Wykład 1.

Czym jest emocja

Emocje i motywacje

Czym jest emocja?Definicje emocji

„Każdy wie, czym jest emocja, dopóki nie poprosić go o definicję”

(B. Fehr i J. Russell, 1984)

Czym jest emocja?„Definicje” emocji – proszę uważać...

„Emocja, (łac. emotion) – silne odczucie (świadome lub nieświadome) o charakterze pobudzenia pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu).”

Wikipedia

„Emocje doznawane przez człowieka mogą cechować się określonym nasileniem i znakiem. Znak emocji pozwala kwalifikować je w dwie główne grupy: emocje negatywne np. złość, rozpacz, rozczarowanie oraz emocje pozytywne, np. zadowolenie, radość, rozkosz. Emocje negatywne mają za zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się przyczyną tych emocji bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji (…).

www.psychologia.net.pl

INSTRUMENTALNE USTOSUNKOWANIA

recepcja, percepcja, emocjepamięć, wyobrażenia, motywacjeuwaga, myślenie, mowa (przetwarzanie(deskryptywne kodowanie ewaluatywne,i przetwarzanie informacji, postawy, ukierunko-czynności wykonawcze) wanie zachowania)

Czym jest emocja?

PROCESY PSYCHICZNE

Czym jest emocja?Definicja emocji – Oatley i Jenkins

1. Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez podmiot jakiegoś zdarzenia jako istotnego dla jakiejś ważnej dla niego sprawy (celu); emocja odczuwana jest jako pozytywna, jeżeli wydarzenie sprzyja tej sprawie, a jako negatywna, jeżeli ją utrudnia.

2. Rdzeniem emocji jest gotowość do działania i podsuwania planów; konkretna emocja nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom działania, narzucając poczucie ich pilności – może więc zakłócać alternatywne procesy umysłowe lub działania albo rywalizować z nimi. Odmienne typy gotowości tworzą odmienne wyjściowe zarysy relacji z innymi.

3. Konkretna emocja jest zazwyczaj doznawana jako odrębny typ stanu umysłowego, któremu niekiedy towarzyszą lub następują po nim zmiany somatyczne, akty ekspresji i działania.

Zjawiska emocjonalne a

czas

sekundy minuty godziny dni tygodnie miesiące lata całe życie

Emocje werbalizowane

Cechy osobowości

Zaburzenia emocjonalne

Nastroje

Ekspresje

Zmiany autonomiczne

Według Oatley i Jenkins, 1996

Emocje a inne zjawiska afektywne R.J. Davidson

Różnica funkcjonalna: Emocje modulują zachowanie

Emocje wzbudzane są najczęściej w sytuacjach wymagających działań przystosowawczych

Ich wzbudzeniu towarzyszy aktywność autonomicznego układu nerwowego wspierająca działanie

Nastroje modulują przetwarzanie informacji Nastrój nasila pamięciową dostępność pewnych treści i

osłabia dostępność innych Nastrój może wpływać na sposób przetwarzania treści

(np. pozytywny nastrój sprzyja twórczości)

Emocje a inne zjawiska afektywne R.J. Davidson

Nastrój – przynajmniej słaby – jest stale obecny i nadaje afektywny koloryt wszystkiemu co robimy. Emocje można traktować jako chwilowe perturbacje pojawiające się na tle nastroju

Emocje wydają się być konsekwencjami zdarzeń spostrzeganych jako pojawiające się szybko i bez ostrzeżenia, nastroje zaś – rozgrywających się w wolniejszym tempie

Emocje mogą prowadzić do określonego nastroju, nastroje zaś mogą zmienić prawdopodobieństwo pojawienia się określonej emocji

Emocje a inne zjawiska afektywne Paul Ekman

Nastroje można odróżniać od emocji pod względem przebiegu czasowego. Emocje mogą być krótkotrwałe, rzędu sekund lub minut. Czas trwania nastrojów sięga godzin lub dni.

Kiedy mówimy o emocjach trwających godzinami mamy na myśli sumowanie powtarzających się, krótszych epizodów emocjonalnych.

Jeśli jakiś stan trwa tygodniami lub miesiącami należy mówić a zaburzeniach afektywnych, nie nastrojach.

Nastroje zdają się obniżać próg pobudzenia tych emocji, które najczęściej im towarzyszą.

Emocje a inne zjawiska afektywne Paul Ekman

Nastrojom nie towarzyszy specyficzny wyraz mimiczny, typowy dla większości emocji.

Ludzie częściej potrafią wskazać przyczyny emocji niż nastrojów.

Przyczynami nastrojów mogą być: Zmiany stanów neurohormonalnych lub

biochemicznych (np. brak snu lub pożywienia, albo cykl menstruacyjny u kobiet)

Częste przeżywanie powtarzających się emocji o dużej sile

Emocje a inne zjawiska afektywne Nico H. Frijda

Stany intencjonalne i nieintencjonalne Emocje (stany intencjonalne) mogą wynikać z

relacji łączących człowieka z jakimś obiektem. W umyśle istnieją stany afektywne i stany gotowości związane z obiektami.

Nastroje mają charakter nieintencjonalnych stanów afektywnych. Mają swoje przyczyny, ale to nie one są ich obiektem.

Emocje a inne zjawiska afektywne Jerome KaganTrzy sposoby używania pojęć afektywnych: Emocje – osoba stojąca w obliczu trudnego problemu

reaguje wzrostem tempa akcji serca, rozszerzeniem źrenic, spadkiem poziomu przypominania danych z pamięci (ostry lęk)

Nastrój – osoba która wyrosła w biedzie nie przejawia wytrwałości w obliczu postawionych przed nią zadań, szybko ustępuje, choć w większości zadań testowych nie towarzyszą temu żadne zmiany fizjologiczne (chroniczny lęk).

Temperament – osoba, która już jako niemowlę łatwo popadała w rozdrażnienie i była strachliwym dzieckiem reaguje na nieznane sytuacje testowe lub społeczne podwyższeniem tempa akcji serca i wzrostem poziomu kortyzolu (temperamentalna lękliwość).

Emocje a inne zjawiska afektywne Richard Lazarus Znaczenie relacyjne – niezależnie od tego, czy jakaś

emocja ma charakter ulotny (stan), czy powtarzalny (cecha), jej pełna analiza wymaga rozważenia relacji między osobowością a otoczeniem.

Podstawowa różnica między ostrymi emocjami a nastrojami zależy od motywacyjnych i poznawczych warunków, które kształtują oceny owocujące każdym z tych stanów W wypadku emocji ocena odnosi się do losów konkretnego,

realizowanego przez jednostkę celu – czy bieżące warunki sytuacyjne zagrażają temu celowi, czy też ułatwiają jego realizację.

W wypadku nastrojów ocena odnosi się do egzystencjalnego tła naszego życia. Tło dotyczy tego, kim jesteśmy obecnie i na dłuższą metę, a także tego, jak w ogólności przebiega nasze życie.

Emocje podstawoweJaak Panksepp Większość gatunków cechuje się wrodzoną zdolnością

emocjonalnego reagowania na pewne specyficzne rodzaje stymulacji sensoryczno-percepcyjnej

Emocje podstawowe to te, w których ujawniają się wykształcone w drodze ewolucji i zapisane w genach wzorce reagowania

Emocje należy odróżnić od: automatycznych reakcji emotywnych (np.

wzdrygnięcie, wstręt), których czas trwania jest ograniczony do czasu trwania wywołujących je warunków

uczuć wyższych, które są uwewnętrznione jako stany subiektywne i mogą być badane jedynie u ludzi.

Emocje podstawowePaul EkmanEwolucyjna geneza emocji: emocje wytworzyły się w rozwoju ewolucyjnym gatunku automatyczny mechanizm oceny emocje występują też u innych naczelnych szybkie wzbudzanie krótkotrwałość powstawanie mimowolne zróżnicowanie wzorców reagowania fizjologicznego. uniwersalny sygnał (ekspresja mimiczna)

Emocjami posiadający uniwersalny sygnał są: gniew, strach, wstręt, smutek.Emocje pozytywne (rozbawienie, zadowolenie, podniecenie, duma, satysfakcja, przyjemność, ulga) mają wspólny sygnał – szczególny rodzaj uśmiechu.

Emocje podstawoweKontrola wyrazu mimicznego

Na którym z tych zdjęć Paul Ekman uśmiecha się szczerze?

orbicularis oculi

zygomaticus major

Emocje podstawoweUniwersalne ekspresje emocji

Duchenne de Bologne, 1862; Charles Darwin, 1872

Hipoteza: poszczególnym emocjom odpowiada specyficzny dla nich wzorzec ekspresji mimicznej

Emocje podstawoweUniwersalne ekspresje emocji - Ekman

Ekman, Friesen i Tomkins prowadzili w latach 70. i 80. badania obejmujące 21 krajów (różne kultury)Badany dla każdego zdjęcia wybierał nazwę emocji z listy 6-10 nazw

Wyniki: pełna zgodność (21

krajów) dla radości, smutku i wstrętu

w 20 krajach dla zaskoczenia

w 19 krajach dla strachu

w 18 krajach dla złości

Emocje podstawoweUniwersalne ekspresje emocji - Ekman

zaskoczenie

złość

strach

zaskoczenie

pogarda

złość

radość

złość

strach

wstrętstrach

wstręt wstręt pogarda

smutek

Emocje podstawoweUniwersalne ekspresje emocji?

Joy (radość) radość (54) miłość (32) zadowolenie (22) spełnienie (13) wesołość (11)

Sadness (smutek) żal (35) rozpacz (17) przygnębienie (15) samotność (14) apatia (13)

Fear (strach) lęk (25) obawa (24) przerażenie (16) niepewność (16) osamotnienie (15)

Anger (gniew) wściekłość (27) agresja (26) gniew (12) nerwowość (9) nienawiść (7)

Surprise (zdziwienie) zdziwienie (33) zdumienie (15) niespodzianka (12) osłupienie (9) radość (8)

Disgust (wstręt) obrzydzenie (36) odraza (28) niechęć (28) odrzucenie (13) awersja (11)

Nazwy nadawane emocjom na fotografiach z badania Matsuomoto i Ekmana przez uczestników badania przeprowadzonego przez T. Maruszewskiego i E. Zdankiewicz-Ścigałę:

Emocje podstawoweUniwersalne ekspresje emocji - Ekman

Dowody na uniwersalność wyrazów twarzy: Ludzie z różnych kultur poprawnie (60-80% trafnych

rozpoznań) rozpoznają wyrażane twarzą emocje złości, pogardy, wstrętu, strachu, smutku i zaskoczenia.

U ludzi z różnych kultur pojawia się taki sam wyraz niektórych emocji – np. śmiechu podczas zabawy, złości podczas kłótni, emocji negatywnych w trakcie oglądania stresującego filmu

Duża zgodność opinii dotyczących tego, jakie ekspresje są typowe dla poszczególnych emocji.

Ale: uniwersalność wyrazu twarzy to nie to samo, co uniwersalność innych składników emocji!

Emocje podstawoweUniwersalne ekspresje emocji - Ekman

Dowody na kulturowe zróżnicowanie wyrazów twarzy: Przedstawiciele różnych kultur przypisują różną

intensywność malującym się na twarzach emocjom U ludzi pochodzących z różnych kultur podobne

wyrazy twarzy są wywoływane przez różne zdarzenia poprzedzające

Istnieją też dowody na międzykulturowe różnice rzeczywistych zachowań ekspresyjnych – np. zagryzanie języka w przypadku emocji samoświadomościowych (wstyd, zażenowanie).

Emocje podstawoweCzy istnieją emocje podstawowe? Gdy Ortony i Turner (1990) poprosili 14 wybitnych

psychologów o podanie listy emocji podstawowych, to: 9 z nich wskazało strach 7 wskazało złość 6 wskazało wstręt 5 wskazało smutek, radość i zaskoczenie

Poszczególni teoretycy (a niekiedy także kolejne wersje ich teorii) podają listy od 4 do kilkunastu emocji podstawowych.

Wątpliwość: czy przy tak dużych rozbieżnościach definicyjnych można twierdzić, że emocje podstawowe istnieją?

Emocje podstawoweEmocje podstawowe i pochodne

Zdaniem niektórych autorów połączenie emocji podstawowych prowadzi do powstania emocji pochodnych Zgodnie z wynikami uzyskanymi przez Plutchika (1980):

radość + akceptacja = miłość lub przyjaźń strach + zaskoczenie = groza lub trwoga strach + wstręt = niepokój i ostrożność radość + strach = poczucie winy złość + wstręt = wrogość złość + radość = duma

Zgodnie z wynikami Kempera (1987) emocje pochodne powstają wskutek pojawiania się emocji podstawowych w specyficznych sytuacjach społecznych: poczucie winy to strach przed karą za zabronione działania wstyd to poczucie złości skierowanej na samego siebie duma to radość z tego, że ktoś okazał się wartościowy we

własnych oczach

Teorie emocjiKołowy model Plutchika (1980)

Diady przeciwstawnych afektów(nie mogących powstawać równocześnie): ZASKOCZENIE – OCZEKIWANIE WSTRĘT – LUBIENIE STRACH – ZŁOŚĆ RADOŚĆ – SMUTEK

c

Acce

pta

nce

Lubie

nie

JoyRadość

AnticipationOczekiwanie

Anger

Złość

D

isgust

Wst

ręt

Fe

ar

Stra

ch

SurpriseZaskoczenie

Sadness

Smutek

A cross section of the emotion solid.(Plutchik,1980)

LUBIENIE (acceptance)

STRACH (fear)

RADOŚĆ (joy)

ZASKOCZENIE (surprise)

OCZEKIWANIE(anticipation)

SMUTEK(sadness)

ZŁOŚĆ(anger)

WSTRĘT (digust)

ULEGŁOŚĆ PRZYWIĄZANIE

PANIKA

ROZCZA-ROWANIE

AGRESYWNOŚĆ

SKRUCHA NIENAWIŚĆ

OPTYMIZM

Teorie emocjiEmocje mieszane (Plutchik, 1980)

Teorie emocjiTrójskładnikowe teorie emocji

Emocje obejmują komponenty nerwowe, ekspresyjno-motoryczne oraz subiektywne: pobudzenie – które odzwierciedla

neurofizjologiczne korelaty emocji, będące wynikiem aktywizacji ośrodkowego i autonomicznego układu nerwowego

ekspresja – która obejmuje: wyrazy mimiczne twarzy tendencje do określonych zachowań

(behawioralne korelaty emocji) doświadczenie (uczucia) – subiektywne,

psychiczne odczucia (wyobrażenia).

wydarzeniepoznawcza

ocenawydarzenia

poznawczaocena reakcjifizjologicznej

EMOCJA

reakcja instrumentalna

i wisceralna

nieinterpretowalnereakcje

fizjologiczne

Teorie emocjiDwuczynnikowa teoria Schachtera i Singera

Teorie emocjiProces emocjonalny

Proces emocjonalny przebiega przez kolejno następujące po sobie fazy: ocena poznawcza – uznanie zdarzenia za ważne

dla podmiotu oraz jego wartościowanie kontekstowe gotowość do działania – nadanie priorytetu

jednemu lub kilku rodzajom działania ekspresja i zmiany somatyczne –

komunikowanie stanu emocjonalnego innym oraz przygotowanie organizmu do działania

działanie

Bibliografia dla odważnych Doliński, D. (2000). Ekspresja emocji. Emocje podstawowe i

pochodne. W: J. Strelau (red.), Psychologia, tom II (s. 351-367). Gdańsk: GWP.

Ekman, P. (2003) Darwin, deception, and facial expression. Annals of the New York Academy of Sciences, 1000, 205–221

Ekman, P. (1999) Facial Expressions. W: T. Dalgleish i T. Power (Eds.) The Handbook of Cognition and Emotion (s. 301-320). Sussex, U.K.: John Wiley & Sons, Ltd.

Ekman P. i Davidson, R.J. (red.), (1998). Natura emocji. Gdańsk: GWP. (s. 13-89)

Keltner, D. i Ekman, P. (2006). Wyrażanie emocji twarzą. W: Lewis, M. i Haviland-Jones (red.) Psychologia emocji. Gdańsk: GWP. (s. 210-225)

Zdankiewicz-Ścigała, E. i Maruszewski, T. (1998. Emocje – aleksytymia – poznanie (s. 15-96). Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora

Zdankiewicz-Ścigała, E. i Maruszewski, T. (2000). Teorie emocji. W: J. Strelau (red.), Psychologia, tom II (s. 395-426). Gdańsk: GWP.