Upload
jb-tran-long-giao
View
221
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
1/187http://www.ebook.edu.vn
Ts t vn ban
Bi gingXc sut thng k
VQu trnh ngu nhin
(Dnh cho cc lp cao hc k thut - HVKTQS)
PHIn BN 09/05 - 12/05 - 08/06 - 11/06 - 20/03/07 - 15/05/07 - 10/7/2007 - 05/09/07(Cha hon thin)
H ni - 2005 - 2006 - 2007
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
2/187http://www.ebook.edu.vn
M C L C
Phn Chng Ni dung trang
Mc lc 2
Li ni u 5
Cc k hiu hay s dng 7Phn I Xc sut Thng k 9
Chng I Kin thc b sung v xc sut 9
1.1. Cc bin ngu nhin quan trng 9
1.1. Bin nhu nhin chun 8
1.2. Vc t ngu nhin chun 11
1.3. M rng khi nim mt i vi BNN ri rc 17Cu hi v bi tp Chng I 20
Chng II
Chng III 3.5.S hi t ca dy cc BNN
3.5.1. Cc dng hi t
3.5.2. Cc nh l gii hn
23
23
25
Chng IV L thuyt c lng
Phn II Qu trnh ngu nhin 32Chng V Nhng khi nim tng qut 32
5.1. M u
5.1.1. Cc nh ngha
5.1.2. Phn loi s b
5.1.3. V d v QTNN
5.1.4. H cc phn b hu hn chiu
32
32
33
34
35
5.2. Mt s lp cc qu trnh ngu nhin
5.2.1. Qu trnh cp II
5.2.2. Qu trnh s gia c lp
5.2.3. Qu trnh dng (QT dng theo ngha hp, dng
theo ngha rng, dng ng thi)
5.2.4. Qu trnh Gauss
36
36
38
39
45
5.3.Tnh cht ergodic v trung bnh thi gian 46
2
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
3/187http://www.ebook.edu.vn
5.3.1. Gii thiu
5.3.2. Ergodic k vng
5.3.3. Ergodic phng sai, t hip phngsai, PS cho
5.3.4. Cc loi ergodic khc
5.3.5. o hm tng quan
46
47
50
54
55
5.4.Lin tc, o hm, tch phn
5.4.1. Lin tc (theo xc sut, theo trung bnh)
5.4.2. o hm (theo bnh phng trung bnh)
5.4.3. Tch phn (theo bnh phng trung bnh)
57
57
59
61
5.5.Hai QTNN quan trng
5.5.1. QT Poisson (nh ngha, xc sut ng thi n
chiu, hm t tng quan, dy thi im n, xc
nh cng dng n, cc bin th, nhiu bn,sinh cc qu o)
5.5.2. QT Wiener (. ngha, cc tnh cht, sinh qu o)
5.5.3. Gii thiu v cc QTNN khc
65
65
75
74
77
5.6. Qu trnh ngu nhin phc
Cu hi l thuyt v bi tp chng V
77
79
Chng VI X l cc QTNN 86
6.1.Mt ph cng sut
6.1.1. Vn nghin cu QTNN trong min tn s
6.1.2. Mt ph cng sut
6.1.3. Mt ph cng sut cho
6.1.4. Mt ph cng sut cho QT thc khng dng
6.1.5. Mt ph cng sut cho dy ngu nhin
6.1.6. Mt s m hnh nhiu (nhiu trng, nhiu nhit,
nhiu trng thng di, nhiu mu, nhiu bn)
6.1.7. Ph cng sut ca QTNN phc(V d: Ph vch, hiu ng Doppler)
86
86
89
93
95
97
99
103
6.2.Cn bn v h tuyn tnh
6.2.1. H tuyn tnh tng qut
6.2.2. H tuyn tnh bt bin theo thi gian
6.2.3. H nhn qu v h n nh
107
107
109
112
3
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
4/187http://www.ebook.edu.vn
6.2.4. Trng hp h ri rc 113
6.3. H tuyn tnh vi u vo ngu nhin
6.3.1. Vn u ra
6.3.2. Cc c trng xc sut ca QT u ra
6.3.3. p ng h LTI ri rc vi u vo ngu nhin
6.3.4. Cc v d (H l tng, Lc bc nht, Trung bnh
trt, Ph ca QT o hm)
115
115
117
120
122
6.4. Qutrnht hi quy trung bnh ng
6.4.1. Qu trnh t hi quy AR
4.4.2. Qu trnh trung bnh ng MA
6.4.3. Qu trnh ARMA
124
124
128
130
6.5. Qu trnh thng di v iu ch
6.5.1. Qu trnh thng di
6.5.2. Nhiu trong h thng tin iu bin AM
6.5.3. Nhiu trong h thng tin iu tn FM
133
133
138
142
6.6. Lc phi hp
6.6.1. Trng hp tng qut
6.6.2. Lc phi hp cho nhiu mu
6.6.3. Lc phi hp cho nhiu trng
6.7. c lng tuyn tnh ti u
6.7.1. t bi ton
6.7.2. Bi ton l trn Lc Wiener bt kh thi
6.7.3. Lc Wiener kh thi
Cu hi l thuyt v bi tp Chng VI
147
147
148
149
151
151
153
155
159
Chng VII
(d tr)
Qu trnh Markov
Xch Markov
Qu trnh Markov vi thi gian lin tc
Phn III Ph lc A - Cc bng thng k
Ph lc B - Php bin i Fourier
Bng B-1 Tnh cht ca php bin i Fourier
Bng B-2. Cp php bin i Fourier
171
171
172
Ti liu tham kho 173
4
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
5/187http://www.ebook.edu.vn
Chng 1. kin thc b Sung v xc sut1.1.Cc bin ngu nhin quan trng1.1.1.Bin ngu nhin ri rc
Tn K hiu Xc sut P{ }X k= K vng Phng sai
Nh thc B(n,p) k k n k nC p (1 p) ;k 0,1,..., n = np np(1-p)
Poisson P( )ke
; k 0,1,...k!
=
Hnh hc G(p) p(1-p) k=0,1,2,...k;
1 p
p
2
1 p
p
Siu hnhhc
H(N,n,p)
k n kNp N Np
nN
C C; k 0,1,..., n
C
= ........ .........
Cc lut phn b ri rc khc: u ri rc, nh thc m,...
1.1.2Bin ngu nhin lin tcTn K hiu Mt K vng Phng sai
u U([a;b])1
; a x bb a
a b
2
+
2(b a)
12
M E( ) xe ; ,x>0 1/ 21/
Cauchy C ( , ) 2 2/ [ ( (x ) )] + Khng tn tiKhng tn
ti
Chun N(m, 2 )2
22
1 (x m)exp ( 0)
22
>
m 2
Gamma (r, ) r 1 x( x) e ; , r, x 0(r)
>
r
2
r
Khi bnhphng
2 (n) n x n
12 2 2x e /(2 (n / 2); x 0,n 1,2,...
> =
n 2n
Student T(n)((n 1) / 2))
n (n / 2)
+
2(n 1) / 2x(1 )
n
++ 0n
n 2
Fisher-Snecdecor
F(n,m)n 2 n m
2Bx (m nx) ;
+
+ 2 m, n, x > 0.......... ..........
Weibul W( , ) 1 xx e ; , , x 0 >
1
(1 1/ )
+
..........
Lga chun2LN(m, )
21
22
1 (ln x m)x exp ; , x 0
22
>
exp2
m2
+
Rayleigh2(x a) / b2
(x a)e , x ab
ba4
+
4b
4
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
6/187http://www.ebook.edu.vn
Lu : vi u>0 hm Gamma.u 1 to
(u) t e dt =
Tnh cht: ;(u 1) u (u) + = (n) (n 1)! ; (1/ 2) = = .Cc lut phn b lin tc khc: B ta, tam gic,...Bin ngu nhin chun rt quan trng ta dnh ra 1 phn ring.
.1.2. Bin ngu nhin chun
1.2.1.Tnh cht hm mt . f(x) =2
22
1 (x m)exp ( 0)
22
>
+Hm mt xc nh trn ;+f(x) > 0: th nm trn trc honh;+Trc Ox l tim cn ngang;
+Gi tr cc i2
1
2
, t c ti x = m;
+ th i xng qua ng thng x=m, c dng hnh chung (Hnh 1.1).
Hnh 1.1. th hm mt ca phn b chun.
2
1
2
m xO
1.2.2.Cc tham s c trng2
E[X] m;
D[X] .
=
= (1.1)
Nh vy nhn thy rng, ch cn bit k vng v phng sai l c th bitmt f(x) v do hon ton bit v phn b chun. Cn c th tnh c
+ chch Skew(X) =3
3
E[(X EX) ]
= 0;
+ nhn Kurt(X) =4
4
E[(X EX) ]
- 3 = 0. (1.2)
1.2. 3.Bnn chun ho (chun tc).X c gi l bin nn chun tc nu X N(0,1).Hm mt ca n cho bi
8
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
7/187http://www.ebook.edu.vn
2x
21
(x) e2
=
. (1.3)
c im : -Gi tr ca c lp bng vi x(x) {0;4];
- th i xng qua trc tung;
-Hm phn b tng ng2
tx2
1F(x) e dt
2
=
(1,4)
cng c lp bng. Tuy nhin, tit kim bng, thay cho F(x), ngi ta lpbng gi tr ca hm Laplace:
2tx
20
1
(x) e dt,2
= x[0; 3]. (1.5)
Vi x > 3, coi (x) 1
2.
Hnh 1.2. th hm mt chun ho (a) v th hm Laplace (b).
Khi cn tnh F(x) qua (x) hay ngc li, dng cng thc :
F(x) =1
2+ (x). (1,6)
Cng thc sau rt c ch tnh xc sut X nm trn on no :
[ ]{ }P X a;b (b) (a). = (1,7)
1.2.4.Bin i tuyn tnh bnn chun.
+Cho X N(m, ) Y= a X+b c phn b chun.2 a,b ,
T d thy aX+b N(am+b, 2 2a ).
+H qu. X 2X m
N(m, ) U
=
N(0,1). (1.8)
9
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
8/187http://www.ebook.edu.vn
H qu ny cho ta phng php thun li tnh { }P X [a;b] :
[ ]{ }P X a;b =Pa m X m b m
b m a m( ) ( ).
=
(1.9)
1.2.5.Phn v .Phn v chun mc , k hiu U , l gi tr xc nh bi
{ }P U U> = , vi U N(0,1)
2t
2
U
1e dt
2
+
=
. (1.10)
Hnh 1.3. Phn v chun mc .Tnh cht: 1U U = . (1.11)
Mt s gi tr c bit: (1.12)0,10 0,025
0,05 0,01
U 1,280; U 1,960;
U 1,645; U 2,326.
= =
= =
Lu : Nhiu ti liu khng lp bng ca U m lp bng ca hocp u
vi
{ }P U p< = ; { }P U u< = .1.2.6. Sai s trung gian, dng mt chun dng trong pho binh.
Cho X , U( 2N m, ) l phn v chun mc , t== 6745,0UL 25,0 ;
.4769,02/U 25,0 == (1.13)Chng ta c th vit li hm mt ca X di dng
( )2 2(x m) / Lf x e
L
2=
. (1.14)
R rng l , nu m = 0 th
{ } 5,0LXLP =
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
9/187
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
10/187http://www.ebook.edu.vn
Nu X v Y c lp th chng khng tng quan. Ngc li khng ng:Tn ti nhng BNN X v Y khng tng quan, song chng khng c lp.
i vi 2 BNN chun X, Yth X v Y c lp X v Y khng tng quan.b) Trng hp tng qut.
Cho l VTNN vi cc thnh phn l nhng BNN
bnh phng kh tch. t
1 T1 n
n
X
X ... (X ,...,X )
X
= =
1 1
n n
E[X ] m
m E[X] ... ...
E[X ] m
= = =
- vc t k vng;
Ma trn tng quan ca X cho bi
( )ij i jR (R ) E[X X ]= = .R rng .2ii iR E[X= ]Ma trn hip phng sai ca X cho bi
ij( ) = = Cov(X) = E[(X-m) . (1.18)T
(X m) ]
Lu :2 2i i i i iiD[X ] E[(X m ) ] = = =
j
- phng sai ca .iX
ij
= - hip phng sai ca .i i j j i
E[X m )(X m )] Cov(X , X ) =i j
X ,X
i j i i j jij
i j i j
Cov(X ,X ) E[(X m )(X m )]
D[X ]D[X ] D[X ]D[X ]
= = - h s tng quan ca .i jX ,X
R -ma trn cc h s tng quan.ij( )=
c)Tnh cht 1) ij 1, i, j. (1.19)
2) Nu cc thnh phn X1 c lp th khng tng
quan v R= ma trn cho,n j,...,X iX ,X
ij(R ) ij( ) -ma trn n v . Ngc li khng ng.
3) v R i xng , xc nh khng m.1.3.2. VTNN chun, cc tnh cht quan trng.
VTNN X= c gi l VTNN chun ( X gi l c phn b
chun trong
T1 n(X ,...,X )
n ) nu t hp tuyn tnh bt k cc thnh phn ca n c phn bchun.
12
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
11/187http://www.ebook.edu.vn
Ni cch khc, u1,...,un, BNNY= 1 1 n nu X ... u X+ + c phn b chun.
H qu. Tng thnh phn ca VTNN chun lBNN chun.Lu : iu ngc li ni chung khng ng: Tng thnh phn ca VTNN
l chun chun.T1 nX (X ,...,X )= T1 nX (X ,...,X )=By gi gi m = E[X] l vc t k vng v = Cov(X) l ma trn hip
phng sai ca X (d thy tn ti ), phn b chun c k hiu bi N(m, ).VTNN chun X c vc t k vng m v ma trn hip phng sai c k hiubi
X N(m, ).+ Nu nh thc ca bng 0 th VTNN chun X c gi l suy bin. t
(hnh ca ), tn ti khng gian con k chiu cak Rang( )= n chiu caX trn khng gian ny l VTNN chun khng suy bin.
Mnh - nh ngha. Gi s X l VTNN chun vi ma trn tng quan .Nu det( ) 0 th X c gi l VTNN chun khng suy bin v mt ca ncho bi
f(x)= T 1n / 2 1/ 2
1 1exp (x m) (x m)
2(2 ) (det )
, nx . (1.20)
Nh vy, vc t gi tr trung bnh m v ma trn hip phng sai hon tonxc nh phn b chun; cc thng tin v m men cp cao hn l khng cn thit.
t1
n
G .
=
D thy 1G =1
n
1/
.
1/
, vi i iD[X ] =
Li t ;1 1R G G =
D thy = GRG ; 1 1 1G R G 1 = ;
11 1n1
n1 nn
D ....D1
R ..............det(R)
D ....D
=
trong l phn ph i s ca trong ma trn R. Thay vo (1.20) ta cijD ijR
13
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
12/187http://www.ebook.edu.vn
f(x) =n
j ji iijn / 2 1/ 2
i ji, j 11 n
x m1 1 x mexp D .
2... (2 ) (det R) =
(1.21)
Mnh . Cho X = T1 n(X ,...,X ) N(m, ): . Khi l cc BNN
c lp khi v ch khi khng tng quan
1X ,...,Xn
n1X ,...,X
( l ma trn cho:
21
2n
.
=
)
1.3.3.Bin i tuyn tnh VTNN chun.
Mnh . Cho X N(m, ), A- ma trn cp kn tu cn kb bt k.
Khi VTNN Y=AX+b c phn b chun trn k vi T
E[Y] Am b;
Cov(Y) A A .
= +
=
H qu. Gi s XN(m, ) l VTNN chun trong n . Khi tn ti matrn trc giao A sao cho
U = A(X-m) N(0, D):trong D l ma trn cho, cc phn t trn ng cho chnh ca n khng m.
Nu X khng suy bin (det 0 ) th cc phn t trn ng cho chnh caD dng.
Chng minh. Ta chng minh cho trng hp det 0 . Khi , i xng,
xc nh dng, vy tn ti ma trn trc giao F c cc vc t ct ei l cc vc tring ca vi cc gi tr ring i tng ng sao cho
D =1
1 T
n
F F .
=
(1.22)
l ma trn cho. V xc nh dng nn cc gi tr ring i 0 > . t A =1
F th
E[U] = 0 ; Cov(U) = E T T T[F (X m)(X m) F] F F D = = . (1.23)
Khi U l VTNN chun, quy tm, cc thnh phn c lp. Bi v mi php bin i trc giao chnh l mt php quay trong n nn ta cth pht biu h qu trn bng li nh sau:
i vi mi VTNN chun, ta c th dng mt php quay thch hp binn thnh VTNN chun vi cc thnh phn c lp.
14
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
13/187http://www.ebook.edu.vn
Hnh 1.4.ng ng mc ca mt chun 2 chiu.
O x
1.3.4. Mt s BNN lin quan n VTNN chun.
Mnh . c lp cng phn b chun N(0,1) th1X ,...,Xn
2 2 21 nY X ... X (n)= + + : . (1.24)Mnh . U N(0,1) , V , U, V c lp th: 2 (n):
U
TV / n
= T(n): . (1.25)
Mnh (Fisher). Nu X = l VTNN n chiu sao cho cc
thnh phn l nhng BNN c lp, cng phn b chun N(m,
T1 n(X ,..., X )
2 ) th :
a)n
i
i 1
1X X
n =
= v ( )n
2 2i
i 1
1S X
n
X
=
= l hai BNN c lp;
b)
2
22 n2i
2i 1
X N(m, );n
X XnS(n 1).
=
=
:
:
(1.26)
H qu. c lp cng phn b chun N(m,1X ,...,Xn2 ) th
n 2i
i 1
X mn
1(X X)
n 1 =
:T = T(n-1). (1.27)
1.3.5.Mt s phn v khc.
a) . Phn v mc ca phn b Khi bnh phng vi n bc t do, k
hiu l , l gi tr xc nh t biu thc:
2 (n)2
(n)
15
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
14/187http://www.ebook.edu.vn
{ }2P X (n)> = , 0 1< < trong .2X (: n)
b) . Phn v Student mct (n) vi n bc t do, k hiu l , l gi tr
xc nh t biu thc:
t (n)
{ }P T t (n)> = , 0 1< 30.
Ngi ta lp bng gi tr ca 2 (n) v t (n) vi nhng gi tr khc nhauca v n.
2 t (n)(n)
Hnh 1.5. Phn v ca phn b Khi bnh phng(a) v ca phn b Student (b).
1.3.5.Vc t ngu nhin chun 2 chiu.Cho Z = (X,Y) l VTNN chun 2 chiu (khng suy bin) vi vc t k vng
m = ( v ma trn h s tng quan) .T
1, 2m m1
R1
=
Theo cng thc (1.21),
mt ng thi ca Z cho bif(x,y) =
2 2
1 1 222 1 1 2 21 2
1 1 x m x m x m x mexp 2
2(1 )2 1
2
+
.(1.28)
D dng tnh cE[X1] = m; D[X] =
21 ;
E[X2 ]= m; D[X] =22 ; XY . = (1.29)
c bit, nu X v Y c lp = 0 ( X v Y khng tng quan), mt ng thi cho bi
16
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
15/187http://www.ebook.edu.vn
f(x,y) =
2 2
2
1 2 1 2
1 1 x y mexp
2 2
+
. (1.30)
i vi m men bc cao chng ta c kt qu quan trng sau y:
Nu (X, Y) l VTNN chun quy tm th2 2 2 2 2E[X Y ] E[X ]E[Y ] 2E [XY]= + . (1.31)
By gi chn X = Y N(0,: 2) th 4E[X ] 3 4= v chng ta nhn c cngthc tnh nhn (1.2).
1.3.6. Mt chun 2 chiu dng trong pho binh - Elp tn mt. nghin cu mc tn mt ca n ri trn mt phng nm ngang, ngi
ta lp h trc Oxy vi gc O trng vi mc tiu (im ngm bn), trc Ox lhng bn. Tng t nh (1.13) t
(1.32)
D 1 0,25 1
H 1 0,25 2
L U 0,6745 ;
L U 0,6745 .
= =
= =
nh lut tn mt khng nh rng, to im n ri (X, Y) tun theo lut
chun vi hm mt (1.30), m1 = m2 = 0. C th vit li mt ny di dng
2 22
2 2D H D H
x yf (x, y) exp
L L L L
2 = +
(1.33)
trong LD - sai s trung gian v tm, LH - sai s trung gian v hng .
i vi hu ht cc pho thng dng, LD ln gp 10 15 ln LH.
Elip tn mt (E) l elp c cc bn trc 4LD, 4LH (c ti liu ghi l LD, LH).
Xc sut im n ri (X,Y) nm ngoi elip tn mt rt nh, c th b qua:
( ) ( ){ } ( )2 2
2
0,25X Y
X YP X,Y E P 4U 0,025
= +
. (1.34)
Ngi ta chia (E) thnh cc vng vi t l % xp x n ri vo (Hnh 1.5);
nh c th tnh d dng xc sut n ri vo min G cho trc no .y
22LD
71625LH
25167
x
17
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
16/187http://www.ebook.edu.vn
Hnh 1.6 . Elip tn mt vi thang chia .
1.4.M rng khi nim mt i vi BNN ri rc.+Chng ta bit rng, nu X l BNN lin tc vi hm phn b F(x) v hm
mt f(x) th:
*dF(x)
f (x) , xdx
=
=
;
0.
; (1.35)
* ; (1.36)f (x) 0; f (x)dx 1
* . (1.37){ }b
a
P a X b f (x)dx < =
+ m rng khi nim hm mt cho BNN ri rc tr
c ht ta
a rahm bc nhy n v, l hm:
1 khi x 0u(x)
0 khi x
=
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
17/187http://www.ebook.edu.vn
j x1(x) e d
2
=
. (1.41)
Hm delta c th hin bng vc t n v //Oy (Hnh 1.7.). N c th coi
l o hm ca hm bc nhy n v:
du(x)(x)
dx =
k 0 h;h,k 0
u(h) u(k)lim
h k< <
=
(1.42)
Khi , nu X l BNN ri rc tp trung ti { }ix ,i 1,2,...= vi
{ }i ip P X x ,= = ii 1
p 1
=
i
, th c th coi X c mt
. (1.43)ii 1
f (x) p (x x )
=
Mt ny tho mn cc tnh cht (1.36) - (1.37) ca hm mt thng
thng. Ngoi ra, c th coi n l o hm ca hm phn b:dF(x)
f(x)dx
= .
c bit, hm delta ti a chnh l hm mt ca BNN hng s X = a; s d
nhvy l v :
du(x a)(x a)
dx
= ; (x a) 0; (x a)dx 1
= . (1.44)
Ngi ta cng hay xt hm khi lng xc sut ca BNN X
{ }p(x) P X x , x .= = V d. Cho X l BNN vi bng xc sut
Hm mt (suy rng) v hm khi lng xc sut th hin Hnh 1.8.
Hnh 1.8. Hm mt (a) v hm khi lng xc sut (b) ca BNN ri rc.
X 1 2 4
P 0,5 0,3 0,2
0,5
O x1 2 4
y
0,5
O x1 2 4
y
0,5 khi x 1
0,3 khi x 2 =
p(x)0,2 khi x 4
0 trai lai
=
= =
19
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
18/187http://www.ebook.edu.vn
Cu hi Chng I
1.1 Nu mt s hiu bit v bin ngu nhin ri rc.1.2 Nu mt s hiu bit v BNN lin tc, 4 lut phn b lin tc.1.3 BNN chun: nh ngha, tnh cht hm mt , cc tham sc trng, BNN
chun tc, bin i tuyn tnh, phn v U .1.4 BNN chun: nh ngha, sai s trung gian, dng mt BNN chun dng
cho pho binh, qui tc 2 ,3 .1.5 Vc t k vng, ma trn tng quan, ma trn hi p phng sai ca vc t
ngu nhin n chiu; vi tnh cht.1.6 Vc tngu nhin chun: nh ngha, tnh cht.1.7 Bin i tuyn tnh VTNN chun.1.8 Mt s bin ngu nhin lin quan n VTNN chun.1.9 Phn v , vc tngu nhin chun 2 chiu.2 (n); t (n)
1.10 Mt chun 2 chiu dng trong pho binh, elip tn mt.1.11 Khi nim mt vi BNN ri rc.Bi tp chng I.
1.1. Chng t rng nua) X th E[X] = np; D[X] =np(1-p).B(n,p):b) X thP( ): E[X] ; D[X]= = ;c) th E[X] =(1-p)/p .X G(P):
1.2. Chng t rng nu X [ ]U a;b: th E[X] =2a b (b a)
; D[X] .2 1
+ =
2
1.3. Cho X ; chng t rng E[X] =m.2N(m, ):1.4. Cho X . Vit ra hm mt ca X v tnh cc sc sutN(2,9):
a) { } { }P 0 X 1 ; b)P 1 X 4 .<
1.5. Cho X . Tm mt ca Y = 2X 3. Tnh E[Y], D[Y].N(0,1):
1.6. Cho X .TnhN(0,1): { } { } { }P X 1,645 ; P X 1,960 ; P X 1,960 .> > >
1.7. Vit mt ca phn b chun, bit rng n c k vng 0 v sai s trunggian 2. Tnh { } { }P 2 X 2 ; P 0 X 2 .
1.8. ng knh ca vin bi c phn b chun vi trung bnh 20 v lch
chun 0,5. Quy tc khng nh cho ta iu g?2 ; 3
1.9. Cho (X,Y) : .N(0, )
a) Gi s , kt lun g v tnh c lp gia X v Y?1 0
0 3
=
b)Gi s , tm h s tng quan gia X v Y.4 1
1 9
=
20
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
19/187http://www.ebook.edu.vn
1.10. Ma trn no sau y l ma trn hip phng sai?
a) ; b) ; c) ; d) .2 0
0 1
2 1
1 1
2 1
0 1
1 1
1 1
1.11. Cho U=(X,Y,Z) N(m, ): ,trong Tm (0,1, 2)= ;
1 0,5 0,5
0,5 1 0
0,5 0 4
=
, )
.
Tm phn b ca T = X 2Y + 3Z .
1.12. Cho , trong X
U N(0Y
=
:
1 0,5
0,5 1
=
10
210
.
Tm VTNN dng sao cho 2 thnh phn ca V, tc l
aX+bY v cX+dY l 2 BNN c lp.
aX bYV
cX dY
+= +
1.13. Cho l nhng BNN c lp cng phn b chun N(0,1).t
. Tm a, b 1X ,...,X
2 2 21 5 1X X ... X ; Y X ... X= + + = + +
{ } { }P X a 0,05; P Y b 0,05> = < = .
1.14. Gi s im n ri (X,Y) c phn b chun, trong lch hngX v lch tm Y khng c sai s h thng (tc l k vng 0), c lp, v cng lch chun 4 mt. Tnh xc sut n ri vo vng trn tm O bn knh 3mt.
1.15. Gi s im n ri (X,Y) c phn b chun, trong lch h
ngX : , lch tm Y , X v Y c lp. Tnh xc sut n ri vovng trn bn knh 3 mt, tm ti im ngm bn..
N(0, 4) N(0,5):
1.16.c lng xc sut n trng vo xe tng, bit rng ta ngm bn voim gia ca phn di ca xch v sau khi v xe ln h trc vi elp tn mt ththu c hnh v sau y.
y
22LD
71625LH25167
x
Hnh 1.9 . Xe tng trong h thng elip tn mt .
21
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
20/187http://www.ebook.edu.vn
1.17. Cho , tnhX U[a;b: ] P{ X EX 2 } < , P{ X EX 3 } < vi
DX = ; so snh vi cng thc (1.17).1.18. Gi s . Chng t rng X l BNN khng c tr nh theo
nghaX E( ):
P{X s t | X t} P{X s}, t,s 0> + > = > .1.19. Cho , X v Y c l p. Chng minh rngX E( ), Y E(: : ) X Y+
. Mrng kt qu sang trng hp c nhiu bin ngu nhin.E( ) + :1.20. Bit rng mt ca BNN X c dng
xkxe khi x 0
f(x)0 x
=
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
21/187http://www.ebook.edu.vn
Chng 3VC TNGU NHIN
3.5. SHI T CA DY CC BIN NGU NHIN
Mc ny trnh by bn dng hi t thng dng nht ca dy cc BNN cngnh nhng nh l ht nhn ca l thuyt xc sut v s hi t ca dy cc BNN
c lp: lut s ln, nh l gii hn trung tm. S hi t ca dy cc BNN dng
khc nh xch Markov, martilgal c trnh by chuyn kho khc.
3.5.1. Cc dng hi ta)nh ngha. Gi s X v , n = 1, 2, l cc BNN cng xc nh trn
khng gian xc sut (nX
), ,P .
(i) Ta ni dy cc BNN { }nX hi t chc chn ti BNN X v vit
(hay (cc)) nuccnX X nX Xn
nlim X ( ) X( ),
= .
(i) Ta ni dy cc BNN { }nX hi t hu chc chn ti BNN X v vit
(hay (hcc)) nu tn ti bin c vi P(A) = 1 saocho
hccnX X nX X A
nnlim X ( ) X( ), A
= .
(ii) Ta ni dy cc BNN { }nX hi t theo xc sut ti BNN X v vit
nuP
nX X{ }n
nlim P X X 0, 0.
= >
(iii) Ta ni dy cc BNN { }nX hi t trung bnh cp p (0 < p < ) ti BNN
X , v vit (hay theo trung bnh c p p), nuLPnX X nX Xp
nE X , n< vp
nnlim E X X 0
= .
(4i) Ta ni dy cc BNN { }nX hi t theo lut n BNN X v ta vit
hay nuLnX X XnF XF
X Xnnlim F (x) F (x) =
ti mi im lin tc ca hm phn b XF (x).T bt ng thc Liapunov (xem 5.2.1), hi t trung bnh cp p s suy ra hi
t trung bnh cp q vi 0 < q < p. Tuy nhin trong thc tng dng th hi t trungbnh cp hai l quan trng nht; hi t trung bnh cp hai cn gi l hi t bnhphng trung bnh hay MS - hi t (mean square convergence), k hiu
MSnX X, (n ) hay nl.i.m. X X=
23
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
22/187http://www.ebook.edu.vn
(l.i.m. l vit tt ca ch limit in mean).Ring vi hi t theo lut, cc BNN v X c th xc nh trn nhng
khng gian xc sut khc nhau.nX
b. Tiu chun Cauchy vshi tp dng tiu chun Cauchy v s hi t ca dy s thng thng cng nh
mt vi k thut khc, chng ta pht biu cc tiu chun Cauchy sau y v s hit ca dy cc BNN. u im ca cc tiu chun Cauchy l khng cn s c mtca BNN gii hn X.
nh ngha: Ta ni dy cc BNN { }nX l dy Cauchy (hay dy cbn) huchc chn, theo xc sut hay theo bnh phng trung bnh nu ln lt tho mncc tnh cht sau:
+ Dy { }nX ( ),n 1,2,... = l dy Cauchy vi hu ht ;
+ ,0 > { }n mP X X 0 khi n, m ;
+2
n mE X X 0 khi n,m .
nh l (tiu chun Cauchy). Dy cc BNN { }nX hi tn BNN X no :(i) hu chc chn khi v ch khi n l dy Cauchy hu chc chn.(ii) theo xc sut khi v ch khi n l dy Cauchy theo xc sut;(iii) theo bnh phng trung bnh khi v ch khi n l dy Cauchy theo bnh
phng trung bnh.c gi c th tham kho chng minh trong cc cun sch chuyn bit v
xc sut nh [4], [11].c. Mi quan h gia cc dng hi tChng ta s pht biu nh l sau y nu ln mi quan h gia cc dng hi
t va nu.
nh l. (i) Dy { }nX hi t hu chc chn s hi t theo xc sut:hcc
nX X P
nX X .
(ii) Dy { }nX hi t bnh phng trung bnh th cng hi t theo xc sut:MS P
n nX X X X.
(iii) Dy { }nX hi t theo xc sut th cng hi t theo lut:
X XP Ln nX X. Mi quan h gia cc dng hi t th hin gin sau
hu chc chn Theo xc sut
Theo trung bnh
Theo lutChc chn
Ngoi ra, quan h sau y cng hay c s dng:nh l. Nu dy cc BNN {X hi t theo xc sut n X th c th tch ra
mt dy con { hi t hu chc chn n X.n}
nkX ,k 1,2,...}=
24
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
23/187http://www.ebook.edu.vn
3.5.2. Cc nh l gii hn.Cc nh l gii hn mc nh ny kho st dng iu ca tng cc BNN
c lp cng phn b khi s cc s hng tng ln v hn, bao gm lut yu s ln,lut mnh s ln v nh l gii hn trung tm. Trc ht, chng ta tm hiu btng thc Chebyshev. Ngoi vic dng chng minh lut yu s ln, bt ngthc ny cn c ng dng vo nhiu mc ch khc.
a. Btng thc ChebyshevGi s X l BNN vi k vng EX v phng sai DX hu hn. Khi ,
xy ra bt ng thc:0 >
{ } 2D[X]
P X E[X] .
(3.5.1)
Chng minh. Chng ta chng minh cho trng hp X c hm mt , ta c:E[X]
2 2D[X] (x E[X]) f (x)dx (x E[X]) f (x)dx+
=
{ }2 2
E[X] (x E[X]) f (x)dx P X E[X] .
+
++ Nhn c pcm.
i khi dng sau y ca (3.5.1) cng rt tin li:
{ } 2D[X]
P X E[X] 1 . <
c bit, khi l mt s nguyn ln lch chun chng ta thu c
{ } 21
P X E[X] n 1 .n
<
Nu chn n = 3 th
{ }8
P X E[X] 3 .9
< (3.5.2)
Bt ng thc (3.5.2) cng c pht biu di dng quy tc 3 :Mi BNN khng lch khi gi tr trung bnh ca n mt lng 3 vi xc
xut kh ln.
Chng ta thy xc sut kh ln y ch l 8/9, thp hn rt nhiu so vi0.9973 trng hp X c phn b chun theo cng thc (1.17). Nh vy, nu bitthm thng tin v tnh chun ca BNN X, chng ta c nhng khng nh mnh
hn v kh nng xut hin bin c{ }X E[X] 3 . < b. Lut yu slnCho dy BNN { }nX c l p, cng phn b vi k vng iE[X ] m= v
phng sai hu hn. Khi , vi mi2iD[X ] = 0 > cnh,
1 n
n
X ... Xlim P 1.
n + +
< =
(3.5.3)
25Chng minh. T gi thit suy ra
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
24/187http://www.ebook.edu.vn
21 n 1 nX ... X X ... XE ; D
n n
+ + + + = = .
n
p dng bt ng thc Chebyshev chng ta c2
1 n2
X ... XP 1
n n
.
+ + <
Chuyn qua gii hn khi nhn c pcm. n Theo cc dng hi t xt n mc 3.5.1, lut yu s ln chnh l:i vi dy BNN c lp, cng phn b vi phng sai hu hn, dy trung
bnh cng hi t theo xc sut n k vng chung ca dy.nh l ny c nu ra bi Bernoulli cui th k 17 nh l thnh cng
u tin ca l thuyt xc sut non tr. Thc ra, vi cng gi thit, chng ta cnthu c s hi t hu chc chn, dng hi t mnh hn hi t theo xc sut. lni dung ca lut mnh s ln, cng trnh thuc v Kolmogorov.
c.Lut mnh slnCho dy BNN { }nX c l p, cng phn b vi k vng iE[X ] = v
phng sai D[ hu hn. Khi 2iX ] =
1 n
n
X ... XP lim 1
n+ + = =
. (3.5.4)
Chng minh y nh l ny kh su sc v chng ta b qua.Nh vy, vi iu kin nu ra, dy trung bnh cng ( )1 nX ... X / n+ + hi
t hu chc chn n k vng .V d 5. Xt dy cc php th Becnoulli.
26
i1
X
0
=
Trung bnh cng ( ) 1 nnX ... X
Xn
+ += bng - tn sut xut hin bin c
A trong n php thu tin. Vi P = P(A) ta c
nf
i iE[X ] p; D[X ] p(1 p).= =
nu bin c A xy ra php th th i
nu tri li
Theo lut mnh s ln, tn sut hi t hu chc chn n E[ iX ] p P(A).= =Nh vy, lut mnh s ln l cston hc ca nh ngha thng k v xc
sut, a ra giai on u ca l thuyt ny.V d 5.. Hnh 3...(a) trnh by kt qu m phng vi BNN m X vi k
vng E[X] = 1. Theo cc gi tr , chng ta tnh ton c trung bnh cngiX
( ) 1 nn X ... XX .n+ +=
Sau khong 200 php th chng ta dng nh nhn c sn nh.Hnh 3....(b) ch ra hnh nh ca n{(X) } vi 50 gi tru, s bin ng
dng nh cn ln.
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
25/187http://www.ebook.edu.vn
( )nX
10 30 50400 1000200
n
(a) b
Hnh 3. . Trung bnh cng ca dy BNN m k vng 1.
Nhn xt: S hi t ca dy n{(X) } thng l chm hn rt nhiu so vi shi t ca dy tt nh hay gp thng thng.
V d, nu chng ta cn mt ngng xc sut ( tin cy) 95%, i viBNN c , theo bt ng thc Chebychev chng ta c tha ra bng sau yv s php th cn thit trung bnh cng
1 =
n(X) lch khi k vng E[X] mt
lng b hn .Sai s tuyt i 0,1 0,01 0.001
S php th n 2 000 200 000 2 000 000
Gn y ngi ta a ra nhng bt ng thc tinh vi hn, s php th cnthit gim c5 ln.
d)nh l gii hn trung tm.
n(X) nghin cu t m hn v , hy chun ho n bng cch t
n
n
(X)
T n
= .Z ] 1.
(3.5.5)R rng v D[nE[T ] 0= n = Nh vy, k vng v phng sai ca
BNN gii hn (nu c) vn l 0 v 1 tng ng. Cu hi t ra l: Hm phn bhay hm mt (nu c) ca BNN gii hn s ra sao?
nh l sau y tr li cho cu hi ny.nh l (nh l gii hn trung tm). Cho dy BNN { }nX c lp, cng
phn b vi k vng iE[X ] = v phng sai2
iD[X ] = hu hn. Khi i
vi dy { }iT xc nh theo (3.5.5) xy ra ng thc:
{ }
2tx 2
nx
1lim P T x e dt2
< = (3.5.6)
V phi ca (3.5.6) chnh l hm phn b chun tc F(x). Nh vy, nh lgii hn trung tm khng nh rng: i vi dy BNN c lp cng phn b v
phng sai hu hn, dy chun ho ca trung bnh cng hi t theo lut n phnb chun tc.
nh l c cng bu tin bi Laplace cho dy { } vida vo cng thc Stirling. nh l c chng minh theo phng php hm c
nX nX ~ B(1, p)
27
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
26/187http://www.ebook.edu.vn
trng. c gi cng c th tham kho chng minh t m khc [ ]. V tm quantrng c bit, ngi ta pht trin nh l ny theo rt nhiu hng khc nhau.
Nhn xt. Ngi ta nhn thy tc hi tnh l gii hn trung tm khtt, th hin bt ng thc
3i i
x 3x
E X EXSup F (x) F(x) C
n<
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
27/187http://www.ebook.edu.vn
2tx2
0
1(x) e dt
2
=
- hm Laplace.
Ngi ta thy rng xp x l tt nu np > 5; nq > 5 hoc npq > 20.Cng thc hiu chnh. Vi cc iu kin va nu cho n, p, q ngi ta thy
c th lm tt hn xp x (3.5.9) bng cch tng ln na n v, v gim ina n v. C th, nn s dng xp x sau:
2k 1k
n 1 2 2 1P (k k ) (x ) (x ), (3.5.11)
trong
1 2
1 2
1 1k np k
2 2x ; xnpq npq
np +
= =
>
vi iu kin hoc npq > 20.np 5; nq 5>V d: Xc sut trng ch ca mt x th khi bn mt vin n vo bia l
0,75. Tnh xc sut x th bn 100 vin c 81 pht trng ch trln.Gii. np, nq > 10, chng ta c th p dng cc kt qu nu trn.
100 2 1P P (81 100) (x ) (x )= ;
181 100.75
x 1,38100.0,75.0.25
= ;
29
2100 100.75
x 5,77.100.0,75.0.25
=
(1,38) 0,4162; (5,77) (3,0) 0,5000 = =
Tra bng ta c ;P 0,5000 0,4162 0,0838 8% = = .
Nu ta dng cng thc hiu chnh th
181 0,5 100.75
x 1,27
100.0,75.0.25
= ; 2100 0,5 100.75
x 5,889.
100.0,75.0.25
+ =
(1,27) 0,398; (5,77) (3,0) 0,5000 = =
;
P 0,500 0,398 0,102 10% = = .Xp x (3.5.9) v do (3.5.10) l tt vi cc diu kin a ra. Cc diu
kin ny tho mn, chng hn khi n ln hoc khi p gn vi 1/2. Khi n nh, ngi ta lp bng gi tr cho cc xc sut . Khi n khng ln
lm, hoc khi
(n 20) nP (k;p)p 0 haykhi p 1, cc cng thc trn khng cn chnh cc na,
ngi ta s dng nh l gii hn Poisson sau y.nh l (nh l gii hn Poisson). Gi s trong lc Becnoulli
p P(A),= v khi m npn const= = thk
nnlim P (k) e
k!
= .
Chng minh. T cng thc Becnoulli ta c
k k k k (n k)n n
n(n 1)...(n k 1)P (k) C p (1 p) p (1 p)
k! += = .
T ch p / n= suy ra
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
28/187http://www.ebook.edu.vn
k n
nn(n 1)...(n k 1)
P (k) 1k! n n
+ =
k
n kk 1 k 11.(1 )...(1 ) 1
k! n n n
=
.
Chuyn qua gii hn khi (k cnh) ta cn
nnlim P (k)
=
n( )( ) k k k
nlim 1 e
k! n k!
=
.
ngha. Khi n ln cn np = khng ln lm ( 5 chng hn), xy ra cngthc xp x
k
nP (k) e k!np
=
(3.5.12)
Xp x l tt khi n > 50; p < 0,1.V xc sut p l b nn bin c A rt t khi xy ra khi thc hin mt php th.
Chnh v th, nh l gii hn Poisson cn c gi l nh lut v cc s kinhim hoi.
Ngi ta lp bng cc gi tr cak
ek!
.
C ti liu li lp bng gi tr
chokm
k 0
e
k!
=
. Cc xc sut n 1 2P (k k ) c th d dng tnh c t (3.5.12) v
cc bng ny.V d. Xc sut mt loi my bay trn mt tuyn ng nht nh b tai
nn l 4p 10= . Tm xc sut trong 1000 ln bay c :a) mt ln b tai nn; b) c t nht 1 ln b tai nn.
Gii. Ta c th p dng nh l gii hn Poisson vi n = 1000, p = 0,0001;.np 0,1 = =
10,1
a 1000(0,1)
P P (1) e 0,0905.1!
= =
00,1
b 1000 1000(0,1)
P P (1 1000) 1 P (0) 1 e 0,0952.0!
= = =
Nu by gip = 0,001, tnh ton tng t ta c a bP 0,3679; P 0,6321. y l nhng xc sut kh ln.
Cu hi n tp chng III3.1. Dy BNN hi t hcc, theo xc sut, bnh phng trung bnh v theo lut.
Mi quan h gia cc dng hi t ny.3.2. Pht biu v chng minh bt ng thc Chebyshev, lut yu s ln. Pht
biu lut mnh s ln.3.3. nh l gii hn trung tm.
30
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
29/187
Phn IIQU TRNH NGU NHIN
Chng 5NHNG KHI NIM TNG QUT
5.1. MU
Trong chng ny chng ta s nghin cu nhng khi nim cn bn nht v
qu trnh ngu nhin (QTNN). Khi u, l thuyt QTNN c pht trin gn vi
dao ng v nhiu trong nhng h vt l. QTNN a ra nhng m hnh hu hiu
nghin cu cc lnh vc khc nhau nh vt l thng k, thng tin lin lc, phn
tch chui thi gian, phn tch hot ng mng my tnh v khoa hc qun l.5.1.1. Cc nh ngha
*Gi s I l tp v hn no cn ( )S, P, l khng gian xc sut cbn.
H cc bin ngu nhin (BNN) { }tX , t I cng xc nh trn ( )S, P, c gi l
hm ngu nhin.
Tp ch s I c gi l tp xc nh; tp gi tr E ca cc BNN c
gi l tp gi tr ca hm ngu nhin.
tX
Khi I , tham bin t thng ng vai tr thi gian (cng c th c ngha khc) v chng ta gi { }tX ,t I l QTNN. Hn na, nu I l tp m c
th ta gi { }tX , t I l QTNN vi thi gian ri rc hay dy cc BNN. c bit, ta
gi { }nX , nN hoc { }n 0 0X , n n ,n 1,...= + l dy cc BNN mt pha. Nu I =Z
th ta gi { }nX , nZ l dy cc BNN hai pha.
Khi I l mt khong suy rng ca , chng ta giR { }tX ,t I l QTNN thi
gian lin tc, n gin l QTNN.
i vi cc trng h p khc, v d kI = R , { }tX , t I c gi l trng
ngu nhin. Chng ta s nghin cu ch yu QTNN thi gian ri rc hoc thi
gian lin tc. Trong quyn sch ny nu khng ni g thm, QTNN xem xt l
QTNN thc, tp gi tr l tp con ca . Khi tp gi tr l tp con ca ,
chng ta c QTNN phc, chng ta s ni r QT l phc.
R C
*Thc cht, chng ta ang cp n hm 2 bin X {X(t, ), t I, S}=
sao cho:
Khi cnh, l mt BNN;t I X(t, )
32
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
30/187
Khi cnh, l mt hm s thng thng trn I, c gi l
mt quo (tn khc: th hin, hm chn) ca QT ng vi kt cc ca th
nghim ngu nhin.
S X(t, )
*Cng l chnh ng, v i khi li l thong nht khi coi QTNN nh l
mt nh xng mi vi quoS X(., ) - mt hm s thng thng trn I.Thut ng hm ngu nhin c l xut pht t quan im ny.
Nh vy, chng ta li c th coi QTNN nh l h ca cc quo hay l
mt tng th (ensemble) ca cc th hin (hay cc hm chn) ca n.
S khc bit gia cc quan nim nu trn v QTNN nm mc ch v
phng php nghin cu.
tin li chng ta hay vit X(t) thay cho , cng nh hay vittX ( )X t,
thay cho ( )tX l gi tr ca qu trnh (QT) ti thi im t khi kt qu ca th
nghim ngu nhin l (khi xy ra bin c scp S ). Chng ta cng hay k
hiu QT bi {{X(t, ), t I, S} X(t), t I}, {X(t)} hay n gin l X.
5.1.2. Phn loi sb.
Ty theo tp ch s I v khng gian gi tr E (trong Vt l, E c gi l
khng gian trng thi), ngi ta phn QTNN lm bn loi sau y:
i) I lin tc, E lin tc: QTNN vi thi gian lin tc v trng thi lin tc
(tn khc: QTNN lin tc);
ii) I lin tc, E ri rc: QTNN vi thi gian lin tc v trng thi ri rc (tnkhc: QTNN ri rc);
iii) I ri rc, E lin tc: QTNN vi thi gian ri rc v trng thi lin tc (tn
khc: dy ngu nhin lin tc ).
iv) I ri rc, E ri rc: QTNN vi thi gian ri rc v trng thi ri rc (tn
khc: dy ngu nhin ri rc).
Theo cc tnh cht ca quo, ngi ta c th phn loi QTNN mt cch t
m hn. Chng hn, khi I l khong suy rng no ca R, ta ni { }tX , t I l:
* QT lin tc theo quo nu hu ht cc quo ca n l hm lin tc;* QT bc nhy nu hu ht cc quo ca n l hm bc thang
Lu rng trong cun sch ny, thut ng hu ht hay hu chc chn
c s dng vi ngha rng, cc tnh cht kn xy ra vi xc sut 1.
Hnh 5.1(a) m t mt quo in hnh ca QTNN lin tc {X(t)}. Hnh
5.1(b) m t dy ngu nhin c c bng cch ly mu QT {X(t)} theo chu k T0
chn trc: ( )n 0X X n T , n 0,1,2,...= = Hnh 5.1(c) m t quo ca QT du ca
QT ban u: Khi X(t) dng, Y(t) nhn gi tr 1; gi tr -1 c nhn ti nhng
33
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
31/187
thi im cn li. Dy ri rc Hnh 5.1(d) m t dy mu vi chu k ly mu T0
ca QT du ( ){ }Y t .
a
c
(d)
(b)
Hnh 5.1. Cc dng quo ca qu trnh ngu nhin
5.1.3. V d v QTNN
V d 5.1.in tm in tm l bc tranh ca tim ngi thc hin bng sng in trng
hay siu m). C nhiu nhiu trn nhng bc tranh ny bi v sng in trng
(hay siu m) c phn x t nhiu ni bn trong lng ngc.
V d 5.2.u ra ca knh thng tin thng b mo do nhiu in t. Lu
rng c tn hiu u vo cng nh tn hiu iu chu c khng gian trng thi
gin on, tn hiu u ra li c khng gian trng thi lin tc. C ba tn hiu c
thi gian lin tc.
V d 5.3.Tn hiu m thanh. Tn hiu m thanh c thc xem l ngunhin t ch dy cc m lng to nn tn hiu l bt nh. C khng gian trng
thi v thi gian u lin tc.
V d 5.4.Tn hiu FM vi nhiu. Tn hiu FM (tn hiu iu ch tn s)
in hnh c dng:
( ) ( )t
c f0
X t cos 2 f t 2 k a s ds
= +
,
34
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
32/187
trong fc l tn s mang, thng nm trong di tn 88 108MHz , kf l h s
iu ch my pht (transmitter`s modulation constant), cn a(s) l tn hiu m
thanh cn truyn i. Thm ch khng c nhiu, X(t) l tn hiu ngu nhin t ch
a(s) l ngu nhin.
V d 5.5.Sng sin ngu nhin. Cho [ ]U U 0;1: l bin ngu nhin c phnbu trn [0;1]. Xt qu trnh
( ) ( ) ( )X t, U sin 2 t , t = R.
Mi hm mu ca n l mt hm hnh sin theo thi gian vi bin ngu
nhin.
V d 5.6.Dy nhiu trng. Dy cc BNN {X(n)} c gi l dy nhiutrng nu n quy tm (k vng khng), cng phng sai v khng tng quan.Mt quo in hnh ca dy nhiu trng vi 2 1 = th hin Hnh 5.2. Dy
nhiu trng v QTNN nhiu trng c vai tr quan trng trong nghin cu QTNN.
Hnh 5.2. Mt thhin ca dy nhiu trng Gauss vi phng sai 1.
5.1.4. H cc phn b hu hn chiuGi s ( ){ }X t , t I l QTNN. i vi thi im 1t I c nh, X(t1) l
bin ngu nhin vi hm phn b FX(x1,t1) xc nh bi
( ) ( ){ }X 1 1 1 1F x , t P X t x= < . (5.1.1)
By gigi s { }1 nJ t ,..., t= l mt t p con hu hn ca I. Hm phn b
ng thi ca ( ) ( )1 nX t ,...,X t :
( ) ( ) ( ){ }X 1 n 1 n 1 1 n nF x ,..., x ; t ,..., t P X t x ,...,X t x= < < (5.1.2)
35
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
33/187
c gi l hm phn b hu hn chiu ( y c n chiu) ca qu trnh
( ){ }X t ng vi tp ch s J. Tp cc hm phn b hu hn chiu c gi l h
cc hm phn b hu hn chiu.
R rng, h cc hm phn b hu hn chiu c hai tnh cht sau y:
i) Tnh cht i xng: Hm phn b hu hn chiu khng thay i nu tahon v b ch s (1, 2,,n). V d, khi hon v hai ch su chng ta c:
( )X 1 2 n 1 2 nF x , x ,..., x ; t , t ,..., t = ( )X 2 1 3 n 2 1 3 nF x , x , x ,..., x ; t , t , t ,..., t . (5.1.3)
ii) Tnh nht qun theo ngha
( ) ( )X 1 n 1 n X 1 n 1 1 n 1xnlim F x ,..., x ; t ,..., t F x ,..., x ; t ,..., t
= . (5.1.4)
Ngc li, cho h hm phn b hu hn chiu tho mn hai tnh cht nu
trn th tn ti QTNN ( ){ }X t , t T vi h hm phn b hu hn chiu cho.
chnh l ni dung ca nh l tn ti ca Kolmogorov (ngi Nga).Rt nhiu tnh cht quan trng ca QTNN c quy nh bi tnh cht ca
cc hm phn b hu hn chiu ca n, trong quan trng nht l hm phn b
mt chiu F(x; t) v hm phn b hai chiu F(x1, x2; t1, t2).
Thng thng, chng ta phi nghin cu ng thi mt s QT. T, m
rng (5.1.2), chng ta a vo khi nim hm phn bng thi ca hai qu trnh
( ){ } ( ){ }X X t ,Y Y t= = :
( )XY 1 n 1 m 1 n 1 mF x ,..., x , y ,..., y ; t ,..., t ,s ,...,s = ( ) ( ) ( ) ( ){ }1 1 n n 1 1 m mP X t x ;...;X t x ;Y s y ;Y s s= < < < < . (5.1.5)
c gi cng c th d dng mrng sang trng hp c hu hn QT.
5.2. MT S LP QU TRNH NGU NHIN
5.2.1. Qu trnh cp II
QTNN ( ){ }X X t , t I= c gi l QT c p p (p > 0) nu vi mi
( )t I, X t l bin ngu nhin kh tch cp p, tc l ( )p
E X t < .T bt ng thc Liapunov (xem [4 ], Phn III tr 127)
( )( ) ( )( )1/ q 1/ pq p
E X t E X t , 0 q p < < (5.2.1)
suy ra nu QT l cp p th n cng l cp q vi 0 < q < p.
Trng hp quan trng nht khi p = 2, lc ta c QT cp hai.
i vi QT cp hai ( ){ }X X t , t I= t
36
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
34/187
( )
( ) ( ) ( )( )X
X
t E (X(t));
R t,s E X t X s , t,s I
=
= ;
( ) ( ) ( )( )XC t,s Cov X t ,X s , t,s I= . (5.2.2)
v gi ( )X t l hm k vng, RX (t,s) l hm t tng quan v CX(t,s) l hm t
hip phng sai ca qu trnh X cho.
Khi bit hm k vng , hm t hi p phng sai v hm t tng quan c
th biu din qua nhau theo cng thc
( ) ( ) ( ) ( )X X X XC t,s R t,s t s= . (5.2.3)
Cng ty, nu QT l quy tm, tc l hm trung bnh bng 0, th hm t
tng quan v hm t hip phng sai trng nhau.
Nhiu khi chng ta cn tm ( ) ( )2
E X t X s l k vng ca bnh phng
s gia X(t) X(s) ca qu trnh ti hai im t, s. i lng ny c th tnh thng
qua hm t tng quan:
( ) ( ) ( ) ( ) ( )2
X X XE X t X s R t, t 2R t,s R s,s = + . (5.2.4)
Trong k thut, thng th ( ){ }X t l dng sng theo thi gian ca in p
hay dng trn khng 1 m. Cng sut ca QT ti thi im t l X2(t) v cng sut
trung bnh ti thi im ny l E(X2(t)), khiu bi PX(t). Nh vy, trong biu
thc (5.2.2) cho t = s ta nhn c cng sut trung bnh( ) ( ) ( )2X XP t E[X t ] R t, t= = (5.2.5)
v hm phng sai
( ) ( ) ( )( ) ( ) (22 2
X X X X Xt C (t, t) E X t t R t, t t = = = ) . (5.2.6)
chun ho hm t hip phng sai, ngi ta dng h s t tng quan
( )( )
( ) ( )X
XX X
C t,st, s
C t, t C s,s = . (5.2.7)
Hm trung bnh v hm t tng quan l hai thng k quan
trng nht ca QT. Tuy nhin, tnh chng phi thng qua trung bnh tng th,
tc l phi bit mt xc sut hai chiu ca QT - iu rt kh thc hin trong
thc t. bi 3.5 tip theo chng ta s gii thiu cch tnh xp x cc hm ny
trong tnh hung khi vic ly trung bnh tng th khng th lm c.
X (t ) XR (t,s)
i vi hai QTNN cng xc nh trn I v khng gian xc sut ( )S, P, , t
( ) ( ) ( )XYR t,s E[X t Y s= ], (5.2.8)
( )XY X YC t,s E[(X(t) (t)) (Y(s) (s))]; t,s I= , (5.2.9)
37
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
35/187
XYXY
XY XY
C (t,s)(t,s)
C (t, t) C (s,s) = (5.2.10)
v c gi ln lt l hm tng quan cho, hm hip phng sai cho v h s
tng quan cho ca hai qu trnh X v Y.
D thy quan h (5.2.3) c th mrng cho hm hip phng sai cho:( ) ( ) ( ) ( )XY XY X YC t,s R t,s t s= . (5.2.11)
Hai qu trnh X v Y c gi l khng tng quan nu:
( )XYC t,s 0, t,s I= . (5.2.12)
iu ny tng ng vi
( )XYR t,s E[X(t) ].E[Y(t)], t ,s I= .
Hai qu trnh X v Y c gi l trc giao nu:
( )XYR t,s E[X(t)Y(s)] 0, t,s I= = . (5.2.13)R rng, nu mt trong hai QT l quy tm th hai khi nin khng tng
quan v trc giao l tng ng:
X quy tm: X,Y khng tng quan X, Y trc giao.V d 5.7. V d tm thng v QTNN l tn hiu tt nh X(t) = f(t), trong
f(t) l hm s cho trc. i vi trng hp ny,
( ) ( ) ( ) ( ) ( )X Xt f t ; R t,s f t f s = = .
V d 5.8. Xt qu trnh ( ){ }X t vi
( ) ( ) 0,2 t sX Xt 3; R t,s 9 4e = = + .
Hy tm k vng, phng sai, hi p phng sai ca cc bin ngu nhin
Z = X(5); W = X(8).
Ta c E[Z] = E[W] = 3
( ) ( )
( )
2 2X X
X
E[Z ] R 5,5 13; E[W ] R 8,8 13;
E[Z W] R 5,8 11,195.
= = =
= =
=
Vy D[Z] = D[W] = 13 - = 42
3Cov(Z, W) = E[Z W] E[Z]E[W] = 2,195.
5.2.2. Qu trnh s gia c lp
nh ngha. QTNN ( ){ }X X t , t I= c gi l QT s gia c lp nu
cc s gia ca n trn nhng khong thi gian ri nhau l nhng BNN c lp:
Vi mi t0, t1, , tn trn I: t0 < t1 < < tn, cc s gia
( ) ( ) ( ) ( ) ( )0 1 0 n nX t ,X t X t ,...,X t X t 1
l nhng BNN c lp.
38
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
36/187
Thm vo , nu lut phn b ca X(t) X(s) ch ph thuc vo hiu t s
th ta gi X l qu trnh s gia c lp thun nht.
V d 5.9. Cho { }n , n 0,1,... = l dy BNN c lp. Dy tng ring {Xn}
0 0 1 0 1 2 0 1 2X ; X ; X ,...= = + = + +
lp thnh dy s gia c lp (hy chng minh !).nh ngha. Cho { }tX X , t I= l QT c p hai: ( )
2E X t t I.< Ta
ni X l QT s gia khng tng quan nu hai s gia ca n trn nhng khong thi
gian ri nhau l nhng BNN khng tng quan.
C th l, vi t0, t1, t2, t3 bt k trn I sao cho t0 < t1 < t2 < t3 ta c:
1 0 3 2Cov(X(t ) X(t ), X(t ) X(t )) 0 = .
R rng l, nu X l QT s gia c lp v l QT cp hai th X l QT s gia
khng tng quan. iu ngc li ni chung khng ng (c nhng phn v dchng tiu ny).
5.2.3. Qu trnh dng
QT dng c vai tr c bit quan trng trong v tuyn in cng nh nhiu
ngnh khc. Vi th, qu trnh dng c dng iu bt bin theo thi gian.
Chng ta phn QT dng lm hai loi: theo ngha hp v theo ngha rng.
a) Qu trnh dng theo ngha hp
nh ngha. Ta ni QTNN { }tX X , t I= l QT dng theo ngha hp (hay
QT dng mnh) nu vi s t nhin n bt k, vi J = {t1,, tn} l tp con ty ca I v vi s thc h bt k sao cho { }1 nK t h,..., t h I= + + , cc VTNN
1 n(X(t ), ...,X(t )) v 1 n(X(t h),...,X(t h))+ +
c cng lut phn b.
Ni ngn gn, l qu trnh c h phn b hu hn chiu bt bin vi php
dch chuyn thi gian.
Thng ngi ta xt trng hp I = R; cng c th xt cc trng hp
khc, v d [ )I 0;= + hay [ ]I a; b= .Thc t, vic kim tra iu kin dng ni trn rt kh khn. Tuy nhin, li
c th pht biu mt lot iu kin cn (nhng khng ) mt qu trnh (QT) l
dng theo ngha hp. Nu vi phm d 1 trong cc iu kin ny th khng nh
rng QT khng l dng theo ngha hp.
* Cho n = 1. Chng ta nhn c
( ) ( )X XF x, t F x, t h , x , t,h : t, t h I= + +R .
Nh vy, i vi QT dng theo ngha h p hm phn b mt chiu khng ph
thuc vo thi gian.
39
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
37/187
* Nu QT l cp k (k nguyn khng m) thk
kE(X (t)) , t I= .
c bit, nu QT l cp hai th hm trung bnh v phng sai l hng s:
( ) ( )
( ) ( )
X
2 2X
t E[X t ] ;
t D[X t ] , t
= =
= = I.
* By gichn n = 2, t0 cnh ty trn I nhn c:
( ) ( )( )X 1 2 1 2 X 1 2 0 0 2 1F x , x ; t , t F x , x ; t , t t t .= +
Nh vy, mt iu kin l: Hm phn b hai chiu ch ph thuc hiu
thi gian:
( ) ( )X 1 2 1 2 X 1 2F x , x ;t , t F x , x ;= vi 2 1t t = .
Nu cc hm phn b c mt th iu kin ny tng ng vi
( ) ( )X 1 2 1 2 X 1 2 2 1f x , x ; t , t f x , x ; t t= .
* Tng t, hm t tng quan RX(t,s) v hm t hip phng sai CX(t,s)
ch ph thuc vo hiu thi gian:
( ) ( ) ( ) ( )X XR t,s E[X t X s ] R t s= = ;
( ) ( ) ( )( ) ( )X XC t,s Cov X t ,X s C t s= = .
Thc vy,
( ) ( ) ( )X2 2
R t,s xydF x, y; t,s xydF x, y; t s= = R R
ch ph thuc vo hiu t - s. Tng t cho hm ( )XC t,s .
Nhng trnh by v dng theo ngha hp nu trn c thc mrng thnh
dng theo ngha hp ng thi ca hai QT:
Hai QT ( ){ }X t v ( ){ }Y t c gi l dng theo ngha hp ng thi nu
cc hm phn bng thi ca chng (xc nh theo (5.1.5)) bt bin vi php
dch chuyn thi gian.
b) Qu trnh dng theo ngha rngnh ngha. Gi s { }tX X , t I= l QT c p hai. Ta ni rng X l QT
dng theo ngha rng nu:
i) Hm k vng l hng s
( ) ( )X Xt E[X t ] , t = = I ;
ii) Hm t tng quan ch ph thuc vo hiu thi gian
( ) ( ) ( ) ( )X XR t,s E[X t X s ] R , t s= = =
trong ( )XR l hm no ca bin .
40
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
38/187
tin li, QT dng theo ngha rng c gi tt l QT dng.
Lu rng nu xy ra (i) th iu kin (ii) tng ng vi
ii) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )X X X XC t,s E[(X t t )(X s s ) C , t s= = =
l hm ch ph thuc vo hiu t s.
Ngi ta cng gi hm ( )XR , ( )XC ln lt l hm t tng quan v thip phng sai ca qu trnh dng X.
Cc iu kin (ii) v (ii) c vit di dng tin li sau y:
( ) ( )
( ) (X X
X X
R t , t R
C t , t C .
+ =
+ = )
;
Phng sai ca QT dng l hng s:
( ) ( ) ( )2 2X XD[X t ] t C 0= = = , t I .
Ngi ta gi l k vng chung,X 2X l phng sai chung ca QT X.R rng, mi QT dng theo ngha hp v l cp hai s l mt QT dng theo
ngha rng. Ngc li ni chung khng ng (c nhng v d minh hoiu ny).
Sau y chng ta nu ra mt s tnh cht ca hm t tng quan.
nh l 5.1. Cho ( )XR l hm t tng quan ca QT dng nhn gi tr
thc ( ){ }X t , t R . Khi :
i) ( )XR l hm chn, tc l ( ) ( )X XR R , = R.
ii) Hm ( )XR t cc i ti 0 = :
( ) ( )X XR R 0 , R.
iii) ( )XR l hm xc nh khng m theo ngha:
Vi mi b 2n s thc t1,, tn, b1,,bn bt k lun xy ra bt ng thc:
( )n
i j X i ji, j 1
b b R t t 0=
. (5.2.14)
Chng minh.i) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )X X X X XR R 0 R 0, R ,0 R = = = = .
ii) p dng bt Cauchy-Schwarz, ta c
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )( ) ( )X X
1/ 22 2X
R R ,0 E X X 0
E X E X 0 R 0 .
= =
=
iii) ( ) ( ) ( )2n n
i i i j i j
i 1 i, j 1
0 E b X t b b E[X t X t ]
= =
=
=
41
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
39/187
42
) (n
i j X i ji, j 1
b b R t t=
= .
Cu hi t nhin t ra l, vn ngc li phi chng cng ng? nh
l khng km chng minh sau y s l cu tr li cho vn ny.
nh l 5.2. Hm s ( )R , R l hm t tng quan ca mt QTNN thc,dng khi v ch khi ( )R l hm xc nh khng m.
Kim tra tnh xc nh khng m ca mt hm s cho trc l iu kh kh
khn. nh l sau y (xem [12], tr 404) nu ln mt iu kin mt hm cho
trc l hm t tng quan.
nh l 5.3.(Polya). Hm chn ( )R , R l hm t tng quan ca mt
QTNN thc, dng no nu tho mn hai iu kin sau y:
i) ( )R l hm li trn ( )0;+ ;ii) ( )lim R c ;
= c - hu hn.
V d 5.10. Xt dao ng iu ho vi bin v tn s hng s, pha ngu nhin:
( ) ( )X t Asin t + , t= R
trong A, l cc hng s, c phn bu trn [0;2]. Chng ta c:
( )2
0
AE[X(t)] sin t + d 0
2
= =
;
( ) ( )( ) ( )
( )
X
2
2
R t , t E Asin t + .Asin t +
AE cos cos 2 t + 2
2
Acos ,
2
+ = +
= +
=
l hm s ch ph thuc vo .
Vy X dng. Hn na chng minh c (xem [15] tr 90 -91):
Cho l hng s, A v l hai BNN c lp; { }X(t),tR xc nh Vd 5.11 l QT dng mnh khi v ch khi c phn bu trn [0;2].
V d 5.11. Xt sng sin ngu nhin
( ) ( )X t Asin 2 t , t= R
trong A l bin ngu nhin c phn b u trn [0;1]. D thy
( )X1
t sin 2 t con2
= st , vy ( ){ }X t khng l QT dng (theo ngha rng).
Chng ta cng c th tnh c
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
40/187
( )( ) ( )
( )( ) ( )
X Xsin 2 t sin 2 s sin 2 t sin 2 s
R t,s ; C t,s3 1
= =
2.
nh ngha. QTNN ( ){ }X t , tR c gi l tun hon theo bnh phng
trung bnh (hay MS - tun hon) nu tn ti s thc t0 sao cho
.20E[X(t t ) X(t)] 0, t+ = RTa gi t0 l MS - chu k ca qu trnh.
Tnh ngha suy ra ngay rng, vi xc sut 1,vi mi t
0X(t t ) X(t)+ = .
Lu : Khng suy ra ( ) ( ){ }0P :X t t , X t, , t 1 + = = .
nh l 5.4. Nu i vi dng ( ){ }X t xy ra ng thc ( ) ( )X XR 0 R t= 0
th ( ){ }X t l MS - tun hon vi MS - chu k l t0.
Lu rng hm t tng quan ca QT dng c th c thnh phn hng s
khc khng, c th c thnh phn tun hon, c th c thnh phn tt dn nhanh
hoc chm. Hnh 5.3 a ra cc dng in hnh ca hm t tng quan.
XR ( )
XR ( )
XR ( )
XR ( )
Hnh 5.3.Cc dnh in hnh ca hm ttng quan ca QT dngi vi QT dng ( ){ }X t , h s tng quan (5.2.7) trthnh
( )( )( )
XX
X
C,
C 0
= R. (5.2.15)
c)Dngng thi.nh ngha. Ta ni hai QT { }X(t)},{Y(t) l dng ng thi nu mi QT
{ }X(t) ,{ }Y(t) l dng, hn na hm tng quan cho ca chng ch ph thucvo hiu thi gian:
43
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
41/187
XY XYR (t,s) E[X(t)Y(s)] R (t s).= = i hi ny c vit li di dng tin li sau y:
XY XYR (t , t) E[X(t )Y(t)] R ( ).+ = + = (5.2.16)
Hm c gi l hm tng quan cho ca hai QT {XYR () }X(t)},{Y(t) .Khi mi QT X, Y l dng, rng buc (5.2.16) tng ng vi hm hip
phng sai cho ch ph thuc vo hiu thi gian:C (XY XY XY X Yt , t) C ( ) R ( ) .+ = = (5.2.17)
Khc vi hm t tng quan, hm tng quan cho ni chung khng chn.Sau y l mt s tnh cht ca hm tng quan cho hai QT dng ng thi.
nh l 5.5.i vi hai QT thc dng ng thi { }X(t)},{Y(t) ta c:
XY YX(i) R ( ) R ( ); =
XY X Y(ii) R ( ) R (0) R (0) ;
(iii) X YXYR (0) R (0)
R ( )
2
.+
Chng minh. Tnh cht (i) trc ti p suy t nh ngha. T bt ng thcCauchy-Schwarz v t tnh dng suy ra
( 2 2 2E[X(t )Y(t)]) E[X (t )]E[Y (t)]+ +
= = 2 2 X YE[X (0)].E[Y (0)] R (0) R (0),chng ta nhn c (ii). Tnh cht (iii) suy ra t (ii) v bt ng thc Cauchy:
X YX Y
R (0) R (0)R (0)R (0) .
2
+
Mt s dng c th ca hm t tng quan cho th hin Hnh 5.4.
Hnh 5.4.Hm tng quan cho ca hai QT thc, dngng thi
Mt li ch ca hm tng quan cho l nh ta c th tnh c hm ttng quan ca tng hai QT.
nh l 5.6.i vi hai QT dng ng thi { }X(t)},{Y(t) ta c
(5.2.18)X Y X Y XY YXR ( ) R ( ) R ( ) R ( ) R ( ).+ = + + +
44
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
42/187
Chng minh. Ta cE[X(t ) Y(t )][X(t) Y(t)]+ + + +
= E[X(t )X(t)] E[Y(t )Y(t)] E[X(t )Y(t)] E[Y(t )X(t)]+ + + + + + +
= X Y XY YXR ( ) R ( ) R ( ) R ( ). + + +
5.2.4. Qu trnh Gauss
QTNN ( ){ }X t , t I c gi l qu trnh Gauss (hay QT chun) nu cc
phn b hu hn chiu cu n l chun. Ni cch khc, i vi mi tp con hu
hn J = {t1,...,tn} I, vc tngu nhin c phn b chun.1(X(t ), ...,X(t ))n
Theo nh ngha ca VTNN chun, iu kin ny chnh l:
1 na ,...,a R, BNN ( ) ( )1 1 n na X t ... a X t+ + c phn b chun.
n gin cch vit, gi s ( )iX X ti= , t
;1 1
n n
X E[X ]
[X ]
X ; m E(X)
X E
= = =
g g1
n
xx ;
x
=
g ( )1 nC Cov X ,...,X .=
Hm mt ng thi ca cc bin ngu nhin cho bi1X ,...Xn
( )( )
( ) (T 1
1 n
1x m C x m
2X ,...,X 1 n n / 2n / 2
1f x ,..., x e
2 det C
) =
. (5.2.19)
c bit, phn b mt chiu v phn b hai chiu l cc phn b chun.
Mt ng thi (5.2.19) hon ton quyt nh bi cc phn b mt chiu(v ) v cc phn b hai chiu (vi i iim E[X ], C D[X ]= = i ( )ij i jC Cov X ,X= vi
i j). V vy, nu QT cho l dng (theo ngha rng) th cc gi tr s bt
bin i vi php dch chuyn thi gian, v do , mt ng thi (5.2.19)
cng s bt bin. T chng ta c:
im , Cij
nh l5.7.Nu qu trnh Gauss l dng (theo ngha rng) th n cng l QT
dng theo ngha hp.
Hai lp QTNN c bit quan trng l QT Poisson v QT Wiener scgii thiu 5.5.
45
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
43/187
5.3. TNH CHT ERGODIC V TRUNG BNH THI GIAN5.3.1. Gii thiu
Ergodic l mt tnh cht tinh vi, thot u kh c th chp nhn c n, th
nhng li rt hu ch v c s dng rng ri. Khi nim ny c nh ngha
theo nhiu dng khc nhau: theo ngha bnh phng trung bnh hay theo ngha hu
chc chn; theo k vng, theo hip phng sai hay theo m men cp p no ; p
dng cho qu trnh dng hay cho qu trnh bt k. Nhng nh l ergodic c
pht hin u tin vo na u th k XX bi J.Von.Neumann, B.Birkoff (M),
A.Ia. Khinchin (Nga).
Ni mt cch ngn gn, tnh cht ergodic m bo rng:
Nu mt tham s thng k no ca QT c tnh bng k vng, tc l
trung bnh tng th th tham s cng c thc tnh theo trung bnh thi gian
i vi mt quo n l.
hnh dung ra tnh ergodic, chng ta xt v d sau y. Sp xp thi gian
trong ngy theo pht ta c th coi { }t I 0, 00; 0, 01;...; 24, 00 = . Gi spht th
t, s gi tin chuyn qua mt nt no ca mt mng my tnh l N(t). S gi tin
trung bnh chuyn qua nt lc 10 gil E[N(10,00)].
tnh gi tr ny, chng ta ghi li kt qu quan st ca N ngy, v nh N= 100. Theo lut mnh s ln ta c th xp x
( ) ( )( )1 1001
E[N(10,00)] N 10,00 ... N 10,00100
+ +
trong Ni(10,00) l s gi tin chuyn qua nt trong 1 pht vo lc 10 gingy
th i.
Nu qu trnh ( ){ }N t c tnh ergodic, chng ta ch cn quan st trong mt
ngy no , vi thi on kh ln no - chng hn N = 100 pht quanh 10
gi, v nh t 9 gi00 n 10 gi40. Chng ta ch vic ly s gi tin chuyn qua
nt trong 100 pht chia cho 100 sc xp x cho gi tr trung bnh cn tm.
n gin, ngi ta c th tin hnh hai th nghim trn theo phng php
m phng thng k. K c khi y, chng ta thy li ch ln lao ca vic ly trung
bnh theo thi gian. Tin ch ca vic ly trung bnh thi gian ln n mc ngi
ta c tin hnh phng php ny, d rng qu trnh c th khng l ergodic.
Chng ta a ra sau y hai dng ca tnh ergodic: ergodic k vng v
ergodic hip phng sai, v hu nh ch p dng cho QT dng.
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
44/187
5.3.2. Ergodic k vng
nh ngha. i vi hm s f(t),t cho tr c, trung bnh thi gian ca
f(t) xc nh biT
TT
1lim f (t)dt
2T +
, (5.3.1)
v c k hiu l A[ f(t)]. Ton t A[ . ] c gi l ton t trung bnh thi gian.
Trng hp {f(t)} l QTNN, gii hn a ra c hiu theo bnh phngtrung bnh.
nh ngha. QTNN dng nhn gi tr thc ( ){ }X t c gi l ergodic k
vng nu k vng ca QT bng trung bnh thi gian ca mt quo bt k:
( ) ( )T
TT
1E[X t ] lim X t dt,
2T+ = (5.3.2)
gii hn theo bnh phng trung bnh.
t ( )T
TT
1X X
2T = t dt . (5.3.3)
TX l gi tr trung bnh thi gian trn [- T; T] ca { }X(t) . Khi , gii
hn l gi tr trung bnh ca quo trn ton trc s. i vi QTNN
tng qut, gii hn nu l mt BNN, tc l ph thuc vo
T
TtlimX
S . Tuy nhin:
i vi QT ergodic, chng ta c th ly trung bnh thi gian ca mt quo bt k lm trung bnh tng th ca qu trnh :
E[X(t)] A[X(t)]= .
nh l 5.8. Gi s ( ){ }X t l QTNN dng, nhn gi tr thc vi hm trung
bnh v hm t hip phng sai ( )XC . iu kin cn v ( ){ }X t l QT
ergodic k vng l
( )T
X
T 0
1lim 1 C d 0
T T+
=
. (5.3.4)
Chng minh. Theo tnh cht ca tch phn (xem mc 5.4.3) chng ta c:T
TT
1E[X ] E[X(t)]dt .
2T = =
T , ( )TX T theo bnh phng trung bnh khi v ch khi
( )2T TD[X ] 0 T = . Li p dng tnh cht ca tch phn v tnh dng ca
( ){ }X t chng ta i ti
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
45/187
( )( ) ( )( )T T
2T T
T T
1 1D[X ] E X t dt X s ds
2T 2T
= =
( )( ) ( )( )T T
2T T
1E X t X s dtds
4T =
( )T T
X2T T
1C t s dtd
4T = s
s
.
i vi tch phn kp cui cng, bng cch i bin u t s , v t= = + ta i ti:
( )2T
X2T
11 C
2T 2T
d
.
(Nu cc bn kh khn trong vic xc nh cn ca bin tch phn u, v, trc
By gis dng tnh chn ca hm C() ta c
u 2 = . Cng c th dng lc
vi phn tnh tch phn ny).
( ) ( )u t s 2 ; v t s 2= = + ,
trong tch phn n thu c t
ht hy dng php quay s
t
T
T
( )2T
2T T X
0
1D[X ] 1 C d
T 2T
= =
. (5.3.5)
T nhn c kt lun ca nh l.
Nhn xt. Theo quan im ca thng k ton, XT chnh l mt c lng
khng chch v vng ca k vng . Hn na, theo bt ng thc Chebychev
(3.5.1), phng sai tnh theo (5.3.5) cn cho php chng ta tm khong tin cy
cho c lng ny. Chng hn, tin cy
2T
( )T T T TX 4,47 ; X 4,47 + ( )T T T T3 ; X 3 )( X +
T
l ln hn 95% (ln hn 8/9).
Nh vy khi l mt c lng thonh ca k vng .T , X
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
46/187
trong nhiu trng hp.
H qu.
a) Nu tch phn hi t th qu trnh( )X0
C
d ( ){ }X t l ergodic k vng.
b) Nu ( ) ( )2X XR hay tng ng
( ) ( )XC 0
th ( ){ }X t l QT ergodic k vng.
Chng minh.
a) l hin nhin. chng minh b) gi s 0 > cho trc. Khi tm c
T0 > 0 ( )C < / 2 vi . T0T>
( ) ( )TT 0
X X0 0
1 1C d C d
T T = ( )
( )T 0 X 0X
T0
T C 0 T T1C d
T T 2
T
+ +
vi T ln.
Khng phi mi QT dng u l ergodic k vng, xt v d sau y.
V d 5.12. Xt ( ){ }X t vi ( )X t U= , trong U l bin ngu nhin vi
E(U) = m; 0 < D[U] < + .
D thy ( ){ }X t l QT dng, cc quo u l nhng ng thng nmngang, ( ) ( )tX U = vi mi S .
Bi v D[U] > 0 nn bin c: ( ){ }:U m c xc sut dng, v do
( ) ( )TTlim X U( ) m E X t
= = .
Vy ( ){ }X t khng l QT ergodic k vng.
V d 5.13.i vi QT dng ( ){ }X t vi ( ) cXC qe = chng ta c
( ) ( ) ( )T T c cTX0 0
1 1 qC d qe d 1 e 0 TT T cT
= = .
Theo nh l Slutsky, ( ){ }X t l ergodie k vng. Ngoi ra, theo (5.3.5)
chng ta tnh c phng sai 2T nh sau:
2T2 cT T
0
1D[X ] 1 qe d
T 2T = =
( )
2cTq 1 e1 0
cT 2cT
T=
.
Cc kt qu k trn cho QT dng, thc, thi gian lin tc c mrng cho
dy dng, thc.
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
47/187
nh ngha. Dy ngu nhin dng nhn gi tr thc ( ){ }X n c gi l
ergodic k vng nu:
( ) ( ) ( )N
Nn N
1X X n E[X n ],
2N 1 =N= =
+ ,
gii hn theo bnh phng trung bnh.nh l 5.10. Cho dy ngu nhin dng nhn gi tr thc ( ){ }X n vi hm t
tng quan CX(n). Dy ( ){ }X n l ergodic k vng khi v ch khi phng sai 2N
ca XN
( )N
2N N X
n N
n1D[X ] 1 C n
2N 1 2N 1=
= = + +
(5.3.7)
dn n khng khi N .
inh l 5.11 (nh l Slutsky). Dy dng nhn gi tr thc ( ){ }X n l
ergodic k vng khi v ch khi
( )N
XN n 0
1lim C n 0.
N == (5.3.8)
Nhn xt. Nu dy dng ( ){ }X n l ergodic k vng th
( )N
Nn N
1X X
2N 1 ==
+ n
s l c lng khng chch v vng ca k vng vi phng sai c tnh
theo (5.3.7).
V d 5.14. Xt dy dng ( ){ }X n vi ( ) nXC n Pa= , (0 < a
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
48/187
o bt k, c th l:
( )( ) ( )( )T
2 2
TT
1V E[ X t ] lim X t dt
2T+ = = , (5.3.9)
gii hn theo bnh phng trung bnh.
Ni mt cch ngn gn, i vi QT ergodic phng sai, trung bnh tng thv trung bnh theo thi gian ca bnh phng cc lch (X(t) - )2 l nh nhau:
.( )( ) ( )( )2 2
E[ X t ] A[ X t ] =
Lu rng trong nhiu trng h p, ta c th coi qu trnh quy tm ho
( )({ ) }2X t - k hiu l ( )2X - l QT dng. Nh vy, iu kin ergodicphng sai ca QT ( ){ }X t cng chnh l iu kin ergodic k vng ca QT
( )({ ) }2X t , l ( ) ( )T 2XT0
1lim C d 0T +
= . Bng cch khai trin d thy
22 2
(X )C ( ) E[(X(t+ )- ) (X(t) - ) ] -
= 4 ,
iu kin trnn n gin hn mt cht:
iu kin cn v ( ){ }X t l ergodic phng sai lT
2 2 4 2X X
T0
1lim E[(X(t+ ) ) (X(t) ) ]d = C (0)
T = . (5.3.10)
Trong h thc (3.5.10) chng ta cn n nhng m men cp 4. Tuy nhin,
vi qu trnh Gauss, vn trnn n gin hn.
H qu. Cho ( ){ }X t l QT dng Gauss vi k vng bit. QT ( ){ }X t
l ergodic phng sai khi v ch khi
( )T
2X
T0
1lim C d 0.
T+ = (5.3.11)
Khi , ( ){ }X t cng l qu trnh ergodic k vng.
Chng minh.i vi qu trnh Gauss, p dng h thc (1.31) ta c
22 2
X(X )C ( ) E[(X(t+ ) - ) (X(t) - ) ] -
= 4
X
4 2 4 2X X( 2E [(X(t+ ) - )(X(t) - )]) - 2C ( )= + =
By gich vic p dng nh l Slutsky. Phn cn li suy t khng nh
( ) ( ) ( )2T T
2X X
0 0
1 10 C d C d 0 , T
T T .
Nhn xt. Nu ( ){ }X t l ergodic phng sai th trung bnh thi gian trn
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
49/187
] )[ T;T ca bnh phng lch ( )(2
X t xc nh bi
( )( )T
2T
T
1V X t
2T = dt
s l c lng khng chch cho phng sai V = D[X(t)] = CX(0). Phng sai ca
c lng ny cho bi (5.3.5), trong CX() cn phi thay th bi( )
( )2XC
.
b) Trng hp k vng cha bit.
By gichng ta khng quan tm n ergodic phng sai na, vn l lm
th no c lng V. Bi v cha bit, chng ta c th dng trung bnh thi
gian XT theo (5.3.2) c lng, ri sau tnh c lng
( )( ) ( )T T
2 2T T
T T
1 1V X t X dt X t dt
2T 2T = = 2TX . (5.3.12)
Xc nh cc tnh cht thng k ca kh kh khn. khc phc, chng
ta da vo nhn xt sau y. Ni chng, l mt c lng chch ca phng
sai V. Tuy nhin, khi T ln, chch c th b qua. Hn th, phng sai c
thc xp x bi phng sai ca V
TV
TV
TV
T l c lng ca V khi bit. Trong
nhiu trng h p, sai s bnh phng trung bnh l nh hn
vi gi tr T ln. T, dng c lng V c th s tt hn
dng V
2T
E[(V V) ]
2TE[(V V) ] TV
Tc lng V k c khi bit.
c) Ergodic thip phng sai
Nu ( ){ }X t c k vng bit, chng ta c th xt ( ){ }X t . Nu
( ){ }X t c k vng cha bit, chng ta c th dng X T theo (5.3.2) c
lng v xt ( ){ }TX t X vi lu rng kt qu l kh chnh xc vi T ln.
Nh vy, chng ta c th gi s rng QT l quy tm, tc l E(X ) = 0.t
i vi cnh, qu trnh tchR ( ) ( ){ }X t X t+ c th coi l dng vik vng ( )XC . p dng cc kt qumc 5.3.2 c lng ( )XC , chng ta
c th dng trung bnh thi gian
( )( ) ( )T
X TT
1C Z
2T = t dt, (5.3.13)
vi ( ) ( ) ( )Z t X t X t= + .
y l c lng khng chch ca ( )XC , phng sai ca n cho bi
(5.3.5), trong ( )XC cn phi c thay th bi hm t hip phng sai ca
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
50/187
qu trnh ( ){ }Z t :
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )2Z XC E X t+ + X t+ X t+ X t C = .
p dng nh l Slutsky ta i n kt lun:
Qu trnh ( ){ }X t l ergodic t hip phng sai nu v ch nu
( )T
ZT
0
1lim C d 0.
T+ = (5.3.14)
Nu by gigi thit thm ( ){ }X t l qu trinh Gauss th
( ) ( ) ( ) ( )2Z X X XC C C C = + + .
Trong trng hp ny (5.3.5) cho ta
( )( )( )
( ) ( ) ( )T
2X X X X
T 0
2D C C C C d
T
= + +
.
Nu ( )XC 0 th ( ) ( )ZC 0 , t ta nhn c kt qu sau y:
H qu. Nu qu trnh dng Gauss nhn gi tr thc c ( )C 0 ( )
th n l QT ergodic t hip phng sai.
Tnh cht ergodic k vng v ergodic t hip phng sai hay c s dng
hn c. Chnh v th, qu trnh c hai tnh cht ny cn c gi l ergodic suy
rng (xem [13] tr 93). Chng ta xt thm mt loi ergodic na lin quan n hai
qu trnh.d) Ergodic hip phng sai cho.
Hai QT nhn gi tr thc, dng ng thi ( ){ }X t v ( ){ }Y t c gi l
ergodic hip phng sai cho nu tng QT l ergodic t hip phng sai, hn na
hip phng sai ca chng
( ) ( )( ) ( )( )XY X YC E[ X t+ Y t = ]
c thc tnh thng qua trung bnh thi gian
( ) ( )( ) ( )(T
XY X YT
T1C lim X t Y t2T+
= + )dt , (5.3.15)
gii hn theo bnh phng trung bnh.
Ging nh tin hnh mc c), bng cch quy tm ho, chng ta c th
coi ( ){ }X t v ( ){ }Y t l quy tm. Trung bnh thi gian
( ) ( ) ( )T
XY TT
1C X t+
2T = Y t dt , (5.3.16)
l mt c lng khng chch ca ( )XYC v phng sai ca c lng ny
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
51/187
c tnh theo (5.3.5), ( )XC phi c thay bi ( )XYC .
Nu c ba hm ( )XC , ( ) ( )Y XYC , C u dn n 0 khi th
( ){ }X t v ( ){ }Y t l ergodic hip phng sai cho. ()
5.3.4. Cc loi ergodic khc
Xt mt quo { }X(t, ), t R ca QT X. Vi x cnh, hm s
1 X(t, )u(x X(t, ))
0 X(t, )
x
x
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
52/187
th { }X(t) c gi l ergodic hm mt .
* Nu vi k > 0,k kE(X (t)) A[X (t, )],=
th { }X(t) c gi l QT ergodic m men cp k.
Vn trung bnh thi gian v ergodic
Mt cch y nht:
Nu tt c cc c trng xc sut ca QT tnh thng qua trung bnh tng th
u c thc tnh thng qua trung bnh thi gian ca cc c trung tng ng
th QT c gi l QT ergodic.
Ngi ta cng tm c cc iu kin (gi l iu kin egrodic), ch yu
vi qu trnh dng c c tnh cht .
Tnh ergodic l mt dng rt hn ch ca tnh dng v tht l kh khn
kim tra xem trong tnh hung vt l c th no , gi thit ergodic thong hay
khng. D sao, chng ta vn thng gi thit QT l ergodic n gin ho bi
ton. Trong th gii thc, chng ta vn buc lng phi lm vic vi ch mt hm
mu ca qu trnh. Khi y, d mun hay khng, chng ta vn phi tm gi tr trung
bnh, hm t tng quan ch t mt hm dng sng theo thi gian. T gi thit
ergodic, chng ta c th coi nhng gi tr tnh c l nhng tham s thng k ca
qu trnh. Nhiu ngi cm thy kh chp nhn nhng li bn lun ny. Tuy nhin
cn phi nhrng, l thuyt ca chng ta ch phc v m hnh ho nhng iu
xy ra trong th gii thc.
5.3.5. o hm tng quan.
Thc t khng bao gita c tho c hm tng quan ca hai QT bi v
ta khng th no bit ht cc th hin ca chng. Ni chung, chng ta ch bit mt
on ca mt quo ca mi qu trnh. Nh vy, chng ta cn phi gi s rng,
cc QT ca chng ta l ergodic ng thi (hay t ra l ergodic tng quan ng
thi). Thc ra cc gii thit ny- gi l gi thit ergodic- t quan trng, ta vn tin
hnh cng vic ca ta cho d cc QT khng phi l ergodic.
Trn tinh thn , ngi ta to ra nhng thit b vt l o hm tng
quan ca cc QTNN, gi l tng quan k (correlometer) o hm tng quan
cho ca hai QTNN { }X(t),Y(t) .
S khi ca tng quan k th hin Hnh 5.6. N bao gm hai b gi
chm, b nhn v b tch phn. Th hin x(t) v y(t) ca hai QT { }X(t) v { }Y(t)
c gi chm ln lt l T v T n v thi gian; tip theo, tch ca cc hm
sng gi chm c to thnh. Sau na, tch ny c tch lu li qua b tch
phn u ra l tch phn trn on
[ ]1 1t ; t 2T+ vi di 2T.
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
53/187
y(t)
x(t)
A
0 1R (t 2T)+
B Gi chm
B nhn ( )t 2T1t1
1dt
2T
+ g
Gi chm
Hnh 5.6. S khi tng quan k
Gi s tn hiu tn ti t ra t thi im T, cn dng tu . D thy u
ra nhn c
1t
t T1
0 1t T1
1R (t 2T) x(t )y(t)dt
2T
+
+ = + .
V d, nu ta chn , t tnh ergodic ta c1t = 0
T
0 XT
1Y XY(2T) X(t )y(t)dt A ( ) R ( )2T
= + = R .
Cho thay i (thng qua cc b gi chm) ta c tho xp x hm tng
quan cho ca X v Y.
Khi thay i cc im ni A, B v p dng c hai u vo l x(t) hoc c hai
u vo l y(t), ta c tho hm t tng quan XR ( ) , YR ( ) .
Cn lu di on ly tch phn 2T phi ln. Vi mt s QT c th,
ta c th tnh c di 2T ti thiu sai s tng i nh, v d .5%Rt nhiu s khc c thit ko hm t tng quan. V d, ngoi
vic gi nguyn hai b gi chm, ngi ta b tr b cng thay cho b nhn. Sau
b cng l b lc bnh phng (dng it) ri mi n b lc m tn.
ng lu tm nht phi kn cc tng quan k quang hc ca Michelson.
Chi tit xem [8 ] tr 439 441.
5.3.6. c lng dy tng quan.
i vi dy dng (v ergodic!) {X(n)}, ngi ta dng 2 c lng sau ycho dy t tng quan:
a) c lng ttng quan khng chch
N k
X Xi 1
1R (k) R ( k) X(i k)X(i) (0 k N)
N k
== = +
. (5.3.17)
V nn y l c lng khng chch. Nu thm githit {X(n)} l Gauss, quy tm th y l c lng vng. Tuy nhin, c th
X XE[R (k)] R (k)=
{ }XR (k) khng t cc i ti k = 0, t ma trn tng quan c th khng xc
nh khng m.
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
54/187
b)c lng ttng quan chch
N k
X Xi 1
1R (k) R ( k) X(i k)X(i) (0 k N)
N
== = + (5.3.18)
y l c lng chch, song l c lng tim cn khng chch. N cngl c lng vng. u im ni bt ca c lng ny l n t cc i ti k = 0
v ma trn tng quan lun lun xc nh khng m.Ngi ta thy rng, ch nn c lng vi k N /10 .Khi N ln, sai s bnh phng trung bnh ca c lng khng chch l ln
hn so vi c lng chch. Vy khi c th, hy dng c lng chch, s tthn c lng khng chch.
5.4. LIN TC, O HM, TCH PHN
Lin tc, o hm, tch phn l nhng khi nim trung tm nghin cu,
dng iu ca h tt nh, tn hiu u vo l hm xc nh ca thi gian.
Chng ta cn hon thin v mt xc sut, tin hnh nhng nghin cu su sc hn,sang h vi u vo ngu nhin. Mi khi nim nu u lin kt cht ch vi
mt trong ba dng gii hn: hu chc chn, theo xc sut v theo trung bnh cp p
(xem 3.5). Tuy nhin trong thc t, hi t bnh phng trung bnh (MS - hi t)
l quan trng nht. V th, chng ta s hng s ch vo dng hi t ny. Trong
mc ny, chng ta ch xt nhng QT vi thi gian lin tc.
5.4.1. Lin tc
a) Lin tc theo xc sut
nh ngha. Cho QTNN ( ){ }X X t , t I= . Qu trnh X c gi l lin tctheo xc sut ti nu:0t I
( ) ( ){ }0t t0
0, lim P X t X t 0
> > = . (5.4.1)
Nu X lin tc theo xc sut ti mi im 0t J I th X c gi l lin tc
theo xc sut trn J.
b) Lin tc theo trung bnh
Gi s( ){ }
X X t , t I= l QT cp p (p > 0), tc l (xem mc 5.2.1):
( )p
E X t , t I< .
nh ngha. Qu trnh cp p ( ){ }X t , t I c gi l lin tc trung bnh cp
p ti nu0t I
( )p
t0t t0lim E X t X 0
= . (5.4.2)
Nu ( ){ }X t lin tc trung bnh cp p ti mi im 0t J I th n c gi
l lin tc trung bnh cp p trn J.
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
55/187
T bt ng thc Chebyshev v bt ng thc (5.2.1) suy ra:
+ Lin tc trung bnh cp p (p > 0) th lin tc theo xc sut;
+ Lin tc trung bnh cp p th lin tc trung bnh cp q vi 0 < q < p.
Trong ng dng, ngi ta xt ch yu qu trnh cp hai. Chng ta tch lin
tc trung bnh cp hai (gi l lin tc bnh phng trung bnh) ra mc ring.
c) Lin tc bnh phng trung bnh
nh ngha. QTNN ( ){ }X X t , t I=
I
c gi l lin tc bnh phng trung
bnh (hay MS - lin tc) ti nu0t
( ) ( )2
0t t0lim E X t X t 0
= . (5.4.3)
Nu ng thc xy ra ti mi im 0t I , qu trnh ( ){ }X t c gi l lin
tc bnh phng trung bnh (hay MS lin tc) trn I.
nh l sau a ra mt iu kin thng qua hm t tng quan, d dng
kim tra trong thc hnh.
nh l5.12. Gi s ( ){ }X X t , t I= l QT cp hai vi hm trung bnh, hm
t tng quan v hm t hi p phng sai ln lt l ( ) ( ) ( )X X Xt ,R t,s ,C t,s .
Khi ,
a) Nu X l MS lin tc th ( )X t l hm s lin tc.
b) X l MS- lin tc khi v ch khi hm hai bin ( )XR t,s lin tc.
c) X l MS lin tc khi v ch khi cc hm s ( )X t v ( )XC t,s l nhng
hm lin tc.
Chng minh.
a) Theo bt ng thc Schwarz chng ta c:
( ) ( ) ( ) ( )( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
X X 0 0
20
0 t t E X t X t E X t X t
E[X t X t ] 0 t 0 .
=
0
Vy ( )X t l hm lin tc.b)iu kin cn. Khi th0 0t t , s s ( ) ( ) ( ) ( )0 0X t X t , X s X s theo
bnh phng trung bnh. T tnh cht ca k vng chng ta nhn c
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )X 0 0 X 0 0R t,s E[X t X s ] E[X t X s ] R t ,s= = ( )0 0t t , s s .
(Bn no kh khn khi dn ra gii hn va nu, hy dng ng nht thc)
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )( ) ( ) ( )( )0 0 0 0X t X s X t X s X t X t X s X s = +
( ) ( ) ( )( )
( ) ( ) ( )( )
0 0 0X t X s X s X s X t X t+ + 0 (*)
ri s dng cc bt ng thc quen bit).
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
56/187
iu kin . Dng cng thc (5.2.4) v tnh lin tc ca RX ta c
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )2
0 X X 0 X 0 X 0 0E X t X t R t, t R t, t R t , t R t , t 0 = + 0t )(t
c) y l h qu ca (a), (b) v ng nht thc (5.2.3).
Lu . Thc ra, da vo (*) chng ta cn c th pht biu :
QT {X(t)} l MS - lin tc ti khi v ch khi lin tc ti ;{X(t)} l MS - lin tc khi v ch khi lin tc ti vi mi
ot XR (t,s) o o(t , t )
XR (t,s) o o(t , t ) ot I .
V d 5.15.i vi sng sin ngu nhin V d 5.11 chng ta tnh c
( )( ) ( )
Xsin 2 t sin 2 s
R t,s3
= l hm lin tc theo hai bin t, s. Vy y l qu
trnh MS - lin tc.
Lu . i vi QT Poisson s xt mc 5.5.1 chng ta s tnh c
( ) ( )2
XR t,s min t,s ts= + l hm lin tc. T, QT Poisson l MS lin tc. Tuy nhin, mi quo ca
QT ny u lm hm bc thang v do khng lin tc.
Trong thc t, lm th no kim tra tnh lin tc bnh phng trung bnh?
p dng nh l trn, chng ta mong mun bit dng ca hm t tng quan
( )XR t,s . Trong hu ht cc tnh hung thc t, chng ta ch c th tnh ( )XR t,s
mt cch xp x thng qua t chc ca n, m t chc li l mt hm bc
thang! V vy, ch tr khi t chc qu r rng vi phm tnh lin tc, chng ta
thng phi cng nhn rng, QT l MS lin tc.
5.4.2. o hm
nh ngha. QTNN ( ){ }X X t , t I=
I
c gi l kh vi theo bnh phng
trung bnh (hay MS - kh vi) ti 0t nu tn ti BNN ( )0X t sao cho
( ) ( )( ) (0
X t X tX t 0
+
) (5.4.4)
gii hn theo bnh phng trung bnh, chnh l
( ) ( )( )
2
00
X t X tlim E X t 0
+ =
.
Khi , ( )0X t c gi l o hm ca qu trnh ( ){ }X t , t I ti im t0.
Nu (5.4.4) xy ra ti mi im 0t I th qu trnh ( ){ }X t c gi l MS -
kh vi, qu trnh ( ){ }X t c gi l o hm ca qu trnh ( ){ }X t .
nh l 5.13. Gi s ( ){ }X t l QTNN c p hai vi hm t tng quan
( )XR t,s . Nu ( )XR t,s l hm kh vi cp hai ti im (t0, t0) th qu trnh ( ){ }X t
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
57/187
l MS - kh vi ti im t0.
Chng minh. Theo (5.2.4) chng ta c:2
0 0 0X(t ) X(t ) X(t ) X(t )h( , ) E+ + 0 =
( ) ( ) ( ) ( )2 20 0 02 21 1E X t X t E X t X t = + + + 0
( ) ( )( ) ( ) (( )0 0 02
E X t X t X t X t + +
)0
( ) ( ) (X 0 X 0 0 X 0 021
R t , t 2R t , t R t , t ) = + + + +
( ) ( ) (X 0 X 0 0 X 0 021
R t , t 2R t , t R t , t ) + + + + +
( ) ( ) ( ) (X 0 0 X 0 0 X 0 0 X 0 02 R t , t R t , t R t , t R t , t + + + + +
) .
Khai trin Taylorn cp hai hm ( )XR t,s ti (t0, t0) chng ta nhn c
( ) ( )h , 0 , 0 . Theo tiu chun Cauchy v s hi t, tn ti BNN bnh
phng kh tch ( )0X t sao cho( ) ( )X t X t+
( )0X t (MS - hi t).
Nh vy, nu QT cp hai l MS - kh vi th QT o hm li l qu trnh cp
hai. Tnh cht sau y cho php chng ta tnh hm trung bnh v hm t tngquan ca QT o hm cng nh hm t tng quan cho ca n vi qu trnh xut
pht (xem chng minh trong [6],tr 221).
nh l 5.14. Gi s ( ){ }X t , t I l QTNN MS- kh vi vi hm trung bnh
( )X t , hm t tng quan . Khi XR (t,s) ( )X t l hm kh vi; qu trnh
( ){ }X t l QT cp hai vi cc tnh cht sau:
( ) ( ) ( )X Xt E(X t ) t ; = =
( ) ( ) ( )( )2 X
XR t,s
R t,s E (X t X s )t s
= =
;
( ) ( ) ( )( )X
X XR t,s
R t,s E(X t X s )t
= =
. (5.4.5)
V d 5.16. Cho QT dng ( ){ }X t vi hm t tng quan .
Chng t rng y l qu trnh MS - kh vi. Tnh cc hm trung bnh, hm t
tng quan v tng quan cho.
( )23
XR 10e =
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
58/187
Gii. l hm kh vi c p hai theo hai bin t, s, vy( ) ( )23 t s
XR t,s 10e =
( ){ }X t l qu trnh MS - kh vi.
Gi s ( )EX t = , ta c
( ) ( )( ) ( )X dt E X t 0dt = = = ;
( ) ( ) ( )( ) ( )
( ) ( ) ( )
2 23 t sX
2 23 t s
R t,s E X t X s 10et s
60e 6 t s t s 1 ;
= =
= + +
( ) ( ) ( )( ) ( ) ( ) ( )2 23 t s 3 t s
X XR t,s E X t X s 10e 60e t st
= = =
.
V ( )X t khng i cn hm tng quan XR ch ph thuc vo t s nn
( ){ }X t l QT dng. Hn na, hm tng quan cho X XR cng ch ph thuc
vo t s nn X v l dng ng thi.X
Tnh cht va nu xy ra khng chv d ny m cn QT dng bt k:
H qu. Nu hm tng quan ( )XR ca QT dng X l kh vi lin tc cp
hai th X l qu trnh MS - kh vi, QT o hm X l dng, hn na X v X ldng ng thi vi
2XXX X 2
dR ( ) d R ( )R ( ) ; R ( )
d d
X = =
. (5.4.6)
5.4.3. Tch phna)Tch phn trn on hu hn. Ging nh tch phn Riemann vi hm tt
nh, chng ta c th xy dng tch phn ca mt QTNN trn on [a;b] nh sau:
nh ngha. Gi s ( ) [ ]{ }X t , t a;b l QTNN cp hai. ng vi php phn
hoch on [a;b] bi cc im chia t0, t1, , tn vi a = t0 < t1 < < tn = b, ta lp
tng tch phn
( )n
n ii 1
S X s=
= i
trong s i l im ty trn on [ ]i 1 i i i it ; t ; t t 1 = . Nu khi sao chon
{ }imax ,i 1,...,n 0 = , tn ti gii hn (theo bnh phng trung bnh) ca dy
{ }nS n mt BNN Y xc nh, khng ph thuc vo cch phn hoch on [a;b]
cng nh cc im trung gian si, th qu trnh ( ){ }X t c gi l MS - kh tch
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
59/187
trn on [a;b] cn Y c gi l tch phn (theo ngha bnh phng trung bnh
hay MS tch phn) ca QTNN ( ){ }X t trn [a;b]:
( )b
a
Y X t d= t .
nh l sau cho php chng ta d dng kim tra iu kin kh tch thng quahm t tng quan.
nh l 5.15. Gi s ( ) [ ]{ }X t , t a;b l QTNN vi hm t tng quan
( )XR t,s . Nu tn ti tch phn kp
( )b b
Xa a
R t,s dtds (5.4.7)
th ( ){ }X t l MS - kh tch trn [a;b].
Chng minh. Theo tiu chun Cauchy, chng ta bit rng tch phn ca
( ){ }X t tn ti khi
( ) ( ) ( )( )
2n m
i i i 1 i i i 1i 1 j 1
E X s t t X v u u = =
0
)
,
khi . (5.4.8)n,m 0
Khai trin ngoc vung chng ta c ba s hng. Bin i cc s hng ny,
v di vi s hng th hai ta nhn c:
( ) ( )( )( )n m i j i i 1 j j 1i 1 j 1
2E X s X v t t u u = =
= ( )( )( )n m
X i j i i 1 j j 1i 1 j 1
2 R s ,u t t u u = =
( ) (b b
Xa a
2 R t,s dt ds n,m .
Tng t vi mi s hng cn li, chng u dn n suy
ra (5.4.8) v nhn c pcm.
( )
b b
Xa a R t,s dtds
H qu.
1) Nu ( )XR t,s lin tc trn hnh vung [a; b] [a; b] th qu trnh ( ){ }X t l
MS - kh tch trn [a; b].
2) Mi qu trnh MS - lin tc l mt qu trnh MS - kh tch (trn on [a; b]).
Tch phn va xy dng (cn c gi l MS tch phn) c cc tnh cht ca
tch phn xc nh thng thng: tnh cht tuyn tnh, tnh cht xc nh khng m, h
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
60/187
thc Sacl. N cng tho mn cng thc Newton Leibnitz, ta cng c th tnh c
cc c trng xc sut ca n, c th l:
i) Nu qu trnh ( ) [ ]{ }X t , t a;b l MS - kh vi lin tc (ngha l ( ){ }X t
l MS - lin tc) trn [a;b] th
( ) ( ) ( )b
a
X t dt X b X a = . (5.4.9)
ii) Gi s QT ( ) [ ]{ }X t , t a;b l MS - lin tc. t . Khi ( ) ( )t
a
Y t X s ds=
* ( ){ }Y t , t [a;b] l qu trnh MS - kh vi v ( ) ( )Y t X t = .
* Hm k vng v hm t tng quan ca { }Y(t) cho bi:
t t t
Y Xa a a(t) E[ X(s)ds] E[X(s)]ds (s)ds; = = =
t t
Ya a
R (t,s) E X(u)du X(v)dv
=
. (5.4.10)t s t s
Xa a a a
E[X(u)X(v)]dudv R (u, v)dudv= =
*Nu {X(t)} l QT Gauss th {Y(t)} cng l QT Gauss.
Nhn xt. (i) Nu( ){ }
X t l MS - kh tch th khng nht thit cc quo
( )X , l kh tch Riemann vi xc sut 1. Tuy nhin, nu gi thit thm rng cc
quo ( )X t, kh tch Riemann vi xc sut 1 (v d, vi QT lin tc theo qu
o hay QT bc nhy b chn) th c th thy rng, vi xc sut 1
( ) ( )b
a
Y X t, = dt
i
.
Ni cch khc, tch phn c th tnh thng qua tch phn ca mi
quo nu tch phn cng nh tch phn ca mi quo tn ti.
( )b
a
X t dt
Sdnh vy v tng tch phn ( )n
ii 1
X s=
ti cng l tng tch phn
ca hm mu tng ng, v t ch, t s hi t theo trung bnh c th trch ra mt
dy hi t hu chc chn.
(ii) i vi QTNN phc, cc kt qutrn vn cn ng vi lu rng, k
hiu tr tuyt i . by giphi hiu l m un ca s phc tng ng; v d,
2X(t) by giphi hiu l .*X(t)X (t )
8/2/2019 Qua Trinh Ngau Nhien - To Van Ban
61/187
b)Tch phn suy rng
Gi s {X(t) } l QT cp hai, o c (*) vi hm t tng quant
XR (t,s) sao cho vX XP (t) R (t, t)=2
h(t,s) l nhng hm kh tch trn mi on
hu hn. Khi , theo nh 5.15, tn ti
[ ]b
a; ba
Y (t) h(t,s)X(s)d= s
cn v l tn ti tch phn hai lp
[a;b]
b b b b
Y Xa a a a
R (u, v)dudv h(t, u)h(t, v)R (u, v)dudv= .
By gitb
aab
h(t,s)X(s)ds l.i .m. h(t,s)X(s)ds+
+
= .
Gii hn ny tn ti khi v ch khi tch phn hai lp
Xh(t,u)R (u, v)h(t, v)dudv+ +
(5.4.11)
hi t.Nu iu kin (5.4.11) tho mn vi mi t th QT { }Y(t),t thu
c l QT cp hai vi hm t tng quan
Y XR (t,s) h(t, u)R (u, v)h(s, v)dudv+ +
= . (5.4.12)
Nu hm h(t,s) c tnh cht h(t,s) h(t s), t, s= (xy ra, v d khi h(t,s)l hm p ng xung ca h LTI bt bin theo thi gian (xem mc 6.2.2)), iukin nu trn trthnh i hi hi t ca tch phn hai lp
Xh(t u)R (u, v)h(t v)dudv+ +
, (5.4.13)
trong 2h(t) v kh tch trn on hu hn bt k. Hm t tng
quan ca QT Y trthnhX XP (t) R (t, t)=
Y XR (t,s) h(t u)R (u, v)h(s v)dudv+ +
= . (5.4.14)
---------------
(*) Vi nhng ngi quan tm n ng dng c th b qua khi nim o c ca QTNN.
QTNN {X(t), } c gi l o c nu nh xt I
( )( )[ I ]X : I S; ( , ) % l nh x o c, trong l
- i s Borel trn l - i s Bo