P.v.Doorn 30-11-2013 1

Hoe moet dat nu?

Seksualiteit, autisme, verstandelijke beperking, sociale veiligheid

P.v.Doorn 30-11-2013 2

Inleiding

• Seksualiteit• Sociale veiligheid• Autisme en seksualiteit • Hoe moet dat nu?

P.v.Doorn 30-11-2013 3

Seksualiteit?

P.v.Doorn 30-11-2013 4

Seksualiteit is een recht voor iedereen en omvat o.a.:

• de hoogst haalbare standaard van seksuele gezondheid, inclusief toegang tot seksuele en reproductieve gezondheids- voorzieningen• seksuele vorming en voorlichting• respect voor lichamelijke integriteit• beleving van seksualiteit op een manier die ieder zelf verkiest, zonder normatieve dwang• seksuele relaties met wederzijdse instemming• het nastreven en vormgeven van een bevredigend, veilig en plezierig seksleven

(WHO 2000)

P.v.Doorn 30-11-2013 5

Biopsychosociaal model

• Lichaam, biologische ontwikkeling• Cognitieve ontwikkeling• Psychische ontwikkeling• Sociale mogelijkheden

• De mens en zijn eigen context

P.v.Doorn 30-11-2013 6

Sociale veiligheid

P.v.Doorn 30-11-2013 7

Sociale veiligheidOnder de term sociale veiligheid wordt verstaan de bescherming of het zich beschermd voelen tegen gevaar dat veroorzaakt wordt door of dreigt van de kant van menselijk handelen in de openbare ruimte. Toelichting bij de definitie:

“de bescherming”: bescherming door maatregelen die bescherming bieden tegen gevaar.“het zich beschermd voelen”: de subjectieve veiligheid ofwel gevoelens van (on)veiligheid. Deze gevoelens zijn beïnvloedbaar d.m.v. gerichte communicatie, maar staan vaak los van de objectieve veiligheid.

“tegen gevaar”: gevaar is de kans slachtoffer te worden van incidenten. De registratie van incidenten naar tijdstip en locatie geeft een beeld van de objectieve veiligheid.“dat veroorzaakt wordt door of dreigt van de kant van menselijk handelen”: hierdoor worden oorzaken als natuurgeweld, constructiefouten en dergelijke uitgesloten.

“in de openbare ruimte”: bijvoorbeeld op de openbare weg, in het voor een ieder toegankelijk openbaar vervoer (inclusief haltes en stations) en openbare gebouwen, zonder een uitspraak te doen over publiekrechtelijk of privaatrechtelijk gebied.Voorbeelden van incidenten zijn agressief gedrag (schelden, beledigen, spugen, slaan, vechten, bedreigen, met voorwerpen gooien, met wapen dreigen en aanvallen), brandstichting, vandalisme, openbare dronkenschap, diefstal, verkoop en gebruik van verdovende middelen, bedelen, treiteren, aanranding, verkrachting, zelfmoord, moord en

terreuraanslagen.Enkele zaken die niet rechtstreeks onveiligheid geven maar wel overlast, en soms ook wel een gevoel van onveiligheid, omdat bij een persoon die zich onaangepast gedraagt de kans groter is dat deze in bepaalde situaties ook agressief wordt (bijvoorbeeld als men er wat van zegt): het aanbrengen van graffiti, geluidsoverlast door radio's of walkmans,

vervuiling door etenswaren, papier, verpakkingsmaterialen, vuile schoenen op de bank, meerdere plaatsen innemen en weigeren de extra plaats(en) vrij te maken voor mensen die daardoor moeten staan, urineren of poepen op een andere plaats dan een toilet of urinoir, roken op plaatsen waar dat niet is toegestaan.Ook op zichzelf onschuldige zaken geven soms al dit gevoel, zoals rondhangen, voeten op de bank zonder deze te bevuilen, het op straat of in een park buiten een horecaterras drinken van een alcoholische drank. Om rondhangen te verplaatsen naar een meer geschikte plek worden soms speciale hangplekken ingericht.

P.v.Doorn 30-11-2013 8

Sociale veiligheid

• Als slachtoffer/gebruikt worden • Als initiator/pleger/gebruiker

P.v.Doorn 30-11-2013 9

Seks en autisme

Kenmerken van autisme invloed op seksueel functioneren

• Communicatie• Prikkelverwerking• Sociaal gedrag• Verbeelding

(Kanner)

P.v.Doorn 30-11-2013 10

Een zinnenprikkelend leven

Daryl en Marieke

P.v.Doorn 30-11-2013 11

Autisme en seks

• Meeste mensen met ASS zijn seksueel actief• Mensen met VB idem• Seksuele ervaring masturbatie • Ook (sterke) seksuele behoeften en fantasieën• Minder seksuele ervaring met partner• Wens om seksuele of intieme relatie op te

bouwen, volgens eigen context• Verschillen mannen en vrouwen

(Hellemans, 2004, Emmen 2006)

P.v.Doorn 30-11-2013 12

Autisme en seks

• Vaker een onduidelijke seksuele identiteit• Oriëntatie vaker op ongepaste of onbereikbare

partner• Meer seksueel ongepast gedrag• Zoeken naar specifieke en ongewone prikkels

voor opwinding• Moeite met het in stand houden van (intieme)

relatie• Meer gebruik van voorwerpen bij masturbatie• Hypermasturbatie

(Hellemans, 2004, Emmen, 2005)

P.v.Doorn 30-11-2013 13

Autisme en seksuele stoornissen

• Genderidentiteitsstoornissen• Parafalieën• Seksueel grensoverschrijdend gedrag

(Hellemans, 2004, Gijs 2009)

P.v.Doorn 30-11-2013 14

Mogelijke verklaring

• Ontwikkelingsachterstand• Pseudo-deviantie• Sociale stoornis • Gebrek aan verbeelding• Repetitief en stereotiep gedrag• Hyperfocus:detail denken• Gebrek aan schaamtegevoel• Stoornis van de communicatie

P.v.Doorn 30-11-2013 15

Hoe moet dat nu?

Erkennen Vragen VoorlichtenOndersteunenBegeleidenInformeren

P.v.Doorn 30-11-2013 16

P.v.Doorn 30-11-2013 17

Visie

• Zeker seksuele interesse• Weinig kennis en ervaring• Grote afhankelijkheid van omgeving• Preventie van verkeerd gedrag

door duidelijkheid en ondersteuning• Veiligheid in openbaar begint binnenshuis

MOGELIJKHEDEN!!

P.v.Doorn 30-11-2013 18

Proactief begeleiden naar een gezonde emotionele en seksuele ontwikkeling

• Voorleven, rolmodel zijn• Toevallig voorlichten• Structureel voorlichten

P.v.Doorn 30-11-2013 19

Voorlichting

• Kennis bijbrengen• (Ondersteunende)

communicatie mogelijk maken

• Gevoelens verduidelijken• Steun geven• Waarden en normen

expliceren• Vaardigheden aanleren• Risico lopen en

bescherming bieden komen aan de orde

P.v.Doorn 30-11-2013 20

Tips bij voorlichting

• Begin op tijd (proactief versus reactief)

• Enkelvoudig taalgebruik• Ben expliciet• Check regelmatig of persoon

de info of afbeelding begrijpt

• Doseer informatie• Geef visuele ondersteuning• Aandacht voor gevoel en

emotie• Herhalen of opnieuw

P.v.Doorn 30-11-2013 21

Vragen?

P.v.Doorn 30-11-2013 22

• seksuologie@lunetzorg.nl • www.sense.info • www.seksualiteit.nl • www.steffie.nl • www.ouders.nl • www.begrensdeliefde.nl • www.edusex.nl

Paulien van Doorn, B Social work/VO/seksuoloog NVVS