Upload
doanh
View
377
Download
12
Embed Size (px)
Citation preview
qarTuli ena da literatura
VI klasis saxelmZRvanelo
avtor-Semdgenlebi: vaxtang rodonaia nino nakudaSvili avTandil arabuli marine xuciSvili engur qurcikiZe
2011
2
qarTuli ena da literatura
VI klasis saxelmZRvanelo
avtor-Semdgenlebi: vaxtang rodonaia nino nakudaSvili avTandil arabuli marine xuciSvili engur qurcikiZe
mxatvari: mariam jandieri
kompiuteruli
uzrunvelyofa qeTevan gogava
Yydis garekanze gamoyenebulia esma onianis ferweruli namuSevari.
3
Sinaarsi
I Tavi. wigni
moZRvari _ nawyveti ilia WavWavaZis `glaxis naambobidan~ ..................................................... 9
qvis dedaena _ levan goTuasi .......................................... 22vefxistyaosans _ giorgi leoniZis .................................. 30Cemi soflis samkiTxvelo _ nugzar SataiZis .................. 36rogor uyvardaT wigni saqarTveloSi _ eqvTime TayaiSvilis `mogonebebidan~ ................................................................. 41
enis samyaroSi
sityvis mniSvneloba .......................................................... 19sityvis pirdapiri da gadataniTi mniSvneloba ................. 20mravalmniSvnelobiani sityvebi da omonimebi ................. 34sinonimia da sityvis ganmarteba ....................................... 46frazeologizmebi ............................................................. 47
II Tavi. Tqveni Tanatolebis cxovrebidan
biWi da ZaRli _ arCil sulakauris .................................. 51bardnala _ lado asaTianis ............................................. 71SeSaze _ revaz inaniSvilis .............................................. 76 cxrakara _ mirza gelovanis ............................................ 92suraTaebiani wigni _ rezo WeiSvilis .............................. 96xazarula _ nodar dumbaZis ........................................... 103
enis samyaroSi
winadadebis mTavari da aramTavari wevrebi ...................... 68zmnasaTan dakavSirebul mTavar wevrTa brunvebi ............. 70Sesityveba da misi saxeebi .................................................. 90winadadebis Sinaarsis nairgvaroba .................................. 101winadadeba, intonacia da sasveni niSnebi ......................... 102sxvaTa sityva: pirdapiri da iribi naTqvami ..................... 116
III Tavi. saxelovani winaprebi
vinc iyo, igi rom ara _ muxran maWavarianis .................... 119farnavazis cxovreba _ leonti mrovelis ....................... 123farnaozi _ nawyveti grigol orbelianis poemidan `sadRegrZelo~ ................................................................. 128
4
vaxtangma wyali isurva _ muxran maWavarianis ................ 131didi Tamari _ vaJa-fSavelasi .......................................... 139cotne dadianis Tavganwirva _ vaxtang WeliZis wignidan `qarTlis cxovrebis qronikebi~ ...................................... 144qarTvelebis gasagonad _ SoTa niSnianiZis ..................... 147erekle mefe da ingilo qali _ iakob gogebaSvilis ........ 149
enis samyaroSi
gavixsenoT bruneba .......................................................... 122TanxmovniT daboloebuli fuZe da misi kumSva ............... 129xmovniT daboloebuli fuZe da kveca .............................. 138ricxviTi saxelebis sami jgufi ....................................... 142ricxviTi saxelebis marTlwera ....................................... 148zedsarTav saxelTa ori jgufi ........................................ 157zedsarTavi saxeli xarisxis formebi .............................. 158
IV Tavi. SoTa, saba da daviTi
vefxistyaosani _ SoTa rusTavelisnaxva arabTa mefisagan mis ymisa vefxistyaosnisa ........... 161TinaTinisagan avTandilis gagzavna mis ymis saZebrad .................................................................... 163sibrZne-sicruisa _ sulxan-saba orbelianisigav-arakebi:ukan midevnebuli lampari ............................................... 170moxerxebuli arabi ........................................................... 172ori Zma .............................................................................. 173aqlemi da viri .................................................................. 174swavla moswavleTa _ daviT guramiSvils ........................ 179
enis samyaroSi
nacvalsaxeli ................................................................... 182kiTxviTi nacvalsaxeli .................................................... 183
V Tavi. xalxuri sityviereba
mumli muxasao _ leqsi ..................................................... 187jarji _ balada ................................................................ 189ori Zma _ zRapari ............................................................. 193fxoveli da Savaneli _ balada ........................................ 196solomon brZeni da berikaci _ zRapari ........................... 198
5
enis samyaroSi
zmnizeda da misi kavSiri zmnasTan ................................... 192calke mdgomi Tandebulebi .............................................. 195zmna da pirebis Sewyoba masTan ......................................... 203
VI Tavi. yuri miugdeT bunebas
ia _ vaJa-fSavelasi .......................................................... 207mTis wyaro _ vaJa-fSavelasi ............................................ 211mwuxris suraTi _ ilia WavWavaZis ................................... 215qarma budidan yvavis baxala _ galaktion tabiZis .......... 220Rrublebi _ ana kalandaZis ............................................. 223foTlebi... foTlebi... ana kalandaZis .............................. 224nekerCxlis wiTeli foToli _ revaz inaniSvilis ........... 227
enis samyaroSi
piri mxolobiTsa da mravlobiTSi da maTi niSnebi .......... 234zmnis kilo ........................................................................ 235
VII Tavi. rac mtrobas daungrevia...
Ciriki da Cikotela _ giorgi leoniZis .......................... 239gebralebodes, nu hrisxav _ ilia WavWavaZis ................... 254
enis samyaroSi
dro da zmnis formebi ...................................................... 255zmniswinis sami ZiriTadi funqcia ................................... 256zmnis aspeqti .................................................................... 257qceva ................................................................................. 257
6
gavixsenoT kiTxvis strategiebi
kiTxvis strategiebi
strategia moqmedebis gegmaa, romelic unda gamoiyeno kiTxvis dawyebamde, kiTxvis dros da kiTxvis damTavrebis Semdeg.
kiTxvis dawyebamde
� gadaaTvaliere teqsti, waikiTxe saTauri, avtoris gvari da saxeli, daakvirdi ilustraciebs;
� scade gamoicno, ris Sesaxeb iqneba masSi saubari;
� gaixsene, ra ici msgavsi teqstebis, mocemuli Temis an avtoris Sesaxeb;
� gansazRvre kiTxvis mizani (ra mizniT kiTxulob teqsts: ubralod gainteresebs, misi mokle Sinaarsi unda gadmosce, raRacis gageba gsurs, raRac unda iswavlo teqstidan da sxv.).
kiTxvis dros
ifiqre imaze, ra aris teqstSi SenTvis gasagebi da ra _ gaugebari. gamoiyene gagebis strategiebi, kerZod:
� Seajame wakiTxuli. dro da dro SeCerdi da dafiqrdi, ra iTqva an ra moxda mniSvnelovani teqstis mocemul monakveTSi;
� dasvi kiTxvebi. dausvi kiTxvebi sakuTar Tavs wakiTxulis Sesaxeb da scade maTze pasuxis gacema;
� Seamowme gageba. Tu ver gaige, rasac kiTxulob, xelaxla gadaikiTxe teqstis bundovani monakveTi an gaagrZele kiTxva, iqneb Semdgomma Txrobam mohfinos naTeli SenTvis gaugebar adgils.
kiTxvis damTavrebis Semdeg
imsjele TanaklaselebTan wakiTxulis Sesaxeb. ganmarte, romeli strategiebi gamoiyene da ratom?
9
waikiTxeT nawarmoebis saTauri da qvesaTauri. ra SeiZleba iTqvas maTze dayrdnobiT warmodgenili teqs tis, misi avtoris, mTavari personaJisa da ambis mTxro belis Sesaxeb?
ilia WavWavaZe
moZRvari(nawyveti moTxrobidan `glaxis naambobi~)
I
mRvdeli SuaSi idga, xalxi buziviT ireoda mis garSemo, zogs elaparakeboda, zogic dauzareblad pasuxs aZlevda, zogi exumreboda, zogs TviTon gauxumrebda da maSin unda genaxaT guliani xar xari erisa; zogi kidev sulganabuli Sescqeroda, TiTqos dajerebulia1, imis piridan oqro gadmovardeba da SiSobs, xelidan ar wamivideso. bevri sikeTe unda daeTesos kacs, romelsac egre siyvaruliT gars artyia xalxi! kacic is aris, Seni Wirime, da qudic imas xuravs, albaT kai kacsac Tafli acxia, rom didi da patara buziviT zed exveva!.. dedamiwis zurgs bevri ar utarebia imisTana.
swored kacs rom wyali moswyurdeba, ise momwyurda imis sityvebis gageba. gadavixare Tavi, rom damenaxa da gamego rame. win edga erTi patara biWi TavCaRunuli.
_ yvela, yvela da Sen ratom CemTan aRar dadixar? _ ubrZana mRvdelma, _ mogwyinda gana, Se cuRluto, wignis kiTxva?
_ me ra vici? _ uTxra biWma, _ mamaCemi ar miSvebs.mRvdeli TiTqo SekrTao, ise ewyina es pasuxi._ ratom ar giSvebs?_ geyofa, rac iswavleo, _ meubneba._ aq xom ar aris mamaSeni?_ ai, iqiTa zis._ aba, aq dauZaxe!patara biWi cibrutiviT motrialda da gaiqca mamis dasaZaxe
blad._ ver uyurebT petres!.. _ Tqva TavisTvis mRvdelma da Cafiqr
da..._ eg aris da!.. _ daiZaxa viRacam, _ avi ZaRli arc TviTon Wams,
arc sxvas aWmevso.xalxma gaicina, mRvdelsac Rimili moeria, magram mardad Sei
kava sicili.
1. TiTqos dajerebulia _ TiTqos sjera, darwmunebulia.
10
_ mamas ar uswavlia da papas, Svils rad aswavlis? _ Tqva meorem, _ SeCveuli Wiri urCevnia magisTana Tavxed kacsa SeuCvevar lxinsa.
_ goniersa mwvrTneli1 uyvars, ugunursa gulsa hgmirdeso2, ma gisTana kacze aris naTqvami, _ wamoiZaxa mesamem.
iqneba kidev bevri elazRandaraT, rom TviTon petre ar moswrebodaT.
_ kaco! _ ubrZana mRvdelma, _ marTalia, Sens Svils Sen uSli swavlas?
_ marTali gaxlavT. ra magis saqmea? ara Sejda mwyeri xesa, ara iyo gvari misi, Seni Wirime! _ upasuxa Tamamad petrem.
_ rogor Tu ara iyo gvari misi?_ ese, Seni Wirime! Cven glexkacebs gveZaxian. dRedaRam ofli
unda viwuroT da puri ise vWamoT. RmerTs egre ubrZanebia: `ofliT TqveniTa moipoveT puri Tqvenio~, _ es RvTis brZaneba
1. mwvrTneli _ is, vinc wvrTnis, aswavlis.
2. hgmirdes _ ugmiravdes; gulsa hgmirdes _ guls uklavdes.
11
marto Cven dagvawva kiserze da veweviT kidec. wigni ra Cveni saqmea? is Cven damSeul kuWs ver gagviZRobs. Cveni wigni dedamiwaa, venacvale imis madls! roca dedamiwas mwvane xaverdiviT jejilis yda gadaekvreba, maSin imazeda vkiTxulobT Cvens bedsaca. Cveni kalami dauRalavi guTania, melani kidev gulRviZlidan gamowuruli Cveni oflia. amovawebT oflSi guTansa, gadavuxsniT xolme dedamiwas madlian gulsa, CavayriT Sig Teslsa; roca dro mova, mivalT da is dalocvili miwa Tavis dReSi ar daiRleba, ise ar gaZunwdeba, rom mibarebuli erTiorad mainc ar dagvibrunos. tyuilad ki ar eZaxian miwas `dedao~, is gvawovebs Cven ZuZusa, imas davxariT dRedaRam, Cveni Wiric da lxinic is aris, Seni kvnesame! wigni kargia, vin ar icis? bevri sxva ramea kargi am qveyanaze, Cven iqamde xeli ar migviwvdeba... gagibedavT, Seni Wirime, da getyviT, jer kuWi unda gaviZRoT, kuWi! Cveni Tavdapirveli gulis tkivili es aris!..
_ marTals ambobs, me da Cemma RmerTma! _ gaixmaura xalxma, ro melic wuTis winaT ise Tavxedurad dascinoda petres.
_ ras brZanebT? _ wamoiZaxa xalxis xmiT gulgakeTebulma petrem, _ welSi ver gavsworebulvarT, pirutyviviT maRla ver agvixedia, sul dedamiwas davyurebT, TiTqos Cveni bedi iq dakargula da veZebTo, vin Cven da vin wigni!..
_ me mesmis, Wkviano petrev, Seni gulis viTareba, _ ubrZana daRonebiT mRvdelma, _ me moziare var Seni gulistkivilisa!.. Sen guTani girCevnia wignsa imitom, rom guTani dRes purs gaWmevs.
_ marTali brZanebaa, Seni Wirime! _ miugo petrem._ axla Sen erTi es miTxar: rom ar gcodnoda, cecxlSi rkina
rbildeba, saidan gaakeTebdi barsakveTs, culsa, eCosa1, romliTac guTnis xesa Tli? rom ar gcodnoda, rom egre unda gamoyvana guTansa, riT moxnavdi miwas? rom ar gcodnoda, romel miwas rogor unda moxvna, _ Rrmad CaSveba barsakveTisa, Tu Txlad, ra geSveleboda?
_ Seni mteri iqneboda, me viqnebodi._ saidan ici es yvelaferi?_ rogor Tu saidan? mamapapiT, Seni Wirime! madloba RmerTsa,
Tvali mqonia _ minaxavs, yuri mqonia _ msmenia, gulisyuri mqonia _ mivxvedrilvar, xsovna mqonia _ gonebaSi CamrCenia.
_ rac ginaxavs, gsmenia, mixvedrilxar, gonebaSi CagrCenia, _ amas sul erTianad ras eZaxi?
petre jer Cafiqrda, TiTqos ar icis, ra Tqvaso, mere ki ise, WoWmanobiT2 wamoiZaxa:
_ ra vici, Seni Wirime, ras veZaxi?_ mainc?
1. eCo _ xis saTleli iaraRi, pirbrtyeli da ToxiviT moxrili.
2. WoWmanoba _ yoymani, daeWveba.
12
_ Cems gamocdilebas, Wirnaxulobas, Cems codnasa, Seni Wirime!_ kuWs giZRobs eg Seni codna?_ magas raRa pasuxi unda, Seni kvnesame! TviTon Sen kargad ici,
rom umagisod wyalSi gadasagdebi viqnebodi._ axla erTi es miTxari kidev: ramdeni Senze da Cemze ufro
mcodne kacia qveyanaze?_ ra vici, Se dalocvilo! mgoni, Tavze amodena balanic1 ara
mqondes: mjobs mjobi ar daeleva._ im mcodne kacebis Wirnaxuloba, gamocdileba, codna rom
Sensas zed daematos, kargi iqneba? ufro advilad ar gaiZRob kuWs, ufro cota ofliT bevrs ar moimki?
_ RvTis wyaloba gqondeT, rom kargi is iqneba, magram xaTabala2 es aris, rom Tvali imaTamde ar mimiwvdeba da yuri, saidan sadao, wmindao sabao? amodena dedamiwis zurgze sad veZebo me isini, rom gamovkiTxo rame?
_ me rom gaCveno imisTana ram, mTeli qveynis ostatoba, Wkviani kacebis nacadi, codna, Tu moindomeb, sul mudam xelTa gqondes, erTi sityviT, romel Wkvian kacTanac ginda, Soridanve dagalaparako, _ ras ityvi?
_ imas vityvi _ rasac mTeli qveyana ambobs: eg xom misnoba3 iqneba.
_ aba, magisTana misania wigni.me rom es gavigone, swored mogaxsenoT, Tavidan fexebamde Jr
Jolam gamiara, ar vici ki, rad. es ki vici, rom Cem garda sxvasac eg daemarTa. xalxs, TiTqos mzem dahkrao, saxe gaunaTlda. petre ki ise saxtad TvalebdaWyetili darCa, TiTqos Tavbru daesxao. ise atacebulsaviT didxans iqneboda, rom mRvdlis sityvebs ar gamoefxizlebina.
_ axla ras ityvi, wigni giSvelis rames, Tu ara?_ neba momeci, _ uTxra gulamomjdarma petrem, _ eg muxlebi
gadagikocno. Cemi tuCebi bevrjer mihkarebia sxvis muxlsa da SenisTanas ki arc erTxel.
mRvdelma ar miuSva muxlebamde. maSin petrem pirnaTlad Sexeda da gonebagaxurebulma wamoiZaxa:
_ dailoca Seni enis pirwylianoba!..4 RmerTi maRlidan giyurebs, RvTisagan kurTxeulo adamiano, rom me sulis wawymedisagan damixsen. weRan gelaparakebodi brma; Svilis codvaSi vdgebodi. exla, Seni madliani eniT Tvalxiluli, geubnebi: is mama Svilis damRupavi yofila, romelsac SenisTana RvTis kaci gamouCndeba
1. balani _ aq: Tma.
2. xaTabala _ ubedureba.
3. misnoba _ jadoqroba (misani _ jadoqari).
4. pirwylianoba _ enawylianoba, mSvenivrad laparaki.
13
Svilis gasawurTvnelad da ar gaawurTvninebs1. nu Sejdeba mwyeri xesa, nu iqneba gvari misi, Cemma Svilma ki wigni unda icodes, Seni Wirime! momeci xeli, Seni kvnesame!.. erTi gemTxvio!..
gulmolbobili petre mivarda xelze sakocnelad, mRvdelma akurTxa2 da ar amTxvevina ki.
_ maS damiloce mainc mamiserTa Svili! _ uTxra petrem da Svili win wamouyena, mRvdelma akurTxa is bavSvi da Tavze akoca gaRimebulma.
_ Svilo! es dRe daixsome, _ uTxra Svils petrem: _ es dRe me da SenTvis mziani dRea.
mRvdeli airia. vnaxe, rom moenama3 Tvalebica. uecrad moaSora Tvali gulamomjdar petres da imis TavCaRunul Svilsa, TiTqos Tavisi gulis madlianoba4 unda daumalos mamasac da Svilsaco.
Sexvedra mweralTan
ilia WavWavaZe(18371907)
`iqneb arc erTs msoflio genioss ar hqondes imodena mniSvneloba Tavisi erisaTvis, ramdenic aqvs ilia WavWavaZes saqarTvelosaTvis~.
iakob gogebaSvili
ilia WavWavaZe daibada yvarelSi. WavWavaZeebis ojaxSi did pativs scemdnen qarTul kulturas, mama
papur tradiciebs. ilias deda didad ganaTlebuli qali iyo, man Seayvara ilias da mis daZmebs qarTuli mwerloba, gansakuTrebiT, `vefxistya osani~. bavSvobis dros ojaxSi miRebuli STabeWdilebebi ilia WavWavaZem Semdgom gaacocxla moTxrobaSi `nikoloz gostabaSvili~.
saskolo ganaTlebis miRebis Semdeg ilia WavWavaZe 1857 wels swavlis gasagrZeleblad peterburgs miemgzavreba. am
1. gasawurTvnelad _ gasawvrTnelad, aRsazrdelad; gaawurTvninebs _ gaawvrTnevinebs, aRazrdevinebs.
2. akurTxa _ daloca, pirjvari gardasaxa.
3. moenama _ daenama, aucremlianda.
4. madli _ sikeTe, qveloba, mowyaleba, keTili saqme.
14
dros daiwera cnobili leqsi `yvarlis mTebs~. oci wlis Wabuks Rrmada aqvs Segnebuli, rom mas `wuTisoflis vali~ marTebs. es vali samSoblos samsaxuria.
1861 wels ilia saqarTveloSi brundeba.`ras vetyvi me Cems qveyanas axals da ras metyvis igi me?~
_ es kiTxva ar asvenebs samSoblosken momaval ocdaoTxi wlis axalgazrdas.
dabrunebisTanave ilia WavWavaZe Tavisi qveynis cxovrebis SuagulSi aRmoCnda. SeiZleba iTqvas, rom sazogadoebriv cxovrebas ilia warmarTavda. qarTveloba mas Tavis winamZRolad miiCnevda, misgan elodnen rCevas, Semweobas, gamxnevebas.
ilia WavWavaZem bevr sasikeTo saqmes Cauyara safuZveli, man daaarsa Jurnali `saqarTvelos moambe~, Semdeg _ gazeTi `iveria~, romlis garSemoc moiyares Tavi saukeTeso qarTvelma mwerlebma, sazogado moRvaweebma. `qarTvelTa Soris werakiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis~ erTerTi sulisCamdgmeli ilia WavWavaZe iyo. manve izruna qarTuli bankis Camosayalibeblad, qarTuli Teatris aRsadgenad... yvelafris CamoTvla SeuZlebelia.
1907 wlis 30 agvistos Cvens qveyanas umZimesi dRe gauTenda. saqarTvelos Zveli sataxto qalaqis, mcxeTis siaxloves, wiwamurSi, mokles ilia WavWavaZe. saubedurod, saqarTvelos mtrebis nebis aRmsrulebelni Cvenive Tanamemamuleebi aRmoCndnen.
amaze didi borotebis warmodgena SeuZlebelia.wiwamurTan momxdarma tragediam SeZra mTeli saqarTvelo.`ilias mkvlelebs rom SeeZloT, saqarTvelosac mokla
vdnen~, _ Tqva SeZrwunebulma vaJafSavelam.`Tu saqarTvelos sikvdili ar uweria, maSin masTan erTad
Senc ukvdavi iqnebi~, _ ase mimarTa ilias gamosaTxovar sityvaSi akaki wereTelma.
ilia WavWavaZis neSti mTawmindis kurTxeul miwas miabares.1913 wels ilias saflavze daidga cnobili qarTveli mo
qandakis iakob nikolaZis mier Seqmnili Zegli `mwuxare saqarTvelo~, romelic erovnuli glovis gamoxatulebaa.
15
teqstis wakiTxvis Semdeg
wavikiTxoT, davfiqrdeT, visaubroT:
ilia WavWavaZis `glaxis naambobSi~ usamarTlobisagan daCagruli kacis, nayaCaRari gabrielis, Tavgadasavalia moTxrobili. ambavs TviTon gabrieli hyveba.
roca mebatonis Svils, daTikos, saswavleblad qalaqSi daupires gagzavna, man TanSezrdili ymis gabrielis gareSe wasvla ar isurva. ase aRmoCnda glexis biWi qalaqSi, sadac RvTis msaxur wminda kacs Sexvda.
1. mRvdels RvTismsaxurebis dasrulebis Semdeg vecnobiT. rogor damokidebulebas amJRavneben mis mimarT adamianebi?
2. ratom uxmo TavisTan mRvdelma petres?3. romel brZnul gamonaTqvamebs moiSvelieben iq myofni petres
gasakilavad?4. marTalia, petre Svils swavlaSi xels uSlida, magram Tavisi
ga dawyvetilebis gasamarTleblad iseTi gonivruli sabuTi moixmo, rom mRvdelma mas `Wkviani~ uwoda.saubrisas raze gadahqonda petres yuradReba?
5. petres Tandayolili goniereba mis xatovan saubarSi vlindeba. daakvirdiT, ra warmoidgina man glexkacis wignad, am wignis ydad? ra aRmoCnda glexkacis kalami, melani? `wigni kargia, vin ar icis?~ _ acxadebs petre. maS, ra aris is Tavdapirveli satkivari, ris gamoc ambobs igi uars wignze?
6. rogor moiqca mRvdeli _ grZel, ganyenebul Segonebebs mohyva, Tu sxarti, gasagebi kiTxvebiT gamoiwvia glexkaci sasaubrod, misi gulistkivili gaiziara da ase, TandaTan gaagebina Tavisi saTqmeli?
7. daakvirdiT, rogori gameorebebiT aris gajerebuli mRvdlis kiTxvebi: `rom ar gcodnoda... saidan gaakeTebdi?~, `rom ar gcodnoda... riT moxnavdi?~, `rom ar gcodnoda... ra geSveleboda?~ _ amgvarad gameorebuli kiTxvebiT raze maxvildeba yuradReba?
8. mRvdlis SemweobiT glexkaci gzis gagnebas iwyebs. mas Tavisi `gamocdileba, Wirnaxuloba, codna~ abadia, magram yovelive es, cxadia, bevr sxvasac moepoveba. ra aris Turme imisTvis saWiro, rom `cota ofliT~ bevri moimko?
9. kuWis gaZRomaze fiqriT mocul glexs uceb Tvalwin codnis ukidegano sivrce gadaeSala. ris meSveobiT SeiZleba Turme `mTeli qveynis ostatobis, Wkviani kacebis nacadis, codnis~ moxelTeba? saubris bolos ra ewoda wigns?
10. ra Sedegi gamoiRo mRvdlisa da glexkacis saubarma? rogor
16
gamoxata petrem mis sulSi momxdari mkveTri cvlileba? rogor gadaasxvafera man adre moxmobili xalxuri andaza?
11. Tqveni azriT, ratom eubneba petre Svils: `es dRe me da SenTvis mziani dRea~?
12. ratom moaSora mRvdelma Tvali mamaSvils?
damatebiTi amocanebi
weriTi savarjiSo:
waikiTxeT cnobili adamianebis gamonaTqvamebi wignze. amoarCieT erTerTi maTgani da ganavrceT, anu imsjeleT da daasabuTeT gamoTqmuli azri.
1. `adamiani kargi wigniT xelSi arasodes marto ar iqneba~.karlo goldoni
2. `adamianis xasiaTze da gonebaze Tavisuflad SeiZleba vimsjeloT mis mier amorCeuli wignebisa da megobrebis mixedviT~.
klod adrian helveciusi
3. `visac wignis kiTxva uyvars, mas mudam gverdiT hyavs erTguli megobari, mxiaruli Tanamosaubre, brZeni mrCeveli da damrigebeli~.
isidor barou
4. `yoveli kargi wigni Tvalwin gviSlis axal samyaros~.jordano bruno
5. `wignebTan urTierToba siymawviles kvebavs, siberes amxiarulebs, bednierebas amSvenebs, ubedurebaSi TavSesafarsa da damSvidebas iZleva~.
ciceron mark tuliusi
6. `wignebi azris xomaldebia, JamTa talRebSi rom micuraven da zrunviT gadascemen Zvirfas tvirTs Taobidan Taobas~.
frensis bekoni
7. wignebi saukeTeso megobrebi arian. cxovrebis yovel gansacdelSi SegiZliaT maT mimarToT. wignebi arasodes giRalateben.~
alfons dode
17
gaxsovdeT!msjelobis tipis teqsti, anu raimes ganxilvadasabuTeba, sami
nawilisagan Sedgeba: pirvelia Tavad debuleba, azri, romlis dasabuTeba an uaryofaa saWiro; meore _ am debulebis damadasturebeli an uarmyofeli magaliTebi, anu sabuTebi (sxvanairad maT argumentebsac uwodeben) da mesame _ daskvna, anu msjelobis Sejameba.
Txzulebis CarCoI. pirveli nawili daiwyeT sityvebiT: amboben, naTqvamia... amas
moayoleT Tqven mier SerCeuli gamonaTqvami brWyalebiT an mis gareSe.
II. gadasvla I nawilidan IIze SeiZleba sityvebiT: es marTlac asea, vinaidan...
III. msjelobis dros SegiZliaT gamoiyenoT sityvebi: jer erTi, meorec... garda amisa...
IV. naTqvamis Sejameba anu daskvna SegiZliaT ase daiwyoT: amgvarad, ase rom, swored amitom...
gadaikiTxeT Tqveni Txzuleba da daakvirdiT:• sworad mihyeviT Tu ara Txzulebis CarCos;• damajerebelia Tu ara Tqven mier moxmobili magaliTebi
(anu asabuTeben Tu ara isini gamonaTqvamis azrs);• sworad gaqvT Tu ara gamoyenebuli sasveni niSnebi.
da kidev:ar dagaviwydeT Txzulebis dasaTaureba.
bolos gadaaTeTreT naweri da waikiTxeT klasSi. yuradRebiT moismi
neT da gaiTvaliswineT maswavleblisa da Tanaklaselebis rCevebi.
es sainteresoa!
leqsikoni da enciklopedia
ilia WavWavaZis moTxrobis personaJi kiTxvis swavlis aucileblobaSi maSin darwmunda, roca mixvda, rom wigni codnis wyaroa. es yvela wignze erTnairad iTqmis, Tumca arsebobs wig nebi, romlebSic marTlac `mTeli qveynis ostatoba~, `Wkviani kacebis codna da gamocdilebaa~ Tavmoyrili. aseTi wignebia sxvadasxva saxis leqsikonebi da enciklopediebi.
Tqven ukve iciT, rom leqsikonSi anbanze gawyobili sityvebia axsnili, ganmartebuli an Targmnili. V klasSi sulxansaba orbelianis mier Sedgenil qarTuli enis ganmartebiT leqsikonze _
18
`sityvis konaze~ gqondaT saubari da sakuTari leqsikons Sedgenac scadeT.
enciklopediaSi ki Tavmoyrilia cnobebi codnis yvela an romelime erTi dargidan da dalagebulia leqsikonis principiT (anu Temebi anbanis rigzea gawyobili).
leqsikonis gamoyeneba Tqven ukve iciT. enciklopediis Sesaxeb ki zogadad SeiZleba iTqvas, rom arsebobs dargobrivi (vTqvaT, xelovnebis, mecnierebis an Tundac cnobil adamianTa enciklopedia) da mravaldargobrivi, anu e. w. didi enciklopediebi. amasTan erTad, enciklopedia SeiZleba gamocemuli iyos rogorc erT tomad (erT wignad), ise mravaltomeulis saxiT (ramdenime wignad). erT wignad gamocemuli enciklopediebi SeiZleba iyofodes Tavebad, Tavebi ki Temebad. mravali tomisagan Sedgenili enciklopediis TiToeuli wigni danomrilia da ydaze nomris aRmniSvnel cifrTan erTad is asoniSanic aweria, romelze dawyebul Temebsac aerTianebs es wigni. magaliTad, I tomi SeiZleba iyos _ abgd asoebis masala; II _ evzT da a.S.
ganaTlebul adamians leqsikonebisa da enciklopediebis gamoyeneba unda SeeZlos.
savarajiSo 1: sad unda veZeboT qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi sityva Tarazo?
a. sityva TaRliTis win Tu mis Semdeg?b. sityvebs: Tarsa da Targs Tu Teatrsa da Tebervals Soris?
savarjiSo 2: waikiTxeT amonaridi qarTuli enis ganmartebiTi leq sikonidan da upasuxeT kiTxvebs.
Teatri [berZn.] 1. xelovnebis dargi _ dramatul nawarmoebTa scenaze warmodgenagansaxiereba. qarTuli T. 2. dawesebuleba,romelic aseT warmodgenebs dgams. Teatris Senoba _ rusTavelis saxelobis T.
a. sadauri warmomavlobis sityva yofila Teatri?b. ra da ra mniSvnelobiT gamoiyeneba es sityva?
savarjiSo 3: romel wigns mimarTavdiT qvemoT mocemul kiTxvebze pasuxis mosaZieblad?
enciklopedia, leqsikoni, geografiuli atlasi.
19
a. ra manZilia qalaq Tbilissa da foTs Soris?b. rodis daiwyo pirveli msoflio omi?g. ras niSnavs sityva arqaizmi?d. rogor gamoigones avtomobili?e. sad mdebareobs indonezia?v. sadauri warmomavlobis sityvaa Teoria?
savarjiSo 4: vTqvaT, gsurT ufro meti SeityoT vulkanebis war moqmnisa da miwisZvris Sesaxeb da xelSi CagivardaT sabavSvo en ciklopedia, romelic Semdegi Tavebisagan Sedgeba:
I. adamianis sxeuli; II. mcenareebi da cxovelebi; III. dedamiwa;IV. planetebi da varskvlavebi; V. mecniereba da teqnika; VI. xelovneba; VII. sazogadoeba; VIII. istoria; IX. qveynebi.
romel TavSi daiwyebdiT TqvenTvis sasurveli informaciis mo Ziebas?
savarjiSo 5: moZebneT enciklopediis tomi (daasaxeleT nomeri), romelSic SeiZleba iyos informacia qvemoT CamoTvlili Te mebis Sesaxeb.
1. arqeologia2. mtkvari3. giorgi leoniZe4. biblia5. udabno6. ieroglifi7. qristeSobis dResaswauli
enis samyaroSi
viswavloT sainformacio teqstis wakiTxva da gadmocema
1. sityvis mniSvneloba
yoveli sityva raRacas aRniSnavs: an sagans (wigni), an Tvisebas (tkbili), an raodenobas (bevri), an adgils (aq), an dros (xval), an moqmedebas (mReris) da sxv.
Tumca arsebobs iseTi sityvebic, romelTac aseTi Sinaarsi ara aqvs, anu mniSvnelobis armqone sityvebia (da, ki, xolo, Turme...).
mniSvnelobis mqone da armqone sityvebis erTmaneTisagan garCeva sakmaod advilia: Tu sityvas kiTxva daesmis, mniSvnelobis mqonea, Tu kiTxva ar daesmis _ armqone.
a-g d-v z-i k-m n-p
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
J-s t-f q-y S-W x-h
enciklopedia
20
aba, dausviT kiTxvebi ukve dasaxelebul sityvebs da amaSi TviTonve darwmundebiT. imasac uTuod mixvdebiT, rom mniSvnelobiani sityvac nairgvaria da mniSvnelobis armqonec.
aq ki aucilebelia gavixsenoT sityvaTa klasebi; kerZod: ratom iyo sityvebi dayofili klasebad da ramdeni aseTi jgufi gamoaCina sityvebze dakvirvebam?
savarajiSo 1: dausviT kiTxva da gaarkvieT, romelia mniSvnelobis mqone da romeli _ ara Semdeg sityvaTagan:
vin? ra? sad? rodis? rogori? saidan? ra qna?
ras Svreba? ras izams?
brZaneba, dagvawva, kiseri, wigni, ara, saqme, Cven, kuWi, ver, de damiwa, mwvane, xaverdi, jejili, yda, gadaekvreba, bedi, kalami, guTani, kidev, melani, mova, ofli, xolme, guli, madliani, dro, daiRleba, ki, xeli, jer, xalxi, wuTi, bedi, iq, RmerTi, maRlidan, giyurebs, adamiani.
savarajiSo 2: aiReT moTxroba `moZRvris~ pirveli abzaci da kiTxvebis dasmiT gaarkvieT: romelia mniSvnelobis mqone da armqone sityvebi; Semdeg gadaixazeT rveulSi qvemoT mocemuli cxrili da SeavseT (anu mouZebneT jgufi mniSvnelobis mqone sityvebs):
sagani (vin? ra?)
Tviseba raodenoba adgili dro moqmedeba
2. sityvis pirdapiri da gadataniTi mniSvneloba
pirdapiri mniSvnelobiT naxmari sityva uSualod asaxavs mis aRsaniSn sagansa Tu movlenas, anu am SemTxvevaSi mze mzea, mTvare _ mTvare, qva _ qva da xe _ xe... daakvirdiT: mze amovida; mTvare Rrublebs moefara; xe aSrialda.
21
magram metyvelebaSi sityvebi gamudmebiT icvlian Sinaarss da sxvadasxvagvari gadataniTi mniSvnelobiT gamoiyenebian.
magaliTad: `vefxistyaosanSi~ rostevan mefe rom ityvis _ `mze Cagvisvenda, bnelsa vWvretT, Ramesa umTenarosa~, _ marTla mzis Casvlasa da Ramis dadgomas ki ar Civis, aramed amiT sakuTar siberes gvisuraTxatebs.
anda, roca Cveulebriv metyvelebaSi amboben, _ `mkerdSi qva udevso~, gana marTla qvas gulisxmoben?
Tu daukvirdebiT, aRmoaCenT, rom yoveldRiur metyvelebaSi xSirad iyeneben sityvebs gadataniTi (arapirdapiri) mniSvnelobiT. xom gsmeniaT: `dro mirbis, garbis, miqriso~. gana dros SeuZlia gaiqces? yru niSnavs smenadaqveiTebul an smenadakargul adamians, magram yru kedeli xom gagigoniaT? aseve vityviT `yru adgils~ _ mivardnili, ukacrieli adgilis aRsaniSnavad.
savarajiSo 1: rogori (pirdapiri Tu gadataniTi) mniSvnelobiT aris gamoyenebuli sityva `naTeli~ Semdeg frazaSi:
`wigni ki ara _ dila xar,qarTveli xalxis naTeli~.
savarajiSo 2: gamoarkvieT, rogori mniSvnelobiTaa gamoyenebuli xazgasmuli sityvebi mocemul winadadebebSi.
1. kacs rom wyali moswyurdeba, ise momwyurda imis sityvebis gageba.
2. bevri sikeTe unda daeTesos kacs, romelsac egre siyvaruliT gars artyia xalxi.
3. yvelas gulSi... RvTisagan anTebuli cecxli anTia.4. mogwyinda gana, Se cuRluto, wignis kiTxva?5. roca dedamiwas mwvane xaverdiviT jejilis yda gadaekvre
ba, maSin imazeda vkiTxulobT Cvens bedsaca.6. albaT kai kacsac Tafli acxia, rom didi da patara buziviT
zed exveva.