89

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

ISTORIJAT SPECIJALNEBOLNICE ZA PSIHIJATRIJSKE BOLESTI,,KOVIN” U KOVINU

Željko Rodić1

Srđan Milovanović2,3

UDK: 614.2 ((091) 497.11)

1. Specijalna Bolnica za PsihijatrijskeBolesti “Kovin” u Kovinu

2. Medicinski fakultet, Univerzitet uBeogradu, Beograd, Srbija

3. Klinika za psihijatriju, Klinički centarSrbije, Beograd, Srbija

Kratak sadržaj

Psihijatrijska Bolnica “Kovin” u Kovinu,osnovana 1924. godine spada u najstarijeosnovane Bolnice, zavode ili azile, kako sukroz davno vreme bili nazivani, a samimtim i smatrani. U današnjoj Republici Srbijisa pet ovakvih specijalnih bolnica, posle,Klinike za psihijatrijske bolesti “Laza K.Lazarević” i Bolnice “Gornja Toponica“kod Niša, kovinska bolnica je počela ubrzosa radom kao trećeosnovana. Očigledno jeda je postojala potreba za stacionarnimkapacitetima za smestaj, lečenje i čuvanjeduševnih bolesnika tj. psihijatrijskih paci-jenata u tadašnjoj Kraljevini Jugoslaviji.Aktuelnost neophodnih promena za lečenjei tretman psihijatrijskih pacijenata, u svihpet ovakvih ustanova tj. sveukupni trendkoji najpre zahteva njihovu destigmatizaciju,redukciju samih ustanova kroz proces dein-stitucionalizacije do ideje o njihovom ko-načnom ukidanju, čine da prikaz istorijatabolnice u Kovinu, doprinosi boljem sagle-davanju jednog, u pravom smislu reci, isto-rijskog toka teorije i životne prakse u psi-hijatriji, čiji nezaobilazni deo čini i 90godina postojanja Psihijatrijske bolnice uKovinu.

Specijalna bolnica za psihijatrijske bolesti“Kovin” u Kovinu, sa svojih devedeset go-dina postojanja čini deo ukupnog zdrav-stvenog sistema zemlje i organizovanja si-stema psihijatrijske zaštite najtežih psihija-trijskih pacijenata. I pored napora da seambijent humanizuje, oronulost redukuje,čine se svi napori da se edukacijom i pri-menom najsavremenijih pristupa u medi-cinskim i psihosociorehabilitacionim teh-nikama. Na najbolji način pacijenti i sadaiz udaljenih teritorija uspešno zaleče i vrateu društvenu zajednicu. Bolnica i njen stručnikadar, kroz kontinuiranu edukaciju, na-stavljaju uspešno praćenje savremenogtrenda i dostignuća u psihijatriji. Aktuelnoto je u prvom redu potpuna implementacijaZakona o zaštiti lica sa mentalnim smet-njama i uključivanje u saradnju sa svim re-levantnim učesnicima u procesu deinstitu-cionalizacije.

Ključne reči: specijalna, bolnica, psihi-jatrija, Kovin, istorijat

OSNIVANJE BOLNICE I PERIODDO DRUGOG SVETSKOG RATA

Nekada je Kovin bio glavno mestoKovinske županije, a sam grad je podi-gnut možda već u XII veku. Kovin ikovinski kraj su nakon Prvog svetskograta, prisajedinjenjem Vojvodine, postalideo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca1918. god. Tako je u Kovinu, bivšempograničnom području, ostala novosa-građena velika vojna kasarna, građenaod 1911. god., a useljena i završena1913. god, samo jednu godinu pre za-vršetka rata. Na taj način je izgubilaznačaj i osnovnu svrhu za koju je bilanamenjena. Kako je bila kvalitetno gra-đena, iako kasnije prepuštena nemarui ruiniranju, izdržala je i zub vremena inebrigu [1]. Od toga objekata desetakgodina kasnije (1924.) nastala je Ko-vinska psihijatrijska bolnica. Najvećideo objekata koji se koristi za boravakpacijenata kao i drugih pomoćnih ob-jekata iz tog su vremena i služe svrsiobavljanja osnovne delatnosti Specijalnebolnice za psihijatrijske bolesti. NakonDrugog svetskog rata izgrađeni su idrugi kapaciteti, ali, takođe kao velikipaviljoni, arhitektonski su pratili ine-rtnost kasarnskog jezgra bolnice. Nitada, pa sve do danas, oni nisu prila-gođeni kriterijumima uslova koji biobezbeđivali i štitili pravo na dostajan-stven boravak i tretman pacijenata. Ta-kođe, po udaljenosti mesta boravkapacijenata koji su primani, načina irazloga admisija, osim bolesti, stalnoprisutna opterećenost tretmana najčešćesocijalnom problematikom, tj. upornoodržavanoj praksi da se i sa veomaudaljenih područja pacijenti šalju nalečenje ali, po mnogo čemu, i na življenjeu bolnici, pacijente i ustanovu prati

stigma neizlečivih duševih bolesnika iazilarnosti. Utisak je da i danas, svi na-pori primene uvek najnovijih pomaka idostignuća, koje su brojne generacijeobrazovanih lekara i edukovanog osobljačinili, nisu značajno izmenili ni danasambijent ove bolnice.

Za samo osnivanje bolnice, najza-služnija su dva lekarska imena: dr KostaKnežević i psihijatar Dezider Julijus.Po završetku rata napušteni objekat jetrebalo da bude srušen a od materijalaje planirana izgradnja zgrade opštine uSmederevu. Dr Kosta Knežević, kovinskiopštinski lekar, preokrenuo je ovu idejutako što je ubedio tadašnjeg načelnikaza Banat, Bačku, Srem i Baranju, drLazu Markovića (s čijim ocem je studiraou Pragu) da se umesto rušenja u bivšojkasarni otvori Bolnica za duševne bolesti,kojih u Kraljevini nije bilo dovoljno.Referat, danas bi se reklo projekat, po-drobno je sadržao pojedinosti i detaljeo zgradama bivše austrougarske kasarnekao i kovinskog kraja, pa je vidljivo daga je pisao dr Knežević, a dr Markovićsamo potpisao.

Ministarstvo je prihvatilo inicijativui za dva miliona dinara otkupilo zgradeod Županije Tamiško-torontalske. Okosedam meseci trajala je potraga o prav-nom nasleđu pa su zgrade uknjižene11. marta 1924.god. Zvaničnim počet-kom rada bolnice označen je 16. jul1924. god. Tog dana su pristigli prvibolesnici, tačnije oni su prebačeni izDuševne bolnice u Beogradu, kako jezapisano: ,,50 hroničnih, mirnih za radsposobnih bolesnika (25 muških i 25ženskih)“, nekoliko bolničara i dr AnteMarić, sekundarni lekar (stažista) beo-gradske bolnice.

Zatečeno stanje bilo je do te mereruinirano da su bolesnici i osoblje kuvali

90

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

i jeli pod vedrim nebom, spavali narashodovanim vojničkim krevetima avrata i prozore nije imala ni kancelarija,ujedno i stan, upravnika. Kasarna jeinače, imala svoje duboke bunare, svojvodovod, a Kovin je imao struju1913.god. i oko 7000 stanovnika. Trimeseca kasnije stanje nije bilo značajnobolje jer onih „50 bolesnika za radsposobnih,, nisu mogli da rasčiste pro-storije od gomila đubreta [2]. Za vršiocadužnosti upravnika bolnice dolazi drDezider Julijus, koji je posao u novoo-snovanoj bolnici dobio pre svega štoga niko drugi nije hteo, a sam beleži daje Marić istog dana kada je predaodužnost upravnika „radosno pobegaonazad u Beograd“. Dve godine se višebavio planiranjem i nadzorom radovanego onim što mu je struka, ali se uvekvraćao kliničkom radu - „lečenju naj-bednijih među bednima“ [1].

Ključni događaj u razvoju kovinskebolnice bila je, čini se, činjenica da jemaja 1925. godine likvidirana sreskabolnica u Smederevskoj Palanci i da jeDr Dezider Julius nagovorio tamošnjegdirektora dr Velimira Pazarca da mupreda celokupni inventar. Kapacitet bol-nice je, posle toga, do jeseni, sa 50, po-većan na 375 postelja [2]. Organiza-ciono, bolnicu je podelio po odeljenjima,a prijem novih bolesnika poverio ko-misiji. Na stručnom planu, dr Julijus,je uveo radnu terapiju za koju se možeda je bila njegovo primarno stručnouverenje. Bio je mišljenja da rad pomažeu lečenju duševne bolesti, ali, što jeznačajnije, njemu je veoma bilo stalodo etičke dimenzije takvog pristupa pa-cijentu. Smatrao je da je to način nakoji se dramatično menja stigmatizirajućiarhaično-azilarni pristup, a da je paci-jent-duševni bolesnik, kroz rad, izjed-

načen sa drugim ljudima i potpuno ra-vnopravan, da ga to očovećuje i takovraća njegovo ljudsko dostojanstvo [2].Julius nije zabeležio da je to metod čijije on bio strasni pobornik, i koji jetoliko intenzivno razvio u praksi. Takođeje vidljivo da je upravo on bio najuspešnjiod četvorice upravnika (od 1924. do1928. godine), ali nije zabeležio ni daje u Kovin došao po kazni, kao i da ni-kad nije postavljen za stalnog, negosamo vršioca dužnosti upravnika [1].

Stigma političkog neprijatelja pratilaga je celog života i od sva četiri režimau kojima je živeo. Njegova biografijaje, tako, zanimljiva kako u medicinskomtako i u publicističkom smislu. U prvojdeceniji postojanja kroz bolnicu jeprošlo 16 lekara (imena su zabeleženau Spomenici o desetogodišnjici dr D.Julijusa), a od januara 1930.god. Unjoj su radile i časne sestre kongregacije“Sv. Vinka” iz Zagreba [2].

Deset godina po osnivanju bolesnicisu bili smešteni u tri zgrade od kojih jesvaka imala kuhinju i kupatilo i, za todoba moderan i ugodan nameštaj. Uokviru bolnice postojale su apoteka,zubna i ambulanta za manje hirurškeintervencije. Bolnica je imala ledaru,staklenik za gajenje cveća, perionicu,stolarsku, bravarsku, kovačku i krojačkuradionicu, električnu centralu, sopstvenivodovod i kanalizaciju [2].

Na desetogodišnjicu osnivanja u bol-nici je bilo nešto preko 500 bolesnika.Sve što je postigao i uradio u kovinskojbolnici za dvanaest godina dr DezideraJuliusa načinilo je psihijatra sa velikimprofesionalnim ugledom, te je bio pre-mešten za Upravnika bolnice u Vrapču,a odmah posle rata za upravnika klinike“Rebro”. Njegovo učešće je takođe od

91

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

velikog značaja za osnivanje Psihijatrijskebolnice na Rabu [3].

Dr Dezider Julijus sa tadašnjim ti-mom lekara, tj. raspoloživim lekarskimkadrom, uspostavljaju novi teoretskikoncept i započinju njegovu primenu,razvijajući ga veoma brzo i široko gakoriste u svakodnevnoj kliničkoj praksi.Menja se i shvatanje i pristup osobljakoji rade sa pacijentima. Ukupno, mno-gobrojne procedure i veliki trud i naporza iznalaženje materijalnih sredstavaza realizaciju takvog programa kroznabavku materijala i formiranja svihradionica, rada uz majstorske delatnostistalno zaposlenih uz najšire primenjenirad na bolničkom imanju na obradizemlje i useva. Pobuđivanje kreativnihkapaciteta pacijenata i drugačiji pristupi doživljaj njih samih menjaju psihološkiambijent koji je daleko humaniji i tera-pijski učinkovitiji. Bioskop sa salom ipozornicom bio je važno mesto za kul-turne aktivnosti. Redovno prikazivanjefilmova ali i realizacija gostujućih ama-terskih predstava kao i predstava i igro-kaza samih pacijenata i razmene istihsa drugim bolnicama priredbe i igrankesa učesćem samih pacijenata kao i oso-blja, a često i učesćem lokalnog stano-vništva, bolnicu su činili posebnim me-stom. Muzikoterapija je imala, takođe,još tada puno i osmišljeno mesto pri-mene, kako sam dr Julijus navodi basslušanjem ozbiljne muzike. Pevački zborje imao svoje aktivnosti i značaj. Do-gađaji sa društvenim i sportskim igramastalno su bili organizovano aktivni, ašah je decenijama bio posebno uspešanna takmičenjima i susretima sportskihigara svih bolnica. Privatnom inicijati-vom kroz podršku “Društva za poma-ganje” nabavljane su knjige za bolesničkubiblioteku kao i časopisi i novine, pribor

i boje za slikanje, crtanje i skulptorskirad darovitih pacijenata kao i materijalai pribora za ženske ručne radove [1].Sve je ovo imalo za cilj realizaciju po-zitivne transformacije ambijenta kojije uspešno postignut a spominje se ioznačava kao “duhovno izgrađivanjebolnice”. Da je cilj bio postignut u pot-punosti, nalazimo u “Spomenici” radu kojem se opisuje događaj kada pose-tioci pitaju lekara gde se nalaze nemirnipacijenti? Dobijaju odgovor da je takvihnajmanje i da ih gotovo nema tj. da jenemir najteže bolesnih značajno smanjen.Posledica svih ovih promena je i sma-njenje i značajno usporavanje procesapropadanja i osiromašenja ličnosti kojeje u raniijem obrascu pukog čuvanja ipasivnog življenja pominjano terminom,“zavodska blesavost” [2] u tadašnjojpsihijatriji, što odgovara kasnije i danassve ređem hospitalizmu kod pacijenatau psihijatrijskim bolnicama. Inspiratori pokretač svih nabrojanih aktivnostije dr Julijus koji sam kaže u svom refe-ratu u “Spomenici“: Salus aegroti su-prema lex ! (Spas bolesnika je najvišizakon!) [2], te je možda najbolje u pot-punosti citirati samog dr Julijusa, da bise na najbolji način shvatio i doživeoizuzetni entuzijazam, darovitost za psi-hijatriju sa najtežim psihijatrijskim bo-lesnicima i stručnost i istrajnost kojimaje izvršen značajan pomak i preobražaju tretmanu najtežih psihijatrijskih bo-lesnika i istorijske evolucije u azilarnojpsihijatriji toga vremena: ”Bitno u tomecelom sistemu “aktivne terapije” jesteda duševnog bolesnika ne smatramovise za sva njegova dela neodgovornim,nego bas naprotiv tražimo i od njegada svoje bolesne ideje, svoje patološkenaklonosti i nastrane običaje savlada,da se prilagodi okolini, da se pokori

92

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

zavodskoj disciplini i propisanom kuć-nom redu, te da sudeluje u radu. Bolesnikima dakle da odgovara za svoje postupke(naravno ne u krivičnopravnom smislu),a kao što stariji vaspitavaju decu, takoisto i lekari i bolničarsko osoblje morajupacijente vaspitavati na sređeno pona-šanje i za socijalno koristan rad. Nara-vno, sav ovaj rad mora se sprovesti bezikakvog praznog moraliziranja, bez kru-tih disciplinskih kazni i da bolesnik neoseti da se ne govori s njime kao s nekevisine.” [2].

Za upravnika Bolnice 1928. god.biva postavljen dr Marko Đ. Radman,inače dugogodišnji upravnik Bolnice zaduševne bolesti u Toponici kod Niša.Bio je hvaljen i zapažen po dobrim or-ganizacionim sposobnostima i vezamau Ministarstvu Narodnog zdravlja te jeBolnica u vreme njegovog upravljanja,do 1933.god., značajno opremljena abroj postelja se povećao na 545, a sa-građena je sopstvena električna centralai izgrađena još jedna zgrada. Dr Rad-mana je od 1934. god. zamenio FrancGerlović, a nekoliko nedelja je, ponovou v.d. stanju upravnik bio dr Julius.Broj postelja se do 1936.g. povećao naoko 600.

Bolnica je do II sv. rata imala dvekapele, pravoslavnu i katoličku, a od1934.god. i bioskop. Imala je salu s250 mesta u kojima su izvođene ama-terske predstave lokalnih pozorišta, aimala je i sportsko igralište, dve kuglanei prostorije za šah. Sledećih godina, do1941.god. Bolnicu su vodili dr PetarIlić i dr Davidović [2].

Treba podvući, da je sve vreme uBolnici vođeno mnogo računa o stručnojedukaciji lekarskog kadra i praćenjunasavremenije prakse i težnje njene pri-mene, tako su praćeni literatura i časopisi

te je nastala bogata stručna bibliotekabolnice. Bolnica poseduje svoju labo-ratoriju, sticana su zvanja specijalista iobjavljivani stručno-naučni radovi.

Evo imena i podataka o prvih 16 le-kara bolnice (iz PISMENICE dr Juliu-sa):1. Dr Ante Marić, sek. lekar, 2. Dr Dezider Julius, postavljen 14.ok-

tobra 1924, psihijatar, primarijus3. Dr Imre Laslo, postavljen za kon-

traktualnog lekara 04. novembra1924.god., služio do 01.aprila1929.god.

4. Dr Nikola Sučić, od 1927.god. do01.marta 1928god.

5. Dr Marko Đ. Radman postavljenza upravnika 1928.god. do 31.jula1933.god., kasnije upravnik Opštedržavne bolnice u Ljubljani

6. Dr Draga Matić,bila je lekar dne-vničar 1928.god.

7. Dr Nikola Korzenjevski, od 1929.do1933.god., kasnije asistent Opštedržavne bolnice u Beogradu.

8. Dr Dušan M. Jevtić, postavljen31.dec. 1929.god., sek. lekar

9. Dr Nadežda Jevtić-Malijašević, po-stavljena 31.dec.1929.god., sek. le-kar

10. Dr Petar Novaković, bio lekar dne-vničar, kasnije privatni lekar u Beo-gradu

11. Dr Milivoj Marušić, bio lekar dne-vničar, kasnije sek. lekar u bano-vinskoj bolnici u Šibeniku

12. Dr Miodrag Marković, bio sek.lekar,

13. Dr Desanka Simić, lekar činovničkipripravnik

14. Dr Jovan Danilović, lekar činovničkipripravnik

15. Dr Egon Zahradka, šef odeljenja

93

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

16. Dr Franc Gerlović, postavljen1933god. za upravnika na službido 31. maja1934. god., kasnijeupravnik Državne bolnice za duševnebolesti Ljubljana-Studenac [2].

Veoma dobar uvid i priliku za pore-đenje kako je funkcionisala psihijatrijskapraksa u specijalnim bolnicama pružanam referat „Desetogodišnja medicinskastatistika Državne bolnice za duševnebolesti u Kovinu“ čiji su autori drDušan M. Jevtić i dr Nadežda Jevtić, iz„Spomenice o desetogodišnjici Bolnice“.Evo nekih činjenica i podataka iz togreferata. Prijem bolesnika: pri osnivanjubolnice premešteni su prvi bolesnici izBeogradske državne bolnice za duševnebolesti, a to je nastavljeno i sledeće1925.g. iz bolnice u Beogradu, a sledećihgodina i iz bolnice u Sarajevu. Većinabolesnika je primana preko banovinskihi gradskih bolnica, a izvestan broj,preko vlasti, od kuće [1]. U prvih desetgodina (1924. do 1934.) ukupni brojprijema iznosio je 1900. Prosečno umesecu za prvih deset godina bilo jeoko 17 prijema bolesnika. Za prijem ubolnicu su postojale odredbe, a tako jei otpust bolesnika vršen po određenojproceduri i važio je za kovinsku, beo-gradsku i toponičku duševnu bolnicu.Bilo je potrebno podnošenje molbe,pregled od strane lekarske komisije,odobrenje Kralj. Banske uprave, pozivza preuzimanje bolesnika. Kako D.Jevtić navodi manjkavosti i neažurnostčitave procedure u praksi se svodilo napuno smetnji i konačne neefikasnosti.Često rodbina nije znala za odredbe izprocedure, a kako su često bili udaljeni,nakon posete i dogovora sa lekarima,dok se procedura sprovede nisu imalisredstava da ponovo dođu po bolesnika

(npr iz Zetske banovine) [2]. U analimaće ostati zapamćen prof. dr Dušan Jevtićpo svom stručnom i doprinosu pribli-žavanja psihijatrije pravnoj nauci i re-gulativi. Posle završenih studija radioje kao lekar i lekar specijalista u Državnojbolnici za duševne bolesti u Kovinu,Državnoj bolnici u Sarajevu i Državnojbolnici za duševne poremećaje u Beo-gradu. Od 1940. god. karijeru nastavljana Pravnom fakultetu u Beogradu, gdeje biran za prodekana i šefa Katedrekrivičnog prava, a bio je angažovan ina Filozofskom fakultetu u Beogradu.Kao lekar specijalista a zatim profesorna Pravnom i Filozofskom fakultetuautor je više udžbenika, naučnih i struč-nih radova [4].

U bolnici su boravili pacijenti izudaljenih područja teritorije tadašnjedržave, i to sledećih Banovina: Dravske,Savske, Vrbaske, Primorske, Drinske,

94

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

Prof. dr Dušan Jevtić

Zetske, Dunavske, Moravske, Vardarskei Uprave grada Beograda [2]. Najvećibroj njih bio je iz Dunavske banovine,ali su sa iste teritorije, npr. iz Banataupućivani i u bolnicu u Jaša Tomiću, izgornje Bačke u Suboticu (OdeljenjeGradske bolnice), iz zapadnih krajevabanovine, Baranje i Srema, u Stenjevackod Zagreba a iz Šumadije u Beogradskubolnicu [2].

Prema istim autorima [1], sledi pre-gledna statistika pacijenata koji su lečeniu Državnoj bolnici za duševne bolestiu Kovinu procentualno zastupljenimpo dijagnostičkim grupama:

1. Grupa shizofrenije 49,55 %2. Progresivna paraliza 15,61 %3. Grupa oligofrenije 10,33 %4. Grupa padavice 6,88 %5. Grupa periodičnih psihoza 4,11 %6. Staračke psihoze 3,22 % 7. Psihopatske reakcije i konstitucije 2,27

%8. Alkoholne psihoze 2,05 %9. Simptomatične psihoze 1,66 %10. Encefalitis epidemika 1,55 %11. Psihoze kod luesa cer.-sp. I tabesa 1,11

%12. Sine morbo psihiko 0,38 %13. Psihoze dece i mladeži 0,33 %14. Psihoze usled traume 0,11 %15. Nervne bolesti bez psihoza 0,11 %16. Narkomanije 0,05 %17. Neutvrđeno 0,05 %

Ovde vredi naznačiti delove komentaraautora ovog rada [2] koji odslikavajutadašnju opštu atmosferu, stanje i dina-miku u psihijatrijskoj instituciji toga vre-mena. Može se pretpostaviti kako jeobavljan rad lekara i osoblja, kakve subile kliničke slike i kakvog intenziteta uprefarmakološkoj eri tretmana ovih bo-

lesnika. Uz to nedovoljan broj kreveta,spavanje na slamaricama, grejanje lože-njem peći tzv. “bubnjara” čije je prisustvočinilo veliki rizik po pacijente i osoblje,održavanje lične higijene bez centralizo-vane tople vode i sl. Vidi se da je polovinubolesnika činila grupa shizofrenih bole-snika. Na drugom mestu su paralitičarisa psihozama kod luesa i tabesa. Ovi pa-cijenti nisu prevođeni iz drugih bolnica izavoda, već su isključivo primani odkuće ili manjih bolnica. Očigledno jekoliki je značaj u epidemiološkom smislui opasnost po zdravlje stanovništva imalaova bolest. Zatim, tu su i oligofreni pa-cijenti koji zbog svojih osobenosti, ovajheterogeni ambijent po dijagnostičkimgrupama sigurno značajno otežavali zatretman i lečenje i njih samih i drugihpacijenata. U grupi “neutvrđeno” običnosu se našli pacijenti koji su bili u suštinipsihopate koji su pobegli iz bolnice inisu se vraćali. Gotovo je neverovatno –ali istinito, koliko je u ovom radu dr D. idr N. Jevtić, impresivna analiza i kon-statacija da su i tada u bolnicu upućivanipacijenti za čijim smeštajem u ovu bolnicunije bilo medicinskih razloga. Ti razlozisu bili različiti, a išli su dotle da je biloslučajeva prijema moribundnih pacijenatatj. pacijenata koji su primljeni da biubrzo umrli jer njihov dalji transportnije bio moguć. Autori su naznačili ovuproblematiku i zapazili da ona zahtevaposebno prilagođenu statističku obradui u današnje vreme se ova praksa nije upotpunosti iskorenila. Ipak, ne možemoodoleti da ne citiramo autentični tekstautora koji o tome govore: ”U pogledumoribundnih imamo žalosnih iskustava.Morali smo primiti u najbednijem stanjubolesnike (najčešće paralitičare) iz uda-ljenih banovina i kako u Kovinu nemadrugih bolnica kuda bi se ovi mogli sme-

95

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

stiti, jer apsolutno nisu vise za duševnubolnicu, a vraćati ih već je nemoguće i izhumanih razloga, to bi posebna statistikaovakvih slučajeva strogo iziskivala po-trebne naredbe i objašnjenja da se ovakvine upućuju na umiranje u udaljenu du-ševnu bolnicu”[1]. Smrtnost u kovinskojbolnici se, tih godina, kretala od 10 do12 % na godišnjem nivou, a bolesnici sunajviše umirali od plućne tuberkuloze,srčanih oboljenja i stanja iscrpljenosti[2].

Po dolasku nemačkih okupacionihsnaga, tokom Drugog svetskog rata, du-ševni bolnici su iseljeni a bolnica je služilavojnim i civilnim bolesnicima i ranjenicima[3]. Zanimljivo je da je upravnik bolnicebio psihijatar Teo(dor) fon Smekal. Kakoje on u jednom periodu bio i zapovednikcelokupne nemačke vojske u Kovinu zavreme okupacije, jer je nosio najviši čin,ostao je zapamćen po ulozi koju jeodigrao, zajedno sa uglednim kovinskimgrađaninom i vlasnikom mlina, inačenemačke nacionalnosti, u obustavljanjui spasavanju sto građana srpske nacio-nalnosti nastalog incidentnom pogibijomjednog nemačkog vojnika. Taj događaj,posredno vezan i za kovinsku bolnicu,postao je deo istorijske legende [3].

DR DEZIDER JULIJUS– IZ LIČNE I PROFESIONALNE

BIOGRAFIJE

Dr Dezider Julius je rođen 1895.god.u Pančevu, studije medicine započeo jeuoči Prvog svetskog rata u Beču, a poslerata dovršio u Budimpešti. U Pešti seoženio studenkinjom medicine koja će,potom, postati medicinska sestra da bion neurologiju i psihijatriju specijaliziraou Slovačkoj. U Pančevo se vratio kao

specijalista, ali posao nije mogao dadobije. Pratio ga je, naime, dosije koji jemađarska policija dostavila jugosloven-skim kolegama u kojima je opisan kaoopasan levičar, koji se u studentskim da-nima oduševljavao idejama Bele Kuna ikoji je na univerzitetu agitovao za njega[3]. U Kovinu su mu rođena dva sina.Stariji, Đuka, kasnije će postati jedan odnajčuvenijih jugoslovenskih novinara.Bio je dopisnik „Politike“ iz Nemačke iJužne Amerike, po sili zakona penzionisanu 52. godini života, posle čega postajespoljnopolitički urednik najvećeg meksi-čkog dnevnika. [3]. Mlađi sin Stevo poćiće očevim stopama, specijaliziraće internumedicinu, doktoriraće u SAD, autor jeknjige o sudbini svoje porodice, čija jecentralna ličnost njegov otac [5]. Onošto je dr Dezider Julius za dvanaestgodina uradio u kovinskoj bolnici je na-pravilo ime s velikim profesionalnim

96

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

Dr Dezider Julius

ugledom. Godine 1936. dobija, tako,ponudu da bude upravnik bolnice uVrapču, nedaleko od Zagreba, koja je utom trenutku imala preko hiljadu bole-snika i pet stotina zaposlenih. Pet godinakasnije, s uspostavljanjem ustaškog režima,stiže ga stigma njegovog jevrejskog po-rekla. Spasao ga je hrvatski književnikSlavko Kolar, da bude poslat u novoo-snovanu psihijatrijsku bolnicu za decu uzabačenom selu Stančić. Do septembra1943. dr Julius je prikupio ozbiljnu koli-činu medicinskog materijala za poljskubolnicu (nekoliko zaprega) i cela porodicaje otišla u partizane. Dezider je postavljenna čelo vojnog i civilnog saniteta naBaniji, njegova supruga za glavnu sestruličke bolnice. Demobiliše se na krajurata sa činom sanitetskog majora. DrJulijus je bio profesor psihijatrije na Me-dicinskom fakultetu u Zagrebu i honoranipredavač na Pravnom fakultetu. Prvi jepredsednik neuropsihijatrijske sekcijeZbora liječnika Hrvatske. Pored ostalihstručnih aktivnosti sa prof. Lopašićemosniva 1953. godine, časopis „Neurop-sihijatrija“ [6].

Odmah posle rata postavljen je zaupravnika klinike „Rebro“, ali se potom,na sopstveni zahtev, vratio u Vrapče.Nesretno je okončao život pod okolno-stima pritiska koji je doživljavao, nakonpartijskog sastanka koji je trajao odkasnog popodneva do dva posle ponoći,Julius je, hicem iz revolvera, u svojojkancelariji, 24.12. 1953. god., izvršiosamoubistvo [3].

NEPOSREDNI PORATNI PERIOD

Po oslobođenju, početkom oktobra1944.god. Bolnica je imala ulogu poza-dinske rezervne Vojne Bolnice NOV iSovjetske armije. Do avgusta 1944.g. u

njoj su lečeni ranjenici i psihotraumati-zovani učesnici u ratnim operacijama.Od 1945.g. do sredine 1946.g. Bolnicaje adaptirana i reorganizovana u Vojno -psihohigijenski zavod. U njoj se lečilooko 600 partizana - boraca, vojnika istarešina obolelih od ratnih psihoza i„psihoneuroza“. Bile su to najčešće raz-vijene kliničke slike tzv. „jurišničke bo-lesti“. Posle ukidanja Vojno psiho-higi-jenskog Zavoda u Bolnicu se vraćajunjeni prvobitni bolesnici te se tako namenai aktivnost Bolnice vraća svojoj prvobitnojnameni.

RAZVOJ BOLNICE OD 1946.GODINE DO DANAS

Naime povratkom psihijatrijskih bo-lesnika 11. marta 1946.god., Bolnica za-počinje svoj posleratni život i razvoj ikao takva u kontinuitetu traje do danas.S bolesnicima je tada došao i prvi posle-ratni upravnik spec. psihijatar prim. drSavo Vučkovic. Ujedno, on je bio i jedinilekar u početku. Osim toga u posleratnojoskudici i nedostatku lekarskog kadra unovoj državi, on je lečio i građane te jenjegova popularnost u narodu bila velika,a i danas se mogu čuti gotovo anegdotskepriče o njemu, njegovom stilu i načinurada i upravljanja bolnicom. Kao i mnogiradnici i on je imao stan u samim bolni-čkim zgradama i tu ziveo sa porodicom.Na čelu Bolnice dr Savo Vučković ostajepunih dvadeset godina, stoga je nužnoreći nešto o tom vremenu sa aspekta pri-mene psihijatrijske prakse. Najvećim de-lom bio je to period nastavka stare praksezasnovane na terapiji radom i radnoj te-rapiji. Bilo je to vreme bez primene psi-hofarmaka, sve do pojave hlorpromazina.Mogu se naći, ipak, počeci primene pret-hodnice farmakologije i to u primeni se-

97

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

dativnih antialergiskih sredstava najčešćefenergana. Terapijska doktrina teškihpsihijatrijskih bolesnika, pogotovo u nji-hovoj akutnoj fazi ili egzacerbaciji bolesti,zasnivala se na primeni elektrokonvulzivneterapije (EKT) ili hipoglikemijskih koma.Bilo je pacijenata kod kojih je rađena ipsihohirurgija tj. lobotomija, ali su oninaknadno dospeli na azilarni tretman uovu bolnicu. Sa oko 600 pacijenata iprosečno jednim prijemom u nedelju ilidve dana, malo se šta menjalo ili dina-miziralo u primeni struke. Dominantno,bio je to azilarni tretman većine pacijenatakoji su boravili. Još uvek je bilo dostapacijenata iz neshizofrenog kruga, tj sifi-litičara sa neuroluesom i progresivnomparalizom, organskih psihosindroma, epi-leptičara, intelektualnih deficita. Otpustii povratak svojim kućama bivali su pravaretkost. Tada više, a danas sporadično,nakon smrti u bolnici, oni su sahranjivaniu poseban deo kovinskog groblja o troškudržave. Ipak, dominantna radna terapijai terapija radom, blizak odnos osoblja inekoliko porodica koje su živele u sta-novima u krugu bolnice, njihovi odnosii mnogobrojne radne aktivnosti koje subolesnici obavljali, upravo su mnogoviše isprepletali socijalne odnose sa rad-nicima bolnice ili meštanima, obavljajućiusluge tipa sitne kupovine i sl...takavpristup, iako ne kao svesno primenjendoktrinarni metod, upravo se zagovarakao model tretmana u savremenim psi-hijatrijskim centrima za tretman u dru-štvenoj zajednici.

Obnovljeni su i oživljeni uslovi zaovakav terapijski pristup te je u bolnicipostojala stolarska, obućarska radionicai kovačka radionica kao i pleternica sakorparskim proizvodima. Bolnica je imalaponovo svoju bioskopsku salu koja jeradila, a njeni posetioci su često bili i

meštani. Imala je svoj ,,Kutić“ sa moždaprvim TV aparatom. Postojao je staklenik,a u njemu se proizvodilo cveće za uređenjekruga o čemu je brinuo cvećar tj. baštovan.Uprkos napred iznetom, uslovi za smeštajsu i dalje veoma teški i potpuno neade-kvatni za boravak pacijenata. Na akutnim,inače zatvorenim odeljenjima, nalazilose i do 150 pacijenata za koje nije bilodovoljno kreveta, koji nisu bili čestoispravni, nego su se koristile slamarice,koje su se svakog jutra iznosile napoljena provetravanje i sušenje i to u svakogodišnje doba, potom opet uveče vraćale,postavljale na pod na kojima su bolesnicispavali. Takođe nije postojalo parno gre-janje već velike peći, tzv. „bubnjare“koje su se ložile na svakom odeljenju, azbog rizika od povređivanja i opekotinabile su ograđene metalnim šipkama. Oso-blje je bilo neobrazovano tj. sa neštonižih razreda ili sa osnovnom školom iimali su tečaj za bolničara. Hrana sespremala u staroj kuhinji od zidanih špo-reta na čvrsto gorivo. Bez psihofarmaka,teško je bilo kupirati česta stanja fizičkeagresije koja su zahtevala fizičko sputa-vanje i izolaciju. Postojalo je tzv. „Sudskonemirno” odeljenje gde su se nalazili pa-cijenti kojima je izrečena mera bezbednostizbog najtežih krivičnih dela, a obezbeđenjesu 24 časa obavljali i pripadnici tadašnje„Narodne Milicije“.

Bolničko imanje sa svoja 24 hektaraobradive površine, u uslovima tadašnjegtržišta hrane, značajno je doprinosilopoboljšanju kvaliteta hrane bolesnika avišak proizvoda iznosio se i na lokalnupijacu i tako zarađivala dodatna sredstva.Najzaslužnije ime za efikasnost ove proiz-vodnje bilo je ime Branka Milanovića,tada upravnika bolničkog imanja.

Školovani medicinski kadar i dalje jenedostajao kako srednji tako i lekarski.

98

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

U Matičnoj knjizi službenika vođenojod 1926. do 1964.god., za period pede-setih godina našli smo imena Markovićdr Dragoslave i Marković dr Miloša,kao i Mr. Jurišić Milana, dipl. farmaceuta,nalazimo ime Vasiljević dr Jordana kojije sporazumno napustio Bolnicu 1963.god.Jovanović Mr Desanka, dipl. farmaceut,kasnije dugogodišnji šef bolničke labo-ratorije, zaslužna za uvođenje i primenunajsavremenijih znanja i novina upisanaje 1959.god. Iste godine, 1959., upisanoje značajno lekarsko ime Bolnice, drStevan Stojanović, koji, kao neurolog,ostavlja značajan trag u započinjanju iradu neurološkog odeljenja Bolnice kojese po tadašnjoj strategiji zdravstvene po-litike države otvara uz pomoć Neuropsi-hijatrijske klinike Medicinskog fakultetaiz Beograda uz svesrdni angažman takvogautoriteta kao što je bila prof. dr JelenaGospavić. Početkom 60-tih g . U bolnicudolaze tada mladi lekari početnici, začetnicii nosioci primene svih znanja iz psihija-trijske nauke i prakse, kao što su: dr To-mislav Sedmak, dr Divić Josip, dr LazovićBranko, dr Pavle Kastel, dr Anka Petković,dr Lazar Kirković, dr Milorad Icurup,dr Čedomir Hajduković, dr Nikola Jan-ković. Uz njih tu su i Joanović dr Tamara,kasnije pneumoftiziolog kao i dipl. far-maceut, mr Joanović Milan. U isto vremeu bolnicu dolaze školovane prve medi-cinske sestre. Evo samo nekih prvihimena Blagodarna Milović, Živanka Ga-vrilović-Tomić, Julijana Šurjanac, NadaRanković, Dragojla Ružičić, Olga Anto-nijević [7]. Vremenom Bolnica se kadrovskijača i po broju medicinskog kadra i niji-hove specijalnosti i subspecijalnosti, kaoi uvođenja službe socijalnih radnika iškolovanih radnih terapeuta.

Nije bilo potrebno da prođe punovremena da nova saznanja u domenu

neuropsihijatrije i njihova primena buduinicirana i uvedena u rutinsku praksuupravo radom pomenutih lekarskih imenakoje, možemo smatrati pionirima primenesavremene psihijatrije u našoj Bolnici.Stoga smo danas posebno ponosni nanjih kao začetnike preobražaja stručnogarada u Bolnici, koja tako postaje deoukupnih pomaka i najsavremnijih kretanjau svetskoj psihijatriji te i deo njene isto-rije.

Krajem 50-tih godina sagrađen jenovi Paviljon, prvobitno namenjen lečenjutuberkuloznih bolesnika. U jednom krilutog paviljona, osnovano je i počelo saradom Neurološko odeljenje. Uvođenesu dijagnostičke tehnike i procedure kaošto su lumbalna punkcija, citodijagnostikalikvora, Rtg dijagnostika u neurologiji,a višegodišnji spoljni saradnici su bilineurooftalmolog prof. dr Stefanović, aneuroradiologiju tj. arteriografiju su višedecenija (do primene imidžing tehnika)radili prof. dr Repac i prof. dr Antunović.Takođe, u prvoj polovini 60-tih godinadr T. Sedmak počinje sa radom Alkoho-loškog odeljenja, koje je odmah zadobiloznačajan ugled i afirmaciju širom tadašnjeSFRJ. Kasnije su u Bolnici razvijena dvaAlkohološka odeljenja i jedno za polito-ksikomanije, sa ukupno 275 kreveta.Krajem 60-tih i početkom 70-tih (1968-1974) u Bolnici se leči najveći broj opi-jatnih zavisnika, tada metadonskim pro-gramom, a sve do početka 90-tih godinaradiće dva odeljenja za programski tretmanalkoholičara. Krajem 60-tih godina na-pravljena su dva paviljona sa po pedesetpostelja za potrebe psihogerijatrije, kojatada počinje da biva prepoznata kao novproblem u državi. Tako uz stručno vođenjeprof. dr Dušana Petrovića, sa radom po-činje još jedna značajna i sve aktuelnijagrana psihijatrije koja u ovoj bolnici ima

99

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

dugu tradiciju. Od 1965. do 1969. godinedirektor bolnice bio je dr Đorđe Bogiće-vić.

Od 1969. do 1970. godine direktorbolnice je dr Nikola Janković, a nakonnjega direktor je dr Stevan Stojanović.Oba poznati kao izvrsni neurolozi, una-pređuju stručni rad i na tom polju alli toje istodobno vreme ekspanzije psihijatrijeu svetu pa i kod nas a u bolnicu tada do-laze mnogobrojni lekari, mahom iz Beo-grada. Zaista je teško na ovom mestunabrojati sva, kasnije veoma visoko stru-čno afirmisana imena mnogobrojnih le-kara koji su mahom prelazili u psihija-trijsku kliniku u Beogradu, IZMZ kao idruge ustanove i postali autoriteti u po-jedinim specifičnim terapijskim tehnikama[8]. Dr Đ. Bogićević je utemeljivač psihi-jatrije u Bolnici „dr Dragiša Mišović“,dr Mirko Pejović je postao redovni pro-fesor Medicinskog fakulteta u Beogradui direktor Klinike za psihijatriju Kliničkogcentra Srbije (1993-2000), prof. dr To-mislav Sedmak i ugledno stručno imeInstituta za mentalno zdravlje (IMZ) uBeogradu., prim. dr Pavle Kastel takođenastavlja uglednu stručnu karijeru uIMZ, transkulturalnom psihijatrijom sebavio dr Časlav Hadži Nikolić, a drCvetanović je nezaobilazno ime u tretmanunarkomanije, prim. dr Živorad Kastratovićdugogodišnji šef Tima za mlade Klinikeza psihijatriju KCS. Po nekim podacimaza skoro trideset godina procvata psihi-jatrije i njene ekspanzije svuda pa i ovde,kroz ovu bolnicu po sećanjima došlo je inakon školovanja otišlo nešto preko 100lekara specijalista. Godine 1974. bolnicaje odlikovana Ordenom zasluga za narodsa zlatnim vencem. Iste, 1974., direktorbolnice je Radovan Jović, inače neuro-toksikolog, koji je radio kao lekar naVMA a u bolnicu dolazi sa velikom

stručnom afirmacijom iz neurotoksiko-logije pošto je odbranio na tu temu dok-torsku tezu u Londonu. Za četiri godine,tj. do 1979. godine, u bolnici je najzaduvedeno daljinsko grejanje sa sopstvenomtoplanom, napravljena je tada najsavre-menija kuhinja i izgrađeno tzv. I Rehabi-litaciono odeljenje, isto je zamišljeno kaopsihijatrijsko selo, imalo je četiri paviljonai kapacitet od 165 postelja. Izgrađeno jena Bolničkom imanju tj. u ataru, vannaseljenog mesta. Sagrađeno, tada, ponajsavremenijim principima socio-reha-bilitacije, radne terapije i terapijskim ra-dom, potpuno infrastrukturno opremljenoi sa konceptom malih frakcionisanih sub-jedinica gde jednoj sobi od 4 do 6 posteljapripada čajna kuhinja, mala trpezarija isanitarni blok. Nažalost, udaljenost, ičesta praksa da se tamo prevedu stariji iopustošeniji pacijenti malih radnih tj. re-habilitacionih kapaciteta, ono nije služilosvojoj pravoj svrsi. Zub vremena, siro-mašenje države, sve teže održavanje takoizmeštenog kapaciteta od tzv. odeljenja„Bolničko imanje“ načinilo je prostornemoguć za negu i lečenje bolesnika teje odeljenje preseljeno u stare preostalekapacitete zgrade u krugu bolnice. Kasnijeje privremeno služio kao Centar za bo-ravak izbeglih i raseljenih lica što ga jedodatno devastiralo. Tako je, građevinskinajadekvatniji, a po aktuelnoj promocijipsihijatrijskih centara za tretman u dru-štvenoj zajednici lica sa mentalnim smet-njama, atraktivniji kapacitet, nažalostzbog toga što je potpuno van naseljenogmesta, potpuno neiskoristljiv za aktueli-zaciju i primenu takvog koncepta. DrRadovan Jović je zapamćen kao stručnoime u domenu uvođenja najsavremenjestručne prakse iz psihijatrije, velikombroju edukacija lekara i značajnom una-pređenju stručnog i naučnog rada i u

100

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

tom smislu podizanja ugleda bolnice.Osim toga on je, kako bi se to danasreklo, bolnicu vodio sa visokim mena-džerskim sposobnostima. Kratko vremedirektor je dr Slavoljub Bakalović, kasnijedirektor psihijatrijske bolnice u Vršcu,koja nosi njegovo ime. Od 1979. god.do 2000. god. u kontinuitetu na čelubolnice se nalazi direktor prim. dr DušanJagodić. Za to vreme i dalje se održavavisok stručni nivo i nastavlja najsavre-menija edukacija iz psihijatrijske misli iprakse. Bolnica sve do kraja 80-tih idalje ima zavidan broj lekara, ali se odlivkadra sve vise oseća, kao i nadolazećateška vremena 90-tih te se i uslovi zafunkcionisanje bolnice sve više pogorša-vaju. Vreme raspada države, ratova iznatan ekonomski pad dovode tada bol-nicu u dosta teško stanje čime ona delisudbinu istih ustanova, ali i materijalnogpoložaja zdravstva u celini. Broj lekaraje tokom krize 90-tih bio više nego pre-polovljen.

Od 2000. god. do 2003. god. ruko-vodilac bolnice je dr Gordana Kokora.Donacijama humanitarnih organizacijai nešto boljim materijalnim uslovimadolazi do oporavka kako u materijalnomtako i u kadrovskom i stručnom aspektubolnice. Dr Kokora sa timom bolnice seuključuje u sve vidove saradnje kako naplanu materijalnog oporavka donacijama,tako i edukacije i privlačenja novih ka-drova i uključenja u najsavremeniji trendtretmana psihijatrijskih bolesnika u cen-trima za mentalno zdravlje u društvenojzajednici, te takvu ideju promoviše usamoj ustanovi i van nje. Nažalost pokušajida se u Kovinu ili Pančevu otvori Centar,ostali su neuspešni tj. bez razumevanjate i podrške lokalnih samouprava.

Dr Neven Žikić je direktor od 2003.god. do 2005. godine. Naglasak njegovog

rada bio je na oživljavanju poljoprivrednogdobra na bolničkom imanju te stvaranjadodatnih prihoda. Nažalost u novim vre-menima sa nedovoljnom i zastarelommehanizacijom izostaje željeni efekatkojim bi se nedovoljna sredstva za infra-stukturno rešavanje problema uspešnorešavali. Obnovljen je rad Kapele ubolnici, a donacijskim sredstvima otvorenoodeljenje sa 25 postelja i obnovljenidelovi dotrajale dijagnostičke tehnike,2005. godine otvara se i počinje sa radomDnevna bolnica, sa kapacitetom od 25pacijenata. U 2005. god. vršilac dužnostidirektora je dr Slobodan Dostanić. Od2005. god. do 2009. god. direktor je drsci. Milan Milić, psihijatar lekar koji jezapočeo karijeru u bolnici „Dr Laza La-zarević“. Nastavlja se i dinamizira stru-čno-naučni rad i obavljaju kliničke studije,uvodi se na svim odeljenjima i službamaelektronska evidencija opremanjem kom-pjuterskim softverom i programima kojiolakšavaju svakodnevni rad. Dr Milićpokazuje veliki entuzijazam i na planustruke, uvodi standardizovane operativneprocedure u skladu sa sve većim zamer-kama i stavovima CPT-a i nevladinogsektora, Zaštitnika građana. Uspeva darekonstruiše glavni dalekotoplovod i daobnovi dosta medicinske opreme (EEG,kolor Dopler, ultrazvuk, opremanje po-luintenzivne jedinice na neurologiji samonitoringom i određene količine krevetai drugog nameštaja za pacijente i osoblje).Uspeva da izazove pozornost javnostiali i aktuelnog ministra zdravlja te takonastaje arhitektonski i građevinski projekatNove Bolnice Kovin od 4.500m2, vrednosti3 miliona eura. Iako je prošao odobrenjeza realizaciju na Pokrajinskom fondu zakapitalna ulaganja, isti nije realizovanzbog nedostatka sredstava.

101

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

Od 2010.godine direktor je dr ŽeljkoRodić, neuropsihijatar. U tom periodudo danas nastavlja se sa kadrovskimpoboljšanjem, prijemom mladih lekara,nastavlja se kontinuirana medicinskaedukacija kadrova svih profila i reha-bilituju nekada redovno rađene proce-dure uz osavremenjavanje u individual-nom pristupu dijagnostičkom i terapij-skom tretmanu svakog pacijenta. Zbogveoma teškog stanja na akutnom žen-skom odeljenju sa rizicima za katastro-fične i po život pacijenata opasne inci-dente, uređuje se preostali prostor starezgrade, i sopstvenim sredstvima prila-gođava lečenju. Traju problemi sa kva-rovima koji često ugrožavaju osnovnofunkcionisanje bolnice. Sva obraćanja

osnivaču, Ministarstvu zdravlja ili RFZO- u ostaju na odgovorima da poredizraza razumevanja jednostavno nemasredstava u budžetu da se građevinsko- tehnička oronulost bolnice bitnije po-pravi. Sama bolnica sa nešto svojihsopstvenih sredstava čini sve što možeda reši najnužnije probleme. Naša nadai napori da istrajemo na poboljšanju ihumanizaciji uslova lečenja kao i nakontinuiranom istrajavanju praćenja ipraktikovanja najnovijih znanja i veštinaneće posustati, te će, verujemo ishodo-vati, jednog dana, velikim preobražajemnaše Bolnice u kojoj ce i uslovi i načinlečenja biti u skladu sa najboljom pra-ksom i uspehom u lečenju najtežih psi-hijatrijskih poremećaja.

102

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

103

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

HISTORY OF SPECIALHOSPITAL FOR PSYCHIATRIC DISORDERS“KOVIN” KOVIN

Željko Rodić1

Srđan Milovanović2,3

1 Special hospital for psychiatric dis-eases “Kovin”, Kovin, Serbia

2 School of Medicine, University ofBelgrade, Belgrade, Serbia,

3 Clinic for Psychiatry, Clinical Centre of Serbia, Belgrade, Serbia

Short summary

Psychiatric hospital "Kovin" Kovin was foun-ded in 1924 and present one of the oldestestablished institution among hospitals andasylums, as they were called and consideredin the past. Actually, in Republic Serbia, wehave five special psychiatric hospitals, andafter Clinic for Psychiatric “ Dr Laza Laza-revic” and Special Hospital “Gornja Toponica”near Nis, Special Hospital for PsychiatricDisorder “Kovin“ started to work, as thirdfounded. It is obvious that there was a needof inpatient facilities for accommodation,treatment and custody of mentally ill in theKingdom of Yugoslavia.

Actuality of necessary changes in the ma-nagement and treatment of psychiatric patientsand their overall trend of destigmatization isreflected in the reduction capacity of psychiatricinstitutions through the process of deinstitu-tionalization. The ultimate aim of this trendis final abolition of large capacity of psychiatrichospitals. Under this circumstances, the 90years existence of Kovin hospital contributesto better understanding of one important hi-storical process of theory and practice in thepsychiatry environment. Special Hospital forPsychiatric Disorder “Kovin” in Kovin, last90 years of its existence presents part ofCountry healthcare system and substantiallyparticipates in the management of the mostdifficult psychiatric patients in Serbia. De-crepitude institutions partially reduces thehuman effort to approach and use of themost modern approaches to the treatmentof persons with mental disabilities successfullyheal and return to the community. Throughcontinuing education institution and profes-sional staff continues to follow the latesttrends and developments in psychiatry. Firstof all it is full implementation The Law onthe Protection of Persons with Mental Illness,inclusion and cooperation with all relevantparticipants in the process of deinstitutiona-lization.

Key words: special, hospital, psychiatry,Kovin, history

1. Spomenica o desetogodišnjici Državnebolnice za duševne bolesti U Kovinu 1924– 1934, Uprave bolnice, Kovin 1934

2. Miletić S. Kovinski kraj između dva svetskarata, Kovin, LO Press, 2000.

3. Polić S. Vodič kroz kovinski kraj. Kovin, LOPress 2006.

4. Milovanović S. Dušan Jevtić. Srpski biografskirečnik, Novi Sad, 2009, 339-40

5. Julius S. Ni crven ni mrtav. Duriuex, Zagreb,2005.

6. Psihijatrijska bolnica Vrapče 1879-1979,Psihijatrijska bolnica Vrapče, Zagreb, 1979.

7. Bolnička arhiva. Matična knjiga službenikaod 1926 do 1964.g.

8. 50 godina neuropsihijatrijske Bolnice u Ko-vinu, Zbornik radova, Dokumenta, Galenika,Beograd, 1975

Srđan MilovanovićKlinika za psihijatrijuKlinički centar Srbije, Pasterova 2, 11000 Beograd, Srbijadr.srle011@gmail.com

104

Engr

amil

vol.

37 l

okto

bar-

dece

mba

r 20

15. l

br. 4

Literatura