne opłaty za przyjmowanie

płatno�ci kartami płatniczymi. To mogłoby zmotywowa� sprzedawców do

promowania nowej formy płatno�ci. W Belgii, gdzie system pieni�dza

elektronicznego działa najefektywniej i przynosi najwi�ksze zyski prowizja

pobierana od akceptanta to 0,7 Euro.

Omawiaj�c kwesti� korzy�ci nale�y wyró�ni� zyski dla:

• banków i innych dystrybutorów

• instytucji wydaj�cej pieni�dz elektroniczny

• centrów autoryzacyjno-rozliczeniowych

• korzy�ci dla akceptantów

Banki zarabiaj� na rocznej opłacie pobieranej od u�ytkownika (�rednia

europejska to ok. 5 Euro) oraz na poprawie płynno�ci dzi�ki �rodkom uzyskanym

w zamian za PE (brak konieczno�ci rezerwy obowi�zkowej) oraz ewentualnie

tak�e na ka�dorazowym zasileniu karty. Korzy�ci po�rednie dla banku to

zaoferowanie klientom nowego produktu oraz, co bardzo wa�ne, wzrost

cz�stotliwo�ci u�ywania karty, bowiem u�ywanie elektronicznej portmonetki do

opłat za parkowanie lub komunikacj� miejsk� powoduje si�ganie do tego

instrumentu niemal codziennie. Taki efekt zaistniał w Belgii gdzie 9 milionów kart

z elektroniczn� portmonetk� u�ytych było w 2002 roku do dokonania 121 mln

34 MasterCard Pay Pass

34

płatno�ci35, co stanowi rewelacyjny rezultat. Cz�ste korzystanie z karty wyrabia u

u�ytkownika przyzwyczajenie unikania dokonywania płatno�ci gotówk� oraz

wi�ksz� cz�stotliwo�� korzystania z aplikacji karty debetowej lub kredytowej a co

za tym idzie generuje to wi�ksze zyski dla banków. Nie mo�na zgodzi� si� z tez�,

�e instrument pieni�dza elektronicznego mo�e by� konkurencj� dla kart

płatniczych, b�dzie raczej jej aktywatorem. Znacz�cym efektem upowszechnienia

pieni�dza elektronicznego jest ograniczenie kosztów przechowywania i transportu

gotówki.

Zyski osi�gane przez instytucj� wydaj�c� pieni�dz elektroniczny b�d� natomiast

pochodziły z inwestycji dokonanych przy u�yciu �rodków uzyskanych w zamian

za pieni�dz elektroniczny oraz partycypacji w prowizji uzyskiwanej od

akceptantów. Innym rozwi�zaniem mo�e by� wykreowanie IPE działaj�c� jako

organizacja non-profit, gdzie głównymi beneficjentami zysków byłyby banki (i inni

dystrybutorzy) oraz centra rozliczeniowe.

Z pewno�ci� inwestycja w system pieni�dza elektronicznego jest inwestycj�

długofalow� i nie mo�e by� nastawiona na bardzo szybki zysk. Analizuj�c

sytuacj� w innych krajach SPE zacz�ły przynosi� zyski dopiero od niedawna.

Przyczyny tego s� zło�one. Przede wszystkim działalno�� ta okazała si�

opłacalna gdy osi�gni�to postulat interoperacyjno�ci systemów poprzez ich

centralizacj�. Ponadto wypracowanie zysków wymaga osi�gni�cia tzw. masy

krytycznej. Z jednej strony musi by� odpowiednia ilo�� akceptantów z drugiej

strony u�ytkowników, którzy posiadaj� kart� z aplikacj� elektronicznej

portmonetki. Problem ten łatwo rozwi�za� poprzez wyposa�enie ka�dej karty

płatniczej w tak� aplikacj�.

Niew�tpliwy zysk wyst�puje po stronie akceptantów z uwagi na mniejsze

koszty przechowywania i transportu gotówki. Korzy�ci dla punktów usługowo-

handlowych, szczególnie tych małych, b�d� wynikały z mo�liwo�ci przyjmowania

płatno�ci bezgotówkowych, co dotychczas było cz�sto nieopłacalne dla drobnych

przedsi�biorców z uwagi na wysoki koszt akceptacji kart płatniczych. Nawet w

przypadku „du�ych” akceptantów płatno�ci kart� w przypadku transakcji o

35 European Card Rewiev

35

niewielkiej wysoko�ci s� nieopłacalne, bowiem prowizja cz�sto przewy�sza

warto�� transakcji. Pieni�dz elektroniczny wyeliminuje t� niedogodno��.

System bezwzgl�dnie powinien zapewnia� mo�liwo�� dokonywania płatno�ci

przez internet. Jedynym z dost�pnych sposobów na dokonywanie takich operacji

jest zaopatrzenie konsumenta w odpowiedni urz�dzenie – czytnik kart,

podł�czany do komputera osobistego. To samo urz�dzenie słu�y tak�e do

doładowania karty. Wprowadzenie nowego instrumentu płatno�ci w sieci

wymaga rozpowszechnienia go i zawarcia odpowiednich porozumie� ze sklepami

internetowymi i dostawcami tre�ci.

Płatno�ci w sieci za pomoc� elektronicznej portmonetki mog� odnie�� w Polsce

du�y sukces. Bardzo interesuj�ca sytuacja zaistniała w Holandii gdzie prawo

zabrania podawania PIN kodu przez internet, co bardzo utrudnia dokonywanie

płatno�ci online za pomoc� kart. Alternatyw� okazała si� wła�nie aplikacja

elektronicznej portmonetki nie wymagaj�ca podawania PIN kodu. W Polsce w

�wietle ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych istnieje podobny

problem prawny, bowiem art. 28 ust.5 stanowi, �e w sytuacji dokonania

transakcji bez fizycznego wykorzystania karty płatniczej posiadacz nie jest

obci��ony kwot� dokonywanych transakcji, nawet w przypadku wykorzystania w

czasie dokonywania transakcji kodu identyfikacyjnego. Ustawa nie nakłada takich

restrykcji na transakcje dokonywane przy u�yciu pieni�dza elektronicznego, wi�c

mo�e on sta� si� jednym z podstawowych instrumentów dokonywania płatno�ci w

�rodowisku wirtualnym.

Rozwój systemów opartych na karcie mikroprocesorowej wydaje si�

nieograniczony, pozwala zwi�ksza� ilo�� nowych aplikacji i zastosowa� karty.

Elektroniczna portmonetka mo�e by� dominuj�cym elementem karty lub jedn� z

wielu aplikacji na elektronicznym instrumencie wielofunkcyjnym.

Reasumuj�c:

• pieni�dz elektroniczny zapewnia wi�ksz� wygod� i bezpiecze�stwo ni�

monety i banknoty

36

• PE zapisany na karcie oferuje oprócz dokonywania płatno�ci wiele innych,

u�ytecznych funkcji i aplikacji, które mo�na elastycznie dopasowa� do

wymaga� konsumenta

• Budowa systemu pieni�dza elektronicznego pobudzi rozwój

elektronicznych płatno�ci i innych elektronicznych instrumentów

płatniczych, w miejscach gdzie dot�d nie były akceptowane elektroniczne

płatno�ci z uwagi na wysokie koszty.

• W Polsce istnieje silne przyzwyczajenie do fizycznego posiadania �rodków

pieni��nych, dlatego istnieje l�k przed przechowywaniem pieni�dzy na

rachunkach bankowych

• System pieni�dza elektronicznego powinien by� zbudowany w formie

zcentralizowanej na czele z dominuj�c� instytucj� zajmuj�c� si�

wydawaniem pieni�dza elektronicznego i b�d�c� operatorem systemu.

• Wprowadzenie SPE pobudzi rozwój elektronicznych płatno�ci i innych

elektronicznych instrumentów płatniczych, w miejscach gdzie dot�d nie

były akceptowane elektroniczne płatno�ci z uwagi na wysokie koszty. W

Polsce sieci akceptuj�ce elektroniczne płatno�ci s� ci�gle słabo rozwini�te

a konsumenci u�ywaj� najcz��ciej kart w celu wypłaty �rodków z

bankomatu.

• w porównaniu do krajów członkowskich EU w Polsce, ci�gle niewielka

cz��� społecze�stwa dysponuje rachunkiem bankowym, co uniemo�liwia

korzystanie z elektronicznych instrumentów płatniczych. Instrument

pieni�dza elektronicznego na okaziciela („biała karta”) nie wymagaj�cy

konta bankowego wydaje si� by� idealnym instrumentem dokonywania

płatno�ci dla tej cz��ci społecze�stwa a tak�e dla osób niepełnoletnich.

Karty pozwalaj�ce na dokonywanie transakcji w sposób anonimowy maj�

dodatkowe zalety i mog� odnie�� równie du�y sukces jak systemy pre-

paid w telefonii komórkowej

• Pieni�dz elektroniczny redukuje wysoki koszt przechowywania gotówki

zarówno dla sieci handlowych jak i banków.

• PE jest idealnym instrumentem dokonywania niskokwotowych płatno�ci

przez Internet, gdzie istnieje bardzo silne zapotrzebowanie na bezpieczne i

wygodne formy płatno�ci za produkty o charakterze niematerialnym, takie

37

jak pliki muzyczne, artykuły w serwisach informacyjnych lub tre�ci

przeznaczone dla dorosłych.

• W Polsce jest dost�pna technologia pozwalaj�ca na szybkie uruchomienie

systemu pieni�dza elektronicznego.

38

Bibliografia Rafał Janowicz, Robert Klepacz Pieni�dz Elektroniczny na �wiecie - Istota i zastosowanie elektronicznej portmonetki, Warszawa 2002 Małgorzata Szcze�, Sebastian Jakubiec Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne Narodowy Bank Polski Materiały i Studia Zeszyt nr 139 Karol wiruk Elektroniczne portmonetki, czyli nowe wcielenie pieni�dza, expander.pl Bank for International Settlement Committee on Payment and Settlement Systems “Survey of electronic money developments”, November 2001 Bank for International Settlement Security of electronic money, August 1996 Bank for International Settlement Survey of electronic money developments”, 2000 Central Bank of Ireland; “European Communities (Electronic Money) Regulations” 2002 May 2002 Directorate General for Joint Research Centre “The future of m-payments . Business options and policy issues”, Institute for Prospective Technological Studies, European Commission, August 2001 European Central Bank (ECB) (1998): Report on Electronic Money, Frankfurt/M., August. European Central Bank (ECB) (2000): Issues arising from the emergence of electronic money. ECB Monthly Bulletin, November, http://www.ecb.int/pub/pdf/mb200011en.pdf ECB Monthly Bulletin, “Issues arising from the emergence of electronic money”, November 2000 Moneybookers.com Research report February 2003 www.moneybookers.com Godschalk, Hugo and Malte Krueger Why E-Money Still Fails, Card Forum International, Sep/Oct 2001, 24-27.

39

Krueger, Malte (2001): Innovation and Regulation – The Case of E-money Regulation in the EU -,Background Paper No. 5, Electronic Payment Systems Observatory, Institute for Prospective Technological Studies, Sevilla. http://epso.jrc.es/backgrnd.html3 Simon Lelieveldt 1.1a2 Association of E-money Institutions in the Netherlands, A position paper on regulation, definitions and the market. Amsterdam November 15, 2002

“Contactless Smart Card Schemes in the Asia Pacific Region” Asia Pacific Smart Card Association report, 2002

Electronic Payment Systems – Strategic and Technical Issues – Background Paper No. 1 Electronic Payment Systems Observatory (ePSO) December 2000

www.protonworld.com

www.geldkarte.de

www.mondex.com

www.visa.com