1...............................

Ewa Derejczyk

Archiwalia Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie

2 ...............................

3...............................

Ewa Derejczyk

Archiwalia Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków

w Warszawie

Warszawa 2005

4 ...............................

Redaktor naukowy dr Marta Michałowska

Redaktor techniczny Joanna Czaj-Waluś

Opracowanie graficzne Piotr Berezowski

Wszystkie ilustracje zamieszczone w niniejszym tomie znajdują się w zbiorach Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków

Podobizny twórców spuścizn archiwalnych przechowywanych w zbiorach KOBiDZ opracowali Angelika Dłuska i Piotr Wilczyński

WydawcaKrajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków00-464 Warszawa, ul. Szwoleżerów 9tel. (22) 622 60 92, fax (22) 622 65 95e-mail: info@kobidz.plwww.kobidz.pl

DrukEFEKT03-802 Warszawa, ul. Lubelska 30/32tel./fax (22) 618 57 07, 618 60 91e-mail: efekt@poczta.onet.pl

ISBN 83-921638-3-4

5...............................

1. Wstęp 72. Rys historyczny 93. Charakterystyka materiałów archiwalnych przejętych w 1962 roku 14

Teki Łopacińskiego 15 Synoptica relatio seu brevis descriptio conventuum

in provincia Majoris et Minoris Poloniae... 16 Notaty Knapińskiego 16 Materiały Demetrykiewicza 17 Notaty Pagaczewskiego 18 Opisy Zabytków Starożytności Guberni Płockiej... 18 Materiały dotyczące strat wojennych 19

4. Archiwalia pozyskane po 1962 roku 20 Teki Ciołka 20 Teki Glinki 23 Teki Kaczmarzyka 24 Teki Kalinowskiego 25 Teki Kubiaka 25 Teki Marconiego 26 Teki Mękickich 26 Teki Piaścika 27 Teki Saskiego 28 Teki Tłoczka 29 Zbiór rysunków Czesława Thulliego 30 Zbiór negatywów Romana Aftanazego 31 Zbiór ilustrowanych kart pocztowych 31

5. Podsumowanie 326. Biogramy 337. Przypisy 438. Ilustracje 47

Spis treści

6 ...............................

7...............................

1. Wstęp

Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków (KOBiDZ) to nowa in-stytucja kultury powołana w Warszawie w dniu 14 października 2002 roku w wyniku reorganizacji i połączenia Ośrodka Dokumentacji Zabytków i Ośrodka Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. KOBiDZ jest spadkobiercą dorobku naukowego i tradycji kulturowej tych instytucji, a zwłaszcza ich majątku na który składają się m.in. zasoby archiwalne i biblioteczne. Przez wzgląd na ciągłość tradycji słów kilka poświęcić trzeba genezie Działu Kwerend Źródłowych KOBiDZ, pod którego opieką pozostają ma-teriały archiwalne prezentowane w niniejszym przewodniku. Ośrodek Do-kumentacji Zabytków w Warszawie (ODZ) powołany został dnia 1 stycznia 1962 r. jako placówka Ministerstwa Kultury i Sztuki, podległa Zarządowi Muzeów i Ochrony Zabytków. W tym też roku utworzony został m.in. Dział Archiwum i Wydawnictw, noszący od 1967 r. nazwę Dział Archiwum.1 W 1991 r. po prawie trzydziestoletnim okresie swej działalności Archiwum utraciło status samodzielnego działu w wyniku reorganizacji ODZ i prze-kształciło się w Pracownię Archiwaliów, która wraz z Fototeką i Pracownią Dokumentacji Fotograficznej weszła w skład Zespołu Dokumentacji Archi-walnej. Zespół ten był jednostką równorzędną formalnie innym działom, a od 1 lutego 1996 r. otrzymał nową, obowiązującą do października 2002 r., nazwę Dział Archiwaliów i Zbiorów Naukowych. Do głównych zadań działu należało gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie materiałów archiwal-nych i dokumentacyjnych do dziejów obiektów zabytkowych w Polsce, mają-ce na celu tworzenie warsztatu pracy dla badaczy i informatorium niezbęd-nego do opracowań naukowych oraz potrzeb praktyki konserwatorskiej.2

Zasób archiwalny Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków, obejmujący ok. 50 mb, zgromadzony został w efekcie czterdziestu lat dzia-łalności pracowników Działu Archiwum i Pracowni Archiwaliów, przede wszystkim zaś dzięki aktywnym działaniom i osobistemu zaangażowaniu Barbary Lenard, organizatora i wieloletniego kierownika Działu Archiwum, a następnie wicedyrektora ODZ.

8 ...............................

Wraz z utworzeniem KOBiDZ główne zadania byłego Działu Archi-waliów i Zbiorów Naukowych ODZ przejął nowopowstały Dział Kwerend Źródłowych, który kontynuuje dotychczasowy kierunek działania także w zakresie gromadzenia i udostępniania zbiorów. Wypada w tym miejscu wyrazić nadzieję, że przewodnik ten stworzo-ny z myślą o czytelniku zainteresowanym dziejami polskiej kultury, a tym samym również polskich zabytków, zachęci go do częstego i regularnego korzystania z bogatych zasobów archiwalnych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków. Materiały archiwalne prezentowane w niniejszej publikacji, a także po-moce archiwalne, udostępniane są czytelnikom w pracowni Działu Kwerend Źródłowych KOBiDZ.

9...............................

2. Rys historycznyZbiory archiwalne Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków składają się z materiałów o różnej proweniencji, uzyskanych w wyniku zaku-pów, przekazów bądź darów. W 1962 r. Dział Archiwum i Wydawnictw otrzy-mał ok. 3,5 mb materiałów archiwalnych po Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków oraz dawnym Dziale Dokumentacji Zarządu Mu-zeów i Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki, zawierających m.in. zbiór wypisów i notat źródłowych, odpisy z wybranych rękopisów dotyczących zabytków architektury polskiej, rzemiosła artystycznego, pro-blemów konserwatorstwa itp., będące owocem kwerend w archiwach, mu-zeach i bibliotekach państwowych i kościelnych, prowadzonych na zlece-nie Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków, a następnie Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków po 1945 r.3 Trzon tego dość różnorodnego zasobu stanowiły znane już wówczas szeroko i wykorzystywane przez ba-daczy – zwłaszcza przez historyków sztuki – Teki Łopacińskiego, obejmu-jące głównie wypisy ze źródeł rękopiśmiennych dotyczące dziejów sztuki i kultury polskiej, ze szczególnym uwzględnieniem zabytków architektury, rzemiosła i mecenatu artystycznego. Materiały te zebrane zostały przez historyka i archiwistę Euzebiusza Łopacińskiego, przede wszystkim w Ar- chiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie.4 Popularność tych Tek i ich przydatność miały decydujący wpływ na określenie profilu zasobu archiwalnego gromadzonego ówcześnie przez ODZ. Profil ten utrwalił się jeszcze bardziej dzięki pierwszemu zakupowi dokonanemu przez ODZ w 1964 r., kiedy to nabyto od spadkobierczyni spuściznę naukową po historyku i archiwiście dr. Janie Glince, składającą się w dużym stopniu z wypisów archiwalnych, dotyczących zagadnień kul-tury i sztuki Podlasia i Białostocczyzny oraz mecenatu artystycznego Bra-nickich-Gryfitów w XVIII w. Ten niezwykle cenny zbiór po zarchiwizowa-niu otrzymał nazwę Tek Glinki.5 Jego zakup zainicjował też pozyskiwanie przez ODZ kolejnych spuścizn i materiałów naukowych po historykach sztuki, architektach, konserwatorach, muzeologach itp. Wtedy też utrwa-liła się tradycja nadawania kolejnym spuściznom nazwy teki z dodatkiem nazwiska ich twórcy.

10 ...............................

W 1968 r. zakupiono od spadkobierców spuściznę naukową po wy-bitnym architekcie i konserwatorze, prof. Gerardzie Ciołku. Stanowi ona oryginalny i obszerny pod względem ilości materiału warsztat jego pracy naukowo-badawczej, przede wszystkim z zakresu założeń ogrodowych i ochrony krajobrazu (ikonografia historyczna, wyciągi archiwalne i biblio-graficzne, opracowania, pomiary, szkice, projekty, fotografie, negatywy itd.).6 Całość warsztatu dopełnił zakup księgozbioru specjalistycznego G. Ciołka, uzupełniony częściowo przez żonę badacza – Reginę Ciołek – w postaci daru. W 1976 r. zakupiono spuściznę naukową po historyku i muzealniku Rudol-fie Mękickim,7 dotyczącą zamku w Podhorcach, a zwłaszcza jego wnętrz i wyposażenia. W 1979 r. przyjęto w darze od syna spuściznę po Kazimie-rzu Saskim, architekcie i konserwatorze, dotyczącą jego prac związanych zwłaszcza z odbudową Warszawy po zniszczeniach II wojny światowej. W 1981 r. pozyskano spuściznę po prof. Bohdanie Marconim, wybitnym konserwatorze malarstwa, ofiarowaną przez jego żonę Zofię. Teki Marco-niego obejmują całokształt jego działalności konserwatorskiej po 1945 r. W 1983 r. zakupiono od Janiny Tłoczek spuściznę po jej mężu, prof. Igna-cym Felicjanie Tłoczku, architekcie i konserwatorze, obejmującą jego dzia-łalność w dziedzinie architektury i urbanistyki, a także regionalizmu i bu-downictwa wiejskiego. W 1990 r. przyjęto w darze od żony Marii spuściznę naukową po historyku sztuki i urbaniście Januszu Kubiaku. Na spuściznę tę składają się materiały warsztatowe do opracowań studiów historyczno--konserwatorskich z zakresu zabytkowej architektury, a zwłaszcza urbanisty-ki, zebrane w ramach wieloletniej pracy w Przedsiębiorstwie Państwowym Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział Warszawa. W 1991 r. uzyskano w darze zespół materiałów dokumentacyjnych historyka sztuki dr. Dariusza Kaczmarzyka, związanych z przeprowadzoną przez niego w latach 1947--1954 inwentaryzacją zabytków województwa warszawskiego. Materiały swe przekazał Dariusz Kaczmarzyk osobiście. W 1992 r. otrzymano w darze od architekta prof. Franciszka Piaścika zespół materiałów dotyczących szero-ko pojętego budownictwa wiejskiego, zebranych i opracowanych w wyniku jego wieloletniej pracy na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Także Franciszek Piaścik materiały swe przekazał osobiście. W 1992 r. przy-jęto również, w darze od żony Ewy (zgodnie z wolą twórcy), spuściznę po architekcie, urbaniście i konserwatorze, wieloletnim dyrektorze ODZ, prof. Wojciechu Kalinowskim. Zakres tematyczny Tek Kalinowskiego obejmuje problematykę konserwatorską zabytkowej architektury, a przede wszystkim rewaloryzacji miast historycznych. Ze względu na trudne warunki lokalowe, do Pracowni Archiwaliów przekazano tylko część tej spuścizny.

11...............................

Oprócz spuścizn i materiałów warsztatowych ODZ pozyskiwał także archiwalia w postaci zbiorów lub kolekcji. W 1967 r. zakupiony został od autora, prof. Czesława Thulliego, zbiór jego rysunków wykonanych w latach 1912-1915, stanowiących odrysy z materiałów ikonograficznych pochodzą-cych z tek „Widoki miast polskich” ze zbiorów Biblioteki Pawlikowskich we Lwowie.8 W 1983 r. zakupiono od kolekcjonera Stanisława Ledóchowskie-go liczący 201 sztuk zbiór ilustrowanych kart pocztowych z przełomu XIX i XX w., dokumentujący zabytkową architekturę polską, przede wszystkim z terenów dawnych kresów wschodnich Rzeczypospolitej. W latach 1980--1990 zakupiono od Romana Aftanazego, historyka, wieloletniego kustosza Biblioteki Narodowej Ossolineum we Wrocławiu, liczący ok. 450 sztuk zbiór negatywów szklanych. Ten zbiór negatywów (są wśród nich prace autorstwa Romana Aftanazego) dotyczy przede wszystkim polskiej zabytkowej archi-tektury rezydencjonalnej na dawnych kresach wschodnich, a także zamków i pałaców Małopolski Zachodniej. W początkowym okresie działalności Działu Archiwum i Wydawnictw, w pierwotnej siedzibie przy ul. Senatorskiej 14, jego praca w zakresie archi-waliów ograniczała się tylko do pozyskiwania i udostępniania posiadanych zbiorów i prowadzona była w trudnych warunkach lokalowych. Archiwum nie posiadało bowiem własnego pomieszczenia. Problem lokalowy miał też negatywny wpływ na możliwość pozyskiwania nowych materiałów archi-walnych. Dużym obciążeniem było też pełnienie przez jedną osobę funk-cji kierownika zarówno Archiwum, jak i Wydawnictw, przy czym sprawy dotyczące działalności wydawniczej stały się w tym układzie dominujące. Dopiero rozdzielenie tych dwóch funkcji w 1967 r. na dwa równorzędne działy, a także uzyskanie w 1970 r. własnego pomieszczenia przez Dział Archiwum w nowej siedzibie ODZ przy ul. Brzozowej 35, pozwoliło na zwiększenie efektywności prac nad własnymi archiwaliami i na rozszerzenie działalności również poza teren własny.9

Środowiska historyków sztuki i architektów, a przede wszystkim służby konserwatorskie, zgłaszały ogromne zapotrzebowanie na materiały ikono-graficzne i planistyczne dotyczące zabytków architektury polskiej, niezwykle potrzebne do prac badawczych i projektowych, szczególnie zaś do prowadzo-nych nadal prac budowlanych z zakresu konserwacji i odbudowy zabytków, zniszczonych w czasie II wojny światowej. Odczuwano ogromne trudności w dostępie do tychże materiałów i informacji o nich. Aby pomóc w rozwią-zaniu tych problemów, Dział Archiwum ODZ przystąpił do organizowania długofalowych kwerend archiwalnych i źródłowych, którymi zamierzano objąć nierozpoznane dotąd zbiory w archiwach, muzeach i bibliotekach

12 ...............................

w Polsce, a także polonica w instytucjach zagranicznych. Za główne zadanie działu przyjęto prowadzenie systematycznych kwerend, mających na celu gromadzenie źródłowych materiałów dokumentacyjnych do dziejów sztuki polskiej, mecenatu artystycznego, historii i konserwacji obiektów i zespołów zabytkowych. Efektem kwerend przeprowadzonych w materiale ikonogra-ficznym miało być jednocześnie stworzenie bazy źródłowej do opracowania kolejnych tomów katalogów rysunków architektonicznych, drukowanych przez ODZ w serii „A” Biblioteki Muzealnictwa i Ochrony Zabytków. Kwe-rendy i prace im towarzyszące prowadzono do połowy lat osiemdziesiątych XX w. w: Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie (w zespołach akt Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Komisji Rządowej Wojny, Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, Centralnych Władz Wyznaniowych Kró-lestwa Polskiego, a także w zespole rysunków architektonicznych Henry-ka i Leandra Marconich), w Muzeum Narodowym w Krakowie (w Dziale Rękopisów Biblioteki Czartoryskich, w Gabinecie Rycin i Rysunków Zbio-rów Czartoryskich, w Dziale Rycin, Rysunków i Akwarel MNK), w Zbio-rach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie oraz w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Kielcach (w zespole akt Dyrekcji Ubezpieczeń). Jako zasadę przyjęto wykonywanie prac na zlecenie ODZ przez pracowników odpowied-nich działów muzeów, archiwów lub bibliotek przy współudziale pracow-ników Działu Archiwum ODZ w zakresie organizacji i redakcji. Program tych działań i ich częściowy rezultat przedstawiła Barbara Lenard w swym artykule opublikowanym w „Ochronie Zabytków”.10

Od 1967 roku w pracach Działu Archiwum wyodrębnić można trzy rów-noległe kierunki działania: pierwszy – to kwerendy, drugi – opracowywanie zbiorów własnych i trzeci – udostępnianie zbiorów i pomocy archiwalnych zainteresowanym badaczom.11 W ramach prac własnych m.in. zmikrofilmo-wano Teki Glinki i Teki Mękickich oraz zbiór planów z Tek Ciołka, a także opublikowano Katalog Tek Glinki.12 Do 1993 roku ukazało się 16 tomów Katalogu Rysunków Architektonicznych z serii „A” Biblioteki Muzealnictwa i Ochrony Zabytków (począwszy od t. VIII, obowiązki redaktora pełniła wspomniana wyżej B. Lenard).13 Dział Archiwum i Pracownia Archiwa-liów posiadały też w swych zbiorach ok. 34.000 negatywów fotograficznych i mikrofilmów własnych oraz uzyskanych w wyniku kwerend prowadzonych w zbiorach polskich, które pozostają obecnie pod opieką Działu Kwerend Źródłowych jako część fototeki KOBiDZ. Zgromadzono także kartote-ki inwentarzowe zbiorów archiwalnych spoza ODZ, uzyskane w związku z prowadzonymi kwerendami archiwalnymi: kartotekę inwentarzową rysun-ków architektonicznych z akt Centralnych Władz Wyznaniowych, Komisji

13...............................

Rządowej Przychodu i Skarbu, Komisji Rządowej Wojny (AGAD); kata-log roboczy rysunków (ikonografia zabytków) w Dziale Rycin, Rysunków i Akwarel Muzeum Narodowego w Krakowie; kartotekę inwentarzową ręko-piśmiennych materiałów archiwalnych z Biblioteki Czartoryskich w Krako-wie (dotyczących dziejów zabytków i mecenatu artystycznego). Odbitki fo-tograficzne z wyżej wymienionych negatywów – zarówno te, które obejmują zbiór planów w Tekach Ciołka, jak i te, które sporządzono w trakcie kwerend prowadzonych w terenie – stanowiły i stanowią nadal, w połączeniu z karta-mi inwentarza kartkowego, niezwykle przydatny i bardzo obszerny katalog. Przekształcenie Działu Archiwum ODZ w Pracownię Archiwaliów spo-wodowało znaczne ograniczenie jego działalności. Przerwano m.in. prace związane z prowadzeniem kwerend archiwalnych na terenie Polski. Dzia-łalność Pracowni Archiwaliów jako spadkobierczyni zasobu archiwalnego i programu działania dawnego Działu Archiwum ograniczona została tym samym do dwóch kierunków działania, a mianowicie: do opracowywania własnych zbiorów archiwalnych (w których powstały spore zaległości) oraz do udostępniania ich interesantom. W okresie działalności Pracowni Archi-waliów rozpoznano następujące spuścizny: Teki Kalinowskiego (częściowo), Teki Kubiaka, Teki Marconiego, Teki Piaścika, Teki Saskiego, Teki Tłoczka. Sporządzono do nich także pomoce archiwalne. Specjalistycznej konserwa-cji poddano Zbiór rysunków Czesława Thulliego. Teki Tłoczka, jako pierw-sza ze spuścizn, poddane zostały opracowaniu komputerowemu i uzyskały skorowidz fiszkowy w formie wydruku. Sporządzono również roboczą bazę danych dla materiałów zawartych w Tekach Ciołka, jako zespół określany nazwą Kartoteka, obejmujący ok. 8.500 obwolut. Do zbiorów własnych dawnego Działu Archiwum i Pracowni Archiwa-liów sporządzone zostały różnego typu pomoce archiwalne. Są to: inwenta-rze kartkowe do Tek Glinki i Tek Mękickich oraz do planów z Tek Ciołka; katalogi kartkowe i fiszkowe w układzie przedmiotowym i alfabetycznym do Tek Kubiaka, Tek Marconiego, Tek Piaścika, Tek Saskiego, Tek Tłoczka i Zbioru rysunków Czesława Thulliego; spisy zawartości Tek Kaczmarzyka, Tek Kalinowskiego i Tek Tłoczka; opublikowane katalogi Tek Glinki; obszer-ne skorowidze do Tek Łopacińskiego, Notat Knapińskiego i Zbioru rysun-ków Czesława Thulliego. Przy archiwizacji każda spuścizna lub zbiór traktowane były jako od-rębny zespół archiwalny. Za jednostkę archiwalną przyjmowano na ogół teczkę. Archiwalia w ramach jednostek rejestrowane były w książce inwen-tarzowej archiwaliów. Dla zbiorów negatywów i mikrofilmów prowadzona była odrębna książka inwentarzowa.

14 ...............................

3. Charakterystyka materiałów archiwalnych przejętych w 1962 r.

Zasób archiwalny dawnego Działu Archiwum i Wydawnictw ODZ za-początkował niewielki zbiór materiałów przejętych w 1962 r. od Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków. Ogólną ilość tych materiałów można wy-razić liczbą 280 teczek (ok. 3,5 mb). Zbiór ten miał różnorodny charakter i zawierał wypisy, odpisy i notaty archiwalne dotyczące zabytków architek-tury polskiej, uzyskane w wyniku kwerend w bibliotekach, muzeach oraz archiwach państwowych i kościelnych w kraju, a także w Państwowym Archiwum w Dreźnie. Kwerendy w archiwach, bibliotekach i muzeach krajowych prowadzone były w latach 1945-1959 na zlecenie Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków, a następnie Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków przez świeckich i duchownych archiwistów, histo-ryków i historyków sztuki: Zofię Boczkowską, Tadeusza Godlewskicgo, O. Grzegorza Aleksandra Gongoła, Elżbietę Kloss, Barbarę Konarską, Kazi-mierza Konarskiego, Euzebiusza Łopacińskiego i Henryka Rutkowskiego. Notaty i wypisy sporządzone przez Juliana Pagaczewskicgo w Archiwum w Dreźnie zostały zakupione przez NDMiOZ od jego żony w 1948 r. Ma-teriały, o których mowa to maszynopisy i rękopisy (z przewagą maszyno-pisów) formatu A4 pisane w językach polskim, niemieckim, francuskim i łacińskim, przechowywane luzem lub w plikach w osobnych dla każdego z wykonawców teczkach wiązanych (większe zespoły składają się z kil-ku teczek). Materiały te udostępniane są pod nazwami wypisy lub notaty, połączonymi z nazwiskiem osoby, która je sporządziła, z wyjątkiem mate-riałów E. Łopacińskiego, które z uwagi na wielokrotnie większą od pozo-stałych zespołów objętość określone zostały nazwą Teki.

15...............................

Teki Łopacińskiego

Jest to zbiór materiałów archiwalnych zawarty w 120 teczkach (1,62 mb). Znajdujące się tam materiały to wypisy archiwalne, streszczenia, wyciągi i notaty dotyczące historii sztuki i kultury w Polsce, sporządzone przez Eu-zebiusza Łopacińskiego w trakcie kewerend przeprowadzonych w latach 1945-1961 na zlecenie ZMiOZ (d. NDMiOZ) w zbiorach warszawskich ar-chiwów i bibliotek: Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Parafii św. Jana oraz w zbiorach rękopisów Biblioteki Narodowej i Biblioteki Semi-narium Duchownego.14 Materiały te to rękopisy i maszynopisy (ze zdecydo-waną przewagą maszynopisów), pisane w języku polskim, a także łacińskim, francuskim i niemieckim (teksty rosyjskie podaje Łopaciński w tłumaczeniu na język polski), zebrane w zeszyty oprawne, poszyty lub pliki. Łopaciński w swych materiałach, pozyskanych w zdecydowanej większości podczas kwerend w AGAD, zebrał informacje dotyczące przede wszystkim archi-tektów i budowniczych, malarzy, snycerzy, kamieniarzy i złotników. Ponad- to wynotował dane dotyczące innych przedstawicieli sztuki, kultury i rze- miosła i zaliczył do tej grupy reprezentantów muzyki, drukarzy, księgarzy oraz introligatorów, jako włączonych swym zawodem do ogólnego nurtu kultury. Równocześnie z opracowaniem zawartych w tekach materiałów z AGAD, Biblioteki Narodowej i Seminarium Duchownego w Warszawie, sporządzone zostały do nich szczegółowe skorowidze nazw geograficznych, osobowy i rzeczowy, liczące kilka tysięcy fiszek. Materiały zgromadzo- ne w oparciu o archiwalia parafii św. Jana w Warszawie obejmują 4 teczki, zawierające notaty i wypisy w formie kart katalogowych, w układzie chro-nologicznym (1621-1643, 1656-1700, 1830-1867) oraz egzemplarz maszy-nopisu przygotowany do nie zrealizowanej publikacji „Materiały do dziejów kultury w Warszawie w XVI i XVII wieku – księgi stanu cywilnego parafii kościoła św. Jana w Warszawie, cz. I”, obejmującej księgi z lat 1584-1672. W materiałach E. Łopacińskiego znajduje się też rękopis zatytułowany Dzwony na Litwie sporządzony przez nieokreślonego autora, być może E. Łopacińskiego na podstawie notat Michała Brensztejna (1874-1938, historyka kultury i bibliotekarza),15 zebranych po I wojnie światowej. Rę-kopis ten zawiera zbiór informacji dotyczących zabytkowych dzwonów znajdujących się w kościołach na terenie guberni: grodzieńskiej, kowień-skiej, mińskiej, suwalskiej i wileńskiej, podanych w formie katalogu na luźnych kartkach ułożonych w układzie alfabetycznym według miejscowości. Załączony tu jest także odręczny spis dzwonów odzyskanych od ZSRR w 1923 r.

16 ...............................

Synoptica relatio seu brevis descriptio conventuum in provincia Majoris et Minoris Poloniae partisque Prussiae fundatorum facta A.D. 173516

Jest to rękopiśmienny odpis z oryginalnego rękopisu z 1735 r. sporządzo-nego w języku łacińskim, autorstwa franciszkanina Ludwika Miske. Ojciec L. Miske (1692-1768)17 – wybitny kaznodzieja, pisarz religijny, wizytator prowincji – w 1735 r. zbadał na polecenie przełożonych archiwa polskiej prowincji Franciszkanów. Owocem tej kwerendy był rękopis, w którym opisał stan 34 klasztorów. Rękopis ten przechowywany był w zbiorach Ar-chiwum Klasztoru Franciszkanów w Warszawie. Po II wojnie światowej znalazł się w zbiorach Biblioteki Seminarium Duchownego w Warszawie, gdzie w 1946 r. odnalazł go E. Łopaciński w czasie wykonywanej przez sie-bie kwerendy. Wtedy też, na zlecenie Instytutu Historii Sztuki, wykonano z oryginalnego rękopisu odpis rękopiśmienny, a na jego podstawie spo-rządzono maszynopis. Według O. Czesława Barana – dyrektora Archiwum Klasztoru Franciszkanów w Warszawie – oryginał i wszystkie kopie zaginę-ły.18 Ojcu Baranowi udało się jednak odnaleźć jedną z kopii maszynowych, na podstawie której sporządził kolejne maszynopisy, przekazane następnie do Biblioteki Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie (obecnie Uniwer-sytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego) i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, zamieszczając na końcu tekstu notę informacyjną przedsta-wiającą wyniki jego dotychczasowych poszukiwań, dotyczących oryginal-nego rękopisu i kopii dzieła O. Miske.19 Oryginalny rękopis nadal uważany jest za zaginiony. Kopię rękopiśmienną dzieła przechowywaną w zbiorach archiwalnych KOBiDZ powiązać można z materiałami E. Łopacińskiego, choć brak jakichkolwiek informacji o jej wykonawcy i okolicznościach jej powstania. Kopia ta sporządzona jest ołówkiem na papierze podaniowym w jedną linię i zawiera 392 karty zapisane jednostronnie tekstem w języku łacińskim. Karty złożone są w składki o różnej ilości kart i przechowywane w dwóch teczkach wiązanych.

Notaty Knapińskiego

Notaty Knapińskiego stanowią odpis z rękopisu przechowywanego w zbio-rach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, zatytułowany Notaty do historii kościołów Diecezji Warszawskiej w jej dawnych granicach, wykonany przez Zofię Boczkowską w latach 1947-1948 na zlecenie NDMiOZ. Autorem tych notat jest ksiądz profesor Władysław Knapiński, który w latach 1873-1893

17...............................

był współredaktorem polskiego wydania „Encyklopedii kościelnej” według teologicznej encyklopedii Wetzera i Weltego. Zapewne właśnie w tym okre-sie sporządził on notaty dla potrzeb opracowywanych przez siebie haseł do wspomnianej encyklopedii, głównie w oparciu o zasób archiwaliów z Archi-wum Konsystorskiego Warszawskiego. Notaty te, łącznie z pozostałą częścią spuścizny rękopiśmiennej po Władysławie Knapińskim, przechowywane są w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Ponieważ zbiory Archiwum Konsystorskiego Warszawskiego uległy spaleniu podczas Powstania War-szawskiego, materiały Knapińskiego nabrały szczególnej wagi zwłaszcza dla inwentaryzacji i odbudowy zabytków sakralnych po zniszczeniach wojen-nych. Z. Boczkowska dokonała odpisu tych notat i skolacjonowała je wraz z dr. Jerzym Zatheyem w 1948 r., uzyskując w efekcie 956 stron maszynopisu. Ze względu na dużą ilość stron, materiał ten został podzielony na pięć części i oprawiony w formie 5 woluminów. Biorąc pod uwagę potrzeby odbudowy Warszawy, z całości tekstu wydzielono informacje dotyczące kościołów pa-rafii stołecznych i zebrano je w jeden – liczący 227 stron – wolumin, który następnie powielono w 80 egzemplarzach dla szerszego upowszechnienia.20 Skorowidze nazw miejscowości i osób do notat ks. Knapińskiego, zarówno do kościołów Diecezji Warszawskiej, jak i do kościołów Warszawskich, opra-cowała w 1959 r. Irena Godlewska.

Materiały Demetrykiewicza

Spuścizna po profesorze Włodzimierzu Demetrykiewiczu, a właściwie jej fragment, jest niewielka. Mieści się w dwóch wiązanych teczkach i zawie-ra materiały do historii sztuki w Polsce, a zwłaszcza zabytków architektury (głównie Krakowa i Tarnowa). Materiały te to rękopisy notat i wypisów ar-chiwalnych, korespondencja urzędowa i prywatna z lat 1895-1930, nadbitki z artykułów autorstwa profesora oraz egzemplarze autorskie jego publikacji, zbiór fotografii i wycinki prasowe dotyczące problematyki konserwatorskiej. Właściwa spuścizna naukowa po profesorze Demetrykiewiczu przecho-wywana jest w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie21 (ok. 0,92 mb, sygn. K.III-5) oraz w krakowskim Muzeum Archeologicznym (ok. l mb, w opracowaniu). Spuścizna przechowywana w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie zawiera m.in. odpisy ustaw i rozporządzeń z zakresu ochrony zabytków i konserwatorstwa w Austrii, na Węgrzech, we Francji i w Niem-czech. Znaleźć tam również można liczną grupę materiałów dotyczących działalności Demetrykiewicza jako konserwatora zabytków sztuki II sek-cji i sekretarza Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej z lat 1892-1898 i 1901-1903. Przeważa wśród nich korespondencja prowadzona w sprawach

18 ...............................

konserwacji zabytków i zespół sprawozdań sporządzonych dla wiedeńskiej Centralnej Komisji Zabytków. Spuścizna Demetrykiewicza znajdująca się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie obejmuje głównie koresponden-cję oraz materiały robocze związane z jego działalnością jako archeologa.

Notaty Pagaczewskiego

Jest to zbiór notat i wypisów archiwalnych dotyczących architektury polskiej z czasów saskich, sporządzonych przez Juliana Pagaczewskiego w wyniku kwerendy przeprowadzonej przez niego w 1920 r. w zasobach Archiwum Państwowego w Dreźnie.22 Notaty w formie rękopisów i maszynopisów (z przewagą rękopisów), ujęte w pliki zawarte są w jednej tece. Pisane są w językach polskim i niemieckim. Materiały te posiadają przede wszystkim wartość historyczną, gdyż polonica Zbiorów Drezdeńskich obecnie są dość dobrze rozpoznane przez współczesnych badaczy. Varsavianom w Zbiorach Drezdeńskich została poświęcona w 1965 r. wystawa w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy i w związku z nią opu-blikowany katalog: „Varsaviana w zbiorach drezdeńskich. Katalog planów i widoków Warszawy oraz rysunków architektonicznych budowli warszaw-skich okresu saskiego”. Na uwagę zasługuje też praca badawcza historyka sztuki z Drezna Waltera Hentschla poświęcona twórczości architektów sa-skich, uwieńczona publikacją „Die sächsische Baukunst des 18 Jahrhunderts in Polen” wydaną w 1967 r.Uzupełnieniem Notat Pagaczewskiego jest też w pewnym sensie korespon-dencja W. Hentschla z Janem Glinką na temat działalności architektów po-chodzenia niemieckiego w Polsce (a zwłaszcza ich prac w ramach mecena-tu artystycznego Jana Klemensa Branickiego), przechowywana w KOBiDZ w Tekach Glinki.

Opisy Zabytków Starożytności w Guberni Płockiej przez Delegację wysłaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa w roku 1851 zebrane

Jest to odpis z rękopiśmiennego woluminu przechowywanego w zbiorach Muzeum Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim, sporządzony w 1955 r. w formie maszynopisu przez Barbarę Konarską na zlecenie ZMiOZ. Ma-szynopis ten zawiera luzem 273 strony tekstu w języku polskim, zebrane w jednej tece. Barbara Konarska sporządziła towarzyszący tekstowi sko-rowidz nazw geograficznych i osobowy, w formie oddzielnego zeszytu.

19...............................

W muzeum w Piotrkowie Trybunalskim znajduje się egzemplarz jednego z tomów opracowanych przez archeologa Kazimierza Stronczyńskiego (1809-1894). Komplet tego dzieła, składającego się z siedmiu albumów z rysunkami akwarelą i gwaszem oraz 5 tomów tekstu opatrzonego uzu-pełniającymi szkicami piórem, przechowywany jest w Gabinecie Rycin Bi-blioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Egzemplarz piotrkowski wykazuje pewne różnice w stosunku do warszawskiego, co podała autorka odpisu w uwagach do swego tekstu, załączonych do skorowidza. Maszynopis przechowywany w zbiorach Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie znany jest badaczom pod nieco uproszczoną na-zwą Album Kazimierza Stronczyńskiego – Gubernia Płocka.23

Materiały dotyczące strat w dziedzinie dóbr kultury poniesionych w wyniku II wojny światowej

oraz problemu rewindykacji dóbr kultury zagrabionych przez okupantów

Materiały te zawierają: spisy, zestawienia, sprawozdania opracowane przez kustoszy muzeów i służby konserwatorskie po 1945 r. oraz inwentarze wy-posażenia kilku pałaców warszawskich sporządzone w pierwszych latach wojny m.in. przez okupantów, w formie maszynopisów w teczkach (luzem i wpiętych w skoroszyty).

20 ...............................

4. Archiwalia pozyskane po 1962 roku

Głównym trzonem zasobu archiwalnego Krajowego Ośrodka Badań i Do-kumentacji Zabytków są spuścizny rękopiśmienne i zbiory pozyskiwane po 1962 r. drogą zakupów bądź darów, które po rozpoznaniu uzyskały nazwy tek lub zbiorów, połączone z nazwiskiem ich twórcy. I tak, pozyskano poprzez zakup następujące archiwalia: Teki Glinki – 1964 r., zbiór rysunków Czesława Thulliego – 1968 r., Teki Ciołka – 1968, 1978 i 1982 r. (księgozbiór I, II), Teki Mękickich – 1976 r., Teki Tłoczka – 1983 r., zbiór ilustrowanych kart pocztowych – 1983 r., zbiór negatywów (klisz szkla-nych) Romana Aftanazego – w latach 1983-1990. Zakupy dokonywane były za pośrednictwem Komisji Zakupów Muzeum Historycznego w Warszawie, na podstawie opinii lub ekspertyz. W ramach darów pozyskano: Teki Saskie-go – 1979 r., Teki Marconiego – 1981 r., Teki Kubiaka – 1990 r., Teki Kaczma-rzyka – 1991 i 1994r., Teki Piaścika – 1992 r., Teki Kalinowskiego – 1992 r. W latach 1982-1984 zmikrofilmowano na zlecenie ODZ zespół materia-łów naukowych Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, tzw. „Albumy inwentaryzacji wsi” z lat 1921-1939 (ok. 650 teczek) oraz „Kwestionariusze Budownictwa Wiejskiego” z 1919 r. (ok. 100 teczek). Mi-krofilmy dostępne są w Dziale Kwerend Źródłowych KOBiDZ.24

Teki Ciołka

Spuścizna po prof. Gerardzie Ciołku jest najobszerniejszym ze wszystkich zespołów archiwalnych pozyskanych dla KOBiDZ i obejmuje ok. 26 mb. Spuścizna ta zawiera – materiały tekstowe i bezpośrednio z nimi związane materiały ikonograficzne, przechowywane w 140 pudłach tekturowych i 200 kartonowych teczkach; materiały planistyczne obejmujące 7.200 pozycji; księgozbiór specjalistyczny obejmujący 580 woluminów oraz zbiór negaty-wów liczący około 6.500 sztuk. Teki Ciołka zawierają przede wszystkim materiały warsztatowe będące re-zultatem jego powojennej pracy badawczej. Wcześniejszy dorobek naukowy

21...............................

został niestety zniszczony podczas II wojny światowej. Po wojnie prof. Ciołek aktywnie odtwarzał i uzupełniał swój zbiór nowymi materiałami, tworząc w rezultacie dokumentację o unikatowej wartości i dużej różnorodności form, stanowiącą niezwykle cenne źródło informacji dla badaczy zajmują-cych się zarówno problemami polskiej sztuki ogrodowej w bardzo szerokim zakresie, jak również urbanistyką, ochroną przyrody i zabytkowego krajo-brazu, regionalizmem, budownictwem wiejskim, itp. Materiały zebrane przez G. Ciołka zostały przez niego zgrupowane w pewne odrębne tematycznie zespoły o określonym układzie i ten właśnie podział funkcjonuje do chwili obecnej, zachowany z całym szacunkiem przez osoby opracowujące spuściznę.25 Wśród zespołów tych występują: ogrody rezydencjonalne, ogrody klasztorne, miasta i ogrody miejskie, słow-nik ogrodników i twórców ogrodów, słownik sztuki ogrodowej, ogrody zagraniczne, parki narodowe, założenia techniczne, ogrody dydaktyczne i szkolne, założenia sportowo-turystyczne, zwierzyńce, ogrody szpitalne oraz materiały różne. Najobszerniejszą część spuścizny prof. Ciołka stanowi zbiór materiałów dotyczących ogrodów rezydencjonalnych w Polsce, przechowywany w 87 pudłach oznaczonych według kolejności numerów zawartych w nich obwo-lut (każde pudło zawiera ich średnio 70 sztuk). Ogółem zbiór obejmuje 6.315 obwolut i zawiera: wypisy archiwalne i źródłowe, notaty bibliograficzne oraz teksty własne w formie rękopisów i maszynopisów (na ogół luzem), wycin-ki z czasopism i książek, ilustrowane karty pocztowe oraz odbitki fotogra-ficzne zdjęć m.in. osobiście wykonywanych przez profesora, reprodukcje fotograficzne materiałów ikonograficznych i kartograficznych. Drugim co do wielkości zbiorem tematycznym materiałów G. Ciołka jest zbiór doty-czący założeń klasztornych w Polsce, opracowany z myślą o zamierzonej, lecz nie zrealizowanej publikacji „Założenia klasztorne w Polsce od X do XIX wieku”. Materiały te rozmieszczone są w 62 teczkach, w obwolutach ułożonych alfabetycznie według nazw polskich zgromadzeń zakonnych i miejsca ich lokalizacji. Podstawę spuścizny po prof. Ciołku, ze względu na swą niebagatelną wartość merytoryczną, stanowi zbiór materiałów planistycznych. Zbiór ten, liczący około 7.200 pozycji, zawiera: kopie planów historycznych w formie odrysów i fotokopii, szkice analityczne, plany inwentaryzacyjne z lat powo-jennych oraz liczne projekty rekonstrukcji m.in. autorstwa prof. Ciołka oraz jego współpracowników. Materiały te mają różnorodny charakter. Znajdują się tu rysunki ołówkiem i tuszem na kalce technicznej i papierze, odbitki oza-lidowe oraz plansze kolorowe na sztywnym podkładzie. Obok odręcznych

22 ...............................

szkiców i schematów występują tu całościowe projekty realizacyjne, sta-nowiące przykłady rozwiązań o wysokim poziomie opracowania. Plany ukazujące całe założenia pałacowo-parkowe uzupełnione są dodatkowo opracowanymi fragmentami całości w innej skali (układ wodny, aleje ogrodowe, schematy kwiatowych parterów, mała architektura). Plany te charakteryzują się dużą rozpiętością formatów i skali. Projekty i rysunki autorstwa prof. Ciołka lub wykonane pod jego kierunkiem są przez niego sygnowane. Szczególnie interesujące wśród nich są proste szkice i odrysy informacyjne opatrzone osobistymi uwagami autora, odnoszącymi się do wartości i przydatności oryginału, np. dobre, mało czytelne oraz zawie-rające dyspozycje: wykadrować, przerysować, uzupełnione opisem biblio-graficznym oryginału, charakteryzujące warsztat badacza pozbawionego jakże dziś rozpowszechnionych elektronicznych narzędzi pracy. Na uwagę zasługują też dwa mniejsze objętościowo zbiory materiałów gromadzonych do dwóch niedokończonych słowników: „Słownika sztuki ogrodowej” i „Słownika ogrodników i twórców ogrodów w Polsce”. Mate-riały te przechowywane są w pudłach oznaczonych literami, zawierających obwoluty z luźnymi kartami ułożonymi alfabetycznie w układach: rzeczo-wym – dla „Słownika sztuki ogrodowej” (obejmującego 662 hasła) oraz osobowym – dla „Słownika ogrodników i twórców ogrodów w Polsce” (615 haseł). W zespole noszącym nazwę Archiwalia różne znajduje się spuścizna rękopiśmienna G. Ciołka, która zawiera materiały i opracowania naukowe autorstwa profesora zakończone, częściowo opublikowane, a także takie, które były w trakcie opracowania i pozostały niedokończone z uwagi na nagły zgon autora. Znajduje się tu też korespondencja naukowa, materiały z konferencji, koreferaty i opinie do opracowań innych autorów itp. Ma-teriały te zawarte są w 120 teczkach i 4 segregatorach. Są to maszynopisy i rękopisy (z przewagą maszynopisów) zszyte, wpięte w skoroszyty, w pli-kach ujętych w obwoluty. Pisane są w języku polskim oraz sporadycznie po francusku, niemiecku i angielsku. Całość warsztatu naukowego prof. Ciołka dopełnia księgozbiór specjalistyczny i zbiór negatywów. W spuściźnie Gerarda Ciołka szcze-gólne miejsce zajmuje rękopis jego pracy doktorskiej „Regionalizm w budownictwie wiejskim w Polsce”26 z 1944 r., stanowiącej kompen-dium wiedzy drugiego kierunku jego zainteresowań poza problematyką ogrodowo-parkową, jaką było budownictwo wiejskie w szerokim zakre-sie. Autorski egzemplarz tej pracy, będący w posiadaniu KOBiDZ, jest jedynym zachowanym. Bazę źródłową na której oparł Ciołek swoją pra-cę doktorską tworzyły m.in. „Albumy Inwentaryzacji Wsi”, zachowane

23...............................

do dziś w zbiorach dawnego Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej. Praca ta odzwierciedla najwcześniejsze zainteresowania naukowe G. Ciołka, niezwykle dojrzałą, pomimo młodego wieku autora, metodę naukową, a także jest pamiątką jego bogatego archiwum, które uległo zniszczeniu podczas Powstania Warszawskiego. Praca przewi-dziana była do publikacji, lecz nie została opublikowana za życia auto-ra. Dzięki inicjatywie i współpracy B. Lenard została ona opublikowana w 1984 r. przez Politechnikę Krakowską.27 Publikacja rozprawy doktor-skiej G. Ciołka – po czterdziestu latach od chwili przyjęcia jej przez Radę Wydziału Architektury Tajnej Politechniki Warszawskiej – stanowiła rów-nocześnie hołd złożony pamięci jej autora. W dorobku naukowym Ciołka, wśród kilkudziesięciu publikacji najwybitniejszą pozycję zajmują „Ogrody Polskie”, wydane w 1954 r. (wznowione w 1978 r., już po śmierci autora), będące obecnie klasycznym dziełem rodzimej literatury naukowej. Intencją zakupienia spuścizny po prof. G. Ciołku, tego jedynego w swo-im rodzaju warsztatu naukowego, było zabezpieczenie go przed rozprosze-niem, a także zapewnienie mu dalszego funkcjonowania. Postulaty te zostały spełnione. Teki Ciołka są bowiem nadal intensywnie wykorzystywane, tak do badań naukowych, jak również do bieżącej praktyki konserwatorskiej w zakresie zabytkowych ogrodów i parków.28

Teki Glinki

Jan Glinka pozostawił po sobie spuściznę zawartą w 517 teczkach (4 mb). Postać fizyczna tego zespołu jest bardzo zróżnicowana.29 W skład jego wcho-dzą bowiem: rękopisy, maszynopisy, druki, ryciny, odbitki fotograficzne i ozalidowe, a także klisze szklane. W większości przypadków są to materiały luźne (czasem poszyty), zgromadzone w teczkach tekturowych, a w kilku przypadkach rulony zawierające ryciny i plany. Teki Glinki powstały w latach 1932-1963, a zakres chronologiczny materiałów w nich zawartych obejmuje okres od XI do XX wieku. Przeważnie pisane są w języku polskim, ale także w językach: łacińskim, francuskim, włoskim i rosyjskim. Wśród materiałów tych można wyodrębnić kilka zasadniczych typów: odpisy, wypisy i stresz-czenia ze źródeł rękopiśmiennych i z literatury drukowanej, notatki z oglę-dzin obiektów w terenie i otrzymanych ustnych informacji, fotografie i inne przekazy ikonograficzne, prace własne Glinki i jego dokumenty osobiste. Podstawowe znaczenie w Tekach Glinki mają sporządzone przez ich autora wypisy archiwalne. Ich wartość podnosi fakt, że wykonane zostały przez fachowca archiwistę, w sposób bardzo dokładny. Inną wielką wartością

24 ...............................

Tek jest przeprowadzony przez ich autora kompletny przegląd literatury do dziejów Białegostoku i rodziny Branickich-Gryfitów. Wśród materiałów iko-nograficznych zgromadzonych w tekach, ogromne znaczenie mają fotografie nie istniejących obecnie obiektów. Autorem zdjęć w wielu przypadkach był sam Glinka. Z pozostałych materiałów na uwagę zasługują notatki J. Glinki sporzą-dzone przy okazji badania interesujących go obiektów z autopsji i wywiadów przeprowadzonych w terenie, a także jego korespondencja naukowa. Wśród obszernych materiałów archiwalnych Glinki poświęconych badaniom hi-storii Białegostoku i Białostocczyzny godne uwagi są materiały dotyczące integralnie z tym regionem związanego społeczeństwa żydowskiego. Glinka dokonał szczegółowych odpisów z wielu oryginalnych dokumentów korzy-stając, jako jeden z nielicznych polskich historyków, ze zbiorów znajdują-cych się w bibliotece byłej Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Białymstoku. Dokumenty te mają obecnie ogromne znaczenie ze względu na całkowite zniszczenie oryginałów – w wyniku likwidacji przez niemieckich okupantów wszystkich skupisk żydowskich na Białostocczyźnie podczas II wojny świa-towej.30 Spuściznę po J. Glince uporządkowała i opracowała prof. Teresa Zielińska, pracownik Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Efektem jej pracy jest zbiór kart inwentarzowych przechowywanych obecnie w Dziale Kwerend Źródłowych KOBiDZ i katalog Tek Glinki31 opublikowa-ny w ramach BMiOZ (seria B).

Teki Kaczmarzyka

Zespół materiałów Dariusza Kaczmarzyka (ok. l mb) zawiera przede wszyst-kim materiały dokumentacyjne związane z przeprowadzoną przez niego w latach 1947-1954 inwentaryzacją zabytków województwa warszawskiego (na zlecenie NDMiOZ), której wyniki zostały opublikowane w „Katalogu Za-bytków Sztuki w Polsce”, opracowanym i wydanym przez Instytut Sztuki PAN. Omawiany zespół zawiera materiały inwentaryzacyjne zabytków głównie z obszaru województwa warszawskiego i obejmuje powiaty: błoński, garwo-liński, gostyniński, grójecki, ostrowiecki, płocki (i miasto Płock), płoński, pułtuski, radzymiński, siedlecki, sierpecki, sochaczewski, węgrowski, war-szawski, a także łukowski (dawne woj. lubelskie) i kutnowski (woj. łódzkie). Są to maszynopisy zebrane w pliki i wpięte w skoroszyty w układzie alfabe-tycznym według nazw powiatów. W Tekach Kaczmarzyka znajduje się także zbiór wypisów archiwalnych i bibliograficznych do powyższych materiałów (rękopisy i maszynopisy

25...............................

w plikach tematycznych umieszczone w teczkach mniejszego formatu, a także materiały fotograficzne autorstwa D. Kaczmarzyka dotyczące tychże prac inwentaryzacyjnych, m.in. odbitki i negatywy przechowywane w tek-turowych teczkach i pudełkach) oraz jego opracowania autorskie, a wśród nich nieopublikowana rozprawa pt. Władysław Oleszczyński – rzeźbiarz polskiego romantyzmu, Wielkiej Emigracji i Warszawy (mps, b.d., 331 s., il., w 2 woluminach). Maszynopis ten został przekazany do b. ODZ w 1994 r. Oprócz tego, w omawianym zespole znajduje się zbiór map Wojskowego Instytutu Geograficznego, głównie z obszaru województwa mazowieckiego (z przewagą map sztabowych), w skali 1:100000, a także zbiór materiałów zawierających instrukcje, przepisy i zarządzenia dotyczące inwentaryzacji zabytków i ich ochrony. Całość materiałów D. Kaczmarzyka znajduje się w 14 teczkach o dwóch formatach i 8 pudełkach z odbitkami fotograficznymi i negatywami.32

Teki Kalinowskiego

Rozpoznaną dotychczas część spuścizny po profesorze Wojciechu Kalinow-skim (28 tek, ok. 2,75 mb) tworzą materiały dotyczące jego działalności za-wodowej, kariery naukowej (dyplomy nadania stopni naukowych) i życia osobistego. Znajdują się wśród nich sporządzone przez W. Kalinowskiego recenzje prac doktorskich i habilitacyjnych oraz korespondencja i inne mate-riały świadczące o jego współpracy z Centralą i Oddziałami Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków, ze stowarzyszeniami nauko-wymi i towarzystwami regionalnymi, wydawnictwami, a także organizacjami międzynarodowymi takimi jak: ICOM, ICOMOS i inne. Istotną część spu-ścizny stanowią materiały dotyczące pracy dydaktycznej profesora Kalinow-skiego na uczelniach, a także obszerne teksty jego autorstwa odnoszące się do historii miast polskich oraz wpływu lokalizacji przemysłu na przebieg i tempo procesów urbanizacyjnych.

Teki Kubiaka

Spuścizna po Januszu Kubiaku obejmuje zespół materiałów zawartych w 60 teczkach i jednym rulonie i zajmuje ok. 1,5 mb. Zawiera ona róż-norodne materiały, m.in. kompletne opracowania autorskie J. Kubiaka i fragmenty tekstów jego autorstwa pochodzące z opracowań zbiorowych. Zawiera też wypisy archiwalne i bibliograficzne z przeprowadzonych kwe-rend, a także teksty innych autorów (maszynopisy i rękopisy w formie pli-ków, zeszytów i luźnych kart).33 Wśród licznych materiałów ilustracyjnych

26 ...............................

znajdują się kopie materiałów kartograficznych, materiały planistyczne, a także rysunki architektoniczne wykonane tuszem, ołówkiem, kredkami lub flamastrami na kalce technicznej albo papierze o różnych formatach. Są tu także odbitki ozalidowe i kserokopie oraz reprodukcje fotograficzne ze źródeł ikonograficznych i współczesny fotoserwis (negatywy w zbiorach archiwalnych PP PKZ O/ Warszawa, obecnie w użyczeniu KOBiDZ).

Teki Marconiego

Profesor Bohdan Marconi pozostawił po sobie archiwum prywatne, w któ-rym mieszczą się materiały dotyczące całokształtu jego działalności zawodo-wej, a zwłaszcza działalności naukowej i dydaktycznej w dziedzinie konser-wacji malarstwa. Spuścizna zawiera także: materiały tekstowe o charakterze informacyjnym i naukowym oraz notatki i obszerną korespondencję związa-ną z wieloletnim uczestnictwem Marconiego w pracach międzynarodowych organizacji i stowarzyszeń konserwatorskich (ICOM, ICOMOS, ICC itp.) oraz ich polskich filii (Polskie Komitety Narodowe ICOM i ICOMOS, Polska Grupa Regionalna ICC), fotograficzną dokumentację konserwatorską oraz fotografie pamiątkowe. W ramach wspomnianych wyżej materiałów teksto-wych należy również wymienić napisane w wielu językach referaty, artyku-ły, opracowania naukowe, skrypty, dokumentacje konserwatorskie różnych obiektów, ankiety ICOM dotyczące konserwacji malarstwa sztalugowego i ściennego oraz innych zakresów konserwacji (drewno, drewno z wody, metal, papier itp.), kwestionariusze ICOM na temat działalności służb kon-serwatorskich oraz kształcenia konserwatorów w różnych krajach w formie: druków, maszynopisów, rękopisów w plikach, zeszytach i luzem. Spuścizna po profesorze Marconim, zawarta w 101 teczkach (2,95 mb), to ogromny za-sób wiedzy konserwatorskiej oraz informacji na temat osoby tego wybitnego badacza, obejmujący blisko 50 lat jego aktywności zawodowej.

Teki Mękickich

Teki te są zbiorem materiałów archiwalnych związanych z działalnością Ru-dolfa Mękickiego jako muzeologa i kustosza Muzeum Narodowego im. Króla Jana III Sobieskiego we Lwowie. Dotyczą one prac prowadzonych przez Mę-kickiego na zamku w Podhorcach (obecnie Ukraina) w latach trzydziestych XX w., przy współpracy jego żony Julii.34 Największą wartość zamku w Pod-horcach stanowią jego wnętrza i wyposażenie, które do I wojny światowej przetrwały w stanie nie zmienionym od czasów przedrozbiorowych. Podczas

27...............................

I wojny światowej zamek – własność książąt Sanguszków – uległ uszkodze-niu i dewastacji, a cenne przedmioty z jego wyposażenia zostały w 1917 r. wywiezione do rezydencji Sanguszków w Gumniskach. W 1933 r., w związku z planowanymi obchodami 250-lecia Odsieczy Wiedeńskiej, duża część ocalałych zbiorów i elementów wyposażenia została przewieziona za zgodą właścicieli do swego pierwotnego miejsca przechowywania, gdzie – jak po-dawała współczesna prasa – „…pod umiejętną ręką kustosza Muzeum Jana III, Rudolfa Mękickiego i jego żony, przedmioty te po starannym odczyszcze-niu zostały planowo porozmieszczane po salach zamku”.35 Przechowywana w KOBiDZ spuścizna po Rudolfie Mękickim, sporządzona w latach 1933--1939, dotyczy przede wszystkim wnętrz zamku w Podhorcach, jego wy-posażenia i zbiorów. W jej skład wchodzą materiały tekstowe i ilustracyjne zawarte w 10 teczkach o metrażu ok. 0,5 mb. Materiał tekstowy reprezentuje „Inwentarz zabytków ruchomych zamku w Podhorcach”, sporządzony przez małżonków Mękickich w 1939 r., zawie-rający 795 pozycji, z których 398 stanowią obrazy, pozostałe zaś 397 pozycji – uzbrojenie, meble, sprzęty itp. Katalog ten ma formę oprawnego maszy-nopisu zawierającego 136 stron (nie publikowany). Materiały ilustracyj-ne obejmują rysunki wykonane ołówkiem, tuszem i akwarelą na papierze o różnych formatach (od A4 do A2) oraz zbiór fotografii. Materiały te zawie-rają m.in.: plan zamku w Podhorcach z naniesionymi wymiarami sal (1938 r.), plan rozmieszczenia obrazów w salach (z 1933 r.), rysunki inwentaryzacyj-ne militariów (1933 r.), kafli piecowych (1933 r.) oraz szkice plafonów (b.r.). Znajduje się tu także litografia z widokiem zamku, sporządzona wg rysunku Napoleona Ordy, album fotografii zawierający 89 zdjęć wykonanych w latach trzydziestych XX w., przedstawiających zamek i okolice36 oraz egzemplarz „Kroniki Podhoreckiej 1706-1799” autorstwa Leona Rzewuskiego, pocho-dzący z księgozbioru R. Mękickiego (opatrzony jego exlibrisem). Inwentarz i rysunki stanowiły materiał roboczy dla zamierzonej monografii zamku w Podhorcach.

Teki Piaścika

Materiały archiwalne po prof. Franciszku Piaściku umieszczone są w 100 teczkach różnego formatu (od A4 do A3); występują także w postaci zwojów negatywów – razem ich ilość wynosi 1,89 mb. Materiały te posiadają różno-rodny charakter. Są wśród nich materiały tekstowe w formie: maszynopisów, maszynopisów powielonych, rękopisów w zeszytach, w plikach oraz na luźnych kartach, czasami z ilustracjami w tekście (opracowania, referaty, artykuły i skrypty autorstwa profesora, jego współpracowników, a także

28 ...............................

kolegów z innych uczelni lub instytucji zajmujących się sprawami budow-nictwa ludowego i jego inwentaryzacji). Są tu też materiały rysunkowe i planistyczne, zawierające rysunki architektoniczne (rzuty, przekroje, ele-wacje budynków, widoki perspektywiczne, aksonometrie, plany sytuacyjne zagród wiejskich, rysunki przedstawiające układy i rozplanowanie wsi, plan-sze rysunkowe zbiorcze, wykonane w różnej skali ołówkiem lub tuszem na papierze lub kalce technicznej, z przewagą kalki, a także odbitki ozalidowe z tych i innych rysunków). Rysunki te są w większości przypadków efektem pracy studentów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej i wyko-nane zostały w okresie międzywojennym i po wojnie (do lat sześćdziesiątych XX w. włącznie). W skład Tek Piaścika wchodzi także zbiór formularzy ankiet inwenta-ryzacyjnych dotyczących budownictwa wiejskiego, również opracowanych przez studentów (matryce na kalce i odbitki ozalidowe) oraz komplet wy-dawnictwa „Materiały Muzeum w Sanoku” (29 zeszytów) i fragmenty przed-wojennych czasopism architektonicznych (m.in. niemieckich).37

Teki Saskiego

Całość spuścizny, zawartej w 92 teczkach i kilkunastu rulonach (razem 1,17 mb), charakteryzuje się dużą różnorodnością materiałów wytworzonych i gromadzonych przez Kazimierza Saskiego od 1945 r. do ostatnich lat jego życia. Teki Saskiego zawierają materiał tekstowy (maszynopisy, rękopisy, formularze, rachunki itp.)w formie plików, zeszytów i pojedynczych kart, a także materiał rysunkowy (rysunki techniczne tuszem i ołówkiem na kalce technicznej i papierze, ze zdecydowaną przewagą kalki; szkice odręcz-ne, pomiary inwentaryzacyjne, odbitki ozalidowe z tych i z innych rysun-ków, itp.). Zasadniczy trzon spuścizny stanowią materiały dotyczące zabytko-wych obiektów architektonicznych głównie z terenu Warszawy, odbudowa-nych po 1945 r. w oparciu o projekty K. Saskiego oraz pod jego nadzorem. Są to w przeważającej części: robocze opisy, szkice pomiarowe, szkice perspektywiczne z natury oraz odrysy ze źródeł ikonograficznych, inwen-taryzacje i dokumentacje projektowe, składające się z rysunków roboczych i konstrukcyjnych, obliczeń statycznych i obliczeń czynników kubatury; sporadycznie fotografie. Materiałom tym towarzyszą często wykazy materia-łów budowlanych, kosztorysy, umowy, sprawozdania i rachunki oraz kore-spondencja dotycząca różnorodnych kwestii merytorycznych i personalnych związanych z tokiem odbudowy poszczególnych obiektów.

29...............................

Niezwykle cenną częścią spuścizny są również zeszyty z odręcznymi notatkami i szkicami z natury, dokumentującymi stan zachowania po znisz-czeniach wojennych zabytkowej zabudowy całych pierzei ulic, takich jak: Nowy Świat, Krakowskie Przedmieście czy Długa. Osobną grupę materia-łów archiwalnych po Kazimierzu Saskim stanowią sporządzone przez niego recenzje, artykuły i materiały robocze przygotowane z myślą o większych opracowaniach, jak np. zeszyty z odręcznymi szkicami i wypisami archiwal-no-bibliograficznymi dotyczącymi zamków polskich i – w ograniczonym za-kresie – francuskich. Spuściznę uzupełniają foldery, notatki i sprawozdania z podróży zagranicznych oraz nieliczna korespondencja prywatna.

Teki Tłoczka

Spuścizna ta mieści się w 162 teczkach, 30 pudłach ze zdjęciami, negatywami i przezroczami oraz w rulonach (razem 5,20 mb). Obejmuje ona warsztat na-ukowy i archiwum domowe prof. Ignacego Tłoczka, dotyczące całokształtu jego działalności architektonicznej, naukowej i dydaktycznej. Teki Tłoczka zawierają materiały tekstowe (rękopisy i maszynopisy w plikach, zeszytach i luźne karty), a także materiał ilustracyjny (fotografie – ok. 4.000 sztuk, przezrocza – ok. 1.000 sztuk, negatywy – ok. 1.000 sztuk, rysunki i prze-rysy oraz szkice na kalce technicznej – ok. 1.150 sztuk, rysunki i szkice na papierze – ok. 350 sztuk, odbitki ozalidowe i kserograficzne – ok. 750 sztuk, odbitki fotograficzne – 2.150 sztuk, wycinki prasowe). Grupę materiałów tekstowych stanowią: rękopisy i maszynopisy prac I. Tłoczka oraz innych autorów, notatki i wypisy archiwalno-bibliograficzne, sprawozdania z wyjaz-dów, konferencji i prac w różnych komisjach, korespondencja itp.Komisja zakupów przy Muzeum Historycznym m.st. Warszawy, w protókole z posiedzenia w dniu 9 czerwca 1983 r. stwierdziła, że „...szczególną wartość posiada ta część zbioru, która dotyczy tematyki drewna, a więc snycerstwa, budownictwa sakralnego, mieszkaniowego i gospodarczego różnych regio-nów oraz problematyki skansenów. Zabytki budownictwa drewnianego na-leżą do najbardziej zagrożonych, dlatego zebrany przez znawcę zagadnienia materiał ikonograficzny i dokumentacyjny stanowi cenne źródło archiwalne. Ponadto w zbiorze znajduje się również cenny materiał ikonograficzny i tek-stowy dotyczący różnych miast i miasteczek w Polsce, który będzie mógł być wykorzystywany do dalszych badań i prac konserwatorskich…”.

30 ...............................

Zbiór rysunków Czesława Thulliego

Zbiór ten obejmuje 278 rysunków (szkiców tuszem i piórkiem), wykreślo-nych na 63 zbiorczych planszach z kalki technicznej. Są to odrysy materia-łów ikonograficznych, przechowywanych w zbiorach graficznych dawnej Biblioteki Pawlikowskich we Lwowie, sporządzone na kalce technicznej o różnych wymiarach, zbliżonych jednak do formatu A3. Odrysy te sporządził prof. Czesław Thullie w latach 1912-1915 w Bi-bliotece Pawlikowskich, w obecności i według wskazówek kuratora zbiorów – prof. Ludwika Kubali – z tek graficznych zatytułowanych Widoki miast polskich i ich zabytków. Teki te, jak podaje sam autor odrysów, zawierały rysunki ołówkiem i piórem, akwarele, sztychy (miedzioryty, cynkografie, staloryty, drzeworyty) oraz wycinki prasowe pochodzące z takich czaso-pism, jak: „Przyjaciel Ludu”, „Pologne”, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce”, a także z wydawnictw książkowych i albumowych. Odrysy sporządzone przez prof. Thulliego są wprawdzie dość schematyczne, ale zawierają tak cenne informacje, jak odpisy oryginalnych sygnatur Bi-blioteki Pawlikowskich i nazwisko twórcy danej grafiki czy rysunku, często uzupełnione datą wykonania oraz krótkimi uwagami objaśniającymi. Choć wartość artystyczna i informacyjna poszczególnych odrysów jest różna, to jednak ogromna waga tego zbioru dla kultury polskiej wynika zarówno z jego proweniencji, jak i z faktu, że zbiór oryginalny już nie istnieje.38 Ry-sunki prof. Thulliego w chwili zakupu leżały luzem w zwykłych teczkach bloku rysunkowego, w efekcie czego obrzeża rysunków były częściowo przy-brudzone i uszkodzone. W 1995 r. rysunki te zostały poddane specjalistycz-nym zabiegom konserwatorskim i obecnie przechowywane są w specjalnie skonstruowanym przez konserwatora pudle. W siedzibie Oddziału Katowickiego Archiwum PAN w Wodzisławiu Śląskim przechowywana jest spuścizna prof. Czesława Thulliego, obejmująca 1,3 mb. W jej skład wchodzą różne materiały warsztatowe – prace, opraco-wania i studia historyczno-urbanistyczne, stanowiące podstawę do planów powojennej odbudowy miast śląskich; prace z opisami zabytków kilku miast, a także prace sporządzone dla służb konserwatorskich; notatki do wykła-dów z materiałami ikonograficznymi; wypisy z literatury, odręczne rysunki, fotografie, pocztówki; materiały z działalności w Radzie Technicznej Przed-siębiorstwa Budownictwa Miejskiego w Katowicach i w Komisji Konserwa-torskiej Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków w Warszawie; także materiały bibliograficzne i rodzinne.39

31...............................

Zbiór negatywów Romana Aftanazego

Z innych materiałów wchodzących w skład zasobu archiwalnego Krajowe-go Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków na uwagę zasługuje zbiór ok. 450 sztuk negatywów szklanych, zakupionych w latach 1980-1990 od Ro-mana Atanazego. W zbiorze znajduje się 38 negatywów z 1938 r., autorstwa R. Aftanazego, dotyczących zamków i pałaców Małopolski zachodniej. Pozo-stałe negatywy to reprodukcje sporządzone przez Aftanazego ze zdjęć i rycin sprzed 1914 r., przechowywanych w najrozmaitszych albumach rodzinnych w kraju i za granicą, przedstawiających zamki, pałace i dwory na dawnych kresach wschodnich Polski. Odbitki fotograficzne z tychże negatywów zo-stały również częściowo wykorzystane dla potrzeb wielotomowego wydaw-nictwa „Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej”, autorstwa R. Aftanazego.40

Zbiór ilustrowanych kart pocztowych

Zbiór ilustrowanych kart pocztowych zawiera 201 kart z przełomu XIX i XX wieku, przedstawiających zabytki architektury polskiej. Na kartach tych znajduje się również fragment korespondencji dotyczącej rodziny Potockich z Olszy. Zbiór ten, niezbyt jeszcze imponujący swą wielkością, stanowi po-czątek drogi ku stworzeniu wyspecjalizowanej kolekcji kart pocztowych, sta-nowiących dla badań nad ikonografią zabytków architektury polskiej źródło o niekwestionowanej wysokiej wartości.

32 ...............................

5. Podsumowanie

W zaprezentowanym powyżej zasobie archiwalnym, wśród materiałów doty-czących dóbr kultury w Polsce najobszerniej udokumentowana jest zabytko-wa architektura, a także jej problematyka konserwatorska. Tematyka mate-riałów archiwalnych znajdujących się w zbiorach Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków skupia się na następujących zagadnieniach:

•      Architektura  rezydencjonalna  i  zabytkowe  założenia  parkowe,  ogro-dowe oraz ogrody klasztorne wraz z ich ochroną i konserwacją, parki miejskie, sztuka ogrodowa (Teki Ciołka);

•   Architektura terenów wschodnich Polski (Teki Glinki, Teki Ciołka, Zbiór rysunków Czesława Thulliego);

•   Architektura Warszawy (Teki Saskiego, Teki Ciołka);•   Architektura dawnych kresów wschodnich Polski, obecnie poza jej gra-

nicami (Teki Mękickich, Zbiór rysunków Czesława Thulliego, Zbiór ne-gatywów Romana Aftanazego);

•   Inwentaryzacja zabytków sztuki w Polsce (Teki Kaczmarzyka);•   Konserwatorstwo, konserwacja malarstwa (Teki Marconiego);•   Kościoły Diecezji Warszawskiej i Warszawy (Notaty Knapińskiego);•     Regionalizm, budownictwo wiejskie,  zabytki architektury drewnianej, 

skanseny (Teki Ciołka, Teki Piaścika, Teki Tłoczka oraz jako znakomi-te uzupełnienie tych zagadnień, mikrofilm z „Albumów inwentaryzacji wsi” ze zbiorów ZAP PW);

•   Rzemiosło artystyczne, mecenat artystyczny (Teki Łopacińskiego);•   Urbanistyka, zabytkowe miasta i układy miejskie (Teki Glinki, Teki Ka-

linowskiego, Teki Ciołka, Teki Kubiaka, Teki Tłoczka).

33...............................

6. Biogramy

Roman Aftanazy (1914-2004)

Historyk. Zasłużony pracownik Ossolineum, przed II wojną światową we Lwowie, a po wojnie – w latach 1944-1981 – we Wrocławiu. Uczestnik Komisji, która w latach 1946-1947 przejęła od władz radzieckich część zbiorów Ossolineum. Aktywny badacz zabytków architektury polskiej, zwłaszcza zamków, pałaców i dworów, na terenach kresowych Polski w granicach sprzed 1772 r. Autor wielotomowego dzieła „Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej”. Laureat wielu nagród, wśród nich Nagrody Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej („Polski Nobel”).

Gerard Ciołek(1909-1966)

Architekt i konserwator. W latach 1929-1936 studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Od 1937 r. był asystentem w Zakładzie Architektury Polskiej PW i jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej odbywał studia krajowe i zagraniczne w zakresie historii i teorii sztuki ogro-dowej oraz budownictwa i osadnictwa wiejskiego. Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. i w Powstaniu Warszawskim. W latach II wojny światowej uczestniczył w tajnym naucza-niu na Politechnice Warszawskiej oraz w średnich szkołach budowlanych, prowadząc równocześnie badania naukowe uwieńczone rozprawą doktorską obronioną w marcu 1944 r. W 1945 r. objął stanowisko konserwatora w MKiS oraz ad-iunkta na Wydziale Architektury PW, w 1948 r. został zastęp-cą profesora na Wydziale Architektury AGH w Krakowie. W 1951 r. został mianowany kontraktowym profesorem nad-zwyczajnym i kierownikiem Katedry Urbanistyki na tymże

34 ...............................

Wydziale, prowadząc równocześnie wykłady zlecone na WA PW oraz na Wydziale Ogrodnictwa SGGW w Warszawie. W Ministerstwie Kultury i Sztuki zajmował w tym czasie sta-nowisko Konserwatora Generalnego w Głównym Urzędzie Konserwatorskim. Jednocześnie prowadził aktywną działal-ność twórczą w zakresie konserwacji ogrodów, historii i teo-rii sztuki ogrodowej, budownictwa i osadnictwa wiejskiego, konserwacji urbanistycznych i krajobrazowych zespołów za-bytkowych. W 1954 r. został mianowany profesorem nad-zwyczajnym i kierownikiem Katedry Planowania Przestrzen-nego Politechniki Krakowskiej. W 1963 r. zostaje profesorem zwyczajnym i obejmuje stanowisko kierownika Katedry Planowania Krajobrazu i Terenów Zielonych PK. Wypromo-wał licznych doktorów na wydziałach architektury zarówno Politechniki Warszawskiej, jak i Krakowskiej. Był członkiem wielu komisji, rad i komitetów, w tym kilku sekcji PAN, a także doradcą CZMiOZ MKiS od 1956 r. Odbył wiele zagranicznych podróży naukowych. Pozostawił swój specja-listyczny warsztat naukowy określany przez przyjaciół nazwą Archiwum profesora Ciołka

Włodzimierz Demetrykiewicz (1859-1937)

Prawnik, archeolog i konserwator zabytków. Swoje studia i ka- rierę naukową związał z Uniwersytetem Jagiellońskim w Kra- kowie. Studiował prawo, historię sztuki i archeologię. W 1884 r. uzyskał doktorat, w 1905 r. habilitację. Został wykładowcą i profesorem tytularnym UJ. W 1919 r. mia-nowano go profesorem nadzwyczajnym, a w 1921 r. profe-sorem zwyczajnym. Studia uzupełniał w Wiedniu. W latach 1891-1912 jako rządowy konserwator zabytków Galicji Za-chodniej wytyczał prawne podstawy praktycznej działalności konserwatorskiej. Od lat dziewięćdziesiątych XIX w. poświę-cił się głównie archeologii, prowadząc badania naukowe nad prehistorią Polski. Był wieloletnim wykładowcą i kierowni-kiem nowo utworzonej Katedry Prehistorii. Był członkiem wielu towarzystw naukowych krajowych i zagranicznych. W bogatym dorobku naukowym profesora Demetrykiewicza na szczególną uwagę zasługuje pierwsza synteza pradziejów Galicji oraz zainicjowanie systematycznej inwentaryzacji pol-skich zabytków archeologicznych.

35...............................

Jan Glinka (1890–1963)

Rolnik, historyk i archiwista. Studiował na wydziale filozo-ficznym Uniwersytetu w Genewie oraz na wydziałach rolni-czych uniwersytetów: Jagiellońskiego w Krakowie i w Lipsku. Absolutorium uzyskał w 1915 r. w Szkole Głównej Go-spodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W latach 1918-1931 administrował majątkiem ojca. W 1931 r. przeniósł się do Białegostoku, gdzie pracował zawodowo jako rolnik. Objął przewodnictwo Koła Miłośników Historii, Literatury i Sztu-ki w Białymstoku, a także rozpoczął aktywne prace badawcze i poszukiwawcze źródeł do historii tego miasta i regionu Bia-łostocczyzny. W latach okupacji studiował historię na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, dyplom uzyskał w 1946 r. W la-tach 1946-1958 pracował w Archiwum Głównym Akt Daw-nych w Warszawie. W 1961 r. uzyskał tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. Był cenionym badaczem dziejów Białegostoku i Białostocczyzny. Ogłosił drukiem kilkanaście prac; zgromadził i pozostawił po sobie obszerny zbiór materiałów historycznych.

Dariusz Kaczmarzyk (1904–2000)

Historyk sztuki i inwentaryzator zabytków. Studiami związa-ny był z Instytutem Historii Sztuki Uniwersytetu Warszaw-skiego. Studia magisterskie ukończył w 1945 r. W 1963 r. przedstawił rozprawę doktorską „Władysław Oleszczyński (1807*-1866), monografia rzeźbiarza i grafika z okresu ro-mantyzmu”, na podstawie której w 1964 r. uzyskał tytuł dok-tora nauk humanistycznych. Działalność naukowa i badawcza D. Kaczmarzyka obejmowała pracę w Muzeum Narodowym w Warszawie w latach 1945-1971, początkowo w Dzia- le Malarstwa Polskiego na stanowisku starszego asystenta, następnie adiunkta, a od 1958 r. kustosza i kierownika Dzia-łu Rzeźby Polskiej i Obcej. Współpracował też z Instytutem Sztuki PAN i redakcją Polskiego Słownika Biograficznego. W latach 1960-1971 prowadził działalność dydaktyczną jako nauczyciel historii sztuki w Państwowej Szkole Architektury im. Stanisława Noakowskiego w Warszawie.*wg Słownika Artystów Polskich (t. VI, Warszawa 1998, s. 252-259) rok uro-dzenia Oleszczyńskiego to 1808.

36 ...............................

Wojciech Kalinowski (1919–1992)

Architekt, historyk architektury i urbanista. Studia rozpoczął w roku akademickim 1942/43 na konspiracyjnym Wydziale Ar-chitektury Politechniki Warszawskiej. Brał czynny udział w Po- wstaniu Warszawskim. Po kapitulacji został wywieziony do obo-zu oficerskiego II D. W 1945 r. wrócił do kraju, podjął pracę i kontynuuował studia na PW. W 1948 r. przerwał studia, które ukończył w 1957 r., uzyskując dyplom inżyniera architekta. W la- tach 1946-1961 pracował jako asystent w Katedrze Architektury Polskiej PW, a równolegle – począwszy od 1951 r. – w Insty-tucie Urbanistyki i Architektury, kolejno jako asystent, adiunkt w Dziale Historii Budowy Miast, a następnie jako kierownik Za-kładu Dokumentacji i Informacji Naukowej, a także na stanowi-sku wicedyrektora i sekretarza naukowego w latach 1958-1966. W 1961 r. uzyskał stopień doktora nauk technicznych na Poli-technice Warszawskiej, a w 1968 r. Rada Wydziału Architektury PW nadała mu stopień docenta. Od 1963 r. był samodzielnym pracownikiem naukowo-badawczym w Instytucie Urbanistyki i Architektury, a od 1969 r. wykładał na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, w Zakładzie Zabytkoznawstwa i Konser-watorstwa Wydziału Sztuk Pięknych, gdzie pracował aż do śmier-ci. W 1973 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym. W 1975 r. objął stanowisko dyrektora Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie, którym kierował do 1990 r. Profesor Kalinowski prowadził bardzo aktywną działalność naukową, ba-dawczą i dydaktyczną. Był niezwykle czynnym ekspertem i rze-czoznawcą w dziedzinie ochrony zabytków. Pozostawił po sobie bogaty dorobek naukowy, obejmujący ponad 200 publikacji.

Władysław Knapiński (1838–1910)

Ksiądz, biblista i historyk kościoła. W 1863 r. ukończył Aka-demię Duchowną w Warszawie. W 1883 r. został mianowany kanonikiem honorowym Kapituły Warszawskiej, a w 1886 r. promowany na doktora honoris causa Akademii Duchownej w Petersburgu. W 1887 r. uzyskał nominację na profesora nad-zwyczajnego Studium Biblijnego Starego Testamentu i objął sta-nowisko kierownika Seminarium Starego Testamentu i Języków Semickich na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagielloń-skiego w Krakowie. W latach 1897-1898 był rektorem UJ, do 1910 r. piastował urząd dziekana UJ i posła na Sejm Krajowy.

37...............................

Janusz Kubiak (1934–1982)

Historyk sztuki i urbanista. Studiował w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, który ukończył w 1955 r. W 1960 r. podjął pracę w Pracowni Dokumentacji Naukowo- Historycznej Oddziału Warszawskiego Przedsiębiorstwa Państwo-wego Pracownie Konserwacji Zabytków i z tą instytucją związany był do końca życia, przerwanego nagle w momencie największej aktywności zawodowej i społecznej. Był autorem historycznych opracowań zabytków architektury polskiej, prowadził badania architektoniczne, sporządzał studia historyczno-konserwatorskie i historyczno-urbanistyczne. Część jego prac została opublikowa-na. Podstawowym kierunkiem jego działalności zawodowej stała się jednak urbanistyka. W 1968 r. ukończył Podyplomowe Stu-dium Planowania Przestrzennego na Politechnice Warszawskiej. Był pierwszym w jego dziejach dyplomantem – historykiem sztu-ki. Działał w Zarządzie Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, którego był prezesem w latach 1970-1980. W Oddziale Badań i Konserwacji PP PKZ utworzył Pracownię Urbanistyczną. Zajmował się studiami nad oceną realizowanych już planów urbanistycznych. Podjął szczegółową analizę wszyst-kich mechanizmów towarzyszących rewaloryzacji miast zabytko-wych w szerokim zakresie. Współpracował z Ośrodkiem Infor-macji PP PKZ i redakcją „Spotkań z Zabytkami”.

Euzebiusz Łopaciński (1882-1961)

Historyk i archiwista, zasłużony badacz dziejów kultury polskiej. Studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i na Uniwersytecie w Dorpacie. Po ukończeniu studiów przez kilka lat podróżował po Francji, Szwajcarii i Włoszech. W la-tach 1911-1914 pracował w Bibliotece Ordynacji Krasińskich w Warszawie, w dziale rękopisów. Do 1944 r. zatrudniony był w Archiwum Państwowym w Wilnie (do r. 1927 na stanowisku wicedyrektora). W latach 1944-1945 pracował w Wydziale Sztu-ki i Kultury Urzędu Repatriacyjnego Pełnomocnika Rządu Pol-skiego. Po przyjeździe do Warszawy w 1945 r. podjął pracę m.in. w Państwowym Instytucie Historii Sztuki i Inwentaryzacji Za-bytków przy Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków. W 1946 r. został delegowany do Gdańska, gdzie współpracował z Urzędem Konserwatorskim województwa Gdańskiego jako

38 ...............................

inwentaryzator zabytków, współpracując równocześnie z Cen-tralnym Instytutem Kultury jako kierownik jednej z sekcji. Przez wiele lat do chwili śmierci był naukowym współpracownikiem Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków. Współpracował ponad-to w latach 1952-1961 z Komisją Badań Dawnej Warszawy oraz z Zakładem Historii Architektury i Urbanistyki Polskiej Akade-mii Nauk.

Bohdan Marconi (1894-1975)

Konserwator malarstwa, malarz i muzyk. Był spadkobiercą ro-dzinnych tradycji kulturalnych (wnuk architekta Henryka Mar- coniego, syn architekta Władysława Marconiego i Zofii z Szyllerów – córki architekta Stefana Szyllera). Pracą naukową i dydaktyczną związany był z: Akademią Sztuk Pięknych w Warszawie (w 1947 r. otrzymał nominację na profesora), Muzeum Narodowym w War- szawie (w latach 1922-1951 był kierownikiem Pracowni Kon-serwacji Malarstwa), Naczelną Dyrekcją Muzeów i Ochrony Zabytków (kierował Państwową Pracownią Konserwacji Ma-larstwa przy NDMiOZ Ministerstwa Kultury i Sztuki), Przed-siębiorstwem Państwowym Pracownie Konserwacji Zabytków w Warszawie (kierował Państwową Pracownią Konserwacji Ma-larstwa i Głównym Laboratorium PKZ). Wielkie zasługi poło-żył B. Marconi w dziedzinie kształcenia kadr młodych pracow-ników na utworzonym przez siebie Studium Konserwacji przy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Brał czynny udział w pracach międzynarodowych organizacji konserwatorskich. Był członkiem Komitetu Konserwacji Zabytków Międzynarodowej Rady Muzeów (ICOM), Międzynarodowego Komitetu Labora-toriów Muzealnych (wiceprezes od 1972 r.), Międzynarodowego Instytutu Konserwacji Dzieł Historycznych i Artystycznych (IIC – wiceprezes od 1972 r). Bohdan Marconi był też autorem prac z dziedziny konserwacji, estetyki i badań naukowo-technicznych. Miał duże osiągnięcia w zastosowaniu radiologii do konserwacji malarstwa.

39...............................

Julian Pagaczewski (1874–1940)

Historyk sztuki. Studiami, pracą naukową i dydaktyczną związa-ny z Uniwersytetem Jagiellońskim w Krakowie. Stopień doktora uzyskał w 1908 r., habilitację w 1909 r. W 1917 r. uzyskał nomi-nację na profesora nadzwyczajnego, a cztery lata później na pro-fesora zwyczajnego. W wyniku likwidacji Katedry Historii Sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1934 r. został przeniesiony na emeryturę. Był wybitnym dydaktykiem i badaczem historii sztuki o szerokim zasięgu zainteresowań, z preferencją rzemio-sła artystycznego. Był także wieloletnim pracownikiem Muzeum

Rudolf Mękicki (1887–1942)

Historyk, grafik, muzeolog i numizmatyk. Studia rysunkowe i graficzne ukończył we Lwowie, tam też studiował historię sztu-ki na Uniwersytecie Jana Kazimierza. W latach 1912-1914 od-był podróże naukowe do Austrii, Francji, Niemiec, Szwajcarii i Włoch. Po powrocie z niewoli w 1919 r. powołany został do Wojska Polskiego. Po zdemobilizowaniu w 1921 r. rozpoczął pracę jako kustosz w organizującym się Muzeum Narodowym im. Króla Jana III Sobieskiego we Lwowie. W latach 1940-1942 był dyrektorem muzeum, które w tym czasie nosiło już nazwę Muzeum Historycznego we Lwowie. Ważnym efektem jego dzia-łalności było uporządkowanie Działu Broni Zabytkowej oraz Działu Numizmatycznego Muzeum. Mękicki sporządził jedyny w swoim rodzaju kartkowy ilustrowany katalog broni zabytko-wej, obejmujący w 1939 r. 800 rysunków wykonanych tuszem (z ogólnej liczby 3000 eksponatów znajdujących się w muzeum). Opracował przewodnik „Muzeum Narodowe im. Króla Jana III we Lwowie” (1936 r.). Był też autorem dwóch fachowych i in-struktażowych publikacji: „Konserwacja i ekspozycja broni zabyt-kowej” (1933 r.) i „Jak się obchodzić z wykopaliskami monet” (1938 r.). Przez wiele lat pełnił funkcję sekretarza i skarbnika Związku Numizmatyków Lwowskich. Był redaktorem czasopi-sma „Zapiski Numizmatyczne” (Lwów 1925-1928). W latach 1930-1932 prowadził zlecone wykłady z heraldyki i historii pi-sma na Politechnice Lwowskiej. Bogaty dorobek pracy artystycz-nej Mękickiego tworzą m.in. projekty medali, akty erekcyjne, adresy jubileuszowe i dyplomy. Zaprojektował też insygnia Uni-wersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

40 ...............................

Franciszek Piaścik (1902-2001)

Architekt i inwentaryzator zabytków. Studiami i pracą naukową związany był z Wydziałem Architektury Politechniki Warszaw-skiej. W 1930 r. ukończył studia, w 1935 r. obronił rozprawę dok-torską, zaś w 1941 r. uzyskał tytuł docenta. W 1946 r. otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego, a w 1962 r. nominację na profesora zwyczajnego. Na Politechnice Warszawskiej praco-wał przez prawie 47 lat. Główny kierunek jego działalności na-ukowej i dydaktycznej stanowiło osadnictwo wiejskie. Kierunek ten rozwijał F. Piaścik zarówno w okresie międzywojennym jak i na tajnym nauczaniu na Wydziale Architektury Politechniki War-szawskiej, na której w 1941 r. uzyskał habilitację. Przez 3 kaden-cje pełnił funkcję dziekana Wydziału Architektury PW. Utworzył tu specjalistyczny kierunek architektura i planowanie wsi, a także zorganizował studium podyplomowe oraz prowadził seminarium doktoranckie. Uznawany był za doskonałego dydaktyka. Wśród publikacji jego autorstwa, na szczególną uwagę zasługują te, które poświęcone zostały problematyce dziejów osadnictwa wiejskiego i teorii planowania wsi. Dużą sławę zyskał także „Poradnik dla architektów” jego autorstwa. Poza pracą na uczelni prowadził też działalność zawodową jako architekt, a także pracę społeczną. Przed II wojną światową pełnił funkcję Kierownika Wydziału Bu-downictwa Wiejskiego w Centralnym Towarzystwie Organizacji i Kółek Rolniczych. Był też organizatorem Krajowej Konferen-cji „Zabudowa wsi i budownictwo wiejskie” w 1938 r. W czasie okupacji był członkiem Departamentu Budownictwa Delegatury Rządu RP. W 1946 r. został powołany na stanowisko Naczelne-go Komisarza Odbudowy Wsi, pracował także w spółdzielczym zespole ds. odbudowy kraju. W zakresie organizacji przestrzennej wsi polskiej uznawany był jako jeden z największych autorytetów w skali kraju.

Narodowego w Krakowie, członkiem PAU w latach 1926-1933. Od 1933 r. pełnił stanowisko prezesa Komisji Historii Sztuki PAU. Należał do grona założycieli Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, którego członkiem honorowym został mia-nowany w 1937 r.

41...............................

Kazimierz Saski (1886-1979)

Architekt i konserwator. Studiował w Szkole Politechnicznej we Lwowie na Wydziale Budownictwa Lądowego, gdzie w 1913 r. uzyskał dyplom inżyniera z oceną bardzo uzdolniony, a także w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, którą ukończył z nagro-dą im. prof. Fryderyka Schmidta. Już w trakcie studiów narodziło się jego zainteresowanie problemami konserwacji zabytków archi-tektury i im właśnie poświęcił całokształt swojej niezwykle owoc-nej pracy zawodowej. Od wiosny 1945 r. przez dwa lata pracował w Wydziale Architektury Biura Odbudowy Stolicy na stanowisku zastępcy kierownika Pracowni Adaptacji i Rekonstrukcji Zabyt-ków. W latach 1948-1949 był zatrudniony w Urzędzie Konser-watorskim m.st. Warszawy. W 1950 r. rozpoczął pracę w Na- czelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków (po kolejnych reorganizacjach Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków) Minister-stwa Kultury i Sztuki, na stanowisku naczelnika Wydziału Zabyt-ków Architektury i Urbanistyki. Był członkiem Komisji Konser-watorskiej ZMiOZ (utworzona w 1963 r.) i do 1964 r. prowadził jej obrady jako zastępca przewodniczącego. Był członkiem założy-cielem Towarzystwa Urbanistów Polskich, członkiem Stowarzy-szenia Architektów RP (późniejszego Stowarzyszenia Architektów Polskich) i Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości.

Czesław Thullie (1888-1976)

Architekt i konserwator. Studiami oraz pracą naukową i dy-daktyczną związany był z Wydziałem Architektury Politechniki Lwowskiej i tam w 1912 r. uzyskał tytuł doktora nauk technicz-nych, a także z Instytutem Sztuk Plastycznych we Lwowie oraz Wydziałem Architektoniczno-Budowlanym Politechniki Śląskiej w Gliwicach, na której w 1946 r. uzyskał tytuł profesora nadzwy-czajnego, a w 1956 r. tytuł profesora zwyczajnego. W Gliwicach też spędził resztę życia, wypełnionego pracą dydaktyczną oraz ogromnym zaangażowaniem w odbudowę śląskich zabytków. Współpracował z urzędami konserwatorskimi w Katowicach i Opolu. W latach 1954-1960 był też rzeczoznawcą i weryfikatorem projektów rewaloryzacji, a od 1967 r. wchodził w skład Komisji ds. Architektury na Śląsku, powołanej przy krakowskim Oddzia-le PAN. Publikował stosunkowo mało; w latach pięćdziesiątych ogłosił kilka artykułów w czasopismach „Ochrona Zabytków” i „Architektura”, a w 1965 r. opublikował okazały tom poświęco-ny zabytkowej architekturze ziemi śląskiej.

42 ...............................

Ignacy Felicjan Tłoczek (1902-1982)

Historyk architektury, architekt i urbanista; specjalista w dziedzi-nie budownictwa wiejskiego i architektury krajobrazu. Studiami oraz pracą naukową i dydaktyczną związany był z Wydziałem Ar-chitektury Politechniki Warszawskiej (studia ukończył w 1931 r., w 1950 r. uzyskał tytuł doktora, od 1951 r. był zastępcą profesora, a od 1954 r. profesorem w Katedrze Budownictwa Wiejskiego; w 1957 r. został kierownikiem Podyplomowego Studium Archi-tektury), a także z Wydziałem Ekonomiczno-Rolniczym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, której był profesorem, a od 1961 r. kierownikiem Katedry Budownictwa Wiejskiego. Jako młody architekt-urbanista otrzymał w 1931 r . stanowisko kie-rownika Wydziału Technicznego w Zarządzie Miejskim w To-runiu gdzie, zgodnie z programem rozwoju miasta założonym przez prezydenta miasta Antoniego Bolta, sporządził Generalny Plan Zabudowy Torunia. Zaprojektował także kilka budynków użyteczności publicznej i prowadził nadzór nad wszystkimi inwe-stycjami wykonywanymi w mieście. Następnie powierzono mu sporządzenie Planu Zabudowy Białegostoku. W 1945 r. został powołany na stanowisko dyrektora Biura Planów Regionalnych. W latach 1948-1950 był dyrektorem Zarządu Muzeów i Ochro-ny Zabytków, prowadząc akcję ochrony drewnianego budow-nictwa wiejskiego. Przez wiele lat pełnił funkcję przewodniczą-cego Komisji Budownictwa Rady Naukowej przy Ministerstwie Rolnictwa oraz Komitetu Techniki Rolniczej PAN. Był autorem wielu podręczników, skryptów, artykułów i esejów; jego dorobek publicystyczny obejmuje ponad 70 pozycji.

43...............................

7. Przypisy1 B. Lenard, Dział Archiwum ODZ, „Ochrona Zabytków”, 1971, nr 4, s. 262.2 M. Michałowska, Dział Archiwaliów i Zbiorów Naukowych, „Ochrona Za-

bytków”, 2002, nr 1, s. 54.3 Ibidem.4 Lenard, loc. cit. 5 Ibidem.6 Ibidem.7 Ibidem.8 D. Kamolowa, Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce. Prze-

wodnik, Warszawa 1988, s.291; A. Majdowski, Widoki polskich miast i zabytków architektonicznych ze zbiorów graficznych Biblioteki Pawlikow-skich we Lwowie. Szkicownik prof. Czesława Thullie, Warszawa 1994.

9 Lenard, loc. cit.10 Ibidem, s. 262-265.11 Ibidem.12 T. Zielińska, Katalog Tek Glinki, cz. 1-3 [BMiOZ, seria B, t. XXVI], War-

szawa 1969-1971.13 T. Sulerzyska, S. Sawicka, J. Trenklerówna, Katalog rysunków z Gabinetu

Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 1: Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku [BMiOZ, seria A, t. IV], Warszawa 1967; T. Sulerzyska, Katalog rysunków z Gabine-tu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 2: Miejscowości różne. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku [BMiOZ, seria A, t. V], Warszawa 1969; A. Rottermund, Katalog rysunków architektonicznych ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie [BMiOZ, seria A, t. VI], Warszawa 1970; W. Rothowa, A. Rumian, Katalog rysun-ków architektonicznych ze zbiorów Czartoryskich w Muzeum Narodowym w Krakowie [BMiOZ, seria A, t. VIII], Warszawa 1973; M. Łodyńska-Ko-sińska, Katalog rysunków architektonicznych z akt Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Rysun-ki architektoniczne, plany urbanistyczne, varia z lat 1800-1868 [BMiOZ,

44 ...............................

seria A, t. IX], Warszawa 1974; Z. Kucielska, Z. Tobiaszowa, Katalog ry-sunków architektonicznych ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, cz. 1: Rysunki Napoleona Ordy [BMiOZ, seria A, t. X], Warszawa 1975; T.S. Jaroszewski, A. Rottermund, Katalog rysunków architektonicznych Henryka i Leandra Marconich w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie [BMiOZ, seria A, t. XI], Warszawa 1977; W. Mossakowska, Z. Kucielska, Z. Tobiaszowa, Katalog rysunków architektonicznych ze zbio-rów Muzeum Narodowego w Krakowie, cz. 1: Cracoviana [BMiOZ, seria A, t. XII], Warszawa 1978; M. Łodyńska-Kosińska, Katalog rysunków architektonicznych z akt Centralnych Władz Wyznaniowych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie [BMiOZ, seria A, t. XIII], Warszawa 1981; W. Mossakowska, Z. Kucielska, Z. Tobiaszowa, Katalog rysunków architektonicznych ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, cz. 2: Cracoviana [BMiOZ, seria A, t. XIV], Warszawa 1986; P. Hordyński, Katalog rysunków architektonicznych ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, cz. 1-2 [BMiOZ, seria A, t. XV], Warszawa 1989; A. Penkalla, J. Szczepański, Katalog rysunków architektonicznych z akt Dyrekcji Ubez-pieczeń w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Kielcach [BMiOZ, se-ria A, t. XVI], Warszawa 1993.

14 S. Szymański, Euzebiusz Łopaciński (1882-1961), „Ochrona Zabytków”, 1961, nr 3-4, s. 126; S. Lorentz, Euzebiusz Łopaciński (1882-1961). Krótkie wspomnienie, „Biuletyn Historii Sztuki”, 1961, nr 4, s. 412-414.

15 Spuścizna rękopiśmienna M. Brensztejna przechowywana jest w Zbiorach Rękopisów Biblioteki Narodowej w Warszawie, por. notatka biograficzna w: Słownik Historyków Polskich, Warszawa 1994, s. 58.

16 D. Kamolowa, op. cit., s. 312.17 Cz. Baran, Miske Ludwik, w: Polski Słownik Biograficzny , t. XXI, Wrocław

1976, s. 365-366.18 Ibidem.19 L. Miske, Synoptica relatio seu brevis descriptio conventuum in provincia

Majoris et Minoris Poloniae partisque Prussia fundatorum facta A.D.1735 (maszynopis w zbiorach Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyń-skiego w Warszawie, sygn. 105125).

20 W. Knapiński, Notaty do historii kościołów warszawskich [Materiały do Dziejów Sztuki i Kultury PIHS, nr 6], Warszawa 1949.

21 R. Majkowska, Materiały Włodzimierza Demetrykiewicza, „Biuletyn Ar-chiwum PAN”, 1979, nr 22, s. 35-59.

22 A. Bochnak, Pagaczewski Julian, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XXV, Wrocław 1980, s. 17.

45...............................

23 W ostatnich latach, dr Robert Kunkel skonfrontował ten maszynopis z kserokopią rękopisu piotrkowskiego – stanowiącego „brulion” części czystopisu przechowywanego w Gabinecie Rycin BUW – i wykazał szereg nieścisłości w maszynopisie KOBiDZ w stosunku do „brulio-nu”, z odpisu którego został sporządzony. Robert Kunkel przeprowa-dził powyższe działania w związku z trwającymi od kilku lat pracami nad monumentalnym dziełem „Opisy i widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskim 1854-1855 Kazimierza Stronczyńskiego”, przygo-towywanym pod redakcją prof. Jerzego Kowalczyka.

24 O mikrofilmie tym, przechowywanym w b. ODZ (obecnie KOBiDZ), pisał M.Holewiński w swym artykule Wspomnienie studenta, w: Gerard Ciołek 1909-1966. Profesor-architekt. Wspomnienia, kontynuacje, myśli, Kraków 1989, s. 29-31. Zob. też: R. Kunkel, Albumy inwentaryzacji wsi Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej. Dzieje i zawartość zbioru, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1981, t. XXVI, z. 3-4, s. 277-292.

25 Obszerną charakterystykę spuścizny G. Ciołka, ze szczególnym uwzględ-nieniem planów, przedstawił L. Kwiatkowski, Materiały dokumentacyjne parków i ogrodów w Polsce zawarte w Tekach Ciołka, w: Konserwacja zabyt-kowych parków i ogrodów w Polsce. Materiały konserwatorskie PKZ, War-szawa 1975, s. 14-21. Por. także: S. Miłoszewski, Ekspertyza materiałów dokumentacyjnych i naukowych pozostałych po prof. G. Ciołku, Warszawa 1968 (maszynopis w zbiorach Działu Kwerend Źródłowych KOBiDZ); M. Jankowska, Gerard Ciołek, badacz i konserwator ogrodów zabytkowych [Studia i Materiały PKZ], Warszawa 1981.

26 B. Lenard, Gerard Ciołek – w dwudziestą rocznicę śmierci, „Ochrona Za-bytków”, 1986, nr 1, s. 53.

27 G. Ciołek, Regionalizm w budownictwie wiejskim w Polsce, t. 1-2, Kraków 1984.28 B. Lenard, Posłowie, w: ibidem, s. 195.29 Zielińska, op.cit., cz. 1, s. 8. Spuściznę po Janie Glince T. Zielińska opraco-

wała także w artykule: Jan Glinka i jego spuścizna archiwalna, „Archeion”, 1970, t. LIII, s. 121-134.

30 Recenzję cytowanego Katalogu Tek Glinki opublikował A. Leszczyński, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1975, nr 1, s. 131-132.

31 Zielińska, Katalog..., op. cit. Por. eadem, Jan Glinka..., op. cit. (tu charakte-rystyka i uwagi dotyczące sposobu opracowania tej spuścizny).

32 W zbiorach Archiwum Muzeum Narodowego w Warszawie przecho-wywana jest obszerna (zawierająca 53 teczki) spuścizna rękopiśmienna Dariusza Kaczmarzyka, utworzona w latach 1945-1971 w związku z jego pracą naukową w MNW. Wśród materiałów tych dominuje temat rzeźby

46 ...............................

polskiej i obcej. Spuściznę swą przekazał Dariusz Kaczmarzyk do zbiorów Archiwum MNW osobiście w 1992 r. Część dotyczącą spraw inwentaryza-cji zabytków przekazał w tym samym czasie do ODZ. Uzupełnienie tychże materiałów stanowi szczegółowa charakterystyka działalności naukowej i dydaktycznej dr. Kaczmarzyka sporządzona przez niego osobiście, prze-chowywana obecnie w Dziale Kadr MNW.

33 Większość z tych materiałów w formie oprawnych maszynopisów prze-chowywana jest w zbiorach archiwalnych b. PP PKZ (obecnie w użycze-niu KOBiDZ) oraz zleceniodawców.

34 Do maszynopisu dołączona jest notatka autorstwa Julii Mękickiej wyja-śniająca okoliczności i udział obojga małżonków w pracach związanych z uporządkowaniem i wyposażeniem wnętrz zamku oraz sporządzeniem dokumentacji. Dodatkowe wyjaśnienia ustne złożone przez Julię Mękicką w 1976 roku zostały spisane przez M. Gradowskiego w formie notatki, dołączonej do przechowywanej w KOBiDZ dokumentacji związanej z za-kupem spuścizny Rudolfa Mękickiego.

35 Zamek w Podhorcach i jego odrodzenie, „Głos Literacko-Naukowy”, 1935, nr 231, s. II (odpis maszynowy z dodatku literacko-naukowego czasopi-sma „Głos Narodu”).

36 Omawiane tu materiały dokumentacyjne autorstwa R. Mękickiego i jego żony zostały wykorzystane w publikacji J.K. Ostrowskiego i J.T. Petrusa, Podhorce. Dzieje wnętrz pałacowych i galerii obrazów, Kraków 2001.

37 Niezwykle cenne materiały dotyczące całokształtu działalności nauko-wej i dydaktycznej prof. F. Piaścika, związanej z jego wieloletnią pracą na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, przechowywane są w zbiorach Muzeum Politechniki Warszawskiej. Znajduje się tam m.in. osobiście przez niego opisana w formie wspomnień historia działalności uczelni, a także stenogramy z przeprowadzonych z nim rozmów, sporzą-dzone na podstawie nagrań magnetofonowych.

38 A. Majdowski określił ten zbiór rysunków nazwą „Szkicownik prof. Cze-sława Thullie” i opublikował w formie katalogu, op. cit.

39 Szczegółowe informacje o zbiorze zob. Przewodnik po zasobie Archiwum PAN, opr. zb. pod kier. H. Krajewskiej i A. Kuleckiej, Warszawa 1999, s. 520-521.

40 R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 1-10, Wrocław 1991-1996.

47...............................

8. Ilustracje

Projekt koncepcyjny ogrodu pałacowego w Świerznie, oprac. Gerard Ciołek i Stanisław Miłoszewski w 1960 r. Teki Ciołka. Fot. PP PKZ Warszawa 1972 r.

48 ...............................

Orientacyjny plan zagospodarowania przestrzennego Wilanowa, oprac. zespół pod kier. Gerarda Ciołka w 1961 r.Teki Ciołka. Fot. PP PKZ Warszawa 1972 r.

Sztych nr 28 ze starodruku Josepha

Furttenbacha ARCHITECTVRA RECREATIONIS,

Augspurg M.DC.XL. Księgozbiór Gerarda

Ciołka. Fot. Paweł Kobek 2003 r.

49...............................

Projekt ogrodu zamkowego w Białej Podlaskiej, oprac. Gerard Ciołek w 1958 r.Teki Ciołka. Fot. Andrzej Grzybkowski 1970 r.

50 ...............................

Ogród zamkowy w Białowieży

wg proj. W. Kronenberga,

oprac. Gerard Ciołek w 1958 r.

Teki Ciołka. Fot. Jacek

Marczuk 1999 r.

51...............................

Rekonstrukcja historycznego ogrodu pałacowego w Guzowie, oprac. Gerard Ciołek. Teki Ciołka. Fot. Paweł Kobek 2004 r.

52 ...............................

Konstrukcja planu ogrodu pałacowego w Natolinie wg stanu z 1810 r., oprac. Gerard Ciołek w 1950 r. Teki Ciołka. Fot. PP PKZ Warszawa 1972 r.

53...............................

Plan ogrodu pałacowego ks. Wirtemberskiej w Warszawie (przy ul. Rymarskiej), wg planu archiwalnego z AGAD oprac. Gerard Ciołek. Fot. PP PKZ Warszawa 1972 r.

Kopia rysunku odręcznego ze zbiorów Działu Sztuki Azjatyckiej Muzeum Narodowego w Krakowie. Teki Ciołka. Fot. Andrzej Grzybkowski 1970 r.

54 ...............................

Urządzenie do badań rentgenowskich obrazów

wykonane wg proj. Bohdana Marconiego. Teki Marconiego.

Repr. Paweł Kobek 2003 r.

Prof. Bohdan Marconi z zespołem podczas prac konserwatorskich przy Bitwie pod Grunwaldem Jana Matejki. Teki Marconiego. Repr. Paweł Kobek 2003 r.

55...............................

Ul. Nowy Świat 53 w Warszawie (widok

od ul. Wareckiej), rys. Kazimierz Saski

3.VIII.1945 r. Teki Saskiego.

Fot. Paweł Kobek 2005 r.

Rozmieszczenie obrazów na ścianie płd. Sali Rycerskiej zamku w Podhorcach, rys. Roman Mękicki w 1933 r. Teki Mękickich. Fot. Jacek Marczuk 2000 r.

56 ...............................

Roman Mękicki i jego kolekcja

numizmatyczna, repr. z fotografii

z 1912 r. Spuścizna Włodzimierza

Demetrykiewicza. Fot. Paweł Kobek

2004 r.

Wzór kafla z zamku w Podhorcach, rys. Roman Mękicki w 1933 r. Teki Mękickich. Fot. Jacek Marczuk 2000 r.

57...............................

Widoki zabytków architektury na Podolu, plansza nr 61 ze Zbioru rysunków Czesława Thulliego. Fot. Andrzej Grzybkowski 1971 r.

58 ...............................

Widoki zabytków architektury w Polsce, plansza nr 40 ze Zbioru rysunków Czesława Thulliego. Fot. Andrzej Grzybkowski 1971 r.

59...............................

Widoki zabytków architektury w Polsce, plansza nr 22 ze Zbioru rysunków Czesława Thulliego. Fot. Andrzej Grzybkowski 1971 r.

60 ...............................

Aleje Ujazdowskie w Warszawie (widok od Placu Trzech Krzyży w kierunku Belwederu), stan ok. 1909 r. Zbiór ilustrowanych kart pocztowych.

61...............................

Zamek w Książu, stan ok. 1915 r. Zbiór ilustrowanych kart pocztowych.

62 ...............................

Park w Jabłonnie, stan przed 1900 r. Zbiór ilustrowanych kart pocztowych.

63...............................

Pałacyk Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku, stan ok. 1903 r.

Zbiór ilustrowanych kart pocztowych.

64 ...............................

Zespół pałacowy Czartoryskich w Puławach – widok ogólny od frontu (u góry), pałacyk Marynki (u dołu). Fot. A. Żychowicz 1918 r. Zbiór ilustrowanych kart pocztowych.

65...............................

Zamek Sieniawskich w Brzeżanach wg fot. Henryka Firsta z 1910 r. (u góry).

Pałac Habsburgów i wieża piastowska w Cieszynie, stan 1917 r. (u dołu)

Zbiór ilustrowanych kart pocztowych.

66 ...............................